Солҳо ва одамони наҷиб. (аз дафтари хотира). Interesting times and interesting people

Transcription

Муҳидцин Зоиров

СОЛҲО

ВА ОДАМОНИ
НАҶИБ
ББК 72.3+84 тоҷик 7-4+4
3-48

Муҳиддин Зоиров.

Солҳо ва одамони наҷиб. (аз дафтари
хотира). - Душанбе, «Шуҷоиён», 2012,292 саҳ.

Муҳаррирон: АбдувалӣДавронов,
Тиллои Нещадам,
Мавчуда Саидова

ISBN978-99947-69-31-5

© Муҳиддин Зоиров,2012
«Дар таърихи ташаккули ҳар як
Халқу Миллат бузургоне ҳастанд, ки
номи онҳо дар ҳеҷ давру замен аз
хотири мардум фаромӯш намешавад»

Эмомалӣ Раҳмон

Бахши аввал

Дар масири
зиндагй










. --и






Ба хонандаи азиз!

Бо хоҳиши ёру рафиқон ва дӯстону аъзои хонадони
онҳо, баъзе Кумитаҳои тадорукот, ҳамчунин бо дархости
ҳайати мушовараи бархе аз рӯзномаву маҷаллаҳо, тӯли
солҳои гуногун силсилаи мақола, хотираҳои ҷавонӣ ва
даврони кору фаъолиятамро рӯи коғаз овардам. Ман
хоҳиши онҳоро ба эҳтироми шахсияташон рад карда
натавонистам ва ба навиштан розй шудам. Чунки ҳар яки
ин инсонҳои арзанда, қаҳрамонони меҳнат ва фидокорони
зиндагии навро медонистам, онҳоро аз наздик
мешинохтам ва бо аксарашон солҳои сол, иахдӯ ба паҳлӯ
кору фаъолият доштам. Ман боз як чизро қайд карданй
ҳастам, ки дар бораи ин шахсони намоён, одамони
обрӯманду арзандаи кишварамон, ҳамчунон ки гуфтам, бо
илтимоси ёру дӯстон, баъзе кумитаҳои тадорукот ва
хоҳиши аъзои оилаи онҳо навиштам. Ман ба фаъолияти
пурсамари ҳар яки ин шахсиятҳо ба ҳеҷ ваҷҳ баҳо доданй
нестам, танҳо таассуротамро аз солҳои ҷавонӣ ва
хотираҳои ҳамкорй баён кардам. Ин гайриимкон аст, ки
ба фаъолияти ҳар яки онҳо баҳо бидиҳй ва чунин икдом
кори осон ҳам нест, масъулият металабад. Ман фақат чизе
медонистам ва дар фаъолияти кориам омӯхтаму дидам,
ҳаминро навиштам. Ба фикрам, хонандагони мӯҳтарам
хонда, худашон ба фаъолияти ҳар яки онҳо дар солҳои
гуногун баҳо медиҳанд.

Ногуфта намонад, ки хизматҳои арзандаи ин шахсони
бузург дар саҳифаҳои таърихи Ватани азизамон абадӣ
хоҳад монд.

Ман нависанда не, мутахассиси хоҷагии қишлоқ
ҳастам ва ин китобе, ки ҳоло дар даст доред, шояд порае
аз муҳаббати ман ба замини файзбори кишварам, обу
хоки он, шахсиятҳои бузург ва мардуми меҳнатқарини
Тоҷикистон бошад. Хурсанд ва шоду фирӯз мешудам,
агар ин пораҳои парокандаи меҳри ман ба сифати ёддошт
6 Муҳиддин Зоиров

ва андӯхтаҳо замини хотираву замири дили софи Шумо -
хонандаи азизро шодоб гардонад.

Хонандаи азиз, инак китоби хотираҳои май дар бораи
зиндагинома ва фаъолияти як силсила арбобони
давлативу ҷамъиятӣ, шахсони майдони меҳнат ва
корнамоиҳои онҳо ба охир расид. Пешорӯи шумо
чеҳраҳои арзандаи арсаи кор ва симоҳои воқеии
музаффари онҳо ба ҷилва омаданд. То ҷое тавонистам,
шаммае ҳам бошад, аз рӯзгори қобили ибрати онон, аз
ҳамкориву ҳамназарӣ дар рохд сохтмони ҷомеаи
Тоҷикистони азиз нақл кардам. Бале, хотира ва андӯхтаҳо
аз онон ибратбахшанд ва мешавад, ки наели имрӯза -
ҷавонони Тоҷикистон сабақе аз он бардоранд ва баҳравар
шаванд. Ин таҷрибаи зиндагист. Таҷрибаи зиндагӣ
бошад, бузургтарин устод аст. Беҳуда нест, ки ҳанӯз
Рӯдакии бузург фармуда буд:

Ҳар кӣ н-омӯхт аз гузашти рӯзгор,

Низ н-омӯзад зи ҳеҷ омӯзгор.

Ман ба синни мубораки 80 қадам мондам. Имрӯзҳо
дар партави сиёсати сарвари мамлакатамон, мӯҳтарам
Эмомалӣ Раҳмон давлати пирӣ ва дар оила бо фарзандону
набера1 он ва дар ҷамъият дар иҳотаи инсонҳои бузург ва
созандагони даврони нав зиндагии хушу хуррам дорам.

Бо истифода аз фурсат лозим мешуморам, ки
хотираҳоямро боз дар бораи шахсони бузурги Тоҷикистон
ва устодони соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқи мамлакат,
қаҳрамонони арсаи меҳнат ва кишоварзони забардаст
хизматҳои шоёни ходимони давлатӣ ва ҷамъиягӣ дар роҳи
сохтмони давлати соҳибистиқлол, Худо хоҳад, ният
дорам, дар оянда аз дафтари хотираҳоям нависам.

Бо тҳтиром Муҳиддин Зоиров
ш. Душанбе, моҳи апрели соли 2011
Солҳо ва одамони наҷиб

7

БУЗУРГОНРО БУЗУРГОН ЗИНДА
МЕДОРАНД

(ба муносибати 90-солагии Ҷаббор
Расулов)

Таи чанд соли ox up ба туфаӣли хирадмаидӣ в а
дурандешӣ, оқилӣ ва обилии Президента кишвар, мӯх^тарам
Эмомалӣ Раҳмон, ки худ як бузургмарди миллату меҳнат
мебошад, цашнвораҳои як зумра фарзаидони арзандаи халқи
тоҷик мутантан ва хотирнишин тачдил гаштанд. Ба ин
ҷаишҳои Хоҷа Камоли Хуҷандӣ, Мирсаӣид Алии Ҳамадонӣ,
Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо Турсунзода,
Мунаввар Шогадоев, Саидхӯҷа Ӯрунхуҷаев, Маҳмадулло
Холов, Абдулаҳад Қаҳҳоров, Турсун Улҷабоев, Назаршо
Додхудоев, Боқӣ Раҳимзода, Мирсаид Миршакар,
Мастибек Тоисмуҳалтадов ва бисёр дигарон мисоли рӯшан
аст. Қарори нави Ҳукумат дар бораи гузаронидани ҷашни
90 - солагии Арбоби барцастаи сиёсит давлатӣ Ҷаббор
Расулов ифодаи боз як қадршиносӣ буда, маҳбубияти
сардори давлатамонро дар байт халқ зиёд кард.

Ҷаббор Расуловро нағз мешинохтам. Солҳои зиёд бо
ӯ кор карда, хоксорию фурутанӣ, дурандешию серталабй
ва дилсӯзи кишвар буданашро эҳсос кардам, аз ин рӯ,
лаҳзаҳои гуворо дар дафтари хотираам дар бораи ӯ хеле
бисёранд. Ammo to шиносоӣ ва ҳамкорӣ бо ӯ дар
вазифаҳои баланд роҳ ҳанӯз тӯлонй буд.

Соли 1957 дар ноҳияи Шаҳринав аввал
сарагрономи МТС, сонӣ, баъди барҳам хӯрдани ин
ташкилот ҷонишини раиси комиҷроия - сардори
инспексияи хоҷагии қишлоқ шуда кор мекардам. Ҳамон
сол бо як гурӯҳ нешқадамони соҳаи кишоварзӣ ба
8

Муҳиддин Зоиров

Намоишгоҳи комёбиҳои хоҷагии халқи СССР, ба Маскав
рафтанамон лозим шуд. Пеш аз сафар, аз рӯи одати дерин,
лозим донистам, ки бо падархондам - собиқ вазири
назорати давлатӣ Пӯлод Абдуллоев хайрухуш кунам. Ин
марди дар ҷумҳурй хеле машҳуру барӯманд маро
меҳрубонона пешвоз гирифта, аз корҳоям бодиқкдт
пурсон шуд ва ҳангоми хайрухуш гуфт:

- Маскав, ки рафтанй бошӣ, албатта, ба Вазорати
хоҷагии қишлоқи СССР даро, Ҷаббор Расуловичро ёфта,
салому эҳтироми маро расон. Худатро ҳам шарм надошта
шинос кун. Расулов одами бисёр хоксору ҳалолкор. 11 -
сол Раиси Совета Вазирон шуда кор кардагӣ. Нону
насибаш будааст, ки ба Маскав, ба ин даргоҳи баланд ба
кор гирифтанд...

Дар анҷоми сафар ба Вазорат даромада, мақсадамро
изҳор доштаму ба дафтари корни Ҷаббор Расулов
даромадам. У маро дида хурсанд шуду аз кору бори
деҳконони чумҳурӣ, аз рафиқони шаҳринавӣ пурсон гашт,
номи як қатор бригадирҳо ва раисқоро ба забон гирифта,
хоҳиш кард, ки саломашро ҳатман ба онҳо расонам.
Одами босалобат, сиёсатдор бошад ҳам, самимӣ ran зада,
касро зуд ба сӯҳбаташ моил месохт.

Он рӯз дар роҳравҳои Вазорат гаштугузор карда,
фаҳмидам, ки як нафар фарзанди кишвари ман дар
Маскав, ба чи гуна обрӯ ва эътибори баланде соҳиб
будааст. Аз ҷиддият, серталабӣ ва хоксориҳояш ин ҷо
бисёр суханҳо шунидам.

Ин аввалин мулоқоти ман бо Ҷаббор Расулов буд, ки
онро ҳеҷ гоҳ фаромӯш намекунам.

Мулоқоти дигари ман бо ин марди наҷиб соли 1962 ба
вукӯъ пайваст. Вай дар ин айём дар маснади хеле баланд -
Котиби якуми Комитета Марказии Партияи
Коммунистии Тоҷикистон кор мекард. Ман ҳам дар ин
байн дар вазифаҳои мухталиф кор карда, мактаби олии
ҳизбии назди КМ ҲКИШ-ро дар Маскав хатм карда, ба
ихтиёри Кумитаи Марказӣ фиристода шуда будам. Як
Солҳо ва одамони нациб

9

саҳар ба хона занг зада гуфтанд, ки зуд ба ҳузури Ҷаббор
Расулов биёям.

- Дина мо дар Бюро маслиҳат кардем, ки туро ба
ноҳияи Данғараю Совет ва Ёвон чун ташкилотчии
Кумитаи Марказӣ ба кор фиристем, - гуфт ӯ баъди салому
алек ва ҳолпурсии самимона ва илова кард: - ноҳияҳои
мазкур хеле ояндадоранд. Хусусан Данғара. Нияте ҳаст,
ки ин чо туннел кофта, оби Вахшро аз самти Норак ба
заминҳои ташналаби он равон кунем. Одамони хубу
мехнатӣ дорад ин сарзамин. Саросема нашу да, бо
мулоҳиза кор кун.

Ва ба хотираш магар чизе расид, ки дар охир гуфт:

Боз як масъала ба хаёлам омад, мо маслиҳат кардем,
барои тезондани корҳои сохтмону обёрии Данғара
Котиби КМ ПК Тоҷикистон Султон Бобоевич Эргашев аз
округи Фрунзеи районы Данғара депутата Совета Олии
республика интихоб мешавад. Ин кас хеле марди кордон,
таҷрибаи ҳаётӣ дорад, ёрии амалӣ хоҳад кард.

- Ҳа, воқеан, ту кадри ҷавон. Баъзан душвор шуданаш
мумкин. Дар нохдяи Восеъ раиси хирадманде ҳаст.
Миралӣ Маҳмадалиев. Албатта, наздаш рав, маслиҳат
кун. Дехдони ҳақиқй, ҳаётдида. Нонашро хӯр, чояшро
хӯр, ба гапаш гӯш деҳ. Хуб, ran ҳамин. Акнун, ба ту
барори кор!

Бале, ҳамон вақт ман бо дуои неку чун падар
гамхоронаи Ҷаббор Расулов ба сафар баромадам ва хеле
хушнудам, ки чанд сол дар ин минтақа бо мардуми воқеан
ҳам заҳматкаш кор карда, сари ҳар қадам аз маслиҳатҳои
устод Миралй Маҳмадалиев баҳраҳо бурдам.

Боре ман ба ӯ, чун вазири хоҷагии қишлоқи ҷумҳурӣ,
дар маҳаллаи Қурбоншаҳид, дар чойхонаи сари роҳ рӯ ба
рӯ шудам. Чой буд, чаппотӣ буд, донаҳои тахтаи шоҳмот
рӯи дастархон пареш буданд.

- Муҳидцин, - гуфт ӯ, пиёлаи чойро сӯям дароз карда,
- ту вазири ганда не, лекин дар илми шоҳмот бо ман
баробар шуда наметавонй. Навакак Расулов дар ҳамин ҷо
10

Муҳиддин Зоиров

шоҳмотро бой дода ба Метинтӯқай рафт.

Ҳардуямон хуб хандидем.

- Буридед, ё бой додед, намедонам, - гуфтам ба раис-
бобо. Лекин медонам, ки тахтаи шоҳмот барои Шумо як
пораи замин ва донаҳояш дехқонзодаҳо ҳастанд. Хаёлам,
донае меронед ва фикр мекунед, ки агар қувваи корй
дуруст истифода шавад, самти амалиёт дуруст бошад,
мудом голиб омадан мумкин аст.

- Гапат ҳақ, - гуфт Бобои Раис, донаҳои шоҳмотро ба
қуттӣ ҷой карда,- ту дур нарав, сухан аз бой додани
Расулов буд, ҷӯра.

- Ун кас, хаёлам, қасдан бой додагй, ки Шумо хурсаид
шуда, кори саҳроро суст накунед.

- Ба чй ишора мекунӣ? - рамуз гирифта, пурсид Бобои
Раис.

- Ин пагохД Ҷаббор Расулов ба май занг зада буданд.

Назди Миралӣ рафта пурс, ки чиба ҳанӯз чигиташ аз

хок cap намекашад? Агар дар хоҷагии Миралӣ аҳвол
чунин бошад, ҳоли пахтаи минтақа чй мешавад? Рав, пурс,
маслиҳат кун, - гуфганд.

Бобои Миралӣ тахтаи шоҳмотро ба як сӯ монда:

- Ҷаббор Расулов одами вазнин, бамаънӣ, хоксору
дурандеш,- гуфту аз ҷо хест: - О, мардаке! Дар дил иқа ran
доштаю бо хандоханд гузашта рафт. Мақсадаша ба ту
фаҳмонда будааст-дия, - гӯён раис пеш аз хестан илова
намуд:

- Биё, вазир, сари замин рафта пахтая аз гӯшаш
кашида мебарорем, Расулова хафа кардан нағз не...

Ва ҳамон сол Бобои Миралӣ ба деҳқонони пухтакори
хоҷагиаш бо меҳнату машаққати зиёде ба қавли худаш,
пахтаро аз гӯшаш кашида баровард ва бори дигар исбот
кард, ки ӯ дехдонзодаи ҳақиқист.

Бале, устод Миралӣ Маҳмадалиев дар зарфи умри
пурбаракати хеш, бахри шукуфоии хоҷагй кори аз дасташ
омадагиро ба харҷ дода, туқайзорҳоро гулзору гулистон
кард.
Солҳо ва одамони наҷиб

11

Хоҷагй дар ҷумҳурӣ як мактаби аҷоиби таҷрибаи
пешқадам шуд, ҳашт нафар номдорони майдони кор
Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ гаштанд. Худаш ҳам
қаҳрамон шуд. Колхозаш ҳамеша байрақбардор, соқиби
ифтихорномаҳо ва овозадор буд. Ва, ниҳоят, орден
гирифт, - ордени Ленин!

Бобои Миралӣ ба ҷуз роҳбари хеле хуб ва кордон
буданаш, дар рӯзгори иқтисодӣ, сиёеӣ ва фарҳангии на
танҳо Хатлонзамин, балки тамоми ҷумҳурӣ ва берун аз он
фаъолона ширкат мекард.

Ӯ бо калонҳо, калонҳо бо ӯ маслиҳат ва машварат
мекарданд.

У Брежнев, Косигин, Горбачёв, Полянский, Месяц,
Черненкову Андропов, Кулаков, Нуриев, Рашидов,
Гафуров, Усубалиев, Алиевро нағз мешинохт ва онҳо низ -
ин бузургмарди окилу доноро иззату икром мекарданд.

Гапаш ба Протопопов, Ғафуров, Улҷабоев, Расулов,
Қаҳҳоров, Холов, Набиев, Маҳкамов мегузашт.

Гапи онҳоро гӯш мекард ва дар ҳаёти колхозаш амалй
мегардонд. Бо Турсунзода, Вализода, Улуғзода, Икромй,
Осимӣ, Раҳимзода, Миршакар, Қаноат, Файзуллоев
вохӯриҳо дошт. Ҳазлу шӯхӣ ва меҳмондорӣ мекард. Дар
шоҳмот якеро мебурд, ба дигаре бой медод, аммо мудом
дастархони меҳру саховаташ барои ҳамагон боз буд.

Бале, 53 сол сарвари озмудаи як хоҷагии бузург будан
насиби ӯ гашт. 40 сол депутата Шӯрои Олии СССР ва
Тоҷикистон, 50 сол аъзои ҳизби коммунист буд. 5 писар, 5
духтар ёфт, келин, домод, набера ва аберадор шуд.

Президента мӯҳтарам Эмомалй Раҳмон хизматҳои
бузурги Миралй Махмадалиевро дар назди халку ватан ба
назар гирифта, ӯро бо ордени Исмоили Сомонй
мукофотонид, ки ин қадрдонии сардори давлат нисбат ба
Ӯ буд.

Ҳа, бо ҳидояти Ҷаббор Расулов ман бо ана ҳамин хел
як инсони комил, деҳқони асил аз наздик шинос шуда, аз
таҷрибаи бузургаш баҳраҳо бурдам.
12

Муҳиддин Зоиров

***

Соли 1967 дар ҳаётам боз як воқеае pyx дод. Ҷаббор
Расулов маро дар угоки кориаш қабул карда, сӯҳбат
намуд: - Бюрои КМ аз фаъолияти ту дар ноҳияҳои
Данғара, Совет ва Ёвон қаноатманд аст, услуби
кордорият ба ҳайси Раиси комиҷроияи ноҳияи
Орҷоникидзеобод (ҳозира Ваҳдат) гувоҳӣ медиҳанд, ки
акнун чун роҳбар, мутахассиси хоҷагии қишлоқ хеле пухта
шудаӣ. Дина ман бо аъзои бюро сӯҳбат доштам. Ба
қароре омадем, ки туро ба кори боз ҳам масъултар - ба
котибии якуми райком пешниҳод кунем. Қумсангир
мефиристемат. Он ҷо масъала хеле бисёр, хусусан оид ба
хоҷагии қишлоқ. Гумон мекунам, ки ту ҳамчун агроном аз
ӯхдаи ҳаллу фасли онҳо мебарой, - гуфт Ҷаббор Расулов.

- Ман Ҷаббор Расулович...

- Ман, Ҷаббор Расулович, солдати партия? - ҳамин
тавр гуфганй будӣ? Ин ran маълум бошад ҳам, ба хаёлам
хеле забонзада шудааст. Бисёр шудааст, ки назди ман
худро «солдат» мегӯяду чун ба курсӣ шинанд, худро
ҳокими мутлақ ҳисоб мекунанд, ба кибру ғурур роҳ
медиҳанд, аз халк канда мешаванд... Худро эҳтиёт кун.
Моро, бюрои КМ-ро дар ҳолати нокулай намонон.
Хоксорӣ кун, дӯстиро пеша намо, барои шарафи
республика мубориза бар. Ба фикрам, гапамро фаҳмидй!

- Раҳмат, Ҷаббор Расулович, барои насиҳати
падарона, - гуфтам дар ҷавоб.

- Ту акнун ба водие меравӣ, ки шӯҳрати ҷаҳонй
дорад,- идома дод Расулов.- Он до мардони майдон,
инсонҳои кордон, пирони соҳибтаҷрибаи кори деҳқонӣ
хеле бисёранд. Саросема нашуда, оромона, бо сабру тоқат
аз онҳо кор омӯз. Ин бароят як мактаби калони рӯзгор
мешавад. Масалан, Сироҷиддин Исоевро гирем. Ин як
шахсияти хеле комилу дурандеш аст. Як замон ба водии
Вахш омада, аз душвориҳо натарсида, ин ҷо муқимӣ
Солҳо ва одамони наҷиб

13

гаштааст. Аз колхозчии одцй то котиби райком, Устоди
пахта, Қаҳрамони Меҳнат расидааст. Бо ӯ зуд-зуд вохӯрда
ист, маслиҳату машварат кун, корат пеш меравад, обрӯ
мегирӣ. Ноҳияи Қумсангир ҳам одамони наҷиб,-агроном,
бригадиру раисҳои хуб дорад. Дар он чо ба Абдурозиқ
Раҳмонов такя кун, раиси хубу кордон аст.

Албатта, ик сӯҳбат барои ман хеле гуворо буд.Рӯзи ба
Қумсангир ба ҳайси котиби якуми райком рафтан қарор
додам, ки сари роҳ Сироҷидцин-акоро зиёрат кунам. Дар
Колхозобод, вориди бинои дуошёнаи райком шудам.

Сироҷиддин-ака навакак аз ҷаласаи бюро баромада
буд. Маро падарвор оғӯш кашида, рӯ ба рӯяш шинонд.
Котибаро ҷеғ зада, чой фармуд. Сипас гуфт:

- Ба Қумсангир омада ба мо ҳамсоя шуданатро
шунида, басо хурсанд шудам. Рафта табрик карданӣ
будам. Лекин пешдастӣ кардӣ.

Колхозобод пешкаш. Хуш омадӣ. Нури дида...

Пиёлаи чой муроот карда, ба мӯйлаби базеб ва мошу
биринҷаш даст зада афзуд.. - район хеле калон, серсоха.
Интернатсионалӣ... Ба зиммаат масъулияти гароне бор
шудааст. Лекин мардумаш нағз, роҳбарони хоҷагияш
боқувват.

- Ҷаббор Расулович ҳам аз ин хусус ишора карданд,-
гуфтам ман.

- Он кас одамшинос. Одамашро ёфта ба Қумсангир
фиристодаанд. Ман дар бораи ту бисёр шунидаам. Дар
кори роҳбарй хеле пухта шудй.

- Гузаштагон фармудаанд: бе пир марав дар амонӣ,
Ҳарчанд Сикандари замонӣ. Дуо гирифта, баъд равам
гуфтам. Таҷрибаи бои шумо барои мо, кадрҳои ҷавон як
мактаби бузург аст. Аз он баҳра бурданамон лозим.

Шояд сӯҳбати гуворои мо он рӯз хеле давом мекард.
Вале котиба боодобона вориди утоқ шуда ба Исоев хабар
расонд, ки аз марказ як гурӯх мутахассисон омадаанд. Мо
ваъдаи дидор намуда, самимона хайрбод гуфтем. Тамоми
роҳ дар гӯшам гуфтори ҳикматомези ип марди тариф,
14

Муҳиддин Зоиров

оддиву хоксор садо медод.

- Роҳбар агар бо халк, бо одамон бошад, онҳоро
ҳурмату эҳтиром кунад ва ба қадрашон расад, ҳаргиз кам
намешавад, балки қадру манзалат, обрӯю эътибораш боз
ҳам баланд мегардад. Ман як муҳоҷир, як деҳқони оддӣ
будам, ҳамин халк маро нон дод, обрӯ дод ва ниҳоят
қаҳрамон кард. Ба халқ будан фазилатхои хубе дорад...

Ин маслиҳатҳои Арбоби давлатамон Ҷаббор Расулов
дар ҳаққи Сироҷиддин-ака Исоев дар фаъолияти
роҳбарии ман дар корҳои ҳизбию давлатй минбаъд накши
бебаҳо гузоштанд.

Ҳар мулоқот, ҳар вохӯрӣ, ҳар сӯҳбат бо роҳбари
аввали ҳамонвақтаи кишвар Ҷаббор Расулов барои ман як
мактаби калони зиндагӣ ба шумор мерафт.

Ба фикри ман, бе ҳеҷ муболига, Ҷаббор Расулов як
шахсияти нотакроре буд.

Ба хаёли банда вай, пеш аз ҳама, одамшинос -
қадршинос буд. Қадру манзалати мусоҳибашро зуд эҳсос
мекард ва дарҳол муайян менамуд, ки вай ба чӣ қодир аст.
Ӯ аз ҳамкорон, аз мутахассисон чанд талаби мушаххас
дошт.

ЯКУМ - ҳуқуқи роҳбарӣ кардан ба одамон. Ва худаш
дар ин бобат мисоли хеле равшан буд. Яъне тамоми
ҳастияшро ба кор бахшида буд, тамоми дониш, ҳунару
истеъдодашро бедареғ сарф мекард. Ин дар кор. Дар
зиндагии шахсӣ чй? Шиораш зиндагии хоксорона, бе
сарфу хароҷоти зиёдатӣ буд, хеле заминӣ, ҳамранги ҷамоа
мезист ва чунин рӯзгорро аз ҳама талаб менамуд, бахусус
аз ҳамкорон, аз вазирон, аз котибони райком. Тӯйҳо,
зиёфатҳои пурдабдабаро намеписандид, исрофкориро
бинад, ҷаҳлаш мехест, аз болобардориҳо худро канора
мегирифт, бо деҳқонон дар сари замин нишаста, бо пораи
Солҳо ва одсшони наҷпб

15

нон чою тарбуз хӯрдан барояш хуш буд.

ДУВУМ - донистани хилқати одамоне, ки ба онҳо
роҳбарӣ мекунӣ ва аз онҳо кор талаб менамой. Бо асоси
комил мегӯям, ки Ҷ. Расулов ҳамаи директорони совхозҳо,
раисону бригадирҳои колхозҳоро кариб, ки ном ба ном
медонист. Дар куҷо, чӣ қадар замин ҳаст, чӣ коштаанд ва
боз дар куҷоҳо заминҳо бекор хобидааст, ин ҳамаро ёд
дошт ва барои пурсамар истифода бурдани ҳар як ваҷаб
хоки Тоҷикистон гамхорӣ мекард. Дар ҳар маҳалла, деҳа,
колхоз, бригада деҳқони пухтакору мумтозеро медонист,
ӯро ёдовар мешуд, дасташ расад, ба аёдаташ мерафт.

Аз раисони колхозҳо Абдугафур Самадов, Миралӣ
Маҳмадалиев, Карим Исмоилов, Аскаралй Мирзоев,
Энаҷон Бойматова, Абдурозиқ Раҳмонов, Ниёзмамад
Беков, Кенҷа Назиров, Ҳомидҷон Назаров, Имомназар
Хоҷаназаров, Абдӣ Авазов, Тӯрахон Эсанқулов, Талбак
Садридцинов, Ширин Шарифов, Иззатулло Бобокалонов,
Шаҳобиддин Нуриддинов, Болта Гулаев, Эгамбердӣ
Бобоҷонов ҳақконӣ ифтихор мекард. Онҳо имон ва
ихлоси ӯбуданд.

Ҷаббор Расулов ба эҳтиёҷоти мардум дилсӯзона
муносибат мекард, ҳалли ин ё он масъаларо ба назорати
қатъии худ мегирифт ва иҷрояшро бодиққат назорат
менамуд. Солҳои Котиби Якуми ноҳияи Қумсангир
буданам боре аз норасоии оби нӯшиданй ба ӯ гӯшрас
кардам. Зуд, бе таъхир ба ташкилотҳои дахлдор супориш
дод ва ҳангоми cap додани об аз дарёи Панҷ худаш омад.
Одамонро ин воқеа ба ҳаяҷон овард, рӯҳашон болида
гашт, боварашон ба ӯ, чун роҳбар, қавитар гашт. Худи
Расулов ҳам шод, сарфароз шуд, ки ба одамон некияш
расидааст.

Ва ниҳоят, як ҷиҳати дигари фаъолияти Ҷаббор
Расуловро ёдрас бояд шуд ва мо ҳама онро набояд
фаромӯш кунем. Вай саропо интернатсионалист буд. Ба
ҳамаи халқиятҳои ҷумҳурӣ бо як чашм менигарист ва
дӯстии одамонро хеле эҳтиёткорона, бомулоҳиза,
16

Муҳиддин Зоиров

дурандешона бонй буд. Ба интихоби кадрхо аз рӯи ин
принсип хеле диққат медод. Кифоя аст бигӯем, ки он
солҳо бо тавсияи ӯ қирғиз Толиб Мирзоев, арман Ханко
Мирзоянс, ӯзбек Аскаралӣ Мирзоев, озар Алигасан
Замонов, туркман Мавлон Қорёғдиев, гурҷӣ Димитрий
Гачечиладзе, яҳудӣ Иримей Капустин, кореягӣ Ким
Ефримович, украин Василий Люлчак, юнонӣ Леонид
Авгатов ва намояндагони бисёр халқиятҳои дигар дар
вазифаҳои мухталифи роҳбарӣ кор мекарданд. Ронандааш
Борис Пенти молдавй буд.

Х,ушёр бош, - мегуфт ӯ - дӯстӣ- бунёд, сутуни
республика аст, мабод, ки он коста шавад! Ӯ зуд-зуд аз
аҳволи говҷӯши колхози «Победа» немисзан Элвира Руф,
ки он солҳо дар зиёд ҷӯшидани шир овозадор буд, пурсон
шуда меистод.

Ёрдамчии Ҷаббор Расулов Рафиқҷон Муҳаммадиев
дар саҳифаи рӯзномаи «Коммунист Таджикистана», аз
серталабӣ, ҷонфидой, принсипиалй будани Ҷаббор
Расулов ҳарф зада, як воқеаро ёдовар мешавад.

«Рӯзҳои 50-солагии Қазоқистон буд, - мегӯяд
Муҳаммадиев - ба ҷашнвора аз ҳамаи ҷумҳуриҳои собиқ
Иттиҳоди Советӣ ва аз хориҷи кишвар меҳмонони зиёде
омада буданд.

Дар зиёфате, ки ба ин муносибат дар Алма-ато ороста
шуд, Леонид Илич Брежнев раисй мекард. Вай дар ҷояш
нишаста, гоҳе бо ин, гоҳе ба он меҳмоне сухан медод ва
табиист, ки якеро ситоиш мекард, дар ҳаққи дигаре шӯхӣ.
Ва нохост, ӯ қадаҳи пурмайи хешро ба даст шрифта, кад -
қади мизи дароз оҳиста ба қадам задан даромад. Ҳама яку
якбора шах шуда монданд. Брежнев назди Расулов омада,
бо ӯ имкони хестан надод, дасташро сари китфи ӯ нихода
гуфт:
Солҳо ва одамони наҷиб

17

- Ҷаббор Расулович коммуниста аз ҳама хоксору
матиниродаи мост. Ман нағз медонам, ки ӯ рӯзгори
оддию омиёна дорад, дар бораи худ қариб, ки ғам
намехӯрад, ёду ҳушаш мудом ба дигарон...»

Ҳамин тавр, Брежнев дар бораи махсусиятҳои
инсонии Ҷаббор Расулович, меҳнатдӯстии беҳамтои ӯ,
дақиқкорӣ ва серталабиҳояш ҳарф зад ва ҳангоме ки аз
қадаҳаш ҷуръае ба саломатии ӯ ба лаб бурд - дар зал
мавҷи қарсакзанӣ баланд гашт. Ва ана ҳамон лаҳза, -
мегӯяд Муҳаммадиев, - ман бори дигар бо тамоми вуҷуди
худ эхсос кардам, ки чи хел ӯ одами ҳақиқиву нотакрор
аст, ки ӯро натанҳо дар ҷумҳурии худамон, балки берун аз
ҳудуди он ҳам ин қадар иззату эҳтиром мекардаанд.

***

Соли 1964 дар Орҷоникидзеобод раиси комиҷроия
шуда кор мекардам. Моҳи январи ҳамин сол ҷаласаи
васеи кишоварзон баргузор гардид.

Ҷаббор Расулович ҷаласаро ҷамъбаст карда ва ҳамон
вақт аз номи Ҳукумати Иттифок ба сарагрономи колхози
ба номи Урунхоҷаеви вилояти Ленинобод (ҳоло Суғд),
Додоҷон Набиев ситораи тиллои Қаҳрамони Меҳнати
Сотсиалистиро бо ордени Ленин супурда гуфт:

«Агар шароити иклимро ба назар гирем, пахта дар мо
фақат месабзад, дар нашъунамо ва парвариши он бошад
тамоми мамлакат - металлургҳои Урал, мошинсозони
Русия ва Белорус, ғаллакорони Украина, чорводорони
Қазоқистон, нефтчиёни Озарбойҷон, кимиёгарони
Ӯзбекистон ва дигарон ширкат меварзанд».

Ман соли 1971 аз вазифаи Котиби Якуми райкоми
райони Қумсангир, мудири шӯъбаи кишоварзии КМ ПК
Тоҷикистон таъин шудам. Албатта ин вазифа хеле
масъулиятнок буд, ҳамеша, шабу рӯз масъала пайдо
мешуд, супоришҳо аз тарафи роҳбарони КМ, телефонхо-
18

Муҳиддин Зоиров

хабарҳо аз ноҳияву вилоятҳо, вазоратҳо, аз Маскав,
масъалаҳои котибот, бюро ва ғайраҳо. Дар қатори дигар
масъалаҳои иҷтимоию иқтисодӣ, инкишофи минбаъдаи
соҳаи хоҷагии қишлоқ, бахусус соҳаи хеле муҳими он -
пахтакорй мудом дар назорати роҳбарони ҷумҳурӣ -
шахсан Ҷаббор Расулов буд.

Ин шахси бузург, ташкилотчии моҳир баъди воқеаҳои
«изофанависй» ба сари ин вазифа омада буд, инкишофи
соҳаро зери назорати худ гирифта, роҳбарони хоҷагихо ва
мутахассисони соҳаро ба ҳалолкорй, поквиҷдонӣ,
эҳтиёткорӣ ва олуданашавӣ даъват мекард ва тоннаю
килограммҳои пахтаро бевосита худаш ҳисобу китоб
карда, рапорти иҷрои плану ӯхдадориро даҳ бор чен
кардаву як бор бурида имзо мекард.

Ҷаббор Расулов чун мутахассиси пуртачрибаи ин
соҳаи муҳими хоҷагии халқ, чун сиёсатмадори барҷаста,
нағз медонист, ки кишоварзй дар потенсиали иқтисодии
ҷумҳурӣ вазни калону ҳалкунанда дорад. Дар деҳот зиёда
аз 70 фисади аҳолӣ зиндагй дорад ва беҳбуди рӯзгори вай
маҳз ба ҳамин соҳа сахт вобаста аст.

Вай ба комёбиҳои ҳамсояҳо, дар ин соҳа бо диқкат
назорат мекард. Орзу мекард, ки чумҳурӣ ҳарчи зудтар ба
марраи як миллион тонна пахта бирасад. Лекин барои
расидан ба 1 млн. тонна хеле меҳнати ҳалол кардан лозим
шуд ва бо ин нияти нек ҳамаи кувваро равона мекард.

Ammo фарзанди давру замони худ буд, пахта шиор,
обрӯ, ифтихор ба ҳисоб мерафт, барои ин ҳамаро барои
парвариш ва гундоштани пахта сафарбар менамуд.

Ҷаббор Расулов ба соҳа бевосита роҳбарй мекард. Аз
соати ҳафти саҳар то соати нӯхи бегоҳӣ. Бо ноҳияҳои
пахтакор алоқаи телефонӣ дошт ва проблемаҳои
пайдошударо зуд дида баромада, тез ҳал мекард.
Роҳбарони идораю вазоратҳоро ба по мехезонд, ки ба
эҳтиёҷи деҳқонон диққату эътибори хосе диҳанд.

Ҷаббор Расулов худаш доимо ба саҳро мерафт, бо
раисону директорони совхозҳо, мутахассисон,
Солҳо ва одамони наҷиб

19

бригадирҳо, колхозчиён сӯҳбат мекард, «монда нашавед»
- и бевоситаи ӯ дили деҳқононро ба кор, ба меҳнат гарм
менамуд, ин меҳрубонию ғамхориҳо ба пешравии хоҷагии
қишлоқ, махсусан пахтакорон яке аз сабаби асосӣ буд.

Ҷаббор Расулов бо ҳамин орзую омолҳои нек мезист,
кор мекард ва хушбахтона, дар атрофаш як зумра
мутахассисони варзидаи соҳаи кишоварзиро ба мисли
Мирзо Бобоев, Хайко Мирзоянс, Гулом Алиев, Вячеслав
Красичков, Илдар Ҷанишев, Акбар Махсумов, Муҳиддин
Зоиров, Ваҳоб Воҳидов, Абдукарим Қосимов, Акмал
Бобоев, Бобо Сангинов, Ҳайдарбек Ҷумонқулов,
Бадриддин Шамсиддинов, Амир Қарақулов, Алексей
Туриев, Георгий Ванянс ва дигарон, ки сиёсати ӯро аз
дилу ҷон дастгирй мекарданд, ҷамъ карда буд. Ҳарчанд
соҳаро хуб медонист бо онхо маслиҳат, машварат мекард
ва кадрҳои кишоварзиро дастгирй менамуд.

Дар ҳақиқат Ҷаббор Расулов ташкилотчии барҷаста,
кишоварзи ҳақиқӣ буд. Бо роҳбарии ӯ дар ҷумҳурй бисёр
заминҳои бекорхобида, доманкӯҳҳои кӯҳистон, чарогоҳҳо
азхуд карда обёрӣ карда шуд. Инҳо обёрии Ёвону
Обикиик, заминҳои ташналаби Дилварзин, Зафаробод,
Қараланг, Сомғор, Хоҷабоқиргон, Оқгозӣ, Ботуробод,
Ӯртабуз, Гулистон, Тошработ, Қумсангир, Лоҳур,
Дангара, Бешкент ва аз худ кардани заминҳои нав дар
ноҳияҳои Маскав, Фархор ва ғайраҳо.

Аз ҳисоби аз худ кардани ин заминҳои бекорхобида,
ташналаб майдонҳои кишт зиёд шуд ва ҳазорон-ҳазор
деҳқонон ҷои кор ва рӯзгор иайдо намуданд. Ҷумҳурӣ ба
рақами дилхоҳ -миллион тонна « тиллои сафед»-и тоҷик
торафт наздик мешуд.

...Соли 1980 барои дехконони республика соли
пурфайз, соли пахта буд. Тирамоҳ дар ҳамаи заминҳо
20

Муҳиддин Зоиров

шудгори босифат гузаронида, кишту кори пахта дар
вақташ, бо тухмиҳои аълосифат гузаронида шуд. Зичии
ниҳолҳо дар ҳамаи заминҳо мувофиқи меъёр буд.
Пахтакорони мо бо меҳнати ҳалоли худ пахтаро
парвариш карда, чиниши онро назар ба солҳои гузашта
хеле барвақт cap карданд ва 16 октябр плани пахта иҷро
шуд. Дар ҷумҳурй ҷамъоварии умумии пахта аз як
миллион (1010,7 ҳазор тонна) гузашт, аз ҳар гектар 32, 8
сентнерй ҳосил гирифта шуд, ки ин дар таърихи
иахтакорӣ ҳосили рекордй буд.

Соли 1980 - дар ҷамъбасти 5-сола 2500 пешқадамони
истеҳсолот ба ордену медалҳо мукофотонида шуданд, аз
он чумла 5 кас ва худи Котиби якуми КМ ҲК Тоҷикисгон
Ҷаббор Расулов сазовори мукофоти олй - Қаҳрамони
Меҳнати Сотсиалистй гардид. Ногуфта намонад, ки ӯ
шахси дуюм дар Собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ буд, ки бо 10
ордени Ленин мукофотонида шудааст.

Л. И. Брежнев вақти супоридани ситораи тиллои
Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ ба Ҷаббор Расулов ӯро
чун коммуниста матин, инсони пок тавсиф карда буд. Дар
ҳакиқат вай ниҳоят одами ҳалолкору дурандеш буд. Аммо
ҳамон вақт ҳам аз рӯи принсипҳои дерини худ хоксорӣ
карда, аз Маскав занг зада, аз котибони КМ, аъзои бюро
хоҳиш мекунад, ки ба тантана дар ин бобат роҳ надиҳанд,
мабодо бо гулу гулдаста ба фурудгоҳ набароянд.

Ин ситораи тиллой танхо ба ман мутааллиқ несг,-
мегӯяд Ҷ. Расулов ба ҳамсафонаш, - ин ситораи тамоми
халқи тоҷик, бахусус кишоварзони он аст, ки барои як
миллион тонна қаҳрамонона кор карданд...

Омӯхтани роҳи ҳаёт ва хизматҳои арбоби барҷастаи
давлатамон Ҷаббор Расулов барои тарбияи наслҳои
ҷавон, барои тараққиёти кишвари азизамон Тоҷикистон
зарур аст.

Қарори Ҳукумати ҷумҳурӣ «Дар бораи гузаронидани
ҷашни 90 - солагии Ҷаббор Расулов», ин боз як иқдоми
хирадмандонаи Президенти кишвар, мӯҳтарам Эмомалӣ
Солҳо ва одамони наҷиб

21

Раҳмон аст.

Ҷаббор Расулов 10 сол раиси Совети Вазирони
республика, 21 сол котиби якуми КМ ҲК Тоҷикистон,
зиёда аз 30 сол сардори давлат буд.

Ин солҳо давраи пешрафт, бунёдкорӣ ва тараққиёту
ободонии ҷумҳурӣ ҳисоб меёфт. Барои ҳамаи ин
хизматҳои бузургаш Ҷ. Расулов дар байни халқи
азизамон, махсусан деҳқонон сазовори обрӯю эҳтиром
гардид.

Барои ба ин боварӣ ва чунин обрӯю зҳтиром расидан
ба фикри ман:

- меҳнати ҳалол, интизомдӯстй, зиндагонии
хоксорона, дурандешй, серталабӣ ба худ ва зердастон,
одамшиносӣ, бо одамон будан, такя ба халқ кардан,
онҳоро ҳурмату эҳтиром ва қадршиносй намудан, ба
боварии ҳамсафон сазовор шудан зарур аст. Ҷ. Расулов
онҳоро ҳурмату эҳтиром мекард.

Аз ҷумлаи ҳамсафонаш Абдулаҳад Қаҳҳоров - инсони
донишманду бофарҳанг, олим, шахси мӯътабар,
Мах,мадулло Холов - шахси хоксор, хушмуомила,
одамдӯст ва С. Б. Эргашев, Г. В. Зубарев, Н. Зарифова, И.
Рахдмова, М. Каримова, Г. Бобосодиқова, Р. Набиев, Қ.
Махдамов, М. Бобоев, А. Дадабоев, Г. Алиев, И Ҳаёев,
В.И. Новичков, А. И. Шитов, Л. Қармишев, X. Мирзоянс,
А. Махсумов, Р. Юсуфбеков, С. Мирзошоев И. Ф. Дедов,
Р. Ҳоҷиев, X. Давлатқадамов ва ғайра буданд.

Дар ин солҳо ҳамаи ҳамсафон, ҳамкорон, шогирдон
барои иешравй ва таракдиёти республика ҳиссаи арзанда
гузоштанд.

«Яке аз сарчашмаҳои воқеии худшиносии миллӣ, қабл
аз ҳама, рӯ овардан ба гузаштаи пурифтихор, хдфзи
тамаддуну мероси фарҳангии ниёгон ва поси хотири
шахсиятҳои тавонову фарзандони бузурги миллат
мебошад» - мегӯяд сарвари давлат Э. Раҳмон, ки ин
хизматро мо бояд шиори кору рӯзгори хеш донем.
22

Муҳиддин Зоиров

Ҷаббор Расулов барои хизматҳои бузургаш ба унвони
олии Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалисгӣ сазовар дониста
шуд._

У ҳамчунин бо даҳ орденҳои Ленин, орденҳои
Револютсияи Октябр, Ҷанги Ватании дараҷаи дуюм, се
ордени Байрақи Сурхи Меҳнат, даҳҳо медалҳо ва
Ифтихорномаҳои Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон
сарфароз гардонида шудааст.

« Ҷумҳурият»
№ 40 (20658)
12 апрели соли 2003.
Солҳо ва одамош наҷиб

23

НЕКИ БИМОНАД ҶОВИДОН
(бахшида ба 80-солагии Маҳмадулло
Холов)

Ходими намоёни сиёсию давлатӣ -
фарзанди барӯманди халқи тоҷик
Маҳмадулло Ходов яке аз намоёнтарин
марди забардаст ва инсонпарвар ба шумор меравад.

Маҳмадулло Холов соли 1920 дар қишлоқи
Болошаҳри ноҳияи Ғарм (ҳоло Рашт) Ҷумҳурии
Тоҷикистон ба дунё омадааст. Фаъолияти меҳнатии худро
соли 1940 cap кардааст.

Худи ҳамон сол ӯ ба хизмати Армияи Советӣ даъват
карда шуд.

Баъди адои хизмати ҳарбӣ соли 1947 котиби комитети
комсомолии ноҳияи Шулмак шуда кор кард. Аз соли 1957
шунавандаи мактаби олии партиявӣ буд.

Аз соли 1954 то соли 1956 котиби комитети партиявии
(собиқ) ноҳияи Микоянободи ҳозира ноҳияи Қубодиён, аз
соли 1956 то 1959 котиби якуми комитети партиявии
ноҳияи Оби Гарм, дар солҳои минбаъда раиси комитети
иҷроияи совета депутатҳои мехдаткашони ноҳияи
Куйбишев, аз соли 1960 котиби якуми комитети
партиявии ноҳияи Москваи вилояти Кӯлоб кор карда,
сахми арзандаи худро дар обод кардан ва беҳтар
гардонидани некӯаҳволии меҳнаткашони ин ноҳияҳо
гузоштааст.

23 марта соли 1963 Маҳмадулло Холов раиси
Президиуми Совети Олии РСС Тоҷикистон интихоб карда
шуда ва то соли 1984 ин вазифаи хеле масъул ва
мураккабро бо дили соф ва сари баланд ба ҷо овардааст.

Маҳмадулло Холов панҷ маротиба депутата Совети
Олии СССР, депутата Совети Олии РСС Тоҷикистон
интихоб гардидааст.
24

Муҳиддин Зоиров

Вай солҳои тӯлонӣ узви КМ ҲКИШ, узви бюрои КМ
ПК Тоҷикистон буд. Маҳмадулло Холов дар муддати 21
соли ҳамчун раиси Президиуми Совети Олии РСС
Тоҷикистон кор карданаш дар саросари Ҷумҳурии
Тоҷикистон обрӯи калон ва иззату эҳтиром дошт.

Вай дар муҳокима ва қабули қарорҳо оид ба ҳалли
масъалаҳои муҳими ҳаёти давлатии Тоҷикистон бевосита
иштирок намуда, барои иҷрои онҳо доимо кӯшиш ба харҷ
медод. Вай дар маҷлисҳои ҳизби КМ ПК Тоҷикистон ва
дар Раёсати Шӯрои Олии Ҷумҳурй ҳамеша ҳаракат
мекард, ки масъалаҳои ҳаётан муҳими давлатӣ, барои
баланд бардоштани некӯахволии меҳнаткашон, барои
ободии кишвар, тараққиёти хоҷагии халқ, сохтмонҳои
ГЭС-и Норак, сохтмони туннели Бойғозӣ - Ёвон, Ёвон -
Обикиик, обёрй кардани заминҳои бекорхобидаи Ёвон -
Данғара, Мирзочӯл, Бешкент тараққиёти минбаъдаи
шаҳру деҳот, сохтмони заводу фабрикаҳо дар ҷумҳурӣ
корҳои начибро ба итмом расонад. Вай ҳумчун муовини
раиси Президиуми Совети Олии СССР, дар муддати 21
сол дар ҳалли бисёр масъалаҳои ҳаётан муҳим, барои
давлати Тоҷикистон бо маҳорати баланд баромад мекард
ва то ҳадди имкон онҳоро ҳал менамуд.

Маҳмадулло Холов дар бобати мустаҳкам намудани
робитаҳои давлатӣ ва парлумонии Ҷумҳурии Тоҷикистон
ва ҳам давлати абарқудрати Иттиҳоди Шӯравй бо бисёр
мамлакатҳои ҷаҳон ва парлумонҳои онҳо саҳми арзанда
гузошт. Дар сафарҳои корни худ ба мамлакатҳои Осиё ва
Аврупо, Хиндустон, Покистон, Иёлоти Муттаҳидаи
Амрико, Ҷумҳурии Халқии Хитой, Ветнам, Ҷумҳурии
Исломии Афғонистон ва дигар мамлакатҳои хурди
Африқо, доимо саъю кӯшиш мекард, ки сиёсати
хирадм андонаи давлати Шӯравиро барои мустахдсам
кардани дӯстй, сулҳу осоиш дар дигар мамолики ҷаҳон
байни миллатҳо ҷорй намояд.

Дар сӯҳбат бо ҳамнишинҳояш доимо аз таърихи
сарзамини Тоҷикистон, дар хусуси илму фарҳанги халқи
Солҳо ва одамони наҷиб

25

тоҷик нақл менамуд, саъю кӯшиш мекард, ки бо онҳо
алоқаи сиёсию иқтисодиро мустаҳкам намояд, то ки ба
Тоҷикистон бештар робитаҳои дӯстӣ ва бародарй, ваҳдату
ягонагй баҳри ояндаи гул - гулшукуфии Тоҷикистон,
баҳри ободӣ ва сарбаландии миллати тоҷик барқарор ва
пойдор шавад.

Ногуфта намонад, ки маҷлиси тантанавӣ бахшида ба
80-солагии зодрӯзи ходими намоёни сиёсию давлатй
Махдоадулло Холов 21 январи соли 2000-ум бо ташаббусу
дастгирии бевоситаи Ҷаноби Олй, Президента мамлакат
мӯҳтарам Эмомалй Рахдоон дар пойтахти ҷумҳурӣ
гузаронида шуд. Дар он Президента Ҷумҳурии
Тоҷикистон мӯҳгарам Эмомалй Раҳмон иштирок намуда,
бо як самимияти хос аз хизматҳои арзандаи Маҳмадулло
Холов сухан карда, таманниёташро ба аҳли оилаи марҳум
расонд. Аз қадим ҳикмате барои халқи мо маъмул аст:
«Хона нахару ҳамсоя бихар», ки ин маънои бисёр ҳам
муҳим дорад. Ҷаноби Олй баъди ин суханон
иштирокчиёни маҳфилро барои дӯстӣ, иззату ҳурмати
ҳамдигар, мустаҳкам намудани робитаҳои ҳамсоягарӣ
даъват намуд.

Маҳмадулло Холов ҳамчун фарзанди бообрӯ ва
боэътибори миллат - бо ду ордени Ленин, ду ордени
«Байрақи сурхи мехнат», «Нишони фахрӣ», Ордени
«Республикаи Халқии Булғория», «Республикаи Халқии
Мугулистон» ва 23 медал ва ифтихорномаҳои фахрии
мамлакатҳои ҷаҳон мукофотонида шудааст.

Маҳмадулло Холов тамоми умри худро барои
хушбахтии халқи худ равона карда буд, барои ҳамин
имрӯз ҳам барои ҳар як фарди Тоҷикистон азиз мемонад.

Пас аз вафот турбати мо дар замин маҷӯй,

Дар синаҳои мардуми ориф мазори мо.

Сӯҳбати адиб Абдураҳмон Расулӣ

Муҳиддин Зоиров - яке аз ходимони давлатй, сиёсй ва
26

Муҳиддин Зоиров

хоҷагии ҷумҳурӣ баробари аз нияти ман пай бурданаш,
яъне мақсади таълифи китобе дар бораи Маҳмадулло
Холов, хеле хурсанд шуд ва маро таҳсин гуфт. ки кори
хайреро пеш гирифтаам. Ин одам ба даҳҳо китоб арзанда
аст, - гуфт ӯ. Ва нақлашро дар бораи Маҳмадулло Холов
ин тавр оғоз намуд:

- Ҳаётро аз халқ омӯзад кас. Таҷрибаро ҳам аз
таҷрибаи андӯхтаи халқ бояд ҳосил кард. Ба ин маънй
Маҳмадулло Холов роҳбари комилан халқӣ буд. Вай аз
ҳама зинаҳои роҳбарӣ гузашта, то ба остонаи болоӣ
расидааст, вай шахси ниҳоят хоксор, одамдида,
таҷрибаандӯхта буд. Барои Маҳмадулло Холов раис аз
чӯпон ё вазир аз обмони саҳро...фарқе надошт, ҳама
барои ӯ инсон буд ва ба онҳо бо як чашм менигаристу бо
як наво сӯҳбат мекард.

«Бузургонро бузургон зивда медоранд» - гуфтам ман
дар ҷамъомади ботантана бахшида ба 80 - солагии
Маҳмадулло Холов, ки бо ташаббусу дастгирии
бевоситаи Президента мамлакат Эмомалӣ Раҳмон соли
2000 дар пойтахти ҷумҳурӣ гузаронда шуд. Дар ҳақиқат
Эмомалй Раҳмон сарвари оқилу дурандешест. Маҳз бо
ибтикори ӯ ҷашнхои Ҷаббор Расулов, Мунаввар
Шогадоев ва дигарон таҷлил шуданд. Ёдоварӣ кардани
гузаштагон амри хайрест. Агар мо имрӯз
гузаштагонамонро эҳтиром намоем, ояндагон ба қадри мо
ҳам хоҳанд расид...

Ҷаббор Расулов, Маҳмадулло Холов ва Абдулаҳад
Қаҳҳоров- се нафар фарзандони фарзонаи халки тоҷик
дар як давраи тӯлонӣ бори давлату сиёсати Точикистонро
бе осеб мекашиданд ва ҳар се ба ҳам чунон муносибу
мувофиқ буданд, ки мислашонро дигар ёфтан амри маҳол
аст. Аксар вақт Котиби аввали ҳизби коммуниста
Тоҷикистон Ҷаббор Расулов аз Маҳмадулло Холов дар
ҳалли ин ё он муаммо маслиҳат мепурсид:

- Маҳмадулло Холович, дар ин бора чй кор кунем, чй
маслиҳаг медиҳед?
Солҳо ва одамони наҷиб

27

Маҳмадулло Холов муаммои ба амал омадаро ба
тарозуи ақл мегузошту андешамандона ҷавоб медод:

- Биёед, Ҷаббор Расулович, рафта дар ҷояш
мебинем... Ва бо ҳамин чигили масъала кушода мешуд.

Ин муносибату муомилаи роҳбари ҳизб ва роҳбари
шӯро ба ман ёдцоштҳои хондаамро оид ба муомилаю
муносибати В. И. Ленин ва М. И. Калинин ба хотирам
меовард. Борҳо мешуд, ки В. И. Ленин дар бисёр
мавридҳо аз М. И. Калинин маслиҳату имдод мепурсид ва
ин боиси зудтар ҳалли худро ёфтани масъала мегардид...

***

Махмадулло Холов ҳанӯз соли 1962 роҳбари ҳизбии
ноҳияи Москва буду дар Кӯлоб ҷамъомади калони
кишоварзии минтақа барпо шуд. Дар он директорони
совхозҳо, раисони колхозҳо ва дигар кормандони
кишоварзӣ иштирок доштанд. Ин як сол баъд аз воқеаҳои
номатлуби дар ҷумҳурӣ рухдода буд ва бисёр кадрҳо иваз
шуда буданд. Аз ҷумла Ҷаббор Расулов ба вазифаи
роҳбари аввали ҳизби ҷумҳуриявӣ интихоб туда буд ва ӯ
дар ин ҷамъомад иштирок мекард. Мувофиқи нақша дар
ин ҷамъомад Парторгони (ташкилотчии) КМ ПК
Тоҷикистон дар управленияи территориявии-истеҳсолии
Кӯлоб Султон Мирзошоев, управленияи территориявии
истеҳсолии Данғара Муҳиддин Зоиров ахбор доданд,
масъалаҳо ҳаматарафа муҳокима туда, қарори_ дахлдор
қабул шуд. Дар толори ҳамин ҷамъомад Турсун Улчабоев,
ки баъди аз Котиби якуми ҳизби коммунист сабукдӯш
шуданаш вазифаи директории совхози «Метин - Тӯқай» -
и ноҳияи Москваро иҷро мекард, низ менишаст. Ҷаббор
Расулов баромад карда, аз муваффақияту камбудиҳои
соҳа сухан ронд _ва дар омади ran камбудиҳои
содиркардаи Турсун Ӯлҷабоевро низ зикр намуд. Табиист,
ки ин ба роҳбари собиқ чандон гуворо набуд, аммо ӯ бо
таҳаммул дар ҷояш менишаст.

Ҷамъомад ба охир расид. Онҳое, ки таъриф шуниданд
28

Муҳиддин Зоиров

хушҳол буданду онҳое, ки танқид шуниданд бо хотири
малул толорро тарк мекарданд. Ҳамин вақт касе ба китфи
Турсун Ӯлҷабоев даст расонд. Ӯ дар рӯ ба рӯяш
Маҳмадулло Холов - роҳбари ноҳияро дид. Маҳмадулло
Холов гуфт:

- Малул нашав, то мо ҳамин ҷо ҳастем бо туем, сер
бошем серӣ, гушна бошем гушнаӣ...

Дар ҳамин дақиқа Султон Мирзошоев ҳамчун
роҳбари ғамхор, инсони ботаҷрибаю ҳаётдида, бо
ҳамроҳии Мухддцин Зоиров Турсун Ӯлҷабоевро хеле
дилбардорй намуд, рӯҳбаланд кард. Ин буд қадри
одамгарӣ дар ҳаёти инсон.

Ин дилбардориҳо ба гумонам то зинда буд дар ёди
Турсун Ӯлҷабоев боқӣ буд...

Ин ҳикояро гуфта шуда, Мухдддин Зоиров чойи
пиёларо нӯшиду гуфт: « Ана ҳамин хел инсон буд
Маҳмадулло Холов, ҷояш ҷаннат бошад!»

- Маҳмадулло Холов, - сӯҳбаташро давом дод
Мухдддин Зоиров, қариб ҳамаи пешқадамони соҳаи
кишоварзиро медонист, номҳои онҳоро, хатто бригадаю
звеноҳои онҳоро аз ёд медонист. Вай махсусан бо раисони
номдори ҳамонвақта А. Самадов, М. Маҳмадалиев, К.
Исмоилов, А. Қаландаров, К. Назиров, Э. Бойматова, А.
Раҳмонов, Н. Бегов, X,. Назаров, К. Эммаҳмадов. Т.
Садриддинов, Р. Аслиддинов. А. Мирзоев, А. Авазов, М.
Қорёғдиев, И. Хоҷаназаров, Ҷ. Эргашев, С. Ҷумъаев ва
дигарон дӯстию рафоқати зиёд дошт, ҳар гоҳ онҳоро
хабар мегирифт.

Дар вақти тафтишоти байниҳамдигарии ҷумҳуриҳо
(мусобиқаҳои сотсиалистӣ). ки ба анъанаи хубе табдил
ёфта буд, Маҳмадулло Холов намояндагии ҷумҳурии
моро сарварй мекард ва бо пешқадамони кишоварзй ба
ҷумҳуриҳои ҳамсоя рафта, аз кору бори онҳо омӯхта, дар
ҷумҳуриамон ҷорӣ мекард.

Ман аз Муҳиддин Зоиров хоҳиш кардам, ки воқеаҳои
аҷиберо аз хаёти Маҳмадулло Холов нақл кунад. Ӯ
Солҳо ва одамони наҷиб

29

табассум карду гуфт: «Кадомашро гӯям?» Ва қиссаи дар
Москва самолётро аз парвоз боздоштани Маҳмадулло
Холовро ин хел нақл кард:

- Маҳмадулло Холов чун қоида ҳар сол як моҳ дар
Москва вазифаи ҷонишини Раиси Президиум!! Совета
Олии СССР-ро адо мекард. Ин як моҳи кори ӯ дар Москва
барои тоҷикистониёне, ки бо ин ё он муаммо дар Москва
мешуданд, як бахти бузурге буд. Агар масъалаашон ҳал
нашавад онҳо, албатта, ба ҳузури Маҳмадулло Холов роҳ
меёфтанду корашонро осон мекарданд. Маҳмадулло
Холов дар ин муддати идрои вазифа корҳои барои
чумҳурй басо муфидро ба сомон мерасонд. Вай бо
вазифаҳои соҳавии СССР, бо идораю ташкилотҳои
гуногуни иттифоқӣ дар бораи проблемаҳои Тоҷикистон
гуфтушунидҳо мегузаронд ва ба мақсад ҳам мерасид.
Масъалаҳои заводи алюминии Тоҷикистон, оғози
сохтмони ГЭС-и Бойғозй, дигар иншоотҳо. баррасии
зисту хониши донишҷӯёни тоҷикистонии Москва ва ғайра
аз ин қабил буданд. Боре ӯ ба Душанбе парвоз карданӣ
буду ба аэропорта Москва меояд ва мебинад, ки одамони
бебилет аз маъмурони аэропорт илтиҷо доранд, ки ба
самолёт ҷой ёфта диҳанд. Инро мушоҳида карда,
Маҳмадулло Холов ба самолёт мешинад, ҳангоми самолёт
моторҳояшро чарх занонда, омодаи парвоз шудан, ӯ
мебинад, ки дар самолёт чанд ҷойи холи мондааст. Зуд ба
экипажи самолёт амр дод: «Самолётро боз доред!» Онҳо
илоҷ надоштанд, ки ба фармони донишини Раиси
Президиуми Совета Олии СССР итоат накунанд. Ҳамин
тариқ, бо супориши Маҳмадулло Холов чанд нафар
мӯҳтоҷони парвоз ба самолёт савор шуданд, вале онхо
надониста монданд, ки ин хизмати кй буд?

Муҳиддин Зоиров чойи пиёлаи дуюмро ҳам нӯшида,
гуфт: «Як қиссаи аҷибтарашро гӯям - мй?»

- Кошкӣ, муаллим, - гуфтам ман.

- Боре Маҳмадулло Холов ба ман, ки он вақт вазири
кишоварзй будам, занг зада илтимос кард, ки ба пули
30

Муҳиддин Зоиров

накд камтар сабӯс ёфта диҳам. Ман ҳайрон шудам, ки ба
Раиси Президиум сабӯс чӣ лозим ва лозим ҳам бошад, ба
пули нақд гуфта, исрор карданаш чӣ ҳоҷат? Дере
нагузашта, одами гуфтагиаш бо пули сабӯс ба наздам
омад. Ман фармудам, ки аз фабрикаи мурғи ноҳияи
Ленин рафта гирад.

Баъд рӯзе ба коре ба назди Холов даромадаву дар
омади ran гуфтам: - Маҳмадулло Холович, сабӯс

пурсидед?

- Ҳа, Муҳиддинҷон, дар хона чанд cap мурғ парвариш
мекунам. Ба ҳамонҳо сабӯс лозим шуда монд...

Ман хандидаму гуфтам:

- Охир, мурғпарварй карда мешинед, гӯшту тухми
мурғ лозим бошад, ёфта медодем...

- Не, не дӯстам, бо дасти худат парвариш карда, бо
пули халоли худат бонӣ кунӣ, гӯшти вай болаззаттар
мешавад... Ин ҷо дигар сухан ҳоҷат надошт...

Ҳамин хел Муҳиддин Зоиров аз хаёту фаъолияти
Маҳмадулло Холов нақлу ҳикояҳои наҷибе кард.

Бар иловаи хотираҳои Муҳидцин Зоиров гуфтаниам,
ки соли 1986 Маҳмадулло Холов дар нафака буд ва
ҳамчун раиси ҷамъияти «Мероси қадимию таърихй» ба
Помир ташриф овард. Муҳиддин Зоиров он вақт котиби
аввали ҳизбии вилояти Бадахшон буд. Ва ӯ маслиҳат дод,
ки Махмадулло Холовро бо тамоми иззату икром дар
Бадахшон пазироӣ кунанд. Ӯ ба Маҳмадулло Холов
ҳамон вакт гуфта буд: «Шумо барои мо ҳанӯз Раисед!»
Аммо буданд бадхоҳону бахилону кӯрдилон, ки ба ҳамин
чизҳо ҳам диққат медоданд ва ин пазироии гарму
чӯшонро ба роҳбарияти чумҳурй расонданд...

Аммо аз ин бахилй на як тори мӯи Махмадулло
Холову на як тори мӯи Муҳиддин Зоиров кам нашуд,
фақат суханони бадкешонаи он нотавонбинон дар
гулӯяшон чун ҳубобҳои фишоровар дармонданду бас...

Махмадулло Холов дар тарбияи фарзандон беҳамто
буданд. Ҳоло 10 нафар фарзандонаш, даҳхо набераю
Солҳо ва одамони наҷиб

31

аберагонаш ҳаёти ӯро идома медиҳанд. Ҳар яке аз онҳо
нишонае аз ин марди наҷиб мебошанд, ки гамоми
ҳаёташро ба хизмати халқу кишвараш бахшидааст ва
некномиҳо ба туфайли кори ҳалолаш ёфтааст.

Фарзандони Маҳмадулло Холов - Ёрмаҳмад
прокурор (шодравон), Нурмаҳмад - корманди Вазорати
корҳои хориҷии Россия, Кибриё ва Нигина - муаллима,
Саидмаҳмад - олим, агроном, Ҷонмаҳмад - инженер -
механик, Абдураҳмон - инженер - гидротехник, Сокинаю
Зебинисо алҳол хонашин, Раҳматулло - инженер - механик
мебошанд.

Завҷаи Маҳмадулло Холов - Қахрамонмодар Умия
Холова. Умияхола ҳоло дар ҳалқаи фарзандони худ, ки
ҳама нисбат ба ӯ меҳрубону ғамхоранд, давлати пирӣ
меронад. Дуои ин зани ғамхору меҳрубон тинҷию оромӣ,
ободии ватан, меҳнати ҳалол, саломатию хушбахтии
халқи азиз ва фарзандон мебошад. Ҳамаи фарзандони
Маҳмадулло Холов мисли падар баҳри ободию пешравии
ватани азизи худ дар идораҳои давлатй хизмат мекунанд.
Онҳо аз он шоду ифтихорманданд, ки номи падари
бузургворашонро мардуми кишвар ба некӣ ёдовар
мешаванд.

Аз китоби «Маҳбуби дилҳо»,
нашриёти «Паёми Сомониён»,
Душанбе, 2001
32

Муҳиддин Зоиров

У СОҲИБИ ФАРҲАНГИ ВОЛО ВА
СИФАТҲОИ ХУБИ РОҲБАРИ БУД

(ба муносибати ҷашни 90-солагии
Абдулаҳад Қаҳхоров)

Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон
дар бораи гузароиидани ҷашни 90 - солагии
арбоби намоёни давлатӣ Абдулаҳад
Қаҳҳоров боз як ғамхорию хирадмандии
Президенти кишварамон, Ҷаиоби Олӣ, мӯҳтарам
Эмомалӣ Раҳмон мебошад, ки фарзандони арзандаи
миллатро қадршиносй мекунад

Пеш аз ҳама, ба ақидаи ман, Абдулаҳад Қаҳҳоров инсони
донишманду бофарҳанг ва шоир буд, қадри одаму
одамгариро хуб ва ба дараҷаи баланд медонист.
Дурандешӣ, бо халқ будан, онҳоро қадр кардан, кишвари
худро эҳтиром карданро вазифаи муқаддаси роҳбар ҳисоб
мекард. Ҳамаи ин хислатҳои инсонию ҳаётиро ба ҳисоб
гирифта, халк номи мубораки Абдулаҳад Қаҳҳоровро дар
қатори арбобони иамоёни давлатамон, фарзандони
арзандаи халқи тоҷик ба монанди Садридцин, Айнӣ,
Бобоҷон Ғафуров, Мирзо Турсунзода, Ҷаббор Расулов,
Турсун Улҷабоев, Мунаввар Шогадоев, Саидхоҷа
Ӯрунхоҷаев, Мирзо Раҳмагов, Маҳмадулло Холов,
Назаршо Додхудоев, Боқй Раҳимзода, Мирсаид Миршакар
ва дигарон бо эҳтиром ба забон мегирад.

Абдулаҳад Қаҳҳоров солҳои 1956-1961 вазифаи
ҷонишини раиси Шӯрои вазирони республика ва раиси
Госпланро ба ӯхда дошт, аз соли 1961 то соли 1973 раиси
Шӯрои Вазирони Тоҷикистон ва Вазири корҳои хориҷии
ҷумҳурй буд. Яъне зиёда аз 17 сол чун роҳбари ҳукумат
Солҳо ва одамони наҷиб

33

фаъолият намуд. Дар он солҳо пешравй, тараққиёти ҳамаи
соҳаҳои хоҷагии халқи ҷумҳуриро бе меҳнати пурмаҳсули ӯ
тасаввур кардан мумкин набуд. Дар он айём ободонӣ ва
сохтмон бо суръати тез пеш мерафт.

Бузургтарин иншоот, корхонаҳои азим ва муҳими
хоҷагии халқ, ба нақша гирифта ва сохта мешуданд.
Монанди ГЭС - и Норак, заводҳои алюминии тоҷик,
нуриҳои азотии Вахш, «Тоҷиккабел», заводи яхдонсозии
«Помир», трансформаторбарории Қӯрғонтеппа, зарфҳои
линии шаҳри Турсунзода, фабрикаҳои пойафзол ва
рӯймолҳои пашмини Хуҷанд, комбинатҳои трикотаж-
барорӣ ва фабрикаҳои ҷӯроббарорию дӯзандагиву
қаннодии Душанбе, Комбинати қолини Қайроқум,
комбинатҳои мебелбарориву равғанкашӣ ва хонасозии
Душанбе ва даҳҳо иншооти ҳаётан зарури дигар бунёд
гардидаву ба истифода дода шуданд. Саноати Тоҷикистон
дар ин давра хуб инкишоф ёфта, муассисаҳои калон бунёд
мегаштанд. Хоҷагии қишлоқ бисёр пеш рафта, соли 1973
истеҳсоли солонаи пахта аз 805,9 ҳазор тонна гузашт, аз
ҳар гектар зиёда аз 30,8 сентнерй ҳосил гирифта шуд, ки ин
дар таърихи пахтакорй (1924-11,7 с, 1940-16,2 с, 1960-23 с,
1970-28,6 с) соли фаромӯшношуданй ҳисоб меёфт. Фарҳанг,
адабиёт, маънавиёт дар ин солҳо ҳаматарафа инкишоф ёфт.

Дар он айём Абдулаҳад Қаҳҳоров ин иншооту
сохтмонҳоро ба план гирифта, барои бунёдгузориашон аз
наздик ёрй мерасонд. Амалан иҷро шудани ин корҳо барои
дар оянда зиёд намудани маҳсулоти хоҷагии халқ,
мустаҳкамсозии пояи модцию техникии ҷумҳурй мусоидат
менамуд.

Ман он вақт мудири шӯъбаи хоҷагии қишлоқи КМ ҲК
Тоҷикистон будам ва аз фаъолияти Абдулаҳад Қаҳҳоров
эҳсос мекардам, ки ӯ ба соҳаи кишоварзй ва пешрафту
тараққиёти он диққати махсус медод. Вай таҷрибаи бойи
ҳаётӣ дошта, аз касбу кори деҳқонону деҳот ҳамеша воқиф
буд. Кишоварзонро ғамхорона дастгирй мекард, барои
равнақи корашон маслиҳатҳои муфид медод, зеро нағз
34

Муҳиддин Зоиров

медонист, ки кишоварзӣ дар иқтисоди ҷумҳурй нақши
муҳим мебозад ва рӯзгори осудаҳолонаи деҳқон ба ин соҳа
сахт марбут аст.

Абдулаҳад Қаҳҳоров ҳамчун Сарвазир ҳамеша кӯшиш
мекард, ки кори кишоварзй пеш равад, маҳсулот зиёд
шавад, барои ин дар шароити ҷумҳуриямон қазияи зиёд
намудани замин, обёрии он масъалаи якумдараҷа ба
шумор мерафт. Бешубҳа, дар ҳалли ин масъала Абдулаҳад
Қаҳҳоров ҳиссаи арзанда мегузошт. Бисёр заминҳои
нокорам, ташналаб, доманакӯҳҳо, чарогоҳҳо азхуд ва
обёрй карда шудаанд. Ин ҷо ман обёрии Ёвону Обикиик,
заминҳои ташналаби Дилварзин, Зафаробод, Қараланг,
Сомғор, Хоҷабоқирғон, Оқғозӣ, Ботуробод, Ӯртабӯз,
Гулистон, Тошработ, Қумсангир. Лоҳур, Данғара ва боз
чанд чои дигарро дар назар дорам. Аз ҳисоби корам
гардонидани заминҳои бекорхобида, майдонҳои кишт зиёд
шуд ва ҳазорон нафар деҳқонон ҷои кор ва рӯзгор пайдо
намуданд. Дар натиҷа дар ноҳияҳои кӯҳистон истеҳсоли
маҳсулоти сабзавот, махсусан картошка, боғдорй ва дигар
зироатҳо зиёд шуд ва пояи моддию техникии ноҳияҳои
кӯҳй мустаҳкам гардид. Ногуфта намонад, ки мардуми мо
картошкаи ноҳияҳои кӯҳистонро аз ҳамон айём чун нони
дуюми худ медонист.

Абдулаҳад Қаҳҳоров барои мо чун устод буд, бисёр
хислатҳои неки инсонӣ, одаму одамгарӣ, қадршиносӣ,
садоқат ба Ватану халқро аз ин шахси мӯътабар ёд
гирифтем. Мо дар симо ва фаъолияти ӯ инсони ҳақиқй,
соҳиби фарҳанги воло ва дурандеширо медидем.

Абдулаҳад Қаҳҳоров дар давоми кору фаъолияти худ
хамеша кӯшиш мекард, ки шогирдону ҳамкоронаш дар
рохд меҳнати ҳалол, қадршиносӣ, инсондӯстӣ, ҳалолкорй
чахду талош варзанд. Аз ин рӯ, садоқат ба халқу Ватанро
ба онҳо илқо мекард. Маданияти баланд ва услуби
роҳбарии ӯ барои мо ибратомӯз буд.

Ман ҳамчун Раиси комиҷроияи ноҳияи
Орҷоникидзеобод (ҳозира «Вахдат») аз соли 1962 то соли
Солҳо ва одамони наҷиб

35

1967, аз сабаби ба пойтахт наздик будани ноҳия тез-тез бо
маҷлисҳои ҳукумат даъват мешудам.

Дар ҷаласаи Шӯрои Вазирон асосан масъалаҳои
ҳаётан муҳими хоҷагии халқ, тараққиёти ояндаи чумҳурӣ
ҳаматарафа муҳокима гардида қарорҳои дахлдор кабул
мешуданд. Маҷлисхо таҳти роҳбарии раис Абдулахад
Қаҳҳоров басо пурмазмун мегузаштанд. Агар то маҷлис ба
А. Қаҳҳоров вохӯред, одатан суханаш аз аҳволпурсии
шахс, аҳли оила ва мардуми ноҳия cap мешуд. Сӯҳбат аз
зиндагии мардум, чӣ ҳасту чй нест, чй намерасад, вазъи
сохтмон, саноат ва дигар соҳаҳои кишоварзӣ ҳамеша
ғамхорона ва фаҳмо мегузашт.

Дар маҷлиси Ҳукумат масъалахо ҳамеша мухтасар,
ботартиб, ором ва ба нафьи кор ҳал мешуданд. Фикру
дархости рафиқон озодона ба қисоб гирифта мешуд.
Абдулаҳад Қаҳҳоров дар ҷараёни мачлис аз ҳоли
иштирокчиён, вазирону раисони кумитаҳо ва дигар
сардорони идораҳо бо эҳтиром пурсон шуда, ба ҳар як
роҳбар ғамхорона муносибат менамуд. У мисли баъзе
роҳбарон бо овози баланд, сахт, беҷо ran задан, ё
ранҷондани иштирокчиёни маҷлисро раво намедид,
суханрониаш пурмазмун, бурро, фаҳмо буд, дили одамро
ба зиндагй, ба кор, ба муҳит гарм месохт.

Хизмати Абдулаҳад Қаҳҳоров дар ҷобачо гузоштани
кадрҳо, тарбия кардан ва ба камол расондани онҳо хеле
калон аст. Бисёр кормандоне, ки бо ӯ пахлӯ ба паҳлӯ кор
кардаанд, минбаъд ба вазифаҳои баланди роҳбарй
расиданд. Инҳо вазирон, раисони кумитаҳо ва дигар
сардорони идораҳо мебошанд. Шахсоне, ки бо роҳбарии
Абдулаҳад Қаҳҳоров кор кардаанд, аз супоришу
маслиҳатҳояш рӯҳбаланд гашта, ҳамеша хурсандӣ изҳор
менамоянд. Ҳамроҳи чунин роҳбари бомаърифат кор
кардан хушбахтии бузург буд.

Дар давраи Раиси Шӯрои Вазирон будани Абдулаҳад
Қаҳҳоров ноибонаш Г. В. Зубарев, В. Е. Новичков. М. К.
Каримова, X. Н. Мирзоянс, Р. Ю. Юсуфбеков хамроҳи
36

Муҳиддин Зоиров

чунин сарвари фозил кор карданро аз омади бахти худ
медонистанд. Онҳо ҳамеша супоришҳо, маслиҳатҳоеро, ки
дар соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқи шаҳру навоҳй ва
вилоят аз Раиси Шӯрои Вазирон мегирифтанд, бо камоли
масъулият ба иҷро мерасонданд. Дар боби услуби корбарӣ
ва фазилатҳои фарҳангии сарвазирамон гоҳе байни мо
вазирон сӯхбату муҳокимаҳо доир мешуд. Ман аз
ҷонишинҳои Абдулаҳад Қахҳоров фақат суханони
саршори гамхорӣ, хушмуомилагӣ, боварбахш ва изҳори
миннатдорй шунидааму бас. Онҳо бо камоли мамнуният
мегуфтанд, ки аз ин инсони олиҷаноб, ки ҳамеша чеҳраи
кушод дошт, мо кор ёд гирифтем, ҳаёт омӯхтем. Бо
муднрони шӯъба ва коркунони дастгоҳи Шӯрои Вазирон
ҳам муносибати наздики падарона дошт.

Абдулаҳад Қаҳҳоров ҳамеша манфиати халқ,
одамгарй, қимату ҳурмати инсониро ба дарачаи аввал
мегузошт, худ дар вазифаи баланд буду нисбат ба ҳама
муомилаи хоксорона дошт. Ӯ бисёр одами меҳрубону
ғамхор буд. Аз ноҳияҳои ҷумҳурй дидан карда, ба мардум
ёрии бевосита мерасонид. Корафтодаҳо аз ҳузураш бо дили
гарму чеҳраи кушод мебаромаданд.

Абдулаҳад Қаҳҳоров соли 1966 аз округи интихоботии
Орҷоникидзеобод ба депутатии Шӯрои Олии СССР
пешбарй шуд. Он вақт ноҳия хеле калон буд, собиқ
ноҳияҳои Норак, Роҳатӣ, Ромит, Файзобод, Оби Гармро
низ дар бар мегирифт ва чун ноҳияи наздишаҳрӣ дар
маркази диққат ва назорати роҳбарони ҷумҳурӣ меистод.

Раиси Шӯрои Вазирони ҷумҳурӣ Абдулаҳад Қаҳҳоров
бесабаб ба чунин ноҳияи калон депутата Шӯрои Олии
СССР пешбарй нашуда буд. Вай тез-тез ин чо омада, бо
котиби аввали ҳизбй Василий Ермолаевич Захватов ва
раиси комиҷроия Муҳиддин Зоиров мулоқотҳои судбахш
ороста, мардумро ҳолу аҳвол мепурсид, ба пешрафти
корҳои ноҳия кӯмак мерасонд. Ин роҳбари донишманд
зиёиёнро дӯст медошту суроғ мекард. Он солҳо Нӯъмон
Розиқи ҷавон дар ин иқлим ягона шоири кӯдакон ба ҳисоб
Солҳо ва одамони наҷиб

37

мерафт. Ва раиси Шӯрои Вазирон аз ҳолу аҳволи ӯ пурсон
мешуд...

Орҷоникидзеобод яке аз ноҳияҳои калони серсоҳа ва
сераҳолӣ дар ҳудуди худ бисёр идораву анборҳои сохтмони
нерӯгоҳи Норак ва дигар ташкилотҳои ҷумҳуриро ҷой до да
буд. Ноҳия асосан пахтакор бошад ҳам, ба боғдорию
чорводорӣ ва сабзавоткорӣ шуғл меварзид ва вазифадор
буд, ки аҳолии Душанберо тамоми сол аз сабзавоти тару
тоза таъмин кунад.

Абдулаҳад Қахлоров дар ин бора дар вохӯриҳояш бо
деҳқонон, пешқадамони истеҳсолот, ба роҳбарони
хоҷагиҳо таъкид мекард. Ҳар бор, ки ба мулоқоти
интихобкунандааш ояд, албатта, ба ду карат Қаҳрамони
Меҳнати Сотсиалистӣ, устоди пахта, деҳқони ҳакиқй
Карим Исмоилов ва роҳбарони хоҷагиҳо Раҷаб Исмоилов,
Бозорбой Бурунов, Ҳоким Азимов, Ҷалмат Ғоибов,
Нӯъмон Розиқов, Хушмамад Саидов, Ҳоким Зайдов,
Искандар Мирзоев, Ашӯрмат Расулов, Сафар Одинаев,
Хуррам Содиқов, Ҳукум Аҳмедов вомехӯрду сӯҳбат
меорост ва масъалаҳои лозимиро маслиҳат мепурсид.
Чунин боздиду мулоқотҳояш басо муфид ва барои
афзудани ҳурмати роҳбарони хоҷагиҳо, ғамхорӣ ва ёрии
амалӣ буд, ки барои пешравии кор мадад мерасонд. Ғайр
аз ин, Абдулаҳад Қаҳҳоров сохтмони бисёр муассисаҳои
муҳимро дар назорат дошт. У ҳамчун депутата Шӯрои
Олии СССР аз округи Орҷоникидзеобод ва раиси Шӯрои
Вазирони Тоҷикистон ба ободонии ноҳия, ба рафти кори
сохтмонҳои муҳими хоҷагии халқ, ба ҷо овардани
дархостҳои аҳолӣ ёрии амалй мерасонд. Аз ҳама муҳимаш
дар маркази ноҳия беморхона, биноҳои техникуми тиббй,
узели алоқа, мактабхо, хобгоҳи техникуми оморӣ ва
ғайраҳо сохта, ба истифода дода шуданд. Ғайр аз ин, таҳти
роҳбарии Абдулаҳад Қаҳҳоров сохтмони биноҳои
маъмурӣ, мактабу маориф дар минтақаҳои Оби Гарм,
Файзобод, Ромит бо суръат пеш мерафт. Сарвазир ба ин
ноҳияҳо низ доимо ёрӣ мерасонд, то сатхд зиндагӣ ва
38

Муҳиддин Зоиров

маьрифаташонро баланд бардоранд. Кумитаи иҷроияи
ноҳия дар бинои якошёна, ки пеш аз Ҷанги Бузурги Ватанӣ
аз хишти лойӣ сохта шуда буд, ҷойгир буд. Рӯ ба рӯи ин
бино бинои дуошёна, бинои зебои кумитаи ҳизбии ноҳия
меистод. Маълум, ки роҳбарони пешина барои шароити
дуруст муҳайё намудан ба Кумитаи иҷроия кам аҳамият
медодаанд.

Абдулаҳад Қаҳҳоров бинои Кумитаи иҷроияро чандин
маротиба дида буд, соли 1964 бо салохдиди ӯ барои
сохтмони бинои нави он қарор қабул шуд. Сохтмони ин
бино ба зиммаи Вазорати коммуналй - (Вазири ҳамонвақта
шодравон 3. С. Саломатшоев буд) гузошта шуд, ки дар
мӯхдати 1,5-2 сол ба охир расид ва ба истифода дода шуд.
Чунин ғамхориву дастгирии Абдулаҳад Қахдсров дар
ҳаққи ҳукумати ноҳия аз ёдҳо нахоҳад рафт.

Орҷоникидзеобод қадимтарин ноҳия дар назди
пойтахти Тоҷикистон бошад хам, хонаи маданият надошт,
дар маркази он як клуб-кинозал мавҷуд буду халос. Дар
ноҳия бисёр идораҳои сохтмон, асосан пойгоҳҳои сохтмони
нерӯгоҳи барқии Норак ҷойгир шуд. Сафи аҳолй зиёд
гашт, алоқа, рафтуомади ҳаматарафа афзуд. Бо тақозои
замон масъалаи сохтмони хонаи маданият ба миён омад.
Чунин масъала ба ёрии КМ ҲК Тоҷикистон ва Щӯрои
Вазирон ба тезӣ ҳалли худро ёфт. Аммо дар ин бора
Госплани ҷумҳурӣ бояд ризоияти Госплани СССР-ро
мегирифт ва ин кор каме кашол ёфг. Таклиф ба миён омад,
ки дар лоиҳа Хонаи маданиятро клуб нависем, зеро бонк
ин ҳуҷҷатро кабул мекунад, инчунин сохтмони клуб дар
ихтиёри думҳурӣ буд, ҳамаи ҳуҷҷатҳо таҳия гардид.

Бояд гуфт, ки сохтмони хонаи маданият (барои бонк
клуб) ба ёрии Абдулаҳад Қахдоров оғоз ёфт. Сохтмони он
ба зиммаи роҳбарони онвақтаи ГЭС-и Норак гузошта,
сохта ба истифода дода шуд, ки мардуми заҳматкаши ин
ноҳия ҳамеша миннатдор аст.

Инсони асил, Абдулаҳад Қаҳҳоров, ки таҷрибаи бои
Солҳо ва одамони наҷиб

39

ҳаётӣ ва инсондӯстӣ дошт, бо одамони номдору
номбардори диёрамон. ки барои ободонӣ хизмати арзанда
кардаву чун парчами ҷумҳурӣ маҳбуб буданд, пайваста
вохӯрда, сӯҳбатҳо мекард. Тавассути онҳо ба бисёр
масъалаҳои муҳими ҳаётӣ ва ҷамьиятй равшанӣ андохта
асрори зиндагиро кашф мекарду дар амал истифода
мебурд. Дар вохӯриҳо фикри онҳоро то охир гӯш мекард,
масъалае пайдо шавад, чора медид ва онҳоро ғамхорона
дастгирӣ менамуд. Инҳо шахсони мӯътабар Абдуғафур
Самадов, Миралӣ Маҳмадалиев, Аскаралй Мирзоев,
Энаҷон Бойматова, Абдурозиқ Рахдюнов, Карим
Исмоилов, Ниёзмамад Бегов, Кенҷа Назиров, Ҳомидҷон
Назаров, Ширин Шарифов, Талбак Садридцинов,
Имомназар Хоҷаназаров, Шаҳобиддин Нуриддинов,
Чинибой Эргашев, Эгамбердӣ Бобоҷонов, Абдй Авазов,
Болта Гулаев ва бисёр дигарон буданд, ки Абдулаҳад
Қаҳхоров онҳоро ҳамеша ҳурмату эҳтиром менамуд ва
онҳо низ ин бузургмардро иззату икром мекарданд.
Абдулаҳад Қаҳҳоров нағз медонист, ки инҳо он нафароне
мебошанд, ки сеҳри хоҷагии кишлоқ, иқтисоди
Тоҷикисгони азизи моро ба ҷаҳону ҷаҳониён шинос
кардаанд.

Ман баъди ба нафақа баромадани Абдулаҳад
Қаҳҳоров низ дар вазифаи вазирии хоҷагии қишлоқ будам,
бо ӯ тез-тез вомехӯрдам. Ба воситаи телефон аҳволпурсй
мекардам, дар вохӯриҳо бисёр чизҳои лозимии ҳаётро аз ин
марди хирадманд меомӯхтам. Ман ӯро ҳамеша сарбаланд,
бо қомати зебою бо чеҳраи кушода, орому ботамкин ва
хушнигоҳу зиндадил медидам. Дар воҳӯриҳоямон дар
бораи тараққиёти соҳаҳои хоҷагии халқи_ кишвар,
мушаххасан кишоварзй, сӯҳбат мекардем. У аз ин
муваффақиятҳои ҷумҳурӣ хурсандӣ изҳор менамуд ва
барои пешрафти кишварамон, мустаҳкам намудани дӯстию
бародарй, вахдату оромӣ халқи азизамонро даъват мекард.

Бисёр шахсони мӯътабар ҳамеша мехостанд, ки бо
Абдулаҳад Қаҳҳоров вохӯранд, аз сӯҳбатҳояш баҳраманд
40

Муҳиддин Зоиров

шаванд. Яке аз ин гуна инсонҳои бузург ташкилотчии
истеҳсолоти колхозй Абдуғафур Самадов буд, ки баъд аз
маҷлису машваратҳои ҷумҳуриявӣ, пленумҳои КМ ҲК
Тоҷикистон, иҷлосияҳои Шӯрои Олӣ ба ман муроҷиат
карда мегуфт: «Уртоқ Муҳидцин Зоирович, вақтингиз
борми, кӯнглингиз тортадими бир жойга борсак». (Рафиқ
Муҳиддин Зоирович вақг доред ё не, агар дилатон кашад,
ба як ҷо равем?)

Ман ба ӯ посух медодам:

- Албатта, меравем, акаи азиз. Ҳамроҳи шумо наравам,
ҳамрохд кӣ меравам? Ба куҷо?

Сонӣ бо эқтиром Абдулаҳад Қахдоровро ном мебурд
раис Абдуғафур - ака. Номи каси дигарро намегирифт ва
меафзуд:

- Хуб медонед, ин кас бисёр шахси бузург, адиб,
ҳаётдида. Аз сӯҳбати ин хел шахс мо бояд истифода барем,
баҳраманд шавем ва беҳтарин сифатҳояшро ба худ мерос
гирем. Ин ба ҳамаи мо лозим аст... Бо ҳамин мазмун
шахсони мӯътабар муроҷиат мекарданд, монанди Миралӣ
Махдоадалиев, Абдурозиқ Раҳмонов, Ҳомидҷон Назаров,
Шаҳобидцин Нуриддинов ва дигарон. Ҳар мулоқоту
вохӯрй ва сӯҳбат бо аллома Абдулаҳад Қаҳҳоров барои
ман як мактаби зиндагй ба шумор мерафт ва ба корҳоям
барори нав мебахшид.

Дигар аз хислатҳои неку ҳамидаи Абдулаҳад Қаҳҳоров
ин буд, ки ягон бор дар ҳаққи касе носазо намегуфт, ягон
касро намеранҷонд, фақат гапи нағз мегуфт, камбудиро
ҳам бо сухани хуб, бедилозорӣ фахмонида метавонист.
Барои бартараф намудани баъзе камбудиҳо маслиҳатҳои
муфид медод. Намегузошт, ки нуқсоне дар роҳи пешравии
кори давлат содир шавад ва, агар камбудие роҳ ёбад, онро
ҳатман бартараф намуда, хулоса баровардан лозим мегуфт,
то оянда ин хато дигар такрор нашавад. Ман ин роҳбари
олиҷанобро ягон бор дар сари ғазаб, дуруштӣ ва
бадмуомилагӣ надидаам. Ин сарамарди нӯронй бо дидани
дидори кас авзояшро тез эҳсос мекард, одамони муғамбир,
Солҳо ва одамони нациб

41

дурӯғгӯй, хушомадгӯй, коргурезу баҳонаҷӯйро бо
мулоиматӣ, бо панду ҳикмат хеле моҳирона ( маъмулан ба
ҳамон шахе муносиб ran зада) ба ҷояшон шинонда мемонд.
Агар душмане дошта бошад, ӯро ҳам ба қавле, бо шакар
мекушт. Ӯ зиндагиро бе меҳнати ҳалол тасаввур карда
наметавонист.

Соли 1971 ман, ки дар вазифаи мудири шӯъбаи
кишоварзии КМ ҲК Тоҷикистон ифои вазифа доштам, дар
ҳайати Вакилони давлатии СССР ба Сурия рафтам. Пеш аз
сафарам Абдулаҳад Қаҳҳоров занг зада гуфт:

- Муҳиддинҷон, илтимос, агар илоҷаш бошад, як
тӯҳфачаи хоксоронаи маро ба рафиқ Нуриддин
Мухддцинов баред ва саломи маро расонед.

- Бо ҷону дил, раис - гуфтам дар ҷавоб.

Он вақт Нуриддин Акрамович Муҳиддинов сафири
СССР дар Сурия буд.

Баъди ба шаҳри Димишқ - пойтахти Сурия расидан бо
ӯ вохӯрдам. Вай маро бо камоли эҳтиром пазирой карда,
ба унвони Абдулаҳад Қаҳхоров чунин суханони самимӣ
гуфт:

- Абдулаҳад Қахлоров бисёр инсони бофарҳанг,
дурандеш, шахси мӯътабар аст. Эшонро қадр кардани ман
маънои мустахкам намудани риштаҳои дӯстию бародарии
халқҳои Ӯзбекистон, Сурия, Тоҷикистон ва СССР - ро
дорад.

Бузургмарди Осиёи Марказӣ, арбоби сиёсиву давлатӣ,
собиқ муншии аввали КМ ҲК Ӯзбекистон ва Сафири
СССР дар Сурия Нуриддин Акрамович Муҳиддинов
нисбат ба халқи тоҷик таваҷҷӯҳи бепоён дошт. Ҳадяи А.
Қахдоров ба ӯ ҷомаю рӯймол ва тоқии тоҷикӣ буд, ки онро
дар ҳузури маъмурони сафоратхона ва ахди оилаашон
пӯшонидам. Ҳадя ба II. А. Муҳиддинов чунон зебид, ки гӯё
дубора ҷавон шуд. Ӯ эҳсоси шодмониашро чунин изҳор
кард ба тоҷикӣ:

- Дӯсти гиромй, Муҳиддин Зоиров!

- Ман аз роҳбарони ҷумҳуриатон Ҷаббор Расулов,
42

Муҳиддин Зоиров

Маҳмадулло Холов, шахсан аз мӯҳтарам Абдулаҳад
Қаҳҳоров, дар симои онҳо аз халқи заҳматкаш ва
қадршиноси Тоҷикистон мамнуну муташаккирам! Ба онҳо
ҳамеша комёбию сарбаландӣ таманно дорам. Ба дӯсти
арҷмандам Абдулаҳад Қаҳҳорович ташаккурҳои маро
расонед ва бигӯед, ки аз ин тӯҳфаашон ба машоми ман
бӯйи дӯстӣ, накҳати меҳри бародарӣ расид. Ман он касро
ба саёҳати Сурия даъват мекунам...

Соле дар ҷаласаи Совета колхозҳо ҳамроҳи устод
Миралй Махдоадалиев ва боз якчанд раиси номдор ба
Москва омадем. Он чо фаҳмидем, ки раиси Шӯрои Олии
Тоҷикистон Маҳмадулло Холов дар беморхонаи
ҳукуматии Мичурин, дар наздикии Университети
Ломоносов табобат мегирифтааст. Ману акай Миралй ба
аёдати ӯ рафтем, баьди ҳолпурсию сӯҳбати кӯтоҳ рафтанӣ
шудем. Махмадулло Холов гуфт:

- Дар ин чо рафиқ Алексей Николаевич Косигин
табобат мегиранд, ман он касро ҳар рӯз мебинам, салому
алейк ва ҳолпурсӣ мекунам. Агар хоҳед, каме сӯҳбат карда
шинед, соати се аз ҳамин ҷо мегузаранд, бо чунин
шахсияти наҷиб дидорбинӣ на ҳамеша муяссар мешавад.

Муддате пас инсони донишманду баландмаърифат А.
Н. Косигин тахминан соатҳои се бо ҳамон роҳчае, ки М.
Холов нишон дода буд, омад. Салом додему пурсупос
кардем. Маҳмадулло Холов моро бо ӯ шинос кард. Вай ба
мо зеҳн монда, гуфт:

- Ман агар хато накунам, бо шумоён ду сол пеш
ҳамроҳи муовинам Зиё Нуриев дар Кремл вохӯрда, дар
бораи сифати навъҳои пахта ва тухмй сӯҳбат доштем.

Мо фикри ӯро тасдиқ кардем. Алексей Николаевич
марди олиҷаноб, инсони нуронии босалобат, вақти сӯҳбат
гапаш аниқ, равшан, фавқулодда соҳибистеъдод будааст. Ӯ
ба чеҳраи акай Миралй нигариста форам - форам гуфт:

- Ваш хлопок высшего качества, текстилыники
Иванова благодарят Вас. Каков урожай?

Раис ҷавоб дод:
Солҳо ва одамони наҷиб

43

- 37 цент, с 1 га

- Валовый сбор 18 тис. тонн.

- Спасибо Вам, успехов, у Вас золотие руки. - А. Н.
Косигин дар вақти хайрухуш афзуд: - Ну, как там
проживает Абдулаҳад Каххоров? Я давно не говорил с
ним, передайте привет от меня, он очень мудрий человек, у
него большой талант и жизненний опыт...

Овози форами Косигин ҳанӯз дар гӯшам ҷарангос
мезанад. Ифтихор мекардам, ки чунин рохбари тавоно А.
Қаҳҳоровро аз наздик шинохта, ба истеъдодаш бахои
баланд медодааст...

Боз як далели дигар дойр ба шӯҳрати А. Қаҳҳоров.

Ман аз соли 1954 дар МТС - и Шаҳринав сарагроном
будам, аз ҳамон вақтҳо cap карда, ҳар сол барои санҷиши
иҷрои шартномаҳои мусобиқа ба ҷумҳуриҳои бародари
Ӯзбекистону Туркманистон ва Озарбойҷону Қиргизистон
мерафтам. Албатта, пеш аз ҳама, ба роҳбарони онвақтаи
Узбекистан Ш. Р. Рашидов, Туркманистон - М. Ғ. Ғафуров,
Қирғизистон Т. Усубалиев, Озарбойҷон Г. А. Алиев аз
номи роҳбарони республика Ҷ. Расулов, М. Холов, А.
Қахлоров ва халқи тоҷик саломи бародарона мерасонидам.

Баъди қабули саломи самими котибони аввали КМ ХД
-и он ҷумҳуриҳо, аз ҷумла шахсан Шароф Рашидов пурсон
мешуд:

- Абдулаҳад - ака, қандай, саломат? У кишга бизни
саломимизни этказинг, укиши кӯп улуғ инсон.

Ба ҳамин тариқ дигарҳо ҳам пурсон мешуданд. Ба
фикри ман, ин ҳурмагу эҳтиром, қадршиносӣ на танҳо дар
ҳаққи Абдулаҳад Қаҳҳоров, балки ба кулли халқи тоҷик
буд.

Ман соли 1962 парторги КМ ХД Тоҷикистон дар
Управленияи территориявии истеҳсолии колхозу совхозҳои
Дангара, нохцяҳои Совету Ёвон кор мекардам. Моҳи
сентябр Ҷаббор Расулов ва Абдулаҳад Қаҳҳоров, аз тарафи
Кӯлоб ба райони Дангара омаданд. Онҳо бо роҳбарони
хоҷагиҳои Ширин Шарифов /колхози Ленин/, Амон
44

Муҳиддин Зоиров

Мутнев /колхози Коммунизм/, Собир Кабиров /колхози
съезди XXII партия/, Атоқул Бӯстонов /совхози Данғара/,
Раҳмонқул Раҷабов /колхози К. Маркс/. Салим Файзов
/колхози Фрунзе/, Шариф Шокиров /совхози Ғайрат/, Ғаюр
Сафаров /раиси хоҷагии ҷангал/, Абдукарим Шарифов
(сардори Идо рай Омор) Александр Чуванов /раиси
селхозтехника/, Раҳмонқул Баҳоваддинов /раиси МЖС/ ва
дигарон сӯҳбату вохӯриҳо гузаронданд.

Мақсади вохӯрй рафти иҷрои плану ӯхдадориҳои
хоҷагиҳо буд. Хдмон шабу рӯз масъалаи ҳисобу китоби
баъд аз воқеаҳои «изофанависӣ» дар зери назорати КМ Х,К
Тоҷикистон ва Ҳукумати ҷумҳурӣ қарор дошт. Худи ин ду
роҳбари ғамхор Ҷаббор Расулов, Абдулаҳад Қаҳҳоров
сардорони хоҷагиҳо ва мутахассисонро ҳаматарафа
дастгирӣ намуда ба ҳалолкорӣ, эҳтиёткорӣ даъват карда,
маслихатҳои пухтаю мушаххас дода, мекӯшиданд, ки ба
пои касе хоре нахалад. Онҳо саркоронро даъват мекарданд,
ки тоннаю килоҳои маҳсулотро ба қавле «ҳафт бор чен
карда, як бор бурида» имзо кунанд. Аз дигар тараф, дар
шароити он солҳо котибони КХ, ва ҳукумати ноҳияҳо аз
бозсозиҳои Никита Хрушев сарҳисоби корро гум карда
мегуфтанд: « Худоё! Ин худаш чӣ ran? Аҷаб давру!»

Дар як шабонарӯз МТС-ро барҳам медиҳанду PTC
месозанд. РайЗО-ро парешон мекунанду ба ҷояш РАПО
меояд, колхоз совхоз мешавад, совхоз ба колхоз табдил
меёбад ва ниҳоят як ноҳияро ду тақсим мекунанд: саноатй
ва деҳавӣ. Ду райком, ду котиб, ду соҳиб! Ва одамон
сарсону саргардон. Онҳоро гоҳ ба чуворимаккапарварй,
гоҳе ба хукпарварй даъват мекунанд. Бечора наели наврас
ҳам намедонад, ки хонад ё дар участкаи истеҳсолии
наздимактабй пахта корад? Кошта натавонад, даравад,
паси рули трактор шинад, ё харгӯш парварад?

Дар чунин ҳолат роҳбарони республика гамхорона,
мувофиқи талаби замон ба пешбурди кори доимии хар
минтақа саросема нашуда, босабру тоқат, бо мулоҳиза кор
мекарданд. Хушбахтона, толей мардуми мо буд, ки дар он
Солҳо ва одамони наҷиб

45

замон моро одамони хирадманд Ҷаббор Расулов,
Абдулаҳад Қаҳҳоров пуштибонӣ менамуданд, номуси
миллатро ҳимоя мекарданд.

Соли 1962 ноҳияи Данғара ӯхдадор шуд, ки 27987
тонна ғалла, 1466 тонна зағир. 1177 тонна гӯшт, 4208 тонна
шир истеҳсол кунад ва истеҳсоли дигар маҳсулоти
кишоварзӣ дар назар буд. Ва саршумори чорворо дар
охири сол, бузу гӯсфандро ба 81500 cap, ҳайвони калони
шохдорро ба 12160 cap расонад ва ноил шудан ба ин
комёбӣ, албатта, осон набуд. Ин меҳнати ҳалолу
пурмаҳсулро талаб мекард.

Дар охир Ҷаббор Расулов ва Абдулаҳад Қаҳҳоров
нақшаҳои ояндаи дурахшони Данғараро гуфтанд. -
Данғара ояндаи калон дорад, нияте ҳаст, ки ин ҷо туннел
кофта, оби Вахшро аз самти Норак ба заминҳои фаровон
ва ташналаби он равона кунем, ин сарзамин одамони хубу
меҳнатӣ дорад.

Вохӯрй сари вақг, бисёр самими, рӯҳбаландона гузашт
ва барои оянда як барномаи пешравй муайян шуд, Ҳамин
хел вохӯриҳо дар Ёвону Совет низ шуда гузашт.

Насиб будааст, ки банда аз соли 1966 то соли 1971
котиби аввали Кумитаи ҳизбии ноҳияи Қумсангир будам.
Ин ноҳияест хеле калон, серсоҳа, интернатсионалӣ,
одамону мутахассисони хуб дорад. Роҳбарони хоҷагияш
боқувват ва шароитҳои пешравии ноҳия муҳайё аст. Ба
ҳамаи ин нигоҳ накарда масъала хеле бисёр буд, хусусан
пурра, дуруст истифода бурдани заминҳои нав, баланд
бардоштани ҳосилнокии баъзе зироатҳои пахта, ғалла,
боғдорӣ ва чорводорй, боз ҳам ривоч додани лимупарварӣ,
геранпарварӣ, пешомадхои бузург дошт. Дар ин соҳаҳо
пешравй бошад ҳам захираю имкониятҳо низ мавҷуд
буданд. Аз ҳама муҳимаш қувваи корӣ, мутахассисони ин
соҳа мерасид. Ин имконият медод, ки ин сохахо хеле
серҳосил ва сердаромад шаванд.

Албатта, ҳамаи ин масъалаҳо фақат бо ёрии
ташкилотҳои болоӣ ва вазоратҳо хал мешуд. Дар ин
46

Муҳиддин Зоиров

шароит ман хушбахт будам, ки хар сари чанд вақт ба нохия
роҳбарони республика, аз он ҷумла раиси Шӯрои Вазирон
Абдулаҳад Қаҳҳоров меомаданд, ноҳияро ҳаматарафа
медиданд, бо меҳнаткашон вомехӯрданд, маслиҳатҳои
лозимиро медоданд. Ҳар як вохӯрию мулоқоти Абдулаҳад
Қаҳҳоров як ғамхорӣ, ёрии амалӣ ва барои ман як мактаби
ҳаёт буд.

Моҳи сентябри соли 1968 Абдулаҳад Қаҳҳоров ба
Қумсангир омад. Як маслиҳати зарур дошлем: сохтмони
беморхонаи ноҳия. Иморати беморхона, ки пеш аз Ҷанги
Бузурги Ватанӣ сохта шуда буд, футур мерафт, ҳеҷ гуна
шароит барои беморон надошт. Ин масъаларо ба
Абдулаҳад Қаҳхоров фаҳмонда, ахбор додем. Вай гуфт, ки
ҳозир дар моҳи сентябр ба нақша гирифтани ин бино
мушкил аст. Биёед, хоҷагиҳои шумо, ки даромад дорад,
ҳозир таҳкурсии беморхонаро созед, мо охири сол ҳамаи
сарфу хароҷотро аз ҳисоби пулҳои азхуднашуда
мегардонем. Аз соли 1969 - Госплан сохтмони бинои
беморхонаро ба нақша мегирад.

Масъала ҳалли худро ёфт. Беморхонаи дорой 135 кат
дар ду сол сохта, ба истифода дода шуд, ки мардуми
заҳматкаши ноҳияи Қумсангир барои ин гамхорию
некхоҳй аз Абдулаҳад Қаҳҳоров абадӣ миннатдор аст.

Баъди ин бинои нави беморхона барои 1176 нафар
хонанда ду мактаб, бинои узели алоқа, кинотеатр,
универмаги «Баҳор», ҳаммом, кӯдакистон барои 280 ҷой,
автовокзал, биноҳои манзилӣ ва бисёр биноҳои дигар
сохта ба истифода дода шуданд.

Ҷаббор Расулов, Абдулаҳад Қаҳҳоров, Маҳмадулло
Холов - се нафар фарзанди халқи тоҷик дар як давраи
тӯлонӣ бори давлату сиёсати ҷумҳурии Тоҷикистонро як
хел мекашиданд. Ба ақидаи ман, ин се ҳамсафар дар ҷодаи
хеш ба ҳам чунин муносибу мувофиқ афтода буданд, ки
мислашонро дигар ёфтан амрест муҳол. Онҳо манфиати
ҷумҳуриро дар миқёси Иттиҳоди Шӯравй ва хориҷй
мувофиқи талаби замони худ ҳимоя карда метавонистанд.
Солҳо ва одамони наҷиб

47

Одатан бузургон ба бузургон такя мекунанд. Ҷаббор
Расулов аксар вақт аз Абдулаҳад Қаҳҳоров ҳамчун раиси
Шӯрои Вазирон ва узви бюро дар ҳалли ин ё он масъала
маслиҳат мепурсид, ки ба манфиати ҷумҳурй фонда
мебахшид.

Абдулаҳад Қаҳҳоров инсони бузург, гамхор, барон
пешравии Ватани азизу халқи меҳнатқаринаш дилсӯзона
заҳмат мекашид, ки кишварамон ободу зебо гардад,
мардуми азизамон ҳамеша сарбаланд бошад. Абдулаҳад
Қаҳҳоров фарзанди арзандаи ҷумҳурй буда, мо шод ва
миннатдорем, ки сардори давлатамон, мӯҳтарам Эмомалӣ
Раҳмон гузаштагонро кадр карда, ҷашнвораи онҳоро ба
дараҷаи баланд мегузаронад.

Абдулаҳад Қаҳҳоров барон хизматҳои шоёни хеш бо
се ордени Ленин, ордени «Револютсияи Октябрь», се
ордени «Байрақи сурхи мехнат», ордени Ҷанги Ватанй
(дараҷаи 1 ва 2) медалу ифтихорномаҳо тақдир карда ва
чандин маротиба депутата Совета Олин СССР ва РСС
Тоҷикистон интихоб шуда буданд.

Ба мулоҳизаи ман, омухтани роҳи ҳаёту фаъолияти
сарварии Абдулаҳад Қаҳҳоров барин шахсони бузург
барон тарбияи наслҳои чавон, барон пешрафти имрӯзу
фардои Тоҷикистон аҳамияти бузург дорад.

«Садои мардум
№ 131 (1631)

11 декабри 2003
48

Муҳиддин Зоиров

ХОДИМИ НАМОЁНИ ДАВЛАТИ
ВА ҶАМЪИЯТИ НАЗАРШО
ДОДХУДОЕВ

Насибам будааст, ки чанд сол дар
|сарзамини Бадахшон ба ҳайси Котиби Якуми
Кумитаи вилоятии ҳизб кор кардам ва дар ин ҷо бо
инсонҳои хубе дучор шуда, якҷоя барои рушду нумӯи ин
кишвар заҳмат кашида, кам бошад ҳам, аз худ осоре боқӣ
гузоштам.

Ҳанӯз, то омадан ба Боми Ҷаҳон медонистам, ки
Бадахшон на ганҳо бо ганҷҳои нуҳуфтаи дили кӯҳсоронаш, бо
мармару лаъли тобонаш шӯҳрати ҷаҳонӣ дорад, балки
таърихи волою қадимие ҳам дошта, як кишвари ҳунарпарвар,
санъаткор низ буда, ба ҷумҳурӣ бисёр фарзандони
барӯмандеро такдим доштааст, ки якеи онхо Назаршо
Додхудоев ба ҳисоб меравад.

Бидуни шакку шубҳа, рӯзгори ин марди шариф басе
ибратбахш буда, барои наели оянда мактаби хуби
ватанпарварӣ, ҷонфидой, заҳматкашй ва мардонагӣ хоҳад буд.
Чунонки аз ҳасби ҳоли Назаршо Додхудоев бармеояд, вай аз
солҳои 1930 cap карда, дар органҳои давлатӣ, дар вазифаҳои
гуногуни роҳбарӣ кор карда, барои ободонй ва пешравии
Бадахшон ва дигар шаҳру ноҳияҳои чумҳурӣ ҳиссаи муносибе
гузонггааст.

Пас аз Ҷанги Бузурги Ватанӣ Назаршо Додхудоев
Раиси Кумитаи иҷроияи Шӯрои вакилони Вилояти
Мухтори Кӯҳистони Бадахшон будааст. Дар ин солҳои
баъдазҷангӣ, ки шароит ниҳоят вазнин буд Н. Додхудоев
ба халҳ, ба одамон, ба фаъолон такя намуда, барои
ободонии мулк, баланд бардоштани некӯаҳволии мардум,
баҳри тараққиёти ояндаи Бадахшон кӯшиши зиёде ба харҷ
дод ва хизмати арзандае кард, ки онро мардуми шарифи
ин гӯшаи диёр ҳаргиз фаромӯш накардааст ва боз солҳои
Солҳо ва одамони наҷиб

49

сол ба некӣ ба забон хоҳад овард.

Назаршо Додхудоев чандин солҳо Раиси Президиуми
Совета Олӣ, Раиси Совета Вазирони РСС Тоҷикистон буд ва ба
инкишофи иқтисодиёту иҷтнмоиёти он хеле мохирона мусовдат
намуд. Бале, саҳми ин шахси кордону фаъол, пурғайрату шуҷоъ
дар инкишофи хоҷагии халқ, пешравии чумҳуриямон хеле
калон аст.

Вай ҳамеша ифтахор мекард, ки бо чунин шахсиятҳои хеле
машхур ва маҳбуби кишвар Бобоҷон Ғафуров, Турсун Ӯлҷабоев,
Ҷаббор Расулов, Абдулаҳад Қахҳоров, Мунаввар Шогадоев ва
дигарон ҳамсаф будааст ва якҷоя бо онҳо баҳри беҳбуди рӯзгори
халқаш заҳмат кашидааст.

Вақгҳои охир ман ӯро дар мулоқоту ҷаласаҳо, вохӯрӣ бо
ҷавонон зуд - зуд пайдо мекардам. Ҳамоно хушҳол, зиқдадил,
хушсӯҳбат буд. Аз сулҳу салоҳе, ки Президента мӯҳтарам
Эмомалӣ Раҳмон ба кишвар овардааст, изҳори миннатдорӣ
мекард ва ахди сӯҳбатро барои вахдату ягонагй ва дӯстаю
бародарй даъват менамуд.

Назаршо Додхудоев ҳамчун инсони меҳнатдӯст, хоксор,
ғамхор дар байни халҳу кшнварамон обрӯю эҳтароми
калонеро соҳиб буд. Вай тамоми умри бобараката худро
сарфи хизмат ба ҳамин халқу ватан карда, барои дӯстию
бародарии одамон ғамхориҳои беназир зоҳир менамуд ва дар
дилу дидаи қамаи онҳое, ки ӯро медонистанду бо ӯ ҳамкор
будаанд, чун як фарди нотакрори миллат бо ёди некаш боқй
хоҳад монд.

«Ҷумҳурият», № 105
21 декабри соли 2000
50

Муҳиддин Зоиров

БУЗУРГМАРДЕ АЗ ХАТЛОНЗАМИН
(ба ифтихори 90-солагии
устод Миралӣ Маҳмадалиев)

...Зиндагӣ маро, чун як нафар писарбачаи деҳотй, ки аз
хурдӣ ба замин, бо касби деҳқонӣ сару кор доштам, дар
пайраҳаҳои пурпечутоб ва пасту баландаш хуб задаву
кӯфта, пухтаву суфта карда, таҷрибаи ҳаёт андӯхта, ниҳоят
аз деҳаи Лаккон то Вилояти Бадахшон овард, обрӯ ва
эътиборам бахшид, ки аз он тамоми умр қаноатмандам. Дар
вазифаҳои мухталифи хеле масъулиятноки ҳизбию давлатй
кор кардам, раиси Исполком, котиби обкому райком,
вазири кишоварзии ҷумҳурӣ шудан насибам гашт.

Ҳа - а, роҳ дуру дароз ва тӯлонӣ буд. Ва ин роҳ маро гаҳ
ба Хатлону Вахшон, гаҳ ба Ҳисори Шодмону гаҳе ба
Кӯҳистони Бадахшон мебурд. Бо мушкилот, бо душвориҳои
зиёде рӯбарӯям мекард, вале чун мақсадам накӯ буд, садди
роҳам бартараф гашта, пирӯзӣ насибам мешуд. Ва айни ҳол,
ки солхӯрда шуда, ба нафака баромада, ба қавле «давлати
пирӣ» меронам, гахе дар танҳоӣ ба худ меболам, ки
пайраҳаи умр маро дӯстию бародархондагӣ омӯхт ва бо
бисёр одамони аҷибу наҷиби кишвар дучорам сохт, ки
меҳру муҳаббаташон дар дилу дидаам сахт ҷойгир шуда,
ҳанӯзам боиси ифтихор ва сарфарозиҳоям мегарданд. Яке аз
ин шахсиятҳои барҷаста, пири деҳқонони кишвар,
бузургмарди оқилу доно ва хирадманд Миралибобо
Маҳмадалиеви сарихосорӣ мебошад, ки ман ӯро дар илми
деҳқонӣ академик меҳисобам ва падари маънавии худ
хондаам.

Устод Миралӣ Маҳмадалиевро ҳамаи сокинони
Тоҷикистон ва берун аз он хуб мешиносанд ва номашро бо
эҳтиром ба забои мегиранд, зеро ӯ яке аз номбардорони
тоҷикон буда, ба Ватан хизматҳои басо арзанда кардааст.

Миралӣ Маҳмадалиев аз раисони номдори
Солҳо ва одамони иаҷиб

51

кишварамон, ки ному кори онҳо ҳеҷ гоҳ аз хотир, аз таърих
нахоҳад рафт, ҳамеша бо ихлос ёд мекард. Он кас дар
қатори чунин раисони номдору машҳури ҷумҳурӣ
Саидхӯҷа Урунхоҷаев, Абдуғафур Самадов, Карим
Исмоилов, Абдураззоқ Раҳмонов, Кенҷа Назиров, Энаҷон
Бойматова, Ниёзмамад Бегов, Ҳомидҷон Назаров, Талбак
Садриддинов, Абду Авазов, Аскаралӣ Мирзоев, Имомназар
Хоҷаназаров, Тӯрахон Эсонқулов, Шаҳобиддин
Нуриддинов ва бисёр дигарон меистанд, ки таърихи
тараққиёти кишоварзии чумҳуриамонро бе номи онҳо
тасаввур кардан мумкин нест.

Соле дар ҷаласаи Совети колхозҳо ҳамроҳи устод
Миралй Маҳмадалиев ва боз якчанд раиси номдор ба
Маскав рафтем. Он ҷо фаҳмидем, ки раиси Шӯрои Олии
Гоҷикистон Маҳмадулло Холов дар беморхонаи ҳукуматии
Мичурин, дар наздикии Университета Ломоносов табобат
мегирифтааст. Ману акаи Миралй ба аёдати ӯ рафтем,
баъди ҳолпурсию сӯҳбати кӯтоҳ рафтанй шудем.
Маҳмадулло Холов гуфт:

- Дар ин ҷо рафиқ Алексей Николаевич Косигин
табобат мегиранд, ман он касро ҳар рӯз мебинам, салому
алейк ва ҳолпурсӣ мекунам. Агар хоҳед, каме сӯхбат карда
шинед, соати се аз ҳамин ҷо мегузаранд, бо чунин шахсияти
наҷиб дидорбинй на ҳамеша муяссар мешавад.

Мудцате пас инсони донишманду баландмаърифат А.
Н. Косигин тахминан соатҳои се бо ҳамон роҳчае, ки Холов
нишон дода буд, омад. Салом додему пурсупос кардем.
Холов моро бо ӯ шинос кард. Вай ба мо зеҳн монда, гуфт:

- Ман агар хато накунам, бо шумоён ду сол пеш
ҳамроҳи муовинам Зиё Нуриев дар Кремл вохӯрда дар
бораи навъҳои пахта, тухмӣ ва сифати он сӯҳбат доштем.
Мо фикри ӯро тасдиқ кардем. Алексей Николаевич марди
олиҷаноб, инсони нуронии босалобат, вақти сӯҳбат гапаш
аниқ равшан, инсони хоксору бузург будааст. Ӯ ба чеҳраи
акаи Миралй нигариста форам-форам гуфт:

- Ваш хлопок высшего качества, текстилыиики
52

Муҳиддин Зоиров

Иванова блогодарят Вас. Каков уражай?

Раис ҷавоб дод:

37 центнер с 1 гектара

Валовий сбор 18 тыс. тонн. Спасибо Вам, успехов,
у Вас золотые руки.

Овози форами Косигин ҳанӯз дар гӯшам ҷарангос
мезанад. Ифтихор мекардам, ки чунин рохбари тавоно
устод Миралӣ Маҳмадалиевро аз наздик шинохта, ба
истеъдодаш баҳои баланд медодааст...

Панду ҳикмат ва таҷрибаи хеле бою ғании ӯ ҳам дар
рӯзгори шахсиям ва хам дар роҳбарй ба соҳаи кишоварзии
ҷумҳурӣ маро дар он солхои .дури дар навоҳии Дангараю
Совет кор карданам, хеле мададгор шуданд. Аз ин хусусҳо
баъдтар, дар поён ба тафсил ҳарф заданиям.

Бале, пайраҳаҳои зиндагй бо хама бурду бохтҳояшон
мӯи сарро барфосо сафед карданд ва яке бохабар шавам,
синну солам ба 70 дакка хӯрдааст. Ба ин муносибат хони
дӯстй ва бародархондагй густурда шуд.

Дар саҳни ҳавлӣ пири хирадманд бобои Миралй
Маҳмадалиевро дида, бо чашмони худ бовар намекардам,
ки ин шахсияги бузург дар хамин синну сол роҳи дуру
дарозеро аз Восеъ то Душанбе тай карда, дар ҳамин ҳавои
сард ба табрики як нафар деҳқонзода омада бошад.

Ман ба истиқболи ӯ дартоз шудам. Бо шодмонй, бо
ифтихор, бо сари баланд. Пирамард, ки ӯро писаронаш
хамроҳӣ мекарданд, лаҳзае аз роҳравӣ бозистод ва маро бо
oj ӯши гарми падарона кашида, бо овози андаке хиррй ва
шӯхиомез гуфт:

- Пир шудани ман ба хама маълум. Пекин ба 70 - сола
шудани ту бовар надорам. И хел базеб, и хел бузбалай.
Хайр, ба синни мо хам рас. Умрат дароз бошад. Рӯзи камира
набин, ба қавли деҳқоно хока бигирй зар гардад. Ку, бача,
моро куҷо мешинонй? Берун анча салқин, хонада ной
ҳастай?

Овардам, аз боло, дар курсии мулоим шинондам:
Солҳо ва одамони наҷиб

53

Равоқи манзари чашми ман ошёни туст,

Карам намову фуруд о, ки хона - хонаи туст.

Ҳа, ба хонадонам қадам ранҷа кардани бобои Миралӣ,
ки ӯро тамоми сокинони мамлакат ва берун аз он хуб
мешиносанд ва номашро бо эҳтиром ба забон мегиранд,
шукӯҳу шаҳомати зодрӯзамро зиёда кард ва сарамро ба
осмон расонд. Сӯҳбат боз хам гармтар шуд. Ҳар кас мехост
бо ин шахс наздиктар нишинад, аз панду ҳикматаш баҳра
гирад. Вай, ҳарчанд ки дирӯзакак табобат гирифта омада
буд, ба зудӣ рӯҳу илҳом гирифта, мисли пешин ва дерин ба
сӯҳбати хоса пайваст ва шояд аз он хогир, ки атрофашро
бештар ҷавонҳо печонда гирифта буданд, гуфторашро аз
Хоҷа Ҳофиз cap кард:

Насихдт гӯш кун, ҷоно, ки аз ҷон дӯсттар доранд,

Ҷавонони саодатманд панди пири доноро.

- Мухтасари ran ҳамин, ки бо баҳору хазон, пастию
баландии ҳаёт, талхию ширинии зиндагиро чашидаам,- гуфт
бобо ба риши барфосо can - сафедаш, ки ба чеҳраи гарму
нуронияш хеле мезебид, андешамандона даст зада, - ба
одамон такя мекардам, шиорам меҳнати ҳалолу покиза буд.
53 сол масъулияти хеле гарони раисии колхозро ба ӯхда
доштам. Бо меҳнату машаққати зиёд як чӯли бегиёҳро дар
солҳои душвори ҷанг обёрй карда, ба гулистон табдил
додем. Колхозамон ангуштнамои кишвар шуд. Аз хусуси
рӯзгори колхозамон ran бисёр. Китоб ҳаст, кино ҳаст, шеъру
достон ҳаст. Лекин ман ба Шумо, ҷавонҳо гапи дигаре
гуфтанӣ, ҳеҷ гоҳ аз меҳнат натарсед. Вай одамро баобрӯй,
сарбаланд, дилписанд мекунад. Аз одами бекору беор Худо
ҳам безор мегӯянд. Аз рӯи фармудаи шоир амал кунед, ки
гуфтааст:

Бикӯшеду хубӣ ба кор оваред,

Чу дидед сармо баҳор оваред.
54

Муҳиддин Зоиров

Гуфтани як чизи дигарро дар ҳамин сӯҳбатҳо лозим
медонам. Мо бояд ҳама шукр кунем, ки давлатамон
соҳибистиқлол шуд. Бо рохбарии Президентамон мӯҳтарам
Эмомалй Раҳмон сулҳу салоҳ барқарор гашт. Ин неъмати
ниҳоят гаронбаҳо ҳасг. Ин дастовардро боз ҳам мустаҳкам
ва афзун кардан лозим. Бо ran, бо шиор, бо урраву зиндабод
не, фарзандонам. Бо кору амале, бо меҳнат, албатта. Дар
урфият мегӯянд, ки бо ҳалво гуфтан даҳон ширин
намешавад. Истиқлол гӯему пушта ба девор мондаву
гардем, ба мурод намерасем. Барой пешравии ҷумҳурӣ,
баланд шудани обрӯю эътибораш хама аз як гиребон cap
бароварда, заҳмат кашидану талош намуданамон лозим. Ёр
аҳл бошад - кор саҳл, гуфтаанд. Баъди ин гуфтаҳо Бобои
Миралӣ пиёлаи чои кайҳо боз сардшударо ба лаб бурд ва
акнун чашмони зираку хирадмандаш маро аз ҳалқаи дӯстон
пайдо карданд:

- Ту, Муҳиддин Зоирович, ҳоло мунтазири таърифи ман
нашав, ин ҷо маҷлисгоҳ не, тӯйхона, палават тайёр бошад,
кашида биёр. Оши исфарагиҳо бо биринди девзираю
равғани загир бамаза мешавад. Биёр, ки хӯрда дуо кунам, аз
хусуси 70 солагиат бошад, ду - се даҳан гапи бадой дорам.
Пагоҳ дар мадлис ме1 ӯям.

Сӯҳбати гарму самимии пири хирадманд рӯҳияи
нишастагонро болида ва нуру сафои хонадонамро хеле зиёд
кард. Ман дар давоби гуфгаҳои хеле оқилона ва одилонаи
падархонд даст ба сари сина ниҳода таъзим кардам... Ҳарф
задан мехостам, аммо аз ҳаядон наметавонистам. Шоир ба
им до дам расид:

Аз барои кори неку ахду паймон бастай,

Ахди худро дар тамоми умри худ нашкастай.

Сарфарозу сарбалаидй дар миёни дӯстон,

Дар миёни дамьи ёрон чун гулу гулдастай!


Солҳо ва одамони наҷиб

55

Рӯзи дигар дар толори Вазорати кишоварзӣ бахшида ба
зодрӯзам сӯҳбати хосае баргузор гашт. Инсонҳои хеле
варзида, тарифу номдор ва барӯманди кишвар дар он
ширкат варзиданд, ҳарф заданд. Сарам боз ҳам баланд
гашт, дилам пурқувват шуд, ки сарфи назар аз баъзе
душвориҳои рӯзгори ҳозира дар гӯшаи хотири сарварони
ҷумҳурӣ будаам, ки хидматҳои хоксоронаам қадр карда
шуд.

Воқеан, ин ҳама аз марҳамати Президента кишвар
мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст. Ин шахсияти худодод моро
на танҳо наҷот дод, сулҳу салоҳ, вахдату ягонагӣ овард,
балки худогоҳ ва худшинос ҳам намуд. Далели равшани ин
ғамхорӣ ва парастиши шахсан он кас дар сатхи баланд
гузаронидани ҷашнвораҳои Хода Камол, Мир Сайид Алии
Ҳамадонй, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо
Турсунзода, 1100 - солагии Давлати Сомониён^ зодрӯзи
Ҷаббор Расулов, Маҳмадулло Холов, Турсун Ӯлҷабоев,
Назаршо Додхудоев, Мастибек Тошмуҳаммадов, Саидхоҷа
Ӯрунхоҷаев, Абдулаҳад Қаҳҳоров, Мунаввар Шогадоев,
Боқй Раҳимзода, Мирсаид Миршакар, Саид Носиров. Лоиқ
Шералӣ ва дигарон аст, ки мо ин ғамхорй ва накӯкории он
касро набояд фаромӯш кунем. Ногуфга намонад, ки зодрӯзи
Бобои Миралӣ ҳам бо ҳидоят ва иштироки бевоситаи
Президентамон хеле пуршукӯҳу пуршаҳомат гузашт.
Хизматҳои арзандаи Бобои Миралӣ Махмадалиевро ба
назар гирифта, барои фаъолияти пурсамари давлатию
ҷамъиятиаш дар таҳким ва рушди давлатдории тоҷикон бо
ордени Исмоили Сомонй мукофотонида шуд, ки ин
қадрдонии сарвари давлат нисбати ӯст. Ва як дарси ибрате
ба мардум, ба хусус ҷавонон буд, ки онхо фардои миллат
ҳастанд.

Ба муносибати 85-солагии умри бобаракаташ Бобои
Миралӣ бо ордени Дӯстӣ мукофотонида шуд ва ба ин
муносибат соли 1999 дар хоҷагии овозадор тантанаи калоне
барпо гардид. Вақте намояндаи Президент Субҳон
Кошонов ба сари синаи фарохи ӯ орден мечаспонд, аз
56

Муҳиддин Зоиров

шодию фараҳмандӣ чеҳраи нурониаш гул мекард.

...Ӯ рӯзи дигар вориди маҷлисгоҳ шуда, зери
кафкӯбиҳои тӯлонӣ ба минбар баромада ва чунон ки ваъда
карда буд, ҳамон чанд сухани когазпечашро дар ҳаққи
банда тақдим дошта, аз сирру асрори кори деҳқонӣ пухтаву
суфта ҳарф зад:

- Худованд мулки моро бо кӯҳсоронаш мехкӯб карда,
пораи замини воқеан ҳам бихйштй такдим доштааст, -
мегуфт ӯ хирадмандона аз минбар, - агар ҳалол меҳнат
кунем, аз ин корҳо ҳазорон тонна пахта ва галла рӯёнида
метавонем. Замин хӯронанда ва пӯшонандаи мост. Онро ҳеҷ
гоҳ хору зор накунем, ба кадраш расем, мехрубон ва
ғамхораш бошем. Ҳар чй хоҳем, ҳамонро медиҳад. Ман
инро дар таҷрибаи рӯзгори худам дидам, санҷидам ва бовар
ҳосил кардам. Колхозе, ки 50 сол пеш ташкил кардам,
бегиёҳ, туқайзор буд...

Кист ин мӯйсафед ва аз куҷост ӯро ин қадар иззату
икром? Ва андешидам, печидам ба худ дар он лаҳазот, ки як
марде метавонад баҳри халқу миллаташ ин қадар хидмате
бикунад. Ва рӯзгораш, кирду кораш ёдам омад. Суханхои
Қурбони Сафар - котиби кумитаи ҳизбии нохияи Восеъ ба
ёдам омад.

Бале, ҳаштод баҳор гузашта аз он рӯзе, ки Миралии
сарихосорй ба Восеъ кӯч бает. Сагирае, бекасе, бекӯю
беодаме буд. Ва баҳоре бузу таёқи подабониро як сӯ монда,
ба деҳоти Сафедҷари ноҳияи Восеъ омад. Обаш, ҳавояш,
заминаш, одамонашро дуст дошт ва тамоми умри
бобаракати худро ба ин манзилу ба ин одамон пайваст.

Он солҳо, чунон ки худи Бобо ёдовар мешавад,
Сафедчар шаш каппаи хасин ва 12 нафар аъзои колхоз
дошт, 67 гектар замини корам, се cap гов, 21 cap бузу
гӯсфанд, ҳамин буд рӯзгори он хоҷагӣ дар он солҳо.

Ва часпид ба ин кор бачамард. Сахт, бо субот, аз дилу
ҷон часпид. Вадаб-вачаб заминро аз огӯши дашти сард
кашида гирифт, деҳаро обод ва аз қамишзор озод кард ва ба
як манзили обод табдил дод. Дар кори роҳбарӣ ба
Солҳо ва одамони наҷиб

57

иқтисодиёт бештар диққат медод, мутахассисонро
ғамхорона гарбия мекард. Одамонро ба меҳнат ҳидоят
менамуд. Худаш қаҳрамон шуд, дигархоро ҳам қаҳрамон
кард. Колхозаш, хоҷагиаш қомат афрохт. овозадор шуд.
Муродгул Маҳмадалиева, Сайлй Раҷабова, Бибиҷон
Умарова, Бозоргул Алиаҳмадова, Зилол Раҳмонова,
Гавҳарбӣ Пиракова номдору овозадор шуданд.

Яке аз махсусиятҳои фаъолияти бобои раис он буд. ки
ҳар куҷое мерафт, ҳатман ба хоҷагӣ ягон таҷрибаи
пешқадам ё худ навоварй меовард. Ва онро бадоҳатан, бо
тезӣ, бо шавқу завқ дар рӯзгори колхоз ҷорӣ месохт, амалӣ
мекард, маорифнарвару илмдӯсг буд. Клубу китобхона сохт,
ансамбли овозадори «Чашма» ташкил кард. Ва ин дастаи
фолклорй дар хориҷа соҳиби мукофоти олӣ «Табарчаи
тиллоӣ» щуд. Ғами истироҳат ва фароғати одамонро
мехӯрд. Аз ин хотир, санатория - табобатгоҳ ташкил кард,
ки дармони одамон шавад.

Бале, бале, бобои Раис дар зарфи умри пурбаракати хеш
баҳри шукуфоии хоҷагӣ туқайзорҳоро гулзору гулистон
кард ва фурӯши пахта аз 17 сентнер ба 17 ҳазор тонна расид,
ба гуфтан осон аст. Хоҷагӣ дар ҷумҳурӣ як мактаби аҷоиби
таҷрибаи пешқадам шуд. Ҳашт нафар номдорони майдони
кор қаҳрамонони меҳнат гаштанд. Инҳо: Остонақул Утапов,
Давлат Файзалиев, Зилол Раҳмонова, Сайлй Раҷабова.
Ғаффор Абдуллоев, Бозоргул Алиаҳмадова, Гавҳарбӣ
Пиракова ҳастанд. Колхоз, қариб тамоми умраш
байрақбардор, грамотадор, овозадор шуд. Ва ниҳоят орден
гирифт. Ордени Ленин!

Бобои Миралӣ ба ҷуз роҳбари хеле хуб ва кордони як
хоҷагӣ буданаш дар рӯзгори иқтисодй, сиёсӣ ва фарҳангии
на танҳо Хатлонзамин, балки тамоми ҷумҳурй ва берун аз
он фаъолона ширкат мекард. Ӯ бо калонҳову онҳо бо ӯ
маслиҳату машварат мекарданд. Депутата Шӯрои Олии
СССР ва Тоҷикистон, вакили сохтмонҳои ҷумҳурӣ ва
мамлакат буд. Ӯ Брежневу Косигин, Горбачёв, Полянскиву
Месяц, Черненкову Андропов, Кулаков, Нуриев, Рашидов,
58

Муҳиддин Зоиров

Ғафуров, Усубалиев, Алиевро нағз мешинохт ва онҳо ин
бузургмарди оқилу доноро иззату икром мекарданд.

Гапаш ба Протопопов, Ғафуров, Ӯлҷабоев, Расулов,
Холов, Қаҳҳоров, Набиев, Маҳкамов мегузашт. Гапи
онҳоро гӯш мекард ва дар колхозаш амалӣ мегардонд. Бо
Турсунзода, Вализода, Улуғзода, Икромӣ, Осимӣ,
Раҳимзода, Миршакар, Қаноат, Файзуллоев вохӯриҳо дошт.
Ҳазл, шӯхӣ, меҳмондорӣ мекард. Дар шоҳмот якеро
мебурид, ба дигаре мебохт, аммо мудом дастархони меҳру
саховаташ барои ҳамагон боз буд.

Бале, 53 сол яке аз сарварони озмудаи як хоҷагии бузург
будаы насиби ӯ гашт. 40 сол депутата Шӯрои Олӣ, 50 сол
аъзои хдзби коммунист будан насибаш шуд. 5 писар, 5
духтар ёфт. Келин, домод, набера ва аберадор шуд. Ҳамчун
шахси мӯътабар, устоди соҳаи кишоварзӣ Миралӣ
Махмадалиев яке аз вакилони фаъоли Иҷлосияи XVI -
Шӯрои Олӣ буда, дар корҳои ташкилӣ, ба вакилон
маслиҳату вохӯрию машваратҳо мегузаронид. Барои ба
умеду орзу ва ниятҳои нек расидан ба дӯсти қадрдони худ,
ду карат Қаҳрамони Меҳнати Согсиалистӣ Абдуғафур
Самадов бевосита робита дошт ва бисёр масъалаҳои
лозимиро дар ҳамон шароит якҷоя бо маслиҳат иҷро
мекарданд, ки ба ин гузаронидани маъракаи «Оши опггӣ»,
интихоботи якдилй - сарвари давлат мӯҳтарам Э. Ш.
Раҳмонов асос шуд. Дар тамоми ҷумҳурӣ осоиштагӣ
ҳукмронй намуд ва дар дили мардум ба ояндаи нек бовари
ҳосил гардид. Инсони бомаърифат Миралй Маҳмадалиев
дар бораи шахсият ва фаъолияти Э. Ш. Раҳмонов аз дилу
ҷон бо боварии комил ва эҳтироми самимӣ сухан мегуфт,
чун як фарзанди худ муҳаббат дошт ва орзуҳои нек
металабид, ин ниятҳо ҷомаи амал пӯшид, ки ин ибтидои
ҳақиқату адолат буд.

Боре, ман бо ӯ чун вазири хоҷагии қишлоқи кишвар дар
маҳаллаи Қурбоншаҳид, дар чойхонаи сари роҳ рӯ ба рӯ
шудам. Чой буд, чаппотй буд. Донаҳои тахтаи шоҳмот рӯи
дастархон пареш буданд.
Солҳо ва одамони наҷиб

59

- Муҳидцин, - гуфт ӯ пиёлаи чойро сӯям дароз карда, -
ту вазири ганда не. Лекин дар илми шоҳмот бо ман баробар
шуда наметавонӣ. Навакак Расулов дар ҳамин ҷо шоҳмотро
бой до да ба Метинтуқай рафт... Ҳар дуямон хуб хандида
гирифтем.

- Бурдед ё бой додед, намедонам, - гуфтам ба Раисбобо,
- лекин медонам, ки тахтаи шоҳмот барои шумо як пораи
замин ва донаҳояш деҳқонзодаҳо ҳастанд. Хаёлам дона
меронед ва фикр мекунед, ки агар қувваи корӣ дуруст
истифода шавад, самти амалиёт дуруст бошад, мудом ғолиб
омадан мумкин аст.

- Гапат ҳақ, гуфт Бобораис, донаҳои шоҳмотро ба
қуттиаш ҷой карда.

- Ту дур нарав, сухан аз бой до дани Расулов буд, ҷӯра.
Ун кас, хаёлам, қасдан бой додагй, ки шумо хурсанд шуда,
кори саҳроро сует накунед...

- Ба чй шпора мекунй? - рамуз гирифта пурсид
Бобораис.

- Ин пагохй Расулов ба ман занг зада буданд. Назди
Миралй рафта пурс, ки чиба ҳанӯз чигиташ аз хок cap
намекашад? Агар дар ходагии Миралй аҳвол чунин бошад,
ҳоли пахтай минтақа чй мешавад? Рав, пурс, маслихат кун
гуфганд.

Раис тахтаи шохдютро бо шиддат канори дастурхон
тела кард. Сурху сафед шуд.

- Расулов одами вазнин. дурандеш, - гуфт аз до хеста, -
ҳақ дошт, ки ҳамчун котиби якуми СЕКА маро сарзаниш
кунад.

- О, мардаке! Дар дил иққа ran доштаю бо хандоханд
гузашта рафт. Мақсадаша ба ту фаҳмонда будааст - дия, -
чунин гуфт раис ва даста аз до хесту оҳанги рафтан карда
гуфт:

- Биё, сари замин рафта пахтая аз гӯшаш кашида
мебарорем. Расулова хафа кардан нагз не.

Ҳамон сол Миралибобо бо деҳқонони пухтакори
ходагияш, бо меҳнату машаққати зиёде ба қавли худаш,
60

Муҳиддин Зоиров

«пахтаро аз гӯшаш кашида» баровард ва бори дигар исбот
кард, ки ӯ деҳқонзодаи ҳақиқӣ аст. Колхоз боз ғалаба карда,
боз байрақдор шуд.

Мавҷи қарсак ба ифтихори суханронии марди хатлонӣ
Миралибобо Махдмадалиев дар толор ғулғула андохт ва
маро ҳам аз баҳри хаёлу андешаҳо берун кард.

Мо ҳамдигарро чун падар ва писар гарм ба огӯш
кашидем. Ӯ бо ҷомаи нави идона бо шодмонӣ, ба толор
дида дӯхт.

Дилаш пур, хотираш ҷамъ гашт, ки ин ҷо кишоварзони
мумтоз. давомдиҳандагони заҳматҳои бисёрсолаи ӯ
нишастаанд. Табассум кард...

Ва яке дар дклам орзуе туғён зад:

- Ин бузургмард Қаҳрамони ҳақиқии Тоҷикистон аст.
Ва месазад, ки бо амри Президента кишварамон мӯҳтарам
Эмомалй Шарифович Раҳмонов дар рӯзҳои ҷашни
Истиклоли кишвар ҷомаи деҳқонияшро ин нишон зеб диҳад.

Имсол арафаи ҷашни мубораки 90-солагии устод,
инсони машҳури ҷумҳурӣ Миралй Маҳмадалиев наздик
омада, хизматҳои бузурги ӯро ба ёд меорему деҳқонони
забардасти чумҳурии Тоҷикистон, хусусан ҷавононро -
мепурсем ва даъват менамоем, ки дарси одаму одамгарй, бо
халқ будан, ватандӯстй, шахси боинтизом, ташаббускор ва
ташкилотчии бомаҳорати ҳақиқиро аз ӯ биомӯзанд, барои
пешравию ободонии кишвари худ, махсусан кишоварзӣ,
сулҳу салоҳи миллӣ ва эҳёи Тоҷикистони азизамон
устуворона мубориза барем.

Мо - ҳамсафон, ҳамкорон, шогирдон, онҳое, ки бо ӯ
ҳамкорӣ ва якҷоя кор кардем: монанди Иззатулло Ҳаёев,
Мирзо Бобоев, Султон Мирзошоев, Талбак Назаров, Лақай
Қармишев, Низорамо Зарифова, Ибодат Раҳимова,
Махфират Каримова, Ойша Сарварова, Акбар Мирзоев,
Амиршо Миралиев, Матлубхон Давлатов, Шерхон
Салимзода, Гулом Алиев, Акбар Махсумов, Сафаралӣ
Наҷмиддинов, Ғайбулло Афзалов, Хайко Мирзоянс,
Солҳо ва одамони наҷиб

61

Муҳидцин Зоиров, Мусо Баротов, Мирзо Бегматов, Ваҳҳоб
Воҳидов, Бобохон Маҳмадов, Ҳабибулло Табаров, Худоёр
Раҷабов, Рамазон Мирзоев, Ғаюр Сафаров, Сафар Сафаров,
Субҳон Кошонов, Аҳмадҷон Ҳисомиддинов, Нуриддин
Маҳмудов, Теша Авазов, Қурбон Мирзоалиев, Неъматҷон
Сулаймонов, Нурулло Ашӯров, Аҳтам Нуров, Ҳикматулло
Насриддинов, Ҷӯрахон Неъматов, Абдукарим Шарифов,
Хурсандмурод Зикиров, Абдучаббор Зардиев, Абдӣ Авазов,
Пирназар Шарифов, Сафаралӣ Бобохонов, Болта Гулаев,
Аламурод Қараев ва дигарон хизматҳои шоёни пири
деҳқонони кишвар Миралӣ Маҳмадалиевро дар бораи
хоксорӣ, бо халқ будан, онҳоро ҳурмату эҳтиром кардан,
меҳнати ҳалол, зиндагии хоксорона, дурандешӣ, ватаидустй,
ташаббускориро аз ӯ омӯхтаем, ки ҳеҷ гоҳ аз лавҳи хотир
фаромӯш нахоҳем кард.

Х,ар қадар мо гузаштагони худро бо некӣ ёдрас шавем,
ҳамон қадар маънавиёти мо ғанитар мегардад. Илоҳо
ҳамеша ин марди хирадманд рӯҳаш шоду ҷояш ҷаннат
бошад.

«Ҷумхурият»

№ 22 (20788)

26 феврали соли 2004

«Садои мардум»

№ 62, 63, 64, 65
16 августи соли 2004
62

Муҳиддин Зоиров

СЫН ЗЕМЛИ

(Устод Мирали Махмадалиев)

Жизнь подвергла меня, уроженца села, с детства
привыкшего к настойчивому, упорному труду на земле,
различным испытаниям, научила многому, так что в
конце я проделал путь от скромного кишлака Лаккон до
Горного Бадахшана, завоевав на жизненном пути
определенный авторитет и уважение. Мне довелось
работать на различных ответственных партийных и
государственных постах - был я председателем испол-
кома, секретарем райкома и обкома, завсельхозотделом
ЦК КП Таджикистана, министром сельского хозяйства
республики.

Да, жизнь была долгой и интересной. Она приводила
меня то в Хатлон и Вахшскую долину, то в Гиссар, то в
Горный Бадахшан. Приходилось сталкиваться с
многочисленными трудностями и проблемами, но
поскольку я ставил перед собой благородные цели и
задачи, мне удавалось справляться с ними и добиваться
успехов. Сегодня, когда я уже в солидных летах и вышел
на пенсию, не редко оставаясь наедине, я вспоминаю
многих друзей и товарищей, с которыми довелось
встречаться на долгом жизненном пути.

Это были великие сыны Родины, воспоминания о
знакомствах и встречах с которыми меня переполняло
чуство гордости. Одно из таких выдающихся личностей
является патриарх дехкан страны, знающий и мудрый
человек Мирали-бобо Махмадалиев, которого я считаю
академиком в искусстве земледелия и своим духовным
отцом. Его наставления, мудрость и богатейший опыт
оказали мне неоценимую-бесценную помощь и в моей
повседневной жизни, и в самые трудные годы моей
работы в Дангаринском, Советском и Яванском и других
районах. Об этом я подробно расскажу позже.

Увидев во дворе своего дома мудрого Мирали
Солҳо ва одамони наҷнб

63

Махмадалиева, я не поверил своим глазам: этот великий
человек в свои преклонные годы, несмотря на холодную
погоду, проделал длинный путь из Восеъ в Душанбе,
чтобы поздравить меня с юбилеем.

Я провел его в дом и усадил на почетное место.
Приезд в мой дом замечательного сына земли
Таджикистана Мирали - бобо, которого знают все жители
в республике и за ее пределами, и имя которого
произносится всеми с уважением, добавило радости
празднованию моего юбилея и взволновало меня.
Застольная беседа стала еще более теплой. Все хотели
поближе сесть к этому человеку, послушать его
наставления, приобщиться к его мудрости. Хотя он только
недавно прошел курс лечения, тем неменее был, как и
прежде оживлен и с удовольствием поддерживал беседу.

- Мне довелось испытать все стороны жизни - горечь
и сладость, радости и лишения, - сказал Раис - бобо,
задумчиво поглаживая свою белоснежную бороду, очень
украшавшую его одухотворенное лицо. - Я опирался
всегда на людей, моим девизом был упорный и честный
труд. В течение 53 лет я исполнял очень хлопотную
должность председателя колхоза. В трудные годы войны,
оросив безжизненные земли, где не было ни былинки, мы
превратили их в цветущий сад. О жизни нашего колхоза
сказано много: есть книга, есть фильмы, стихи и поэма о
нем. Я вам, молодым, хочу сказать следующее: никогда не
бойтесь труда. Он делает человека достойным,
авторитетным, приносит ему успехи. От бездельников
отворачивается и всевышний.

Считаю нужным сказать еще вот что, мы все должны
быть благодарны тому, что наше государство стало
независимым. Под руководством нашего уважаемого
Президента Эмомали Шариповича Рахмонова установ-
лены мир и согласие. Это - бесценное достояние. Это
достижение нужно беречь и укреплять, но не словами, не
лозунгами, не возгласами «ура» и здравицами, дети мои.
Нет - только работой, только делами. Как говорится,
64

Муҳиддин Зоиров

сколько ни тверди «халва», во рту слаще не станет. Для
обеспечения независимости и развития республики, роста
и авторитета, всем нам нужно дружно и упорно трудиться.

...На следующий день в актовом зале Министерства
сельского хозяйства состоялось праздничное собрание,
посвященное моему юбилею. На нем присутствовали
очень уважаемые люди страны, рассказавшие обо мне и
моем жизненном пути. Я был взволнован и растроган тем,
что, несмотря на сегодняшние жизненные трудности,
поздравить меня пришли видные детятели нашей страны,
заслуги которых всем известны.

Разумеется, все это стало возможным благодаря
Президенту страны уважаемому Эмомали Шариповичу
Рахмонову. Этот благород-ный человек не только спас
нас, обеспечив мир и согласие, единство и сплоченность
нации, но и способствовал росту национального
самосознания. Свидетельством тому - его личная забота о
проведении на высоком уровне юбилеев Ходжа Камола,
Мирсаида Али Хамадони. Садриддина Айнй, Бободжона
Гафурова, Мирзо Турсунзада, 1100 - летия государства
Саманидов, юбилея Джаббора Расулова, Махмадулло
Холова, Турсуна Улджабаева, Саидходжи Урунходжаева,
Назаршо Додхудоева, Абдулахада Каххорова, Мунаввара
Шогадоева, Боки Рахимзода, Мирсаида Миршакара,
Мастибека Тошмухаммедова, Саида Носирова, Лоика
Шерали и других - и мы не должны забывать о добрых
делах и заботе этого человека. Нельзя не сказать о том,
что юбилей Бобо Мирали также прошел в очень
торжественной обстановке при непосредственном участии
самого Президента страны Э. Ш. Рахмонова и
многочисленной нашей молодежи - будущего нации. За
великие заслуги перед Родиной Мирали-бобо был
награжден орденом Исмоила Сомони.

...Прошло много лет с тех пор, когда Мирали
Махмадалиев переселился в Восейский район. Он посе-
лился в кишлаке Сафедцжар, полюбил природу, климат,
землю, людей этого края и посвятил им всю свою жизнь.
Солҳо ва одамопи наҷиб

65

В те годы, как вспоминает сам Мирали - бобо, в
Сафедджаре было всего шесть домов, 12 членов колхоза,
67 гектаров пахотной земли, 3 коровы, около 20 коз и
овец. Таким было это хозяйство в те годы.

И он приступил к настойчивой работе. Медленно, но
упорно они вырывали из крепких объятий степи все новые
и новые участки пригодной для земледелия земли, и само
село постепенно становилось все уютней, все
благоустроенней. В руководящей работе он большое
внимание уделял экономике, заботливо воспитывал
специалистов, приучал людей к труду. Будучи героем сам
он и дехкан превращал в героев. В эти годы 8 человек -
передовиков, новаторов производства стали Героями
Социалистического труда. Его колхоз становился на ноги,
стал славиться в округе. Так прославились Муродгул
Махмадалиева, Сайли Раджабова, Бозоргул Алиахмадова,
Бибиджон Умарова, Зилол Рахмонова, Гавхар Пиракова,
Остонкул Утапов, Давлат Файзалиев, Гафар Абдуллоев.
Одним из важных качеств председателя было то, что куда
он ни уезжал, он обязательно привозил с собой в
хозяйство какой - нибудь передовой опыт или какую -
нибудь новинку, которые тут же, без промедления
внедрялись в практику колхоза. Он заботился об
образовании, о воспитании. Построил дворец культуры и
библиотеку, организовал прославленный ансамбль
«Чашма». Это фольклорная группа получила зарубежом
престижный приз «Золотой топорик». Он заботился об
отдыхе и досуге людей. Для этого был создан санаторий -
больница.

Да, на протяжении своей славной жизни Бобо - Раис
ради процветания хозяйства превратил тугаи в цветущий
сад и довел продажу хлопка с 1,7 тонны до 17 тысяч тонн.
Хозяйство стало в республике школой интересного
передового труда. Слава о колхозе на протяжении всего
его существования, разнеслась повсюду. И он был
награжден орденом Ленина!

Бобо Мирали являлся депутатом Верховного Совета
66

Муҳиддин Зоиров

СССР и Таджикистана. Он хорошо знал Брежнева,
Косыгина и Горбачева, Полянского и Месяца, Черненко и
Андропова, Кулакова и Нуриева, Рашидова и Алиева,
Гафурова и Усубалиева - все они отдавали должное этому
славному и великому человеку. Он часто беседовал с
Протопоповым, Гафуровым, Ульджа-баевым, Расуловым,
Холовым, Кахаровым, Набиевым, Махкамовым. Он
выслушивал их суждения и претворял их в жизнь в своем
колхозе. Он неоднократно встречался с Турсунзаде,
Вализаде, Улугзаде, Икрами, Осими, Рахимзаде,
Миршакарам, Каноатом, Файзуллоевым. Он отличался
юмором, шутками, гостеприимством. Его дастархан
всегда был изобилен и готов был принять всех.

Да, ему было суждено в течение 53-лет возглавлять
крупное хозяйство, 40 лет он являлся депутатом
Верховного Совета СССР и республики, в течение 50 лет -
членом Коммунистической партии. Он - отец пятерых
сыновей и пятерых дочерей, которые подарили ему
множество внуков.

...Буря аплодисментов раздалась в зале после
завершения выступления Махмадалиева. Мы тепло
обнялись как отец и сын. Он оглядел зал и радостно
улыбнулся, увидев видных работников сельского
хозяйства, продолжателей его многолетнего упорного
труда. Он вошел в зал в праздничном халате. И кто - то
сказал:

- Этот великий человек - настоящий герой
республики. Было бы здорово, если его крестьянский
халат украсил бы орден Героя Таджикистана.

«Народная газета»
№ 41 (19218)
11 октябри соли 2001
Солҳо ва одамони наҷиб

67

УЛУҒЛИККА ҚОРИШГАН ҲАЁТ

(Устод Мирали Маҳмадалиев 90 йиллигига)

Ҳаёт мени - бир қишлоқи болакайни, ёшлигимданоқ
деҳқончилик ва ер билан шуғулланганим боис илкимдан
тутиб, ӯзининг пасту баланд сӯқмоқларида юргизиб,
пишириб, силлиқлаб, тирикчилик сабоғин ӯргатиб,
Лаккон қишлоғидан Бадахшон вилоятигача олиб келди ва
обрӯ-эътибор ато қилдики, бундан умрим охиригача
розиман, партия ва давлат ишларида - ижрокам раиси,
райком, обком, қишлоқ хӯжалиги вазири вазифаларида
фаолият юритиш чекимга тушди.

Ҳа, йӯл узундан - узоқ эди. Ва бу йӯл мени гоҳ Вахшу
Хатлон, Ҳисори Шодмон, гоҳида Тоғли Бадахшон сари
элтарди. Бу йӯл мени гоҳида мушкилот ва

қийинчиликларга рӯпара айлар, бирок ниятим соф
бӯлганидан мақсадим ҳосил бӯларди.

Айни пайтда нафақага чиқиб, кексалик гаштини
сурмоқдаман. Баъзан ёлғиз қолиб ӯйга толаман, менга
канчадан-қанча дӯсту ёрлар топиб берган умрим
сӯқмоқларига назар соламан, улар менинг қалбим
тӯридан жой олиб, улар билан ҳақли равиплда
фахрланаман ҳам. Ана шундай улуғ шахслардан бири,
мамлакат деҳқонлари устози, оқилу доно инсон
сарихосорлик марҳум Мирали бобо Маҳмадалиевдир. У
кишини мен деҳқончилик илмининг академиги ва
маънавий отам дея биламан. Устод Мирали Маҳмадалиев
шахсияти республика ва қӯшни республика аҳолисига
яхши таниш. Унинг номини чуқур эҳтиром билан тилга
оладилар. Зеро, у тожик халқининг номбардорларидан
бӯлиб, Ватан учун арзирли хизмат қилганлардан биридир.

Мирали Маҳмадалиев ӯлканинг таниқли раисларидан
эди ва унинг эзгу ишлари хотирлардан, тарих
саҳифасидан асло ӯчмагай. Унинг номи Абдуғафур
68

Муҳиддин Зоиров

Саматов, Саидхӯжа Урунхӯжаев, Карим Исмоилов,
Абдураззоқ Раҳмонов, Кенжа Назиров, Энажон
Бойматова, Ниёзмамад Бегов, Ҳомиджон Назаров,
Талбак Садридцинов, Абди Авазов, Асқарали Мирзаев,
Имомназар Хӯжаназаров, Тӯрахон Эсонқулов,
Шаҳобиддин Нуриддинов ва мамлакатнинг кӯпгина
бошқа машҳур раислари билан бир қаторда турадики,
уларсиз республика қишлоқ хӯжалиги ривожланиш
тарихини тасаввур қилиб бӯлмайди.

Бир йили устоз Мирали Маҳмадалиев ва бир қанча
таниқли раислар билан биргаликда Москвага колхозлар
кенгаши йигилишига бордик. У ерга боргач, Тожикистон
Олий кенгаши раиси Маҳмадулло Холов Мичурин
номидаги ҳукумат касалхонасида даволанаётганлигидан
хабардор бӯлдик. Мен Мирали ака билан унинг аёдатига
бордим. Қисқа ҳол аҳвол сӯрашдан сӯнг, кетмоқчи
бӯлдик. Шунда Маҳмадулло Холов:

- Бу ерда Алексей Николаевич Косигин ҳам
даволанмоқда. Агар истасангиз, бироз суҳбатлашиб
туринглар, соат учда у киши шу ердан ӯтади. Унингдек,
ажойиб кишилар дийдори ҳамма вақт ҳам насиб
қилавермайди, ахир, - деди.

Орадан бир муддат ӯтгач, Холов кӯрсатган йӯлакдан
юксак маърифатли, донишманд шахе А. Н. Косигин келиб
қолди. Салом-аликдан сӯнг Холов бизни унга
таништирди. У бизга диққат билан разм солди-да:

- Агар адашмасам, сизлар билан икки йил бурун
ӯринбосарим Зиё Нуриев билан бирга Кремлда учрашиб,
пахта навлари, уруғлик ва унинг сифаги ҳакида
суҳбатлашгандик, - деди.

Биз унинг сӯзини тасдиқладик. Алексей Николаевич
салобатли, олижаноб, хоксор инсон экан.
Суҳбатлашганда фикрини аниқ-равшан баён этарди. У
Мирали акага юзланиб, мулойимлик билан деди:

- Ваш хлопок высшего качества, текстильщики
Иванова благодарят Вас. Каков урожай?
Солҳо ва одамони наҷиб

69

Раис:

- 37 центнер с 1 гектара, - дея жавоб берди.

- Валовый сбор 18 тысяч тонн.

- Спасибо Вам, успехов, у Вас золотые руки.

Косигиннинг ёқимли овози ҳанузгача қулоғим остида

жаранглайди. Унингдек юқори мансабдаги раҳбар устод
М. Махмадалиевни яқиндан танигани ва унинг
истеъдодини юксак баҳолаганлигидан фахрланаман...

М. Маҳмадалиевнинг ҳикматли панду насиҳатлари,
бой тажрибаси шахсий ҳаётимда ӯлканинг олис ноҳиялари
- Данғара, Совет ноҳияларида ҳам республика
вазирлигида раҳбар чоғимда ҳам кӯп асқотган. 1961 йили
КПСС МК қошидаги Олий партия мактабини битириб,
Тожикистон Марказий комитети ихтиёрига юборилдим.
Кунларнинг бирида Жаббор Расулов ҳузурига боришим
ҳақда хабар келди. У мени жидций кийфада қабул қилди
ва:

- Бугун бюрода сени Данғара ва Совет ноҳияларига
СЕКА вакили ва ташкилотчиси сифатида юборамиз.
Дангарага алоҳида аҳамият берасан. Бу ноҳиянинг
келажаги ёрқин. Туннел ковлаб, Норак сувини чанқоқ
массивларга етказиш ниятимиз бор. Бу сарзаминда
меҳнатсевар кишилар яшашади. Шошилмай ишла. Ёш
кадр бӯлганлигинг учун кийинчиликлар ҳам бӯлиши
мумкин, у ерда Мирали Маҳмадалиев деган раиснинг
олдига бор, маслаҳатлаш. У киши ҳақиқий деҳқон, улуғ
инсон. Нонини е, чойини ич, гапига қулоқ сол. Гап шу, оқ
йӯл сенга! - деди.

Мирали бобога эътиқоди баланд бӯлган Расулов
хайрли дуоси билан бу минтақа сари йӯл олдим. Бу ерда
бир неча йил заҳматкаш аҳоли билан бирга ишладим,
устод Мирали бободан тажриба ӯргандим.

Ҳаёт сӯқмоқларининг ютуқ ва омадсизликлари
сочимни оқартириб, ёшим 70га тӯлди. Шу муносабат
билан дастурхон тузадим.

Ҳовлида кекса донишманд Мирали Маҳмадалиевни
70

Муҳиддин Зоиров

кӯриб, кӯзларимга ишонмасдим. Ӯғиллари ҳамрохдигида
хонадонимга ташриф буюрган Мирали бобо мен билан
қучоқлашиб кӯришаркан, ҳазиллашиб, деди:

- Менинг-ку, қариганим ҳаммага маълум. Лекин
сенинг етмишга кирганингга ишонмай турибман. Қара,
қандай ёш ва навқиронсан. Бизнинг хам ёшимизга ет, узок
умр кӯр. Деҳқонлар таъбири билан айтганда, тупроқ
олсанг, зар бӯлсин. Қани бола, бизни қаерга ӯтқазасан?
Ташқари совуқроқ шекилли, ичкарида жой борми?

У кишининг қӯлларидан ушлаб, мулойим курсива
ӯтиргиздим.

Кӯзим равоғи сенинг ошёнангдир,

Кел, қӯниб ӯт, хона - сенинг хонангдир.

Ҳа, мамлакатимиз ва қӯшни республикаларда
таниқли шахе Мирали бобонинг хонадонимга ташриф
буюришидан йиғиним чирой топиб, бошим осмонга етди.

Суҳбат қизигандан-қизиди. Ҳар бир киши унга
яқинроқ ӯгиришни, у кишининг панду ҳикматларидан
бахра олишни истарди. Гарчандики, у киши яқиндагина
беморликдан бош кӯтарган бӯлса-да, эҳтимолки,
атрофидагиларнинг аксари ёшлар бӯлганлиги учундир,
илҳомланиб сӯзини Хожа Ҳофиз байти ила бошлади:

Насиҳат гӯш кун, ҷоно, ки аз ҷон дӯсттар доранд,

Ҷавонони саодатманд панди пири доноро.

- Гапнинг қискаси шу, — сӯзида давом этди бобо, -
умрим давомида ҳаётнинг аччиқ-чучугини кӯп тотдим.
Ҳамма вақт одамларга суяниб яшадим. Ҳалол меҳнат
қилиш шиорим бӯлди. 53 йил колхозда раислик килдим.
Кӯп машаққатлар эвазига чӯли бегиёҳни гулистонга
айлантирдик. Колхозимиз ҳақца шеъру достонлар
битилган, кино олинган. Лекин Сиз азиз ёшлардан бир
ӯтинчим бор: ҳаргиз меҳнатдан қӯрқманг. Меҳнат кишини
улуғлайди. Беору бекордан худо ҳам безор Шоир
айтганидек:

Интилинг яхшиликка, кор айланг,

Зимистон сармосин баҳор айланг.
Солҳо ва одамони наҷиб

71

Шу ӯринда бир нарсани айтиб ӯтишни лозим деб
биламан. Барчамиз истикдолиятга эришганимизга шукр
қилайлик, ҳурматли Президентимиз Э. Ш. Раҳмонов
раҳбарлигида тинчлик барқарор бӯлди. Бу ниҳоят улуғ
неъматдир. Бу эришилган ютуқни янада
мустаҳкамлашимиз зарур. Албатта, ушбу ютуқни ran,
шиор, сохла «урра-урра» билан эмас, балки амалда меҳнат
орқали қӯллайлик. Халқимизда ҳолва деган билан огиз
чучимайди, деган ҳикмат бор. Истиқлол десагу юзни терс
буриб юрсак, мурод ҳосил бӯлмайди. Республикамиз
ободлиги учун бир ёқадан бош чиқариб курашмоқ керак.
Ёр аҳл бӯлса иш саҳл, демишлар.

Мирали бобо ушбуларни гапиргач, пиёласида
аллақачон совиб улгурган чойни сипқордилар-да, менга
юзланиб:

- Сен, Муҳиддин Зоҳирович, ҳозирча мендан мақтов
сӯзларни кутма. Бу ер тӯйхона, мажлисгоҳ эмас, паловинг
тайёр бӯлса сузавер. Девзира гуручию зиғир ёғида
пиширилган исфараликлар оши ширин бӯлади. Олиб кел,
еб дуо қилай.

Етмиш йиллигинг хусусида уч-тӯрт яширин гапимни
эса эртага мажлисда айтаман.

Бобонинг самимий сӯзлари ӯтирганларга яхши таъсир
қилди ва хонадонимни ёритди. Мен таъзим бажо
қилдим... Нимадир демоқчи бӯлдиму дея олмадим. Шоир
ёрдамга келди:

Яхшилик чун боглабсан ахду паймон,

Бурмагин отингни ҳеч ёлгон томон.

Дӯстлар даврасида сарбаланду сарфароз,

Ҳар доим гулдасгадай топдинг эъзоз!

Эртасига қишлоқ хӯжалиги вазирлиги мажлислар
залида юбилейим муносабати билан алоҳида суҳбат бӯлиб
ӯтди. Унда ӯлкамизнинг обрӯли кишилари иштирок этиб,
илиқ сӯзлар айтганидан, хоксорона хизматим
72 Муҳиддин Зоиров

қадрланганидан бошим осмонга етди. кӯнглим қувончга
тӯлди.

Мамлакат тараққиёт тарихида из қолдиролган
шахсларни эъзозлаш, уларнинг ҳурматини бажо
келтириш, хизматларини муносиб тақдирлаш
Президентимиз Э. Ш. Раҳмоновнинг кӯрсатган
марҳаматидан деб биламан. Айниқса, у кишининг
ташаббуслари билан Хожа Камол, Мир Сайид Али
Ҳамадоний, Садриддин Айний, Бобожон Ғафуров, Мирзо
Турсунзода, Жаббор Расулов. Маҳмадулло Холов, Турсун
Ӯлжабоев, Назаршо Додихудоев, Абдулаҳад Қахҳоров,
Мунаввар Шогадоев, Саидхӯжа Урунхӯжаев каби бир
қатор халқимиз таниқли фарзандлари юбилей
тӯйларининг катта шукуҳу шаҳомот билан ӯтказилиши
фикримиз далилидир, Миришкор деҳқон Мирали
бобонинг ҳам хизматлари қадрланиб, Исмоил Сомоний
ордени билан мукофотланиши давлат бошлиғининг унга
нисбатан алоҳида ғамхӯрлигидир...

«Мирали бобо Сарихосордан Восенинг Оқжар
қишлогига келиб иш бошлаганида бу ерда бор йӯғи олти
хаскапа, 12 нафар хӯжалик аъзоси, 67 гектар экин ер, уч
бош сигир, 21 қӯй-эчки бор эди. Хӯжаликнинг бор-йӯқ
бойлиги шу эди... Умрини мехнатга бағишлаган бобо
йиллар ӯтиб хӯжаликни машҳур қилди. Ӯзи ҳам,
бошқалар ҳам қаҳрамон бӯлишди.

Бобога хос хислатлардан бири шунда эдики, у киши
қаерда бир янгилик учратса, дарҳол хӯжаликка жорий
қиларди. Раис хӯжалик кошида клуб, китобхона ва
«Чашма» ансамблини ташкил этди. Ва бу фольклор
гуруҳи чет элдан «Олтин болтача» совриндори бӯлиб
қайтганлиги у кишининг илм-фан, маданиятга алоҳида
аҳамият беришига мисол бӯла олади.

Ҳа, Раис бобо ӯзининг баракали умри давомида
хӯжаликни юртга танитди. Хӯжалик меҳнаткашларидан
саккиз нафари Социалистик Меҳнат Қаҳрамонлигига
эришди. У киши нафақат Хатлонзамин. балки Республика
Солҳо ва одамони наҷиб

73

маданий - сиёсий ҳаётига фаол аралашар, СССР ва
Тожикитон Олий кенгаши депутата, Ленин ордени
совриндори, Социалистах Меҳнат Қаҳрамони эдилар.
Ӯша пайтда давлат раҳбарлари у кишини чуқур эҳтиром
қилардилар. Шунингдек, Мирали бобо тарихий ХУ1
сессиясининг фаол вакилларидан бири бӯлиб, қадрдони
икки марта Социалистах Меҳнат Қаҳрамони Абдуғафур
Саматов билан биргалихда «Тинчлих оши»
маърахасининг ӯтхазилишига улхан ҳисса қӯшганлардан
ҳисобланади.

...Жорий йилда деҳқончилих илмининг пири, азиз
устод Мирали бобо Маҳмадалиевнинг 90 йиллих тӯйи
хенг хӯламда нишонланиши олдидан биз у хиши билан
бирга ишлаган ҳамхорлар ва шогирдлар у хишининг
хохсорлихлари ва бизларга ӯтхазган ҳаёт дарсларини
доимо қадрлаймиз. У хишининг нуроний чеҳралари
ҳамиша ёдимизда. Илоҳо, жойлари жаннат, руҳлари шод
бӯлсин!

«Халқ овози»

№ 17-18 (22-304)
11 март 2004 йил
74

Муҳиддин Зоиров

ДИЛСУЗИ ХАЛҚУ В АТ АН

(ба истиқболи 90-солагии зодрӯзи Пӯлод Абдуллоев)

Ман ин шахси бузургро ҳамчун ходими намоёни
давлатй, ҷамъиятӣ ва сиёсӣ баъди ҷанг, аз соли 1946
мешиносам ва ҳамеша фахр мекунам, ки дар ҷумҳуриямон
ҳамин хел одамони оқилу хоксор, мардони кордон,
фарзандони барои Ватану халқ дилсӯз дорем.

Пӯлод Абдуллоев ҳамчун одами ғамхор, меҳрубон,
кордон тамоми ҳаёти худро баҳри ободонию шукуфонии
Тоҷикистон бахшидааст. Бо тарҷумаи ҳолаш ошно шуда
мебинем, ки дар соҳаи хеле вазнину масъулиятталаб,
хусусан раиси Суди Олии Тоҷикистон, котиби КМ ҲК (б)
Тоҷикистон ва солҳо роҳбари Вазорати назорати давлатӣ
шуда кор кардааст. Роҳбари сиёсии сохтмони роҳи
Душанбе - Хоруғ, иштирокдори фаъоли бунёди канали
Фарғона, водии Вахт буд. Мо бо аҳли оилаи Пӯлод
Абдуллоев, ҳамсарашон Ибодат Раҳимова, хешу таборҳо,
ёру дӯстон, бо маслиҳат ва ёрии амалии Ҳукумати
ҷумҳуриамон, Ҳукумати шаҳри Душанбе, Ҳукумати
шаҳри Исфара ва идораҳои дахлдор. шӯрои собиқадорони
ҷангу меҳнат, Раёсати Ҳизби Коммуниста Тоҷикистон,
Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷамъияти Узбекистон
дар Тоҷикистон, Вазорати нақлиёт ва хоҷагии роҳ ва як
қатор дигар идораҳо, ки ин шахе кор кардааст, ба қароре
омадем, ки 90-солагии зодрӯзи арбоби намоёни давлатӣ ва
ҷамъиятӣ Пӯлод Абдуллоев ба тарзи сазовор ҷашн
гирифта шавад.

Албатта, ба фикри ман, пеш аз ҳама, вазифаи
муқаддаси роҳбарони идораҳои дахлдор, аҳли оила,
фарзандон, ёру дӯстон - шод гардонидани арвоҳи
гузаштагон аст. Ба пиндори манн, номи Пӯлод Абдуллоев
абадӣ зинда аст, кори вай, некии вай солҳои дуру дароз
Солҳо ва одамони нациб

75

дар назди давлат, халқаш боқӣ мондааст, ҳеҷ вақт
фаромӯш нахоҳад шуд.

Ман аз бойгониҳои давлатӣ ва КМ Ҳизби
Коммуниста Тоҷикистон ҳуҷҷатҳоро ёфта, аз назар
гузарондам. Диққати маро хусусан Қарори бюрои КМ ҲК
Тоҷикистон аз 18 октябри соли 1989, ки бо пешниҳодоти
комиссияи махсус қабул шуда буд, («Дар бораи абадӣ
гардонидани хотираи арбобони намоёни ҳизбӣ ва
давлатӣ, иштирокдорони фаъоли мубориза барои
барқарор ва мустаҳкам намудани Ҳокимияти Шӯро дар
Тоҷикистон») ба худ кашид. Дар он дар қатори дигар
шахсиятҳои маъруфи давлатӣ ва сиёсӣ номи Пӯлод
Абдуллоев ҳам ҳаст.

Ин шахс барои барқарор ва мустаҳкам намудани
давлати Тоҷикистон, инкишофу тараққиёти ҳамаи
соҳаҳои хоҷагии халқи Тоҷикистон, хоса сохтмони роҳи
калони Помир (соли 1940), аз худ кардани заминҳои Вахш,
бунёди ҷӯю шохобҳои он, сафарбар кардани халқамон
барон иҷрои ин нақшаҳои азим ва ободонии ҳамаи
водиҳои ҷумҳуриамон ҳиссаи арзанда гузоштааст.

Дар ҳуҷҷати махсуси комиссия чунин суханҳо
навишта шудааст: «Пӯлод Абдуллоев барои ба ҳаёт
татбиқ намудани ин нақшаҳои бузург на танҳо роҳбарӣ
кард, балки амалан дар ҷойҳо иштирок намуд.»

Солҳои 1927-1932 Пӯлод Абдуллоев дар зодгоҳаш
ноҳияи Исфара дар вазифаҳои котиби Кумитаи
комсомолӣ, мудири шӯъбаи замин, мудири шӯъбаи молия
ва раиси комиҷроияи ноҳия кор кардааст. Солҳои 1932-
1933 вай донишҷӯи Донишгоҳи коммунистии Осиёи
Миёна (шаҳри Тошканд) буд.

Солҳои 1933-1934 вазифаи раиси комиҷроияи ноҳияи
Ҷиликӯл ва баъди якҷоя шудани ноҳияҳои Ҷиликӯл бо
ноҳияи Кагановичобод (водии Вахш) солҳои 1934-1936
вазифаи ҷонишини раиси комиҷроияи Кагановичободро
бар ӯхда дошт. Солҳои 1936-1937 дар Мактаби Олии
назди КИМ-и ИҶШС таҳсил намуд. Баъди хатми таҳсил
76

Муҳиддин Зоиров

солҳои 1937 - 1938 дар вазифаҳои созмондеҳи Ҳизбии КМ
ҲК (б) Тоҷикистон, дар Комбината абрешим ва котиби
маеъули Ҳукумати шаҳри Сталинобод кор кард. Солҳои
1938 - 1940 ӯ Раиси Суди Олии Тоҷикистон буд. Минбаъд
дар солҳои 1940-1942 вазифаи котиби КМ ҲК (б)
Тоҷикистонро бар зимма дошт. Солҳои 1942-1943 солҳои
таҳсил дар мактаби олии созмондеҳони ҳизбӣ дар назди
КМ ВКП (б) (ш. Москва) мебошад. Сипас, солҳои 1943-
1958 комиссари халқй - Вазири назорати давлатии
ҷумҳурӣ шуда кор кард. Аз соли 1958 то 1961, яъне то
вақти ба нафақа баромадан ҷонишини раиси комиссияи
назоратии шӯравии Шӯрои вазирони ҶШС Тоҷикистон
буд. Аз ин шарҳи ҳол дидан мумкин аст, ки Пӯлод
Абдуллоев фаъолияти серсоҳаи пурсамар дошта, баҳри
халқу Ватан хизматҳои шоён кардааст.

Пӯлод Абдуллоев одами ҳалол, тоза, беғараз буд. Дар
вазифаҳои баланд солҳои дуру дароз кор карда, фақат
манфиати халқашро ҳимоя менамуду манфиати худашро
ба гӯшаи хотираш ҳам намеовард. На хона сохт, на
мошини шахсй дошт. Мувофиқи гуфти ҳамсараш Ибодат
Рахдмова дар бонки амонатй пеш аз вафоташ 822 сӯм пул
дошт.

Ман аз бойгонӣ делои шахсии Пӯлод Абдуллоевро
гирифта, варақ зада, бо роҳи ҳаёти гузаштаи ӯ беҳтар
ошно шудам, баҳои умрашро аз навиштаҳои шахсони
намоён хондам. Ана, тавсифномаи соли 1937 додай
мактаби олии сохтмони шӯравии назди раёсати КИМ
Умумииттифок (ш. Москва). Тавсифномаҳо бо имзои
котиби КМ ҲК (б) Тоҷикистон Протопопов Д. 3., аз 17
марта соли 1940, бо имзои Б. Гафуров - котиби КМ ҲК (б)
Тоҷикистон, аз 14 январи соли 1947, бо имзои К. Кулков -
котиби КМ ҲК (б) Тоҷикистон, аз 6 январи соли 1949, бо
имзои А. Харитонов - котиби КМ ҲК (б) Тоҷикистон, аз
31 январи соли 1951 ва дигарон дар дасти ман. Ҳамаи
онҳо хислатҳои беҳтарини шахсй ва роҳбарии ӯ:
Солҳо ва одамони наҷиб

77

серталабй нисбат ба худ ва тобеон, ташкилотчигй,
қобилияти хуб, фаъолияти ватандӯсгй, сазовори эҳтироми
халк гардидани вайро зикр кардаанд.

Пӯлод Абдуллоев дар солҳои барқарор намудани
давлатамон дар шароити душвор, солхои вазнини Ҷанги
Бузурги Ватанӣ, баъд аз ҷанг - барои тараққиёти ҳамаи
соҳаҳои хоҷагии халқамон, пешравии ҷумҳурият ҳамроҳи
бисёр одамони номдор, роҳбарону арбобони давлатй,
монанди Д. 3. Протопопов, К. Кулков, А. Харитонов, М.
Қурбонов, М. Шогадоев, Ҷ. Искандаров, А.В.Мазаев, А.
А. Кузнетсов, И. Г. Шкарбан, Б. Ғафуров, Ҷ. Расулов, Т.
Ӯлҷабоев, Н. Додхудоев, М. Раҳматов ва бисер дигарон
баҳри манфиатҳои халқу Ватан кӯшишу талошҳо
кардааст.

Ҳамеша дар сӯҳбат ва вохӯриҳо мегуфт, ки ҳар яки
инҳо барои инкишофу пешравии республика ҳиссаи
арзанда гузоштаанд. Кору хизматҳои онҳоро дар назди
халқ доимо бо некй ба забои мегирифт ва барои
қадршиносии онҳо, ҳамдигарфаҳмии онҳо ҳамеша
миннатдорй изҳор менамуд. Дар қатори онҳо нисбат ба
Абдулаҳад Қаҳҳоров ва Маҳмадулло Холов самимияти
хоса ва эҳтироми зиёд дошт.

Хислати хосаи Пӯлод Абдуллоевро қайд кардан
лозим аст, ки ягон бор ин кас дар ҳаққи ягон инсон гапи
бемаънӣ намегуфт, фақаг бо гапи нағз, некбинона
хизматҳои шоистаи шахсро ба забон меовард. Мо ҳам
бояд ҳамеша дар ёд дошта бошем, ки он ҷое, ки кор ҳаст,
камбудй ҳаст, ин камбудиҳо дар роҳи хизмати давлат,
халқ содир шудааст ва онро пурсаброна бартараф
намудан лозим. Камбудиро ҳам _бо сухани нағз, бе
дилозорӣ фаҳмонида метавонист. Ӯ шахси оромтабиат,
ботамкин буд. Ҳамкорон ва тобеонашро ҳамеша хурмат
мекард. Солҳои дуру дароз аъзои Бюро ва КМ ҲК (б)
Тоҷикистоя, депутата Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон,
чандин солҳо аъзои бюрои Шӯрои Вазирони Тоҷикистон
буд.
78

Муҳиддин Зоиров

Ба ман муяссар шудааст, дар тӯли солҳои зиёд ба
коргоҳ ва хонаи ин шахс рафтуомад дошта бошам, худро
хушбахт меҳисобам, ки доимо аз маслиҳату насиҳатҳои ӯ
баҳра бардоштаам. Мулоқотҳо бо ин одами барӯманд
бароям як мактаби калоне буд.

Соли 1947, вақте ки бори аввал дидани Пӯлод
Абдуллоев муяссарам шуд, 15-сола будаму дар колхоз кор
мекардам. У вазифаи баланд - комиссари (вазири)
назорати давлатиро иҷро мекарду бо вуҷуди ин дӯстони
деринаро фаромӯш намекард. Аз амакам Узоқбой, ки як
мӯйсафеди мӯътабари деҳаи Лаккон ҳисоб меёфт, хоҳиш
кард, ки писари сағирмондаи дӯсти деринаашон шодравон
Муллозоҳир Розиқовро ба ихтиёрашон фиристонанд.
Роҳбари мактабамон Темур Назаров (рӯҳаш шод бод) аз
хоҷагии ёрирасони таълимгоҳ 7 кило шолӣ дод. Онро
хоҳарам Сабоҳат дар ҷувоз кӯфт. Биринҷ ва камтар
зардолуро дар бозори Исфара фурӯхта, пӯшокворӣ ва як
пойафзоли кӯҳнаи нимдошт харида, ба сафар баромадам.
Бо ҳидояти дӯсти падарам, ки маро ба тарбияи худ
гирифта буд, ҳамон соли 1947 ба мактаби давлатии
кишоварзии Тоҷикистон, ки ба тайёр кардани кадрҳои
роҳбарикунанда барои колхозҳо таъин шуда буд, дохил
шудам. Баъд таҳсилро дар Донишгоҳи кишоварзии
Тоҷикистон давом додам. Ҳангоми таҳсил ҳар сари
маврид ба хонааш меомадам. Ба ёдам ҳаст, ки ҳамеша он
ҷой серодам буд. Корафтодаҳои зиёде аз он кас мадад
мепурсиданд, маслиҳати дурусте умедвор буданд. Онҳо
сокинони водию ноҳияхои гуногуни Тоҷикистон буданд
ва медонистанд, ки Пӯлод Абдуллоев ҳамчун роҳбари
ғамхор ба имдоди онҳо мерасаду гиреҳи мушкили ба
сарашон афтодаро мекушояд. Пӯлод Абдуллоев барои
мани донишҷӯ ҳам вақт ёфта, ҳолу аҳвол, рафти хонишу
имтиҳонсупориамро мепурсид. Ҳар дафъа пул медод, ки
барои хӯрок, пӯшоку пойафзол басанда буд. Вақте ки
бори аввал ба деха бармегаштам, ӯ маро ба яке аз
муассисаҳои савдо бурда, як қабат пӯшоку пойафзоли
Солҳо ва одамони наҷиб

79

нави хоксорона харида пӯшонда, бо пули худаш як ба як
ҳисобӣ намуд ва ба як мошини боркаши Исфарарав савор
кунонида гусел намуд.

Баъди ҳар бори дидорбинӣ бо ӯ худро шоду хурсанд,
рӯҳбаланд ҳис мекардам, мепурсид, ки аз Даккой, модару
хоҳар, ёру дӯстон чӣ хату хабар ҳаст. Баъди хатми
донишгоҳ маро ба ноҳияи Шаҳринав ба кор фиристоданд.
Инро фаҳмида гуфт:

- Рав, ҳалол кор кун. Супориши давлатро дар навбати
аввал иҷро намо. Чунки давлат ба ту маош, хона медиҳад,
ғамхорӣ мекунад. Халқи мо нагз. Оддию самимй, меҳнатӣ,
муомилаи хуб, ҳалолкорй, ростқавлиро меписандад. Аз
худ калона ҳурмат кунӣ, ҳурмат мебинӣ. Ба корафтодагон
кӯмак расой. Ёриатро дарег надор.

Ин суханҳои Пӯлод Абдуллоев ба ман рӯҳу нерӯ
мебахшиданд ва бо камоли боварӣ ба кор cap мекардам.
Соли 1962, вақте ки баъди хатми Мактаби Олии Ҳизбии
шаҳри Маскав ба сифати созмондеҳи КМ ҲК Тодикистон
ба идораи истеҳсолию ҳудудии Данғара ба кор мерафтам,
мураббии ман акнун нафақахӯр буд ва фотиҳаи нек дод:

- Данғара оянда дорад. Яке аз ноҳияҳои калонтарини
галлакории Тодикистон. Одамонаш нагз. Иззату ҳурмати
халқро ба ҷо ор. Ҳаргиз дағалию дуруштй накун. Туро
муносиб дониста бошанд, рав, писарам.

Пӯлод Абдуллоев бо чунин одамони машҳур чун
Муқим Султонов, Алиқул Имомов, собиқ ҷонишини
вазири саноат Ашӯр Одилов, кормандони масъули хизбию
давлатй П. К. Шукин, Н. Ашӯров, А. Самадов, Ҳ.
Солеҳбоев ҳамсоя ва ҳамнишин буданд. Дар вақти холй
китобхонй, шунидани мусиқй, шоҳмотбозиро дӯст
медошт. Аз суруд, мусиқии Иброҳимҷон Норматов, Қорӣ
Муҳаммадҷон Шарифов, Мирзоқурбон Солиев лаззати
хоса мебурд бо ин ҳамдиёрони худ фахр мекард.

Соли 1959 маро ба мактаби олии ҳизбии Маскав ба
хондан фиристоданд. Чун одати ҳамешагй ба наздаш
омадам. Гуфт:
80

Муҳиддин Зоиров

- Ҳамсаратонро ҳам мебаред? Ин тавр бошад, ба
имдоди шумо мӯҳтарам Бобоҷон Ғафуров мерасанд.

Бо маслиҳати мураббии гиромиам ба пажӯҳишгоҳи
шарқшиносии Академиям Улуми Иттиҳоди Шӯравӣ
рафта, дар он ҷо шиносоӣ ва мулокот бо фарзанди
барӯманди халқи тоҷик академик Бобоҷон Ғафуров
муяссарам гардид.

Чун паем ва хати Пӯлод Абдуллоевро ба донишманди
бузург расонидам, мактубро такроран хонда, хаёломез ба
нуқтае чашм дӯхта гуфт:

- Пӯлод Абдуллоев одами бомаънӣ, коргари
ҳалолкор, чандин солҳо сазовори боварӣ кор кард.
Эҳтироми мо нисбат ба он кас зиёд. Мо ҳамроҳ кор
кардаем. Шумо, писар, ба идораи мо, хонаи мо занг занед,
биёед, манзил медиҳем, ҳамсаратонро бо кор, маош
таъмин мекунем.

Ҳарчанд маслиҳатамон дигар шуду ҳамсарам дар
Душанбе монд, ман ҳар сари маврид бо академик Бобоҷон
Ғафуров вомехӯрдам ва аз ин шиносоӣ ифтихормандам.

Ман ҳамеша як чизро ҳис мекардам, ки фарзанди як
деҳкони оддӣ аз солҳои бистум ҳамаи зинаҳои пасту
баланда зиндагиро тай намуда, ба вазифаҳои баланд,
Раиси Суди Олӣ, котиби КМ ҲК (б) Тоҷикистон, Вазири
назорати давлатӣ расид. Дар вазифаи вазирӣ қариб 21 сол
кор карда, ҳаётро дар байни халқ аз cap гузаронид.
Албатта, ин мактаби бузурги ҳаётӣ аст.

Пӯлод Абдуллоев ҳифзи манфиати халқаш, одамгарӣ,
донистани қиммати инсонро вазифаи дараҷаи олй ҳисоб
мекард, дар вазифаи калон бошад ҳам, доимо муомилаи
хоксорона дошт. Ман нек дар ёд дорам, ки ба Пӯлод
Абдуллоев одамони гуногун бисёр муроҷиат ва вазъи
ҳолашонро баён мекарданд. Вай ғамхорона бо диккати
том арзашонро гӯш карда, маслиҳатҳо медод. Чунин
менамуд, ки ҳаёт, дарди дили ҳар як инсонро нағз
медонист, ҳаракат мекард, ки ёрӣ расонад, некӣ кунад.

Ҳамон замон интизом ва сиёсати давлат сахт буд, бо
Солҳо ва одамони наҷиб

81

вуҷуди ин Пӯлод Абдуллоев мекӯшид, ки ба пои каее хоре
нахалад, мизони адлу инсоф вайрон нашавад. У ба ҳар
корафтода ёрии падарона мерасонид. Барои ҳамин ҳам
дар атрофи ин шахси бузург ҳамеша одамони гуногун аз
ҳамаи маҳаллу водиҳо, ҷавонон, деҳқонон, рохбарони
идораҳои гуногунро медидем, ки аз назди ӯ бо дили хушу
чеҳраҳои кушода бармегаш ганд.

Порсол як воқеаи муассир рӯй дод. Дар деҳаи
Лаккони ноҳияи Исфара бо мӯйсафеди 80 - сола, маҷрӯҳи
гурӯҳи якуми ҷанг Тӯйчибобо Ҳомидов вохӯрдам. У бо
пойи чӯбину мадади наберааш вазнин - вазнин қадам
мемонд. Маро дида Пӯлод Абдуллоевро бо қалби
миннатдор ва чашмони ашкбор ёдовар шуд.

- Дар ҷанг аз пойи равон маҳрум мондам. Пӯлод
Абдуллоев аҳволамро дида, дилаш бад шуд, вале сир бой
надода, дилбардорӣ кард ва ҳазломез гуфт:

- Тӯйчибой гамгин нашавед, шукр кунед, ки ҷон ба
саломат бурдед. Ман ба шумо пойҳое созонда медиҳам, ки
ҳаргиз дард намекунад. Ва болояш донаку чормағз
шикаста мехӯред. То садсолагиатон йигит барин қадам
зада мегардед.

Бо ёрии ӯ соҳиби якчанд пойи чӯбин шудам. Худаш ба
поезд чипта гиронда маро гусел кард. Акнун, имрӯз ин хел
роҳбарони гамхору дилсӯзи халқи оддиро аз куҷо меёбед?

Инро гуфта Тӯйчибобо рӯй ба чониби қибла гардонду
ба арвоҳи ин шахси наҷиб бахшида, чанд ояти қуръонро
қироат кард.

Пӯлод Абдуллоев солҳои тӯлонӣ дар вазифаҳои
гуногун кор карда дар давоми фаъолияташ ягон ҷазо
нагирифтааст ва муҳокима ҳам нашудаасг. Ин нишонаи
парҳезкорию ҳалолкорӣ, тозагй, меҳнатдӯстӣ, садоқат ба
кори давлаташ ва халқи азизаш мебошад.

Пӯлод Абдуллоев аз ҷиҳати оилавӣ ҳам одами
хушбахт буд, ҳамсар, фарзандҳои меҳнатдӯст,
соҳибэътибор дорад.

У ба тарбияи наслҳои наврас, фарзанду набераҳо,
82

Муҳиддин Зоиров

хешу табор диққату эътибори ҷидцӣ медод. Хдмеша
кӯшиш мекард, ки онҳо ҳамчун одамони кордону
соҳибмаълумот, манфиатрасони халқу Ватан ба воя
расида, аз таҳти дил хизмат намоянд. Тарбияи хуб дода ба
воя расонидани ҷавонону наврасонро ӯ вазифаи
муҳимтарини калонсолон ҳисоб мекард. Хешони
наздиктарини ин хонадон академик Р. К. Раҳимов,
фарзандонашон Роза Абдуллоева ва Рафоатхон -
муаллимаи Донишкадаи омӯзгорӣ, Лутфия Набиевна -
муаллимаи калони Донишгоҳи техникии Тоҷикистон,
рӯзноманигор Давронҷон Ашӯров, набераҳо Гулнора,
Раъно, Анварчон, Фирӯзахон, Олимҷон ва бисёр дигарон
аз панду насиҳатҳои ин шахси мӯътабар баҳраманд шуда
хизмати халқу Ватанро содиқона иҷро карда меоянд.

Хизматҳои модари мо Ибодат Рахимова монанди
Пӯлод Абдуллоев дар назди давлатамон, халқамон хеле
калок аст. Ба фикри ман, ягон гӯшаю канори
ҷумҳуриамон нест, ки он ҷо Ибодат Раҳимоваро
нашиносанд ва бо эҳтиром номи ин касро ба забон
нагиранд.

Меҳнаткашони ҷумҳуриамон Ибодат Раҳимоваро
хамчун роҳбари ғамхор, хоксор, зани меҳнатдӯст
медонанд. Саҳми Ибодат Раҳимова дар тарбияи одамон,
махсусан ҷавонзанон, пешравии давлатамон хеле калон
аст. Мо бо модари мӯҳтарам ҳамеша фахр мекунем, ба он
кас саломатӣ, хурсандиҳо таманно дорем.

Пӯлод Абдуллоев дар соли 1940 ба сифати роҳбари
корҳои оммавию сиёсӣ, котиби КМ ҲК (б) Тоҷикистон
дар сохтмони Роҳи Калони Помир иҷрои вазифа дошт.

Дар албоми соли 1940 «Сохтмони Роҳи Калони
Помир» дар суратҳои таърихӣ ва такрорнашаванда Пӯлод
Абдуллоев дар мобайни колхозчиён - бинокорони роҳ акс
ёфтааст. Бо ҳамроҳии Протопопов Д. 3., - котиби КМ ҲК
(б) Точикистон, Қурбонов М. - раиси Шӯрои
комиссарони халқи Тоҷикистон, Шогадоев М. Ш. - раиси
раёсати КИМ ҶШС Тодикистон, Мазаев А. В. - сардори
Солҳо ва одамони наҷиб

83

сохтмони Роҳи Калони Помир, ҷонишини якуми раиси
Шӯрои комиссарони халқи ҷумҳурӣ, дар корҳои ташкилӣ,
сафарбар намудани халқ, корҳои оммавию сиёсй,
супоридани грамотаҳои фахрӣ, тӯҳфаҳо, ташкили корҳои
маданӣ, маишӣ, ҳифзи тандурустӣ, кушодани роҳҳои нав,
кӯпрукҳо, гузаронидани маҷлисҳо сарварӣ кардааст. Дар
бораи ин кори қаҳрамононаи бунёди Роҳи Калони Помир
дар китоби «Бунёдкорони сотсиализм дар Тоҷикистон
нақл мекунанд» (соли 1967) ёддошти Пӯлод Абдуллоев
ҷой дода шудааст. Барои бомуваффақият, пеш аз мӯҳлат
анҷом додани сохтмони Роҳи Калони Помир бо фармони
раёсати Шӯрои Олии ИҶШС аз 25 апрели соли 1941
Пӯлод Абдуллоев дар қатори бунёдкорони беҳтарин бо
мукофоти олй - ордени Ленин мукофотонида шудааст.

Пӯлод Абдуллоев дар солҳои душвори Ҷанги Бузурги
Ватанӣ Котиби КМ ҲК (б) ва комиссари халқии назорати
давлатй буда, барои мустаҳкам ва риоя намудани
интизоми давлатй, ҳисобу китоб, сарфи оқилонаи буҷа
мекӯшид, тамоми қувваю дониш ва маҳораташро барои
ғалаба бар фашистони истилогар сарф намуд. Бо
бюрократизм муборизаи оштинопазир мебурд.
Моликияти халқу давлатро аз тороҷу ғоратшавй эҳтиёт
мекард. Барои иҷроиши қонуну қарорхои кабулшуда
назорати қатъӣ нисбат ба коркунон серталабӣ зоҳир
менамуд.

Ҳамаи талабҳои ӯ беғаразона буда, шахсияти
коркунонро паст намекард. Фақат ҷазою танбеҳ. тафтишу
танқид накарда, роҳи ислоҳи камбудию хатоҳоро нишон
медод. Мекӯшид, ки камбудию норасоӣ содир нашавад,
кормандони болаёқат нобуд нашаванд. Одамонро эҳтиёт
мекард.

Ба фикри ман, бояд наели наврасро, ҷавононро бо ин
бузургтарин сохтмонҳо, иншоотҳо, объектҳои муҳими
хоҷагии халқ, ободонии водии Вахш, заминҳои навкорам,
бунёди ҷӯю шохобҳо ва иншоотҳои азими обёрӣ, ба вуҷуд
омадани комплекси ҳудудию истеҳсолии ҷануби
84

Муҳиддин Зоиров

Тоҷикистон, сохтмони нерӯгоҳи барқии Норак, Роғун,
корхонаҳои азими алюминии Тоҷикистон, нуриҳои азотии
Вахш, барқу кимиёи Ёвон, корхонаи зарфҳои линии
шаҳри Турсунзода, комбината қолину абрешими вилояти
Ленинобод ва садҳо дигар корхонаҳои Тоҷикистон беҳтар
шинос намоем. Махсусан тараққиёти кишоварзӣ,
пахтакорӣ, ба як миллион тонна расонида шудани
истеҳсоли солонаи пахтаро ба ёд орем.

Сохтмони Роҳи Калони Помир ва дигар иншоотҳои
азим дар муддати 70 - соли охир ба даст оварда шудааст.
Ҷавонон бояд таъриху роҳи пайдо шудани инҳоро донанд.
Барои ободию пешрафти ояндаи Ватани азизамон -
Тоҷикистон чун падарони шӯҳратманд камар банданд. Ин
сохтмонҳои бузург фақат бо меҳнати аҳлона, дӯстию
тифокӣ, садоқатмандй ба Ватан ба даст оварда шудааст.

Масалан, соли 1940 дар сохтмони Роҳи Калони
Помир 22 ҳазор колхозчиён, маъмурон, кормандони
муҳандисию техникӣ, сиёсӣ, нақлиёт, хӯроки ҷамъиятй,
савдо, адабиёт ва санъат, тиб иштирок карданд. Бисёр
корҳо дастӣ буд, масолеҳу маводи зарурй ба воситаи
одам, аспакию харакӣ ба қитъаҳо то масофаи 100 - 150 км
расонида шудааст. Ин кори қаҳрамонона аст.

Вазифаи мо калонсолон аз он иборат аст, ки ба
ҷавонон хислатҳои беҳтарини меҳнатдӯстӣ, ҳалолкорӣ,
ҳурмату эҳтироми калонсолон, сулҳпарварӣ, дӯстй,
адолатпешагй, расидан ба қадрн диёр, ҳифзи давлатамон,
Ватанамонро омӯзонем, онҳо бояд илмҳои ҳозиразамон,
аз ҷумла иқтисодиёти бозаргонӣ, таърихи гузаштаи
халқамонро хуб омӯзанд.

Мо бояд ба ҷавонон роҳи дуруст нишон диҳем,
дастгирӣ намоем, чунки ояндаи халқу кишвари мо
байрақбардори мо, ҷавонон мебошад. Бигузор, онҳо
байрақи Тоҷикистонро дар ҷаҳон ҳамеша баланду
сарфароз бардоранд.

Некиҳои гузаштагонро ба ёд овардан, арвоҳашонро
шод гардонидан барои зиндагон қарз аст. Мехру
Солҳо ва одамони наҷиб

85

муҳаббат, одамгарй, нону намак ва парастории ин шахси
мӯътабар, ки нисбат ба мани аз падар маҳруммонда зоҳир
намуданд, фаромӯшнашаванда аст ва ҳоло ҳам маро чун
оҳанрабо ба сӯи хонаашон мекашад. Ёди он кас дар дилу
дидаҳои ман абадан боқӣ мондааст.

Ҳама не, лекин ягон - ягон одамоне ҳастанд, ки бо
инсон хангоми дар курсии мансаб будани ӯ хеле қарину
наздик мешаванд.

Вале баъди аз аспи мансаб пиёда шудани ӯ худро дур
мекашанд. Ин, албатта, рафтори хуб нест. Муносибати
нек, ҳурмату иззат нисбат ба инсон бояд то охир як хел
монад. Хусусан, эҳтироми пирон, нафақахӯрон,
мӯйсафедонро доштан лозим, зеро ки онҳо ҳам ҷавон
буданд, бо халқу Ватан алоқадри ҳол нафъе расонданд.
Ман мушоҳида кардам, ки эҳтироми одамон ба Пӯлод
Абдуллоев пас аз баромаданаш ба нафақа ҳам кам нашуд.
Корафтодагон боз ба назди собиқадор омада, аз ӯ панду
насиҳат мегирифтанд, аз сӯҳбати ӯ файзёб мегаштанд.
Барои дидорбинии ӯ аз водиҳои гуногун, рӯду кӯҳу
агбаҳоро паси cap карда меомаданд. Чунин хислати нек:
пурсидани ҳолу аҳволи бечорагону дармондагон,
ёдоварии гузаштагон дар сиришти худи Пӯлод Абдуллоев
ҳам будааст. Вагарна ӯ баъди вафоти падари ман аҳли
аёли ӯро пурсуҷӯ карда, дасти ёрӣ дароз намекард, маро
ба тарбияи худ намегирифт. Ман ҳам барои адои қарзи
инсонӣ зарур шуморидаам, ки некиҳои ин инсони наҷибро
зикр намоям. Имрӯз ҳам одамоне, ки ӯро медонанд,
некиҳояшонро ба ёд меоранд, бо ҳисси эҳтиром номашро
ба забон мегиранд, ҳарчанд ки ҳоло дар қайди ҳаёт нест:

Зиндаву ҷовид монд, хар кӣ накӯном зист,

К-аз ақибаш зикри хайр зинда кунад номро.

Камина бо ҳидояти Пӯлод Абдуллоев ба даргоҳи
илму маърифат роҳ ёфтам. Ҳарчанд замони ба зинаҳои
баланди роҳбарӣ баромаданам он кас нафақахӯр буданд,
86

Муҳиддин Зоиров

чунин мешуморам, ки ба шарофати ин шахси бузургвор ба
чунин пояҳои баланд сазовор шудам. Бисёр фарзандони
хушқобилияти Исфара, ба монанди Бобо Махдсамов,
Маҳмудбек Нарзибеков, Ҷанобиддин Лафизов, Офоқхон
Катаев, Додохон Ваҳҳобов, Абдуҳаким Ҳалимов,
Холисҷон Темурҷонов, Иброҳим Усмонов, Ибод
Файзуллоев, Мишон Шарифов, Ҳайдарбек Ҷумонқулов,
Бобо Мирзоев, Ҳизбуллоҳ Хоҷаев, Эркин Раҳматуллоев,
Мирзошариф Исломиддинов, Абдуалй Абдуназаров,
Абдумуталиб Абдусатторов, Маҳмадалӣ Мадиброҳимов,
Абдулҳай Воҳидов, Муртазо Қаҳҳоров ва бисёр дигарон
ба зинаҳои баланди роҳбарӣ расидаанд. Албатта, ҳамаи
онҳо бо қобилияту кордонӣ, маҳорату илму дониши худ
ба мартабаҳои боло баромаданд, вале, ба фикрам,
бисёрашон аз мададу дастгирии маънавии он шахси
бузургвор бархурдор шудаанд.

Исфара хамчун зодгоҳи Сайфи Исфарангӣ,
Лутфуллоҳи Бузургзода, Умар Ҳофизу Зебопарӣ,
Мирзоқурбони Солеҳ имрӯз бо фарзандони номдори худ
Ашӯрбибӣ Азимова, академикҳо Абдуҳамид Ҷӯраев ва
Анварҷон Ваҳҳобов, роҳбарони ҳизбию давлатӣ
Абдулазиз Ҳасанов, Хуррамбой Қурбонов, Мансурчон
Умаров, Бобо Мансуров, Бобо Ғоибназаров, Леонид
Петрович Руденко, Раҳим Мазоҳидов, Гулафзо
Савридцинова. Шолорхон Аҳмадова, Маҳбуба Содиқова,
Кубро Собитова, Башорат Раҳимова, шифокор Мирзо
Олимов, адибони болаёқат Саидсултон Саидмуродов,
Лутфӣ ва Шафқат Саидовҳо, Абдусалом Атобоев, Ибод
Файзулло, Муаззама Аҳмадова, Мухдб Қурбон, Абдувалй
Давронов, Додохон Эгамзод, қаҳрамонони меҳнат
Иброҳим Аловиддинов, Суфро Боқиева, роҳбарони
хоҷагӣ Шаҳобиддин Нуриддинов, Зокирхӯҷа Хдсанов,
Сайфиддин Абдуллоев. Мирзокул Бозоров, Ҳамрохӯҷа
Мукаррамов, Тӯрахӯҷа Катаев, Додохон Султонов,
Абдураззоқ Раҳимов, Абдусамад Шомирсаидов,
Фахриддин Ашӯров, Очахон Тошхӯҷаева ва даҳҳо
Солҳо ва одамони наҷиб

87

дигарон машҳур аст. Пӯлод Абдуллоев парвардаи ҳамин
обу хок ва фарзанди арҷманди Тоҷикистон аст.
Исфарагиён аз қарори ҳукумат рӯҳбаланд гашта, барои
бузургдошти номи ин ҳамдиёри барӯманди худ камари
ҳиммату ғайратро маҳкам бастанд. Дар зодгоҳи Пӯлод
Абдуллоев деҳи зебою хушманзараи Кулканд, ки мисли
шаҳри Исфараю деҳаҳои Навгилем, Чилгазию Лаккон,
Чоркӯҳу Ворух ва дигар маҳаллаҳои гӯшаи Тоҷикистон
одамони номдор, дехдонони пухтакор, ҳунармандони
эҷодкор, боғдорон ва олимони шӯҳратёр, обу хоки
файзбор дорад, осорхонаи ин одами нек бунёд мегардад.
Дар ин деҳа генерал Бобо Маҳкамов, ходимони илму
маърифат ва давлат Аҳмадҷон Додоҷонов, Темурхон,
Саидхон Мақсудовҳо, Абдуҷаббор Қодиров, Аълохон
Бобоев, Ашӯрбой Сангинов, Маҳмудҷон Шаҳобиддинов,
Сулаймонхӯҷа Тӯхтаев, корманди ҳизб Бобохон Яҳёев,
генерал Алиҷон Раимҷонов, корманди комсомол ва
давлат Абдухолиқ Абдуназаров, санъаткор Муҳаммадҷон
Қорӣ Шарифов, хоҷагидорони моҳир Ҳамроҳхӯҷа
Мукаррамов, Бобоҷон Ғоибназаров, Охунхӯҷа Болтаев,
Субхдддин Юлдошев, Баротбой Пирматов сабзида ба воя
расидаанд, ки онҳоро Пӯлод Абдуллоев чун фарзанд,
бародари худ дӯст медошт. Хешу ақрабои ӯ Пӯлодхӯҷа
Болтаев, Хусейнхӯҷа Болтаев, Раҳимҷон Отаҷонов,
Абдуфаттоҳ Мардонов, Узоқбой Асроров, Тоҳирбой
Розиқов, Муллозоҳир Розиқов, Иброҳим Салимов, Ёдгор
Раҳимов, Абдумӯъмин Охунов, Д. Охунов, Миродил
Яҳёев, Бибихон Абдуллоева, Насимҷон Исмоилов,
Дадохон Қаюмҷонов ва дигарон дар деҳаҳои Кулканду
Чилгазй, Лаккон ва беруи аз он бо мехдати ҳалол,
хислатҳои неки инсонй дар дилу дидаи мардум ҷой
гирифтаанд.

Аз ин деҳи нозанин сабзида баромадани арбоби
бузурги давлатӣ Пӯлод Абдуллоев тасодуфӣ набудааст.
Имрӯз намояндагони ин деҳа сарварони корхонаҳои
кимиё Илёс Асламов, нон - Абдураҳим Темурхонов,
88

Муҳиддин Зоиров

консерв - Атохон Абдуқодиров, созмони бинокории №29
Аббос Муҳаммадов, масолеҳи бинокорӣ Неъматулло
Муҳаммадов, созмони таъмиру сохтмони масолеҳи
бинокорй Абдуваққос Абдуфаттсев, хоҷагии об
Абдурахим Сангинов, идораи газ А. Абдурафиев,
иттиҳодияи чорвопарварӣ Бобохон Дӯстматов, раиси
ҷамоати Кулканд Каримбой Музаффаров, раиси хоҷагии
ба номи Ҳамроҳ Мукаррамов Солеҳхӯҷа Болтаев ва бисёр
дигарон дар ин шароити душвори молиявию иқтисодӣ
мохирона ва ӯхдабароёна кор карда, боиси ифтихори
ҳамдиёрон, давомдиҳандагони анъанаи неки Пӯлод
Абдуллоев мебошанд.

Пӯлод Абдуллоев ҳамеша қайд мекард, ки иттифоқӣ,
дӯстӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, махсусан дӯстии байни халқҳо ин
гарави муваффақиятҳои кор, тинҷию осоиш, пешравии
тараққиёти халқу давлат мешавад.

Дӯстй, иззату ҳурмат аз байн наравад, мегуфтанд ва
худ дар пос доштани эҳтироми намояндагони миллатҳои
гуногун дар ҳама ҷой намуна нишон медод.

Ба мулоҳизаи ман омӯхтани роҳи ҳаёт ва саргузашти
Пӯлод Абдуллоев барин шахсон барои тарбияи наслҳои
ҷавон, пешрафти имрӯзу ояндаи Тоҷикистон зарур аст.

Имрӯз вазифаи ҳамаи мо - чӣ хурду чӣ калон аз он
иборат аст, ки дар кадом соҳа кор кунем, пурмаҳсул
хизмат намоем: дар роҳи ба амал баровардани қонуну
қарорхои давлатамон, сиёсати иқтисодии он шахсан ҳисса
гузорем, тамоми тадбирҳоро андешем, то ки ҷумҳурии
соҳибистиқлоламон гул - гул шукуфад ва рӯҳи
гузаштагонамон аз мо шод гардад.

Аз китоби «Нишони умр»,
нашриёти «Шарқи Озод»,
Душанбе, 1996
Солҳо ва одамони наҷиб

89

ХУМОРИ ДУСТ
(ба ифтихори 70 - солагии
нависандаи маҳбуб Ибод Файзуллоев)

Ибод Файзуллоевро мардуми сипосгузори Тодикис-
тон хуб мешиносанд, номашро ҳамеша бо эҳтиром ба
забои мегиранд, зеро ташнаи ҳикояву қисса, фелетону
очерк ва мақолаҳои публисистии пурмазмунаш буданд.

Устод Ибод Файзуллоев шахси хоксори ватандӯст,
инсони самимиву заминӣ буд, хушгуфтор, тарбиятгару
ғамхор буда, ба хама муносибати падарона дошт, ҳамеша
ба ғаму шодии мардум шарику ба қадри меҳнати кас
мерасид, бо ин хислатҳояш аз худ кори неку номй нек
мерос монд.

Ибод Файзуллоев 12 апрели соли 1935 дар деҳаи
зебоманзари Чоркӯҳи ноҳияи Исфара ба дунё омадааст.
Баъди хатми мактаби миёна ба шаҳри Душанбе омад ва ба
факултаи таъриху филологияи Донишгоҳи давлатии
Тодикистон дохил шуд. Соли 1959, баъди хатми донишгоҳ
корро дар матбуот огоз кард. Дар рӯзномаи
«Тоҷикистони совета» мудири шӯъба, сипас котиби
масъул буд. Баъдан муҳаррири рӯзномаи «Комсомоли
Тоҷикистон» таъин шуд. Соли 1965 котиби КМ
Комсомоли Тоҷикистон интихоб гардид. Аз соли 1969
муовини мудири шӯъбаи маданияти КМ ҲК Тоҷикистон
буд. Соли 1977 пас аз хатми Мактаби олии Ҳизби
коммунист ба сифати сармуҳаррири рӯзномаи
«Тоҷикистони совета» фаъолияг кардааст. Солҳои 1979 -
1981 мудири шӯъбаи маданияти КМ Ҳизби Коммуниста
Тодикистон буд ва соли 1981 котиби Иттифоқи
нависандагони Тодикистон интихоб гардид.

Солҳои вопасини умр дар рӯзномаи «Паёми
Душанбе» вазифаи сармуҳарририро ба ӯхда дошт ва
барои кашфи истеъдод ва тарбияи рӯзноманигорону
90

Муҳиддин Зоиров

адибони ҷавон ҳамеша талош меварзид.

Ҳанӯз дар солҳои шастум навиштаҳои тезу тунди
Ибод Файзуллоев дар байни хонандагон овозаю ғулғула
меафканданд ва парда аз рӯи ашхоси бадаъмол.
каҷрафтор ва ҳарису мардумфиреб бардошта маҳбубияти
ӯро афзун мегардонданд.

Ибод Файзуллоев нависандаи заҳматписанд, лек
хоксору шикастанафс буд. Дар рушди матбуоти тоҷик
хидматҳои шоиста кард. Аз ӯ мақола, очерк, ҳикоя ва
повестҳои зиёде мерос мондаанд. Муҳимтарин китобҳояш
«Ба сӯи нур» (1966), «Садоқат» (1967), «Гулхани дӯстӣ»
(1969), «Падарон ва фарзандон» (1971), «Дур аз фронт»
(1973), «Борони баҳорон» (1979), «Савганд» (1983), «Қарзи
фарзандӣ» (1985), «Кӯҳи панҷум» (1996) ва ғайра аз чоп
баромаданд, ки барои тарбияи наели наврас ва рушди
адабиёт мақоми сазовор доранд. Дар баробари ин Ибод
Файзуллоев аз адабиёти рус, украин, белорус ва ӯзбек
ҳикоя ва повестҳо тарҷума кардааст. Асарҳои худаш низ
ба забонҳои русӣ, украинӣ, белорусй ва ӯзбекй тарҷума
шудаанд.

Асарҳои ин инсони наҷибу шариф номашро асрҳои
аср зинда хоҳанд дошт. Ҳамкорон, ҳамқаламон, шогирдон
ёди неки ин нависандаи хушбаёну ҳақиқатнигорро ҳамеша
гиромӣ медоранд.

Ибод Файзуллоев зиндагиро бе меҳнати ҳалол
тасаввур карда наметавонист, худаш, ки дар деҳот ба дунё
омада буд, ҳамеша заҳматҳои деҳқононро қадр карда, дар
ҳаққи онҳо мегуфт:

«Деҳқон инсони меҳнатқарин аст, чунки як умр ба
замин сару кор дорад. Ба ҷуз деҳқон касе забону набзу
талаботи заминро намефаҳмад». Ва ин мисраъҳои шоирро
бо самимият мехонд:

Маро шӯридаанд аз лои деҳқон,

Ба ҷое мерасам аз ҷои деҳқон.
Солҳо ва одамони наҷиб

91

Зи нон серам, вале сери надорам,

Man аз гандумии симои деҳқон.

Охир ӯ дар деҳот таваллуд шудаву ба нони деҳқонӣ
ҳаёт ба cap бурда. Бузургон ин ибораро чунин шарҳ
додаанд: «Замин модар аст». Зеро деҳқон ба замин чун ба
модари хеш эҳтиром мегузорад.

Аз ин рӯ, Президента кишварамон ба деҳқонон такя
карда мегӯяд:

«Ҳалли масъалаи таъминоти аҳолӣ бо маҳсулоти
истеҳсоли худӣ ва фаровонии дастурхони мо дар дасти
марди деҳқон аст».

Деҳқонони кишвари азизамон ҳамеша ғамхорию
дастгирии бевосигаи мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҷиҳати
амалӣ шудани ҳамаи нақшаю нишондодҳо эҳсос
менамоянд ва миннатдоранд.

Сол аз сол кишоварзони мо ба пешравиҳои истеҳсолӣ
ноил гашта истодаанд, бовари комил дорем онҳо бо
дастуру маслиҳатҳои роҳбари давлатамон амал карда,
минбаъд ҳам ба комёбиҳои нав ба нав соҳиб мешаванд.
Чуноне ки сардори давлат ба маврид қайд карда буданд:
«Ҳар як деҳқон соҳиби замин гардад».

Барои ҳамин Ибод Файзуллоев номи кишоварзон,
мутахассисону роҳбарони хоҷагиҳо, аз он ҷумла
деҳқононро, ки ба замин сару кор доштанд, ҳамеша
боэҳтиром ба забои меовард. Дар бораи онҳо мақолаву
очеркҳо менавишт. Соли 1980, ки ҷумҳурӣ 1 миллион
тонна пахта истеҳсол кард, банда вазири хоҷагии қишлоқ
будам. Дар ҷамъбасти 5-сола 2500 нафар пешқадамони
истеҳсолот бо ордену медалҳо мукофотонида шуд, аз он
ҷумла панҷ нафар сазовори унвони олии Қаҳрамони
Меҳнати Сотсиалистӣ гардид, ки Ҷаббор Расулов яке аз
онҳо буд.

Ибод Файзуллоев ба кори деҳқонон баҳои баланд
до да, пахтакорони Тоҷикистонро табрик намуд ва
барояшон муваффақиятҳо таманно карда гуфт:
92

Муҳиддин Зоиров

«Роҳбарони хоҷагиҳои машҳури ҷумҳуриамон
пахтакорони забардасти мо - инҳо одамоне мебошанд, ки
худро, Тоҷикистони азизро ба ҷаҳон ва ҷаҳониён шинос
кардаанд».

Ман ба ӯ ҷавобан гуфтам: «Ҳиссаи арзандаи шумо
барин шоирону нависандагон низ беандоза аст, ҳар як
сӯҳбату вохӯриҳо, очерку маколаҳои навиштаи шумо дар
васфи пахтакорон онҳоро болидарӯҳ мегардонад, барои
ин ғамхориҳо деҳқонону пахтакорон аз Шумо ҳамеша
миннатдор мебошанд».

Ибод Файзуллоев ҳамеша ба пирони кор, роҳбарони
номдори ҷумҳурӣ баҳои баланд медод ва мегуфт, ки
пешравии кишвар ба онҳо вобастагӣ дорад. Инсонҳои
дурандеш, устодони деҳот, байракбардорони кишвар ба
ҳурмату эҳтироми калон соҳиб_шуданд, инҳо раисони
машҳури ҷумҳурӣ Саидхоҷа Урунхоҷаев, Абдуғафур
Самадов, Миралӣ Махмадалиев, Карим Исмоилов,
Абдурозиқ Раҳмонов, Талбак Садриддинов, Кенҷа
Назиров, Энаҷон Бойматова, Ниёзмамад Бегов,
Ҳомидҷон Назаров, Абдуҷаббор Зардиев, Аскаралӣ
Мирзоев, Ширин Шарифов, Имомназар Худоназаров,
Раҷабалй Давлатов, Шаҳобиддин Нуриддинов,
Наҷмиддин Аюбов, Изатулло Бобокалонов, Тӯрахон
Эсанқулов, Болта Гулаев, Абду Авазов ва дигарон
мебошанд. ки тамоми халқи ҷумҳурй бо онҳо ифтихор
доранд.

«Таҷрибаи бои ин инсонҳои бузург, - мегуфт И.
Файзуллоев, - ба пешравии ҷумҳуриамон, ободонии
ватани азизамон ва рушди наели оянда нисбати бунёди
ҷамъияти демократа, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ кӯмак хоҳад
кард».

Ибод Файзуллоеви хушсӯҳбату хушмуомила такрор
ба такрор мегуфт: «Бузургонро бузургон зинда

медоранд». Вай хуб медонист, ки ҳастанд бузургоне, ки
баъди маргаш хотири ӯро пос медоранд.

Ибод Файзуллоев бо нармй сухан мегуфт, касеро
Солҳо ва одамони наҷчб

93

намеранҷонид, орому ботамкин, марди ҳалим буд. Гӯё
адиб ва донишманди бузург М. Сервантес барои ӯ гуфта
бошад: «Хушмуомилагӣ аз ҳама чиз арзон меафтад, аммо
аз ҳама чиз баланд қадр карда мешавад». Ин
хушмуомилагй, хушгуфтории И. Файзуллоев барои ҳар як
инсон, махсусан барои ҷавонон ибратбахш аст.

Бо ҳамроҳии ёру дӯстон вақти бемории устод Ибод
Файзуллоев ба хонааш рафта, аз аҳволи вай ва аҳли
оилааш хабар мегирифтам.

Вопасин дақиқаҳои умраш низ пешаш будам. Аз
нигоҳаш дарк кардам, ки мегуфт:

Эй ҷон, нафасе о.мада бемории ман бин,

Дарди дили ман гӯш куну зории ман бин.

Ҳамеша бо дӯстон, ҳамкорон, шогирдон, ёру рафиқон
вомехӯрд, мулоқотҳои дӯстона дошт. Сӯҳбатҳои аҷоиб аз
гузашта ва оянда сурат мегирифт. Сулҳу салоҳ, тинҷию
оромии кишвар, вахдату якдилӣ дар ҷумҳурӣ, ки бо
хизматҳои бузурги Президента кишвар мӯҳтарам
Эмомалй Раҳмон ба миён омадааст, изҳори миннатдорӣ
мекард.

- Ин неъмати ниҳоят гаронбаҳост, - мегуфт ӯ. - Ин
дасговардро боз ҳам мустаҳкам ва афзун кардан лозим,
аммо бо ran, бо шиор, бо суханони хушку холй не, дар
амал, бо меҳнат албатта. Барои пешравии ҷумҳурй,
баланд шудани обрӯю эътибораш, ҳама якдилона заҳмат
кашидану талош намуданамон лозим, дар амал иҷро
шудани ин корҳо хушбахтиву ояндаи хуби халқи
азизамон, сабаби пешрафти ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқи
кишварамон мебошад. Ҳамаи ин натиҷаи ба имзо
расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва
ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон аст, - таъкид мекард ӯ.

Нисбат ба модарон, занҳо, ки дар ҷомеа қувваи
бузурганд, ҳурмату эҳтироми калон дошт. Қарори
сардори давлатамонро дар бораи баланд бардоштани
94

Муҳиддин Зоиров

мақоми занҳо самимона дастгирӣ мекард.

Ибод Файзуллоев дар бобати оиладорй ва тарбияи
фарзандон ҳам намунаи ибрат буд. Ҳамсари ӯ Махсудахон
зани ниҳоят меҳрубону дурандеш ҳастанд. Ҳамеша бо
чеҳраи кушод, ғамхорона ба аҳли оила, хешу табор, ёру
рафиқон муносибат мекунанд. И. Файзуллоев аз ҳамсараш
розиву миннатдор буд. Ва ҳама пешравиҳои кори
эҷодиашро аз баракати ҳамеараш медонист. Фарзандон
ба воя расида, соҳибмаълумот гардиданд.

Духтарашон Дилоромхон - кадбонуи беҳтарини хона,
имрӯз бо номи падари хеш ифтихору бо шавҳару
фарзандонаш хушҳолона зиндагиву фаъолият дорад. Зани
оқилу хушмуомила, меҳрубону порсо буда, дар яке аз
идораҳои бонуфузи давлатӣ хизмат мекунад.

Баҳромҷону Баҳодуру Саъдиҷон низ дорои
маълумоти олӣ буда, ҳар кадомашон соҳиби касбу ҳунар
мебошанд ва мисли падарашон баҳри ободии Ватани
соҳибистиқлоламон хизмат мекунанд. Онҳо аз он
мефахранд, ки падари бузургворашон Ибод Файзуллоев
барои халку кишвари азизаш хизматҳои шоён кардааст.

Ҳамаи фарзандон бо меҳнати ҳалолу хоксоронаи худ
мехоҳанд, ки чун падару модарашон барӯманд бошанд, ба
халқу ватани азизашон содиқона хизмат намоянд.
Албатта, хизмати модар боз дар тарбияи набераву
абераҳо бисёр бузург аст. Сарбаландии фарзандон,
набераву абераҳо ин хурсандии падару модар аст. Кас
мехоҳад ба аҳли оилаи И. Файзуллоев ҳамеша
сиҳатмандӣ, сарбаландй, пирӯзӣ ва муваффақиятҳои кор
таманно дорад.

Ибод Файзуллоев ошиқи ватан буд.

Бо меҳру муҳаббат хоки ватанро қадр мекард. Орзуи
вай ободии ватан буд ва доим дуо мекард, ки бигузор
ватани мо ободу зебо гардад.

Ҳамеша ҳурмату эҳтироми фарзандони миллатро, ки
ба Ватани азизамон дар замони худ хизматҳои шоён
карданд, ба ёд меовард. Вай мегуфт: аз ҳама
Солҳо ва одамони наҷиб

95

муқаддастарин, қиматтарин ин хоки ватан аст, мо ба ин
лфтихор дорем, мефахрем. Нидои дилаш шеъри Мирзо
Турсунзода буд:

Чун ниҳодам пои худро бар сари хоки Ватан,

Борҳо бӯсидам аз рухсораи поки Ватан.

Муддате будам агарчӣ дур, аммо ёди он,
Мевазонидам ба cap боди фараҳноки Ватан!

Баъди табобат кардану аз Маскав баргаштанашро
чунин ёдовар шудааст:

Хам шудам

Бӯсидам хоки Тоҷикистонро,

Баҳ,

Баҳ,

Аҷаб бӯе, накхате.

Сурмаи чаши кардам ин хокро!

Соли 1996 мо бо аҳли оилаи Пӯлод Абдуллоев ва
хамсарашон Ибодат Раҳимова, ёру дӯстон бо маслиҳат ва
ёрии амалии Ҳукумати ҷумҳурй, Ҳукумати шаҳри
Душанбе, Ҳукумати шаҳри Исфара, Шӯрои собиқадорони
ҷангу меҳнат ва дигар ташкилоту идораҳои дахлдор, ки
ин шахс кор кардааст, ба қароре омадем, ки 90 - солагии
зодрӯзи арбоби намоёни давлатӣ ва ҷамъиятӣ Пӯлод
Абдуллоевро ба тарзи сазовор чашн гирем.

Дар ҳамин сӯҳбат Ибод Файзуллоев дар ҳалли
масъала ёрии амалй расонид. Яке аз чораҷӯии он нашри
китоби «Нишони умр» буд. Тайёр кардани китоб ба
зиммаи ману И. Файзуллоев супурда шуд. Дар вақти
тайёр намудани маводу суратҳо аз И. Файзуллоев бисёр
чизҳоро омӯхтам, ки муфид буд. И. Файзуллоев очерки
«Нигоҳ ба қуллаҳои осмонбӯс» - ро навишт. Ман
очеркеро бо номи «Дилсӯзи халқу ватан», ки ибораг аз 10
саҳифаи мошиннавис_буд, ба И. Файзуллоев пешниҳод
кардам, то бинад. У бо қаноатмандй хоҳиши маро
96 Муҳиддин Зоиров

пазируфт ва баъд аз чанд рӯзе баргардонид, ки чунин
навиштае дошт:

«М.З. эрод надорам. Бисёр хуб, нозанин, мазза карда
хондам. Гумон накарда будам, ки ин хел хотироти самимй
ва ибратбахш менависед. Ҳалолатон бод!»

Ин сухани неки И. Файзуллоев маро рӯҳбаланд кард
ва бо ёрии он кас ман ҳамчун муҳаррири масъули китоб
хизмат кардам.

Баъди чопи китоб рӯзе И. Файзуллоев ба ман гуфт: -
Ман ин заҳматҳои Шуморо ба инобат гирифта, азм
кардам, ки дар васфатон китобе эҷод намоям. Ва «Роҳ ба
сӯи сигораҳо» - ро бароям навишт.

Боз навиштаҳои ӯро варақгардон мекунам...

И. Файзуллоев дар як сӯҳбат гуфт, ки ҳар як инсон,
роҳбар аз худ номи нек. нишони нек бояд гузорад. Изҳор
менамуд, ки бо ташаббуси оқилонаи сардори давлат
мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бисёр иншоотҳои ҳаётан
муҳим бунёд гаштанд ва бунёд шуда истодаанд.

Ҳаёт ва фаъолияти меҳнатии И. Файзуллоев як
мактаб аст. Ҳамаи зинаҳои пасту баланди зиндагиро тай
намуд, дар ҳамаи вазифаҳо аз сидқи дил меҳнат кардааст,
барои пешравиҳои маданият, адабиёту санъат эътибори
ҷиддӣ медод, барои тинҷию оромӣ, тарбияи ҷавонон
ҳиссаи арзанда гузошт.

Нависанда, шахси мӯътабар аст. Ҳаёт ва фаъолияти
ибратбахши худро танҳо барои ободй, тарбияи кадрҳои
болаёқат, шукуфоии кишвараш бахшидааст.

Ибод Файзуллоеви нависанда доим номи устодону
ҳамкасбонаш Мирзо Турсунзода, Ҷалол Икромӣ, Боқӣ
Раҳимзода, Мирсаид Миршакар, Сотим Улугзода,
Сайдалӣ Вализода, Аминҷон Шукуҳй, Мӯъмин Қаноат,
Мухаммад Осимӣ, Лоиқ Шералӣ, Меҳмон Бахтӣ, Аскар
Ҳаким, Холмурод Шарифов, Гулназар Келдӣ, Гулрухсор
Сафиева, Абдуҷаббор Қаҳҳорӣ ва дигаронро ба некӣ ва
ифтихормандӣ ба забон меовард. Аз некию ғамхориҳои
беназири ин гуна шахсони маъруф якумр сипосгузор буд.

И. Файзуллоев на танҳо дар Тоҷикисгон, балки берун
Солҳо ва одамони наҷиб

97

аз он, дар Русия ва ҷумҳурихои ҳамсоя - Узбекистону
Киргизистон, Қазоқистону Туркманистон, Озарбойҷон ва
дигар мамлакатҳо ёру ошноҳои зиёд дошт.

Шогирдони И. Файзуллоев хеле зиёданд. Ба монанди
Мансур Сайфиддинов, Бахтиёр Муртазоев, Карим
Абдулов, Мухбирҷон Кенҷаев, Бобо Расулзода, Мирзошо
Ватаншоев, Муҳаммад Эгамзод ва дигарон, ки вай
ҳамеша аз онҳо ифтихор дошт.

И. Файзуллоев дар фаъолияти меҳнатиаш дар корҳои
масъули ҷамъиятӣ - давлатӣ аз шахсони номдор.
арбобони намоёни ҷумҳурӣ бисёр чизҳои ҳаёгиро омӯхт,
аз маслиҳату таҷрибаи бои онҳо истифода бурд, аз некию
ёрии ин гуна шахсони маъруф абадӣ миннатдор буд.

Имрӯз дӯсту бародари мо Ибод Файзуллоев агар
зинда мебуд ба синни мубораки 70 мерасид. Мо ҳамсафон,
ҳамкорон, ёру дӯстон, аҳли оила, хешу ақрабо, шогирдон,
ки якҷоя кор кардем, дӯсту бародар будем, мебинем, ки
хизматҳои шоёни Ибод Файзуллоев, ки барои халқи
азизаш анчом додааст, ҳеҷ гоҳ фаромӯш нахоҳад шуд.

Имрӯз, ки хумори дӯсти ҷонии мо И. Файзуллоев
мегирад ва чорае надорем, ки ӯро дар бари худ бинем. бо
ин мисраъҳо дилҳои ғамзадаи худро таскин медиҳем:

Баъд аз вафот турбати мо дар замин маҷӯ,

Дар синахои мардуми ориф мазори мо.

Илоҳо ҳамеша рӯҳаш шоду ҷояш ҷаннат бошад.

«Садои мардум»,
№43 (1847),

9 апрели соли 2005
98

Муҳиддин Зоиров

ИНСОНИ ХОКСОР, олими
ШИНОХТАИ КИШВАР

(дар бораи ҳаёт ва фаъолияти академик
Худоёр Юсуфбеков)

Олими шинохта, нахустдиректори Института биологии
Помир, доктори илмҳои кишоварзй, академики Академияи
илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Худоёр Юсуфбековро, ки
имрӯз дар васфаш қалам ба даст гирифтаем, аз солҳои
донишҷӯӣ мешинохтам. Ҳарду дар бахши агрономии
Институти хоҷагии қиншоқи Тоҷикистон ҳамсабақ будем.
Барои ӯ даравгарӣ, шудгору кишти зироатҳо мушкилие
надошт, чунки зодаи кӯҳистон буду ин шугл барои ӯ бетона
не. Аз ҳамин хотир ҳам ин даргоҳи муқаддасро, ки ӯро
баъдгар маъруфу шӯҳратёр гардонид, пешаи хеш интихоб
кард. Худоёр Юсуфбеков дар деҳаи зебоманзари Дарморах
(қишлоқи Пиши), ноҳияи Шуғнон, дар оилаи деҳқон ба дунё
омада бо заҳмати тоқатшикани кори деҳқонй нони ҳалол
хӯрдааст. Як каф хоки замин барояш ба зар баробар буду
қадри заминро медонист. Хуб медонист, ки боигарии инсон
замин аст ва агар онро самаранок истифода барӣ ба
мақсадҳои худ ноил хохй гашт. Бинобарин аз кӯдакй ба ҳар
як ҷузъиёти олам бо диду дарки тоза менигарист ва мехост
асрори мӯъҷизаҳои илоҳиро бо зеҳни тезаш амик фаҳмад.
Медонист, ки инсон ба чй корҳое қудрату тавон дорад, зеро
ақл раҳбари ӯст. Ва ин таҷрибаро дар ҳар мисол мушоҳида
мекард, ки дар ҳақиқат ба ҳар коре, ки ҳиммат баста гардад,
агар хоре бувад гулдаста гардад.

Х,анӯз дар махаллаи ншмолии пойтахт бинои нави
Донишгохц аграрй қомат наафрохта буд. Ҳанӯз он ҷо хиёбони
дилкашу дилрабое набуда ва ҳайкали сардафтари адабиёти
тоҷику форс устод Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ дар пояи баланди
санги хоро асобадаст наистода буд. Ин ҳама фардо бунёд
мешаванд, фардо.
Солҳо ва одамони наҷиб

99

Имрӯзҳо толибилмон бинои ин даргоҳи илму маонии
деҳқониро дуртар аз Почтаи марказӣ, дар кӯчаи ҳамонвақтаи
Шевченко сурог мекунанд. Ва яке аз рӯзҳои соли 1949-ум
як гурӯҳ ҷавонон бо як чаҳон орзую омоли ҷавонӣ вориди
ин даргоҳ гаштанд, ки онҳо аз деҳаҳои дурдасти ноҳияҳои
кишвари республикам Тоҷикистон буданд.

Пеш аз имтиҳон декани ҳамонвақтаи факултаи
агрономй Ҷамол Қосимов бо ҳамроҳии устодон - бо ин
ҷавонон хамсӯҳбат шуда, ҷавоби онҳоро шунавида ва
ҳатто, боре ҳангоми ҷавоб гуфтан худи ректори
ҳамонвақта Музаффар Гулмамедов ин чавононро чунин
таъриф карда гуфт: Офарин йигитхои нағз! Шумоён
ошиқи ҳақиқии обу замин будед. Воқеан дар института мо
бояд маҳз шумоён барин деҳқонзодагон хонанд! «Ҷаҳонро
хуррамӣ аз деҳқон аст»- гуфт яке аз ин ҷавонон: ин рост
гуфт устод Музаффар Гулмамедов. Бигӯ ин гапҳои
пухтаро аз кӣ ёд гирифтӣ?

- Аввал аз падарам - он кас деҳқон ҳастанд, сонй аз
муаллимамон, ки дар ҳаққи деҳконони забардасти
кишварамон баҳои баланд медиҳанд.

Дар ҳамин ҳангом декани факултаи агрономй Ҷамол
Қосимов, ба ҷониби Музаффар Гулмамедов хам шуда бо
овози паст гуфт: ман бо ин ҷавонон хангоми

ҳуҷҷатсупориашон сӯҳбат доштам, ҳамаашон аз деҳот,
фарзандони деҳқон ҳастанд, донишашон нагз. Агар шумо
розй бошед, аз имтиҳон гузаронида кабул кунем.

Кабул кунед - бо шодмонй гуфт ректор. Аслан ин хел
ҷавонҳоро бе имтиҳон қабул кунем ҳам мешавад.

Бо ин суханҳои нек Муҳиддин Зоиров ва рафиқонаш
изҳори миннатдорй карда, Ҷамол Қосимов ва ректор
Музаффар Гулмамедов бо Қосимхӯҷа Саидов - дар оянда
Котиби Якуми хизби коммуниста ноҳияҳои Вахту
Куйбышев, Худоёр Юсуфбеков дар оянда ректори
Институти хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон ва олими
шинохтаи чумҳурй, бо Сайдулло Ҷӯраев - ноиби Вазири
кишоварзй, бо Уктам Яхшибоев - Котиби якуми ҳизби
100

Муҳиддин Зоиров

коммуниста шахри Қӯрғонтеппа ва ноҳияи Регар, бо
Ғоибназар Паллаев - Котиби якуми ҳизби коммуниста
ноҳияҳои Ашт, Ленин, вилояти Қӯргонтеппа ва ниҳоят
Раиси Президиуми Шӯрои Олии Тоҷикистон, Ҳайдар
Ҷумонқулов, Магдан Менглиқулов, Раҳимбой Махмудов.
Тоҷибой Мирзоев олимони намоён, варзида, ҳамсабак,
ҳамтақдир шуда панҷ сол дар ин Донишгоҳи барӯманд
таҳсил кардан насиб гардида ва дар оянда хизмати халқу
Ватан мекунанд ва барои пешравии кишвари азизамон
хиссаи арзанда мегузоранд.

Он солҳо ва баъдтар дар Донишкадае, ки онҳо таҳсил
карданд, чунин шахсиятҳои варзида, ба монанди
Музаффар Гулмамедов, Ориф Шукуров, Усмон
Раҳматзода, Ғулом Алиев, Худоёр Юсуфбеков, Юсуф
Носиров, Г. С. Тағоев, Д. М. Мирзоев ректор шуда кор
мекарданд.

Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон соли 1931 бо номи
донишкадаи Осиёи миёнагии меваю сабзавот (ДОММС)
дар заминаи факултаи хоҷагии қишлоқи Донишгоҳи
давлатии Осиёи Миёна ташкил ёфта, соли 1934 баробари
тараққиёти хоҷагии қишлоқ Донишкадаи хоҷагии
қишлоқи Точикистон ном гирифта, соли 1992 бо қарори
Ҳукумати Тоҷикистон ба Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон
табдил дода шуд. Тӯли қариб 80 сол донишгоҳ ба яке аз
муассисаҳои калонтарини таьлимии собиқ Иттиҳоди
Шӯравй мубаддал гардид. Хатмкунандагони донишгоҳ на
танҳо дар Тоҷикистон, балки дар манотиқи собик
Иттиҳоди Шӯравӣ ва як қатор кишварҳои Осиё, Африқо,
Аврупо ва Амрикои Лотин фаъолият доранд. Донишҷӯён
дар 12 факулта аз рӯи 21 ихтисос сабақ меомӯзанд.
Имрӯзҳо дар шӯъбаҳои рӯзона ва ғоибона бештар аз 5000
нафар донишҷӯён таҳсил доранд.

Х,ар сол зиёда аз 700 нафар мутахассисони варзида ба
дипломҳои Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон соҳиб
мешаванд.

Дар солҳои мавҷудияти худ донишгоҳ зиёда аз 30 ҳазор
Солҳо ва одамони наҷиб

101

мутахассисони баландихтисоси соҳаҳои гуногуни
кишоварзиро тайёр намудааст. Дар байни онҳо бисёр
қаҳрамонони меҳнат, ходимони намоёни ҷамъиятӣ ва
давлатӣ, роҳбарони корхонаҳои азими комплексы
агросаноатӣ, муассисаҳои илмӣ ва олимони номдор
ҳастанд.

Пойгоҳи илмию омӯзгории донишгоҳро 12 факултаю
54 кафедра ва 400 олиму омӯзгор ташкил медиҳанд. Дар
байни онҳо академикҳои АИ Ҷумҳурии Тоҷикистон ва
АИ Россия, академикҳо ва аъзо-корреспондентҳои
Аккадемияи илмҳои кишоварзии Ҷумҳурии Тоҷикистон
ва Академиям байналхалқии мактабҳои олӣ, 42 доктору
профессор, 125 номзади илм ҳастанд.

Соли 1981 фаъолияти ташкилогчигӣ. илмии академик
X. Юсуфбековро ба инобат гирифта, ӯро ректори
Института хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон, таъин
намуданд. Аз рӯзҳои аввали кор ҳамчун ректор дар
ҷараёни тавсеа ва сохтори Институт дигаргуниҳои
дилхохро амалӣ кард.

Соли 1981 баъд аз таъин намудани ректори Института
хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон, Худоёр Юсуфбеков ба
наздам, ба вазорати хоҷагии кишлоқ омад. Албатта, ин
кори нав, хеле шарафнок аз дигар тараф хеле
масъулиятнок, вай инро ҳис мекард, нағз мефаҳмид.
Ҳарду ҳамчун ҳамкурс, ҳамсабақ, рафиқ маслиҳат кардем,
масъалаҳои вазъияти Институт, таъминот, базаҳои
таҷрибаомӯзии донишҷӯён, масъалаҳои ободонию
сохтмон ва ғайраҳо. Ман дилбардорӣ карда ба Худоёр
Юсуфбеков ваъда додам, ки аз тарафи вазорати хоҷагии
кишлоқ чӣ лозим, ёрии амалӣ хоҳад шуд.

Худоёр Юсуфбеков бисёр инсони хоксор, заминй, ман
медонистам, ки ректор мошини сабукрав надорад, ман
худам ба он кас ёдоварӣ карда, ваъда додам, ки ин
масъаларо рӯзҳои наздик ҳал мекунам, дар Маскав будам,
вазири хоҷагии қишлоқи СССР В.К. Месяц ҳал намуд,
ректор бо мошин таъмин шуд.
102

Муҳиддин Зоиров

Ректори нав X. Юсуфбеков, ки худ дастпарвари ин
мактаби олӣ буд, ба кор дилгармона ва бо муҳаббати хоса
cap кард. Бояд қайд намуд, ки он солҳо вазъи коллектива
донишгоҳ на он қадар ба мақсад мувофиқ буд. Таҷрибаи
бои ин шахсияти бузург имкон дод, ки дар мӯҳлати
кӯтоҳтарин коллективро аз ин вазъият барорад. Бо
роҳбарии бевоситаи ӯ дар роҳи мустаҳкам намудани
интизоми меҳнати омӯзгорону донишҷӯён ва мукаммал
гардонидани раванди таълиму тарбия тадбирҳои муфид
ба сомон расонида шуданд. Ҷараёни таълиму тарбия
ранги тоза фаро гирифт. Дар Ёвон барои таҷрибаомӯзии
гаълимиву истеҳсолии донишҷӯён - кишоварзони оянда ва
гузаронидани корҳои тадқиқотии устодон хоҷагии
таълимию таҷрибаомӯзии «Ёвон-2» таъсис дода шуд.
Корҳои сохтмонии бинои факултаи зооинженерӣ як
дараҷа пеш рафт ва ниҳоят соли 1987 он ба истифода дода
шуд.

Давраи тиллоии зиндагй барои ҳар яки мо айёми
донишҷӯй ҳисоб меёфт. Аз ҳар канору кунҷи кишвари
азизамон - Тоҷикистон ҳамсабақон кам набуданд. Мо бо
урфу одат, расму ойин, шеваву лаҳҷаи гуфтори
ҳамкурсони мингақаҳои дурдаст ошной пайдо мекардем.
Бо гузашти моҳу со л бо ҳамдигар унс мегирифтем, барои
мо як одати муқаррарӣ гашта буд, ки рӯзе агар яке аз
ҳамсабақон бо сабабе ба даре намеомад ба сурогаш
мебаромадем, аз аҳволаш пурсон мешудем. Чун як оилаи
тифок аз як гиребон cap бароварда, мисли як равоншинос
дар бораи ҳаёт ва саргузашти донишҷӯён маълумот
доштем.

Худоёр Юсуфбеков донишҷӯи фаъол буд, ҳангоми
таҳсил аз дарсҳои профессорон Д. Қосимов. М.
Гулмамедов, А. М. Мешеряков. И. Я Когон, А. М.
Бурикин ва дигарон баҳра бурда, дар корҳои ҷамъиятию
илмии донишҷӯён ва олимони давон фаъолона ширкат
меварзид. Бо ҳам дӯсту рафик, ёру бародар гашта будем.
Солҳои 1982 - 1987 вақте Котиби якуми Кумитаи Ҳизби
Солҳо ва одамони наҷиб

103

Коммуниста Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон
шуда кор мекардам ба эҷодкориву кашфиётҳои ӯ барои
рушду нумӯи соҳаи кишоварзй амиқтар шинос шудам.

Аслан дар вилояти мухтори кӯҳистони Бадахшон
барои чорво алаф камчин аст. Вақте чорворо ба чаро
мебароварданд мушоҳида мекардем, ки барои як дарахти
беди дар танаи кӯҳрӯида ҷонро ба гарав монда ва коре
карда барои хӯрдани 6api и дарахтони бед гову мол худро
ба он ҷо мерасониданд. Ин ҳодисаро олим бисёр
мушоҳида карда буд ва барои дастрас намудани хӯроки
чорвои вилоят тухми гиёҳеро бо номи борщевик афзун
намуд. Ин гиёҳ дар баландкӯхло мерӯяд ва бо ин икдоми
неки ӯ ин мушкилот ҳалли худро ёфт.

Иқтидори мулк, пешравию тараққиёти кишвари
азизамонро илм афзун мекунад, хусусан соҳаи кишоварзй.
Худоёр Юсуфбеков шахсе буд, ки илмашро дар амал дорй
намуд.

Илмат ба амал чу ёр гардад,

Қадри ту яке ҳазор гардад.

Ин ҳикмат бесабаб нест.

Худоёр Юсуфбеков баъди хатми Институти хочагии
қишлоқи Тоҷикистон соли 1954 дар Боги набототи Помир
ба сифати ходими хурди илмй ба фаъолият пардохт. Се
соли расо зери назари профессор А. В. Гурский дойр ба
рушду нумӯи зироагҳои хӯроки чорво, растаниҳои
ороишӣ ва интродуксияи онҳо машгули кори тадқиқотй
буд. Соли 1957 аспиранта шӯъбаи рӯзонаи Институти
ботаникаи Академияи илмҳо шуд. Шӯрои илмӣ мавзӯи
интихобнамудааш «Маргзоргардонии чарогоҳҳои
биёбонии Помири Ғарбӣ бо роҳи кишти алафҳои
бисёрсола ва обмонй» - ро ҳамчун кори диссертатсионӣ
тасдиқ намуд. Ӯ зери роҳбарии олими рустанишиноси
Русия И. А. Сасенкин дар тӯли се сол дар ҳудуди Боғи
ботаникӣ, дар водиҳои Ғунд, Ҷавшангоз, Вахон ва
Чечектии ноҳияи Мурғоб участкаҳои таҷрибавиро
104

Муҳиддин Зоиров

ташкил намуда, як қатор зироатҳои хӯроки чорворо
ҳамчун объекти тадкиқотӣ қарор дод. Вай шабу рӯз
заҳмат кашида динамикаи расиши тана, баргбарорӣ,
ҷараёни шохабандй, гулкунй ва ҳосилбандии хӯроки
чорворо ҳартарафа дақиқ мушоҳида менамуд. Маводи
илмие, ки ӯ доир ба зироатҳои хоҷагии қишлоқ аз
гӯшаҳои мухталифи Бадахшон ҷамъ карда буд, ҳам барои
амалия ва ҳам барои назарияи илми зироаткорӣ дар
шароити кӯҳистон чизи нав ба ҳисоб мерафт

Худоёр Юсуфбеков соли 1961 дар Шӯрои илмии
Академиям илмҳои Ҷумҳурии Точикистон рисолаи
номзадиро сарбаландона дифоъ намуд ва сазовори унвони
номзади илмҳои хоҷагии қишлоқ шуд. Хизматҳои илмӣ ва
қобилияти ташкилотчигии Худоёр Юсуфбековро ба назар
гирифта, ӯро соли 1962 сарвари стансияи биологии Помир
таъин намуданд. Дар ин вазифаи масъулиятнок вай то
соли 1969 фаъолона кор карда, корҳои тадқиқотиро дар
Помири Шарқӣ доир ба физиология ва биохимиям
растаниҳо, геоботаника, генетика ва селексияи наботот, аз
худ намудани заминҳои кӯхдоману санглох, интродуксияи
расганиҳо ва дигар самтхои илми биологияю хочагии
қишлоқ вусъат дод.

Зери роҳбарй ва иштироки бевоситаи ӯ роҳу усулҳои
беҳтар намудани инкишофи набототи Помиру Олой
нишон дода шудаанд. Ӯ натиҷаи корҳои бисёрсолаи худро
ба сифати монография бо номи «Беҳтар намудани
чарогоҳҳо ва алафзорҳои Помир ва водии Олой» соли
1968 аз чоп бароварда, соли 1969 дар Шӯрои илмии
Институти умумииттифоқии зироатҳои хӯроки чорвои
шаҳри Маскав онро чун рисолаи докторӣ дифоъ намуда
савовори унвони баланди илмӣ - доктори илмҳои хочагии
қишлоқ гашт.

Усулҳои беҳтар намудани набототи чарогохлои кӯҳӣ,
ки ӯ ба миён гузошта буд, ба ҷумҳурӣ самараи калони
иқтисодӣ бахшид. Ин усул дар бисёр хоҷагиҳои
Кӯҳистони Бадахшон ҷорӣ гардид.
Солҳо ва одамони наҷиб

105

Соли 1989 бо ташаббуси Худоёр Юсуфбеков ҳамаи
муассисаҳои биологии дар Помир буда - стансияи
биологй, боғи ботаникӣ ва нуқтаи такягоҳии Ишкошим
муттаҳид гардонида шуда, дар пойгоҳи онҳо Института
биологии Помир таъсис дода шуд ва ӯро директори он
таъин карданд.

Соли 1968 Худоёр Юсуфбеков узви вобаста ва соли
1976 академики Академияи илмҳои Тоҷикистон интихоб
мешавад, ки ин самараи бедорхобӣ, ҷустуҷӯ ва бозёфти
корҳои илмию тадқиқотиаш буд.

Бо ташаббуси ӯ боги ботаникии Помир соҳиби 600 га
замин гашта, ба он 19 га замини обӣ ҳамрох карда шуд.
Дар Дарвоз нуқтаи такягоҳй ба фаъолият даромад, ки дар
масоҳати 8 га парваришу омӯзиши растаниҳои
субтропикии ситрусй ба роҳ монда шуд. Соли 1972 бо
ҷидду чаҳди X. Юсуфбеков стансияи обкашӣ сохта шуд,
ки тавассути он аз дарёи Шохдара об ба баландии 180 м
баромада, имкон дод, ки масоҳати заминҳои
обёришавандаи Боги ботаники 4-5 баробар афзояд.

Дар давраи ба Института биологии Помир роҳбар
будани X. Юсуфбеков он хеле ободу зебо гашта, теъдоди
мутахассисон афзуд ва бо ёрию сарпарастии ӯ аз ҳисоби
кормандони института мазкур 30 номзад ва 2 доктори илм
ба воя расиданд.

Академик Юсуфбеков X. Ю. дар баробари машгул
будан ба кори беҳтаргардонии ҳолати чарогоҳҳои кӯҳӣ ба
ҷамъоварии мавод оид ба ҳифзу барқарорсозй, таҷдиди
мақсадноки олами набототи ВХКБ пардохта, дар
ҳаммуалифӣ бо О. Е. Агахаянс бо номи «Растаниҳои
Помири Ғарбӣ ва гаҷрибаи тачдиди он» рисола таълиф
намуд. Ҳамин тавр, X. Юсуфбеков паи ҳам «Усулҳои
парвариши растаниҳои муфид дар Помир», «Помир»,
«Терескин дар Помир» барин рисолаҳо таълиф намуда,
адади корҳои илмии худро аз 150 зиёд кард.

Юсуфбеков X. Ю. солҳои 1970-1975 нақшаи куллии
инкишофи боги набототи ба номи А. В. Гурскии Помирро
106

Муҳиддин Зоиров

кор карда баромад ва дар натиҷаи таҷрибаҳо равшан
намуд, ки ноҳияи Қалъаи Хумби Дарвоз барои парвариши
зироатқои ситрусӣ ояндаи нек дорад. Он солҳо дар
хоҷагии ба номи «Юлиус Фучик» дар масоҳати 1 га
гармхонаи лимонпарварӣ ва дар 8 га боги анору анҷир
доман паҳн намуда, ба ҳусни ин диёри зебо ҳусн зам
карданд.

Ташкил намудани осорхонаи «Табиати Помир» низ бо
ташаббуси X. Юсуфбеков ба роҳ монда шуд ва ӯ рассоми
моҳир А. Мансуровро ба ин кор ҷалб намуда, аввалин
эҷодҳои ӯ ва нахустин нигораҳоро дида, чун тифл
мезавқид.

Мо бисёр хурсандем, ки айни замон дастпарвари он
академик Сатторов Иззатулло Табарович - ректори
ҳозираи донишгоҳ бо як нерӯӣ тару тоза, ҳисси
вагандӯстӣ ва масъулиятшиносӣ анъанаи неки Худоёр
Юсуфбековро давом дода, баҳри ободонии донишгоҳ ва
ба дараҷаи баланд бардоштани сифати таълим корҳои
зиёдеро ба анҷом мерасонад.

Худоёр Юсуфбеков то охири умр (1990) аз илм дур
нагардид. Шогирдони зиёдеро тарбия намудааст, ки яке аз
онҳо олими шинохта О. Ақназаров - академики
Академияи Илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки
бештар аз 80 асари илмии академии, доктори илмҳои
кишоварзӣ О. Ақиазаров имрӯзҳо чун сарчашмае ба
ташнагони илм хизмат мекунанд.

Хабари узви пайвастаи АИ ҶТ интихоб шудани ин
шогирди бовафои ҳамкори азиз ва ҳамсабақи меҳрубонам
Худоёр Юсуфбеков - Оғоназар Акназаровро шунида, хеле
хурсанд шудам ва дарзамон нома навишта фараҳ, шодии
дил ва ниятҳои некамро дар чанд сатр ифода кардам:

Мӯхтарам, дӯсти гиромӣ

Оғоназар Ақназаров!

Шуморо аз сидқи дил ба муносибати интихоб шудани
Академики Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон
табрику муборакбод намуда, ба шумо - бародари азиз,
сиҳатмандӣ, бахту саодат, сарбаландӣ ва дар ҳаёту корҳои
Солҳо ва одамони наҷиб

107

илмиву эҷодиатон муваффақиятҳои беназир орзумандем.

Ба чунин баҳои баланд - унвони арзанда сазовор
шудан, Академики Академияи илмҳои Тоҷикистон
интихоб шудан ин як боварии калон, як бахту иқболи
баланд, ин натиҷаи меҳнати ҳалоли шумо, ҳамчун олими
намоёни кишвари азизамон мебошад.

Ман дар Бадахшон бо қамроҳии Шумо - бародари
гиромӣ Оғоназар Ақназаров - ҳамчун инсони комил,
олиму роҳбари ғамхору пуртаҷриба барои пешравӣ,
ободии Бадахшон кор карда, ман доимо дастгирй ва ёрии
амалии шуморо ҳис мекардам, амалан дидам. Ба ин
хислатҳои дӯстию бародарии Шумо миннатдорам ва ҳеч
аз ёд нахоҳад бурд.

Иқтидори мулки моро, пешравию тараққиёти кишвари
азизамонро илм афзун мекунад. Дар ин кори бузургу
шарафнок ба шумо-бародари азизам Огоназар Акназаров
сиҳатмандӣ, хушбахтй, файзу баракат ва бахту иқболи
баланд, пешравиҳои нав ба нав таманно до рем.

Ҳамеша шоду сарбаланд бошед.

Ба қадршиносиҳоятон ташаккури зиёд.

Бо эҳтиром ва орзӯҳои нек дуогӯятон Муҳиддин Зоиров.

Фаъолияти пурсамари илмию омӯзгорӣ ва ҷамъиятии
Худоёр Юмуфбеков бо ордени «Байрақи Сурхи Меҳнат»,
нишонҳо, медали ба номи академик С. И. Вавилов, медали
биринҷии Намоишгоҳи хоҷагии халқи СССР,

ифтихорномаҳои Фахрии Президиуми Шӯрои Олии
Чумҳурии Тоҷикистон ва унвони Ходими хизмат-
нишондодаи илмии Тоҷикистон қадр карда шудааст.

Ҳаёт ва фаъолияти пурсамари илмӣ ва ҷамъиятии ӯ
барои ҳамкасбон ва ҳамкорон намунаи ибрат аст.

Имрӯз ба ёд овардани ин инсони хоксору олими
бузурги кишваро барои ҳар устоду шогирд зикри хайр аст.

Илоҳо рӯҳаш шоду ҷояш даннат бод

9 феврали соли 2008с
108

Муҳиддин Зоиров

ФАЙЗИ УМР

(дар бораи барандаи ҷоизаи леиинӣ Абдукарим Қосичов)

Дар ҳаёт мардони фурӯтану қавирӯҳ, садоқатманди
ғояҳои инсонию дӯстдори ватану миллати худ ва ниҳоят
дилсӯзи кори хеш ҳастанд, ки то анҷоми умр барои гул -
гулшукуфию саодат ва равнақи кори кишвар заҳмат
мекашанд. Яке аз чунин фардҳои ватандӯст ва фидокор
Абдукарим Қосимов буд, ки кори неки ӯро мардум ба ёд
оварда, дар ҳаққаш дуои нек мекунанд.

Абдукарим Қосимов зодаи Хуҷанди бостонӣ буда.
соли 1956 пас аз хатми Донишкадаи аграрии Тоҷикистон
ба фаъолияти меҳнатӣ шурӯъ намуд.

Аввал дар раёсати васлгарию сохтмонии рақами 3-и
шаҳри Хуҷанд ба ҳайси усто кор кард. Сонитар прораб ва
прораби калон шуд. Он солҳо ӯ дар сохтмони стансияи
калонтарини насосии обанбори Қайроққум, ки тавассути
он 9 ҳазор гектар замини бекорхобидаи Сомгор обёрӣ
карда шуд, ширкат варзида фаъолияти хуб нишон дод.
Вақте дар шимоли ҷумҳурӣ азхудкунии заминҳои
бекорхобидаю лабташна cap шуду сохтмони системаҳои
ирригатсионӣ авҷ гирифтанд, дар заминҳои навкорам
шаҳракҳои нав, ба мисли Зафаробод пайдо шуданд, ки ҳар
сол ба ватан ҳазорҳо тонна пахта месупурд.

Соли 1963 Абдукарим Қосимов сарвари треста
«Тоҷикселинстрой» таъин шуд. Дар он солҳо корҳои
анҷомдиҳии объектҳо ба мисли таъмиру таҷдид кардани
системаи обёрии Хоҷабоқирғон, стансияҳои насосии дар
Хуҷанд ва ноҳияи Ҷаббор Расулов буда ба охир
мерасиданд. Дар хоҷагиҳои навбунёди заминҳои
навкорам аз минтақаҳои Мастчоҳи кӯҳӣ, Айнӣ ва дигар
ноҳияҳои наздик муҳоҷирон оварда шуданд, ки сокинони
муқимии ин чойҳо гардиданд.

Соли 1972 Абдукарим Қосимов барои хизматҳои
Солҳо ва одамони наҷиб

109

шоёнаш дар азхудкунии заминҳои дашти Дилварзин ва ба
кор андохтани заминҳои бекорхобидаи қисми ҷануби
Тоҷикистон бо мукофоти олии ватан - Лауреата мукофоти
Ленинй сарфароз гардид.

Абдукарим Қосимов солҳои 1972 - 1980 соҳаи муҳими
хоҷагии халқ - Вазири мелиоратсия ва хоҷагии оби
ҷумҳурй ва баъдтар раёсати «Главтаджикводстрой» - и
Вазорати мелиоратсия ва хоҷагии оби Иттиҳоди
Шӯравиро роҳбарй кард. Он солҳо корҳои зиёд барои
азхудкардану обёрӣ намудани заминхои бекорхобида,
доманакӯҳҳо ва кӯҳистони водии Қаротегин (ҳозира
Рашт), вилоятҳои Бадахшон, Ленинобод (ҳозира Сугд) ва
Кӯлобу Қӯрғонтеппа (ҳозира Хатлон) cap шуда, хеле
корҳо ба иҷро расид. Майдонҳои обёрии Ёвону Обикиик,
Сомғор, Хоҷабоқирғон, даштҳои Дилварзин, Марғедар,
Бешкент, Данғара, Ашт, Уртабӯз, Гулистон, Тошработ,
Қумсангир, Қарадум васеъ шуданд, заминхои нав дар
ноҳияҳои Маскав ва Фархор аз худ гардиданд.

Аз хисоби азхуд кардани заминҳои бекорхобидаю
ташналаб майдонҳои кишг зиёд шуд, хоҷагиҳои нав
ташкил, шаҳракҳои нави коргарон пайдо шуда, биноҳои
лозимй - манзилгоҳҳо, мактабу дармонгоҳу кӯдакистонхо
ва дигар иншоотҳои маданию истехсолй қомат афрохтанд,
ки ҳазорон нафар коргару деҳқонон барои пешбурди
рӯзгори хеш соҳиби ҷои кор шуданд.

Дар ҷумҳурй 20 ҳазор километр каналхои
обёрикунанда, зиёда аз 500 станцияҳои насосӣ, садҳо
иншоотҳои гидротехникӣ сохта шуда аст, ки ба зиёдшавии
истеҳсоли маҳсулоти хоҷагии қишлоқ мусоидат менамояд.
Истифода бурдану нигоҳ доштани каналҳои обёри-
кунанда, стансияҳои насосӣ, иншоотҳои гидротехники, ки
объектҳои муҳим ба ҳисоб рафта, дар муддати солҳои
тӯлонӣ сохта шудааст, бояд ҳамеша дар назорати Вазорат
ва ташкилотҳои он ҷой дошта бошад, - мегуфт шодравон
устоди соҳаи мелиоратсия ва хоҷагии об Абдукарим
Қосимов.
по

Муҳиддин Зоиров

Дуруст ба роҳ мондан ва пурра истифода бурдани ин
иншоотҳоро доимо бо вазорати хоҷагии қишлоқ маслиҳат
мекард.

Ман чанд сол дар Бадахшон Котиби якуми Кумитаи
вилоятии ҳизб будам. Дар ҳамаи ноҳияҳои вилоят васеъ ва
азхудкардани замин, тахту ҳамвор, қубурхобонӣ ва дигар
корҳоро тақозо мекард ва барои ин маблағу масолеҳ
лозим буд. Дар ҳалли ин масъалаҳо Вазорати мелиоратсия
ва хоҷагии об ҳамеша тамхорона муносибат мекард ва,
албатта, ин пеш аз ҳама бо кӯмаку мусоидати Абдукарим
Қосимов ва мутахассисони вазорат анчом меёфт. Вазир
ҳар сол 1 - 2 маротиба ба Помир мерафт ва ёрии амалй
мерасонд.

Ҳамин тавр, дар обёрии заминҳои нави ноҳияҳои
кӯҳистон барои парвариши картошка, богдорй ва дигар
зироатҳои хоҷагии қишлоқ, барои зиёд намудани
маҳсулот ҳиссаи калон гузошта шуд, ки ба шарофати он
базаи моддии ноҳияҳои кӯҳй мустаҳкам гардид.

Абдукарим Қосимов соли 1984 котиби якуми
комитета ҳизбии вилояти Қӯрғонтеппа (ҳозира Хатлон)
интихоб шуда, то соли 1989 дар ин вазифа кор кард. Вай
дар ин солҳо низ барои равнақи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии
халқи ин вилоят саҳми арзанда гузошт. А. Қосимов як
даъват депутата Шӯрои Олии СССР, якчанд маротиба
депутата Шӯрои Олии РСС Тоҷикистону Шӯрои вилоятӣ
ва шӯроҳои маҳаллии ноҳияҳои коркардааш интихоб
шудааст.

Абдукарим Қосимов таҷрибаи бои ҳаётй дошт. Дар
ҳар кучое, ки кор кард, зи худ нақши намоён, кори неку
номи нек боқй гузошт. Қобилияти кордонӣ ва
ташкилотчигии ӯ ба дарачаи намуна буд.

Вақтҳои охир Абдукарим Қосимовро дар ҷаласаю
маъракаҳо, мулоқоти дӯстон ва ҷои кораш зуд - зуд дучор
меомадам. Вай ҳамеша ором, шодком, зиндадил буд, дар
сӯҳбат аз зиндагӣ қаноатманд будани худро изҳор мекард,
аз аҳли оилаю дӯстон ва рафиқон миннатдор буд. Аз сулҳу
Солҳо ва одамони наҷиб

111

салоҳ, тинҷию оромй, ваҳдату якдилие, ки ба шарофати
заҳматҳои Президента кишвар мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон
ба миён омадааст, изҳори хурсандӣ мекард ва аҳли
сӯҳбатро барои вахдату якдигарфаҳмй ва дӯстию
бародархондагӣ даъват мекард. Мегуфт, ки сулҳу салоҳу
оромй гарави хушбахтиву ояндаи рахшони халқи кишвар
ва пешрафти тамоми соҳаҳои хочагии халки Тоҷикистон
мебошад.

Абдукарим Қосимов бо шодӣ изҳор менамуд, ки бо
ташаббуси оқилонаи Президентамон мӯҳтарам Эмомалй
Раҳмон бисёр иншоотҳои ҳаётан муҳим бунёд меёбанд.
Сохтмонҳои барқии обии Сангтӯда, нақби Анзоб,
шоҳроҳи мошингарди Қулма - Қаро Қурум - Мурғоб -
Хоруғ - Дарвоз - Кӯлоб, роҳи оҳани Қӯрғонтеппа - Кӯлоб
ва дигар иншоотҳои хоҷагии халқ аз ин ҷумла мебошанд.

А. Қосимов дар бобати оиладорӣ ва тарбияи
фарзандон ҳам намунаи ибрат буд. Ҳамаи 6 фарзандаш
дорои маълумоти олй буда, ҳар кадом соҳиби касбу ҳунар
мебошанд ва мисли падарашон баҳри ободонию
пешравии Ватани соҳибистиқ-лоламон талош доранд.
Онҳо аз он мефахранд. ки надари бузурхворашон
Абдукарим Қосимов барои ободонй, баланд бардоштани
иқтисодиёти Тоҷикистон, тарбияи кадрҳои болаёқат
талош намудааст. Давлат ҳам хизматҳои шоёни ӯро ба
назар гирифта, вайро бо орденҳои «Байрақи сурхи
меҳнат», «Нишони фахрй», «Дӯстии халқҳо», 3
Ифтихорномаи фахрии Раёсати Шӯрои Олии Ҷумҳурии
Тоҷикистон, бо мукофоти олии давлатй - Лауреата
мукофоти Ленинй, унвони Ирригатори шоистаи
Тоҷикисгон ва дигар мукофотҳо сарфароз гардондааст.

Абдукарим Қосимов на танҳо дар ҷумҳуриамон,
балки берун аз он ҳам дӯсгону бародарҳои зиёд дорад.
Онхо дар ҷумҳуриҳои бародарии Узбекистан, Туркма-
нистон, Озарбой-ҷон, Қирғизистон ва дигар кишварҳои
собиқ Иттифоқи Шӯравӣ буданд ва ҳанӯз ҳастанд. Ӯ бо
собиқ вазирони мелиоратсия ва хочагии оби Иттиҳоди
112

Муҳиддин Зоиров

Шӯравй Алексеевский Евгений Евгеневич, Полад-заде
ГТолад Аджиевич, Василев Николай Фёдорович
муносибати бародарона ва дӯстона баркарор намуда буд.

Алексеевский Е. Е. дар Тоҷикистон то солҳои Ҷанги
Бузурги Ватанӣ кор карда, барои тараққиёти мелиоратсия
ва хоҷагии оби ҷумҳурӣ ҳиссаи арзанда гузоштааст.

Полад - заде П. А. баъд аз хатми Донишкадаи Боку ба
сифати мутахассиси ҷавон ба Тоҷикистон ба кор
фиристонида мешавад. Вай дар управленияи системаи
обии Фархор устои қитъа, прораб, сонӣ сармуҳандис шуда
кор мекунад. Бо дархости ҷумҳурии Озарбойҷон бо Боку
баргашта, баъдтар сардори «Главазербайджанводстрой»
шуда кор мекунад. Муддате пас ба вазифаи ҷонишини
Вазири мелиоратсия ва хоҷагии оби СССР тавсия карда
шуда баъди вафоти Алексеевский Е. Е. Вазири
мелиоратсия ва хоҷагии оби СССР таъин мегардад.

Василев Н. Ф. соли 1940 Института хоҷагии қишлоқи
Тоҷикистонро дар шаҳри Хуҷанд хатм кардааст. Вазифаи
охиринаш Котиби якуми комитета ҳизбии вилояти
Белград. Солҳои 1971 - 1979 - ҷонишини якуми раиси
Совета Вазирони РСФСР буд. Ин се нафар номбурдагон -
вазирҳои мелиоратсия ва хоҷагии оби Иттиходи Шӯравӣ -
солҳои гуногун дар Тоҷикистон буданд, нону намак
шуданд, ба зинаҳои баланди роҳбарӣ расиданд ва нисбати
мардуми мо эҳтироми беандоза доштанду ёриву мадади
худро дареғ намедоштанд.

Тамоми роҳи ҳаёту фаъолияти меҳнатии Абдукарим
Қосимов ҳамчун ходими давлатию ҷамъиятӣ,
ташкилотчии моҳири истеҳсолот ба ҷавонони мо намунаи
ибрат аст. Бояд гуфт, ки А. Қосимов ҷавононро дӯст
медошт ва таъкид мекард, ки мо бояд ба онҳо хислатҳои
неки инсониро омӯзем, то ки эшон меҳнатдӯсту ҳалолкор,
хоксору ботамкин бошанд ва илмҳои ҳозиразамон -
иқтисодиёт, бозаргонӣ. таърихи гузашта ва имрӯзаи халки
худро донанд, ҳурмати калонсолонро ба чо биёранд.

Имрӯз дӯсти мо Абдукарим Қосимов дар байни мо
Солҳо ва одамони наҷиб

113

нест. Агар ӯ зинда мебуд, имрӯзҳо ба синни 70 мерасид.
Ammo мо бо боварӣ гуфта метавонем, ки кори
оғознамудаву пешбурдаи Абдукарим Қосимов ҷовид аст.
Ҳеҷ гоҳ ному кори наҷибонаи ин фарзанди барӯманди
миллат зи қалбу ёди мо фаромӯш намешавад.

«Садои мардум»,
№ 49 (1549),
7 майи соли 2003
114

Муҳиддин Зоиров

НИШОТИ УМР

(дар бораи xodimu давлатӣ Додохон Ваҳҳобов)

Умр агар хуш гузарад зиндагии Хизр кам аст,

В - арна нохуш гузарад ними нафас бисёр аст.

Ба қарибӣ гузорам ба идораи нотариалии ноҳияи Роҳи
оҳан афтод. Аввал надонистам ба кучо cap халонаму ба кӣ
муроҷиат намоям. Ба назди даре омадаму аз қабзааш дошта
кушоданӣ шудам, ки худи дар гӯё худ ба худ кушода шуду як
чеҳраи хеле гарм ва шинос «ассалом, биёед амакҷон!» - гӯён ба
пешвозам баромад. Андаке дасту по хӯрда, ба саломаш алейк
гарифта, хуб синча кардам. Ба «Шумо кй?» - гуфта пурсидан
забонам нарафт, вақт хам нашуд. У худаш «Ман Насиба, амак,
духтари Додохон Ваҳҳобов» - гӯён маро аз хичолат баровард...

Нағзакак пурсупос кардем. Насибахон дар тахту танзим
намудани баъзе аз ҳуҷҷатҳо ба ман кӯмак намуд. Ба ӯ рахмат
гуфта, раҳораҳ яке ба хотирам чеҳраи ҳамеша гарму ошнои
дӯстам Додохон Ваҳҳобов расид. ки аз ҳама асосиаш гӯё аз
такдиру қисмати фарзандони баркамолу тарбиядидааш
меболид.

Ман бисёр мехоҳам бигӯям, ки дар рохи камолоти
Додохон шахси некбин, Шариф Турсунович - раиси
«Точикматлубот» саҳм дорад. Маҳз Шариф Турсунович буд, ки
Додохонро ба зери назорат шрифта, аз сабзиш ва камоли
ақлониву меҳнатии ӯ воқиф буд. Ояндаи ҷамъият ва фаъолияти
ҳукуматро ӯ, пеш аз хама, дар тайёр кардану тарбия намудани
кадрҳои соҳибихтисос медид. Рахмат ба Шариф Турсунович, ки
Додохон барин мутахассисонро тага чашм кардаву ба такдири
минбаъдаи онҳо бепарво набудааст. Сабаби ба Душанбе
омадани Додохон Ваҳҳобович, дар соли 1963, ки ӯ он вакт
раиси ҷамъияти матлуботи ноҳияи _Исфара буд, ҳамин
заршиносии Шариф Турсунович аст. У қариб 8 сол аввал
чонишин ва баъдгар ҷонишини аввали раиси «Точикматлубот»
буд. Таи ин солҳо Додохон Ваҳҳобович фаъолияти хуби корй
нишон дода сазовори боварии Шариф Турсунович кор кард.
Солҳо ва одамони наҷиб

115

Дар ёдам ҳаст, ки Шариф Турсунович Додохонро маҳз ба
туфайли кордонӣ, садоқат ба касб, дидадароӣ ва
меҳнатдӯсгиаш дӯст медошту ҳурмат мекард. Як рӯз дар
мачлиси васеи ҳукумат бо Шариф Турсунович вохӯрдам. У
баъди ҳолпурсй арза дошт. ки Додохон бемор шудааст. Мо
баъди мачлис ба беморхона рафтем.. .Хуб. дар ин бора андаке
баъдтар.

Ман ҳоло бисёр мехоҳам, ки дар одамият, раҳмдилӣ ва
самимияти Шариф Турсунович бигӯям, ки ӯ барои камолоти
шахсияти Додохон Ваҳҳобович воқеан дилсӯзона муносибат
кардааст. Боре маро дар роҳрави бинои Ҳукумат вохӯрда, огӯш
кушода, баъди салому аллейку таоруф чунин гуфт:

- Муҳиддинҷон, ман аз Исфара ҳамин Додохон
Ваҳҳобовро, ҳамин кадри коргару маъқулро ёфтам. Ҳар ду дар
«Тоҷикматлубот» кор мекунем. Дар воқеъ, аллакай баъзе
корҳоро анҷом дидем. Масалан, дар сохтору системам савдо
тағйирот ворид сохтем. Ду идора - идораи савдо ва
кооператсияро муттаҳид намудем... Додохон кадри хуб аст.
ояндаи хуб дорад, - хулоса намуд ӯ.

Ман, ки бо Додохон, ба қавле ҳамшаҳрӣ ҳастему ӯро дер
боз - тахминан аз миёнаи солҳои 50 мешиносам, ҳамчунин
дӯстии хонаводагиву рафтуомад дорем, ба моҳияти гуфтаҳои
Шариф Турсунов дертар сарфахм рафтам. Дар ҳақикаг ӯ
инсони хуб буда коргари доно ва мутахассиси варзида ҳам
будааст. Уро вазири савдо таъин^ карданд. Номи ӯву
муносибати ӯ ин вазифаро зеб дод. У аз сидқи дил ба кору
фаъолият пардохт. Корро маъмулан аз омӯзиши муҳиту
вазъияти коллектив оғоз намуд. Аз ҳама асосй бо ободонӣ ва
сохтмони нуқтаҳои савдо дар ноҳияҳо пардохт. Маданияги
савдоро хусусан дар деҳогу ноҳияҳо боло бардошт. Гӯё ба кори
савдо, ба моҳияти савдои мамлакат рӯхи наву нафаси дигар
ворид кард. Таъминоти аҳолиро ба мадди аввал гузошт. Дар
Орҷоникидзеобод ёд дорам, ки ҳамон Универмаги дуошёнаи
машҳурро сохта буд.

Солҳои 70 - ум ман дар Қумсангир котиби якуми кумигак
партиявӣ будам. Яке аз рӯзҳо тамоман ногаҳонй ба наздам
Додохон омад. Ду шаб дар хонадони ман меҳмон шуд. Дар
116

Муҳиддин Зоиров

омади ran бояд бигӯям, ки мо ду ҳамшаҳрӣ, ду дӯсг воқеан
шиноси наздик шудем. Сабаби омаданашро ҳам бо як - ду
ҷумла шарҳ дода, ҳамчунин илова намуд, ки ба Тоҷнкистон
вазири Савдои СССР Струев Александр Иванович меомадааст.
Ин дафъа дар нақшаи ӯ дадану санчидани вазъияти кору бори
савдо ва таъминоти халқ дар ноҳияи Қумсаншр аст.

Дар ҳакиқат пагоҳи рӯзи дигар котиби якуми КМ ПК
Тоҷикисгон Ҷаббор Расулов ва вазири савдои СССР Струев А.
И. ба ноҳияи Қумсангир омаданд. Табиист, ки мо меҳмононро
пешвоз гирифтем ва нахуствохӯриву сӯҳбат дар чойхонаи ноҳия
баргузор гардид. Сӯҳбати ошкорову самими тавре сурат
гирифт, ки ҷараёни онро на дошта мешуду на мавзӯъро дигар
кардан мумкин буд. Струев А. И. ба зудӣ фаҳмид, ки ба хатқ
барои тӯй қолину чойнику пиёлаву рӯймол даркор. Онҳо соли
дароз дар саҳро арақ резонда, хушку қоқ шуда кор мекунанду
бар ивази музди мехнат, ки андаке пул мешавад, лавозимоти
рӯзгор хариданианд, то духтар бароранду келин фароранд.
Байни Струев А. И. ва колхозчиён, ки чунин сӯҳбат баргузор
гардид дигар ӯ илоҷ надонгг аз афташ, ки ба мо - роҳбарон
нигариста таклифи таъмини халқро бо боби ниёзи рӯзгор ба
миён овард. Ман вазири савдои Тоҷикистон Додохон
Ваҳҳобовичро медидам, ки ӯ ба дафтарчааш қайдхо мекард. Мо
Александр Иванович Струевро ба колхози Абдурозик
Раҳмонов - Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ, собикадори
чату мехнат ва инсони хеле кору рӯзгордида бурдем. Дар
чараёни вохӯрӣ маълум шуд, ки онҳо, ҳам Рахматов ва ҳам
Струев Александр Иванович ҳамярок буда, ҳарду дар фронтҳои
Белоруссияи Ғарбӣ ҷангидаанд. Шодии дидори ин ду ҳамяроқи
тасодуфи кору рӯзгор ба хам овардаро тасаввур кардан мушкил
буд. Дар ҳамон вохӯриҳо ва нишасгу мехмондориҳои ду - се
рӯза ман ду - се чизи муҳимро барои худ кашф кардам. Яке ин,
ки Шариф Турсунович дар ҳақиқат одамшинос будааст. Аз он
юз ӯ Додохон Ваххобовичро шинохтаву ба ҳайси коргари хубу
роҳбари қобилиятнок муаррифй карда, то лаҳзаҳои охирин ӯро
дастшрй ва тарбия намуд. Чизи дигар ин ки Додохон
Ваҳҳобович худаш табиатан чунин инсон будааст: инсони ба
кордодашуда, коргар, ба ҳамкорону коллектив дилсӯз. Аз ин
Солҳо ва одамони наҷиб

117

рӯ, ман имрӯзҳо баъзан фикр мекунам, ки хдмзамонони мо
барои ояндагону таърих бояд корҳоеро анҷом бидиҳанд, ки
анҷом доданашон зарур асг. Ҳамчунин чизи дигари сабақомӯз
ин хизматҳои чунин шахсонро дар тарозуи инсоф баркашида,
корҳои неки онҳоро, ки сарфи беҳбуди ҷамьият будааст ёд
оварда, ақаллан дар чанд саҳнфа ба таърих вогузопгган карзу
фарз аст. Ман медонам, ки Додохон Ваҳҳобов, Шариф
Турсунов, Маҳмудбек Нарзибеков, Пӯлод Абдуллоев ва даҳҳо
дигарон танҳо барои худ назистанд.

Инсон бояд дар умри худаш ва дар гузаргоҳи таърих ба
чунин корнамоӣ, ки номаш одамияту маҳсулаш нишоти умр
аст, қодир бошад.

Ҳа, воқеан ману Шариф Турсунович ба беморхона омадем.
Додохонро дар қабулгоҳи духтур дарёфтем. Ҳамин қадар
фаҳмидам, ки ӯ аз рохи бӯстонсаро, воқеъ дар Пуғуз касал
шуда, ба беморхона омадааст. Чеҳрааш суп - сурх буд,
дастонаш меларзиданд. Дар нигоҳ ва рамуз бо шахси бемор
монанд не. Ҷавонмарди тануманд, бакувват. Чилу ду - чилу се
сола. Дар айни авҷи фаъолият ва хизмат кардан ба халқ. Вале
дар назди чизе, ки қисмат ном дорад, инсон чи кор ҳам
мекунад? Як кадри хуб, инсони дилогоху дилсӯз ба кори халқу
ҷомеа, коршиносу кордон ва аз ҳама асосӣ - дӯст ногаҳон аз
байн рафт.

Таърих аҷоиб пахдӯ ва шебу фарозҳо дорад. Маънии
чунин гуфта он аст, ки инсонҳои нек новобасга аз синну сол ва
ҳамагуна тааллуқот дар ёдҳо мемонанд. Фарзандони онҳо
бошанд давомдиҳандди кору фаъолияти эшонанд. Аз чумлаи
он кори неке, ки фарзандону дӯстони Додохон Ваҳҳобович
карда истодаанд ин бехдошту ҳифзи ному фаъолияти ӯст, ки
барои ҷамъият ва халқу ватан сарф шудааст. Ин дар айни замон
сабақи таърих аст. Мо бояд аз таърих хам сабак ва ҳам ибрат
гирем. Ҳафгодсолагии Додохон Ваҳҳобович - ин ҳамзамони мо
- ҷашни як давраи ҷомеаи Тоҷикисгон ва фарзандони ӯ хам
мебошад, ки барои хама муборак аст.

Кигоби «Нишоти умр»,
- Душанбе, соли 2001
118

Муҳиддин Зоиров

МАСЛИҲАТГАРУ МАСЛИҲАТПАЗИР
(Солеҳҷон Боҳиров)

Аркон гуҳар асту мо нигорем ҳама,

В-аз қарн ба қарн ёдгорем ҳама.

(Носири Хусрав)

Дар дунё инсонҳое хастанд, ки бо ҳузури хеш
пешрафти ҷомеаро тавассути кору рафторашон, хираду
покии қалбашон мунаввар мегардонанд. Ҳастии онҳо бо
худ манфиати дигареро дар назар дорад. Онҳо метавонанд
дар рушду тараққии ин ё он соҳаи зиндагӣ, ҳалли
мушкилоти он нақши назаррас дошта бошанд. Ин ҳама
сифатҳо ба шодравон Солеҳҷон Боҳиров хос буд.

Солеҳчон Боҳиров соли 1923 дар деҳаи Кӯчкаки
ноҳияи Конибодом дар оилаи коргари оддӣ ба дунё
омадааст. Баъди таҳсил дар омӯзишгоҳи омӯзгории
Конибодом солҳои 1936-1939 як сол муаллим шуда кор
кард. Соли 1941 ба Донишгоҳи омӯзгории шаҳри
Душанбе даромад. Бисёр мехост, ки маълумоти олӣ
шрифта, омӯзгор шавад, вале Ҷанги Бузурги Ватанй cap
шуд. Вай ҳам силоҳ ба даст шрифта, ба ҳифзи кишвари
бузурги худ бархост.

Уро ба омӯзишгоҳи ҳарбии шаҳри Фрунзе
фиристоданд. Баъди се моҳи таҳсили ҳарбй Солеҳчон
Боҳиров ҳамчун командири шӯъба ба ҷанг даромад. Дар
фронти Ғарбй - дар бригадаи алоҳидаи тирандози чилум
фаъолият нишон дод, дар мудофиаи шаҳри Москва
иштирок намуда, сахг захмӣ шуд. Солеҳҷон Боҳиров дар
ин ҷанги бемислу монанд кишвари азизи худ
Тоҷикистонро дифоъ мекард.

Тобистони соли 1943 дар амалиёти ҳарбие, ки ба
қувваи душман шикасти калон дод, иштирок намуда,
ҳамчу ёвари командири взводи алоҳидаи тирандоз
Солҳо ва одамони наҷиб

119

корнамоии босазо нишон дод ва ҷасуриаш аз тарафи
раҳбарияти полки тирандози захиравии 202-юм алоҳида
қайд карда шуд.

Вале дар яке аз ҷангҳо ҷароҳати вазнин бардошт ва се
моҳ дар госпитали ҳарбӣ хоб кард. Шифокорон басо
ҷидду ҷахд карданд, ки Солеҳҷон Боҳировро аз чанги
марг бираҳонанд. Ӯро шифокори қарбӣ умри дубора
бахшида, аз чанги сарди марг эмин дошт.

Баъди ба зодгоҳаш баргаштан, 10 сентябри соли 1943
ба мактаб рафту ба фаъолияти омӯзгорй шурӯъ кард. Аз
соли 1944 то соли 1945 - мудири шуъбаи махфӣ ва баъдан
ҷонишини комиссари ҳарбии шаҳри Конибодом буд. Аз
моҳи марти соли 1946 то соли 1947 - котиби масъули
кумитаи иҷроияи ноҳияи Конибодом, аз соли 1947 то соли
1951 - мудири шӯъбаи тарғибу ташвиқи кумитаи ҳизбии
ноҳияи Конибодом. Аз соли 1951-1956 котиби якуми
кумитаи ҳизбии ноҳияи Пролетар. Соли 1956-1958 котиби
дуюми кумитаи ҳизбии вилояти Ленинобод. Аз соли 1956-
1960 сомеъи мактаби олии ҳизбии КМ ҲКИШ. Аз соли

1960- 1961 - котиби якуми кумитаи ҳизбии Пролетар. Соли

1961- 1962 - ҷонишини вазири маорифи Точикистон. Соли

1962- 1969 - котиби якуми Кумитаи ҳизби коммуниста
ноҳияи Мастчоҳ. Соли 1969-1986 мудири шӯъбаи
мақомоти маъмурии КМ ХД Тоҷикистон.

...Соли 1958 буд. Солеҳҷон Боҳиров дар вазифаи
котиби дуюми кумитаи вилоятии ҳизб адои вазифа дошт.
Аз он ҷо ба мактаби олии ҳизбӣ рафт. Маро низ бо
тавсияи Комитети Марказй соли 1959 ба мактаби олии
ҳизбӣ фиристоданд. Дар ин мактаби олии ҳизбӣ ман бо
Солеҳҷон Боҳиров хонишро мегузарондем, ба шароити
таҳсил дар мактаби илмй - олии ҳизбй мо аз наздик
шиносу ошно гаштем. Ташкилотчии моҳир, инсони
фаъол, одамдӯст, ҳар он хислатҳои хубе, ки дар инсон
ҳаст, ман дар шахсияти Солеҳҷон Боҳиров мушоҳида
намудам. Ман нисбат ба ӯ ҷавонтар будам.

Ҳамроҳ хондем, дар як хобгоҳ хоб мекардем. Ин ба
120 Муҳиддин Зоиров

ман имкон дод, ки шахси наҷибро бештар фаҳмам, донам,
кору фаъолияти он касро хуб омӯзам.

Дар мактаб аз ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ
шахсони бисёр таҳсил мекарданд. Дар миёни онҳо
Солеҳҷон Боҳиров ҳамчун як шахси доно, боилму дониш,
маданиятнок ва боинтизом намуна буд.

Ӯ баробари донишҷӯи мактаби олии ҳизбӣ будан,
депутата Шӯрои Олӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон низ буд.
Депутат будани он кас баҳри мо манфиатнок ҳам буд. Чй
хел? Дар театр, кино, консерти хуб, барои мо дар дастрас
намудани билет кӯмак мекард, барои билети ҳавопаймо
низ ҳамчунин буд, ки С. Бохдров ёрии худро дарег
намедошт. Дар баробари хониш дар мактаби олии ҳизбй,
мо бояд ба мавзеъҳои таърихии Маскав шинос мешудем.
Дар мактаби олии хизбӣ аз дигар ҷумҳуриҳои собиқ
Иттиҳоди Шӯравӣ котибони якум ташриф оварда, маҷлис
мегузаронданд Солеҳҷон Боҳиров яке аз фаъолони ҳамин
маҳфилу маъракаҳои мактаби олии ҳизбӣ буд. Бинобар
ҳамин, солҳои таҳсил бисёр чизро аз Солеҳҷон Боҳиров
омӯхтам.

Бо гузашти айём, соли 1971-ум бандаро мудири
шӯъбаи Комитета Марказӣ оид ба кишоварзӣ таъин
намуданд, ки утоқи кории ман бо утоқи кории С. Боҳиров
рӯ ба рӯ буданд. Мо ҳар рӯз вомехӯрдем.

Ӯ мудири шӯъбаи Кумитаи Марказӣ оид ба корхои
маъмурй буд. Дар таърихи ҳизб якумин шахсе, ки солҳои
тӯлонй дар ин вазифа зиёда аз 17 сол кор кард, С. Боҳиров
буд. Ин вазифаи хеле масъулиятнок буд, кори адолатнок
дар баробари ин вазнин ҳам буд, аз ҳар шахс ғайрати
калон талаб мекард. Чунин мудири шӯъба бисёр
вазорагҳо, соҳаҳоро назорат мекард. Солеҳҷон Боҳиров
дар назди ташкилотҳои дахлдори ҳизбу халқ бисёр обрӯю
эътибори калон дошт.

Дар вазоратҳо шахсе пайдо намешуд, ки бе маслиҳати
Солеқчон Боҳиров пеши котиб дарояд, ин онро нишон
медод, ки муносибати Солеҳҷон Боҳиров бо ҳамаи
Солҳо ва одамони наҷиб

121

кормандони вазоратҳое, ки ба ӯ дахл доштанд, хуб буд,
пеш аз он ки ягон хоҳиш ё зарураташонро пурсанд,
ҳатман аз маслиқати Солеҳҷон Боҳиров мегузаштанд.

Солеҳҷон Боҳиров дар куҷое ва кадом вазифае кор
карда бошад, мухлти хешро дарёфтааст ва он муҳит,
хислати нек, ҳамеша ҳама вақт барон ободиву пешравӣ,
тарақиёти халқу ватан хизмат кардааст. Солеҳҷон
Боҳиров зиёда аз ҳафт сол котиби якуми Кумитаи ҳизбии
ноҳияи Мастчоҳ буд ва дар ин соҳа бисёр корҳои муҳими
барон ҳаёти ноҳияро амалан ташкил кард. Дар ин муддат
ба роҳбарии ӯ ҳазорон гектар заминҳои нав аз худ карда
шуд, ноҳия пешқадам, маркази пахтакории ҷумҳурӣ шуд,
мехдаткашони ноҳия дар тӯли қариб ним аср салҳо ҳазор
тонна «тиллои сафед», сабзавот, мева, зироатҳои
галладона ва полезӣ ба даст оварданд, дашти дилварзин
ободу гулистон шуд. Аз хизматҳои Солеҳҷон Боҳиров
мардуми ноҳияи Мастчоҳ аз самими дил миннатдоранд.
Корҳои нек, хизматҳои шоёни вай ҳеҷ гоҳ фаромӯш
намешавад.

Солеҳҷон Бохдров дили бузург дошту ҳеҷ гоҳ бо
мансабу вазифаи хеш фахр накарда ва аз одамони оддй
ҷудо нашуда буд.

Бо хизматқои арзишманд дар назди халқу ватан ду
ордени Ленин, панҷ ордени Байрақи сурхи меҳнат, ордени
ҷанги бузурги ватанй дараҷаи якум, 27 медал, унвони
корманди шоистаи фарҳанги ҷумҳурӣ, депутата чандин
Шӯрои Олии Тоҷикистон.

Ин мукофотҳо барои хизматҳои арзишманд буд. Аз
Солеҳҷон Боҳиров корҳои неку номи нек боқй монд. Вай
яке аз фарзандони содиқи кишвари азизамон Тоҷикистон,
роҳбари ғамхору серғайрат, шахси бомаърифат, дурандеш
ва ватанпарвар буд, хизматҳои бузургу арзишманди вай
дар назди халқу ватан ҳеҷ гоҳ фаромӯш нахоҳад шуд ва
барои ҷавонони мо намунаи ибрат аст.

«Ба боғу бӯстон табдил додани дашти Дилварзин - ин
нишонаи мардонагӣ ва фидокории мардуми Мастчоҳ
122

Муҳиддин Зоиров

мебошад» - гуфта буд Ҷаббор Расулов.

Дар ин кори бузург, ободию пешравӣ меҳнаткашон-
деҳконони забардаст, идораҳо, ташкилотҳо, роҳбарони
вилояту ноҳия Роҳбар Қосимов, Солеҳҷон Боҳиров,
Бобораҷаб Бобоев, Ортиқ Қурбонов, Умаралӣ Қурбонов,
Қурбон Тӯраев ва дигаронро мардум доим ба забон
мегиранд ва хизматҳои арзандаи онҳоро ҳамеша ба ёд
меоранд.

Солеҳҷон Боҳиров панҷ фарзандашро дар руҳияи
некзабонӣ, дӯстию бародарӣ ва садоқат ба вагани
азизамон тарбия намудааст, фарзандонаш ҳама
маълумоти олӣ ва касбу ихтисос доранд, барои халқу
ватан монанди надари бузургворашон дар соҳаҳои
гуногуни кишвари азизамон кор мекунанд.

Хадича Боҳирова - номзади илми иқтисодй устоди
Донишгоҳи миллй, мудири кафедраи ДМТ, дотсент.

Собирҷон Боҳиров - полковник, корманди артиши
миллӣ.

Сабоҳатхон Боҳирова - номзади илми иқтисодӣ
сардори шӯъбаи молияи госпитали ҳарбии гарнизони
вилояти Сугд.

Саодатхон Боҳирова - номзади илми иқтисодӣ
дотсенти Донишгоҳи Славянин Тоҷикистону Русия,
фаъолияти педагогӣ дорад.

Алишер Боҳиров - полковники милиса, дар вазорати
корҳои дохилӣ кор мекунад, аълочии милиса. Академияи
илмҳои ВКД ҷумҳурии Тоҷикистонро хатм намудааст.

Солеҳҷон Боҳиров ҳамеша бо дӯстон, роҳбарони
хоҷагиҳо бо эҳтиром муносибат мекард ва баҳои баланд
медод, мегуфт, ки пешравии хоҷагии қишлоқ ба онҳо
вобаста аст, ин устодон байрақбардори деҳот мебошанд.

Инҳо раисони машҳури ҷумҳурӣ Саидхоҷа Ӯрун-
хоҷаев, Абдуғаффор Самадов, Миралй Маҳмадалиев,
Карим Исмоилов, Абдурозиқ Раҳмонов, Талбак
Садриддинов, Кенҷа Назиров, Энаҷон Бойматова,
Ниёзмамад Бегов, Ҳомидҷон Назаров, Ширин Шарипов,
Солҳо ва одамони наҷиб

123

Аскаралӣ Мирзоев, Чинибой Эргашев, Раҷабалӣ
Давлатов, Шаҳобиддин Иуриддинов, Наҷмиддин Аюбов,
Изатулло Бобокалонов, Абду Авазов, Абдуҷаббор
Зардиев, Тӯрахон Эсанқулов ва дигарон тамоми халқи
кишвар бо онқо ифтихор доранд.

Солеҳҷон Боҳиров марди кордон, тарҷрибаи ҳаётии
бузург дошт, ҳар як корро, сухану супоришро санҷида
супориш медод ва ran мезад. Вай инсони софдил,
поквичдон, роҳбари ғамхор, дурандеш, ватандӯст буд.
Дар кор серҳаракат, ташкилотчии моҳиру серғайрат буд.
Солеҳҷон Боҳировро Ҷаббор Расулов инчунин Қахдоров
А.Қ., Эргашев С. Б., Зарифова Н. 3., Раҳимов И. Р., Холов
М. X., Набиев Р.Н., Хдёев И.Х., Мирзошоев С. Ш.,
Бобоев М.Б., Хайруллоев С.Х., Алиев Г. А, Қармишев
Л.К, Зуберов Ч.В., Новиков К.Е., Мирзоянс Х.Н.,
Юсуфбеков Р.Ю., Волкова Л.И., Дедов И. Ф ва дигарон
ва тамоми халқи кишвари азизамон ҳурмату эҳтиром
мекарданд ва номи ин шахси мӯътабарро мардум бо
ифтихор ба забои мегирифт.

Магар ин хел одамро фаромӯш кардан, _корҳои
некашро аз ёд баровардан мумкин аст? Х,еҷ гоҳ. У аз худ
корҳои неку номи нек боқӣ монд.

Рӯҳаш шод бод!

Китоби «Ҳаёти одамони наҷиб»
Иттиҳодияи илмӣ-эҷодии
«Донишвар», - Душанбе, 2006
124

Муҳиддин Зоиров

ХОТИРА АЗ ШАХСОНИ МУЪТАБАР

(Нацмиддин Абдуллаев)

Абдуллоев Наҷмиддин Почоевич соли 1917 дар шаҳри
Конибодоми вилояти Ленинобод (ҳоло Суғд) таваллуд
шудааст. Аз соли 1942, аъзои КПСС, (ш. Киев 1942)
маълумоташ олӣ, соли 1937 Абдуллоев Наҷмиддин фаъолияти
мехна гиашро чун муаллими омӯзишгоҳи хоҷагии қишлоқ огоз
намудааст. Иштирокчии Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941 - 1944)
мебошад.

Солҳои 1944 - 1946 мудири сектори шӯъбаи корҳои
Советии КМ ҲК Тоҷикистон, 1946 - 1947 котиби якуми КҲ
райони Оби Гарм, 1947 - 1948 котиби якуми КҲ райони
Октябр. 1948 - 1951 котиби якуми КМ вилояти Ғарм. Солҳои
1951 -1952 шунавандаи курси котибии якуми КМ вилоятҳо дар
назди КМ КПСС ш. Москва. Солҳои 1952 - 1953 муовин,
мудири шӯъбаи пропаганда ва агитатсияи КМ ҲК
Тоҷикистон. Солҳои 1953 - 1956 ҷонишини якуми Вазорати
маданияти Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. 1956 - 1961 котиби
якуми Кумитаи Ҳизби коммунистии ВМКБ шуда кор
кардааст. Солҳои 1961 - 1962 котиби якуми Комитет
паргиявии вилояти Ленинобод. Солҳои 1962 - 1963 раиси
тоҷиксовпроф буд. Солҳои 1963 - 1964 ҷонишини раиси
комитет давлатии кинематографии дар назди Совета
Вазирони республика. Солҳои 1964 - 1975 ҷонишини сардори
управленияи «Тоҷикнефт», 1975 - 1978 ҷонишини директори
генералии «Тоҷикнефт» шуда кор кардааст.

Аз тарҷумаи ҳоли ӯ маълум аст, ки дар вазифаҳои хеле
баланду масьулиятнок дар аксар ноҳияҳои ҷумҳурии
Тоҷикистон ва вилоятҳо, дар вазорату идораҳо кор кардааст,
барои иҷрои вазифаҳои дарпешистодааш ва пешравию
тараққиёга ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халк ҳиссаи арзанда
гузоштааст. Барои хизматҳои арзандааш дар байни халқ
обрӯю эҳтироми баландро сохиб шуда, аз худ номи неку
Солҳо ва одамони наҷиб

125

нишони нек боқӣ мондааст. Ҳамаи ин фаьолияти корҳои
арзандааш барои наели наврас дарси ибрат аст. Ба ин
вазифаҳои баланду масъулиятнок, дар ҳамон замон Н. П.
Абдуллоевро тавсия намуданд, бовар карданд, зеро ин
вазифаҳоро бомуваффақият иҷро мекард, вай таҷрибаи бои
ҳаётй дошт, усулҳои ташкилотчигии ба ин кор вафодор
намудани халқ, бо онҳо кор кардан, онҳоро эҳтиром кардан,
услуби кори ӯ буд. Барои обода, пешравй ва ба манфиати халқ
ҳар соату ҳар рӯзро ғанимат мешумурд ва самаранок истифода
мебурд, ки ҳамаи ин корҳо масъулияти зиёдро талаб
мекарданд ва ӯ ин бори масъулиятро бар дӯш дошт.

Ман рӯзи вафоти Н. П. Абдуллоев иштирок намудам,
ёдам аст, ки хонаашон дар болои магазини «Сказка»
(онтарафи кӯча, маҳаллаи фурӯшгоҳи марказӣ) ҳозира
хиёбони Рӯдакӣ буд. Ҳамаи некиҳои ӯро ёд оварда мегӯям, ки
рӯҳатон шоду долгой ҷаннат бошад, некиҳои Н. Абдуллоев
ҳеҷ гоҳ аз хотир фаромӯш нахоҳад шуд.

Ман соли 1954 баъд аз хатм намудани Института хоҷагии
қшлоқи Тоҷикистон, бо фармони вазората хоҷагии қишлок
сарагрономи МТС - и нохдяи Шаҳринав таъин шудам.
Ҳамчун сарагроном ҳамеша аспакй дар саҳроҳои хоҷагихо
мегаштам, ба мехнаткашон, деҳқонон, роҳбарони хоҷашҳо
вохӯрда барои пешравиҳои кор, бартараф намудани
камбудиҳо сӯҳбатҳо мешуд.

Ҳамон солҳо бо ноҳияхр барои ёрӣ расонидани корҳои
ходагиҳо бо мехнаткашон вохӯрдан, корҳои оммавию сиёсӣ аз
ҷумҳурӣ, аз пойтахт, вакил (уполномочен) меомаданд. Ба
ноҳияи Шаҳринав Н. П. Абдуллоев ҳамчун вакил тез - тез
меомад. Ман якчанд бор вохӯрдам, шинос шудам, ба қавле
ситораам ба ситораи ӯ мувофиқ омад.

Ҳамон солҳо ман давони 23 - 24 сола ба ноҳияи Шаҳринав
ба кор омада будам, бо шахсони ботаҷрибаву ҳаётдида шинос
шуда, кор ёд гирифтан, маслиҳат гирифтан лозим буд.

Дар ин шароит, дар ин солҳо А. П. Абдуллоев ҳамеша бо
ман гамхорона муносибат мекард, барои ҳалли мушкилоти
рафти корҳо, бартараф намудани камбудихо маслиҳатҳо
126

Муҳиддип Зоиров

медод. У бисёр одами хоксор буд, сӯҳбатҳои пурмӯҳтаво
мекард, таҷриба дошт, дар бораи ояндаи тараққиёти хоҷагии
халқ, ки мутахассисон, риояи интизоми меҳнат, баланд
бардоштани ҳосилнокй. дӯстаю ватанпарварӣ нақши муҳим
дошт, маслиҳатҳо медод.

Боз як инсони бузург, дӯсту бародари ҳамаи мо Мӯминов
Усмон Мӯминович (ин кас ҳам аз Конибодом) ҷонишини
иозири хоҷагии қишлок ҳам меомад, Усмон Мӯминович -
шахси мӯътабар, инсони хоксор, нисбати ҷавонон ғамхор буд.
Дар чанд ноҳияҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон котиби якуми КП
районҳо, қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ буданд.

Дар он солҳо маслиҳату сӯҳбати онҳо як гамхорӣ,
дастгирӣ. мактабу рахдамо буд.

Соли 1957 МТС бархам хӯрд. Ман сардори инспексияи
хоҷагии қишлоқ - ҷонишини раиси комичроияи Совети
меҳнаткашони райони Шаҳринав. баъдгар котиби дуюми
комитета иартиявии райони Шаҳринав шуда кор кардам.

Соли 1959 - 1961 Шунавандаи мактаби олии партаявии
назди КМ КПСС ш. Москва буд. Дар ин солхои таҳсил Н. П.
Абдуллоев доимо моро хабар мегирифт. Дар бораи ояндаи
корҳо ғамхорй менамуд, як бор, намедонам солҳои 1960 - 1961
буд, моро чштга (билет) харида бо поезди Красная стрела,
Москва - Леғгинғрад, Леғгинград - Москва савор карда ш.
Ленинғрадро тамошо дод. Албатта, некию ғамхории ин гуна
шахсон, одамгарй, дурандешй, ки хислата шахсони бузург
мебошад, мактаб аст.

Ногуфта намонад, ки Н. П. Абдуллоев дар бораи
оиладорй, тарбия ва ба воя расоғгидани фарзандон, дар рӯҳияи
мехнати ҳалол, ватандӯстй, хоксориву дурандешй, одоби онҳо
- ҳамеша ғамхору меҳрубон буданд. Ҳамаи фарзандонашро ба
воя расонида, соҳиби маълумоги олӣ, олим ва мутахассиси
сохаҳои гуногун гардонид. Мисли падари бузургворашон дар
кишвари азизамон, дар соҳаҳои гуногуни чумҳурӣ барои
ободию пешравии вагани азизамон хизмат мекунанд, барои
тинҷию оромӣ, сулҳу ам1шяг хдссаи арзанда мегузоранд.

Н. П. Абдуллоев солҳои 1956-1961 дар вилояти Мухтори
Солҳо ва одамони наций

127

Кӯҳистони Бадахшон роҳбари аввал буд, ӯ дар тӯли
фаъолияти корни худ, дар вазифахои гуногун кор карда,
тачрибаи калон доигг, роҳбари ташаббускор, ташкилотчй,
меҳнатдӯст, одамдӯст, меҳрубону қадрдон буданаш дар
Бадахшон номи неку нишони нек дар бораи ободию созандагӣ
мерос мондааст.

Котибони якуми Кумитаи Ҳизби Коммуниста Вилоята
Мухтори Кӯҳистони Бадахшон шуда кор кардаанд.

1937 - 1938 - Шамбезода Ҷ.

1941 - 1944 - Прищепа М. М.

1945 - 1948 - Гадоалиев К.

1948- 1949- ИсоевТ.

1949 - АшӯровТ.

1950 - 1951 - Бӯрҳонов И.

1951 - 1956 - Турсунов Р.

1956 - 1961 - Абдуллоев Н. П.

1961 - 1963 -ҶавовГ.

1963 - 1970 - Назаршоев 14.

1970 - 1978 - Давлатқадамов X.

1978 - 1982 - Бобоев А. И.

1982 - 1987 - Зоиров М. 3.

1987 - Бекназаров С.

Давлат хизматҳои пурмақсули Н. П. Абдуллоевро ба
назар шрифта, баҳои баланд дода, ӯро бо орденҳои Ленин,
Байрақи Сурхи Меҳнат, Ҷанги Бузурги Ватанӣ (дарачаи П),
нишони фахрӣ, бо 7 медал мукофотонидааст. Н. П. Абдуллоев
чандин маротиба депутата Совета Одни РСС Тоҷикистон,
вакили аъзои КМ ҲК Тоҷикистон, аъзои бюрои КМ Х,К
Тоҷикистон интахоб шудааст.

Мо бояд гузаштагонро фаромӯш накунем, онҳо ҳамаи
моро дар рӯҳияи меҳнати ҳалол, ватанпарварй, хоксорӣ
тарбия намуданд, дарахта дӯстӣ шинониданд, роҳҳои дӯстӣ
сохтанд, заминҳоро аз худ намуданд, бо меҳнат ба ободии
ватани азизамон равона намуданд.

Илоҳо гузаштагонро ҳамеша рӯҳашон шоду ҷояшон
чаннат бод.
128

Муҳиддин Зоиров

ФАРЗАНДИ ФАРЗОНАИ КИШВАР

(Ҳофизи халқии Ҷумҳурии Тоцикистон
Ҳоҷӣ Ҳусайн Насриддинов)

Ҳоҷӣ Ҳусайн Насриддинов 10 декабри сохш 1929 дар
деҳаи Элоки деҳоти Чузии ноҳияи Шаҳринав, дар оилаи
деҳқон ба дунё омадааст.

Хусайн таҳсилоти ибтидоиро дар мактаби зодгоҳаш
гирифта, баъдан таҳсилро дар мактаби №25, деҳаи Чузӣ
(ҳоло№9) идома додаст.

Баъди хатми мактаби миёна ӯ фаъолияташро солҳои
1949-57 дар омӯзишгоҳи омӯзгории ноҳияи Орҷоникидзеобод
давом дода, баъдан дар вазифаи ҳисобчии бригада, омӯзгори
мактаби №25, давом додааст. Соли 1970 ДДОТ ба номи Қ.
Ҷӯраевро хатм кардааст. Аввалин баромади Ҳусайн
Насриддинов соли 1952 дар азназаргузаронии ҷумҳуриявии
ҳаваскорони санъат оғоз ёфта, соли 1964 дар қасри Кремли
шаҳри Маскав дар консерти ба 50 солагии ҶШС Тоҷикистон
бахшидашуда иштирок намудааст. Лауреат ва соҳиби
ҷоизаҳои азназаргузаронии ҷумҳуриявии ҳаваскорони санъат
дар солҳои 1955,1957, 1963,1967 мебошад. Аз ҳунари волои ин
марди наҷиб мардуми ҷумҳурии Исломии Эрон, Канада,
Русия, Ӯзбекистон ва ҷумҳуриҳои назди Балтика баҳравар
гаштаанд.

Репертуари Ҳусайн Насриддинов зиёда аз 500 сурудро
дар бар мегирад. Барои хизматҳои шоёнаш дар назди халқу
Ватан ӯ бо унвонҳои Ҳофизи халқии Ҷумҳурии Тоҷикистон
(1963), Аълочии маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон (1979),
Аълочии фарҳанги Ҷумҳурии 'Гоҷикистон ва Корманди
шоистаи Ҷумҳурии Тоҷикистон(1999) сарфароз гардонида
шудааст.

Даме хомӯш шав булбул,

Ҳусайни мо газалхон шуд,

Ба раке о, гамза кун, эй гул

Ҳусайни мо газалхон шуд,
Солҳо ва одамони наҷиб

129

Халоик бар самоъ омад,

малоик аз само омад,

Барафшон эй пари кокул,

Ҳусайни мо ғазалхон шуд,

Ӯ хеле хоксор асту маро чун бародар меҳисобад ва дар
муносибат ӯ бо ҳама самими аст. Ҳам бо ҳамдеҳу ҳамкорон,
ёру дӯстон шогирдон боэҳтиром аст.

Шогирдонаш басо зиёданд, на танҳо онҳоеро ки сабақи
ӯро гирифтанду дарси ҳунарашро. Тамоми санъаткорони
Ҳисори Шодмон ва берун аз он ӯро устоди худ меҳисобанду
эҳтиромаш мекунанд. Имрӯз ӯ номбардори диёр асту
Сарвари давлат, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Рахдюн ҳангоми ҳар
сафараш ба Шаҳринав аз ӯ пурсон мешаваду бо ӯ вохӯрда
сӯҳбати хоса низ мекунад. Қадри баланди одамӣ аз он нест,
ки унвону мукофоти зиёд ба даст орад. Қадри баланд он аст.
ки ӯро сурог мекунанд, дидан мехоҳанд ва ёрию маслиҳате
мепурсанд. Ва устод Ҳоҷй Ҳусайн Насриддинов инсонест ба
ҳама зарурию ёвар. Якчанд порча шеърҳои бо сурудҳои
дилнишини форами Хусайн Насриддинов:

Нозбӯи май мабодо нокасон бӯят кунанд,

Бо бадон камтар нишин тарсам, ки бадхӯят кунанд.

Ман сари зулфи туро бо хуни дил парвардаам,

Ман намехоҳам ракибон шона бар мӯят кунанд...

***

Меравам имшаб туро бедор хохам карду рафт,

Нақди ҷонро сарфи як дидор хоҳам карду рафт.

Баски гирям дар фироқат ҳамчу абри навбахор,

Водии гулшан фирокат ҳамчу абри навбахор.
130

***

Муҳиддин Зоиров

Ёди айёме, ки бо ҳам ошно будем мо,

Ҳамхаёлу хамсафиру хамнаво будем мо.

***

Дурии манзил ҳиҷоби иттиҳоди мо набуд,

Доштем аз ҳам хабар дар ҳар куҷо будем мо.

Ин буд қатрае аз ёддоштҳои Ҳоҷй Ҳусайни Ҳисорию
Шаҳринавии ҷумҳурӣ дар синни 80-солагӣ

Дӯстонро ёд кардан op нест,

Порчаи коғаз кам аз дидор нест.

Мирзо Турсунзода, Ҳабибулло Назаров, Носирчон
Маъсумй ва дигарон доимо меҳмони ноҳия мешуданд. Ҳар
омадани ин шахсони бузург мардуми ноҳияро фараҳманд
мегардонид, тӯю тантанаҳо барпо мекарданд, сӯҳбату
вохӯриҳо ба аҳолӣ мегузарониданд, рӯҳияи меҳнаткашон
шод мешуд. Онҳо шахсиятҳое мебошанд, ки на танҳо худро,
балки Тоҷикистонро ба ҷаҳониён муаррифй кардаанд. Барои
гузаронидани ин маъракаҳо ба дараҷаи баланд хизмати
Ҳусайн Насриддинов хеле калон аст. Мардуми меҳнатқарини
ин ноҳия ҳамеша номи шахсони мӯътабар, рохбарони
кордону пуртачриба чун Мунъим Акрамов, Рахматулло
Ахмадов, Александр Житков, Антон Карамов, Ашӯр
Насриддинов, Гулом Наимов, Ҳикмат Рафиев, Акрам
Ҳасанов, Холбобо Баротов, Раҷабалӣ Давлатов, Зиё Саидов,
Исохон ва Меҳмонхон Ҳамзаевҳо, Уроқ Аловиддинов,
Рахматулло Пӯлодов, Абдулҳамид Ҷамолов, Наҷмиддин
Аюбов, Теша Бобоев, Аҳмадҷон Ҳисомидцинов, Муродалӣ
Табаров, Ибодулло Меликмуродов, Мухтор Бобоев, Мухтор
Додобоев, Усмон Султонов, Акбар Зоидов, Сангинмурод
Ниёзов, Ш. К. Живани, Абдураҳмон Юлдошев, Қурбон
Улуғов, Икром Асроров, Нусрат Қурбонов, Набӣ Шарифов,
Мухтор Абдурақмонов, Ғафурҷон Шарифов, Неъмат
Солҳо ва одамони наҷиб

131

Мӯъминов некию хизматҳои онҳоро фаромӯш намекунанд.

Дуои ҳамин мардуми меҳнатдӯсту сарбаланд, ҳамсафон,
ҳамкорон, шогирдон буд, ки мо ҳамкорй ва якҷоя кор
кардем. Ман аз таҷрибаи бойи ҳаётии соҳа баҳраманд шудам.
Барой ин ман аз ин мардуми азизам - устодони ғамхор,
инсонҳои мӯътабар як умр миннатдорам, ки устодон
фарзандони содиқу бовафои Ватан буданд ва абадӣ ҳастанд.

Ман соли 1954 баъд аз хатми Института хоҷагии
қишлоқи Тоҷикистон сарагрономи МТС-и Шаҳринав таъин
шудам, баъдтар ҷонишини раиси комиҷроия - сардори
инспекцияи хоҷагии қишлоқ, котиби дуюми Кумитаи
партиявии ноҳияи Шаҳринав будам. Соли 1958 дар сини 28
солагӣ хонадор шудам. Дар ҳамин тӯйи оиладоршавии ман
Хусайн Насриддинов - шахси барои ман бисёр мӯътабар,
инсони дурандешу хоксор, ғамхор иштирок намуда, бо
сурудҳои дилнишину форами худ, бо овози нотакрору
марғуладор тӯйро обод кард, рӯҳияи меҳмононро шод
гардонид. Ин рӯзҳои хурсандӣ дар ҳаётам ҳеҷ гоҳ фаромӯш
намешаванд.

Дуои раиси тӯй шоири ширинкалом устод Боқй
Раҳимзода (шодравон) ва меҳмонони мӯҳтарам - арбобону
ходимони давлатӣ ва ҷамъиятӣ Пӯлод Абдуллоев, Мунаввар
Шогадоев, Тоҷиддин Исоев, Муқим Султонов, Мунъим
Акрамов, Тӯҳфа Фозилова ва бисёр дигарон ба Хусайн
Насриддинов обрӯю эҳгироми ӯро баланд гардонид ва
сазовори унвони Ҳофизи Мардумии Тоҷикистон шуд.
Хизмати ин санъаткори машҳур ҳеҷ вақт фаромӯш нахоҳад
шуд.

Иҷозат диҳед бори дигар Шуморо дӯсти азиз ба ҷашни
80 - солагии зодрӯзатон табрик намуда. ба Шумо ва ахди
оилаатон умри бобаракат, бахту саодат, ҳамаи файзи
зиндагиро таманно дорам.

Бигузор ин рӯзи хурсандии Шумо ба Шумо ва ба ахди
оилаи Шумо, ба халки сарбаланди кишвари азизамон бахту
саодат, файзу баракат ва пешравиҳои нав ба нав оварад.
132

Муҳиддин Зоиров

Ҳусайн Насриддинов хушбахт ҳастед, ки соли 2006
вохӯрӣ бо Ҷаноби Олӣ мӯҳтарам Эмомалии Раҳмон
насиби Шумо шуд. Вай дар маҷлиси тантанавй дар
маросими ба иҷрои вазифа шурӯъ намудан ва
савгандёдкунии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
Эмомалии Раҳмон иштирок кардед ва табрику
муборакбод намуда, саломатию муваффақиятҳои бузург
орзу намуед.

Хизматҳои чандинсолаи Шумо, ки пеш аз ҳама барои
пешравии фарҳанги кишвар - соҳаи муҳими хоҷагии халқ
ровона кардед, дар рушду тараққиёти ин соҳа ҳиссаи
арзанда гузоштед. Ҳар як сурудҳои дилнишину форами
шумо барои ободию шукуфой ва пешравиҳои кишвари
азизамон, мустаҳкам намудани дӯстию бародарӣ,
пойдории сулҳу амният, таълиму тарбияи кадрҳо,
алалхусус ҷавонон равона карда шудааст.

Шаҳринав як ноҳияи зебои хушманзараи кишвари
азизам Тоҷикистон мебошад, ҳамаи мо бо обу ҳаво,
боғҳои зебоманзар, бо деҳқонони барӯманди ноҳияи
Шаҳринав ифтихор дорем - Шумо хушбахт ҳастед, ки
бародари азазиз, Ҳусайн Насриддинов дар ҳамин
сарзамин ба дунё омадаед.

Шумо Ҳофизи мардуми Ҷумҳурии Тоҷикистон
муҳаббати бепоёни хешро нисбати Шаҳринави азиз баён
карда, ин сурудро ҳамеша мехондед:

Эй, рафиқон, як назар созед сӯи Шахринав,
Бингаред дар богҳои бӯстони Шахринав,

Як тараф оби равону боди фсрам як тараф,

Рохати ҷон медиҳад доим бахори Шахринав,
Лаззати ҷоибахш дорад, меваҳояш ранг-ранг,

Себу ангуру анори дилкушои Шахринав.

Шумо дӯсти гиромй Ҳусайн Насриддинов бо
сурудҳои дилнишину форами худ, бо овози нотакрори
марғуладор аз ҷониби шоирон, арбобони ҷамъиятию
Солҳо ва одамони наҷиб

133

сиёсӣ, фарзандони обрӯманди халқи тоҷик, монанди
Розия Озод, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо Турсунзода,
Ҳабибулло Назаров, Носирҷон Маъсумй, Боқӣ
Рахдмзода, Ибод Файзуллоев ва ғайраҳо сазовори
табрику таҳният шудаед, обрӯю эҳтироматон баланд шуд
ва сазовори унвону мукофотҳои баланд насиби шумо
гардид.

Ҳамеша шоду сарбаланд, сазовори дуои мардуми
кишвари азизамон бошед.

28 декабри 2009
134

Муҳиддин Зоиров

МАРДИ НЕКРОЙ
(ба муносибати 90 - солагии
Қаҳрамони меҳнати Сотсиалистӣ Сироҷиддин Исоев)

Саҳаргоҳон саҳни ҳавлӣ бо хаёлу андешаҳои рӯзи нав
пасу пеш қадам зада, аз файзи тирамоҳ баҳра мебурдам.
Занги телефон баланд садо дод.

- Дадо, Шуморо акои Зайнидцин мепурсанд, - таги
долон баромада гуфт гшсарам Олимҷон. Гапи заруре
доштаанд...

Гӯширо бардоштам. Зайниддин - писари шодравон
Сироҷиддин - ако Исоев мисли падараш хеле бо овози паст,
форам ва бамулоҳиза ran мезад. Вай баъди салому алек бо
эҳтиром гуфт:

- Шумо аз ҷумлаи онҳоед, ки падарамро хуб
медонистанд. Эҳтироми он кас ҳам ба Шумо, чун як нафар
корманди ҳизбию давлатӣ ва кишоварзи номй хос буд. Ният
дорем ба муносибати 90 - солагии зодрӯзи падар китобе
таҳия шавад. Бисёр хуб мебуд, ки он ҷо чанд саҳфа аз
хотираҳои шумо низ ворид шавад...

Баьди ин гуфтугӯ хаёлу андешаҳо ба ҳам печиданд.
Қаду қомати зебо, чеҳраи гарми Сироҷиддин - ако Исоев -
ин инсони комил, марди пурфайзу баракат, фотеҳи Вахши
зарнисор пеши назар омад. Ҳа, ман Исоевро хуб
медонистам, бо ин марди наҷиб бисёр ҳамсӯҳбат шудаам. Аз
панду ҳикмат, таҷрибаи бои зиндагиаш баҳра бурдаам...

Даставвал сӯҳбатеро мехоҳам ба ёд орам. Бо шодравон
Ҷаббор Расулов, ҳангоми ба Қумсангир, ба ҳайси котиби
райком рафтанам рух дода буд он ҳодиса. У маро дар утоқи
корияш хуш пазируфт. Мушаххас дастурҳо дода, ҳангоми
хайрухуш бо диққат бори дигар ба ман дида дӯхта гуфт:

- Ту акнун ба водие меравй, ки шӯҳрати ҷаҳонӣ дорад.
Он ҷо мардони майдон, инсонҳои кордон, пирони
соҳибтаҷрибаи кори деҳқонӣ хеле бисёранд. Саросема
Солҳо ва одамони наҷиб

135

нашуда, оромона, бо сабру тоқат аз онҳо кор омӯз. Ин
бароят як мактаби калони рӯзгор мешавад. Масалан,
Сироҷиддин Исоевро гирем. Ин як шахсияти хеле комилу
дурандеш ва корозмуд аст. Х,афтод сол қабл аз ин ба водии
Вахш омада, аз душвориҳо натарсида, ин ҷо муқимӣ
гаштааст. Аз колхозчии оддӣ то котиби райком, устоди
пахта, Қаҳрамони Меҳнат расидааст. Бо ӯ зуд - зуд вохӯрда
ист, маслиҳату машварат кун. Корат пеш меравад, обрӯ
мегирӣ. Қумсангир ҳам одамон - агроном, бригадиру
раисҳои хуб дорад. Дар он ҷо метавонй ба Абдурозиқ
Раҳмонов такя кунӣ. Раиси хубу кордон аст. Хуб, ran ҳамин.
Он тарафашро худат бин. Ба одамони пасту тасодуфӣ олуда
нашав, хоксор бош, аз халқ канда нашав!

Албатта, ин сӯҳбат барои ман хеле гуворо буд. Ва рӯзи
ба Қумсангир ба ҳайси котиби якуми райком рафтан қарор
додам, ки сари роҳ Сироҷиддин - акоро зиёрат кунам. Дар
Колхозобод мошинро манъ карда, вориди бинои дуошёнаи
райком шудам. Сироҷидцин - ако навакак аз ҷаласаи бюро
фориғ шуда будаанд. Маро падарвор ба оғӯш кашида, рӯ ба
рӯяшон оварда шинонданд. Котибаро ҷеғ зада чой
фармуданд. Сипас, шодон гуфтанд:

- Ба Қумсангир омада. ба мо ҳамсоя шуданатонро
шунида, басо хурсанд шудам. Рафта табрик карданӣ будам.
Лекин шумо пешдастӣ кардед. Колхозобод пешкаш. Хуш
омадед, нури дида... Пиёлаи чой муроот карда, ба мӯйлаби
базеб ва мошу биринҷаш андешамандона даст зада, афзуд: -
Район хеле калон, серсоҳа. Интернасионалй... ба зиммаатон
масъулияти гароне бор шудааст. Лекин мардумаш нағз,
роҳбарони хоҷагияш боқувват.

- Ҷаббор Расулович ҳам аз ин хусус ишора карданд, -
гуфтам ман.

- Он кас одамшинос. Одамашро ёфта ба Қумсангир
фиристодаанд. Ман дар бораи шумо бисёр шунидаам. Дар
кори роҳбарӣ хеле пухта шудаед.

- Гузаштагон фармудаанд: бе пир марав... Дуо шрифта
баъд... Таҷрибаи бои шумо, барои мо, кадрҳои ҷавон як
136

Муҳиддин Зоиров

мактаби бузург аст. Аз он баҳра бурданамон лозим.

Шояд, сӯҳбати гуворои мо он рӯз хеле давом мекард.
Вале котиба боодобона вориди уток шуда, ба Исоев хабар
расонд, ки аз марказ як гурӯҳ мутахассисон омадаанд.

Мо самимона, ваъдаи дидор намуда, хайрбод гуфтем.
Тамоми роҳ дар гӯшам гуфтори ҳикматомези ин марди
тариф, оддиву хоксор садо медод:

- Роҳбар агар бо халқ, бо одамон бошад, онҳоро
ҳурмату эҳтиром кунад ва ба қадрашон расад, ҳаргиз кам
намешавад. балки қадру манзалат, обрӯю эътибораш боз
ҳам баланд мегардад. Ман як муҳоҷир, як деҳқони оддӣ
будам. Ҳамин халқ маро нон дод, обрӯ дод ва ниҳоят
Қаҳрамон кард. Бо халқ будан фазилатҳои хубе дорад...

Ин сӯҳбати пири кор дар фаъолияти роҳбарии ман дар
корҳои ҳизбию давлатӣ минбаъд нақши бебаҳо гузошт.

Воқеан, Сироҷиддин - ако Исоев як марди бузурги
соҳибтаҷриба, инсони ниҳоят меҳрубону хоксор, одами
рӯгарм ва пурфайзу баракате буд... Солҳои зиёд ба яке аз
ноҳияҳои хеле калони ҷумҳурӣ моҳирона, дилсӯзона,
ғамхорона сарварй кард. Туфайли кордонӣ ва заҳматҳои
паёпаи ӯ район обрӯ ва эътибори калоне пайдо кард.
Истеҳсолоташ пеш рафта, симояш ба куллӣ тағир ёфт ва
шӯхратёр гашт.

Хизматҳои Сироҷиддин - ако Исоев хусусан дар
тарбняву ба камол расондан ва ҷо ба ҷо гузоштани кадрҳои
ҷавону болаёкат калон аст. Бисёр рафиқон бо ӯ пахлӯ ба
паҳлӯ истода кор кардаанд. Минбаъд сабзида, ба вазифаҳои
баланди рохбарӣ дар сатҳи ҷумҳурӣ пешниҳод гаштаанд. Аз
ҷумлаи ин қабил одамон метавон Сафар Ҷумъаев, Мавлон
Қорёгдиев, Отаҷон Дадобоев, Турахон Эсанқулов,
Ниёзмамад Бегов, Абдувадуд Дӯсгов, Эшбек Сатторов,
Зафар Абдуллоев, Камол Сӯфиев, Қосим Саидов,
Абдуллоҷон Ахмадов, Темур Додобоев, Абдулло
Худойдодов, Убайдулло Эшонқулов, Владимир Сулай,
Маҳмуд Ҳайдаров, Сафар Саидов, Абдуалим Имомов, акои
Султонов, Олим Рауфов, Абдураҳмон Саидов, Умарбек
Солҳо ва одамони нициб

137

Отабеков, Тоҷидцин Турдиев ва дигаронро ном бурд. Ин
хел кадрҳо бисёранд. Нафарони ҳизбй, давлатӣ, аъзоёни
КМ, котибони райком, вазирон, депутатҳо, устодони пахта,
каҳрамонони мехдат...

Чуноне дар боло ишора шуд, Қумсангиру Колхозобод
ҳамсарҳад буда, икдим. обу ҳавояшон қариб, ки як хел аст.
Заминҳои ҳарду район аз як канал об мехӯранд. Ва ин ду
район дӯстию бародархондагии дерин дорад. Аз ин хотир
мо - ду роҳбар ба масъалаҳои рафтуомад, гузаронидани иду
тантана ва маъракаҳои якҷоя, ки ба мустаҳкамшавии
дӯстию бародарии одамон кӯмак мекунанд, эътибори ҷидцӣ
медодем. Зуд - зуд машварат, мусобиқаи сотсиалистии ҳарду
район дар соҳаи кишоварзӣ, санҷишҳои тарафайни вазъи
зироати пахтаю галла аз анъанаҳои неки ҳарду район ба
ҳисоб мерафт. Дар рафти гузаронидани ин қабил
чорабиниҳо аз Сироҷиддин - ако Исоев на танҳо бисёр
чизҳоро ёд мегирифтам, балки ҳар ҳафта боз як ҷиҳати хеле
баланди феълу хӯ, одамият ва самимияти ӯро барои худам
кашф менамудам.

То ҳол дар ҳайратам, ки ин роҳбари олиҷанобро боре
ҳам дар ҳолати газаб, дуруштӣ, баланду беҷо гаи задан
надидаам. Вай одамони ҳатулкор, мугамбир, коргурезу
баҳонаҷӯйро бо мулоиматӣ, панду ҳикмат, мисоли равшани
рӯзгор, хеле моҳирона ба ҷояшон мешинонд. Агар душмане
дошта бошад, ӯро ҳам ба қавле, бо шакар мекушт. Бо занон,
бо кӯдакон, гамхор, хушгап, хушмуомила буд. Бо марди
деҳқон, деҳқонча карда ran мезаду дар сари замини пахта
нишаста, чой менӯшид. Ин хислатҳои неки инсонӣ ӯро ба
дилу дидаи мардум ҷо карда буданд. Сироҷиддин - ако
Исоев бо котибони ҳамонвақтаи райкоми ин водӣ, инсонҳои
бузург, кордону пухтакор Усмон Мӯъминов, Усмон
Қосимов, Ҷалолидцин Муҳаммадов, Мухнддин Зоиров,
Тошмат Маллаев, Қосим Саидов такя карда, ҳамеша бо
эхтиром муносибат, қадршиносӣ, меҳрубонй менамуд.
Инсонигарии хешро Сироҷиддин Исоев дар мустаҳкам
намудани дӯстӣ ва ба муваффақиятҳои кор равона мекард.
138

Муҳиддин Зоиров

Инсони хеле ҳаётдидаву пуртаҷриба, корманди масъули
орган Абдухалил Ҷалилов он солҳо мутасаддии ҳарду район
буд ва табиист, ки дар ҷаласаҳои бюрои райком ширкат
меварзид. Ман, чун котиби райкоми Қумсангир боре аз ӯ
услуби кори Сироҷидцин - ако Исоев пурсон шудам.

- Бюрои Колхозобод, одатан аз аҳволпурсии мардум cap
мешавад, - хукоят кард Ҷалилов. - Сироҷиддин - ако аз
раисҳо, роҳбарони хоҷагиҳо мепурсид, ки зиндагии
колхозчиҳо чӣ гуна аст. Чӣ ҳаст, чӣ нест. Одамон аз чӣ розӣ,
аз чӣ норозй. Исоев ҳатто кӣ бемор, кӣ дар беморхона хоб
аст - медонист ва суол мекард, ки аҳволи салохматияш чӣ
гуна аст. Чӣ ёрие ба ӯ расонида шудааст. Сонӣ, аз зангҳои
телефонии роҳбарони чумҳурй ran мезаду салому паём ва
дархостҳои онҳоро ба ҳозирин мерасонд. Масъалаҳоро
кашол намедод. Конкрет, кӯтоҳ, мушаххас ҳал мекард. -
Надидаам. ки Исоев дар бюро овозашро баланд карда, ба
касе пӯписа карда бошад. Нарм ran мезад, дили одамонро
ба зиндагй, ба кор. ба меҳнат гарм менамуд, - накдашро
хотима дод Ҷалилов. - Ҷони одам буд.

Ба ёдам ҳаст, ки боре оид ба тақсимоти заминҳои
Қаровултеппа дар байни колхозҳои «Коммунизм» - и
Қумсангир ва Горкни Колхозобод баъзе гапу калочаҳо
пайдо шуданд. Вақте мутахассисони хоҷагии қишлоқ аз ин
хусус ба ман дарак доданд, ман ба онҳо гуфтам:

- Саросема хулоса баровардан лозим нест. Фикри
Сироҷидцин - акоро фаҳмидан даркор. Сироҷиддин - ако
Исоев бошад, раиси комиҷроияи район Умарбек
Отабековро назди худ ҷеғ зада гуфт: - Ин як теппаи
бекорхобида буд. Модоме мо машгул нашудем,
қумсангириҳо онро ҳамвор карда, ба кишт омода карданд.
Акнун «ин замини мо» гуфта овозаю дарвоза кардан аз рӯи
одоби ҳамсоягӣ нест. Рафта, ба Зоиров гӯед, ки ором шавад.
Модом, ки заминро обод кардаанд, акнун вай азони онҳост.

Ин ҷо ҳам бомулоҳизагй ва дурандешии Сирочу длин
Исоев ифода гашта буд. У намехост, ки барои як пора замин
муносибатҳои ҳамсоягии ду хоҷагӣ, ду ноҳия коста гардад...
Солҳо ва одамони наҷиб

139

Хеле хушбахтам, ки такдир маро дар пайроҳаҳои
зиндагӣ бо ин марди накӯном рӯ ба рӯ кард. Аз таҷрибаю
рӯзгори пурфайзи ӯ баҳравар шудам. Дар куҷое, ки бо ӯ
вохӯрдам - дар пахтазорони фарохдомони Колхозободу
Қумсангир, дар мактаби олии ҳизбӣ, дар осоишгоҳҳо, дар
меҳмонхонаву саҳни ҳавлияш - дар ҳама ҷо ман ӯро нисбат
ба худ серталаб, нисбат ба дигарон ғамхору меҳрубон,
нисбат ба ҷумҳурӣ ҷонсупор. нисбат ба дӯсгию
бародархондагӣ хеле дилсӯзу тӯдакаш дидаам.

Х,а, Сироҷиддин Исоев фарзанди арзандаи миллату
меҳани мо буд. Ва чӣ хуш, ки Президента кишварамон
мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон гузаштагонро ёд карда,
ҷашнвораҳои онҳоро бо ташаббуси бевоситаи худ созмон
медиҳанд.

Ҳеҷ шакку шубҳае нест, ки ёдбуди Сироҷиддин - ако
Иеоев - фотеҳи водии зарнисори Вахт ба тарбияи наели
ҷавони мо дар рӯҳи садоқат ба Вахдату ягонагии халқамон
мусоидат хоҳад кард.

«Садои мардум»,

№ 101 (1272) 23 декабри соли 2000.

Китоби «Сарнавишти одамони наҷиб»,

соли 2000
140

Муҳиддин Зоиров

ФАЙЗИ ИНСОН A3 МЕҲНАТ ACT
(дар бораи ходими давлатӣ Мунъим Акрамов)

Ҳар рӯзи инсон як китобест, ки бо гузашти солҳо
фориғ аз кору ташвишҳои рӯзгор онро варақгардон карда,
сахифаҳои заррини онро ҷӯё мешавему ёдовар. Мо низ бо
ин ният дар бораи бузургмарде қалам ба даст гирифтаем,
ки як умр дар хизмаги халқу ватан буда, фаъолияти
пурсамари хешро баҳри пешрафт, рушду нумӯ ва ривоҷи
кишвар, созандагию бунёдкорӣ рангин сохта, бо кори
неку номи нек дар дили мардум нақш мондааст.

Барҳақ, дар зиндагӣ инсонҳое ҳастанд, ки бо ақли
расо, маърифати баланду дили бузургашон дар ҳақи
мардум корҳои шоёнеро ба сомон расонида, бо кору
амалҳои нек дар хотири онҳо абадй боқй мемонанд. Ин
суханҳо ба ҳаёт ва фаъолияти яке аз ходимони обрӯманди
ҷумҳурӣ, шахси ҳалиму хоксор, кордону ғамхор, устод
Акрамов Мунъим тааллуқ дорад. Вазифаи мо низ аз он
иборат аст, ки гузаштагони хешро ёдовар шавем, аз
таҷрибаи бойи онҳо дарси ибрат омӯзем ва дар зиндагӣ
истифода барем. Оре, таърихи гузаштаву кӯҳани мо имрӯз
рохнамои мо буда, фардои дурахшони моро рӯшантар
мекунад. Бузургон ҳикмате доранд:

Бирав, зи таҷрибаи рӯзгор баҳра бигир,

Ки баҳри дафъи ҳаводис туро ба кор ояд.

Ё иборае маъмул аст:

«Бе пир марав, ки дар бимонӣ,

Ҳарчанд Сикандари замонӣ».

Мунъим Акрамов инсони меҳнатдӯст буду роҳбари
дилсӯзу сахтгиру ғамхор. Пеш аз кореро оғоз кардан
дурандешона, ба қавле, ҳафт бор чен мекарду баъд
мебурид. Ҳиссу ҳуввияти миллй дар замираш ҷӯш мезад,
Солҳо ва одамони наҷиб

141

ватанпарвар буд ва ба ҳама табақаи мардум баробар
муносибати дӯстона ва падарона дошт. Вақтҳои кор, дар
рафти муҳокимаи масъалаҳои муҳим серталабу
принсипнок буд, аммо коргаронро ҳимоя карда мекӯшид,
ки бе асос ба пои касе хор нахалад. Дар вазифаҳои
баланду масъулиятнок ба бисёр ноҳияҳои ҷумҳурй рафта
вазифаи худро иҷро намуда, ҳамрохи мардуми ҳамон
ноҳия ободкорй карда ва барои пешравиҳои ҳамаи
соҳаҳои хоҷагии халқи кишвар ҳиссаи арзанда гузошт.
Шебу фарозҳоро дид, ба қадри заҳмати халқи сарбаланду
меҳнатқарин ва забардаст мерасид, аз таҷрибаи онҳо
меомӯхт ва донишу малакаашро такмил медод, ҷаҳони
маънавиёташро аз дидаву шунидаҳояш ғанӣ месохт, ки ин
барои инкишофи мактаби ҳаёташ хеле муҳим буд. Ҳамаи
ин барои Мунъим Акрамов дар оянда барои
бомуваффақият ба анҷом расонидани фаъолияти меҳнатй
кӯмак шуд ва сабаке гардид.

Мунъим Акрамов 5 ноябри соли 1921 дар шаҳри
бостонии Уротеппа (Истаравшани ҳозира) - и вилояти
Ленинобод (Суғд) таваллуд шудааст. Обу хоки ин
кӯҳистон барояш азиз буду дар оғӯши гарми табиати
зебои ин диёр парвариш ёфт, ба воя расид. Бо гузашти
айём давони баркамоле шуд ва акнун метавонист озодона
аз паи ҳадафҳои хеш шавад. Вақте расид, ки хизмати
модар - ватанро адо намояд, дар сафи қувваҳои мусаллаҳи
Иттиҳоди Шӯравӣ қарзи хешро ба иҷро расонид. Аз
солҳои 1938 - 1940 дар шаҳри Ӯротеппа фаъолиятро аз
омӯзгори синфҳои ибтидоӣ шурӯъ карда буд.

Бо меҳру муҳаббати хоса байни ҳамкорон ва
шогирдон ба зудӣ нуфуз ёфт, чунки вай ҳалиму хоксор
буд. Бо мурури замон тағйири кор кард, вале на касб.
Мудири қисми илмии хонаи бачагони шахри Ӯротеппа
шуд. Ҳамин тариқ, бо мурури вақт ва тақозои замон ба
муовинии мудири шӯъбаи сиёсии МТС - и ноҳияи Ғончӣ
гузашт. Соли 1943 ба сафи ҳизби коммуниста дохил шуд.
Чанд муддат мудири шӯъбаи тарғибу ташвиқи КХ, ноҳияи
142

Муҳиддин Зоиров

Ғончӣ шуда кор кард, аз ӯвдаи мудирии бахши КҲ
вилояти Ӯротеппа ҳам баромад. Дар ҳама вазифаҳо
қобилу чашмикордон, ки буд, зина ба зина боло
мебаромад, месабзиду нашъунамо меёфт. Котиби
Кумитаи ҳизбии шаҳри Ӯротеппа дар соҳаи кадрҳо
таьинаш карданд. Сипае, Котиби дуюми Комитета ҳизбии
ноҳияи Оби - Гарм шуда кор кард. Муддате Котиби якуми
Комитета ҳизбии ноҳияи Шулмак буд. Солҳои 1949 - 1952
Котиби якуми КҲ ноҳияи Шахринав, солҳои 1952 - 1954
шунавандаи мактаби ҳизбии назди КМ ҲК Тоҷикистон.
Солҳои 1954 - 1958 Котиби якуми КҲ ноҳияи Варзоб,
солҳои 1958 - 1959 Котиби якуми КҲ ноҳияи Шаҳринав
буд. Чун ташкилотчии масъули шӯъбаи мақомоти ҳизбии
КМ ҲК Тоҷикистон ифои вазифа намудааст. Котиби
комитета ҳизбии сохтмони «НОБ» - и Норак, солҳои 1962
- 1966 корманди масъули Шӯрои Вазирон, солҳои 1966 -
1981 муовини саруправленияи «Таджикплодовощ» шуда
кор кардааст. Соли 1960 ба Института хоҷагии қишлоқи
Гоҷикистон дохил шуда, ғоибона таҳсил намуд ва онро
соли 1967 бомуваффақият хатм кард.

Дар ин зинаҳои гуногуни фаъолият устод Мунъим
Акрамов меҳнати ҳалол кард, фидокору ташаббускор ва
ғамхор буд. Тамоми таҷрибаи бои худро бо ҳисси баланди
ватандӯстӣ барои иҷрои вазифаҳои дарпешистода равона
карда, кори пурсамари худро баҳри беҳбудии рӯзгору
зиндагии халқи махбубаш равона намуда, ҳиссаи арзанда
гузошт.

Агар ҳаёту фаъолияти ин марди бузургро
варақгардон намоед, паҳлӯҳои дигари саҳифаҳои
меҳнатии зиндагии ӯро пайдо менамоед.

Соли 1954 баъди хатми Института хоҷагии қишлоқи
Гочикистон бо фармони Вазорати хоҷагии кишлоқи
Тоҷикистон, аниқтараш 12 май ҳамон сол маро
сарагрономи МТС - и ноҳияи Шаҳринав таъин карданд.
iMTC яке аз идораҳои муҳими сиёсй ва хоҷагии давлат ва
сарагроном муовини директори МТС ба ҳисоб мерафт.
Солҳо ва одамони наҷиб

143

Ҳамон солҳо тамоми хоҷагиҳои ин минтақаро гоҳе
пиёдаву гоҳе савора тай менамудам. Бо деҳқонони
пуртаҷриба вомехӯрдам, аз таҷрибаашон меомӯхтам.
Тӯли солҳои корни дар ноҳияи Шаҳринав буда, пастиву
баландиҳои ҳаётро дидам, аз кору ҳаёти халқи меҳнатӣ
кор ёд гирифтам, бо ёриву дастгирии ин мардум дар
пешравии соҳаи гуногуни хоҷагии қишлоқ, аз қабили
пахтакорӣ, ғаллакорӣ, боғу токпарварй, сабзавоткорй,
чорводорӣ каме бошад, ҳам саҳм гузоштам. Ноҳия ҳамон
солҳо пешқадам буду голиби ҳама мусобиқаҳо мегардид.
Котиби райком Р. Аҳмадов ба унвони қаҳрамонӣ ноил
гардид. Дар ҳамин сарзамин Мунъим Акрамов солҳои
1949 - 1952 ба ҳайси Котиби якуми Комитета ҳизбии
ноҳия кор карда буд. Ман, ки баъдтар аз Мунъим
Акрамов ба ин диёр ба кор омада будам, аз забони
мардуми ин навоҳӣ танҳо хислатҳои неку ҳамидаи ин
марди наҷибро мешунидам. Онҳо қаноатманд буданд.
Агар чунин намебуд, Мунъим Акрамов дубора ба ин
сарзамин намерафт, соли 1958 то 1959 нону намаки
мардуми ин диёр боз ӯро насиби дидор гардонид. Ва
дубора ба вазифаи Котиби якуми Комитета ҳизбии
ноҳияи Шаҳринав тавсияаш намуданд, бо як овоз
ҷонибдорй ёфту интихоб шуд. Пеш аз ин ҷо омадан
вазифаи Котиби якуми Комитета ҳизбии ноҳияи Варзобро
иҷро мскард.

Аз вазифаи сарагроном соли 1958 муовини аввали
раиси комиҷроияи Шӯрои депутатҳои меҳнаткашони
ноҳияи Шаҳринав - сардори инспексияи хоҷагии қишлоқ
таъинам намуданд. Солҳои 1958 - 1959 дар вазифаи
муовини комичроияи ноҳия - сардори инспексияи хочагии
қишлоқ ва Котиби дуюми Комитета ҳизбии ноҳияи
Шаҳринав бо Мунъим Акрамов ҳамроҳ кор кардам.
Мунъим Акрамов ба ҳамаи роҳбарони хоҷагиҳо, идораю
ташкилотҳо муносибати одилона дошт, дурандешона
сухан мегуфт. Аз рӯзҳои аввали ҳамкорӣ бо ин марди
наҷиб одамгарй, серталабӣ, интизомдӯстии ӯро дарк
144

Муҳиддин Зоиров

кардам. Ғамхору меҳрубон ва одамдӯст буд, озори дили
касеро намехост. Ҳеҷ гоҳе ӯро дар ҳолати дуруштӣ ва
газаб надидаам, ки нафареро ранҷонида бошад. Ҳамеша
бо Мунъим Акрамов вомехӯрдам ва аз сӯҳбатҳои
муфидаш борҳо бархурдор гаштаам. Дар хаққи ин шахси
азиз суханҳои нек аз мардум зиёд шунидаам. Боре
нагуфтаанд, ки камбудию нуқсон дошт, ё гапи беҷову
ноҳақ мегуфт, балки дар бораи ташаббускорию
ташкилотчигиаш баҳри пешбурди тамоми соҳаҳои
хочагии қишлоқ, дӯстию ватанпарастй, ғамхорӣ нисбат ба
мардум, эҳтироми калонсолон, тарбияи ҷавонону кадрҳои
болаёкат ёдовар мешуданд. Имрӯз аз худ ному нишони
нек ба ёдгор мондааст. Дар таърих аз замонҳои қадим
мардум устод - муаллимро шахси бузург, маслиҳатгару
роҳнамо медонанд. Қадри муаллим - устод дар ҳақиқат
бшханд аст. Бузургон васфи устодро чунин тасвир
кардаанд:

Ҳакки устод аз падар беш аст,

В - аз падар устод дар пеш аст.

Ҳофизи Мардумии Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҳусайн
Насриддинов муҳаббати бепоёни хешро нисбати
Шаҳринави азизаш чунин ба қалам додааст:

Эй, рафиков, як назар созед сӯи Шаҳринав,

Бингаред дар богҳои бӯстони Шаҳринав,

Як тараф оби равону боди форам як тараф,

Роҳати ҷон медихдд доим баҳори Шахринав,

Лаззати ҷонбахш дорад, мевахояш ранг - ранг,

Себу ангуру анори дилкушои Шаҳринав.

Ҳусайн Насриддинов бо сурудҳои дилнишину форами
худ, бо овози нотакрору марғуладор аз ҷониби шоирон,
арбобони ҷамъиятию сиёсй, фарзандони обрӯманди халқи
тоҷик монанди Розия Озод, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо
Турсунзода, Ҳабибулло Назаров, Носирҷон Маъсумй,
Солҳо ва одамони наҷиб

145

Боқй Раҳимзода, Ибод Файзуллоев ва дигарон сазовори
табрику таҳният шуд, обрӯю эҳтиромаш баланд шуд ва
сазовори унвони Ҳофизи Мардумии Тоҷикистон гардид.

Ҳусайн Насриддинов хушбахт аст, ки ҳамин хел
вохӯрӣ бо Ҷаноби олӣ, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ӯ
соли 2006 насиб шуд. Вай дар маҷлиси тантанавӣ дар
маросими ба иҷрои вазифа шурӯъ намудан ва
савгандёдкунии Президента Ҷумхурии Тоҷикистон
Эмомалӣ Раҳмон иштирок кард ва табрику муборакбод
намуда, саломатию муваффақиятҳои бузург орзу намуд.

Мунъим Акрамов доимо бо хурсандӣ миннатдорӣ
изҳор мекард, ки бо чунин шахсиятҳои бузург,
фарзандони намоёни кишвар чун Бобоҷон Ғафуров,
Турсун Ӯлҷабоев, Ҷаббор Расулов, Абдулаҳад Қаҳҳоров,
Маҳмадулло Холов, Назаршо Додхудоев, Мирзо
Раҳматов, Раҳмон Набиев, Қаҳҳор Маҳкамов, Изатулло
Ҳаёев, Низорамо Зарифова, Ибодат Раҳимова, Махфират
Каримова, Гулҷаҳон Бобосодиқова, Мирзо Бобоев, Ғулом
Алиев, Султон Мирзошоев, Шодй Шабдолов, Хайко
Мирзоянс, Акбар Махсумов, Рифъат Ҳоҷиев, Рустамбек
Юсуфбеков, Лақай Қармишев, Аликул Алиев,
Сироҷиддин Ҳақназаров, Иван Дедов, Петр Сердюков ва
дигарон вохӯрда, аз сӯҳбатҳои онхо баҳраманд шудааст.
Аз маслиҳатҳои онҳо дар кору ҳаёташ истифода бурдааст.
Аз ин рӯ, шоду фараҳманд изҳори ифтихору қаноатмандӣ
мекард. Мунъим Акрамов дар Шаҳринав - ватани
Қаҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ Чутак У розов буданаш бо
адибону санъаткорон ва нависандагон вохӯриҳо ташкил
мекард. Мирзо Турсунзода, Хдбибулло Назаров,
Носирҷон Маъсумй ва дигарон доимо меҳмони ноҳия
мешуданд. Х,ар омадани ин шахсони бузург мардуми
ноҳияро фараҳманд мегардонид, тӯю тантанаҳо барпо
мекарданд, рӯҳияи меҳнагкашон шод мешуд. Онҳо
шахсиягҳое мебошанд, ки на танҳо худро, балки
Тоҷикистонро ба ҷаҳониён муаррифй кардаанд. Мардуми
меҳнатқарини ин ноҳия ҳамеша номи шахсони мӯътабар,
146

Муҳиддин Зоиров

роҳбарони кордону пуртаҷриба чун Мунъим Акрамов,
Раҳматулло Аҳмадов, Александр Житков, Антон
Карамов, Ашӯр Насриддинов, Гулом Наимов, Ҳикмат
Рафиев. Акрам Ҳасанов, Холбобо Баротов. Раҷабалӣ
Давлатов, Зиё Саидов, Исохон ва Меҳмонхон Ҳамзаевҳо,
Уроқ Аловиддинов, Ҳусейн Насриддинов, Раҳматулло
Пӯлодов, Абдулҳамид Ҷамолов, Наҷмиддин Аюбов, Теша
Бобоев, Аҳмадҷон Ҳисомиддинов, Муродалй Табаров,
Ибодулло Меликмуродов, Мухтор Бобоев, Мухтор
Додобоев, Усмон Султонов, Акбар Зоидов, Сангинмурод
Ниёзов, Ш.К. Живани, Абдураҳмон Юлдошев, Қурбон
Улуғов, Икром Асроров, Нусрат Қурбонов, Набӣ
Шарифов, Мухтор Абдураҳмонов, Ғафурҷон Шарофов,
Неъмат Мӯъминов некию хизматҳои онҳоро фаромӯш
намекунанд.

Мунъим Акрамов ҳамчун Котиби якуми КҲ ноҳия ба
роҳбарони ноҳия бахусус ба корҳои Ҳукумати маҳаллй -
комиҷроияи ноҳия, комсомол, Иттифоқи касаба муҳити
созгор муҳайё карда, ҳуқуқи мустакили шароити кор
муайян мекард ва онҳоро дастгирй менамуд.
Ташкилотчии хуб буд, дар як муддати кӯтоҳ вай
метавонист, ки ҳамроҳи котибони КҲ ноҳия, аъзоёни
бюро тамоми хочагиҳо, идораю ташкилотҳоро якҷоя
дида, ба коллективҳо вохӯрда, маслиҳатҳои онхоро ба
инобат гирифта, ёрии амалӣ расонад, барои иҷрои
вазифаҳои дарпешистода меҳнаткашонро сафар-бар
мекард ва иҷрои саривактии онро талаб менамуд. Вай ҳар
вазифаи муҳимро бевосита дар вохӯрӣ бо коргарону
деҳқонон муҳокима намуда, барои иҷрояш аз онҳо
маслиҳатҳо мегирифт.

Мунъим Акрамов на факат ходами ҳизбию давлатй ва
чамъиятй, балки падари азизу ғамхор ва барои ҳамсар
шавхари меҳрубон буд. Дар бобати оиладорӣ ва тарбияи
фарзандон ҳамто надошт. Падари панҷ фарзанд - ду
писару се духтари баркамол, ки онҳо Қурбон, Мавлуда,
Муҳаббат, Рустам, Замира, ҳар кадом дорои маълумоти
Солҳо ва одамони наҷиб

147

олй ва соҳиби касбу ҳунар буда, дар соҳаҳои мухталифи
хоҷагии халқи ҷумҳурии Тоҷикистон ва Федератсияи
Русия фаъолият доранд. Ҳамаи фарзандони Мунъим
Акрамов мисли падар баҳри ободию пешравии ватанн
азизи худ хизмат мекунанд. Онҳо аз он ифтихорманданд,
ки номи падари бузургворашонро мардум ба некй ёдовар
мешаванд. Яке аз фарзандонаш Рустам Мунъимович
Акрамов соли 1957 дар нохияи Варзоб чашм ба олами
ҳастӣ кушодааст. Соли 1975 дар Москва ба омӯзяшгоҳи
олии қумондонии байрақи сурхи КГБ СССР ба номи
Моссовет дохил шуда, баъди хатми бомуваффақияти он
ба округи Осиёи Миёнагии сарҳадӣ фиристода мешавад.
Солҳои 1981 - 1986 дар сафари хизматии тӯлонӣ дар
Ҷумҳурии Демократии Афгонистон карзи интернатси-
оналии хешро адо намудааст. Ҳангоми иҷрои хизмат дар
Афғонистон Рустам бо ордени Ситораи Сурх, медали
«Барой хизматҳои ҷангӣ» ва медалҳои Ҷумҳурии
Демократии Афгонистон сарфароз гардидааст. Пасон дар
Вазорати амнияги Ҷумҳурии Тоҷикистон а дои хизмат
кардааст.

Ҳангоми гузаштани хизмати ҳарбӣ дар Қушунҳои
сарҳадии Ҷумҳурии Тоҷикистон Рустам Акрамов бо
Ифтихорномаи Президента Ҷумҳурии Тоҷикистон
Эмомалӣ Раҳмон қадршиносӣ гардидааст. Чанде кабл бо
фармони Президента кишвар таҳти №565 ба Рустам
Акрамов унвони ҳарбии генерал - майор дода шуд. Рустам
Акрамов муваффақияту дастовардҳоро аз ёрию гамхорӣ,
файзу баракаги падару модар ва Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ
Раҳмон ва халқи азизаш медонад.

Дар тарбияи ҷиян, яъне писари бародараш Набӣ
Акрамов Мунъим Акрамов саҳми зиёд гузоштааст.
Қаҳрамони Иттифоки Совета Набӣ Акрамов аз амаки худ
доимо сипосгузор мебошад.

Давлат хизматҳои Мунъим Акрамовро ба назар
гирифта, ӯро бо орденҳои «Байрақи сурхи меҳнат», ду
ордени «Нишони фахрӣ», 12 медал, 5 ифтихорномаи
148

Муҳиддин Зоиров

фахрии раёсати Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва бо
чандин мукофотҳо сарфароз гардондааст. Мунъим
Акрамов се маротиба депутата Шӯрои Олии Ҷумҳурии
Тоҷикистон, Шӯроҳои маҳаллии ноҳияҳои коркардааш
интихоб шудааст. Ҳамсараш Офият Акрамова зани
хоксору хушмуомила ва чеҳракушод аст. Солҳои пеш дар
вилояти Сталинобод коргари масъули кумитаи вилояти
комсомол, дар ноҳияи Шаҳринав дар Комитета
комсомол, шӯъбаи ҷавонон ва пионериро сарварӣ мекард,
дар мактаби миёнаи ба номи Островский муаллима буд.
Зиёда аз 20 - сол роҳбари толори калони НКХХ шуда кор
карда, барои пешравиҳои ин соҳа ҳиссаи арзанда
гузоштааст. Ҳар гоҳе ӯро бубинам, номи неки шавҳараш
Мунъим Акрамовро ба забон меорад ва нияту талошҳо
дорад, ки номи он кас абадӣ шавад ва фарзандонаш
ҷойгузини падар шаванд, бо корҳои шоиста арвохи ӯро
шод гардонанд. Албатта, қадр кардани гузаштагон
вазифаи муқаддаси зиндаҳо ҳаст. Онҳо ватани азизамонро
обод карданд, роҳ сохтанд, дарахт шинонданд ва гулу
гулзор намуданд. Дар ин рӯзҳо ноҳияи Шаҳринав ба
пешравию муваффақиятҳои назаррасе ноил гардидааст.

Ин буд қатрае аз баҳри бекарони рӯзгори шодравон
Мунъим Акрамов ва ногуфта намонад, ки омӯхтани роҳи
ҳаёту фаъолияти ин шахси наҷиб, ки баҳри тараққиёти
кишварамон ҳисса гузоштааст, барои наслҳои имрӯзу
фардо муҳим аст. Илоҳо рӯҳатон шоду ҷоятон ҷаннат
бошад, Мунъим Акрамов!

Китоби «Фуруғи меҳр»,
«Ҳумо»,- Душанбе, 2007.
Солҳо ва одамони нациб

149

ИНСОНИ ХИРАДМАНД
(хотираҳо дар бораи Сиддиқ Зарифов)

Рӯзе дар назди Вазорати кишоварзии ҷумҳуриамон бо
шахси мӯътабар, олими шинохтаи соҳаи кишоварзии
Тоҷикистон, дӯсти гиромӣ Муҳаммадӣ Қосимов вохӯрдам.
Баъд аз салому алейку ҳолпурсӣ ӯ изҳор намуд, ки рафиқ М.
3. Зоиров, мо Шуморо мехостем бубинем, хайрият, ки
вохӯрдем. Шумо шодравон Сиддиқ Зарифовро нағз
мешинохтед, дар системаи ҳизби коммуниста ҳамроҳ чандин
сол кор кардед, дӯст ва ҳамсӯҳбат будед. Мо ёру дӯстон, ахди
оилаи Сиддиқ Зарифов, роҳбарони ҳукумати нохдяҳои
Айнию Панҷакент ният дорем, ки 80 - солагии зодрӯзи ин
фарзанди арзанда, инсони мӯътабар, ходими давлатӣ ва
ҷамъиятии чумҳуриро сазовор ҷашн бигирем ва ба ифтихори
ин сана китоби ёддоштҳои дӯстон ва ҳамкорони шодравонро
тахдя созем. Хуб мешуд, агар Шумо низ хотираҳоятонро ва ё
ягон лаҳзаи хотирнишини бо ҳам буданатонро рӯи коғаз
меовардед. Ва М. Қосимов нишони фарзанди Сиддиқ
Зарифов Зафарҷонро ҳам дод, ки он кас ҳам нияти маро
дидан доштааст. Ман бо Зафарҷон вохӯрдам ва фаҳмидам, ки
ӯ ният дорад - арвоҳи падарро шод гардонад.

Сиддиқ Зарифов худаш дар мавриди даркорӣ чунин
мисраъҳои шоирро ёдовар мешуд:

Ҳеҷ неъмат беҳтар аз фарзанд нест,

Ҷуз ба ҷон фарзандро пайванд нест.

Албатта, шод гардонидани арвоҳи гузаштагон кори
савоб аст, чунки ин инсонҳои бузург дар замони худ, ба халқу
Ватан хизматҳои арзанда карданд, ватани азизро обод
намуданд, бо меҳнати пурмашаққат аз худ нишонае
гузоштанд. Хизматҳои онҳо ҳеҷ гоҳ фаромӯш нахоҳад шуд,
дар ҳаёт абадӣ ёдгор хоҳанд монд.
15 0 Муҳиддин Зоиров

Дар ин бора Саьдии бузургвор фармудааст:

Зиндаю ҷовид монд, х,ар ки накуном зист,

К - аз ақибаш зикри хайр зинда кунад номро.

Сидциқ Зарифов солҳои дароз дар ноҳияҳои мухталифи
ҷумҳурӣ барои пешравию ободонии ин диёр ҳамроҳ бо
мардуми ин сарзамин корҳои шоистаро ба анҷом расонида,
аз худ ёдгори хуб боқӣ гузоштааст.

Силлик Зарифов дар кадом ноҳияе, ки кор мекард, бо
нияти нек барои иҷрои вазифаҳои давлатию ҷамъиятӣ, барои
ободонй ҷахду ҷадал мекард. Дар ноҳияҳои Айниву
Панҷакент дар асоси роҳбарии самарабахш пешравиҳои
соҳаҳои мухдми хоҷагии қишлоқ: тамокую боғпарварӣ ва
дигар зироатҳои хоҷагии қишлоқ, чорводорӣ, аз худ кардани
заминҳои нав, доманакӯҳҳо ва корҳои зиёди дигарро таъмин
намуд.

Бисёр навигариҳо таҳти сарварии Сиддиқ Зарифов ба
вуқӯъ пайвастанд.

Сиддиқ Зарифов инсони бомаърифат, дурандеш,
қадршинос буд. Ин марди одамдӯсг таърихи кишвари хешро
хуб медонист. Дар ҳар сӯҳбат аз лаҳзаҳои ибратомӯзи
таърихи гузапггагон, инсонҳои бузург қикояҳо мекард.

Дар урфият мегӯянд, ки агар таърихи гузаштаро надонй,
тараққиёти ояндаро хеле душвор тасаввур мекунӣ. Дар
сӯҳбат Сиддиқ Зарифов бо суханҳои ҷозибу пурмазмун касро
ба худ моил мекард. Солҳои дурудароз дар вазифаҳои
масъулиятнок, аз чумла раиси комиҷроия, котиби якуми
Кумитаи ҳизбии шаҳру ноҳияҳои мухталиф кор кардан,
чандин маротиба депутата Шӯрои Олии РСС Тоҷикистон.
аъзои КМ ҲК Тоҷикистон, вакили анҷуманҳои ҲК
Тоҷикиетон интахоб шудан - инҳо натиҷаи меҳнати
самарабахшу бурдборона буданд. Сиддиқ Зарифов ба
эътимоду боварии халқ мушарраф гашта буд.

Давлат хизматҳои пурмаҳсули ӯро ба назар гирифта,
вайро бо 4 - ордени Байрақи Сурхи Меҳнат. Нишони фахрӣ,
Солҳо ва одамони наҷиб

151

бо медалу ифтихорномақо сарфароз гардонидааст.

Сиддиқ Зарифов солҳое, ки дар ноҳияҳои Айнию
Панҷакент роҳбари аввал буд, бо як ният кор мекард:
супоришҳои партия ва давлатро барои пешравии
ҷумҳуриамон аз сидқи дил иҷро намудан, бо халқ ҳамнафас
будан, онҳоро ба иҷрои вазифаҳо ташкилу сафарбар кардан
ва хизмати онҳоро ба ҷо овардан.

Ба туфайли ин хислатҳои инсонӣ ва кордониаш Сиддиқ
Зарифов соҳиби обрӯю эҳтароми беандоза гардид. Дар ин
ноқияҳо аз худ нишона боқӣ гузошт. Дар солҳои роқбарии ӯ
дар ноҳияҳои мазкур як қагор корхона, боғчаҳои бачагон,
табобатхонаҳо, манзилгоҳҳо ва гайраҳо сохта шуданд, ҳамаи
соҳаҳои хоҷагии халқ тараққй карданд. Уро хама ҳурмату
эҳтиром мекарданд.

Сиддиқ Зарифов инсони ҳалиму хоксор буд, дуои халқи
азизамонро гирифта будааст, ки баъди садамаи сахт умри
дубора дид.

Ман хамон сол мунтазам ба беморхонаи тиббии
шаҳраки табибон (медгородок) рафта, Сиддиқ Зарифовро
хабар мегирифтам. Вай дар он ҷо табобат мегирифт.

Сидциқ Зарифов дар сӯҳбат боре ҳикоя кард, ки як шаб
пеш аз ин ҳодиса хоб дидам, ки маро ба як чархбол маҷбурӣ
савор карданд, ҳеҷ дилам набуд, поям намекашид, гӯё ба як
оташ маро ба зӯрӣ тела медоданд.

Пагоҳӣ бошад ба нохия чархбол парида омад. Дар он
Котиби КМ ҲК Тоҷикистон С. Б. Эргашев, ҷонишини
аввали раиси Шӯрои Вазирони ҷумҳурӣ Г. В. Зубаров,
ҶОШШШНИ аввали Вазири металҳои рангаи Иттиҳоди
Шӯравӣ Устинов меҳмонон аз Маскав ва чанд нафари дигар
буданд. Дар Панҷакент Котиби КМ вилояти Ленинобод Б. Я.
Яҳёев ва Котиби дуюми Кумитаи шаҳр Павлов ва дигар
мутахассисон ҳамроҳ шуда ба чархбол нишастанд. Чархбол
иур шуд, дигар ҷой набуд, ман мондам. Чй шуд, ки маро ҳам
ба рафтан даъват карданд. Ман ба чархбол нишастам, вале
дилам аз нохушие дарак медод, гӯё ба як дузах, ба оташ
медаромада бошам. Чархбол парид, дар як ҷо иҷозати
152

Муҳиддин Зоиров

фаромадан шуд, лекин бортмеханик иҷозат надод, ки чархаш
(винташ) гӯё ба кӯҳ мерасида бошад. Чархбол аз нав ба боло
ҳаракат карда, дар баландии тақрибан 70 - 80 метр мотори он
хомӯш шуд, овозаш ҳам гум шуд. Ман ин фалокатро ногаҳон
дарк карда бо овози баланд бо С.Б. Эргашев хайру хуш
кардам. Ниҳоят, чархбол ба замин афтод, ман, ки аз ҳама
қафо ба он савор шуда будам, дар назди дари чархбол қарор
доштам. Ҳамон лаҳза дари он кушода шуду ман 8-10 метр
парида рафтам. Меҳмон аз Маскав Устинов ҳам дар назди
ман афтода буд. Хушбахтона, бо чароҳатҳои зиёд ӯ зинда
монд. Баъдтар дар берун чанд касро дидам, ки аз кӯҳ
фаромаданд. Ман фарёд кашидам, ки аз меҳмонон бохабар
бошед, ба онҳо кӯмак кунед. Лекин чархбол, ки дар дарунаш
қариб як тонна сӯзишворӣ буд, фавран аланга шрифт.

Дар ин ҳолат ба наздики чархбол рафтан ғайриимкон

буд.

Дар ҳамин ҳолат Сидциқ Зарифов на ғами худро мехӯрд,
ки бештар аз 50% - и баданаш сӯхта буд, балки ғами
ҳамсафаронаш - шахсони намоён, роҳбарони ҷумҳурӣ, С. Б.
Эргашев, Г. В. Зубарев, Б. Яҳёев, Павлов ва дигаронро.
Хизматҳои арзандаи онҳо барои халқу ватан фаромӯш
намешавад. Рӯҳашон шоду ҷояшон ҷаннат бошад.

Сиддиқ Зарифов дар бобати оиладорй ва тарбияву ба
воя расонидани фарзандон ҳам ибратбахш буд.

Ба ҳафт фарзанди худ маълумот дод, ҳамаи онҳо ҳоло
соҳиби касбу ҳунаранд, дар ҷумҳуриямон дар соҳаҳои
гуногуни хоҷагии халқ кор мекунанд, мисли падари
бузургворашон, баҳри ободонию пешравии Ватани азиз
ҳисса мегузоранд.

Хотираи марди хирадманд Сиддиқ Зарифов дар дшш
дӯегонаш абадӣ хохад буд.

Аз кигоби «Фарзанди кӯҳҳои баланд»,
соли 2003.
Солҳо ва одамони наҷиб

153

МАРДИ ДУРАНДЕШ

(Маҳмадулло Абдуллоев)

Дар як маъракаи хонаи нависандагони Тоҷикистон
ман ба шахси барои мо бисёр мӯътабар, шоир, инсони
барӯманди кишварамон, ки байни мардум эътибори хоса
дорад, Басир Расо ҳамсӯҳбат шудам.

У гуфт, ки фарзанди бисёр ҳам меҳрубон, меҳнатдӯст,
ки дуои падару модарро гирифта ба воя расидааст, писари
шодравон Маҳмадулло Абдуллоев Хуршед аз Шумо
илтимос доранд, ки дар ҳаққи падараш якчанд саҳифа
хотираҳоятонро менавиштед. Шумо, албатта,
Махдоадулло Абдуллоевро хуб мешинохтед, ҳамроҳ кор
кардаед.

Баъди ин сӯҳбат ман андеша кардам ва ба хулосае
омадам, ки ин таклифи хуб аст ва аҳамияти тарбиявӣ
дорад. Вазифаи муқаддаси зиндаҳо шод кардани рӯҳу
арвоҳ, қадр кардани гузаштагон мебошад. Албатта, худи
Маҳмадулло Абдуллоев шахси арзанда, инсони мӯътабар,
хоксор, ватандӯст, ғамхор, яке аз шахсиятҳои барӯманди
на ганҳо водии Ванҷу Бадахшон, балки ҷумҳуриамон ба
шумор меравад.

Ман Маҳмадулло Абдуллоевро баъд аз солҳои 1960 -
ум мешиносам. М. Абдуллоев аз соли 1956 - 1960 мудири
шӯъбаи маорифи ноҳияи Ванҷ, 1961 - 1963 котиби дуюми
ҳизбии Ванҷ, 1963 - 1965 Шунавандаи Мактаби Олии
Партиявии назди КМ ҲКИШ шаҳри Маскав буд. Солҳои
1965 - 1967 мудири шӯъбаи тарғибу ташвиқи Кумитаи
ҳизби Коммуниста вилояти Мухтори Кӯҳистони
Бадахшон шуда кор кардааст. Солҳои 1967 - 1987 Котиби
Якуми Кумитаи ҳизби райони Ванҷ буд. Дар ин вазифаи
масъул ин қадар сол кам андар ками ходимони ҳизбӣ кор
кардаанд.

Аз солхои 1971 - 1973 дар вазифаи мудири шӯъбаи
хоҷагии қишлоқи КМ ҲК Тоҷикистон, 1973 - 1982 Вазири
154

Муҳиддин Зоиров

хоҷагии қишлоқи ҷумҳурӣ буданам ӯро нағз мешинохтам
ва аз кору фаъолияти ташкилотҳои партиявӣ - советии
хоҷагиҳои ноҳия, масъалаҳои дарпешистодаи мавзеъ
шинос будам ва ҳамеша барои иҷрои ин масъалаҳо
гуфтугӯ мекардем. Боз насибам гашт, ки солҳои 1982 -
1987 Котиби Якуми Кумитаи Ҳизби Коммуниста Вилояти
Мухтори Кӯҳистони Бадахшон шуда ҳамроҳ кор кунем.

Тӯли ин шиносоӣ Маҳмадулло Абдуллоевро чун як
инсони ботамкин, хоксор, ҳалолкору поквиҷдон,
ватандӯст шииохтам. Ҳамеша муомилаи хоксорона дошт,
ба ягон кас сухани қабеҳ ва баланд намезад. Ба ҳама як
хел муносибат мекард. Аз ин хислатҳои Маҳмадулло
Абдуллоев аён мегашт, ки ӯ ба қадри инсон, о даму
одамгарӣ мерасад. Ҳамаи ин ҳамидахисолӣ Маҳмадулло
Абдуллоевро дар ҳаёт, дар вазифа, ки пастиву
баландиҳоро дидаву омӯхта аз cap гузаронид, таҷрибаи
калони корӣ ва ҳаёгй дошт, байни ҷамъият маҳбуб
гардонид. Ин рафтори ӯ барои наели ҷавон дарси ибрат
аст. Аз ҳама муҳимаш ин аст, ки дар давоми кору
фаъолияташ ягон кори гайриқонунӣ нашудааст, бубинед,
аз соли 1967- то 1987 тӯли 20 сол дар вазифаи Котиби
Якуми Кумитаи Ҳизбии як ноҳия кор кардан, албатта,
саҳлу осон нест. Дар он давру замон кори роҳбарӣ
мушкил буду роҳ ёфтан ба дили мардум гарон. Пекин
Маҳмадулло Абдуллоев ин вазифаро бомуваффақият иҷро
кард, гумон мекунам, чунин одамоне, ки дар вазифаи
Котиби райком дар ҷумҳурӣ 20 сол кор карда бошанд,
каманд. Танҳо Исоев Сироҷиддин (Котиби Якуми Ҳизбии
ноҳияи Колхозобод), Некқадам Отамбеков (Котиби
Ҳизбии ноҳияи Ишкошим) дар як вазифа чандин сол кор
карданд.

Солҳое, ки бо Махд1адулло Абдуллоев ҳамроҳ кор
кардем, ягон гапи пасту баланд нашунидам. Кори худро,
вазъияти ноҳияро нағз медонист, ҳамаи супоришу
маслиҳатҳоро тахдилу ташкил карда иҷрояшро сари вақт
ахбор медод. Дар ҳаққи ягон кас бадгӯй намекард,
роҳбарони хоҷагию идораҳоро ҳамеша дастгирӣ мекард,
Солҳо ва одамони наҷиб

155

бо онҳо ғамхор ва ёрии амалӣ мерасонид. Ҳамаи ин
хислатҳо обрӯи роҳбарро боз ҳам баландтар мекард. Ва
барои нешрафти кор манфиат-бахш буд. Худи ман ҳам аз
ин хислатҳои М. Абдуллоев хеле баҳраманд мешудам.

Имрӯз ноҳияи Ванҷ, чун як сарзамини муқаддаси
кишварамон ба табиати зебоманзари Тоҷикистон ҳусни
тоза мебахшад. Ванҷ бо фарзандони барӯманди хеш -
олимон, адибон, ходимони давлатию ҷамъиятӣ,
роҳбарону мутахассисони соҳаҳои хоҷагии халқ - Раҳим
Масов, Нодир Одилов, Басир Расо, Аҳмадҷон Хоҷаев,
Ҳикмат Хисориев, Бурҳон Раҳмонов, Қодир Қосим,
Муҳаммадӣ Қосимов, Назрулло Ҷонов, Зӯр Ёров,
Хдйдаршо Пирумшоев, Гулнора Қоқова, Неъматулло
Раҳматуллоев, Ҳомидҷон Махсумов, Нуқра Суннатова,
Шаҳрия, Анвар Асоев, ҷаҳонпаҳлавонон байни ветеранҳо
Махдшдшариф Сулаймонов, Саламшо Муҳаббатов,
Давлатшо Бачабеков ва бисёр дигарон, ки имрӯз дар
ободиву шукуфоӣ ва шӯҳрат Тоҷикистон - кишвари
азизамон саҳм доранд, ифтихор доранд. Мардуми
сарбаланди ноҳияи Ванҷ ифтихор доранд, ки сардори
давлат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чанд маротиба ба ин
диёр - сарзамини ноҳияи Ванҷ ташриф оварданд. Ин
ғамхориҳо меҳнаткашони ноҳияро ба вазифаҳои нав
сафарбар хоҳад кард.

Санаи таъсисёбии ноҳияи Ванҷ 2 майи соли 1933
мебошад. Дар ин муддат роҳбарони ботаҷриба барои
пешравии ноҳия ҳиссаи арзанда гузоштанд. Бешубҳа, дар
байни онҳо хизмати Маҳмадулло Абдуллоев, ки зиёда аз
20 сол зиёд роҳбари аввали ин ноҳия буд, хеле арзанда аст,
вай зодаи ин диёр буду шароити ин минтақаро хуб
медонист ва барои пешравии корҳо доимо чораҳои зарурй
меандешид.

Дар урфият мег ӯянд. ки офтобро бо доман пӯшонидан
имкон надорад. Корҳои дар замони роҳбари якуми ноҳия
будани Маҳмадулло Абдуллоев ба сомон расида ба хосу
ом маълуманд. Дар солҳои фаъолияти ӯ бори нахуст соли
1984 дар Бадахшон корхонаи истеҳсоли санги мармар дар
156

Муҳиддин Зоиров

Ванҷ ба кор даромад. Дар ин давра нерӯгоҳи барқӣ аз нав
ҷиҳозонида шуд. Хонахои истиқоматӣ, касалхонаҳо,
заводи асфалт, чандин гектар заминҳои санглох ва
ташналаб аз худ карда шуданд. Дар деҳаи Ҷангали Зуго
қитъаи таҷрибавии парвариши ниҳолҳои чормағзи
овозадори Ванҷ ташкил шуд. Имрӯз фаровонии
дастархони мо аз меваи боғҳоест, ки солҳои ҳаштодум
бунёд ёфтанд.

Ванҷ ватани тутҳои таърифии Бадахшон аст ва барои
инкишофи боғҳои навъи тутҳои Рованӣ, Музаффарй,
Балхй, Марворид, Бедона, Ревич хеле корҳо анҷом дода
шуданд. Машварати калоне, ки бо деҳқонони богпарвар
ва агрономҳо сурат гирифт, натиҷаи дилхох дод. Ҷавонон
ба пайванди ниҳолҳои дилхохашон рағбат пайдо карданд
ва ҳатто имтиҳон супориданд. Дар хусуси фарзандони
Маҳмадулло Абдуллоев гуфтаниам, ки Хуршед, Ҷамшед,
Умед соҳибмаълумот буда, дар вазифаҳои масъули
давлатӣ чун падарашон дилсофона ва масъулиятшинос
адои вазифа мекунанд.

Табиати ноҳияи Ванҷ хеле ҳам софу беғубор аст, яъне
ватани меваю сабзавот аст. Ванҷ иқлими худо до д дорад ва
устокорона истифода бурдани ин сарвати бебаҳо вазифаи
муқадцаси ҳамаи мост.

Ман аз ростӣ дилбохтаи табиати афсункори Ванҷ ва
мардуми меҳнатқарини ин мавзеъ ҳастам. Аз
дастовардҳои онҳо хушҳол мешавам, аз андаке cap
задании камбудие нохуш.

Баьд аз М. Абдуллоев сари ин вазифа якчанд
роҳбарони дигар омаданд, ҳамаи онҳо барои ободонии
ноҳия ҳисса гузоштанд. Вале ба фикри ман байни онҳо
Акбаршо Искандаров шароити ин ноҳияро нагзтар
медонист. Вай барои ободонй ва пешравии ин ноҳия
корҳои назаррас кард ва ба зинаҳои баланди роҳбарӣ
расид. Мо ба Акбаршо Искандаров саломатй,
сарбаландӣ, бахту саодат, тамоми хушиҳои ҳаёту файзи
зиндагиро таманно дорем.

Роҳбари имрӯзаи ноҳия, узви Маҷлиси миллии
Солҳо ва одамони наҷиб

157

Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, шахси ҳаётдидаю
ботаҷриба Нарзулло Ҷонов мебошад.

Мо умед дорем, ки ноҳияи Ванҷ бо роҳбарии ин
марди соҳибҳунар шӯҳрати пешинаашро дар ҳама соҳа,
алалхусус кишоварзй афзун хоҳад кард.

Меҳнаткашони Ванҷ ният доранд 70 - солагии таъсиси
ноҳияро ботантана ҷашн гиранд. Ман ҳам ба шодии онҳо
шарик шуда, барқияе ба унвони ин шермардон ирсол
намудам.

Ванҷ

Ба раиси ноҳия Эмомов

Дӯсти гиромиқадр Ёдгоршо Эмомов!

Иҷозат диҳед, дар шахсияти шумо тамоми мардуми
шӯҳратманди ноҳияи Ванҷро ба шарафи 70-солагии
таъсисёбии ноҳия, 12-умин солгарди рӯзи истиқлолияти
давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 1000 - солагии шоиру
мутафаккири шарк Носири Хусрав табрик намуда, ба
ҳамаи шумоён хушбахтӣ, умри бобаракат, бахту саодати
рӯзгор муваффақиятҳои кор орзу намоям.

Меҳнаткашони ноҳияи Ванҷ монанди тамоми
мардуми Бадахшон ва Ҷумҳурии Тоҷикистони азизамон
ҷавобан ба ғамхориҳои Президента кишвар, мӯҳтарам
Эмомалӣ Раҳмон барои пешрафти Ватани аизамон ҳиссаи
сазовор мегузоранд. Ҳамаи мо бо кӯҳсорони зебоманзар,
бо деҳконони пахтакор ва бо фарзандони барӯманди
ноҳияи Ванҷ ифтихор дорем.

Ба ҳамаи шумоён комёбиҳои беназир, шодию
сарбаландӣ таманно дорам. Бигузор ин ҷашн бароятон
файзу баракат оварда, ба нияту орзуҳои нек расонад.

Бо эҳтиром ва орзуҳои нек

Муҳиддин Зоиров

ш. Душанбе

Китоби «Муждаи субҳи умед»,
нашриёти «Шарқи озод»,
соли 2008
158

Муҳиддин Зоиров

ПИРИ ДЕҲҚОНОН

(бахшида ба 90 - солагии Қаҳрамони меҳнати
Сотсиалистй Ҳомидҷон Назаров)

Пири деҳконон, устоди пахтаи Тоҷикистон,
иштирокчии Ҷанги Бузурги Ватанӣ. Қаҳрамони Меҳнати
Сотсиалистй, депутата Шӯрои Олии СССР ва Шӯрои
Олии РСС Тоҷикистон, аъзои КМ ҲК Тоҷикистон
Ҳомидҷон Назаров ба синни мубораки 90 қадам
гузоштааст.

Ҳомидҷон Назаров солҳои зиёд бо роҳбарону
арбобони давлатию ҷамъиятй, фарзандони арзандаи
халқи тоҷик ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.
Расулов, М. Шогадоев М. Рахматов, А. Қаҳҳоров, М.
Холов, Н. Додхудоев, Р. Набиев, К. Маҳкамов. И. Ҳаёев
ва дигарон ҳамроҳ кор карда, дар пешрафти соҳаи
кишоварзй саҳми босазое гузоштаанд.

Ин марди наҷиб аз раисони номдори машҳури
кишварамон буданд, ки зиёда аз 20 сол раисии колхози
«Россия» - и ноҳияи Ленин (имрӯза Рӯдакй), директори
совхози «Бешкент» - и ноҳияи Шаҳритус, сардори Идораи
маҳсулоттайёркунии ноҳияи Ленин (имрӯза Рӯдакй),
директори бозори «Баракат» - и шаҳри Душанбе ва дигар
вазифаҳои пурмасъулиятро ба зимма доштанд ва имрӯз
давлати пирй меронанд.

Феълан низ Ҳомидҷон Назаров ҳамчун шахси
мӯътабар ва устоди соҳаи кишоварзӣ сиёсати давлату
ҳукумати ҷумҳуриро бо сарварии хирадмандонаи
Президента мӯҳтарам Эмомалй Раҳмон ҳаматарафа
дастгирӣ намуда, ҷавононро баҳри гулгулшукуфӣ ва
пешрафти Ватани азизамон даъват менамоянд.

Мо, дӯстон, ҳамкорон ва шогирдон устоди деҳконон,
пири кор Ҳомидҷон Назаровро бо ин ҷашни зодрӯз аз
самими дил табрику таҳният гуфта, ба соҳибҷашн тани
Солҳо ва одамони наҷиб

159

сиҳату хотири ҷамъ таманно менамоем.

Бигзор ҳамеша бардаму сиҳатманду сарбаланд бошед,
бахту давлат ёратон бод, Ҳомидҷон Иазарови азиз!

Бо эҳтиром Муҳиддин Зоиров, Карим Миралиев,
Офоқхон Катаев ва дигар дӯстону ҳампешагон.

«Паёми Душанбе»,

№ 28 (1097)

19 майи соли 2006
160

Муҳиддин Зоиров

ДАР ШАҲРИНАВ

(хотираҳо аз ҳаёти Қаҳрамони меҳнати Сотсиалистӣ
Рацабалӣ Давштов)

Пеш аз он ки ман фаъолияти хоҷагидории Раҷабалӣ
Давлатовро дар ноҳияи Шаҳринав тасвир кунам, аз собиқ
роҳбари ноҳияи Шаҳринав - Муҳиддин Зоиров, ки эшон
баъд дар вазифаҳои мудири шӯъбаи КМ ҲК Тоҷикистон,
Вазири кишоварзии РСС Тоҷикистон ва Котиби якуми
Кумитаи ҳизбии ВМКБ кор кардаанд ҳамсӯҳбат
гардидам. Муҳиддин Зоиров дар бораи Раҷабалӣ
Давлатов хотираҳои худро чунин изҳор намуданд:

- Раҷабалӣ Давлатов аз зумраи он раисони номдори
чумҳурианд, ки ному кори онҳо ҳеҷ гоҳ аз хотир, аз
таърих нахоҳад рафт. Он кас дар радифи чунин раисони
машҳур -Абдуғафур Самадов, Саидхӯҷа Урунхоҷаев,
Миралӣ Маҳмадалиев, Карим Исмоилов, Абдурозиқ
Раҳмонов, Кенҷа Назиров, Энаҷон Бойматова, Ниёзмамад
Бегов, Ҳомидҷон Назаров, Талбак Садриддинов, Юсуф
Раҷабов, Абдуҷаббор Зардиев, Абду Авазов. Аскаралӣ
Мирзоев, Имомназар Хоҷаназаров, Шаҳобиддин
Нуриддинов, Акрам Ҳасанов, Холбобо Баротов, Эшбек
Сатторов, Тӯрахон Эсанқулов ва бисёр дигарон меистанд,
ки таърихи кишоварзии ҷумҳуриамонро бе номи онҳо
тасаввур кардан мумкин нест.

Раҷабалй Давлатов дар қатори шахсони номбаршуда
ободонии хоҷагиро вазифаи асосӣ ҳисоб мекард. Дар
давраи раисии ӯ аз соли 1955 то соли 1962 дар колхози
Жданов чанд мактаб, боғчаҳои кӯдакон, гаражи мошинаю
тракторҳо, биноҳои фермаҳои ширию молӣ ва ғайра сохта
ва садҳо гектар заминҳо аз худ карда шуданд.

Раҷабалӣ Давлатов роҳбари серталаб буда,
интизомро дуст медошт, агар ягон корро cap мекард,
албатта, ба охир мерасонд, аз имкониятҳои мавҷудаи
хоҷагй пурра истифода мебурд. Вай шахси инсондӯст,
Солҳо ва одамони наҷиб

161

марди хоксор буд ва ба ҳама як хел муносибат мекард. Р.
Давлатов дар атрофаш мутахассисони кордонро муттаҳид
карда буд, ки ин боиси пешравии корҳояш мешуд.

Р. Давлатов мегуфт, ки агар хоҳӣ ки замин
саховаташро аз ту пинҳон накунад, 366 рӯз мисли сарбоз
рост истода ба он нигоҳубин кун. Агар дар вақташ
нигоҳубин накунй, замин ба ту эҳсон намекунад.

Р. Давлатов бисер халқпарвар ҳам буд. Масалан, як
рӯз дар раёсати колхоз маҷлис шуд ва як масъаларо
муҳокима мекарданд. Як колхозчй аз замини колхозй як
дарза алафро гирифта ба хонааш бурдааст. Ревкомиссия
инро акт кардаасту акнун ҳамон колхозчиро муҳокима
мекунанд. Ин вақт раис гуфт: «Биёед, як бор вазъияти
колхозчиро пеши назар орем. Вай оила ва кӯдак дорад.
Молу ҳол дорад. Дар колхоз шабу рӯз меҳнат мекунад.
Ammo барои як дарза алаф мо ӯро муҳокима мекунем. О,
ин гапи кучо? Вай бечора чй кор кунад? Як раҳми
колхозчиро ҳам хӯред!».

Колхозй ба номи Жданови Шаҳринав дар сари роҳи
калони Термиз - Душанбе чой гирифтааст, бинобар ин
раис кӯшиш мекард, ки колхозй сари роҳ ба таври
намунавй зебу зинат дошта бошад, атрофи хонаҳои
колхозчиҳо, заминҳои колхозй тозаю озода ва
ҳаддалимкон гулзору ба дидан назаррабо бошад.

Раис доимо гаъкид мекард, коре нашавад, ки ҳар
роҳгузару мусофир аз ҳудуди колхоз гузашта истода, ба
ҳоли колхозй мо ханданд. Дар ҳақиқат ҳамин қитъаи
шоҳроҳ ба назар дилрабою ободу зебо менамуд.

Ман шоҳид будам, ки ба колхоз тез - тез адибону
санъаткорон меҳмон мешуданд. Мирзо Турсунзода,
Ҳабибулло Назаров, Носирчон Маъсумй ва дигарон
меҳмонони ҳамешагӣ ва олиқадри колхоз буданд.

Ба фикри ман, омӯхтани роҳи ҳаёти Раҷабалӣ
Давлатов барин фидоиёни хоҷагии қишлоқи чумҳурй ҳам
фарзу ҳам қарз аст барои ҳамаи мо...

Китоби «Раис», - Душанбе, соли 2003
162

Муҳиддин Зоиров

Сайфиддин Абдуллоев
(ба ифтихори 100 - солагии
Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ,
устоди пахтай РСС Тоҷикистон)

Дар таърих ҳар кишвар бо меҳнати ҳалолу софдилонаи
фарзандонаш, бо ташаббусҳои фидокоронаи меҳнатияш, бо
ҳиммати шахсиятҳои ғамхору меҳрубонаш ободу зебо
мегардад, рӯзгору зиндагии мардумаш осуда мешавад. Ва
беҳуда нест. ки дар ҳар давру замон онҳоро эҳтиром намуда
гиромӣ медоранд, аз ҳаёту кору рӯзгорашон ибрат
мегиранд, аз таҷрибаву маҳорати ғании меҳнатиашон сабак
ва панд мебардоранд. Чунин инсонҳои бузург, меҳнатӣ,
обрӯманд дар замони худ мисли Сайфиддин Абдуллоев кам
набуданд.

Сайфиддин Абдуллоев соли 1908 дар шаҳри бостонии
Исфараи вилояти Ленинобод (ҳоло Суғд) ба дунё омадааст.
Обу хоки ин диёр барояш азиз буду дар иқлими зебои он
тарбия ёфта ба камол раеид, дар байни мардуми
меҳнатқарини ин сарзамин обу тоб ёфт. Мӯйсафедони
Исфара нақл мекунанд, ки Сайфиддин Абдуллоев ҷавони
боодоб, орому хоксор, мехнатдӯст, ҳурмату иззати
дигаронро ба ҷо меовард, сухани қабеҳ барои ӯ бегона буд,
ботамкин ба ҳарфи дигарон гӯш медод, ҳамаи ин хислатҳо
аз ояндаи дурахшони ӯ далолат медоданд.

Фаъолияти меҳнатии ин марди корозмуда рангин аст.
То саршавии Ҷанги Бузурги Ватанӣ ҳаёти ӯ бо ин минвол
давом дошт. Дар ин муддат қариб тамоми ҷумҳуриро давр
зада баромад. Солҳои 1930 - 1931 дар ноҳияи Фархор
муаллими мактаби дараҷаи аввал аз ошз то анҷоми соли
1936 дар ноҳияи Куйбышев (ҳозира А. Ҷомӣ) котиби
кумитаи ноҳияи Комсомол буд, аз соли 1937 котиби
комитета комсомолии ноҳияи Исфара таъинаш карданд,
Солҳо ва одамони наҷиб

163

узви КПСС аз соли 1937. Албатта, дар замони Шӯравӣ
нақши ҷавонон ва комсомол ҳамчун шогирд - ёрдамчии
ҳизб ниҳоят калон буд. Ин вазифаро бошарафона иҷро
намуд. Дониш ва лаёқату кордонии устод Сайфидцин
Абдуллоевро ба инобат гирифта солҳои 1937 - 1938
мухаррири рӯзномаи «Коммуниста Исфара» таъинаш
карданд. Дар он солҳо рӯзнома барон дар ҳаёт татбиқ
намудани сиёсати ҳизб ва ҳукумат, таълиму тарбияи
мехнаткашони ҷомеа, хусусан ҷавонон аҳамияти калон
дошт, дар ин корҳо С. Абдуллоев ҳиссаи арзандан худро
гузоштааст.

Солҳои 1938 - 1945 вазифаи ҷонишини директори МТС-
ро ба ӯхдааш гузоштанд, сипас ба ҳайси сардори шӯъбаи
сиёсии МТС-ҳои Исфара ва Қаромазор фаъолията пурсамар
кард. Албатта, МТС дар ҳамон давра як ташкилоти муҳими
сиёсӣ - хоҷагӣ ба ҳисоб мерафт, барои хоҷагии қишлоқ
нақши калон мебозид, корҳои хоҷагиҳоро иҷро намуда
кӯмак мерасонд, масъалаҳоро ҳал мекард ва ба хоҷагиҳо
роҳбарӣ менамуд. Фаъолияти меҳнатии С. Абдуллоеро ба
назар гирифта, ӯро ба вазифаҳои гуногуни масъул таъин
мекардавд, вай аз ӯхдаи ин вазифаҳо бо масъулияти баланд
мебаромад. Солҳои 1946 - 1965 С. Абдуллоевро аввал
ҷонишин, баъд раиси колхози ба номи Ленини ноҳияи
Исфара таъин намуданд. Қариб 20 сол роҳбари хоҷагӣ
будан хизмати бузург аст, аз ҳама муҳимаш бо мехнати
ҳалол сазовори боварии дехқонон будааст, барои хизматҳои
шоён ба Сайфиддин Абдуллоев унвонҳои баланди давлатӣ -
Устоди пахтай РСС Тоҷикистон (1956) Қаҳрамони Меҳнати
Сотсиалистӣ (1957) насиб гардид. Ба ақидаи ман С.
Абдуллоев аз он раисони номдори Тоҷикистон аст, ки ному
кори онҳо ҳеҷ гоҳ аз хотир нахохад рафт. Ӯ дар катори
раисони машҳури ҷумҳурй, ба монанди Саидхоҷа
Ӯрунхоҷаев, Абдуғафур Самадов, Миралӣ Маҳмадалиев,
Карим Исмоилов. Абдурозиқ Раҳмонов, Талбак
164

Муҳиддин Зоиров

Садриддинов, Кенҷа Назиров, Энаҷон Бойматова,
Ниёзмамад Бегов, Ширин Шарифов, Ҳомидҷон Назаров,
Аскаралӣ Мирзоев, Раҷабалӣ Давлатов, Имомназар
Хоҷаназаров, Тӯрахон Эшонқулов, Шаҳобидцин
Нуридинов, Юсуф Раҷабов, Абдуҷаббор Зардиев,
Наҷмиддин Аюбов, Иззатулло Бобокалонов, Абдӣ
Авазов... меистад, ки таърихи тараҳқиёти кишоварзии
ҷумҳуриамонро бе номи онҳо тасаввур кардан мумкин нест.
Ин роҳбарон баҳри пешравии соҳа ва пурнозу неъмат
гардонидани дастархони мардум саҳми арзанда гузоштанд.

Ҳамкорони раис - кӯҳансолон ёдовар мешаванд, ки
роҳбари ҳамонвақтаи хоҷагӣ Сайфиддин Абдуллоев
деҳқононро ҳурмату иззат мекард, дар рӯзҳои тангӣ ёрии
моддию молиявӣ мерасонд, ёриашро ҳеҷ вақт дареғ
намедошт, одаму одамгарй, дурандешй, ҳурмату иззати
инсонро вазифаи асосӣ ҳисоб мекард, доимо манфиати
онҳоро ҳимоя намуда барои иҷрои ин вазифаҳо ҳайати
садорати хоҷагиро сафарбар мекард. Нисбат ба худ,
ҳамкоронаш серталаб буд. Дигар хислатҳои раиси колхоз ин
ободонии деҳаҳои хоҷагй, дуруст истифода бурдани замин,
дар вақташ гузарокидани агротехникаи лозимӣ дар боғҳо,
зардолузорҳо, парвариши ниҳолҳои нав буд, барои иҷрои
ин корҳои лозимй раис ҳамеша бо мутахассисон,
бригадирҳо, сӯҳбату вохӯриҳо мегузаронд, маслиҳат мекард,
чунки боигарии хоҷагӣ ин замин аст. Дар соҳаҳои молиявӣ,
иқтисодӣ, хоҷагй бисёр қавӣ буд, ҳисобу китоби хоҷагӣ
доимо таҳти назорати раис ва ҷонишинҳо буд ва дар ин
бора дар маҷлиси умумӣ доимо ҳисобог медод. Дар ҳамон
солҳо хоҷагӣ ба чорводорӣ ва дигар соҳаҳои хоҷагии
қишлоқ машгул буд, дар айни пешравӣ буд, чорводорй,
базаи хӯрокворй, кадрҳои ин соҳа, саршумори чорво аз
ҳамон солҳо шурӯъ шуда, баъдтар колхоз дар бораи
тараққиёти чорводорй дар ҷумҳуриамон пешқадам шуд.
Дар ин пешравиҳо хизмати Қаҳрамони Меҳнати
Солҳо ва одамони наҷиб

165

Сотсиалистӣ, Устоди чорводорони РСС Тоҷикистон Суфро
- апа Боқиева калон аст.

Ба гуфти модархонди меҳрубон - Бибихон ва
ҳамкорони деринааш Сайфидцин Абдуллоев на фақат
Устоди пахтай РСС Тоҷикистон, Қаҳрамони Меҳнати
Сотсиалистӣ, роҳбари хоҷагӣ, деҳқони забардаст, балки
барои тарбияи фарзандон падари ғамхор, дурандеш, барои
ҳамсар шавҳари гамхору меҳрубон буд, барои ҳамаи онҳо
меҳру муҳаббати доимй дошт. Падари нӯҳ фарзанд (4
фарзанд аз оилаи якум), баъд аз вафоти ҳамсари якум ба
Бибихон хонадор мешавад, аз Бибихон 5 фарзанд таваллуд
мешавад. 6 писар ва 3 духтар тарбия ёфта ба камол
расиданд, ки онҳо: Аҳмадҷон. Одилҷон, Вафоҷон, Олимҷон,
Искандарҷон, Солеҳҷон, Дилоромхон, Шарифахон,
Майрамхон мебошанд. Ҳамаи фарзандон соҳиби маълумот
ва касбу ҳунаранд ва дар соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ
меҳнат мекунанд.

Ҳамсари С. Абдуллоев - Бибихон зани хеле фаъол,
меҳнатдӯст, ғамхор, меҳрубон, баъд аз вафоти шавҳараш
ҳамаи фарзандонро тарбия намуд, ба камол расонид,
хононд, соҳиби маълумот кард, ба хизмати Ватан, меҳнати
ҳалол равона намуд. Аз устод С. Абдуллоев як ҳавлии
қадима, хонаи похсадевор, якчанд бех дарахти зардолу ва
номи нек мерос мондааст. Ҳоло модари ғамхор Бибихон
кӯшиш мекунад, ки барои рӯзгори фарзандон ва келину
наберагонаш шароити хоксорона муҳайё намояд, албатга,
дастгирии роҳбарони хоҷагии ба номи Ленин ва нохдяи
Исфара дар ин кори савоб лозим аст.

Дар бораи корнамоии С. Абдуллоев бисёрҳо гуфтаанду
мақолаҳо навиштаанд. Номи ӯ дар китоби «Энсиклопедияи
Советии тоҷик» бо хати заррин навингга шудааст.

Ходими намоёни давлатию ҷамъиятӣ, яке аз занҳои
бомаърифату мӯътабари ҷумҳурии Тоҷикистон -
Низорамо Зарифова дар бораи С. Абдуллоев чунин ёдовар
166

Муҳиддин Зоиров

шуд: Ман Сайфидцип Абдуллоевро ҳамчун шахси

мӯътабар, хоксору кордон, рохбари яке аз хоҷагиҳои
пешқадами ба номи Ленини райони Исфара аз соли 1959
мешиносам. Ман мудири шӯъбаи оид ба кори занони
Комитета Марказии ҲК Тоҷикистон будам. Соли 1959 бо
як гурӯҳ занон барои ошно шудан ва таҷриба омӯхтану ёрй
расонидан ба корҳои занон ба райони Исфара омадем. Мо
ҳамчун хоҷагии пешқадам корро аз хоҷагии ба номи Ленин
cap кардем, хоҷагӣ дар маркази ноҳия ҷойгир буд, масъала:
корҳои оммавӣ - сиёсӣ, тарбиявӣ байни занҳо ва духтарон,
мубориза ба урфу одатҳои кӯҳна, тавсия намудани занони
болаёқат ба вазифаҳои роҳбарикунанда аз рафти кори
Совета занҳо буд. Ба мо ҳаматарафа шароит муҳайё
намуданд, дар ҳамаи бригадаҳо, минтақаҳо вохӯриҳо шуд,
охирон дар маркази колхоз маҷлис ҷамъбаст карда шуд.
Роҳбари хоҷагии ба номи Ленин Сайфидцин Абдуллоев
ҳаматарафа масъала ва таклифҳои моро маъқул дониста
дастгирй намуд.

Сайфиддин Абдуллоев, пеш аз ҳама, инсони
хушмуомила, самимию хоксор будааст. Ин раиси колхози
пешқадамро роҳбарони республика ҳамеша ҳурмату
эҳтиром мекунанд, хизматҳои шоёни С. Абдуллоев барои
роҳбарони хоҷагӣ ва деҳқонон, шахсан ҷавонон як мактаби
ҳаёт буда, барои пешравии ҷумҳуриамон лозим аст,- мегӯяд
Низорамо Зарифова.

Ибодат Раҳимова ходими намоёни давлатию ҷамъиятй,
яке аз занҳои фаъоли ҷумҳурӣ, шахси мӯътабар дар бораи
Сайфиддин Абдуллоев чунин ибрози ақида кард:

Ман С. Абдуллоевро аз соли 1958 мешиносам, ҳамчун
шахси фаъол, яке аз раисони номдори ҷумҳурӣ, ҳамеша
колхозаш пешкадам. аз замин ҳосили баланд мегирифт,
колхоз обод, ҳамаи корҳои хоҷагӣ намунаи ибрат буд.

С. Абдуллоев хеши ҳамсарам Пӯлод Абдуллоев
мебошад, оилаи С. Абдуллоев Бибихон ҷияни Пӯлод
Солҳо ва одамони наҷиб

167

Абдулпоев ҳаст, аз ин ҷихат рафту омад доштем.

Дар ёд дорам, мо хеле ҷавон будем, таҷрибаи кори
колхозхои пешкадам, аз он ҷумла колхози ба номи Ленини
ноҳияи Исфара дар маҷлису сессияю пленумҳои ноҳия,
вилоятӣ ва ҷумҳурй чандин бор шунавидам, колхоз дар
бораи гирифтани ҳосили баланди зироатҳои хоҷагии
қишлоқ, тартибу интизоми кор, тарбияи ҷавонону
комсомолон, кори Совета занҳо намунаи ибрат буд.

Аз ҳама муҳимаш меҳнати ҳалол, ғамхории доимӣ,
шароит муҳайё намудан, бо колхозчиён дуруст истифода
бурдани заминҳои корам, риоя намудани устави колхоз
намунаи ибрат буд. Ҳамаи ин кордониҳо сабаби мушарраф
шудани устод Сайфидцин Абдуллоев ба унвони баланд -
Қаҳрамони Меҳнати Социалистй ва устоди пахтай
Тоҷикистон мушарраф гардид. Илоҳо ин шахси бузургро
рӯҳашон шоду ҷояшон ҷаннат бод.

Дар Исфара дар ҳамон солҳо ва сонитар монанди дигар
ноҳияҳои вилоятҳои кишвари Тоҷикистон роҳбарони
хоҷагиҳо, яъне раисони колхозҳои ботаҷриба, фидокору
ташаббускор забони деҳқонию заминро қадр намуда кор
мекарданд. Инҳо Зокирхӯҷа Ҳасанов, Сайфидцин
Абдуллоев, Мирзоқул Бозоров, Ҳамроҳхӯҷа Мукаррамов,
Бобоҷон Ғоибназаров, Шаҳобиддин Нуридинов, Узоқбой
Асроров, Тӯрахӯҷа Каттаев, Абдулазиз Ҳасанов,
Абдураззоқ Раҳимов, Абдусамад Шомирсаидов, Фахриддин
Ашӯров, Аълохон Мақсудов, Дадохон Султонов, Маҳбуба
Сидиқова, Кубро Собитова, Абдуҳаким Ҳалимов ва
дигарон буданд.

Ногуфта намонад, ки Сайфидцин Абдуллоев бо
арбобони бузурги давлатамон, фарзандони намоёни кишвари
азизамон Бобоҷон Ғафуров, Ҷаббор Расулов, Турсун
Ӯлҷабоев, Мунаввар Шогадоев, Назаршо Додхудоев,
Абдулаҳад Қаҳҳоров, Мирзо Раҳматов, Маҳмадулло Холов,
Ашӯрбибӣ Азимова, Пӯлод Абдуллоев, Низорамо Зарифова,
168

Муҳиддин Зоиров

Ибодат Раҳимова ва дигарон вохӯрда, ҳамсӯҳбат шуда
маслиҳатҳо шрифта буданд. Онҳо ба ин бузургон,
фарзандони азизу ғамхор ҳамеша минатдорӣ изҳор
менамуданд.

Ба гуфти ҳамкорон - қӯҳансолони ҳамонвақта он солҳо
сиёсати пахта хеле баланд буд, агар плани пахта иҷро
нашавад, ин як камбудии калони колхоз ҳисоб мешуд, лекин
Раис нағз медонист, ки хоҷагй аз пахта зарар намедид. ба
хоҷагӣ пахта ҳамавақт фонда меовард, ба шарофати пахта
колхоз аз давлат - пул, маҳсулотҳои хӯрокворӣ, аз орд cap
карда то шакар, хӯроквориҳои чорво мегирифтанд, аз пахта
рӯзгори колхозчиён фаровон мешуд.

Барои ҳамин аҳамияти пахтаро ба назар шрифта устод
Сайфиддин Абдуллоев пешакӣ тайёрӣ медид, ин дар вақташ
бо сифати баланд гузаронидани шудгори замин, чунонки
мегӯянд «олим бошӣ такрор кун, деҳқон бошӣ шудгор кун»,
истифода бурдани пору, нуриҳои минералӣ, коштани
навъҳои нави пахта, до ба до намудани кадрҳо,
мутахассисон, саркорону бригадирҳоро дар вақташ дида,
ҳал менамуд, дар натидаи ин корҳо плани пахта ҳар сол
бомуваффақият идро мешуд, ин обрӯю шарафи ходагй буд.

Имсол дашни мубораки 100 - солагии Қаҳрамони
Мехнати Социалистй, устоди пахтай РСС Тодикистон С.
Абдуллоев барпо мегардад. Мо хизматҳои шоистаи ӯро ба
ёд меорему давононро хддоят мекунем, ки дарси одаму
одамгарй, боинтизомӣ, ватандӯстӣ, ташаббускорй, ба
деҳқонон эҳтиром карданро ба монанди Сайфиддин
Абдуллоев барин устодон биомӯзанд, барои пешравию
ободонии кишвари азизамон камари ҳиммат банданд.

Таклифи мо бо роҳбарони Ҳукумати ноҳияи Ис4)ара -
Хизмати шоистаю арзандаи С. Абдуллоевро ба назар
шрифта ҳамдун Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистй, Устоди
пахтай РСС Тодикистон ба номи вай гузоштани ягон
ходагй, колхоз ё кӯчаю манзилгох, хайкал ё нимпайкара,
Солҳо ва одамони наҷиб

169

бунёди осорхона, нашри китоб ва дигар тадбирҳоро дида
бароянд.

Ин барои таърих, барои рӯҳбаланд гардонии наели
наврас лозим аст.

Сайфиддин Абдуллоев шахси мӯътабар, яке аз
фарзандони обрӯманди Исфара буд, мардум ӯро хуб
меншнохтанд.

Илоҳо рӯҳаш шоду ҷояш ҷаннат бошад.

Бигузор, ин ҷашни бузурги устодон ба халқи кишвари
азизамон бахту саодат, файзу баракат, сулҳу амният,
тинҷию оромӣ ва ғалабаҳои нав ба нав оварад ва рӯхи
гузаштагонамон аз мо шод гардад.

«Садои мардум»,

№ 130 (2361)

22 ноябри соли 2008.

«Минбари халқ»,

№ 92 (661),

29 ноябри соли 2008.
170

Муҳиддин Зоиров

ДЕҲҚОНИ АСИЛ ВА ИНСОНИ КОМИЛ

(Иззатулло Бобокалонов)

Аввали солҳои ҳафтод. Тахминан 30 сол пеш. Ман
мудири шӯъбаи кишоварзии КМ ҲК Тоҷикистон шуда
кор мекардам. Ёд дорам, ки як рӯзи шанбе бригадаи
махсуси КМ бо сардории котиби якуми КМ шодравон
Ҷаббор Расулов ба нохдяи Ленин барои шинос шудан ба
вазъияти кори соҳаи кишоварзӣ баромадем. Ҷаббор
Расулов аъзоёни бригадаро тақсим карда, ба ман гуфт, ки:

- Рафик Зоиров ту ба минтақаи Варзоб меравӣ. Дар ин
минтақа хоҷагиҳои зиёде ҳастанд. Шароити онҳо аз
хоҷагиҳои обй дида вазнинтар, ба онҳо кӯмак расондаи
лозим аст. Вақтҳои охир ба ин хоҷагиҳо рафту омад хеле
кам шудааст. Аслан гирем, мо роҳбарон бо деҳқонон кам
вомехӯрем ва ба онҳо кам аҳамият медиҳем, ин камбудии
мост. Дар хоҷагиҳои ин минтақа деҳқонони пуртаҷрибаву
кордон бисёранд. Он ҷо чорводорон, ғаллакорон, богу
токпарварони пешқадам хеле зиёданд. Мо бояд аз кору
зиндагонии онхо ҳамеша бохабар бошем, бо халқ, бо
деҳқонон будан лозим. Ту рафта фаҳм, ки онҳо чӣ
проблемаҳо доранд, ҳамаашро аз наздик омӯз, хулоса
барор. Натиҷаи мулоқот соати 5 - дар колхози «Россия»
ҷамъбаст мешавад, он ҷо баромад карда, ахбор медиҳӣ,
фаҳмо? Аз колхози «Правда» коратро огоз намо, дар ин
ҷо як шахси комил ва мутахассиси сохдбтаҷрибае ҳаст, ки
ман ӯро нағз медонам. У инсони хеле меҳнатдӯст, нисбат
ба колхозчиён доимо ғамхорӣ зоҳир мекунад. Ин шахси
некном Иззатулло Бобокалонов ном дорад. Бо ӯ сӯҳбат
кун. Дар хотир дорам, ки ӯ дар як маҷлиси водӣ аз ваҷхд
обёрӣ кардани заминҳо, ободонии роҳҳо, сохтмонҳои нав,
бунёди боғу токзорҳо масъала ба миён гузошта буд. Дар
хусуси заминхои Эсанбою Шӯртӯқай низ дархосту
пешниҳодҳо баён намуда буд. Аз ӯ пурс, ки ҳолиё ин
масъалаҳо чӣ хел ва корҳо дар кадом ҳолат қарор доранд.
Мақсад аз ин ба хоҷагиҳои ин минтақа аҳамият дода, ёрии
амалй расонидан аст. Агар дар ин хоҷагиҳо кор дуруст
Солҳо ва одамони наҷиб

171

ташкил шавад, маҳсулоти кишоварзӣ хеле фаровон
мешавад, ки ин барои таъминоти аҳолии пойтахт хеле
манфиатнок ва оварданаш низ осону камхароҷот аст.

Пас аз супориши Ҷаббор Расулов ман бо ҳамроҳии
котиби дуюми кумитаи ноҳиявй Ленов ба роҳ баромадем.
Албатта, роҳ хеле дур, пасту баланд буд. Раҳораҳ
маълумамон гардид, ки дар ин минтақа бисёр масъалаҳои
ҳалношуда ба назар мерасанд. Баъд аз тай кардани роҳи
зиёда аз 2 соата мо ба колхози «Правда» расидем. Раиси
колхоз Иззатулло Бобокалонов бо як гурӯҳ колхозчиён,
бригадиру фаъолон дар назди идораи колхоз, яъне дар
саҳро сӯҳбат доштанд. Онҳо моро дидан замон хурсандӣ
карда, гарм истиқбол намуданд. Баробари дидани мо бо
овози баланд И. Бобокалонов гуфт, ки раҳмат, бисёр нағз,
ки шумо рафиқ Зоиров ба колхози мо омадед. Ин якумин
маротиба аст, ки мудири шӯъбаи КМ ҲК Точикистон ба
колхози мо меояд, 5-6 сол пеш як лектори Кумитаи
Марказӣ омада буду халос. Мо хеле миннатдор, бисёр
ташаккур.

Сипае, мо ба идораи колхоз омадем. Қитьаи
заминҳоро аз назар гузаронидем, бо деҳқонону
колхозчиён аз наздик сӯҳбат кардем. Раис ҳамаи
мушкилоту пешомадҳояшро ба мо баён кард. Ман
Иззатулло Бобокалоновро пештар ҳам аз наздик
мешинохтам ва бо ӯ борҳо вохӯрда будам. Лекин бо кору
фаъолияташ он замон шинос шуда, боз маълумам гашт,
ки ин шахси бисёр дилсӯз, гамхору ташкилотчӣ, гуфтораш
буррою аниқ, конкретӣ ва ҳамаи нақшаҳои хоҷагиро нағз
медонисгааст. Эҳсос намудам, ки И. Бобокалонов одами
хоксору фурӯтан, ҳамеша бо меҳнаткашон ва мудом бо
халқ аст.

Он ҷо мо дигар хоҷагиҳоро низ дида, тахминан
соатҳои чор ба колхози «Россия» равона шавем. Дар
гардиши колхози «Россия» Ҷаббор Расулов, Ғоибназар
Паллаев, Иван Фёдорович Дедов ва дигарон истода
буданд. Нохост Иззатулло Бобокалонов, ки ба маҷлис
равона буд, омада истоду ба роҳбарон аҳволпурсӣ кард.
172 Муҳиддин Зоиров

Сипас, Ҷаббор Расулов ба Иззатулло Бобокалонов рӯ
оварда:

- Корҳоятон чӣ хел? - гуфт.

- У дар ҷавоб бо овози баланд ҷавоб дод:

- Раҳмат ба шумо, ки якумин маротиба мудири
шӯъбаи Кумитаи марказиро ба колхози мо фиристодед.
Ба рафик Зоиров раҳмат, офарин. Сипас, Ҷаббор Расулов
хандида гуфт:

- Ман солҳои зиёд аст, ки кор мекунам, аммо ягон кас
офарин нагуфтааст, вале Муҳиддин Зоиров ду - се соат ба
колхози «Правда» (ҳоло совхози Куйбышев) рафтанду
шумо ин қадар баҳои баланд додед, офарин гуфтед, -
гуфта хандид. Суханони дилписанди Иззатулло
Бобокалонов ба Ҷаббор Расулов маъқул шуду маҷлис ҳам
нағз барпо ва ҷамъбаст шуд. Ба фикрам, аз ҳама муҳимаш
дар ҳамин маҷлис, дар ҳамин сӯҳбат, бисёр масъалаҳои ин
минтақа, аз ҷумла масъала.ҳои азхуд ва обёрӣ кардани
заминҳо, сохтмон, тараққӣ додани боғу токпарварй,
чорводорӣ ва дигар масьалаҳо ҳаллу фасл гардиданд.
Баҳри иҷрои ин корҳои муҳиму рӯзмарра вазоратҳо ва
дигар ташкилотҳои дахлдор вазифадор карда шудаанд.

Баьдтар ман вазири хоҷагии қишлоқ таъин шудам ва
боз алоқаҳои корӣ бо ин колхоз қавитар гардид. И.
Бобокалонов доимо ба Вазорати хоҷагии қишлоқи
ҷумҳурӣ омада меистод ва аз имкониятҳои мавҷуда
истифода мебурд. Хоҷагиаш яке аз хоҷагиҳои пешқадам
шуд. Баъдтар хоҷагӣ ғолиби мусобиқа гардид, байрақдор
шуд, дипломи НКХХ - ро сазовор гардид. Хуллас, ба як
хоҷагии таҷрибаомӯз ва намунавӣ табдил ёфт.

И. Бобокалонов ободонии хоҷагиро вазифаи асосӣ
ҳисоб мекард, дар колхоз сохтмонҳо бунёд шуданд. Аз
чумла мактабҳо, беморхона, боғчаи кӯдакон, бинои
колхоз, гараж, фермаи ширию молй, стансияи насоси
обкашӣ. азхудкунии заминҳои нав ва ғайраҳоро метавон
ном бурд.

И. Бобокалонов агар ягон корро ба нақша мегирифт,
онро то охир ба анҷом мерасонид, пеш аз ҳама
Солҳо ва одамони нациб

173

имкониятҳои мавҷудаи хоҷагиро ба кор мебурд, ба
идораҳои дахлдор рафта фаҳмонда, маслиҳат, ёрӣ талаб
менамуд, ба ин хислатҳои хубаш корҳояш низ хеле пеш
мерафтанд ва саривақт иҷро мешуданд.

Дигар хислати И. Бобокалонов ин аст, ки ӯ бисер
одамдӯст, инсонпарвар, марди хоксор, ба вазифаю
мансабаш нигоҳ накарда, ба ҳама як хел муносибат
мекунад. Роҳбари хоҷагӣ, раиси колхоз, директори совхоз,
агар забони мардумро ёбад, кораш осон, наёбад ягон
кораш пеш намеравад, азоб мекашад. Чунки ӯ доимо ва
шабу рӯз бо халқ аст. И. Бобокалонов солҳои зиёде дар ин
вазифаи шарафнок ӯхдабароёна кор кард.

И. Бобокалонов дар фаъолияти меҳнатияш аз
одамони номдор, арбобони давлатй ва ҷамъиятй ба мисли
Бобоҷон Ғафуров, Турсун Улҷабоев, Ҷаббор Расулов,
Абдулаҳад Қахҳоров, Маҳмадулло Холов, Раҳмон
Набиев, Қаҳҳор Маҳкамов, Иззатулло Ҳаёев ва дигарон
бисёр чизҳоро омӯхт, андешаҳояшро ба онхо баён намуда,
маслиҳатҳои онҳоро дар хочагӣ амалӣ мегардонд.

И. Бобокалонов ҳамчун роҳбари хоҷагй, бо инсонҳои
кордон, барӯманд, риштаи ҳамкорӣ, дӯстию бародарӣ
дошт ва дорад. Инҳо аз кабили Низорамо Зарифова,
Ибодат Рахимова, Махфират Каримова, Гулафзо
Савриддинова, Мирзо Бобоев, Лақай Қармишев, Акбар
Махсумов, Султон Мирзошоев, Абдулмачид Достиев,
Қозидавлат Қоимдодов, Ҷамолиддин Мансуров,
Насриддин Ибодов, Абдукарим Қосимов, Камол Сӯфиев,
Ҷамолиддин_ Тағоев, Усмонқул Шокиров, Ҳабиба
Ғуфронова, Уроқ Аловиддинов, Ятим Мирзоев, Офоқхон
Катаев, Ваҳоб Воҳидов, Мӯсо Баротов, Сангин Ҳафизов,
Искандар Чиллаев, Сироҷиддин Ҳақназаров, Маҳмад-
назар Худоназаров, Рамзид Масаидов, Кенҷа Назиров,
Абдукарим Шарифов, Х,омидҷон Назаров, Раҷабалй
Давлатов, Юсуф Рачабов, Амир Қарақулов, Сафар
Ниёзов, Карим Миралиев, Азизбек Шарифов, Абдуваҳоб
Саидмуродов ва бисёр дигаронанд, ки дар ҳаққи ӯ
суханони нек мегӯянд, зеро худи ӯ ҳамқадами онҳо буд ва
174 Муҳиддин Зоиров

аз некию ғамхориҳои беназири ин гуна шахсони маъруф
якумр сипосгузор аст.

И. Бобокалонов боз аз он сарфароз аст, ки бо
адибони номдор чун Турсунзодаву Раҳимзода, Мӯъмину
Лоик, Ибод Файзуллоеву Холмурод Шарифов ҳамсӯхбату
хамнишин гардидааст.

Иззатулло Бобокалонов дар сӯҳбат ҳамчун инсони
соҳибтачриба, пири деҳқон, ҳамеша қайд менамояд, ки
дар сарзамини Тоҷикистон, бо ибтикори Президентамон
Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон сулҳу салоҳ, тинҷию оромӣ,
вахдату якдилй пайдо шуд. Мо нағз медонем, ки сулҳу
салоҳ дар кишвари азизамон бо чӣ азобу машакқат
муяссар гардид. Ин сулҳу салоҳ - оромй, албатта, гарави
хушбахтиву ояндаи халқи азизамон ва пешрафти тамоми
соҳаҳои хоҷагии халқи Тоҷикистон мебошад.

Иззатулло Бобокалонов бо хурсандӣ изҳор менамояд,
ки бо ташаббусҳои наҷибу дастгирии оқилонаи
Президентамон, Ҷаноби Олӣ Эмомалй Раҳмон бисёр
иншоотҳои ҳаётан муҳими аср бунёд ёфтанд ва бунёд
шуда истодаанд. Сохтани нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда,
нақби Анзоб, муҷассамаи шоҳ Исмоили Сомонӣ. шоҳроҳи
мошингарди Кулма - Қароқум - Мурғоб, Хоруғ, Қалаи
Хумб - Кӯлоб, роҳи оҳани Қӯрғонтеппа - Кӯлоб ва дигар
объектҳои хоҷагии халқ бунёд ва ба роҳ монда мешавад.

И. Бобокалонов дар сӯҳбат изҳор намуд, ки зодгоҳи ӯ
минтақаи Варзоб, монанди дигар ноҳияҳои кишвари
азизамон, як порча замини муқаддаси Тоҷикистон аст.
Варзоб зеботарин гӯшаи диёрамон аст ва бо қарори
Хукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ноҳияи Варзоб ба
минтақаи истироҳат ва туризм табдил ёфт, ки ин барои
тараққиёту пешравии ноҳия мусоидат хоҳад кард.
Хурсандиовар аст, ки дар солҳои 2000 - 2010 нақшаҳои
мушаххас андешида шудааст, ки дар он ноҳияи Варзоб ба
минтақаи истироҳатй, табобатӣ, санаторию курортӣ ва
сайру саёҳат (туризм) табдил меёбад.

Бар замми ин бунёди роҳи зеризаминии Анзобу нақби
Уштур барои пешрафти иқтисодию иҷтимоии ноҳия низ
Солҳо ва одамони наҷиб

175

омили эътимодбахш аст.

- Ҷавобан ба ин икдоми шоистаи ибрати Роҳбари
давлат, мо кӯҳансолон бо хамроҳии сокинони ноҳия
дучанд кор мекунем, ки ин минтақаи Варзоб ҳамчун
меҳмонхонаи Тоҷикистони азиз рӯз аз рӯз ободу зебо ва
ба бӯстони ҳақнқиву биҳишти воқеии рӯи замин табдил
ёбад.

Бо ибтикори Президени Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ
Эмомалй Раҳмон соли 2003 - соли Байналмилалии оби
тоза эълон шудааст, ки ҳадаф аз он муайян намудани
сиёсати давлат дар соҳаи самаранок истифода бурдани
оби тоза ва ҳифзи захираҳои он мебошад. Аз чониби
дигар ба ин масьалаи муҳими хоҷагии халқ ҷалб сохтани
афкори ҷаҳонй ба ҳисоб меравад.

И. Бобокалонов ин масъалаи муҳимро ҷонибдорй
карда, об ин ҳаёт, саломатии инсон, ин ғамхорӣ дар ҳаққи
халқҳои ҷаҳон аст, мегӯяд.

Иззатулло Бобокалонов дар тӯли фаъолияти меҳнати
бисёрсолаи худ, дар пешрафти соҳаи хоҷагии қишлоқи
ҷумҳурй пурмаҳсул ва фидокорона заҳмат кашида
омадааст. Ин шахси комил чандин маротиба ба депутата
Совета Олии РСС Точикистон, дар ҳайати КМ
Тоҷикистон, аъзои Шӯрои колхозҳои ресиубликавй ва
вакили Шӯрои ноҳиявй, Шӯрои қишлоқ, узви Кумитаи
ҳизбии ноҳиявӣ ва дигар ташкило гҳои ҷамъиягӣ интихоб
шудааст.

Ҳамчун пири деҳқонҳо, роҳбари пуртаҷриба дар ин
ҷамъомадҳо ҳамеша баҳри пешрафти соҳаи кишоварзй,
ободонии кишвар ва дигар масъалаҳои муҳим фикрашро
баён менамояд. Маслиҳатҳо медиҳад. Албатта, ин барои
пешрафти соҳаи кишоварзӣ, ғамхории муҳим ба шумор
меравад. Саҳми И. Бобокалонов дар тарбияи кадрҳои
соҳаи хоҷагии қишлоқ дар ноҳияю колхоз, махсусан дар
байни ҷавонон мустаҳкам кардани робитаи дӯстию
бародарӣ калон аст. Хизматҳои шоёни И. Бобокалоновро
Ватан қадр карда, ӯро бо бисёр ордену медалҳо
мукофотонидааст.
176

Муҳиддин Зоиров

Иззатуллои мо дар оиладорй низ намунаи ибрат аст.
Ин пири хирад соҳиби даҳ писари дилҷӯву як духтари
гулрӯест. Бобои беш аз 50 набераю абера ва чевара
гардида, аз ин ҳадяи бахту иқбол худро хушбахттарин
инсон меҳисобад. Ҳар замон «бооо - бобоҷон», - гуфтани
набераҳо ӯро басо гуворову гӯшнавоз аст. Иззатулло
маънои ҳаётро дар оилаи аҳлу тифоқ дониста, ба
фарзандонаш доимо кори неку номи нек ва рафтори хубро
талкин менамояд. Аз ин ҷост, ки нисарони ин марди
некном ҳамаашон соҳиби оилаи хубу касбу ҳунаранд. Чун
падари хеш баҳри ободии Ватану миллати соҳибиқболу
соҳибистиқбол хизмат менамоянд.

И. Бобокалонов бо меҳнати софдилонаву таҷрибаи
бои худ дар байни мардум соҳиби обрӯю эътибори баланд
гардидааст. Номи ин пири деҳқононро дар қатори
раисони машҳуру номдори ҷумҳуриямон, ба мисли
Абдуғафур Самадов, Саидхӯҷа Урунхоҷаев, Миралӣ
Махмадалиев, Карим Исмоилов, Абдурозиқ Раҳмонов,
Кенҷа Назиров, Энаҷон Бойматова, Ниёзмаҳмад Бегов,
Ҳомидҷон Назаров, Аскаралй Мирзоев, Абдуҷаббор
Зардиев, Талбак Садридцинов, Имомназар Хоҷаназаров,
Абду Авазов, Шаҳобиддин Нуриддинов ва дигарон
боэҳтиром ба забон меоранд.

Умедворам, ки фаъолияти минбаъдаи И. Бобокалонов
таҷрибаи бои ин инсони заҳматпеша, ба мамлакату
мардуми тоҷик, ободию сарсабзии Тоҷикистон ва наели
ояндаву бунёдкунандагони ҷамъияти демократа,
ҳуқуқбунёд ва дунявӣ кӯмак мерасонад.

Ниҳоли умратон пурбор гардад,

Шуморо умри некӯ ёр гардад.

Дар ин дунё бизӣ сад соли дигар,

Ки дунё аз шумо гулзор гардад.

«Садои мардум»,

№ 57 (1429),

2 июли соли 2002.
Китоби «Ситораи Варзоб»,

- Душанбе, «Файз», 2002.
Солҳо ва одамони наҷиб

177

ТОҶИКПИСАРИ ҚАҲРАМОН

(бахшида ба 80 солагии Мирзо Бобоҷонов)

Мо дар бораи тоҷикписаре сухан мегӯем, ки
қаҳрамониҳои бемислу монанди ӯ ифтихори миллат аст,
чунки дар ҳаёту фаъолияти худ барои ватану халқи азизаш
хизматҳои хеле арзанда кардааст.

Ба ман ҳамсари Мирзо Бобоҷонович Сабоҳат
Бобоҷонова занг зада, баъд аз салому алейк оромона
мақсаду нияташро фаҳмонда, гуфт, ки ният кардам ба
муносибати 80 - солагии Мирзо Бобоҷонов як китоби
ёдоварӣ барорам. Шумо Мирзо Бобоҷоновро хуб
мешинохтед, дар ҷумҳуриамон ҳамроҳ кор кардаед, чй
мешавад, ки ниятҳоятонро нависед. Албатта, ман хоҳиши
Сабоҳагбонуро пазируфтам ва баъд аз сӯҳбат ба хулосае
омадам, ки он чи ки дар бораи рафиқу муддате ҳамкорам
Мирзо медонам, рӯи коғаз меоварам.

Мирзо Бобоҷонов ходими хеле намоён, пуртаҷриба,
дар вазифаҳои хеле масъули ҳизбй, давлатӣ ва
ташкилотҳои ҷамъиятӣ кор кардааст, аз хама муҳимаш
иштирокчии Ҷанги Бузурги Ватанӣ буд. Ин пулемётчии
ҷасурро ҳама мешиносад. Ин ном дар Виславу теппаи
Сандамир, дар Днестру даштҳои Украина овозадор аст.
Пулемёги ӯ дар музеи марказии Қушунҳои Мусаллаҳи
собиқ Иттиҳоди Шӯравии шаҳри Маскав маҳфуз аст.
Ҳамаи ин корҳо як китоби таърихй аст, лекии ман розӣ
шудам, ки баъзе ақидаҳоямро нависам. Ба андешаи ман
Мирзо Бобоҷонов, пеш аз ҳама. инсони ҳололкор,
ватанпарвар, сулҳҷӯй, одамдӯст буд. Зиндагонии
хоксорона дошт ва хоксорона аз ҷаҳон рафт.

Мирзо Бобоҷонов 25 - уми июли соли 1925 дар оилаи
коргар ба дунё омад. Баъди хатми омӯзишгоҳи педагогии
шаҳри Уротеппаи вилояти Ленинобод (ҳозира Суғд), соли
1941 муддате чанд дар мактаби таҳсилоти ҳамагонй
178

Муҳиддин Зоиров

синфҳои ибтидоиро дарс дод. Вақте ки ҷанги хонумонсӯз
оғоз гардид, соли 1943 ихтиёран ба дифои Ватан бархост.
Аввал дар шаҳри Чорҷӯи Туркманистон дар омӯзишгоҳи
ҳарбии Орлов курси махсуси тайёриро гузашт. Ҳамон сол
ба сафи кушунхои полки тирандози рақами 110, ки аллакай
сари синаашро нишони «тирандози ворошиловӣ» зеб
медод, ба муҳориба баромад. Барои озод кардани деҳаи
Кунсеваловкаи вилояти Полтава бо фашистон фаъолона
размид. Баъдтар, январи соли 1944 ба полки тирандозии
раками 294 - и дивизияи тирандозии раками 97 фиристода
шуд. Дар ин задухӯрдҳои шадид бо душман мардонавор
рафтор карда, зиёда аз 300 аскари фашистро бо пулемёти
«Максимка» - аш несту нобуд сохт, 14 нафарро асир
гирифт. Ин каҳрамонии ӯро бо ордени «Шараф» кадрдонй
карданд, вале худ аллакай дорандаи ордени Байрақи Сурху
ордени Суворов ва Богдан Хмелнитский буд. Ин
ҷавонмарди ҷасур дар соҳили Висла, дар назди истехдоми
Сандамир корнамоии чангӣ нишон дод. Бо вуҷуди маҷрӯҳ
будан тан ба душман надод, то лаҳзаи охирин бо
пулемёгаш истодагарй кард, ки душман дигар тобу тавон
накарда ақибнишинӣ намуд. Дар ин муҳориба номи
«Қаҳрамони Сандамир» - ро гирифта дар саҳифаи таърих
бо хатти заррин накш гузошт. Соли 1992 Мирзо Бобочонов
дар синни 67 солагй аз олам гузашт.

Мирзо Бобочонов дар солҳои баъди Ҷанги Бузурги
Ватанй дар ташкилотҳои комсомола, маориф. партиявй,
иттифоки касаба кор карда то ба ҷонишинии шӯъбаи КМ
ҲК Тоҷикистон расид. Дар ҳамаи ин вазифаҳо бо маҳорати
баланд кор карда, монанди роҳбарони дигар шӯъбаҳои КМ
барои иҷрои вазифаҳои дарпешистода меҳнаткашони
чумҳуриамонро барои ичрои вазифаҳо сафарбар мекард,
чунки Мирзо Бобочонов тачрибаи калони сухангӯӣ дошт,
бо нутқи буррову суханҳои пурмазмун гуфтаву ба халқ
фаҳмонда метавонист.

Мирзо Бобоҷоновро дар тамоми гӯшаю канори
чумҳуриамон, вилояту ноҳияҳо мешиносанд. У чун вакили
Солҳо ва одамони наҷиб

179

КМ ҲК Тоҷикистон, инсони пуртаҷриба, шахси обрӯманд
зуд-зуд ба шаҳру навоҳии ҷумҳурй, бо ҳамроҳии
коргаронаш сафар мекард, бо коргарон, деҳқонон ва бо
одамони касбу кори гуногун вохӯрию мулоқотҳо ороста,
сӯҳбату маърӯзаҳо хонда, бо мардум саволу ҷавоб мекард.
Ин вохӯриҳо ба мардуми азизамон як гамхорӣ дар ҳақи
онҳо буд.

Мирзо Бобоҷонов ҳамеша дар вохӯрию сӯҳбагҳо дар
хусуси арбобони намоёни давлатамон, фарзандони халқи
тоҷик - Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо
Турсунзода, Ҷаббор Расулов, Турсун Улҷабоев, Мунаввар
Шогадоев, Абдулаҳад Қаҳҳоров, Маҳмадулло Холов,
Назаршо Додхудоев, Боқӣ Раҳимзода, Мирсаид
Миршакар... ran мезад ва доим мегуфт, ки мо аз рӯзгору
фаъолияти ин қабил роҳбарони шинохта дар ҳақиқат
мефахрем. Омӯхтани роҳи ҳаёт, саргузашти ин арбобони
давлатй, шахсан барои тарбияи ҷавонон, пешрафти
имрӯзаю ояндаи кишвари азизамон зарур аст.

Мирзо Бобоҷонов ҳамеша дар вакти вохӯриҳо бо
дехқонон эҳтиромона муносибат мекард, чунки кори
дехқонӣ ба замин вобаста аст, вай медонист, ки агар ба
замин ҳалол меҳнат кунем, аз ин ҳазорон тонна пахта,
ғалла, меваю сабзавот ва дигар маҳсулотҳои кишоварзй
рӯёнида метавонем. Замину деҳқон хӯронанда ва
нӯшонандаи мост, мо бояд ба қадри ҳар ваҷаб замин расем,
ғамхораш бошем, зеро ҳарчи хоҳем ҳамонро медиҳад.

Мирзо Бобоҷонов, албатта, ҳамчун ходами
пуртаҷриба, кордон нағз медонист, ки кишоварзй дар
потенсиали иқтисодии ҷумҳурӣ вазни калону ҳалкунанда
дорад. Дар деҳот зиёда аз 70 фисади ахолй зиндагй дорад
ва беҳбуди рӯзгори вай маҳз ба ҳамин соҳа сахт вобаста
аст.

Ҳамсари Мирзо Бобоҷонов Сабоҳат Бобоҷонова дар
хотираҳои худ навиштааст: «Моҳи сентябри соли 1992
ҷангу хунрезӣ дар Тоҷикистон давом мекард. Мирзо
вақтҳои охир аз ин ҷанги бародаркуш асабӣ мегашт, куҷое
180

Муҳиддин Зоиров

бошад. паи ҳалли ин муноқиша мекӯшид, вале....
Ҳамчунон Тоҷикистон гарқи хун мегардид, дар хиёбонҳои
зебои Душанбешаҳр садои тир баланд мешуд, гоҳ аз як сӯ,
гоҳе сӯи дигар фиғони «бачамой» баланд мегардид. Қалби
Мирзо ин даҳшатро таҳаммул накард. Охир ӯ худ шоҳид
буд, худ аз cap гузаронид, медонист, ки оқибати ҷанг чист!
Вай 29 сентябри соли 1992 аз олам чашм пӯшид».

Пекин нияти Мирзо, орзуи Мирзо дар кишвар
пойдории сулҳу осоиштагӣ буд. Мана нияти Мирзо ҷомаи
амал пӯшид, дар ҷумҳуриамон бо сарварии Ҷаноби Олй
сулҳу салоҳ, осмони соф ҳукмрон гардид. Обрӯю эътибори
Точикистон дар ҷаҳон баланд шуд, рӯзгори мардум рӯ ба
беҳбудист.

Мирзо Бобоҷонов дар солҳои баъди Ҷанги Бузурги
Ватанӣ дар ташкилотҳои партиявию комсомолӣ, маорифу
иттифоқи касаба хеле хизмати шоён карда, ба боварии ин
ташкилотҳо сазовор шуд.

Ҳамаи хизматҳои барои ичрои вазифаҳои муҳими
дарпешистода ва даъвату сафарбар намудани мардум
барои пешравии кор буд.

Мирзо Бобоҷонов, ҳамчун роҳбари ботаҷриба,
ташкилотчии хуб дар вазифаи роҳбари Комитета Шӯравии
баходурони ҷанги пойтахтамон шаҳри Душанбе, аз соли
1987 раиси Шӯрои баҳодурони ҷанг, собиқадорони меҳнат
ва Қувваҳои Мусаллаҳи ҷумҳурӣ интихоб шуд, дар ин
вазифа вай ҳамеша гамхорона, боэҳтиром дар бораи
иштирокчиёни Ҷанги Бузурги Ватанӣ, собиқадорони
меҳнат доимо дар бораи ҳуқуқҳои иҷтимоии онҳо ғамхорӣ
менамуд, мушкилотҳои пайдошударо дар вақташ ҳаллу
фасл мекард. Баъди депутата халқии СССР интихоб
гардиданаш, ин боварии олиро бо меҳру муҳаббат аз сидки
дил иҷро мекард. Иззату обрӯи Мирзо Бобоҷонов дар
байни роҳбарони чумҳурӣ ва зиёиён хело калон буд.

Мирзо Бобоҷонов дар ҳаёту фаъолияти меҳнатиаш
ҳамаи пасту баландиҳоро дид, қаҳрамонй нишон дод,
барои тарақкиёту пешравиҳои хоҷагии халқи
Солҳо ва одамони наҷиб

181

ҷумҳуриамон, тарбияи халқи сарбаланди Тоҷикистон,
шахсан ҷавонон хдссаи арзанда гузошт.

Мирзо Бобоҷонов гамоми умр як ният дошт - хизмати
халқу ватан, тинҷию оромй, меҳнати ҳалол, пешравии
кишвар.

Ӯ дар ҷавониаш хонда, ба падару модар ёрӣ мерасонд
ва чун Ҷанги Бузурги Ватанӣ cap шуд, ӯ ихтиёран ба ҷанг
рафт, қахрамонй нишон дод, пулемётчии ҷасур шуд,
шӯҳрату ном баровард. Дар ин солҳои душвору
даҳшатангез баробари истеъдоди барҷаста қобилияти
баланд нишон дод. Дар натиҷаи ин ҷанг кишварҳои зиёде
хароб, бештар аз 50 миллион одам қурбон ва садҳо
миллион нафар аҳолии мамлакат дар гирдоби ҷанг ба
азобҳои сахт гирифтор гаштанд.

Тоҷикистон низ дар ин ҷанги даҳшатнок талафоти зиёд
дод. Беш аз 260 ҳазор нафар фиристодагони он барои
дифои ватан ва мубориза шуҷоат ва корнамоиҳои бузург
нишон дода, 92 ҳазор нафарашон дар майдони набард
ҳалок шуданд.

Дар ақибгоҳ низ мардуми мо, бо вуҷуди душвориҳои
зиёд, ба хотири таъмини артиш бо хӯрок, либос ва маводи
дигар, заҳматҳои шабонарӯзй кашиданд. Мо наели имрӯза
қарзи худ мешуморем, ки хотираи неки шаҳидони роҳи
озодиро гюс дошта, дар ҳаққи иштирокчиёни ҷанг эҳтиром
ва ғамхории хоса зоҳир намоем.

Хизматҳои ҷангию меҳнатии Ҷанги Бузурги Ватанӣ бо
ду ордени Байрақи Сурх, ордени Ҷанги Ватании дараҷаи 1,
ордени Шарафи дараҷаи III, бисёр медалҳо, шаш грамотаи
фахрии Президиуми Шӯрои Олии ҷумҳурӣ қадр гардонида
шудааст. Вай ба унвони «Корманди Шоистаи Маданияти
Тоҷикистон» сарфароз шуда буд.

Ман дар бораи Мирзо Бобоҷонов бисёр суханҳои нағз,
баҳои баланд, ҷасурии вай дар майдонҳои Ҷанги Бузурги
Ватанй аз командирон, сарбозон, генералҳо ҳуҷҷатҳоро
хонда шинос шудам ва ба хулосае омадам, ки ин фарзанди
халқи тоҷик ин қадар қаҳрамонй, ҷонсӯзӣ дар бораи
182 Муҳиддин Зоиров

муҳофизати халқу Ватани азизаш кардааст, садҳо офарин
ба ин марди хирадманд.

Илоҳо оянда халқи кишвари азизамон, шахсан
ҷавонони мо ягон хел ҷангро набинанд, дар сарзамини
Тоҷикистон ҳамеша сулху салоҳ, осмони соф ҳукмрон
бошад. Ба халқи сарбаланди Тоҷикистон бахту саодат,
сиҳатмандию сарбаландӣ орзу менамоем.

Хизматҳои шоёни Мирзо Бобоҷонов дар таърихи
ҷумҳуриамон, дар таърихи Ҷанги Бузурги Ватанӣ боқй
мемонад. Ин гуна одамон ҳеҷ гоҳ намемиранд, ҳамеша
зиндаанд ва ба миллату Ватани хеш нафърасонанд, ёдашон
ба хайр, чунин шахсони арзандаи халқи Точикистон
бисёртар бошанд, «Ҳеч кас ва ҳеҷ чиз фаромӯш
намешавад».

Книга «Воспоминания о друге»,
памяти Мирзо Бабаджанова,
Душанбе - 2005 г.
Солҳо ва одамони наҷиб

183

ЧЕЛОВЕК ПРЕКРАСЕН СВОИМИ ДЕЛАМИ

(воспоминания о генерал-майоре Хабилове Кадыре
Хабиловиче)

Я получил письмо из Худжанда, от сына Хабилова К.
X., доктора биологических наук, профессора Хабилова
Толибҷона Кадыровича, который сообщил, что в ноябре
2006 года исполняется 80 лет со дня рождения отца Генерал-
майора милиции Хабилова К. X. И что к юбилею готовится
издании книги, необходимы воспоминания коллег,
соратников и людей близко знавших Хабилова К. X. В связи
с чем я писал эту статю.

Хабилов Кадыр Хабилович

Родился 07.09.1926 в Ходжентском районе,

Ленинабадской области, Таджикской ССР. Кадыр

Хабилович был хорошим, скромным, деловым товарищем,
служил в одном из ведущих и ответственных учреждений
органах МВД Республики более 50-ти лет, на всех постах,
которые ему доверяли в эти годы, служил честно и
добросовестно, успешно выполнял возложенные на него
задачи. Поэтому он заслужил такой авторитет и уважение
своего народа, коллег и товарищей.

Он имел большой жизненный опыт, он всегда опирался
на коллектив, общался с работниками, с людьми разных
категорий. Характер его, как я помню, спокойный, он умел
говорить с людьми по душе. Кто бы к нему не обращалься,
по каким либо вопросам он внимательно слушал, давал
советы и оказывал помощь в решении этих вопросов.

Потому что, за плечами он имел большой жизненный
опыт. Он долго работал в системе правоохранительных
органов, учился в школе МВД СССР, КГБ СССР, работал
на ответственных постах в ряде районах, начальником ОВД
Канибадамского района, в аппарате министерства МВД,
начальником ОВД горисполкома, начальником УВД
Ленинабадского облисполкома (в настоящее время
184 Муҳиддин Зоиров

Согдийской области), долгие годы работал заместителем
министра МВД Республики.

Работая на этих постах, он прошел большую школу,
получил опыт и закалку - этот жизненный путь и дал ему
такой характер, деловитость, принципиальность,
человечность, доброту и уважение к человеку.

В 1976 году Кадыр Хабилович получил воинское звание
генерал - майора милиции. То что, он в те годы получил
звание генерал - майора милиции, говорит о многом; о его
хорошем труде, заслугах, деловых качествах и вкладе в
выполнении поставленных задач перед органами МВД
Республики.

В 1971 - 1973 годах я работал заведующим сельхоз
отделом ЦК КП (М) Таджикистана, в 1973 - 1983 годах
работал министром сельского хозяйства Республики. В те
годы Кадыр Хабилович работал начальником УВД
Ленинабадского Облисполкома. С руководством
Республики и рабочими группами я часто бывал в
командировках в Ленинабадской области. В ходе визитов я
часто встречался с Кадыр Хабиловичем, общался с ним. Он
производил впечатление доброго, подтянутого,
исполнительного офицера, руководителя. Про себя я всегда
думал, что такие кадры являются резервом для будущего
Республики. Позже он был назначен Зам. Министра МВД
Республики и всегда у нас с ним, были нормальные
взаимоотношения. Мы продолжали общаться, встречались,
по необходимости решали вопросы. В ведении Минсельхоза
находились колхозы, совхозы, земля, хлопок,
животноводство, учет, отчеты и многое другое. Многие
вопросы и возникающие проблемы, решались совместно, со
взаимопониманием пригашались соответствующие меры.
Он всегда говорил коротко, четко и конкретно.

Безусловно, наш президент, уважаемый Эмомалй
Раҳмон проявляет постоянную заботу о защитниках
правопорядка. Пожелаем им, особенно молодым
сотрудникам, органов внутренних дел:

1. Быть честным, объективным, любить и уважать свою
Солҳо ва одамони наҷиб

185

Родину, народ, служить им, постоянно чему - то учиться,
знать все законы, историю пройденного пути, старшего
поколения - это даст возможность успешно продвигаться
вперед, успешно выполнять поставленные задачи.

2. Активно принимать участие в деле обеспечения
правопорядка, при разборе внимательно и объективно
принимать решения, так как речь идет о судьбе того или
иного человека, руководителя, работника. А у него семья,
дети, родители, родственники и т.д. Не зря говорят «Семь
раз отмерь, один раз отрежь».

3. Особенно внимательно рассматривать и защищать
права граждан. Любой человек случайно может попасть в
какую - нибудь неприятную ситуацию, он не виноват. И
поэтому в такой момент быть очень объективным,
внимательно, хорошо изучить, разобраться и
проанализировать обстановку, потом принять правильное
решение. Речь идет о судьбе человека.

4. В борьбе с незаконными правонарушениями и
преступностью также требуется всесторонний подход,
глубокий анализ, затем делать выводы.

5. Особенно хорошо изучать, знать и использовать
хороший опыт по обеспечению верховенства законов
нашего суверенного государства.

6. Уделить большее внимание вопросу
патриотического, трудового, нравственного воспитания
дружбе и знаниям молодых сотрудников органов
внутренных дел.

Кадыр Хабилович всегда душевно делился жизненным
опытом об успехах и развитии республики, постоянно
проявлял заботу о воспитании, подготовке, выдвижения
молодых кадров, являлся наставником, воспитателем
многих кадров все эти годы.

Президент страны уважаемый Эмомалй Рахмон
поставил конкретные задачи перед сотрудникам
правоохранительных органов, о роли и ответственности
Таджикской милиции в период решения задач по
достижению устойчивого социально - экономического
186

Муҳиддин Зоиров

развития страны и в период повышения авторитета и
имиджа Таджикистана на международной арене. Желаем
органам Таджикской милиции успешного выполнения
поставленных задач на благо народа Таджикистана.

Если я неошибаюсь, в конце восьмидесятых годов
Кадыр Хабилович часто ходил обедать на дачу Совета
министров, играл там в бильярд. Я в то время работал
директором дачи, после работы на Памире. Там мы часто
виделись, у него всегда на лице добрая улыбка и хорошее
настроение. В то время он ездил на ГАЗ - 24 голубого цвета.
Водитель симпатичный парень, к которому Кадыр
Хабилович всегда относился с уважением. Однажды
постовой милиционер не пропустил его автомашину на
территорию дачи. Видимо постовой был молодой,
неопытный милиционер и не знал, что в будке под стеклом
лежал список автомашин, в котором был номер его
автомашины. Его водитель сказал мне об этом. Во время
обеда, мы виделись, но Кадыр Хабилович ничего не сказал
мне об этом случае. Токда я сам сказал ему об этом,
товарищ генерал по поводу постового милиционера, беседа
по уставу за вами, беседа по режиму работы за мной. Тогда
он с улыбкой на лице, шутливо ответил мне, что порядок мы
все должны соблюдать, (хотя мог бы в тот момент
напомнить какой пост он занимает, что он генерал и т. д.) В
этом случае, я увидел его скромность, простоту и солидность
руководителя.

Кадыр Хабилович оставил после себя значимый след,
его заслуги остаются в памяти народа, его друзей и коллег,
кто его знал, работал с ним.

Я благодарен членам семьи Хабилова, его детям и
близким, сыну Хабилову Толибджону Кадыровичу за
организацию книги воспоминаний о заслугах, жизни и
деятельности в истории отца Хабилова Кадыра
Хабиловича. Это есть лучший подарок.

«Хуросон», Худжанд - 2006,
книга «Служу Таджикистану».
Солҳо ва одамони наҷиб

187

САРБАЛАНДИ АЗ БУНЁДКОРИ ACT
(дар бораи барандаи ҷоизаи давлатии ИҶШС
Тоҳир Шарипов)

Қувва, обрӯи инсон бо халқ будан, онҳоро эҳтиром
кардан, дурандешию меҳнати ҳалол кардан, хоксорӣ аст.
Ба ақидаи ман ин хислатҳо ба устод Тоҳир Шарипов хос
аст.

Ман Тоҳир Шариповро аз солҳои 1958 ғоибона
мешинохтам. Дар солҳои 1962 -1963 парторги КМ ҲК
Тоҷикистон дар управленияи территориявии истеҳсолии
колхозу совхозҳои Дангара (ноҳияҳои Совету Ёвон),
солҳои 1963 - 1967 раиси комиҷроияи Шӯрои депутатҳои
меҳнаткашони ноҳияи Оржоникидзеобод (ҳозира Вахдат),
солҳои 1967 -1971 Котиби Якуми ноҳияи Қумсангир,
солҳои 1971 - 1973 мудири шӯъбаи хоҷагии қишлоқи КМ
ҲК Тоҷикистон, солҳои 1973 - 1982 Вазири хоҷагии
қишлоқи Тоҷикистон буданам бо ӯ нағз шинос шудам. Дар
ин солҳо бисёр масъалаҳои ин соҳаи муҳими хоҷагии халқ -
мелиоратсия ва хоҷагии об, сохтмон ва ғайра, ҳамчун
инсони ботаҷриба, кордон, муовини аввали Вазири
мелиоратсия ва хоҷагии оби Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба
ӯхда дошт, муроҷиат мекардам, вомехӯрдам, маслиҳат
мепурсидам ва ба ин масъалаҳо ҷавоби аниқ мегирифтам,
ки ин ба манфиату пешравии кор буд. Ҳис мекардам, ки ин
шахс таҷрибаи калони ҳаётӣ дошта, интизомдӯст,
ташаббускор аст ва имкониятҳои вазоратро нағз медонад.
Ҳамчунин солҳои охир дар фаъолияти кориамон наздиктар
шинос шудем, усулҳои кори Тоҳир Шарипов ҳамеша дар
коллективқои хоҷагии об ва сохтмон доимо вомехӯрд, ӯ
вазъиятро омӯхта, таҳлил мекард, дар иҷрои корҳо
вазифаҳои мушаххас мегузошт ва иҷрояшро талаб мекард.
Ба гуфти ҳамкоронаш сӯҳбати вай ҳамеша оромона,
гамхорона буда, шаъни ягон коргар, мутахассисро паст
18 8 Муҳиддин Зоиров

намекард, ғамхорона муносибат мекард, ки он хислати
роҳбари кордон аст.

Тоҳир Шарипов солҳои 1937 сардори Идораи хоҷагии
оби Коннбодом, сонӣ ӯро директори мактаби
гидротехника таъин намуданд.

Соли 1942 Ҷанги Бузурги Ватанӣ мерафт, ӯ дар фронти
мудофиаи шаҳри бузурги Ленинград фаьолона иштирок
кард, дар фронти ҷанг захм бардошта маъюб шуд, табобат
гирифт.

Аз интиҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ қариб 59 сол
гузашт, ҳоло доги он то ҳанӯз дар дили мардум боқӣ буда,
хотираи шаҳидон ва қаҳрамонии аскарон аз назар дур
намеравад. - «Ҳеҷ кас ва ҳеҷ чиз фаромӯш нашудааст».

Соли 1945 баъд аз ҷанг Тоҳир Шарипов ба ватан -
Тоҷикистон баргашт. Баъд аз ҷанг вай ба вазифаи
сармуҳандиси управленияи системаи обии Хоҷабоқиргон
таъин шуда (ба гуфти ҳамкоронаш), ин вазифаро
бомуваффақият иҷро карда, барои пешравии кори ин
идора ҳиссаи арзандаи худро гузоштааст ва бо меҳнати
хоксоронаи худ дар байни коллектив сохиби обрӯю
эҳтиром шудааст. Кордонию ташкилотчигии Тохдр
Шариповро ба назар гирифта бо қарори комиҷроияи
Шӯрои депутатҳои мехдаткашони вилояти Сугд (пештара
Ленинобод) ӯро сардори управленияи хоҷагии оби
мелиоратсияи вилоят таъин карданд, баъдтар вазифаи
масъулиятнок - муовини раиси комиҷроияи вилоят,
сардори трести «Точикселинстрой» -ро ичро кор кард ва
барои иҷрои вазифаҳои дар пешистода ва пешравии вилоят
хиссаи арзанда гузоштааст.

Аз соли 1958 то соли 1976 қобилият, кордонӣ ва
ташкилотчигии баланда Тохир Шариповро ба инобат
гирифта Бюрои КМ ҲК Тоҷикистон ва ҳукумати ҷумҳурӣ
ӯро ба вазифаи муовини аввали вазири мелиоратсия ва
хоҷагии оби чумҳурӣ таъин карданд.

Мақоли халқ ҳаст, ки шахсе ба як ҷо об барорад
инсони ҷаннатӣ ҳисоб меёбад, зеро кори савобе мекунад.
Солҳо ва одамони наҷиб

189

Дар ин солҳо дар вилояту ноҳияҳо бисёр корҳо: аз худ
кардану обёрй намудани заминҳои бекорхобида,
доманакӯҳҳо ва кӯҳистонҳои водии Қаротегин (ҳозира
Рашт), вилояти Бадахшон, Ленинобод (ҳозира Суғд) ва
Кӯлобу Қӯрғонтеппа (ҳозира Хатлон) хеле корҳо иҷро шуд.
Ба монанди майдонҳои обёрии Ёвону Обикиик, Сомғор,
даштҳои Дилварзин, Мирзочӯл, Ашт, Бешкент, Қумсангир
ва ғайра.

Дар ҷумҳурй ҳазорҳо километр каналҳои обёрику-
нанда, стансияҳои насосй, садҳо иншоотҳои гидротехникй
сохта шудаанд. Дар натиҷаи иҷрои ҳамаи ин корҳо
истеҳсоли маҳсулоти хоҷагии қишлоқ зиёд шуд.

Аз ҳисоби аз худ кардани заминҳои бекорхобидаю
дашту биёбонҳо майдонҳои кишт зиёд шуда, хоҷагиҳои нав
ташкил шуд, шаҳракҳои нав, манзилгоҳҳо, биноҳои
маданию истеҳсолӣ сохта шуданд.

Ҳазорон корғару деҳқонон соҳиби рӯзгор ва ҷои кор
шуданд. Дар бунёди иҷрои корҳои бузург, нақшаҳо ҳиссаи
устод Тоҳир Шарипов хеле калон аст.

Ҳамон солҳо заминҳои ташналаб, каналҳо, стансияҳои
насосӣ, иншоотҳои гидротехникй, сохтмони иншоотҳо ва
ғайра корҳои зиёдеро талаб мекард, ки шахсони
масъулиятнок, лаёқатманд, мутахассисони саводнок, ба
монанди Тоҳир Шарипов, роҳбарӣ мекарданд. аз ин лиҳоз
корҳо иҷро мешуд, соҳаи кишоварзӣ пеш мерафт.

Вазорати мелиоратсия ва хоҷагии оби ҷумҳурӣ яке аз
вазорагҳои муҳим буда, дар ҳаёти тараққиёти деҳот роли
асосй мебозад. 3-4 ҷонишинҳои вазир, роҳбарони
управленияҳо, трест ва ғайра кор мекарданд, ба вилоягҳо,
ноҳияҳо, хоҷагиҳо мерафтанд, ёрии амалӣ мерасониданд.
Дар ҷойҳо масъалаҳои бисёр пайдо мешуд, илтимосу
талабот мегузоштанд, ваъда медоданд, сонй маълум
мешуд, ки дар Вазорат ё дар ташкилотҳо масъалаи маблағ
ҳал нашудааст, лоиҳа нест. Сонй чорабиниҳо cap мешуд.
Дар урфият мегӯянд «оба дида мӯза каш», ё «ба курпаат
нигоҳ карда пой дароз кун». Норасоиҳо то идораҳои боло
190

Муҳиддин Зоиров

мерасид, нобоварӣ пайдо мешуд, роҳбарон чазо, огоҳӣ
мегиранд, лекин дар иҷрои ин масъалаҳо Тоҳир Шарипов
намунаи ибрат буд. Куҷое, ки мерафт, гапаш мегузашт,
масъала ва мушкилотро мувофиқи имконият дар ҷояш ҳал
мекард, чунки вай ҳамаи шароитҳоро нағз медонист. Барои
ҳамин Тоҳир Шарипов дар байни роҳбарони вилояту
ноҳияву хоҷагиҳо обрӯю эътибори хоса дошт. Ва бахусус
барои ҳал намудани корҳои зарурй Тоҳир Шариповро
пешбарй мекарданд.

Дар фаъолияти кориаш Тоҳир Шарипов ҳамчун
инсони дурандеш, ҳамеша барои тарбия ва дастгирии
мутахассисони ҷавон ғамхорӣ мекард ва ёрии худро дареғ
намедошт. Шогирдони бисёр тарбия карда ба воя расонд,
ки ҳоло онҳо дар ҳамаи ноҳияҳои ҷумҳуриамон ва берун аз
он кор мекунанд.

Тоҳир Шарипови ҳаётдида, корҳои ин соҳаро нағз
медонист ва фикри ояндаро низ мекард.

Албатта, пешравию тараққиёти мелиоратсия ва
хоҷагии оби кишварамон бо ҷавонон вобаста аст, барои
ҳамин вазифаи мо, - мегуфт ӯ, - чавононро дар рӯҳияи
меҳнати ҳалол, ватандӯстй, боинтизомӣ, ташаббускорӣ
тарбия намоем ва барои онҳо ёрӣ ва гамхории худро дареғ
надорем.

Тоҳир Шарипов ин масъаларо вазифаи муқаддаси худ
мешуморид.

Ин шахе на танҳо дар Точикистон ҳурмату эҳтиром
дошт, ӯро дар ҷумҳуриҳои бародарии Ӯзбекистон,
Туркманистон, Қирғизистон хуб мешинохтанд ва ӯро
ҳурмату эҳтиром мекарданд, чунки вай доимо ба ин
ҷумҳуриҳои бародарӣ ҳар сол дар ҳайати вакилон рафту
омад мекард, алоқаи корй дошт, дар ин соҳа масъалаҳои
муҳимро бо маслиҳатҳои ҳамдигарӣ ҳал мекарданд.

Тоҳир Шарипов муомилаи нағз дошт, гапаш аниқ,
оромона, бо забони деҳқонӣ сухан меронд, баромадҳо
мекард, вай сухандону суханпардоз буд. Бо забонҳои
точикӣ, русй ва ӯзбекӣ озод ran мезад. Аз ҳар як навигарӣ,
Солҳо ва одамони наҷиб

191

таҷрибаи нав гирифта дар амал ҷорй мекард.

Тоҳир Шарипов собиқ Вазирони мелиоратсия ва
хоҷагии оби Иттиҳоди Шӯравӣ Алексеевский Евгений
Евгеневич, Пӯлодзода Пӯлод Аджиевич, Василев Николай
Фёдоровичро нағз мешинохт, онҳо Тоҳир Шариповро низ
ҳурмату эҳтиром мекарданд, чунки ӯ ба онҳо масъалаҳои
лозимиро хаматарафа дида ҳал мекард, рафту омади корӣ
дошт.

Ногуфта намонад, ки ин се нафар номбурдагон:
Алексеевский Е.Е, Пулодзода П. А. ва Василев Н. Ф.
солҳои гуногун дар Тоҷикистон кор кардаанд, Василев
Николай Фёдорович бошад соли 1940 - ум дар шаҳри
Хуҷанд Института хоҷагии қишлоқро хатм карда, ба
зинаҳои баланди роҳбарй расид ва нисбат ба мардуми мо
эҳтироми беандоза дошту ёриву мадади худро дарег
намедошт.

Соли 1971 Тоҳир Шарипов барои хизматҳои шоёнаш,
роҳбарии пурсамараш дар бунёди иншооти бузурги
Бойғозй дар дарёи Вахш сазовори мукофоти олй -Ҷоизаи
давлатии ИҶШС гардидааст.

Барои меҳнатҳои арзандааш вай бо ордени Байраки
Сурхи Меҳнат, се ордени Нишони фахрӣ, бисёр медалҳо,
ифтихорномаҳо, такдирномаҳо ва унвони Ирригатори
Шоистаи Тоҷикистон сазовор гардидааст. Аз ҳама
муҳимаш мукофоти олй барои устод Тоҳир Шарипов
сарбаландӣ, ҳурмату эҳтироми деҳқонони кишвар,
коргарони вазорати мелиоратсия ва хоҷагии об, ки вай дар
ин ҷо кор карда, тарбия гирифтааст, сабзид, ба зинаҳои
баланди роҳбарӣ расид, ба обрӯю эҳтиром сохиб шуд.

Биноан, ба тараққиёт, пешравиҳои Тоҷикистони
азизамон хиссаи хизмати гузаштагони мо калон аст, онҳо
асосгузор буданд. Имрӯз мардуми сарбаланди тоҷик ба
шарофати сиёсати хирадмандонаи Президента мамлакат
мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тинҷу осуда зиндагй дорад.

Ҳар кас соҳиби нони ҳалол ва ба оянда бо умед
менигарад.
192 Муҳиддин Зоиров

Илоҳо ҳамеша дар сарзамини кишвари азизамон сулҳу
салоҳ, осмони соф ҳукмрон бошад.

Тоҳир Шарипов имрӯз дар байни мо, дӯстон ва
ҳамкорон нест, лекин ӯ рӯҳан бо мост, кори вай, хизмати
вай дар ин соҳаи муҳими хоҷагии халқ - мелиоратсия ва
хоҷагии оби кишвар абадан мондааст.

Барои ҳамин номи неки ин шахси мӯътабар, устод,
роҳбари ғамхор дар дили шахсоне, ки бо вай кор
кардаанду ӯро медонистанд абадӣ боқӣ хоҳад монд. Едаш
ба хайр, рӯҳаш шоду ҷояш ҷаннат бошад.

Аз китоби «Зиндагӣ дарёст, дарё...»,
Душанбе, 2004. Нашриёти «Ирфон»
Солҳо ва одамони наҷиб

193

ИНСОНЕ БО НУРУ ИМОН
(дар бораи Ким Мадаминов)

Солҳое, ки Ким Мадаминов дар системаи Амонатбонк
кор мекард, яке аз арбобони собиқи давлатӣ, имрӯз
нафакахӯри шахсй Муҳиддин Зоиров котиби якуми кумитаи
ҳизбии вилоятӣ дар Бадахшон буд. Борҳо Ким Мадаминов
ба назди ӯ рафта, масъалаҳои соҳаро якҷоя баррасӣ
намудаанд ва ба як фикри муфид омадаанд.

Мо аз Муҳиддин Зоиров хоҳиш кардем, ки дар бораи
Ким Мадаминов хотироташро мухтасар баён кунад. Ӯ
андешаҳоягнро ҷамъ намуда гуфт: - Одам ба одам меҳр
мебандад. Махсусан агар мусоҳибатон, шиносатон ё
меҳмонатон одами меҳрубон бошад. Ким Бобоҷонович
ҳамин хел одами меҳрубон, ғамхору ҳалим мебошанд.

Ман Ким Мадаминовро тавассути почояшон Алибой
Қосимов боз хубтар шинохтам. Алибой Қосимов аввал
директори мактаби сесолаи тайёр кардани кадрҳои колхозӣ
буданд, ман дар ин мактаб мехондам. Сипае, он кас
мутахассиси варзидаи хоҷагии қишлоқ (агрономи
ботаҷрибаю донишманд), котиби КМ \изб шуданд. Дар
тамоми ин зинаҳо ман дар як радиф бо он кас кору
фаъолият доштам. Он кас як шахси гамхор, сағирапарвар,
ба маънои томаш инсони нек буданд. Ана, ба шарофати ин
кас ман бо Ким Мадаминов шинос шудам, ки Ким ҳам дар
одаму одамгарӣ аз почои худ камӣ надоштанд. Ким
Бобоҷонович дар ҳар соҳае кор карда бошад, он соҳа рӯ ба
инкишоф буд. Боре надидаам ва нашунидаам, ки ӯ касеро
ранҷонда бошад. Вай гайбатро намедонад, дурӯғро
намедонад, тамаллуқро намедонад. Азбаски падараш одами
ҳалолу бовиҷдон буд, ҳамин хислатҳои падар ба вай ҳам
гузаштааст* Солҳои • • 84-* • 85 буд, вай ба Помир омад. Омаду
зуд ба наздам даромад: «Як Шуморо хабар гирам гуфта
194

Муҳиддин Зоиров

омадам» - гуфт ӯ. Баъд ӯ ҳолати кассаҳои амонатиро дар
вилоят аз назар гузаронду кадомашон таъмирталаб ё ягон
проблемам дигар доштанд, ба ман маълумот дод. Бо
тадбирҳои якҷоя ҳама проблемаҳоро дар байни ду - се рӯз
ҳал кардем. Баъди ҳалли масъалаҳо гуфтанд: «Ман як ош
кунам». Бинам Ким Бобоҷонович аз Душанбе биринҷ, гӯшт,
равган, сабзию пиёз, хуллас, тамоми масолеҳи ошро оварда
будаанд. Ва худашон як оше пухтанд, ки чунон болаззат,
ҳамто надошт.

Оре, вай чунин инсони пок буд, ки ба хотири мабодо
боиси ташвиш шудан ба мо масолеҳи ошро оварда буд. Дар
ошхона ҳам агар хӯрок мехӯрдем, вай ҳатман ҳаққи хӯрокро
аз мо дида пештар пардохт мекард...

Ҳақ ба ҷониби Муҳидлин Зоиров, ин хел одамҳо дар
ҷамъият кам набуданд, бале ҳозир ҳаминҳо ҷамъиятро зеб
медиҳанд.

(Аз китоби Абдурахмон Расулӣ)

Муҳидцин Зоиров дар бораи фаъолияти корни Ким
Мадаминов чунин менависад:

Саъдии бузург гуфтааст:

Падар борҳо гуфта будаш ба қавл,

Ки покизару бошу шоистақавл.

Ким Бобоҷонович Мадаминов хислатҳои хеле бузург
дошт. Инсони хоксору заминӣ буд, ҳамеша ҳамнафаси
халқ, бо рафиқону дӯстон ҳамнишин, ҳамсӯҳбат ва
ҳамфикр буд. Доимо дуояш ободии ватан, тинҷиву оромӣ,
сулҳу амният буд ва дигаронро низ ба ин ҳидоят менамуд.

Ба ақидаи банда, инсон бояд, пеш аз ҳама, бовичдон,
одамдӯст, қадршинос, ватанпарвар бошад, бо халқ будан,
онҳоро эҳтиром намудан ҳар шахсро ба мартабаи
обрӯмандӣ мерасонад, ҳамеша соҳибобрӯй мегардонад,
кораш пеш меравад ва сазовори дуои мардум мешавад.
Солҳо ва одамони наҷиб

195

Ким Мадаминов ҳамин гуна инсони мӯътабар буд,
обрӯю эҳтироми хосаро сазовор шуд. Дар кадом вазифае
кор карда бошад хизмати хоксорона намуда, бо аҳли
коллективаш барои иҷрои вазифаҳои дар пешистода
коргаронро сафарбар намуда, аз худ номи нек ба мерос
гузошт.

Имрӯз Ким Мадаминов дар қайди ҳаёт нест, аммо
хотираҳои нек, одаму одамгарии ӯ ҳаргиз фаромӯш
нахоҳад шуд.

У дар дили дӯстон, ҳамкорону шогирдонаш ҳамеша
зиндаву ҷовидон боқӣ мемонад.

Шодравон инсони комил, марди кордону роҳбари
оқилу доно буд, натиҷаи корҳои неки ӯ мебошад, ки
имрӯзҳо пайванди дилҳо ҳаст ва дар байни мардум
зиндаву поянда аст. Ёру дӯстон, ҳамкорон ӯро, номи ӯро
ба некӣ ёдовар мешаванд. Ким Мадаминов ҳамроҳи
ҳамсари азизу меҳрубонаш чор фарзанди ҷигарбанд - се
писару як духтарро тарбия намуда ба воя расониданд.
Хдмаи фарзандонаш соҳиби маълумоти олӣ мебошанд.
Онҳо Равшан, Гулшан, Илҳом ва Гулнора ҳоло монанди
падари бузургвор ва модари азизагаон дар сохаҳои
гуногуни хоҷагии халқи кишварамон хизмат менамоякд.
Барои пешравию тараққиёт, рушду ободонии Ҷумҳурии
Тоҷикистон ҳиссаи арзанда мегузоранд. Нияти ҳамаи
фарзандонаш тинҷиву ободй, сулҳу салох, осмони соф бо
роҳбарии Ҷаноби Олӣ, мӯҳтарам Эмомалй Раҳмон
мебошад.

Ким Мадаминов дорои набераву абераҳои зиёд буд.
Дуои мо ба ҳамаи фарзандонаш ин аст, ки онҳо монанди
падарашон ба иззату икром ва соҳибобрӯю эҳтиром ва
сазовори қадршиносии мардуми кишвари азизамон
гарданд.

Дар ҳаққи ин марди наҷиб, ки дар равнақу ривоҷи
хоҷагии халқи Ҷумҳурии Тоҷикистон саҳми босазое
гузоштааст нависанда Нозир Ёдгорӣ бо номи «Нақши
дурахшон» китоби шарҳи хол ва фаьолияти меҳнатии ӯро
196

Муҳиддин Зоиров

навиштааст, ки барои ман чун рамзи ёдгорй соядасти ӯ
омада: «Ба инсони бузург, шахси мӯътабар, дорандаи
дили пок, нияти нек ва инсони машҳури ҷумҳурӣ,
мӯҳтарам Муҳидцин Зоиров бо самимият ва як ҷаҳон
эҳтиром аз Ким Бобоҷонович Мадаминов. 06. 03. 2011».
Ҳар гоҳе чашмам ба ин китоб афтад, онро кушода варақ
мезанаму ёди хотираҳои ширин мекунам.

Хотираи дурахшони Ким Бобоҷонович Мадаминов
дар дили мардуме, ки ӯро медонистанд ва ҳамроҳ кор
карданд, дӯстону ҳамкорон, шогирдон абадӣ зинда хоҳад
монд.
Солҳо ва одамони наҷиб

197

ОЛИМИ ПУХТАКОР ВА ИНСОНИ ШАРИФ

(дар бораи дӯсти ҳамсабақам Раҳим Маҳмудов)

Моҳи августа соли 1949 барои ман ва кулли
ҳамсабақонам рӯзи хушбахтӣ аст. Дар ин моҳ мо - Раҳим
Маҳмудов, Ҳайдар Ҷумонқулов, Худоёр Юсуфбеков,
Тоҷибой Мирзоев, Магдан Менгликиев, Қосимхӯҷа
Саидов - дар оянда Котиби Якуми ноҳияи Вахшу
Куйбышев, Сайдулло Ҷӯраев - раиси колхоз, ноиби
вазири кишоварзй, Уктам Яхшибоев - котиби якуми
шаҳри Регар, Қӯргонтеппа, Ғоибназар Паллаев - котиби
якуми ноҳияҳои Ашт, Ленин, вилояти Қӯрғонтеппа раиси
Президиуми Шӯрои Олии Тоҷикистон ва дигарон
ҳамсабақу ҳамтақдир шуда, панҷ сол дар Института
хоҷагии қишлоқ таҳсил намудем.

Дар урфият «бо моҳ шинй мох шавӣ - бо дег шинй
сиёҳ» гуфтаанд, ки ҳақ асту рост. Хушбахтона, он солҳои
ба дилу дида наздик ҳамаи мо толибилмон бо одамони
хеле нек, барӯманди кишвар ошно гашта, бо онҳо
шиштану хестан, мулоқот кардан ва аз панду ҳикмати
беғаразонаашон баҳра бурдан муяссар гашт. Он солиён ва
баъдтар дар донишкадае, ки мо ҳамагон таҳсил кардем,
чунин шахсиятқои варзида, ба монанди Музаффар
Гулмамедов, Гулом Алиев, Ориф Шукуров, Усмон
Рахдоатзода, Худоёр Юсуфбеков, Юсуф Носиров,
Ҷамолиддин Тағоев ректор шуда кор карданд. Ҳоло
бошад ин донишгоҳи кишварро олими варзида Иззатулло
Сатторов - роҳбари дурандеш, инсони кордону
ташаббускор сарварӣ мекунад.

Дар ҳаёт одамоне ҳастанд, ки хеле хоксорона зиндагй
мекунанд ва камоли хоксории онҳо ба дараҷаест, ки кору
фаъолияти пурсамар ва серсоҳаи онҳо ба чашми дигарон
наменамояд ё аз назарҳо дур мемонанд. Аммо агар ба
зиндагиномаи онҳо назар афканед, мебинед, ки ҳаёти онҳо
198

Муҳиддин Зоиров

дарёест ва ин дарё пур аз гавҳару марворид. Яке аз ин
гуна шахсони хоксору фурӯтан Раҳим Маҳмудов аст.

Инак, кист ӯ - Раҳим Махмудов?

Р. Маҳмудов пеш аз ҳама олими зироатшиноси тоҷик
аст, усгоди деҳқонону кашшофи асрори илми агрономӣ.

Вай тамоми фаъолияташро барои баланд бардоштани
ҳосилнокии пахтаи тоҷик равона кардааст. Вай яке аз
муаллифони навъҳои Душанбе -1 ва Душанбе - 2 мебошад,
ки аз ҳар ҷиҳат дасговарди гаронбаҳои селексияи тоҷик
аст.

Ман, ҳамчун собиқ Вазири кишоварзии ҷумҳурӣ, ки
бевосита ба соҳаи кишоварзӣ, ки аз ҷумла бо илму
агротехникам зироатҳои кишоварзӣ сарукор доштам, ин
олими пухта ва инсони шарифро хуб медонам, зеро вай
пеш аз ҳама ҳамсабақи ман аст, борҳо бо кору бори ӯ
шинос шудаам, дар ин бора бо ӯ ҳамсӯҳбат будам. У дар
ҳақиқат шахси хоксор, ба қавле бекаруфар ва озод аз
ғурури ноҷоя аст. Фикру зикри вай ба корҳои илмй ва
ҳамеша ғӯттавари андешаҳои илмию ихтироъкорӣ аст.
Доимо оид ба ин ё он асари илмӣ фикр мекард, дар банди
хаёли он буд, ки имрӯз ба шогирдон чй хел мавзӯи
даркориро ба таври аниқу саҳеҳ фаҳмонад ва шавқи
онҳоро ба предмета омӯхташаванда бедор намояд.

Р. Маҳмудов соли 1929 дар Исфара, дар оилаи деҳқон
ба дунё омадааст. Вақте ки ҷанг cap шуд, ӯ сездаҳсола буд.
Маҷбур шуд, ки аз баҳри таҳсил баромада, барои
хӯрондани оила бо кори колхоз машғул шавад. Вай дар
колхоз кор мекарду айни замон обутоби зиндагӣ меёфт,
ҳамин обутоби ҳаётии ӯ минбаъд ӯро ба ҳама мушкилиҳо
тобовар намуд.

Баьдтар вай шӯъбаи агрономии техникуми консерваи
Исфараро тамом кард. Бо ин ихтисос кор ҳам кард. Аммо
шавқи гирифтани маълумоти мукаммалу чуқур ӯро ором
намегузошт. Бинобар ин соли 1949 ба факултети
агрономии Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон дохил шуд,
баъди хатми бомуваффақияти донишгоҳ дар МТС-и
ноҳияи Файзобод сарагроном ва ҷонишини директори
Солҳо ва одамони наҷиб

199

МТС шуда кор кард.

Р. Маҳмудов ҳамеша мехост амалияро бо илм тақвият
диҳад. Ин буд, ки соли 1954 ба аспирантурам Донишгоҳи
аграрӣ дохил шуд. Ва аз ҳамон вақт инҷониб ҳаёти ӯ бо ин
донишгоҳи бонуфӯзи ҷумҳурӣ пайваст аст.

Соли 1961 Р. Маҳмудов рисолаи номзадиро
бомуваффақият хдмоя намуд ва аз соли 1965 дар кафедраи
пахтакорӣ, генетика, селексия ва тухмипарварии
Донишгоҳи аграрӣ дотсент шуда кор мекунад. Дар ин
муддат садҳо шогирдонро сабақ омӯхта, ба кори
мустақилона ҳидоят намудааст ва ҳанӯз шогирдони ӯ ин
муаллими ғамхору дилсӯзи худро бо некӣ ёд мекунанд ва
аз ҳама муҳимаш бо ҳамон дастуру маслиҳатҳои додай
устоди худ амал намуда, ба ҳар гуна муваффақиятҳо ноил
мегарданд. Шогирдони Р. Махмудов дар ҳама ноҳияҳои
ҷумҳурӣ ҳастанд, яъне образнок карда гӯем, Р. Маҳмудов
дар ҳама гӯшаҳои ҷумхурӣ донаҳои тафаккури худро
коштааст, ки онҳо имрӯз самар овардаанд. Оре, ҳар як
шогирд як тухми коштаи олим аст, ки меваи илми он олим
аст, вагарна чй суд аз ин илму олимӣ?

Худи Р. Маҳмудов рӯзе шогирд буд. Шогирди зираку
ҳушёр ва ба ҳар чиз бо таваҷҷӯҳ назар мекард. Ин хислати
ӯро махсусан устодаш Я. Д. Нагибин, ки олими намоёни
соҳаи пахтакорӣ буду солҳои зиёд дар Узбекистону
баъдтар дар Института хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон кор
кардааст, пай бурда буд. Дар бораи ӯ мегӯянд, ки вай як
худаш кори даҳҳо олимонро анҷом медод.

Ана ҳамин гуна инсони бузург дасти Р. Маҳмудовро
гирифта, ӯро ба олами илм ҳидоят намуд.

Р. Маҳмудов дар тадқиқу омӯзишу соҳаи пахтакорӣ
корҳои шоёнеро анҷом додааст. Ӯ яке аз аввалинҳо шуда,
муқаррар намуд, ки решай пахта то 265 см чуқур рафта
метавонад. Ва ӯ инро дар амал исбот намуд, чунин решай
пахтаро ба даст оварда, онро дар кафедра чун маводи
таълимй пешкаши шогирдон намуд. Чунин мавод то ҳанӯз
дар ягон кафедраи донишкадаҳои кишоварзй вучуд
надорад.
200

Муҳиддин Зоиров

Дигар кашфиётҳои олим низ дар илми кишоварзӣ
маълуму машҳуранд, ки онҳоро мутахассисони соҳа хуб
медонанд. Ман фақат гуфтаниям, ки 78 номгӯй корҳои
илмии ин олими пуркор ба донишҷӯёну мутахассисон
дастрас шудааст, ки аҳамияти амалию назариявии онҳо
барои илми кишоварзии тоҷик бағоят калон аст. Вай
махсусан дар бобати истифодаи НРВ (моддаҳои нафтии
тезсабзонанда) дар соҳаи пахтакорӣ тавсияҳои муфиди
илмй додааст. Олим ҳама ихтирооти илмии худро дар
пайвастагй бо истеҳсолот, дар хоҷагиҳои пахтакорӣ амалӣ
кардааст, бинобар ин ба таҷрибаҳои илмию амалии ин
олими пухтакор ҷои шакку шубҳа нест. Илме, ки бо амал
пайваст, он бобақо ва устувор мемонад.

Заҳматҳои беназири ин олими пуртаҷрибаи тоҷик аз
ҷониби ҳукумат сазовор қадр шудаанд. У бо чандин
медалу ифтихорномаҳо мукофотонида шуда, бо фармони
Президента Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ӯ унвони
«Корманди Шоистаи Тоҷикисгон» до да шудааст.

Р. Маҳмудов ҳамчунин дар оиладорӣ намуна буда,
фарзандонаш соҳибмаълумотанд, дар ҷамъият шахсони
боэътиборанд.

То он даме, ки дар кишвар чунин олимону устодон
ҳастанд, Тоҷикистон соҳиби заминай таҷрибаҳои муфид
буда метавонад, илми тоҷик дар ривоҷ аст ва шубҳае нест,
ки фардои Тоҷикистон дурахшон аст, дар ин сарзамин боз
кашфиётҳои нодир ба амал меоянд ва кадрҳои
баландихтисос тайёр мешаванд, соҳаи кишоварзй, дигар
соҳаҳои хоҷагии халқ тараққӣ мекунанд.

Имрӯзҳо Р. Махмудов дар ҳама ҷо, миёни ҳамкорону
шогирдон ҳамеша аз сулҳу салох, тинҷию оромӣ, вахдату
якдилие, ки ба шарофати заҳматҳои Президента кишвар,
мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст омадааст, сухан
меронад.

Ақидааш чунин аст, ки танҳо сулҳу салоҳу оромӣ
гарави пешрафти ояндаи хоҷагии халқи Тоҷикистони азиз
буда метавонад.
Солҳо ва одамони наҷиб

201

Имрӯз вазифа он аст, ки мо бояд аз таҷрибаю дониши
чунин олимону устодон ҳаддалимкон ҳамаҷониба
истифода барем. Чуноне халқ гуфтааст:

Бе пир марав, ки дар бимонӣ,

Ҳарчанд Сикандари замонӣ!

Оре, пирони мо, хусусан олимони кӯҳансоли мо имрӯз
раҳнамои ҷавонони моянд, ҷавонон бошанд фардои
дурахшони моро ифода мекунанд.

Яке аз чунин раҳнамоёни ҷавонон Раҳимҷон
Махмудов буд.

Аз китоби «Дилбохтаи замин»,
Душанбе, 2004.
202

Муҳиддин Зоиров

ИНСОНИ ХОКСОРУ МЕҲНАТДУСТ

(Булбул Ҷумъаев)

Як рӯз банда бо шахси бисёр ҳам барои ман мӯътабар,
оқилу меҳрубон, рӯзноманигори кордону пухтакор,
фаъолу варзида Тиллои Некқадам воӯрдам. Дар сӯҳбат он
кас пурсон шуд, ки Шумо Булбул Ҷумъаевро мешиносед,
дар солҳои Шумо дар Бадахшон буданатон ҳамроҳ кор
карда будед. Ман, албатта, он касро мешиносам, ҳамроҳ
кор кардем, - гуфта ҷавоб додам.

Ман, албатта, Булбул Ҷумъаевро мешиносам. ҳамроҳ
кор карда будам, - гуфта дар назди чашмам солҳои пеш ба
ёдам омад, ман солҳои 1971 - 1973 мудири шӯъбаи хоҷагии
қишлоқи КМ ҲК Тоҷикистон будам, солҳои 1973 - 1982
Вазири кишоварзии ҷумҳурй шуда кор кардам, бо ӯ шинос
будам, ба нишондодҳои ноҳия, соҳаҳои хоҷагии халқ
шахсан хоҷагии қишлоқ шинос будам. Соли 1977 моҳи
июн мо бо ҳамроҳии Раҳмон Набиев, Григорев И. Н аз
КМ ҲК Тоҷикистон Гачечиладзе Д. 3. ҷонишини раиси
«Госплан» ва дигарон ба Бадахшон омадем. Маро дар
сарҳади совхози Сағирдашт «Миёнаду» раиси ҳукумати
вилоят мӯҳтарам Ҳаёев И. X. ва дигарон пешвоз
гирифтанд. Баъди шинос шудани рафти корҳои хоҷагии
қишлоқи ноҳияи Қалаи-Хумб (ҳозира Дарвоз) ба ноҳияи
Ванҷ омадем. Баъд аз анҷом додани корҳо дар хоҷагиҳои
ноҳияи Ванч фаҳмидам, ки фардо Пленуми КМ район
мешудааст, масъала вазъияти рафти корҳои хоҷагии
қишлок, бо Раҳмон Набиев маслиҳат шуд, ки ман пагоҳ
дар ҳамин Пленуми ноҳия иштирок кунам, пагоҳ дар
пленум масъала ҳаматарафа муҳокима шуд, қарори
лозимӣ қабул шуд, боз ҳам рафти корҳои хоҷагии қишлоқ,
вазъиягро ҳаматарафа фаҳмидам, барои иҷрои вазифаҳои
дарпешистода ба роҳбарони ноҳия маслиҳат кардем.
Солҳо ва одамони наҷиб

203

Баъзе масъалаҳои ба ҷумҳурй ва ба вазорати хоҷагии
қишлоқ вобаста буд, барои ёрии амалӣ ба хоҷагиҳои
ноҳия мо бо ҳамдигар дар бораи дар амал иҷро шудани ин
корҳо маслиҳат кардем.

Ман аз Ванҷ ба ноҳияи Рӯшон омадам. Дар ин ноҳия
рафиқ Булбул Ҷумъаев котиби якуми Комитета партия
кор мекарданд. Ман ҳаматарафа аз рафти корҳои хоҷагии
қишлоқ, вазъияти кишту кор, дар хоҷагихои ноҳия шинос
шудам ва ба мардум, роҳбарони хоҷагиҳо, бо
мутахассисон вохӯрда, вазъиятро боз ҳам дурусттар
омӯхтам ва ман ба хулосае омадам, ки котиби якуми
райком Булбул Ҷумъаев вазъияти нохдяро нағз медонад,
барои иҷрои вазифаҳои дарпешистода меҳнаткашонро,
мутахассисони хоҷагии қишлоқ сафарбар карда шудааст,
истифодаи заминхои корам, вазъияти зироатҳо
қаноатбахш мебошад. Ҳамаи ин хислатҳои ташкилотчигӣ,
одамгарй, тинҷиву пешравиҳо ин хизмати котиби якуми
райком Булбул Ҷумъаев мебошад. Дигар тараф, ноҳия дар
вилоят яке аз калонтарин ноҳия ба шумор меравад,
сарҳади нохдяи Рӯшон аз ноҳияи Ванҷ cap карда то
нохияи Шуғнон, Бартангу кӯли Сарез, ноҳияи Рӯшон,
монанди дигар ноҳияҳои кишвари азизамон ва вилояти
Бадахшон манзараҳо, кӯҳҳои зебоманзар, деҳқонони
пухтакору меҳнатдӯст, модархудои ин ниҳия фарзандони
бузургу бофарҳанг, арбобони намоёнро ба ватан такдим
кардааст, ки инхо барои пешрафту тарақкиёти хоҷагии
халки кишвари азизамон хизмат мекунанд. Барои
мустаҳкам намудани дӯстию бародарй, ободонии кишвар
ҳиссаи арзанда мегузоранд. Инҳо Назаршо Додхудоев,
Хуҷам Шодмонов, Хушқадам Давлатқадамов, Гурез
Ҷавов, Ғоибназар Паллаев, Меҳрубон Назаров,
Мӯъминшо Абдулвосиев, Нуқра Раҳматова, Назарбегим
Муборакшоева. Амондавлат Ниёзмамадова, Сумбулмоҳ
Муродова, Нусратулло Доргамбеков, Ноёфт
Лашкарбеков, Мирлангар Наврӯзбеков, Қадам Ясакиев,
Зулайхо Сайқоева, Давлатшо Нағзибеков, Тиллои
204

Муҳиддин Зоиров

Некқадам, Хушназар Акназаров, Савлатшои Ховарӣ,
Муҳаббат Раҳматов, Гулсара Раҳматова, Шогунбек
Давлатмиров, Булбул Қобилов ва ғайраҳо.

Булбул Ҷумъаев шахси хушбахт аст, ки дар соли 1930
дар ҳамин сарзамини Рӯшон ба дунё омадааст. Фаъолияти
меҳнатиашро ҳамчун муаллим, директори мактаб, котиби
масъули ҷамъияти «Дониш», лектор ва инструктори
Комитети партиявии вилоят, сардори управленияи
кинофикатсияи Хукумати вилояти Бадахшон фаъолона
хизмат намуда, аз худ номи нек, хизмати нек, меҳнати
ҳалол нишона мондааст.

Аз соли 1973-1980 Котиби якуми КМ Рушон шуда кор
кардааст. Булбул Ҷумъаев дар ин вазифаҳои масъул
шахсан зиёда аз 8 сол роҳбари аввали нохдя буд, дар он
замони Шуравӣ ин вазифаи бисёр ҳам масъул, мансаби
баланди сиёсй ба шумор мерафт. Булбул Ҷумъаев ҳамчун
роҳбари кордону ботаҷриба, ташкилотчии моҳир
вазифаҳои дарпешистодаро бомуваффақият иҷро намуд,
корҳои ободонии иншоотҳои маъмурӣ ва мактабу
табобатхонаҳо роҳҳои нав бунёд шудааст. Мулки Рушон
бафайз аст, дорои табиати фораму зебо буда, корҳои
дуруст истифода бурдани замин, ҳосилнокии зироатҳои
хоҷагии қишлоқ, нагз ба роҳ монда шудааст. Дар ҳамаи
соҳаҳои хоҷагии халқи ноҳия пешравиҳо, тарбияи кадрҳо
шахсан ҷавонон ва дигар масъалаҳо, корҳои бисёр барои
ободонии ноҳия дар амал иҷро шудааст. Ба гуфти
ҳамкорон, кӯҳансолон, Булбул Ҷумъаев доимо бо халқ бо
кӯҳансолону ҷавонон рафтору муомилаи боодобона,
хоксорона дошт. Х,амаи ин хислатҳои неки одаму
одамгарӣ ӯро байни мардум маҳбуб гардонид. Булбул
Ҷумъаевро ҳамчун инсони хоксору меҳнатдӯст,

ташкилотчии моҳир, ватанпарвар, сарварони онвақтаи
вилоят М. Назаршоев, С. Давлатқадамов, А. Бобоев, Л.
Қармишев, И. Ҳаёев, Г. Ҷавов, М. Абдулвосиев, М.
Зоиров ва ғайраҳо ҳурмату иззат менамуданд ва ҳамеша
Солҳо ва одамони наҷиб

205

кушиш мекарданд, ки бо ин роҳбари кордону ташкилотчй
кумаки амалӣ расонанд.

Булбул Ҷумъаев дар байни мардуми ноҳия, вилоят
обрӯю эҳтироми калон дошт. Аз сидқи дил ба мардум
хизмат кард, аз худ корҳои нек. меҳру муҳаббат, дӯстию
бародарӣ, ватанпарварӣ, меҳнати ҳалол мерос монд.

Мо ба Булбул Ҷумъаев ва аҳли оилаашон сиҳатмакдй,
сарбаландй, умри бобаракат. бахту саодат, файзу баракат
таманно дорем.

Илоҳо ҳамеша бахту давлат ёратон бошад.

Ва аз номи шоир гуфтанием:

Дуоят мекунем фархунда бошед,

Чу гулҳо дар чаман бишкуфта бошед.

Набинед ҳеҷ гаму дарди ҷаҳонро,

Ба сад соли дигар ҳам зинда бошед.

Мо ба мардуми шӯҳратманди Рӯшон - ба раиси ноҳияи
Рӯшон зани фаъол, боодобу мехдатдӯст мӯҳтарама
Қобиламо Ғуломшоева бахту саодат, сиҳатмандию
сарбаландй, галабаҳои нав, ободию шукуфоии ноҳия
муваффақиятҳои калон орзумандем.

Нияти мо бо сарварии Ҷаноби Олй, мӯҳтарам
Эмомалӣ Раҳмон дар сарзамини ватани азизамон ҳамеша
сулҳу амният, тинҷиву оромӣ ва осмони соф ҳукмрон
бошад.

Ногуфта намонад, ки таърихи гузашта шоҳид аст, дар
замони гузашта, пеш аз ҶБВ, дар солҳои сохтмони роҳи
калони Помир, бо ин ноҳияи бофайз Рӯшон қадам ранҷа
карда буданд, аз роҳҳои зебоманзари бегубор гузашта
буданд, бо меҳнаткашон, бо мардум сӯҳбатҳо, вохӯриҳо
гузаронида буданд, дуою маслиҳатҳои падарона дода
буданд. Ҳамаи ин гамхориҳоро мардум ёд дорад,
фаромӯш нашудааст. Инҳо арбобони намоёни кишвар,
роҳбарони баруманди давлатамон, монанди Шириншо
Шоҳтемур, Нусратулло Махсум, Д. 3. Протопопов,
206

Муҳиддин Зоиров

Бобоҷон Ғафуров, Мирзо Турсунзода, А. Лоҳутӣ, Турсун
Улҷабоев, Ҷаббор Расулов, Мунаввар Шогадоев, М.
Қурбонов, Назаршо Додхудоев, И. Исмоилов, С.
Абдуллоев, К. Гадоалиев. генерали машҳур И. В.
Панфилов, Пӯлод Абдуллоев, А. В. Мазаев, Т. Исоев, А.
Кузнетсов, Р. Шкарбон, Ҷ. Искандаров, В. Карамов, М.
Раҳматов, М. Холов, А. Қаҳҳоров, Р. Набиев, Қ.
Маҳкамов, И. Ҳаёев, М. Миршакар, Б. Раҳимзода, М.
Қаноат, М. Тошмуҳаммадов, М. Назаршоев, Р. Масов, Л.
Қармишев, Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ,
қутоспарвари номии Мурғоб Бахтдавлат Муродбеков,
кирмакпарвари машҳури дарвозй Фотима Сӯфихонова,
алоқачии Бадахшон Ч. Ғафуров, ба ғамхорй, хизматҳои
ин шахсони бузург, арбобони кишвари азизам ҳамеша
миннатдор буда, ҳеҷ вақт фаромӯш нахоҳад шуд. Ҳоло ин
роҳҳои таърихӣ, манзараҳои зебою пурфайз, бо шарофати
Истиқлолияг боз ҳам ободтару зеботар, тараққй карда,
шоҳроҳи Абрешим, Ваҳдат, Дӯстӣ бунёд ёфт. Ин гамхорй,
ободӣ, пешравии кишвари азизамон аст, ин натиҷаи 20
солагии меваҳои истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии
Тоҷикистон, ободиву шукуфонии Ватани азизамон аст.
Нияти мо бо сарварии Ҷаноби Олй мӯҳтарам Эмомали
Раҳмон дар сарзамини азизамон ҳамеша сулҳу амният,
оромӣ ва осмони соф ҳукмрон бошад.

Ин фурсати беназир барои пешравию ободии ояндаи
Тоҷикиетони азиз аст.
Солҳо ва одамони наҷиб

207

САРБАЛАНДИ A3 МЕҲНАТ ACT
(Абдусаттор Неъматов)

Аз қадимулайём мардуми заҳматкаши мо мегӯянд, ки
сарбаландй аз меҳнат аст. Ба андешаи ман, ҳамин мақол, ба
устод, пири кор Абдусаттор Неъматов хос аст. Вақте ки
инсон тамоми фикру зикри маънавии худро барои мардуми
кишвари худ мебахшад, инсони хушбахт аст, аз худ номи
неку кори нек боқӣ мемонад ва аз зиндагии хеш боварӣ ба
ояндаи неки фарзандон ва наели ҷавон ба шахс рӯҳи тоза
мебахшад.

Аз ҳама муҳимаш бо халқ будан, ба онхо такя кардан,
ба мардум хизмату эҳтиром кардан кори савоб ва вазифаи
муқаддаси ҳар як инсон аст, бо дуои онҳо обрӯю эҳтироми
кас боз баланд мешавад.

Ман ҳанӯз аз солҳои ҳафтодум Абдусаттор Неъматовро
мешинохтам. Ҳамон солҳо ба вилояти Ленинобод омадам,
ҳар бор бо устод дар маҷлису машваратҳо, дар ноҳияву
хоҷагиҳо вомехӯрдам, масъалаҳоро бо маслиҳат дида ҳал
мекардем. Аз устод Абдусаттор Неъматов дар вохӯриҳо
бисёр масъалаҳои лозимии ҳаётиро меомӯхтам. Вай дар
вилоят ҳурмату эҳтироми калон дошт. Зинаҳои пасту
баландии зиндагиро тай намуда, ба вазифаҳои хеле
масъулиятнок расид, дар ҳама вазифаҳо бо меҳнати ҳалолу
пурмаҳсул кор кард. Абдусаттор Неъматов ҳамчун инсони
хоксору хушмуомила, бо рафтори худ ба ёру дӯстон,
рафиқон, ҳамкорон ва ба дили мардум роҳ ёфта буд.

Фаъолияти меҳнатии Абдусаттор Неъматов ба ноҳияҳо,
хоҷагиҳо, мутахассисону коргарони ин соҳа пайваста буда,
бо деҳқонон шабу рӯз якҷо буд. Вазъияти ҳамаи хоҷагиҳо,
иншоотҳои хоҷагии обро нагз медонист ва ёрии амалӣ
мерасонд. Вай, албатта, дар кор хислати серталабй нисбат
ба худ ва коргарон зоҳир ва интизомро ҳамеша риоя мекард.
Ин хислатҳои кордонию серталабӣ боварӣ ва обрӯю
208

Муҳиддин Зоиров

эҳтироми ӯро байни мардуми деҳот зиёд намуд.

Абдусаттор Неъматов - деҳқони асил, умри
пурбаракати худро ба як соҳаи муҳими хоҷагии халқ - обу
ободонӣ бахшидааст. Обу ободонӣ мегӯянд, барои замин аз
ҳама муҳимтарин об аст, чӯлу биёбонҳоро, дашти
ташналабро об ба водиҳои ободу шукуфон табдил медиҳад.
Халқи тоҷик аз қадим бо зироатҳои обёришаванда шуғл
доранд.

Албатта, ба туфайли ёрии ғамхоронаи давлатамон, бо
меҳнати ҳалоли халқи азиз солҳои пеш каналҳои
обёрикунанда, иншоотҳои гидротехника, стансияҳои насосй
сохта шуд. Сохтмонҳои ирригатсионӣ тараққӣ карда, охири
соли 1934 корҳои азнавсозй ва инкишофи системаи капали
обёрии Хоҷабоқиргон авҷ гирифт.

Бо ин иншооти бузург устод Абдусаттор Неъматов ба
қарори бюрои КМ ҲК Тоҷикистон аз со;ги 1940 сардори
управленияи системаи обии Хоҷабоқирғон таъин шуда. то
соли 1971 ин вазифаро бомуваффақият баҷо овард.

Аз соли 1971 ба қарори сессияи комиҷроияи Совета
депутатҳои меҳнаткашони вилояти Ленинобод Абдусатгор
Неъматов сардори управленияи хоҷагии обу мелиоратсияи
вилоят таъин шуд.

Аз роҳбарони вилояти ҳамонвақга, аз коргарони
масъул, дар вохӯриҳо, сӯҳбатҳо, чандин бор шунидам, ки ин
марди кордон, роҳбари гамхор Абдусаттор Неъматов дар
вилоят, дар вазифаҳои муҳими хоҷагии қишлоқ, хоҷагиҳои
обу мелиоратсия роҳбар буд. Дар чорабиниҳои муҳим
ҳамеша фаъолона иштирок карда, ҳиссаи арзандаи хешро
мегузошт.

Меҳнаткагиони республикам мо бо ташаббуси
пахтакорони Ӯзбекистон якуми августа соли 1939 ба
сохтмони капали калони Фаргона cap карданд. Дар ин
сохтмони умумихалқй зиёда аз 25 ҳазор колхозчиёни
Хуҷанд, Нов, Исфара ва дигар ноҳияҳо иштирок карданд.

Дар давоми камтар аз як моҳ як қисми канал, ки дар он
ҷо тоҷикон кор мекарданду дарозиаш 47 километр буд,
Солҳо ва одамони наҷиб

209

сохта шуд.

Соли 1940 сохтмони дуюми канали калони Фарғона аз
Конибодом то Ленинобод, ки дарозиаш 80 километр буд ва
қисми шимолии канали Фаргона дар ноҳияи Ашт, ки 60
километр дарозӣ дошт, cap шуд. Баъди ба истифода дода
шудани ин каналҳо боз даҳхо ҳазор гектар заминҳои нави
ноҳияҳои Хуҷанд, Нов ва Ашт обёрӣ карда шуданд.

Канали калони Фаргона бо қувваи ду халки бародар
сохта шуд, ки аз дӯстии мустаҳками халқҳои тоҷику ӯзбек
шаҳодат медиҳад.

Бешубҳа, барои иҷрои ин корҳои муҳими ду ҷумҳурии
бародар, ки барои ояндаи гараққиёти хоҷагии халқ
ахамияти калон дорад, ҳиссаи Абдусаттор Неъматов барин
саркорон, ташкилотчиёни моҳир хеле калон аст.

Дар бисёри ноҳияҳои вилояти Ленинобод (ҳозира Суғд)
таъминоту истифода бурдани об, махсусан моҳҳои
тобистон, ба бародари ҳамсоя Узбекистан, ба вилоятҳои
Фаргона, Сирдарё вобаста аст. Дар ин шароит ин инсони
кордон, Абдусаттор Неъматов ҳамроҳ бо роҳбарони
ҳамонвақтаи вилоят, ба ташкилотҳои вобаста ба истифода
бурдани оби Узбекистан, махсусан ба вилоятҳои Фаргона,
Сирдарё ҳамеша муносибати дӯстонаву бародарона дошт ва
дар ин масъала манфиати вилоятро ба ҳамсояҳо фаҳмонда
ҳимоя карда метавонист.

Абдусаттор Неъматов ба сардорони управ ленияи
канали калони Фаргона - собиқ котиби якуми кумитаи
вилояти Фаргона Қахрамони Меҳнати Сотсиалистӣ -
Фахриддин Шамсиддинов, арбоби намоёни давлатии
Узбекистан Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ - Бузрукхоҷа
Усмонхоҷаев, собиқ котиби якуми кумитаи ҳизбии вилояти
Тошканд, Вазири мелиоратсия ва хоҷагии оби Узбекистан,
Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистй, арбоби намоёни
Узбекистан - Солиҷон Мамадрасуловро ҳамеша ҳурмату
эҳтиром мекард ва онҳо ҳам эҳтироми бародарона дошта,
ҳамеша дастгириаш менамуданд.

Саҳми Абдусаттор Неъматов дар обёрй намудани
210

Муҳиддин Зоиров

заминҳои ташналаби Дилварзин, Зафарободу Сомғор,
Окғозию Хоҷабокирғон, Ашт ва ғайраҳо калон аст. Аз
ҳисоби аз худ намудани ин заминҳо - бисёр деҳқонон ҷои
кор, рӯзгор пайдо намуданд, маҳсулотп хоҷагии қишлоқ
зиёд шуд, кишварамон хеле пеш рафт.

Барои ичро шудани ҳамаи ин кору пешравиҳо марди
ғамхор доимо ба тарбия ва ба воя расондани кадрҳо, шахсан
мутахассисони ҷавон падарона гамхорӣ мекард, ёриву
мадади худро дареғ намедошт, - онҳо ояндаи мо ҳастанд. -
мегуфт.

Ногуфта намонад, ки дар замони худ, роҳбарони
республика, вилоят, ноҳияҳо ва хоҷагиҳо - Ҷаббор Расулов,
Абдулаҳад Қаҳҳоров, Маҳмадулло Холов, Раҳмон Набиев,
Қахҳор Маҳкамов, Низорамо Зарифова, Ибодат Рахимова,
Рафъат Хрҷиев, Мирзо Бобоев, Акбар Махсумов, Усмон
Қосимов, Бегалӣ Ахмадалиев, Хайко Мирзоянс, Саидхоҷа
Ӯрунхоҷаев, Абдуғафур Самадов, Мирзоқосим Рустамов,
Тоҳир Мухаммадов, Абдукарим Қосимов, Чуянбой
Зунунов, Энаҷон Бойматова, Имомназар Хоҷаназаров,
Шаҳобиддин Нуриддинов, Ашурмат Қодиров, Чинибой
Эргашев, дар қатори дигар одамони обрӯманд ва коргарони
вилоят нисбати Абдусаттор Неъматов ҳурмату эҳтироми
беандоза доштанд.

Ман чандин сол дар сарзамини кишвари Бадахшон дар
вазифаи Котиби якуми Кумитаи партиявии вилоят ҳамроҳ
бо халқи меҳнатдӯст кор кардам. Дар Бадахшон дар ҳама
хоҷагию ноҳияҳо дар азхуд кардани замин каме бошад ҳам
шароит муҳайё кардам ва ин корҳо ба нақша гирифта шуд,
мувофиқи шароити ҳар ноҳия тахту ҳамвор ва истифода
бурдани замин ба роҳ монда шуд. Бисёр корҳо ба охир
расонида, заминҳо ба истифода дода шуданд. Барои
бомуваффақият ва дуруст истифода бурдани замин ва зиёд
шудани маҳсулоти хоҷагии қишлоқ дар ҷамъбасти соли 1984
вилоят ба байрақи КМ ҲК Тоҷикистон, Совета Вазирони
республика мукофотонида шуд.

Ҳамчун ин идораи хоҷагтш обу мелиоратсияи вилоят
Солҳо ва одамони нациб

211

(сардораш инсони кордон Қурбон Шарифов буд),
коллективи ин идора ҳам дар ҷамъбасти кори 1984 бо ин
мукофоти баланд сазовор шуд.

Барои супурдани ин байрақ ҷонишини Вазири хоҷагии
оби мелиоратсияи республика Ғайратҷон Неъматов ба
Бадахшон омад. Вай фарзанди устод Абдусаттор Неъматов
аст, Ғайратчонро пеш ҳам нағз мешинохтам, чандин бор
ҳамсӯҳбат шуда, дар масъалаҳои кор вохӯрда будем.

Ғайратҷонро дар Помир дида, ҳамсӯҳбат шуда, чунин
хулоса кардам, ки ӯ дуои падарро гирифта вазифаи худро аз
сидқи дил иҷро мекард ва ҳаракат мекард, ки аз худ як
нишонаи нек монад.

Аз Хоруғ ҳамроҳ бо Ғайратчон ба Ленинобод занг зада,
устод Абдусаттор Неъматовро ба Помир таклиф кардем. Он
кас миннатдорӣ изҳор намуда, розй шуданд, ки албатта
мебиёянд, вале чи шуд, ки омада натавонистанд. Пекин як
гапи устод Абдусаттор Неъматов ба воситаи телефон дар
гӯшаи хаёлам монд ва ҳеч фаромӯш намешавад: «Писарам,
Муҳиддин Зоиров, имсол дар Помир барф зиёд будааст, ин
боигарии кишвар аст, обу ободонӣ мегӯянд. Худованди
Карим ба точикон кӯҳсорони зебо, ба обу заминаш дода аст.
Вазифаи мо аз ин боигариҳои табиат, обу замин пурмаҳсул,
дуруст истифода бурдан аст».

Ин маслиҳаги пири кор хеле пухтаву ҳаётӣ буд.

Мутаассифона, мана баъд аз чандин солҳо ин масъалаи
ҳаётан муҳим ба саломатии инсон вобаста бо пешниҳоди
Президента Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ
Раҳмон оид ба Соли байналмилалии «Оби тоза» эълон
кардани соли 2003 аз ҷониби бисёр давлатҳои дунё дастгирӣ
ёфт ва Созмони Милали Муттаҳид соли 2003 - ро Соли
байналмилалии оби тоза эълон кард. Имрӯз дар қитъаи
Осиё 1 млрд, дар Африко 350 млн, дар Амрикои Лотинй 100
млн ва дар қисмати дигари олам чанд миллион нафари
дигар аз нарасидани оби нӯшокӣ танқисй мекашанд. Аз чор
се ҳиссаи аҳолии рӯйи Замин аз истеъмоли обҳои ифлос ба
касалиҳои гуногун гирифтор шудаанд. Онҳо дар бораи
212

Муҳиддин. Зоиров

захираҳои оби тозаи дунё ва Тоҷикистон (бо овардани
факту рақамҳо) сухан ронда, шукр мегӯянд, ки Тоҷикистон
дорои захираҳои зиёди об, махсусан оби тозаи нӯшокист.

Бо оби нӯшокӣ таъмин кардани аҳолй кори хайру савоб

аст.

Абдусаттор Неъматов дар оиладорй, тарбия ва ба воя
расондани фарзандон доимо ғамхорӣ изҳор намуда,
фарзандонро дар рӯхияи ватандӯстй, меҳнатдӯстй, ба
хизмати халқу ватан тарбия медод. Ҳоло ҳамаи фарзандон -
Ғайратҷон, Мавлуда, Неъматҷон, Муборак, Мушарраф
соҳиби маълумот, касбу ҳунаранд ва дар соҳаҳои гуногуни
хоҷагии халқу кишвар хизмат мекунанд, мисли падари
бузургворашон барои пешравии кишвари азизамон
саҳмгузорй мекунанд.

Давлат хизматҳои шоёни Абдусаттор Неъматовро ба
назар гирифта, ӯро бо орденҳои револютсияи Октябр,
ордени Ленин, бисёр медалҳо, Ифтихорномаҳои
Президиуми Совета Олии РСС Тоҷикистон, унвони фахрии
Ирригатори Шоистаи Тоҷикистон ва бо чандин
такдирномаю мукофотҳо сарфароз гардондааст.

Ҳаёту фаъолияти меҳнагии Абдусаттор Неъматов
ҳамчун устод, пири кор, ташкилотчии моҳири истеҳсолии
мелиоратсия ва хоҷагии об, шахси меҳнатдӯст, ватанпарвар,
барои тарбияи наслҳои чавон, барои пешравии кишвари
азизамон намунаи ибрат мебошад.

1августи соли 2003
Солҳо ва одамони наҷиб

213

ИНСОНИ ОДАМДУСТ, ДИЛКУШОД
ВА ҒАМХОРУ БЕҒАРАЗ
(Қосим Саидов)

Ба ақидаи ман обрӯю қадри инсон аз дӯстй, ғамхорӣ,
эҳтиром ва ҳурмат намудани ҳамдигар, хушмуомилагй,
меҳнати ҳалол ва хоксорӣ аст.

Ба фикри ман ин ҳамаи хислатҳо, ба шахси хоксору
инсони ҳақикӣ, беғараз Қосим Саидов рост меояд.

Қосим Саидов соли 1929 дар шаҳри Конибодом,
вилояти Ленинобод (ҳоло Суғд) таваллуд шудааст,
миллаташ тоҷик, аз соли 1956 аъзои КПСС, таҳсилоташ
олӣ.

Соли 1949 Қосим Саидов ба Института хоҷагии
қишлоқи Тоҷикистон дохил шуда, онро соли 1954
бомуваффақият хатм кард. Соли 1954 - сарагрономи МТС
«Аскари сурх»-и ноҳияи Ҳисор таъин шуд ва ин вазифаро
бомуваффақият баҷо овард. Сонӣ ҷонишини Раиси
комиҷроияи Совети депутатҳои меҳнаткашони райони
Октябрь - сардори Инспексияи хоҷагии қишлоқ шуда кор
кард.

Солҳои 1959-1961 Шунавандаи Мактаби олии
партиявии назди КМ КПСС ш. Москва буд. Баъди хатми
Мактаби олии партиявӣ солҳои 1961-1963 Раиси
комиҷроияи Совети депутатҳои меҳнаткашони райони
Кировобод буд, солҳои 1963 -1966, сардори Управленияи
истеҳсолии колхозу совхозҳои Колхозобод шуда кор кард.
Солҳои 1966- 1973 Қосим Саидов Котиби якуми Комитета
партиявии райони Вахш, солҳои 1975 - 1980 Котиби якуми
Комитети партиявии райони Куйбишев, солҳои 1980 -
1986 ҷонишини якуми Вазири маҳсулоттайёркунии
(зоготовок) РСС Тоҷикистон, солҳои 1986- 1987 ҷонишини
якуми Вазири коркарди маҳсулоти саноати хӯроквории
РСС Тоҷикистон буд.
214

Муҳиддин Зоиров

Ҳанӯз солҳои пеш дар маҳаллаи шимолии пойтахт,
шаҳри зебои Душанбе бинои нави Донишгоҳи аграрӣ
қомат наафрохта. Ҳанӯз он чо хиёбони дилкашу дилрабое
нест ва ҳайкали сардафтари адабиёти тоҷику форс устод
Абӯабдуллоҳи Рӯдакй дар пояи баланди санги хоро
асобадаст наистода. Ин ҳама фардо бунёд мешаванд,
фардо.

Ҳолиё бошад, толибилмҳо бинои ин даргоҳи илму
маонии деҳқониро дуртар аз Почтаи марказӣ. дар кӯчаи
хамонвақтаи Шевченко суроғ мекунанд. Ва яке аз рӯзҳои
соли 1949 - ум як гурӯҳ ҷавонон аз ноҳияҳои гуногуни
кишварамон, бо як чаҳон орзую омоли ҷавонӣ вориди ин
даргоҳ гаштанд, ки онҳо фарзандони деҳа, фарзандони
инсонҳои ботачриба, дӯсти обу хоки замин ҳастанд.

Минбаъд онҳо панч сол, ҳамроҳ мехонанд, соҳиби
илму унвони мутахассиси олӣ мешаванд, дӯст, бародар
мешаванд, барон хизмати халқу ватан тайёр шуда, барои
пешравию ободонии ватани азизи Тоҷикистон хизмат
мекунанд.

Албатта, ин пайвастани риштаҳои дӯстиву бародарӣ
дар ҳаёти ҳар яки онҳо абадӣ хоҳад монд.

Ба тавсияи Комиссияи имтиҳонсупорй декани
ҳамонвақтаи факултаи агрономӣ Ҷамол Қосимов бо
ҳамроҳии устодон бо ин ҷавонон ҳамсӯҳбат шуда ва ҳатто
боре ҳангоми ҷавоб гуфтан худи ректори ҳамонвакта
Музаффар Гулмамедов ин ҷавононро дида таъриф карда
гуфт: ҷавонони азиз, дари ин даргоҳи илм барои шумо
ҳамеша кушода, шумоён фарзандони деҳаҳои кишвари
азизамон ошиқи ҳақиқии обу замин будед, бояд дар
Институт маҳз шумоён барин дехдонзодагон хонанд.

«Ҷаҳонро хуррамй аз деҳқон аст», - гуфт яке аз ин
чавонон. - Ин рост,- гуфт устод Музаффар Гулмамедов.
Бигӯ ин гапҳои пухтаро аз кӣ ёд гирифтӣ?

Аввал аз муаллимамон, ки дар ҳаққи деҳқонони
забардасти кишварамон баҳои баланд медиҳанд, сонй аз
падарам он кас дехдон ҳастанд, заминро дӯст медоранд.
Солҳо ва одамони наҷиб

215

Дар ҳамун ҳангом декани факултаи агрономӣ Ҷамол
Қосимов, ҷониби директор Музаффар Гулмамедов хам
шуда бо овози паст гуфт: - Ман бо ин ҷавонон ҳангоми
ҳуҷҷатсупориашон сӯҳбат доштам, ҳамаашон аз деҳот,
фарзандони деҳқон ҳастанд, донишашон нағз. Агар шумо
розӣ бошед, аз имтиҳон гузаронида қабул кунем.

- Қабул кунед, - бо шодмонӣ гуфт ректор. Аслан ин
хел ҷавононро бе имтиҳон қабул кунем ҳам мешавад. Бо
ин суханҳои нек Қосим Саидов ва рафиқонаш изқори
миннатдорӣ карда, Ҷамол Қосимов ва ректор Музаффар
Гулмамедов бо Қосимхӯҷа Саидов - дар оянда Котиби
Якуми ҳизби коммуниста ноҳияҳои Вахту Куйбышев.
Мухи л дин Зоҳиров - дар оянда Котиби Якуми ҳизби
коммунисти Қумсангир, Вазири хоҷагии қӣшлоқи
республикаи Тоҷикистон, Котиби Якуми Кумитаи ҳизби
коммунисти ВМКБ, Худоёр Юсуфбеков - дар оянда
ректори Института хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон ва
олими шинохтаи ҷумҳурй, бо Уктам Яхшибеков Котиби
Якуми хйзби коммунисти шаҳри Қӯргонтеппа ва ноҳияи
Регар, бо Сайфулло Ҷӯраев - Ноиби Вазири кишоварзй,
Бо Ғоибназар Паллаев, - Котиби Якуми ҳизби
коммунисти ноҳияҳои Ашт, Ленин, вилояти Қӯрғонтеппа
ва ниҳоят Раиси Президиуми Шӯрои Олии Тоҷикистон,
Ҳайдар Ҷуманқулов, Магдан Менглиқулов, Раҳимбой
Махмудов. Тоҷибой Мирзоев, олимони намоён, варзида,
ҳамсабақ. ҳамтакдир туда, ианҷ сол дар ин донишгоҳи
барӯманд таҳсил кардан насибаш мешудааст ва дар оянда
хизмати халқу Ватан мекунанд ва барои пешравии
кишвари азизамон ҳиссаи арзанда мегузоранд.

Он солҳо ва баъдтар дар Донишкадаи аграрӣ, ки онҳо
таҳсил карданд, чунин шахсиятҳои варзида ба монанди
Музаффар Гулмамедов, Гулом Алиев, Ориф Шукуров,
Умон Раҳматзода, Худоёр Юсуфбеков, Юсуф Носиров, Г.
С. Тағоев, Д. М. Мирзоев ректор шуда кор мекарданд.

Х,олиё бошад ин донишгоҳи шӯҳратёри кишварро
олими варзида, ташкилотчии моҳир, Академик Изатулло
216

Муҳиддин Зоиров

Сатторов бо як масъулияти баланд сарварӣ мекунад. Агар
дар рӯзҳои гузашта, дар вақти ҷавонӣ - давраи хонишро
муқоиса кунед, ин давраи тиллоии зиндагй барои ҳар яки
мо айёми донишҷӯӣ ҳисоб меёфт. Аз ҳар канору гӯшаи
кишвари азизамон - Тоҷикистон ҳамсабақон кам
набуданд. Мо бо урфу одат, расму ойин, шеваву лаҳҷаи
гуфтори ҳамкурсони минтақаҳои дурдаст ошноӣ пайдо
мекардем. Бо гузашти моҳу сол ба ҳамдигар унс
мегирифтем, барои мо як одати муқаррарӣ гашта буд, ки
рӯзе яке аз ҳамсабақон бо сабабе намеомад ба суроғаш
мебаромадем, аз аҳволаш пурсон мешудем, агар ягон
камбудӣ бошад ҳаматарафа кӯмак расонида мешуд, чун як
оилаи иттифоқ аз як гиребон cap бароварда, мисли як
равоншинос дар бораи ҳаёт ва саргузашти донишҷӯён
маълумот доштем.

Барои ташкил, гузаронидани ин чорабиниҳо хизмати
инсони кордон, ғамхору ташкилотчӣ Қосим Саидов хеле
калон буд.

Дар солҳои таҳсил дар Институти хоҷагии қишлоқи
Тоҷикистон с.1949 - 1954 Қосим Саидов, ки он солҳо
шароити хондан, иқтисодиёт вазнинтар буд, ҳамеша ба
назди шодравон амакаш Ортиқ Шокиров мерафт, он кас
бисёр шахси мӯътабар, дар Вазорати хоҷагии қишлоқ -
ҷонишини Вазир буданд, дар соҳаи таъминот, кӯмак
мекард. Қосим Саидов ҳамеша аз Ортиқ Шокиров
миннатдор буд.

Бузургони мо гуфтаанд:

«Ҳеҷ кас аз пеши худ чизе нашуд,

Ҳеҷ оҳан ханҷари тезе нашуд».

Ба ҳамаи мо, ки оянда ба қавле одам шавем, Ортик
Шокиров барин шахсони мӯътабар роҳ нишон доданд,
тарбия намуданд, кӯмак расониданд.

Илоҳо манзилашон ободу рӯҳашон шод бошад.
Қосим Саидов боз бародарон дошт Муҳидцинхоҷа
Солҳо ва оданони наҷиб

217

(ҷояшон ҷаннат бод) ва Абдураҳмон Саидов - бисёр ҳам
инсонҳои меҳнатдӯст, хоксор - Қосим Саидов онҳоро
доимо эҳтиром мекард.

Боз як гурӯҳ ҷавонон, Қосим Саидов ҳамеша ба онҳо
ҳамсӯҳбат буданд. Онҳо Обидҷон Қаҳҳоров, Қосим
Саидов, Уктам Яхшибоев, Саъдулло Ҷӯраев ва ғайраҳо.

Ман Қосим Саидовро, аз солҳои баъди Ҷанги Бузурги
Ватанӣ, солҳои 1948 мешиносам, шахси бисёр ҳам хоксору
меҳрубон, хушмуомила, бомулоҳиза, инсони бомаърифат
буданд. Соли 1949 ҳамроҳ ба Института хоҷагии қишлоқи
Тоҷикистон дохил шудем, дар як гурӯх хондем, ҳамроҳ ин
донишкадаро хатм намудем.

Панҷ сол бо ҳамдигар ошно, дӯсту бародар шудем.
Ҳамаи моро баъд аз хатм намудани Институт Вазорати
хоҷагии қишлоқ ба ноҳияҳо, ба МТС - ҳо, колхозу
совхозҳои ҷумҳуриямон ба кор фиристоданд. Баъд аз
чандин солҳо моро бо ҳамроҳии Қосим Саидов ба
Мактаби Олии партиявии назди КМ КПСС ш. Маскав ба
хондан фиристоданд. Дар ин ҷо ҳам хушбахтона дар як
гурӯҳ будем, ҳамроҳ хондем. Мо бо якдигар дӯст, бародар
шудем, чи хеле ки мегӯянд ба якдигар унс гирифтем,
хобгоҳ ҳам дар як иморат ҷойгир буд. Ба Душанбе - ба
Маскав ҳамроҳ меомадему мерафтем.

Қосим Саидов бисёр ҳам инсони оромтабиат, сабуру
ботамкин буданд, бо ин туна рафтор кораш ҳамеша пеш
мерафт. Ман шабу рӯз мехондам, супоришҳои устодонро
кӯшиш мекардам иҷро кунам, ба китобхона рафта
китобҳои даркориро хонда ба имтиҳон тайёрй медидам.
Кадом вақт тайёрй дидани Қосим Саидовро намедидам, ӯ
бошад дар вақти имтиҳон шӯхӣ карда мегуфт, ки ту хонй
барон ҳардуямон кифоя аст, аммо аз санҷишу имтиҳон
бомуваффақият мегузашт.

Қосим Саидов дар вазифаҳои хеле масъулиятнок,
Котиби райком, Ранен комиҷроия, Сардори Управленияи
хоҷагии қишлоқ, ҷонишини якуми Вазири маҳсулот-
тайёркунӣ ва ғайраҳо шуда кор кард.
218

Муҳиддин Зоиров

Қосим Саидов ҳамчун инсони хоксору ғамхору
дилкушод, хушмуомила дар байни ёру дӯстон, мардуми
ҷумҳуриямон, шахсан деҳконон обрӯю эҳтироми хосаро
соҳиб шуд. Дар куҷое кор кард ӯро бо эҳтиром номашро
ёдовар мешуданд.

Қосим Саидов, ки худаш мутахассиси хоҷагии қишлоқ
буд, қадри замину обу хоки ноҳияҳоро нағз медонист,
ҳамеша муваффақиятҳо, пешравиҳои соҳаҳои хоҷагии
халқро, махсусан соҳаи хоҷагии қишлоқро дида хурсандӣ
баён мекард, чунки ин ғалабаҳои мехдати ҳалоли деҳқон,
натиҷаи кори хоҷагиҳо, мутахассисони хоҷагии қишлоқ ва
ноҳия мебошад. Ин натиҷаи ёрии амалӣ оқилонаи
роҳбарони ҷумҳуриямон ба меҳнаткашони деҳот, ин
ғамхорӣ, дастгириҳо ҳамеша дида мешуд.

Қосим Саидов бо ин гамхорӣ, боварӣ, дастгирӣ
миннатдорй изҳор менамуа.

Ва бо ин арбобони бузурги давлатамон, фарзандони
намоёни_ Ҷумҳурии Тоҷикистон, чун Бобоҷон Ғафуров,
Турсун Ӯлҷабоев, Ҷаббор Расулов, Абдулаҳад Қаҳҳоров,
Маҳмадулло Холов, Мунаввар Шогадоев, Мирзо
Рахдоатов, Назаршо Додхудоев, Раҳмон Набиев. Қахлор
Маҳкамов, Иззатулло Ҳаёев, Акбар Мирзоев, Низорамо
Зарифова, Ибодат Раҳимова, Махфират Каримова,
Гулҷаҳон Бобосодиқова, Мирзо Бобоев, Ғулом Алиев,
ТТТолй Шабдолов, Хайко Мирзоянс, Султон Мирзошоев,
Акбар Махсумов, Бобо Сангинов, Рустамбек Юсуфбеков,
Лақай Қармишев, Рифьат Хрҷиев, Худойқул Маҳмудов,
Исмат Эшмирзоев, Иван Дедов ва дигарон доимо
вомехӯрд, аз сӯҳбату маслиҳатҳои онҳо баҳраманд мешуд.
Ҳар вохӯрӣ мегуфт Қосим Саидов бо ин шахсони бузург,
инсонҳои комилу кордон - барои ман як роҳнамо,
пешравӣ ва ғамхорӣ буд.

Қосим Саидов - солҳои 1963-1966 дар ноҳияи
Колхозобод сардори Управленияи истеҳсолии колхозу
совхозҳои Колхозобод буд. Ин ноҳия барои Қосим
Саидов як мактаб, дар фаъолияти кораш, таҷриба
Солҳо ва одамони наҷиб

219

омӯхтан, усули роҳбарӣ ба мардум хизмат намудан С.
Исоев ҳамеша қайд мекард, агар роҳбар бо халқ бошад
обрӯю эҳтироми роҳбар боз ҳам баландтар мешавад.
Умуман бо ин роҳбари бузург, марди наҷибу пурфайзу
бобаракат, фотеҳи зарнисори водии Вахш Сироҷиддин
Исоев ҳамроҳ кор кардан як хушбахтӣ аст, баҳра бурдани
гаҷрибаи бои фаъолияти кораш барои кори роҳбарони
ҷавон. Барои ҳамаи ин ғамхорӣ, дастгирӣ Қосим Саидов
аз Сироҷиддин Исоев ҳамеша миннатдор буд, чунки
сахми Сироҷиддин Исоев дар тарбияву ба камол
расонидани кадрҳои ҷавон калон аст. Бисёр кадрҳо дар ин
ноҳия кор карда ба вазифаҳои баланд сабзиданд -
монанди Камол Сӯфиев, Қосим Саидов, Абдуллоҷон
Ахмадов, Темур Дадабоев, Сафар Саидов, Умарбек
Отабеков, Тоҷидцин Турдиев, Абдураҳмон Саидов,
Абдулло Худойдодов, Абдулло Эшонқулов, Владимир
Цулай, Маҳмуд Ҳайдаров, Абдуалим Эмомов, Олим
Рауфов ва дигарон. Роҳбарони хоҷагиҳо ҳам шахсони
кордону пуртаҷриба, обрӯманд, мутахассисони хоҷагии
кишлоқ кор мекунанд. Монанди Сафар Ҷумъаев, Мавлон
Корёғдиев, Отаҷон Дадбоев, Тӯрахон Эҳсонқулов,
Ниёзмамад Бегов, Абдувадуд Дӯстон, Эшбег Сатторов,
Зафар Абдуллоев, рафиқ Султонов.

Ман ҳам насибам будааст солҳои 1967-1971 дар
ноҳияи Қумсангир Котиби якуми КП район шуда кор
кардам, он солҳо Қосим Саидов Котиби Якуми КП
райони Вахш буд. Дар ҳамон солҳо дар водии Вахш
шахсони обрӯманд, кордону пухтакор, ҳаётдидаву
пуртаҷриба Сироҷиддин Шоев, Усмон Мӯъминов, Усмон
Қосимов. Ҷалолиддин Маҳмадов, Тошмат Малаев, Қосим
Саидов, Муҳиддин Зоҳиров кор мекарданд. Дар байни
онҳо ман ҷавонтар будам. Бо якдигар ҳамеша ҳурмату
эҳтиром, қадршиносӣ, якдигарфаҳмӣ, дӯстию бародарӣ
мустаҳкам буд, байни хоҷагиҳо, ноҳияҳо доимо рафту
омад, бо якдигар ҳаммусобиқа буданд. Ҳамаи корҳои
лозимӣ бо мустаҳкам намудани дӯстӣ, тинҷию ободӣ,
220

Муҳиддин Зоиров

бомуваффақият иҷро намудани корҳои пеш аз истифода
равона карда мешуд. Аз гаҷрибаи бои ин шахсони
кордону ғамхору ҳаётдида баҳраманд шудаю миннатдорӣ
изҳор менамудем.

Қосим Саидов ҳамчун падар - падари меҳрубон,
барои ба воя расонидан, тарбияи фарзандон ғамхор ва
дилсӯз, ҳамчун ҳамсар ҳамсари вафодор, ҳамсараш
Нориҷон ва фарзандон ҳурмату эҳтиром менамуданд.

Ҳамаи фарзандонаш 5 нафар - 2 писар Баҳромҷону
Баҳодур, 3 духтар Дилрабо, Мавҷуда, Дилноза дорои
маълумоти олӣ буда, ҳар кадом соҳиби касбу ҳунар
мебошанд ва мисли падари бузургворашон Қосим Саидов
баҳри ободию пешравиҳои кишвари азизамон, дар
соҳаҳои хоҷагии халқи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳисса
мегузоранд.

Қосим Саидов ҳамеша саломат, тандуруст, аз
саломатиаш ягон бор шиква намекард, чи хел шуд, ки
солҳои охир касал шуд. Мо ҳамаамон бохабар, аҳли оила,
ёру дӯстон, шахсан ҳамсараш Нориҷон барои табобат
ҳамаи чораҳоро дида. шароити лозимӣ муҳаё карда, ба
духтурони ботаҷриба нишон дода табобат карданд. Боз як
гапро қайд кардан лозим аст, ки роҳбарони ҳукумати
республика ҳам ба табобати Қосим Саидов гамхорона
ёрии амалӣ расониданд. Хато накунам муассисаи тиббии
ҳукумат, сардухтури он шахси хело ғамхор, ботаҷриба,
табиби номии ҷумҳурй Зулфалй Бозоров барои табобати
Қосим Саидов хизмати арзанда кард, ёрии амалӣ расонид,
ҳамаи чораҳои лозимиро ташкил намуд, хато накунам
Қосим Саидовро худаш Зулфалй Бозоров ба Маскав
барои табобат бурд.

Чй илоҷ, ҳамаи табобатҳои лозимӣ гузаронида шуд.
Мо ба ин ғамхорй, дастгирӣ - аз номи аҳли оила, хешу
табору ёру дӯстон ва роҳбарони Ҳукумати ҷумҳуриамон
шахсан ба сардухтури он Зулфалй Бозоров раҳмат туфта,
миннатдории худро изҳор менамоем.

Ман дар Помир кор мекардам, Қосим Саидов бо
Солҳо ва одамони наҷиб

221

ҳамсараш Норичон илтимос карданд, ки дар Помир як
табиби машҳур бо номи Насриддиншо ҳаст, Қосим
Саидовро ҳамон ҷо бурдан лозим, шояд барои сиҳатии ӯ
сабабе гардад, гарчанде бемории Қосим Саидов аллакай
маълум буд, вақт гузашта буд, лекин ман розӣ шудам,
чунки дили бемор нозук, мехоҳад табобат кунад, қариб як
ҳафта самолёт нашуд, чунки парвози самолёт ба
тағйирёбии боду ҳаво вобастагӣ дошт. Рӯзе Қосим Саидов
ба ҳамсараш омад, доруҳоро тайёр карда дод, табобат
кард. Лекин вақт гузашта буд. Сонӣ ман меҳмонҳоро ба
Душанбе гусел кардам.

Якчанд сухан оиди оилаи ҳамсари Қосим Саидов -
Нориҷон. Он кас бисёр зани меҳрубон, ғамхор,
бомаърифат, меҳмондӯст. Қосим Саидов ҳамеша ба
оилааш миннатдорӣ изхор менамуд, ҳурмат мекард. ҳамаи
фарзандонро тарбия намуда, ба воя расонида, соҳиби
маълумот ва тинҷ карданд.

Ба наздикӣ ёру дӯстони Қосим Саидов ёдбуд - рӯзи
таваллуди Қосим Саидовро гузаронидем, албатта
гузаштагонро арвоҳашонро шод гардонидан кори савоб
аст.

Ба ман ҳамсари Қосим Саидов, келини мӯҳтарам
Нориҷон якчанд бор занг зада илтимос мекунанд, ки дар
бораи ҳаёт ва фаъолияти Қосим Саидов як китоб
навиштанӣ, албатта нияти нагз, аз Қосим Саидов як
нишона монад, дар фаъолияти кораш.

Дар ҳақикат хизмат, ҳаёт ва фаъолияти Қосим Саидов
- китобзеб ҳаст, ман бовар дорам, ки ин нияти нагз дар
амал ичро хоҳад шуд.

Ман ба наздики дар хонаи онҳо будам. Дар ин
хонадони пурфайз, инсони хоксору одамдӯст, домоди азиз
Бобозода Юнусов ва оилаи меҳрубонаш Дилраборо дида,
хело хурсанд шудам. Ман ба ин оила ҳамеша хушбахти
иқболи нек, сарбаландӣ, сиҳатмандӣ, барори кор таманно
дорам.

Қосим Саидов се даъват депутата Совети Олии РСС
222

Муҳиддин Зоиров

Тоҷикистон, чандин маротиба депутата Шӯрои вилоят ва
Шӯроҳои маҳаллии ноҳияҳое, ки дар куҷо кор карда буд
интихоб шудааст.

Чандин бор аъзои КМ ПК Тоҷикистон, вакили
анҷуманҳои ПК Тоҷикистон буд.

Қосим Саидов тамоми умри бобаракат, ҳаёт ва
фаъолияти меҳнатии худро барои ободӣ, мустаҳкам
намудани иқтисодиёт, тараққиёти хоҷагии халк, тарбияи
кадрҳо, пешравию шукуфоии кишвари азизамон бахшида
аст.

Давлат хизматҳои пурмаҳсули меҳнатиашро баҳои
баланд дода, ӯро бо орденҳои «Револютсияи Октябр», 2
ордени «Байрақи сурхи меҳнаг», ордени «Дӯстии халқҳо»,
нишони фахрй, медалҳо, бо Граммотаи фахрии
Президиуми Совета Олии РСС Тоҷикистон мукофотонида
шудааст.

Имрӯз мардуми сарбаланди кишвари азизамон бо
шарофати сиёсати хирадмандонаи Ҷаноби Олӣ,
Президента Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалй
Раҳмон тинҷу осуда зиндагй доранд. Нияти мо ҳамеша
дар сарзамини кишвари азизамон бо роҳбарии Ҷаноби
Олӣ тинҷию оромӣ, сулҳӯ салоҳ, осмони соф ҳукмрон
бошад.

Имрӯз ин шахси мӯътабар. дӯсти мо, ходими давлатй -
ҷамъиятӣ Қосим Саидов дар байни мо нест. Аммо кору
хизматҳои вай дар назди халқу Ватан, хотираҳои
дурахшони вай дар дили дӯстон, рафиқон, мардуми
кишваре, ки ҳамроҳ кор кардем, абадӣ зинда хоҳад монд.

Баьд аз вафот турбати мо дар замин маҷӯ,

Дар синаҳои мардуми ориф мазори мо.
Солҳо ва одамони наҷнб

223

ИНСОНИ КОМИЛ ВА БОМАЪРИФАТ
НАБИҶОН ШАРИФОВ!

Ин сарзамини диёри деҳқонони пухтакор, мулки
шоирону ҳунармандону санъаткорон буда, ба чумҳурӣ
бисёр фарзандони барӯмандро тақдим кардааст.

Ман як мутахассиси чавон - агрономи оддӣ соли 1954
баъд аз хатми Донишкадаи аграрии Тоҷикистон
сарагрономи МТС - и Чептураи ноҳияи Шаҳринав таъин
шудам. Дар ин ҷо бо инсонҳои хубу ғамхору қадршинос
дучор омада, якҷоя барои вазифаҳои дар пешистода
заҳмат кашида, каме бошад ҳам, ҳисса гузоштам. Пастиву
баландӣ, талхиву шириниҳои ҳаётро омӯхтам. Дар
мактаби зиндагй таълиму тарбия гирифта, хушбахтона,
дӯсту бародарон пайдо кардам. Ман бо чонибдорй ва
дастгирии инсонҳои кадршинос аз вазифаи сарагрономи
МТС, сардори инспексияи хочагии қишлоқ - ҷонишини
раиси комичроия, котиби дуюми комитет ҳизби ноҳияи
Шаҳринав насибам гашт. Барои ҳамаи ин ғамхориҳо аз
мардуми ин диёр як умр миннатдорам. Одамони кадрдон
бисёранд, лекин дар байни ин дӯстон, яке аз шахсони
муътабар, инсони қадршинос Набиҷон Шарифовро нағз
медонистам, ҳамеша вомехӯрдам, инсони саховатманду
хушмуомила буд.

Набиҷон-ака дар замони худ яке аз зиёиёни пешқадам,
мудири шӯъбаи маорифи нохия, аъзои комитета ҳизбии
ноҳия, депутате комичроия, ҳурмату эҳтироми беандоза
дошт.

Бо Шаҳобиддин Шарифов, фарзанди арзандаи акои
Набиҷон ҳар гоҳе ки вомехӯрдам, баъди салому алейк,
гамхорона ҳолпурсй карда мегуфт: Муҳиддин Зоирович,
як илтимос дорам, Шумо аз ҷумлаи онхое ҳастед, ки
падарамро хуб мешинохтанд. Ният дорем, ки ба
муносибати зодрӯзи падар, китоб таҳия шавад, бисёр хуб
мебуд, ки он ҷо чанд сафҳа аз хотираҳои Шумо низ ворид
224

Муҳиддин Зоиров

гардад.

Баъди ин гуфтугӯ солҳои дар Шаҳринав буданам,
қаду қомати зебо, чеҳраи кушоди акои Набиҷон - ин
инсони комил, бале ҳамон Набиҷон Шарифов, ки барои
маорифи халқ, тарбияи ҷавонон, ғамхорӣ дар ҳақи
муаллимон, ки яке аз соҳаҳои муҳим буд, заҳмат мекашид
ёдам омад. Барои пешравии ин соҳа, ободонии ин диёр
ҳамроҳ бо мардуми ин сарзамин корҳои назаррасе ба
анҷом мерасонду нишоне аз худ боқӣ мемонд.

Ҳеч неъмат беҳтар аз фарзанд нест,

Ҷуз ба ҷон фарзандро пайванд нест.

Шаҳобидцин вазифаи фарзандии хешро назди падар
иҷро мекарду дуои ӯро мегирифт. Ва имрӯз низ
эҳтиромашро ба ҷо меорад. Албатта, шод гардидани
арвоҳи гузаштагон кори савоб аст, чунки ин бузургон дар
замони худ ба халқу ватан хизматҳои шоиста кардаанд.
Хизматҳои онҳо ҳеҷ гоҳ фаромӯш нахоҳад шуд. Соҳаи
маориф, тарбияи ҷавонон, хизмати омӯзгорони мактаб,
умуман соҳаи маориф доимо дар мадди назару гамхории
партия ва ҳукумат буд.

Набиҷон Шарифов дар маҷлисҳои комитета ҳизбии
ноҳия, комиҷроия ва дигар чорабиниву ҷамъомадҳо
баромад мекард. Нутқаш бурро буд. Пурмазмун баромад
карда, камбудиҳои ҷойдоштаро ба ташкилотҳои дахлдор
вобаста намуда, масъалаҳои мубрамро рӯшану возеҳ бо
суханони оддию форам мефаҳмонд. Ва барои иҷрояш
шахсони масъулро вазифадор мекард. Мегуфт, ки соҳаи
маориф бояд ҷолиби диққати ҳамагон бошад. Мудири
шӯъбаи маорифи ноҳия Набиҷон Шарифов одами
кордону ботаҷриба ҳамеша бо роҳбарони хоҷагиҳо
монанди Акрам Ҳасанов, Холбобо Баротов, Раҷабалӣ
Давлатов, Зиё Саидов ва дигарон муносибати нағз дошг
ва онҳоро эҳтиром мекард, чунки масъалаҳои ҳалталаби
кори мактабҳо зиёд буд ва ба роҳбарони хоҷагиҳо вобаста
Солҳо ва одамони наҷнб

225

буд, монанди таъмири мактабҳо, тарбияи ҷавонон -
шароити зиндагонии муаллимон. Роҳбарони хоҷагиҳо ба
ин масъалаҳо ҳамеша ёрии амалӣ мерасонданд ва ба
Набиҷон Шарифов ҳурмату эҳтиром доштанд. Набиҷон
Шарифов дар замони худ бо инсонҳои барӯманд,
роҳбарони гамхор, қадршинос кор кард, барои иҷрои
вазифаҳои дар пешистода мубориза бурд, рафику бародар
шуд, ӯ онҳоро иззату эҳтиром мекард, онҳо ӯро ҳамчун
фарзанд эҳтиром мекарданд. Онҳо - Раҳматулло Аҳмедов,
Мунъим Акрамов, Александр Житков, Антон Карамов,
Ашӯр Насриддинов, Ғулом Наимов, Ҳикмат Рафиев.
Акрам Ҳасанов, Холбобо Баротов, Раҷабалӣ Давлатов,
Зиё Саидов, Исохон Ҳамзаев, Урок Аловиддинов, Ҳусейн
Насриддинов, Наҷмиддин Аюбов, Мухтор Дадабоев,
Абдураҳмон Юлдошев, Ш. К. Живани, Теша Бобоев,
Ахмадҷон Ҳисомиддинов, Муродалй Табаров, Мухтор
Абдураҳмонов, Ибодулло Меликмуродов, Ғафурҷон
Шарофов, Неъмат Мӯъминов ва дигар инсонҳои бузург
дӯсту бародар буданд, некий онҳо дар дили рафиқон
абадй хоҳад монд.

Ман Шаҳобиддин Шарифовро чандин солҳо
мешиносам, эҳтиром мекунам, ҳар касе ггадару модарро
эҳтиром кунад, бо халқ бошаду ба онҳо такя кунад,
ватанашро дӯст дорад, вай, албатта, ба мақсадаш мерасад.

Плохо Шаҳобиддин ҳамеша сазовори боварии халқ
бошад.

Соли 1959 ноҳияи Шахринав ба нохияи Ҳисор, як
кисмаш ба ноҳияи Регар ҳамроҳ карда шуд. Баъд аз 33 сол
соли 1992 ноҳияи Шаҳринав ташкил карда шуд, ки
хизмати Шаҳобиддин Шарифов хеле калон аст. Вай барои
ҳалли ин масъала борҳо маслиҳатҳо карда, ба рохбарони
ҳамонвакта таклиф пешниҳод намуд, ки хушбахтона, ин
масъала ҳал шуд ва Шаҳобидцин Шарифов раиси кумитаи
иҷроия интихоб шуд. Мардуми заҳматкаши ин нохия
ҷавобан ба ғамхориҳои Президентамон ба кишвар. ба ҳар
як хонадон сулҳу салоҳ, танҷиву оромӣ овард,
226

Муҳиддин Зоиров

миннатдорӣ изҳор намуда, барои иҷрои вазифаҳои дар
пешистода камари ҳимат баста, барои ободониву
пешравии ватанамон ҳиссаи арзанда мегузоранд.

Ёдашон ба хайр чунин инсонҳое, ки дар зиндагиашон
ба дилҳо ҷой гирифта буданд.

Феврали 2003 с.
Солҳо ва одамони наҷиб

227

Вазорати кишоварзии
Ҷумҳурии Тоҷикистон 80 - сола шуд

ВОРИСОНИ САЗОВОРИ БОБОИ ДЕҲҚОН

Вазорати хоҷагии қишяоқи ҷумҳурӣ (алҳол Вазорати
кишоварзии Ҷумҳурии Тоҷикистон) дар асоси Қарори
Комитети Инқилобии Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии
Сотсиалистии Тоҷикистон аз 14 декабри соли 1924 ташкил
шудааст.

Соҳаи кишоварзй дар ҷумҳурии мо рукни асосии
иқтисодиёт ба ҳисоб меравад ва сохибистиқлолии кишвар
тачдиди сохторҳои ин соҳаро пеш овард. Дар ин марҳила
замин соҳиби аслии худро пайдо кард. Аз ҷониби дигар
деҳқонон имконият пайдо карданд, ки зиндагии худро
беҳтар кунанд ва бо маҳсулоти худӣ дастурхони моро низ
пурнозу неъмат гардонанд.

Вазорати кишоварзй яке аз муҳимтарин идораи
давлатй буда, бо замин ва деҳқон сару кор дорад. Дар
деҳот зиёда аз 70 фисади аҳолӣ зиндагй мекунанд ва
беҳбуди рӯзгори онҳо маҳз ба ҳамин соҳа марбут аст.
Деҳқон ҳамаро мехӯронад ва мепӯшонад, замин манбаи
ҳамаи неъматҳои моддии инсон аст. Аз ин ҷиҳат вазорат
барои амалй намудани сиёсати аграрии давлат - пешравии
соҳа вазифадор аст.

Дар ин вазорат бисёр ходимону арбобони давлат,
фарзандони арзандаи барӯманди Тоҷикистон, дар солҳои
гуногун - наркому вазир шуда кор кардаанд, ки номгӯи
онҳоро овардан айни муддаост.

Қурбӣ - соли 1924

Азимов Абдуаким - солҳои 1926 то 1928 с.

Анваров Саидаҳмад солҳои 1928 -1930

Назаров - соли 1930

Ниёзов- 1930-1931
228

Муҳиддин Зоиров

Абдуллоев Сайфулло - солҳои 1931 - 1932
Урунхоҷаев Саидхоҷа - солҳои 1932 - 1934
Абдуллоев Сайфулло - 1934 - 1936
Ширинов Насим - солҳои 1936 - 1937
Қурбонов Мамадалӣ - соли 1937
Бобокалонов Пулат - солҳои 1937 - 1938
Раҳимов Қурбон - солҳои 1938 -1940
Рахимҷонов Рауф - соли 1940
Саидов Мирхон - солҳои 1940 - 1945
Расулов Ҷаббор - солҳои 1945-1946
Қурбонов Ҳалим- солҳои 1946 - 1947
Масаидов Сайфулло - солҳои 1947 - 1951
Абдуллоев Абдураҳмон - солҳои 1951- 1960
Алиев Гулом, Мирзоянц Хайко, Махсумов Акбар,
Набиев Раҳмон.

Аз он ҷумла банда 22 - юм Вазири кишоварзӣ будам,
ки аз соли 1973 то соли 1982 кор кардаам.

Баъд аз ман боз кадрҳои болаёқату пуртаҷриба дар ин
вазифа хизматхои хуб кардаанд. Монанди Аловидцин
Бобоев, Алексей Тӯраев, Ваҳҳоб Воҳидов, Акмал Бобоев,
Ҳайдаршо Акбаров, Ҳабибулло Табароз, Қурбон Тӯраев,
Мӯсо Баротов, Шодй Кабиров, Турсунбой Раҳматов.

Вазири кишоварзии ҷумҳурӣ - В, С. Мадаминов
вазири 32 - юм ба ҳисоб меравад. Олими варзида, инсони
хоксору ботаҷриба ҳоло ин вазифаро ба ӯхда дорад.

Вазорат аз овони ташкилшавиаш макони тайёр
кардани кадрҳо буда ҳамаи коргарони коргоҳи КМ ҲК
Тоҷикистон, Шӯрои Вазирон ва дигар идораҳои болоӣ аз
ин вазорат тавсия шуда, ба кори роҳбарикунанда
мерафтанд, чунки дар вазорат мутахассисони гуногун, бо -
лаёқату кордон кор мекарданд.

Наркомҳои замин, сонитар вазирон ба корҳои боло
тавсия мешуданд, онҳо ҳамеша аъзои КМ ПК
Тоҷикистон, аъзоёни Ҳукумаг, депутатҳои Шӯрои Олии
СССР ва республика буданд.

Масалан, наркоми замин Абдуллоев Сайфулло
Солҳо ва одамони наҷиб

229

ҷонишини раиси Шӯрои Комиссарони халқ (совнарком)
таъин шуд. Сонитар котиби дуюми КМ ҲК Тоҷикистон
интихоб гашт. Мамадалӣ Қурбонов - раиси Шӯрои
Комиссарони халқ, Раҳимҷонов Рауф - наркоми замин
ҷонишини раиси Шӯрои Комиссарони халқ таъин
шуданд.

Вазири кишоварзӣ Ҷаббор Расулов баъдтар раиси
Шӯрои Вазирони ҷумҳурӣ шуда. зиёда аз 10 сол кор кард.
21 сол Котиби Якуми КМ ҲК Тоҷикистон буд.

Вазирони кишоварзии ҳамонвақта Ғулом Алиев.
Хайко Мирзоянц, Акбар Махсумов ва Раҳмон Набиев ба
вазифаҳои баланд сазовор шуданд.

Дар вазорат мутахассисони кордону ташкилотчии
дилсӯз кор мекунанд. Онҳо ба деҳқонони пуртаҷриба такя
карда, барои иҷрои супоришҳо ҳамаи имкониятҳоро
барои пешравиҳои соҳа истифода мебаранд. Ман баъд аз
мудири шӯъбаи кишоварзии КМ ҲК Точикистон дар
вазорат қариб 10 сол кор кардам. Кор барои ман аз он
ҷиҳат хуб буд, ки ҳамеша бо замин, бо деҳкон сару кор
доштам. Дар ҷумҳурӣ деҳқонони асил, меҳнатдӯст,
устодону мутахассисони пуртаҷрибаву кордон корро пеш
мебаранд ва ҳамаи корҳои хоҷагиро хуб ба роҳ мемонанд.

Аз роҳбарони хоҷагиҳои номдору машҳури ҷумҳурӣ,
ки номашон вирди забони мардум гардидааст, монанди
Саидхоҷа Ӯрунхоҷаев, Абдуғафур Самадов, Миралӣ
Маҳмадалиев, Карим Исмоилов, Абдураззоқ Раҳмонов,
Кенҷа Назиров, Энаҷон Бойматова, Талбак Садриддинов,
Ҳомидҷон Назаров, Ниёзмамад Бегов, Ширин Шарифов,
Аскаралӣ Мирзоев, Имомназар Хоҷаназаров, Иззатулло
Бобокалонов, Шаҳобиддин Нуриддинов, Абдуҷаббор
Зардиев, Тӯрахон Эсанқулов, Абди Авазов ва даҳҳо
дигарон бо вазорат алоқаи мустаҳкам доштанд.

Гуфтан бамаврид аст, ки яке аз омили пешравии соҳаи
кишоварзӣ, тараққиёти он бо мутахассисон вобаста аст.
Дар вазорат бисёр олимон ва мутахассисони соҳа ба
монанди И. С. Ҷанишев, Арванитаки, В. П. Красичков, Б.
230

Муҳиддин Зоиров

С. Розинов, А. Б. Қарақулов, У. Яхшибоев, С. Ҷӯраев, Б.
С. Сангинов, X. Д. Ҷумонқулов, Б. Ш. Шамсиддинов, У.
Раҳматуллоев, Д. Ш. Раҳимназаров, М. Очкилас, Е. С.
Шишкин. В. Н. Приходко. А. Ш. Шаболов, Г. М. Ванянс,
М. Самадов, X. Мироқилов, Г. Н. Клименко, В. Н.
Мерзляков, В. Н. Имшенетский, У. Я. Янгибоев, А. К.
Қаландаров, И. Е. Мордовии, С. М. Сымлов, С.
Бобохонов. М. А. Аминҷонов, X. А. Қаҳҳоров, К. Я.
Афзалй, X. Холбоев, Ғ. Тағоймуродов, Д. Мавлонов, И.
А. Арабов, О. Маҳмудҷонов, А. К. Попова, М.
Тошматова X. К. Неъматов, С. И. Фарсихонов, В. С.
Головенко, К. М. Кашиев, А. Соҳибназаров, Н. А.
Шатков, М. К. Раҳмонов, Д. Ҷӯраев, С. Р. Раҷабов, К. В.
Рихтер кору фаьолият мекарданд ва карда истодаанд.

Дар вазорат барои пешравии ҳамаи соҳаҳо
Институтҳои илмӣ - тадқиқотӣ фаъолият намуда, ояндаи
пешравиҳои соҳаро аниқ мекарданд. Аз ҷумла
Институтҳои хокшиносй, зироаткорй, чорводорӣ,
ветеринарй, боғдорӣ, иқтисодӣ ва заминсозӣ тадқиқотҳои
самаранок анҷом медоданд. Бисёр солҳо бо ин сохаи
мухнми хоҷагии халқ худи Ҷаббор Расулов бевосита
роҳбарй мекарданд.

Ба фикри ман, бе ҳеҷ муболиға Ҷаббор Расулов як
шахсияти нотакроре буд.

Пеш аз ҳама, одамшинос - қадршинос буд. Қадру
манзалати мусоҳибашро зуд эҳсос мекард ва дарҳол
муайян менамуд, ки вай ба чӣ қодир аст. Ва худи ӯ мисоли
ибратбахш буд. Тамоми ҳастияшро ба кор бахшида буд,
тамоми дониш, ҳунару истеъдодашро бедареғ сарф
мекард. Дар зиндагии шахсӣ шиораш зиндагии хоксорона,
бе сарфу хароҷоти зиёдатӣ буд, чунин рӯзгорро аз ҳама
талаб менамуд.

Ҷ. Расулов ҳамаи сарварони хоҷагиҳо, раисону
бригадирҳоро қариб. ки ном ба ном медонист. Дар куҷо,
чӣ қадар замин ҳаст, чӣ коштаанд ва боз дар куҷоҳо
заминҳо бекор хобидаанд, медонист ва барои пурсамар
Солҳо ва одамони наҷиб

231

истифода бурдани ҳар як ваҷаб хоки Тоҷикистон ғамхорй
мекард.

Ин шахси бузург, ташкилотчии моҳир баъди воқеаҳои
«изофанависй» ба сари қудрат омада инкишофи соҳаро
зери назорати худ гирифта, роҳбарони хоҷагиву
мугахассисони соҳаро ба ҳалолкорӣ, поквиҷдонӣ,
эҳтиёткорӣ даъват менамуд.

Вай бо орзую омолҳои нек мезист, кор мекард ва,
хушбахтона, дар атрофаш як зумра мутахассисони
варзидаи соҳаи кишоварзиро ба мисли Мирзо Бобоев,
Хайко Мирзоянс, Ғулом Алиев, Вячеслав Красичков,
Илдар Ҷанишев, Акбар Махсумов, Мухлддин Зоиров,
Вахдоб Воҳидов, Абдукарим Қосимов, Акмал Бобоев,
Бобо Сангинов, Ҳайдарбек Ҷумонқулов, Бадриддин
Шамсиддинов, Амир Қарақулов, Алексей Тӯраев, Георгий
Ванянс ва дигарон, ки сиёсати ӯро аз дилу ҷон дастгирӣ
мекарданд, ҷамъ карда буд. Ҳарчанд соҳаро хуб медонист
бо онҳо маслиҳат, машварат мекард ва кадрҳои
кншоварзиро дастгирӣ менамуд.

Дар он солҳо дар ҷумҳурӣ бисёр заминҳои
бекорхобида, доманкӯҳҳои кӯҳистон, чарогоҳҳо азхуд
карда, обёрӣ шуданд - Ёвону Обикиик, Дилварзин,
Зафаробод, Қараланг, Сомгор, Хоҷабоқирғон, Оқғозӣ,
Ботуробод, Уртабуз, Гулистон, Тошработ, Қумсангир,
Лоҳур, Дангара, Бешкент ва заминҳои нав дар нохдяҳои
Маскав (ҳозира Мир Сайид Алии Ҳамадонй), Фархор ва
ғайраҳо.

Аз ҳисоби аз худ кардани ин заминҳои бекорхобида,
ташналаб майдонҳои кишт зиёд шуд ва ҳазорон - ҳазор
деҳқон ҷои кор барои рӯзгор пайдо намуданд. Ҷумҳурӣ ба
рақами дилхоҳ - миллион тонна «тиллои сафед» - и тоҷик
торафт наздик мешуд.

Кишоварзй соҳаи асосии истеҳсолоти моддй ба
шумор рафта, аҳолиро бо маводи озуқа, саноати коркарди
маҳсулоти кишоварзиро бо ашёи хом таъмин менамояд.

Кишоварзони ҷумҳурӣ мушкилиҳоро дар шароити
232 Муҳиддин Зоиров

бозоргонӣ эҳсос ва барои иҷрои вазифаҳои пешистода
меҳнат карда истодаанд.

Хусусан барои зиёд кардани истеҳсоли ғалла корҳои
зиёд анҷом дода шудааст. Тибқи Барнома дар солҳои 2001
- 2005 ба 1 млн. тонна расондани истеҳсоли ғалла ва
ҷумҳуриро бо ғаллаи истеҳсоли худӣ таъмин намудан
вазифа гузошта шудааст.

Пахтакорӣ аз соҳаҳои сердаромади иқтисодиёти
кишвар ба ҳисоб меравад. Барои ҳамин дуруст истифода
бурдани заминҳои пахта, зиёд намудани пахтай маҳиннах,
таъмин намудани сӯзишворӣ, нуриҳои минералӣ, ташкили
корҳо барои дуруст кор кардани насосҳои обкашӣ, қубуру
каналҳо, риоя кардани қоидаҳои агротехникаи парвариши
пахта, баланд бардоштани масъулияти роҳбарони
хоҷагиҳо, мутахассисон, бригадирон гарави ҳосили
баланд аст. Дар барнома дар бораи тараққиёти соҳаи
чорводорӣ, зотпарварӣ, зиёд намудани саршумори аспҳои
тоҷикӣ, тараққӣ додани соҳаи паррандапарварӣ
вазифаҳои муҳим пешбарӣ шудааст.

Замин хӯронанда ва пӯшонандаи мост. Агар ба қадри
он расем ҳарчи хоҳем ҳамонро медиҳад. Инро дар
таҷрибаи кори деҳконони забардасти кишварамон дидан
мумкин аст.

Кишоварзони мамлакат нишондодҳои Президенти
Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро. ки
дар ҷамъомади ҷумҳуриявии кормандони Комплекси
агросаноатӣ (КАС) ба миён гузоштанд, ниҳояг бо
масъулияти ҷиддӣ пазируфтанд.

Дар асоси Барнома роҳҳои рушду инкишофи соҳаҳои
мухталифи Комплекси агросаноатӣ нишон дода шудааст,
ки ба амалӣ намудани он мо имконият ва замина пайдо
мекунем, ки кафолати гирифтани ҳосили баланд, зиёд
намудани истехсоли махсулоти замин, баланд бардоштани
иқтисодиёти соҳаро медиҳад.

Вазорати кишоварзии ҷумҳуриамон, мутахассисони
он, олимони Академияи илмҳои кишоварзӣ ҳамроҳи
Солҳо ви одамони наҷиб

233

деҳқонони кишвар ният доранд, ки тамоми вазифаҳои дар
нақша гирифтаро сарбаландона иҷро намуда, дар
пешравию тараққиёти кишоварзӣ саҳми арзандаи хешро
гузоранд ва дастурхони аҳолии кишварро бо маҳсулоти
кишоварзй фаровон гардонанд.

Кишоварзони ҷумҳурӣ аз Сардори давлат барои дар
сарзамини кишвари азизамон сулҳу салоҳ, осмони софро
таъмин кардан, миннатдоранд. Ин хизмати бузурги
Президентамон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буда, мо аз он
кас самимона сипосгузорем.

Мо ахди кормандони вазорат, мутахассисон, олимон,
ҳамаи кишоварзон - деҳқонони забардасти кишварамонро
ба муносибати 80 - солагии Вазорати кишоварзй табрик
намуда, ба ҳамаи онҳо саломатй, бахту саодат, баҳри
пешравии соҳа, пурнозу неъмат гардонидани дастурхон
муваффақиятҳои калон орзу менамоем.

«Ҷумҳурият» № 152 (20718),
25 декабри соли 2004.
234

Муҳиддин Зоиров

Вторая сессия

Верховного Совета СССР (Одиннадцатый созыв)
27-28 ноября 1984 г. Стенографический отчет
Выступление депутата
Заирова М.

Председатель. Слово предоставляется депутату Заирову,
первому секретарю Горно-Бадахшанского обкома
Компартии Таджикистана.

Заиров М. (Мургабский избирательный округ, Горно-
Бадахшанская автономная область). Уважаемые товарищи
депутата! Трудящиеся Таджикистана, как и весь советский
народ, с большим воодушевлением встретили решения
Политбюро ЦК КПСС по проектам Государственного плана
и бюджета страны на 1985 год, положения и выводы,
содержащиеся в речи Генерального секретаря ЦК КПСС,
Председателя Президиума Верховного Совета СССР
товарища Константина Устиновича Черненко. Они горячо и
единодушно одобряют и поддерживают, мудрую ленинскую
внутреннюю и внешнюю политику КПСС и Советского
государства, безгранично благодарны за неутомимую
деятельность по укреплению экономического и оборонного
могущества нашей Родины, постоянную заботу о росте
благосостояния советских людей, сохранении и упрочении
мира во всем мире.

В глубоко содержательной, яркой речи товарища К.У.
Черненко на заседании Политбюро ЦК показаны
результаты работы за прошедшие годы одиннадцатой
пятилетки, выдвинуты новые конкретные задачи по
успешному ее завершению и созданию прочной базы на
двенадцатое пятилетие. Особое внимание должно быть
уделено повышению производительности труда, экономии
материальных ресурсов, улучшению качества выпускаемой
Солҳо ва одамони наҷиб

235

продукции, совершенствованию хозяйственного

механизма.

Основополагающие установки товарища К.У.

Черненко имеют важнейшее значение для безусловного
выполнения Государственного плана и бюджета страны на
1985 год. Они воплощают в себе сущность социально-
экономической политики партии, отражают интересы всех
братских союзных республик.

Трудящиеся республики в расцвете творческих сил
встречают 60-летие образования Таджикской ССР. В
братской семье народов нашей многонациональной
Родины за сравнительно короткий исторический период
таджикский народ достиг больших высот в своем
экономическом и социальном развитии. В республике
сформирован и набирает мощь Южно-Таджикский
территориально-производственный комплекс, Таджикский
алюминиевый и Яванский электрохимический заводы,
которые возводила вся наша страна. Развернулось
строительство Рогунской и Байпазинской
гидроэлектростанций. Введены в строй новые крупные
производственные и социальные объекты. Широкими
масштабами ведется освоение целинных земель
Дангаринской, Бешкентской, Аштской степей.

План десяти месяцев текущего года промышленность
республики досрочно выполнила. Сверх планового задания
реализовано продукции на десятки миллионов рублей.
Вырос объем капитального строительства, дальнейшее
развитие получил транспорт и связь, культура и народное
образование, здравоохранение. Многоотраслевым стало
сельское хозяйство республик. Преодолевая трудности,
вызванные погодными условиями, труженики села
республики перевыполнили социалистические

обязательства по продаже государству «белого золота». На
заготовленные пункты поставлено более 920 тыс. тонн
хлопка-сырца. Перекрыты готовые планы закупок овощей,
картофеля, бахчевых культур, косточковых плодов,
236 Муҳиддин Зоиров

шелковичных коконов. Наращивается производство
животноводческой продукции.

Заметных успехов в народнохозяйственном и
культурном строительстве добились трудящиеся нашей
Горно-Бадахшанской автономной области. Она находится
на одном из высочайших нагорий мира - Памире.
Трудящиеся ее самоотверженно работают в нелегких
условиях высокогорья. За годы Советской власти здесь
создана промышленность, развиваются энергетика,

строительная индустрия. В начале 30-х годов на высоте
более четырех тысяч метров над уровнем моря усилиями
народов многих республик нашей великой Родины были
построены «Памирский тракт», а несколько позже
автодорога Душанбе-Хорог, соединившие нашу область со
всей страной. Их по праву называют дорогами дружбы. В
настоящее время ведется строительство Памирской ГЭС,
автодороги Куляб-Калайхум, филиала Московского
камнеобрабатывающего комбината по производству
мрамора и других объектов. Большое развитие получило
сельское хозяйство. В этом деле большую помощь
оказывают нам министерства сельского хозяйства СССР,
за что мы им признательны.

Сегодня Советский Памир - это край высокой
грамотности и культуры. Достаточно отметить, что сейчас
на 1000 жителей приходится 860 человек с высшим и
средним образованием. Успехи и достижения автономной
области стали возможны благодаря постоянной отеческой
заботе Коммунистической партии и Советского
правительства, всесторонней помощи всех братских
народов нашей страны, особенно великого русского
народа.

За все это трудящиеся Памира выражают глубокую
сердечную благодарность Центральному Комитету партии,
его Политбюро и лично Генеральному секретарю ЦК
КПСС, Председателю Президиума Верховного Совета
СССР, неутомимому борцу за дело мира товарищу К.У.
Солҳо ва одамони наҷиб

237

Черненко.

Можем сообщить, что в области растут темпы
промышленного производства, капитального

строительства. Значительно увеличился объем
товарооборота и бытовых услуг. Труженики сельского
хозяйства справились с планами четырех лет пятилетки по
закупкам большинства видов сельскохозяйственной
продукции, организованно идет зимовка скота, проводятся
осенне-зимние мероприятия под урожай будущего года.

Несмотря на успехи, мы ясно видим и нерешенные
проблемы, недостатки в руководстве народным
хозяйством. Это обязывает нас в свете требований партии
изыскать пути и возможности для их преодоления, с тем,
чтобы обеспечить безусловное выполнение планов и
социалистических обязательств одиннадцатой пятилетки.
Мы стремимся постоянно повышать уровень партийного
руководства экономикой, совершенствовать стиль и
методы работы, принципиально проводить кадровую
политику, всемирно усиливать партийно-политическое
влияние в массах.

Товарищи депутаты! Обсуждая проекты
Государственного плана и бюджета страны на 1985 год,
хотелось бы остановиться на некоторых важных для нашей
области вопросах.

Памир по своим природно-климатическим условиям и
географическому расположению представляет собой
уникальный природный комплекс, богатейшую кладовую
минеральных и гидроэнергетических ресурсов, базу для
развития здесь уже в ближайшие годы крупной
горнорудной промышленности. Однако геологическая
изученность нашего горного края, составляющего почти
половину территории Таджикистана, далеко не
достаточна. В то же время ассигнования, выделяемые на
проведение геологоразведочных работ на Памире, очень
малы, не позволяют в должностных масштабах вести
изыскательные работы.
238

Муҳиддин Зоиров

Понятно, что для развития горнодобывающей
промышленности необходимо иметь надежную
энергетическую базу. По данным науки и подсчетам
специалистов, в области имеются все возможности для ее
создания. Прежде всего, это водные ресурсы памирских
озер, таких, как Каракуль, Рангкуль, Яшилькуль, особенно
Сарезского озера, которое имеет важное комплексное
Энерго-ирригационное значение в целом для республики
Средней Азии.

Таким образом, на базе использования богатых
минерально-сырьевых, гидроэнергетических, а также
трудовых ресурсов есть все необходимое для
формирования и развития Горно-Бадахшанского
(Памирского) территориально-производственного ком-
плекса. В будущем горнодобывающая промышленность и
энергетика должны стать определяющими отраслями
производственной специализации этого комплекса, что
значительно повысит экономический потенциал области и
республики. По нашему мнению, настала необходимость
Госплану СССР, Мингео СССР, Минцветмету СССР и
Минэнерго СССР рассмотреть данный вопрос.

Следует особо подчеркнуть, что развитие
производительных сил Памира нельзя рассматривать в
отрыве от комплексного решения экономических и
социальных проблем. В связи с быстрым ростом населения
области важнейшее значение приобретает увлечение
производства продуктов питания. Для сельского хозяйства
Памира с его малоземельностью самым главным
становится вопрос освоения новых сельхозугодий. На это
нас особо нацеливают решения октябрьского (1984г.)
Пленума ЦК КПСС, принявшего Долговременную
программу мелиорации земель. Посредством орошения и
залужения высокогорных пастбищ, резкого увеличения
кормовых ресурсов возможно дальнейшее развитие
ведущей отрасли сельского хозяйства нашего региона -
Солҳо ва одамони наҷиб

239

животноводства. Только на Восточном Памире можно
ввести в оборот около 300 тыс. гектаров земель. Полагаем,
что Госплан СССР, Минсельхоз СССР и Минводхоз СССР
в ближайшее время изучает этот вопрос и окажут нам
практическую помощь.

По нашему мнению, могут и должны большой вклад
внести в разработку комплексного изучения Памира
ученые страны. Мы благодарны Академии наук СССР,
лично ее президенту, глубокоуважаемому Анатолию
Петровичу Александрову, руководителям ряда союзных
министерств и ведомств, особенно министерствам
строительства, энергетики и электрификации,
транспортного строительства, геологии, которые
постоянно проявляют большое внимания к развитию
нашего горного края. В апреле текущего года состоялось
специальное заседание президиума АН СССР,
обстоятельно обсудившего эти вопросы, по ним намечено
провести научно-практическую конференцию.

Мы просили Совет Министров СССР, Госплан СССР,
Академию наук СССР, соответствующие союзные
министерства и ведомства рассмотреть возможности
создания целевой научной программы комплексного
изучения и освоения природных ресурсов Памира и
развития его производительных сил на перспективу.

Товарищи депутаты! Проекты Государственного плана
экономического и социального развития,
Государственного бюджета страны на 1985 год,
доложенные нам, в полной мере отвечают интересам
советских людей, являются новым ярким проявлением
заботы Партии и Правительства о повышении
благосостояния нашего народа. Я присоединяюсь к
высказанному предложению об их утверждении Верховным
Советом СССР.

Разрешите заверить Центральный Комитет КПСС, его
Политбюро во главе с товарищем К.У. Черненко,
Верховный Совет СССР и Советское правительство, что
240

Муҳиддин Зоиров

трудящиеся Таджикистана, Горно-Бадахшанской
автономной области сделают все. чтобы успешно
претворить в жизнь планы экономического и социального
развития на 1985 год и одиннадцатую пятилетку в целом и
достойно встретить XXVII съезд нашей ленинской партии.
(Аплодисменты)
Бахши дувум

Лаҳзаҳои

зиндагӣ
Мухиддин Зоиров ҳангоми вохури ва сухбат бо Ҷаноби Оли,
Эмомалӣ Рахмон. Бӯстонсарои хукумат. 4 июли соли 2004.

1. Бобочон Ғафуров -
собик котиби аввали КМ
ҳизби коммуниста
Точикистон, олими
барчаста, муаллифи
китоби машхури
«Точикон», Қаҳрамони
Точикистон.

2. Мирзо Турсунзода - Шоири
халқии Точикистон. барандаи
чоизаи байналмилалй. ленинй
ва давлатии собик Итгаходи
Шӯравӣ, Қаҳрамони
Точикистон. Қаҳрамони
меҳната сотсиалисгаи
собик ИҶШС.
Лахзаи супоридани мукофоти давлатӣ ба М. Зоиров аз ҷониби Президент Ҷумхурии
Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Рахмон. Қасри Миллат, ш. Душанбе, 11.08.2011

to

U>

Солҳо ва одамони наҷиб
244

Муҳиддин Зоиров

Дар сурат: Ҷаббор Расулов, Полукаров Ю. И., Бобоев М. Б.,
Зоиров М. 3., Истомин Б. М. соли 1980.

Мухиддини ҷавон бо падархонди накуномаш
Пӯлод Абдуллоев. Соли 1953.
Солҳо ва одамони наҷиб

245

Котиби якуми КМ ҲК Тоҷикистон Ҷаббор Расулов ва вазири
хоҷагии қишлоқн Тоҷикистон Муҳиддин Зоиров. Соли 1980.

Кошби якуми КМ ҲК Тоҷикисгон Чрббор Расулов, ваз!фи хочдгии
қишлоқи СССР В. В. Москевич, когиби якуми Кумитаи нохияи хизби
Кумсангир Мухиддин Зоиров вадигарон. Cam 1967.
246

Муҳиддин Зоиров

Шаҳри Сталинобод Мухиддин Зоиров
дар ихотаи хамдиёрон (солн 1950)

ш. Сталинобод, соли 1951, Института хоҷаши кишлок-
Муҳиддин Зоиров хамрохи шириқдарсонаш Ғаффор Тӯраев,
Худоёр Юсуфбеков, Ҷамолиддин Мухиддинов, Рахимбой
Махмудов, Гадоалй Отамбеков ханюми омӯхтани техника.
Солҳо ва одамони наҷиб

247

Директоры мактаби дехди Шахри Сталинобод

Лаккон Темур Назаров Мухқддин Зоиров дар ихотаи

(июдравон), шахси мӯътабар, ҳамдиёрон (соли 1950)

тарбиягари ҷавонон.

Донишҷӯёни курси сеюми факултаи агрономӣ С. Ҷӯраев,
М. Зоиров, директори Институти хочагии қишлоқ
Ғ. Алиев ва Қахрамони Меҳнати Сотсиалистй Ғ.Тӯраев
хангоми машварат. Соли 1952.
248

Муҳиддин Зоиров

Мохинисо - модари бузург ва гиромиқадри Муҳиддин Зоиров.

Мухиддин Зоиров бо хамсараш, шодравон Лутфия Зоирова.
Сурат дар Олмон. Соли 1986.
Солҳо ва одамони наҷиб

249

Лутфин Зонрова (шодравон) бо ҳамроҳии фарзандонаш Анварчон,
Фирӯзахон, Олимҷон дар бӯстонсарои ҳукуматй,
ш. Душанбе. Ноябри -1971
250

Муҳиддин Зоиров

Муҳнддин Зоиров бо иисараш Лнварҷон дар Москва.
Августы соли 1973.
Солҳо ва одамони наҷиб

251

Исфара-Кӯлканд. 90 солагии П. Абдуллоев. Дар акс: Баҳром

Мамадалиев, Анвар Зоиров, Муҳиддин Зоиров, Олим Зоиров,

Махмуд Тешабоев (шодравон). 14 сентябри соли 1996.

Мухиддин Зоиров бо духтараш Фирузахон.
Гаии 2007
252

Муҳиддин Зоиров

Муҳиддин Зоиров дар ихотаи дӯстон ва хамкорони
орҷоникидзеободияш (хозира Вахдат), дар байн олим,
ихтироъкори машхур, ду карат Қахрамони Меҳнати Сотсиалистй,
депутата Совети Олин СССР В. П. Макеев. Соли 1966.

Мухиддин Зоиров ва Карим Исмоилов ду карат Қахрамони

Мехнати Сотсиалистй. Соли 1964.
Солҳо ва одамони наҷиб

253

Москва 60 - солагии СССР.

Набиев Р.Н., Хотев М.Х., Махкамов К.М., 11олукаров Ю. И.,
Первенсев Е. И., Осимӣ М. С, Қаноат М., Зоиров М.З., Хоҷаев Р. X.,
Паллаев Г.П., Хисомуддинов А.Б., Кузнегсов А.А., Раҷабов X. Р.,
Абдувосиев М., Садриддинов Т., Ҳайдаров А.Х., Анваров А.К.,
Бобоев А. Э., Раҳмонова, Аҳмадалиев Б. Р. ва дигарон.

Мухиддин Зоиров бо ду карат Қахрамони Меҳнати Сотсиалистй,
ранен колхози ба номи Ленин, нохияи Пролетар (хозира Ҷаббор
Расулов) Абдуғаффур Самадов ва дигар хамкасбон. Соли 1979.
254

Муҳиддин Зоиров

Ранен Совети Вазирони Тоҷикистон Абдулахад Қаҳҳоров дар
раёсати Маҷлиси фаъолони нохнин Орҷоникидзеобод (ҳозира
Вахдат) бо рохбари нохия В. Е. Захватов, М. Зонров, шоир
Б. Раҳимзода ва дигарон маҷлис гузаронида истодааст.
Июни сати 1966.

Ҷаласаи корӣ дар Қумсангир, Ранен Совети Вазирони Точикистон
Абдулаҳад Қаххоров ва котиби якуми Кумитаи хизби нохини
Қумсангир Мухнадин Зоиров. Соли 1970.
Солҳо ва одамони наҷиб

255

Нохияи Қумсангир - Лахзахои нотакрор ... Муҳиддин Зоиров

ва Шоири халқии Тоҷнкистон, устод БокП Рахимзода

дар рӯзхои иди Ҳосил.

Раиси Шӯрои Вазирони РСС Тоҷикистон Абдулахад Қаҳхоров ва
Котиби якуми Кумитаи хизби нохияи Қумсангир Мухиддин Зоиров
корвони аввалини пахтай колхозхоро кабул карда истодаанд.
Сентябри соли 1970.
256

Муҳиддин Зоиров

М. Зонров, М. Акрамов бо мехмонон аз корхонаи нассочии
шахри Ногинск (Москва) дар колхози ба номи Ленини
Шахринав, сентябри соли 1958

Пазирони мехмонҳои Маскав дар Шахринав. Ҷаббор Расулов,
Иношм Бобозода, Мунъим Акрамов, Акрам Ҳасанов, Раҷабалй
Давлатов, Мухиддин Зоиров ва дигарон (соли 1958)
Солҳо ва одамони нациб

257

Гусели котиби якуми Кумитаи Марказии Ҳизби Коммуниста
болшевикони Тоҷикистон Дмитрий Захарович Протопопов дар
вокзали роҳи оҳани ш. Сталинобод, соли 1946 (аз соли 1937 то
1946 котиби якум буд).

Рӯзхои фарханги Русия дар Точикистон. Нохияи Қумсангир.
Котиби якуми ҳизби коммунисти нохня Мухиддин Зоиров,
Мирсаид Миршакар, Мирзо Ширинҷонов, Файзулло Ансорй, А.
Ҷабборов, М. Акбаров ва дитарой. Соли 1968.
258

Муҳиддин Зоиров

Вазири кишоварзии СССР В. К. Месяц дар Душанбе.
Дар намоишгохи хочагии кишлоқ. Майи соли 1981.

Ҳайати Комиссиям сохтмони Колкиекси чорводорин Ховалинг. Дар
акс аз чаи: М. Махмадалиев, М. Зоиров, вазири хочагии кишлоқи
Тоҷикисгон, Дерядин А.А. сардори Гланживпром СССР, Истомин Б. М.
мудири сек: гор и КМ ҲКИШ дойр ба Оснёи Миёна, Кузнегсов Д. И.
чонишини Вазири хочагии қишлоқи СССР, Бобоев М. Б. когиби КМ
ҲК Точикисгон, Ҳисомиддинов А. Б. когиби яку ми КҲ вилоят,
Пегров П. директор»! комплекс Ховалинг. Декабри соли 1978
Солҳо ва одамони наҷиб

259

Лахзахо аз ҷашни 90-солагии Пӯлод Абдуллоев дар дехаи Кӯлканди
нохияи Исфара. Дар сурат: Муҳиддин Зоиров, Низорамо Зарифова,
Махфират Каримова, Ибодат Рахимова, Гулафзо Саврқддинова,
Убуйдулло Давлатов, Мирзошариф Исломиддинов, К. Сатторов.

Соли 1996.

Лахзахо аз ҷашни 90-солагии Пӯлод Абдуллоев дар дехаи Кӯлкавди
нохияи Исфара. Дар акс: Солеҳхӯҷа Болтаев, Абдураҳим Файзиев
(шодравон), Абдусамад Шомирсандов. Соли 1996.
260

Муҳиддин Зоиров

Анҷумани 19-уми Ҳизби Коммуниста Тоҷикистон. Муҳиддин Зоиров
бо вакилони анҷумани 19-уми Ҳизби Коммуниста Тоҷикнстон - К.
Ҳабилов, О. Курбонов, О. Тошхоҷаева, М. Нарзибеков, М. Иоччоев,
О. Каттаев, Н. Мирзоев ва дигарон. Соли 1981.

Исфара. Санаториям «Зумрад». Дар акс: Мухиддин Зоиров бо
хамрохии Умаров М. У., Нурнддинов Ш.Н., Ҷумонқулов А.,
Руденко Л. П., Мансуров Б. М., Уму рбоев С. У., Убайдуллоев А,
Ҷалилов ва дигарон. Марти соли 1995.
Солҳо ва одамони наҷиб

261

Москва. Сессияи Совети Олин СССР. Муъмин Қаноат, Рифъат
Ҳочиев, Абдурахмон Дадобоев, Муҳнддин Зоиров. Соли 1987.

Мухидцин Зоиров бо хамрохии С. Исоев, К. Саидов, Т. Маллаев, Ч.
Мухаммадов, М. Бобоев, Э. Бобочонов, X. Алиев. Кисловодск.
Январи соли 1968.
262

Муҳиддин Зоиров

Машвара I -семинар доир ба санҷиши навъҳои зироати хоҷагнн
қишлоқ. Дар раёсат - Вазири хоҷагии қишлоқи чумҳурӣ
Мухиддин Зоиров, Академик, Қахрамони Мехнати СотсиалистП -
В. П. Красичков, профессор Б. С. Розинов, М. Баротов
X. Мирокилов, Федотов, Норматов. Январи соли 1976

Муҳиддин Зоиров дар хайати вакилони СССР
дар Сирия(САР). Соли 1971.
Солҳо ва одамони нациб

263

Мухиддин Зоиров хамрохи як зумра вакилони анҷумани XIX ҲК
Точикистон, арбобон ва ходимони намоёни хизбию давлатӣ ва
ҷамънятӣ. Соли 1981.

Москва. Мухиддин Зоиров дар анҷумани Шӯрои колхозхои
СССР бо хамрохии А. Мнрзоев, М. Маҳмадалиев, В.Вохидов,
Ғ. Афзалов, М. Олимов, А. Дӯстов, М. Рахимов,
А.Соҳибназаров ва дигарон. Соли 1980.
264

Муҳиддин Зоиров

Ҷашни 70 солагии Мухиддин Зоиров. Табрикоти Матлубхон Давлатов.
12 феврали 2001. Дар акс: Икболшо Салимов, Шерхон Салимзода,
Гулафзо Савркддинова, Усмонқул Шокиров.

Боғи ботаникии Помир. Муҳиддин Зоиров бо хамрохии Худоёр
Юсуфбеков, А. Қосимов, Е. Н. Микиртичев, О. Ақназаров, И.
Салимов, Мухин Юрии Михайлович - узви коллегия ва сардори
Раёсати Вазорати сохтмони СССР. Августи соли 1982.
Солҳо ва одалюни наҷиб

265

Ҷашни 70-солагии Муҳиддин Зоиров. Табрикоти Изатулло Ҳаеёв ва
Султон Мирзошоев. 12 феврали соли 2001.

Суханронии устод Мирали Махмадалиев дар ҷаласаи
тантанавии ҷашни 70-солагии Муҳиддин Зоиров. Cain 2001.
Дар акс: қатори якум Мухиддин Зоиров - собиқ Вазири Кишоварзии ҶТ, Чумъахон
Сафаров - мудири шӯьбаи кишоварзн ва истифодаи замни, Муродалй Алимардонов-
муовини сарвазири ҶТ, Қосимҷон Қосимов - Вазири кишоварзии Ҷ'Г, Душанбе, 9-Октябри

соли 2010

266 Муҳиддин Зоиров
Со.чҳо ва одамони наҷиб

267

Москва. Кремл. Анҷумани XXVII ҲЬСИШ. Мухиддин Зоиров бо
ҳамрохии Қ. Махкамов, Ғ. Паллаев, И. Ҳаёев, В. Я. Опланчук Ю.
Е. Сухов ва дигарон. Соли 1986.

Москва. Анҷумани XXVIIҲКИШ. Мухиддин Зоиров хамрохи
вакилони анҷумани аз ҷумхурии Тоҷикистон. Соли 1986.
268

Муҳиддин Зоиров

Муҳидцин Зоиров хамрохи генерали армия, сардори кушунхои
харбии округи Осиёи Миёна, баъдтар Вазири Мудофиаи СССР Язов

Д. Т. Соли 1983.

Когиби якуми хизби коммуниста вилояги мухтори Кӯхистонн Бадахшон
Муҳвддин Зоиров хамрох бо фармондеҳи қисми нюомии 2022
подполковник Готский К. В. ва сардори шӯъбаи сиёсӣ подполковник
Дмитренко Ю. С. Баъдгар фармондехи кцсми низомии 2022Тогский К. В.
то рутбаи генерал-полковник расид ва мудири федериалии кӯшунхои
сархадии Россия таъин шуд.
Солҳо ва одамони наҷиб

269

Муҳцддин Зоиров хамрохи як зумра вакилони анҷумани XIX ҲК
Точикистон М. Бегматов, Н. Сулаймонов, Ҳ. Тохирова,

М. Махмадалиев, А. Қаҳҳоров, В. Я. Опланчук, В. Е. Новичков,
Э. Бойматова. Соли 1981.

Исфара. Дар акс: Сайаулло Хайруллоев, М. Зоиров, X. Темурҷонов, Ш.
Қабиров, Т. Раҳлитов, У. Ғаффоров, А. Шомирсандов, Т. Чӯраев, К.
Рахмонов, 3. Юн) Сов. Мохи майи соли 2010.
270

Муҳиддин Зоиров

Дар акс аз чап ба рост: Мухиддин Зоиров, Азизмамад Гулмамадов,
Абдухаким Ҳалимов, Набиҷон Каримов, Мавлонцдцин Пӯ.тодова
дигарон. 70 солагии Муҳидцин Зоиров дар дехаи Лаккони нохияи
Исфара. 14.07.2001.

Дар акс: Мухиддин Зоиров дар иҳотаи хамдиёрон. Аз рост ба чап:
Анорбой, акои Юддошалй-Собирҷон, Мирзодавлат, Абдукарим,
Махмадчон, Абдушукур, Абдумӯъмин, Рустамҷон, Мирабдулло,
Салимҷон, Ф. Абдурахим, Розиқҷон, Раҳмониддин, Савриддин,
Рахимҷон, Уктамҷон, Ахмадҷон, Халимбой. 70 солагии
Муҳиддин Зоиров дар дехаи Лаккони нохияи Исфара. Соли 2001.
Солҳо ва одамони наҷиб

271

Ҷашни 60-солагии Манзурхон Додохонов.

Дар акс: Мухнддин Зоиров, Манзурхон Додохонов, Умед
Бобохонов, АкбаралП Сатторов, Ахлнддин Бузруков.
ш. Душанбе, 3.01.2009

Нохияи Мургоби ВМКБ. Вакнлони нохшш Ғарм (ҳознра Рашт)
бо сардории котиби якуми ҲК район Однл Бердиев барон тафтиши
шартхои мусобиқаи сотсиалистӣ ба нохияи Мурюби ВМКБ омадацд,
ки аз са гхи баҳр 3860 метр баланд аст. Ҳоло мехмонон корхои
хоҷагиҳоро аз назар мегузаронанд. Дар акс: М. Зоиров, О. Бердиев,
О. Исмонов ва дигарон. Совхози 60 - солагии СССР. Июли соли 1983.
272

Муҳиддин Зоиров

Ташрифи Котиби якуми КМ ҲК Тоҷикистон Р. Н. Набиев,
раиси Совети Вазиронн чумҳурӣ Қ. М. Махкамов ва дигарон
ба ВМКБ. Август»» 1983 баъди рӯй додани офати габиӣ

Сн
Солҳо ва одамони наҷчб

273

Шахри Хоруг, котиби якуми хизби Вилояти Мухтори Кӯҳистони
Бадахшон Муҳиддин Зоиров дар иҳотаи дӯстон ва ҳамкорони худ,
хамчунин дигар шахснятҳои варзндаи чумҳурӣ Султон Мирзошоев,
Ҷӯрабек Муродов, Зафар Нознмов. Соли 1984.

Муҳиддин Зоиров бо хамрохин комиссиям экспертии Гоосшни
СССР ҷои сохтмони ГЭС-и Помирро муайян менамояд. Мохи майи

соли 1983.
274

Муҳиддчн Зоиров

Мухиддин Зоиров хамрохи Соҳибназар Бегназаров,
Мехрубон Назаров, Хушқадам Давлатқадамов, Гурез Ҷавов,
Сухов Ю. Е., Мӯъминшо Абдулвосиев, Анвар Асоев, Н. Очилов.

Соли 1983.

Чойхонаи навн зебои шахри Хоруғ, ки ба муносибати рӯзи

Вахдати миллй 26.06.2010 кушода шуд. Дар акс Муҳнддин

Зоиров, Мухаббат Рахматов. ш. Хоруғ ВМБК
Солҳо ва одамони наҷиб

Сироҷиддин Исоев, Муҳиддин Зоиров.
ш. Кисловодск. Соли 1964.

Солеҳҷон Бохиров, Муҳиддин Зоиров,
hi. Кисловодск. Соли 1964
М. Фото справа на лево: Мухцддин Зоиров, бывший министр сельского хозяйсгва РТ (1973-1982),
заслуженный работник сельскою хозяйства РТ, Владимир Моисеевич Баулин, ректор Российскою
государственного аграрного университета имени К.А.Тимиризева, лауреат Премии Правительства РФ,
д.э.н., профессор, член-корр.РАСХН, заслуженный деятель науки РФ. Еснолов Тлек1ес Исабаевич,
д.э.н.,нрофессор. Ректор Казахскою национального аграрного университет, г.Алмазы Комилзода Д.К.
доктор сельхознаук, профессор, главный учёный секретарь Академии сельхознаук РТ. 8 оклября 2011 г.
Вдень нраз/цювание 80-летия Государсзвенного Аграрною Универсшета им. Ширинию Шогемура.

276 Муҳиддин Зоиров
Солҳо ва одамони наҷиб

277

80-солагии Донншгохи аграрии Тоҷикнстон ба номи Шириншо
Шотемур. Дар акс Ҷаноби Олй Президента Ҷумҳурии Тоҷикистон
Эмомалӣ Раҳмон, Ректори донишгох академик Изагулло Сатторов
ш. Душанбе, 8 октябри соли 2011.

Вохӯрӣ бо мехмонон аз Русия, вилояти Псков, шахри Великие луки:
Иванов Александр Федорович, Василий Константинович, бо
хамрохии Мухиддин Зоиров, Каримҷон Ҳасанов, Ғафурҷон Шарофов,
Юлдош Холиқов, Назиршо Имомов, Иброҳнмчон Кимсанов,
Шарифҷон Қурбонов. III. Ду шанбе, августа соли 2010.
278

Муҳиддин Зоиров

Дар тӯйи арӯсии наберахоямон Мавзунахон ва Икромҷон.
ш. Турсунзода, тарабхонаи «Ширкент», соли 2007.

Дар акс: мехмонони мӯхтарам С. Қурбонов, А. Шодиев,

А. Усмонов, А Урунбоев, М. Зонров, И. Обидов, Ҳ. Қиёмиддинов,
И. Усмонов, М. Баротов, О. Зоиров

Ҷашни зодрӯзи Пири дехқонон, Қахрамонн Меҳнати
Сотсиалистй, депутати Шӯрои Олин СССР ва Шӯрои Олии
РСС Тоҷикистон Ҳомидҷон-ака Назаров дар ихотаи хамдиёрон.

11 сентябри 2004.
Солҳо ва одамони наҷиб

219

Муҳиддин Зоиров хамрохн нависандаи шинохтаи
Ҷумҳурии Тоҷикистон Ибод Файзуллоев. Соли 2003.

Мухиддин Зоиров, писараш Олимҷон, бо ҳамроҳии рӯзноманигори
шинохтаи хафтаномаи «Ҷахони паём» Мавҷуда Саидова бо
ҳамсараш Акрамҷон Шарипов. Соли 2010.
280

Муҳиддин Зоиров

Муҳиддин Зоиров, Изатулло Ҳаёев, Ф.Каримов,
12 феврали соли 2011.

Муҳиддин Зоиров ва Мирзо Бобоев ҳангоми сухбат,

12 феврали соли 2011.
Солҳо ва одамони нациб

281

Мухиддин Зоиров, Султон Мирзошоев, Исмат Эшмирзоев хангоми
сӯхбат, ш.Душанбе, 12.02.2011.

Мухиддин Зоиров ва Эркин Рахматуллоев хангоми сухбат,
феврали соли 2011.
282

Муҳиддин Зоиров

Муҳцддин Зоиров, Сайдулло Хайруллоев ва Анвар Зоиров,
12 феврали соли 2011.

Муҳиддин Зоиров, Шерхон Салимзода ҳангоми сухбат,

12 феврали соли 2011.
Солҳо ва одамони наҷиб

283

Мухидднн Зоиров ва Талбак Назаров хангоми сухбат.

Дар акс: Эркин Рахматуллоев, Анвар Зоиров, феврали соли 2011.

Мухиддин Зоиров, Аловилдинов Урок Азимович (ноҳияи Ҳисор),

Музаффар Дадабоев (нохияи Шахрннав), феврали соли 2011.
284

Муҳиддин Зоиров

Мухиддин Зоиров, Муъмин Қаноаг, С. Мирзошоев, К.Суфиев,
О.Бердиев, А. Искандаров, феврали соли 2011.

Муҳиддин Зоиров, Қаххор Ойматов, Махмудҷон Шарипов,

феврали соли 2011.
Солҳо ва одамони наҷнб

285

Дар акс: аз чан ба рост. А. Ниёзмамадов, Г. Афзалов, М. Зоиров, Ш.
Шабдолов, И. Талбаков, ш. Душанбе, Қасри Миллат, 11.08.2011

Дар акс: Ҷонишинхои раиси ШСҲК «Барки тоҷик»-н Ҷумҳурии
Тоҷикистон Абдуллоҷон Қурбонов, Суннатулло Қодиров ба
хамроҳии Мухиддин Зоиров лоиҳан сохтмони нерӯгохи хурди обии
баркии (НХОБ) Лакконро баррасП карда истодаанд.
Сентябри 2011.
286

Муҳиддин Зоиров

Ба муносибати 20-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумхурии
Тоҷикистон. Рӯзҳои фархангии шахрн Исфара дар пойтахги
мамлакат шахри Душанбе, ки санан 30 июли соли 2011 баргузор
гарднд. Дар акс: аз чан ба рост Ф. Бозоров, С. Б. Ашӯров, А.
Шодиев, М. Зоиров, О. Катаев, ш. Душанбе, 30.07.2011

Дар сурат: Зулфали Бозоров ва Муҳиддин Зоиров.
ш. Душанбе, 11.08.2011
Солҳо ва одамони наҷиб

287

А.Сангинов, А. Рахимҷонов, М.Зоиров, С.Болтаев, соли 2009.

Барои сазовор иешвоз гирифганн 20-солагни Истиқлолияти
давлатии Чумҳурии Тоҷикистон дӯстон ва хамднёрон
Алибаҳриддин, Акрамҷон, Абдуллочон, Нуриддин, Абдухалил бо
ҳамрохии Мухиддин Зоиров нақшахои ободонии дехаи Лаккони
нохиии Исфараро шинос мешаванд. 2011 с.
288

Муҳиддин Зоиров

Дар акс: Мухиддин Зоиров ва ахли оила
ш. Душанбе, соли 2010
Ҳамаи ин рафикони азиз, бо рохбарии доктора илмхои филологам, профессор Абдувалӣ Давронов
барои тахияи ин китоб ёрӣ ва кӯмаки амалй расоннданд, ки мо аз онҳо миннатдор ва сипосгузорем.
Бо эҳтиром Мухиддин Зоиров. Дар акс: аз чаи ба росг: Фирӯз Набиев, Азиз .Мирбобоев, Мухиддин
Зоиров, Абдувалй Давронов, Абдурахими Бехрӯзиён, Олимҷон Зоиров. Илова бар ин, барои
мураттаб ва тахрир намудани маводн кигоби мазкур Тиллон Неккадам, Икболшо
Салимов ва Мавҷуда Саидова ёрии амалй расониданд, ки мо аз онхо хеле миннатдорем.

Солҳо ва одамони наҷиб 289
290

Муҳиддин Зоиров

МУНДАРИҶА

Бахши аввал .Дар масири зиндагӣ.................... 3

Ба хонандаи азиз................................... 5

Бузургонро бузургон зинда медоранд (ба муносибати 90-

солагии Ҷаббор Расулов)............................ 7

Некӣ бимонад ҷовидон (бахшида ба 80-солагии

Махмадулло Холов).................................. 23

У сохиби фарҳанги воло ва сифатҳои хуби роҳбарӣ буд

(ба муносибати 90 - солагии Абдулахад Қаҳҳоров.)... 32

Ходими нимоёни давлатӣ ва ҷамъиятй Назаршо Додхудоев ... 48

Бузургмарде аз Хатлонзамин (Ба ифтихори 90-солагии

устод Миралӣ Маҳмадалиев)............................ 50

Сын земли (устоди Миралӣ Маҳмадалиев).............. 62

Улугликка қоришган ҳаёт (устоди Миралӣ Маҳмадалиев).. 67
Дилсӯзи халқу ватан (ба истиқболи 90 солагии зодрӯзи

Пӯлод Абдуллоев)................................... 74

Хумори дӯст (ба ифтихори 70 - солагии

нависандаи махбуб Ибод Файзуллоев)................ 89

Инсони хоксор, олими шинохтаи кишвар (Худоёр

Юсуфбеков)......................................... 98

Файзи умр (дар бораи барандаи ҷоизаи ленинӣ Абдукарим

Қосимов.).......................................... 108

Нишоти умр (дар бораи ходими давлатӣ Додохон

Вахҳобов.).......................................... 114

Маслиҳатгару маслихатпазир (Солеҳҷон Боҳиров)...... 118

Хотира аз шахсони мӯътабар (Наҷмиддин Абдуллоев)... 124

Фарзанди фарзонаи кишвар (Ҳофизи халкии Ҷумҳурии

Т оҷикистон Ҳоҷӣ Ҳусайн Насриддинов)............... 128

Марди некрой (Ба муносибати 90 - солагии

Қаҳрамони меҳнати Сотсиалистӣ Сироҷиддин Исоев.).... 134

Файзи инсон аз меҳнат аст (дар бораи ходими давлатӣ

Мунъим Акрамов)..................................... 140

Инсони хирадманд (хотираҳо дар бораи Сиддиқ

Зарифов.).......................................... 149

Марди дурандеш (Махмадулло Абдуллоев)............... 153

Пири деҳқонон (бахшида ба 90 - солагии Қаҳрамони
меҳнати Сотсиалистӣ Хрмидҷон Назаров.).............. 158
Солҳо ва одамони наҷиб 291

Дар Шаҳринав (хотираҳо аз Қаҳрамони меҳнати

Сотсиалистӣ Раҷабалӣ Давлатов)....................... 160

Сайфиддин Абдуллоев (ба ифтихори 100 - солагии
Қаҳрамони Мехдати Сотсиалистӣ, устоди пахтаи

РСС Т оҷикистон)..................................... 162

Деҳқони асил ва инсони комил (Изатулло Бобокалонов ). 170

Тоҷикписари қаҳрамон (бахшида ба 80 солагии Мирзо

Бобоҷонов)........................................... 177

Человек прекрасен своими делами (воспоминания о

генерал-майоре Хабилове Кадыре Хабиловиче)........... 183

Сарбаландй аз бунёдкорй аст (дар бораи барандаи ҷоизаи

давла I ни ИЧД1С Тохир Шарипов.)..................... 187

Инсопс бо нуру имон (дар бораи Ким Мадаминов)........ 193

Олимп пухтакор ва инсони тариф (дар бораи дӯсти

ҳамсаб ақам Раҳим Махмудов).......................... 197

Инсони хоксору меҳнатдӯст (Булбул Ҷумъаев ).......... 202

Сарбаландй аз мехнат аст (Абдусаттор Неъматов)....... 207

Инсони одамдӯст, дилкушо, ҳокими гамхору бегараз

(Қосим Саидов)....................................... 213

Инсони комил ва бомаърифат (Набиҷон Шарифов)......... 223

Ворисони сазовори бобои деҳқон (Вазорати кишоварзии

Ҷумҳурии Тоҷикистон 80 - сола шуд)................... 227

Вторая сесия Верховного совета СССР

(II созыв 27-28.11.1984)............................. 234

Бахши дувум. Лахзахои зиндагй........................ 241
МУҲИДДИН ЗОИРОВ

СОЛҲО ВА ОДАМОНИ НАҶИБ

Ба матбаа 21.12.2011 супорида шуд. Ба чопаш 28.05.2012 имзо шуд.
Андозаи 60x84 1/16. Коғази офсет. Чопи офсет. 18,25 ҷузъи чопӣ.
Адади нашр 500 нусха.

ҶДММ «Шуҷоиён», ш.Душанбе, х.Дӯстии халқҳо, 47.