Вақте амр қонунро иваз мекунад. The Times When Life Changes Law

Transcription

АБДУЛЛО ҲАБИБОВ

ВАҚТЕ AMP

қонунро

ИВАЗ МЕКУНАД...

ДУШАНБЕ

2009
ББК 84 тоҷик
7-4+63.3(2тоҷик)
Ҳ-12

Муаллифм сарсухан
Саттор Турсун

Мураттиб
Ислом Юсуфӣ

Абдулло Ҳабибов

Вақте амр қонунро иваз мекунад...
Душанбе, «Ватанпарвар», 2009. 160 саҳ.

Дар ин китоб мақола ва мусоҳи-
баҳои матбуотии Ҳабибов Абдулло
Ҳабибович гирд омадаанд, ки хонанда-
ро бо воқеияти таърихи на чандон дури
ҳаёти ҷомеаи Тоҷикистон ошно меку-
нанд.

ISBN 978-99947-710-5-9

© А.Ҳабибов,2009
Ба хотираи курбониёни
баҳманмоҳи хунини
соли 1990 бахшида мешавад

Марди фикрат

МАРДИ ФИКРАТ

V А

Ж ар инсони покдил мехоҳад дустонаш, ёру рафиқо-
наш, умуман кулли мардум сарбаланду осуда бо-
шанд, ба хонаводаи онҳо ҳаргиз рӯзи сахт наояд,
У хама ба муроду мақсадҳои худ раснда, аз ҳосили зин-
дагй дар ин дунёи равшан, ки яқин тирагиҳо низ дорад, дар
маҷмӯъ қаноатманд гарданд. Вале хаёт зиёда мураккаб аст.
Алалхусус дар муқобала бо ашхосе ки ҳассосанд, дар миёни
ҷамъият мақоми хоса ёфта, пасту баланди зиндагиро дар
ҳалқаи афкору андешаи худ ба таҳлил мегиранд. Яъне тӯти-
вор тақлид накарда, ба ҳар гуна зуҳуроти иҷтимоӣ, фарҳ-
ангй ва ҳатто сиёсй аз зовияи мулоҳизаву ақидаи солим, аз
бурҷи ҷаҳонбинии фарох, ки дар натиҷаи омӯхтанҳои мут-
тасил ба даст овардаанд, бе ягой гарази шахсӣ холисона баҳо
медиҳанд. Ва албатта, роҳу пайроҳаи чунин инсонҳо хам-
вор нест, гоҳо пур аз сайгу хор аст. Зеро эшон зиёда фарк
доранд аз дигарон. Пеш аз хама дар тафаккур ва тарзи ифо-
даи он, мунтаҳо - дар баёни ҳақиқат.

Пекин на ҳама таҳаммулпазиранд, сухани ҳақро на хама
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

қабул медоранд. Ва мешавад, ки аз ин гуна тафриқа нафаро-
ни сабукфикру кӯтоҳандеш ба танг омада, аз тундии ҳақиқат
ҳатто нафаспеч гардида, қалби озодагонро ба рафтору кир-
дори носавоб хуншор низ созанд. Воқиан, мо чунин номар-
диҳоро дар ҷараёни мухолифати шаҳрвандӣ, ки мутаасси-
фона, нимаи аввали солҳои навад дар диёрамон ба вуқӯъ
пайваст, кам надидаем. Дар натиҷа бисёр фарзандони вафо-
дори ватан талаф шуданд, қисме рӯҳи баланди худро бохта,
аз буду набуди ҳастӣ канора ҷустанд, дигарон ба доми иғво
ва дағо печида, натавонистанд қудрати созандагии хешро
мустақим ба кор баранд. Зеро беҳунарон аслан тӯдаи инсон-
ваши муттафиқанд, зуд ба ҳам омада, ғавчӯби ҷодаи мардо-
ни бузург мешаванд. Ва ин ғофиливу зуҳумат, бешак, бар
зарари миллат буда, аз накбати сирояташ то кунун сару со-
монамон дуруст ба тартиб намеояд.

Яке аз шахсиятҳои дар байни халқ аз солҳои ҳафтодуми
асри мозӣ эътирофгардидаи мо, ки муддати мадид дар миё-
ни гирудори чунин беҳунарони тезчангол қарор дошт, Аб-
дулло Ҳабибови шахсан барои ман хеле азиз аст. Имрӯз ода-
мон ӯро ҳар навъ ном мебаранд, аммо ба эҳтиром ва гарму
нарм: Абдулло Ҳабибович, акай Абдулло, генерал Ҳабибов...
Рафту зарур ояд, дар ҳалли масъалаҳои душвори зиндагии
худ аз ин марди батамкин, дунёдида ва басо дурандеш мас-
лиҳат низ мепурсанд; ҳатто мехоҳанд вай дар роҳи ҳақиқат
пушту паноҳ гардад ба онҳо. Ва Абдулло Ҳабибов, агар ме-
бинад, ки касе дармондааст дар зиндагӣ, ё гирифтори
ноҳаққй шудааст дар ин ё он ҳолат, ба ӯ ҳатман дасти мадад
дароз мекунад. Зеро, ба андешаи камина, вай аз радифи ҳамон
шахсиятҳои худододаест, ки дар тӯли тамоми ҳаёти хеш ди-
гар хел буда наметавонанд, ор медонанд аз ҳам ҷудо омада-
ни эҳсоси қалбу гуфтори забонро. Дар душвортарин вазъи-
яти зиндагӣ низ якдилу якрӯянд. Гузаштан аз силки ҳаққу
ҳақиқатро бузургтарин неъмати дунё, балки хоса меҳрубо-

6
Марди фикрат

нии Парвардигор меҳисобанд.

Абдулло Ҳабибовро май нахустин бор соли 1978 дар ара-
фаи тайёриҳо ба чашни 100-солагии устод Айнй дидаам. Дар
бинои он вақт навбунёд ва бошукӯҳи Иттифоқи нависанда-
гон... Муддате боз вай муовини мудири шӯъбаи маданияти
Кумитаи марказии Ҳизби коммунистии Тоҷикистон буд.
Тифоқо ба ҳам шинос шудем. Ҳоло мехоҳам таъкид созам,
ки ин марди ситорагарми суханаш боҳарорат худи ҳамон
лаҳза ба ман хуш омад. Аз он рӯз эътиборан банда шахсия-
ти акай Абдуллоро аз мадди назар дур намекардам. Ва ме-
дидам, ки ӯ дар мақоми донишандӯзиву фаъолияти ниҳоят
душвори хеш чй гуна устувор монда, кадам ба қадам чй об-
рӯву эътибор ба даст меорад. Фикр мекунам, пас аз кариб
ду сол дойр ба идеология котиби Кумитаи ҳизби коммунис-
тии шаҳри Душанбе будан фаъолияти Абдулло Ҳабибович
дар сохтори милисаи Тоҷикистон, бо вуҷуди баъзе печида-
гиҳо, самараи багоят муассир дошт.

Чй тавре медонем, охирҳои соли 1982 дар Иттиҳоди
Шӯравӣ яке аз сиёсатмадорони барҷастаи он айёми мушкил
Юрий Андропов ба сари қудрат омада, дар низоми давлат-
дорй, ки заъфаш ҳар чи бештар эҳсос мегардид, тагйироти
ҶИДДӢ дохил намуд. Алалхусус ба риояи одобу ахлоқ, инти-
зом дар муассисаву корхонаҳо, мактабу донишгоҳҳо, уму-
ман дар тамоми қишрҳои ҷомиаи чи шаҳру чи деҳот эъти-
бори давлат афзуда, ба ҳама гуна зуҳуроти мардумфиреби-
ву ришватситонӣ муборизаи қатъӣ ибтидо гирифт. Аз ҷумла
дар сохтори милисаи мамлакат шӯъбаҳои сиёсй таъсис
ёфтанд, ки албатта, чашму гӯши ҳизби ҳукмрон буданд.

Сарварии чунин шӯъбаро дар таркиби Вазорати корҳои
дохилии Тоҷикистон ба зиммаи Абдулло Ҳабибов гузош-
танд. Пас ӯро дар мақомоти ҳизби коммуниста инсони по-
киза медонистанд. Ва Абдулло Ҳабибович, унвонаш якбора
полковник, дар сатҳу ҳуқуқҳои муовини вазир ба фаъолият
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

пардохта, зиёда аз ҳашт сол, то нахустин моҳҳои аз ҳам рех-
тани Иттиҳоди Шӯравӣ дар ин вазифаи ниҳоят масъулият-
нок ва серташвиш, ки ғолибан бадхоҳони касро низ ба май-
дон меорад, содиқона кор кард.

Далер буд ӯ, дар айни замон берун аз доираи фарҳанги
инсонӣ қадаме намегузошт. Яқин аз овони кӯдакй дар си-
мои волидайни худ асоси тарбияти бисёр мустаҳкам дошт.
Ва интарбиятро, ки қабулаш нахуст ҷавҳари ирсӣ мехоҳад,
вай дар масири дониш андӯхтану муомила бо ҳар гуна ода-
мон дар рафти фаъолияти комсомолй ва ҳизбӣ дар фитрати
хеш такмил медод. Аз боби ҳар он чи мутолиа кардааст, ҳама-
ҷониба ва солим андеша меронд, ки банда аз ин ҳақиқат хуб
огаҳам. Ва медонам - ӯ то ба имрӯз як инсони фозил буда,
роҷеъ ба осори баҳсталаби бадей, таърихӣ ё фалсафй мета-
вонад беҳтар аз хеле мунаққидон хулосаи зеҳнгир барорад.
Яъне акаи Абдулло рисолати инсонии худро нек медонад;
идрок мекунад, ки бехабар мондан аз донишҳои замона
ҷаҳонбинии касро махдуд намуда, бинои ақли шарифро низ
хароб месозад.

Воқиан, чунин хислати лоиқ ба такдид дар замири Абдул-
ло Ҳабибович шояд аз он сабаб якмаром равнақ меёфт, ки
гузаштагони ӯ - бобову бобокалонаш - дар ватани хеш, дар
деҳаи хушманзари Ҳоҷидара, воқеъ дар Даштиҷамъи хит-
таи Хатлон, чун ашхоси босавод вирди забони халоиқ бу-
данд. Мактабу Мадраса доштанд; имону инсофро аз ҳама
авло дониста, бе ягон иллату миннат ба фарзандони мардум
ҳарфу ҳиҷо меомӯхтанд. Дар ин радиф касби марҳум Ҳаби-
булло Шарифзода - падари бузургвори акаи Абдулло низ
муаллимӣ буд. Муаллими даврони шӯравӣ...

Аммо вай азоби бисёр дид. Эҳтимол мақоми волои аҷдо-
дашро ба назар гирифта, солҳои пургиреҳи шахспарастй ӯро
якҷоя бо ахди оилааш муддати мадиде ба вилояти Кӯкчато-
ви ҷумҳурии Қазоқистон бадарға карданд. Чанд сол дар
Марди фикрат

Сирдарёи тобеъ ба Ӯзбекистон ҳам зиндагй дошт. Аз ин рӯ
овони бачагиву навҷавонии ҷигарбандаш - акай Абдулло низ
дар гурбат пушти cap шуда, вай танҳо пас аз дохил гардидан
ба Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон худро пурра фарзанди
ин куҳандиёр шинохтааст.

Азбаски дар вақташ факултети филологияи русро ба ит-
мом расонд, Абдулло Ҳабибович забони Пушкину Толстой-
ро хуб медонад, аз гуфтори туркӣ ҳам то андозае огаҳ мебо-
шад. Ва албатта, чунин дониш рӯҳи касро дучанд қавй гар-
донда, ӯро дар муносибат ба одамони гуногунмиллат ҳассо-
су баэътимод нигоҳ медорад. Бар замми ин табиатан рамуз-
фаҳм аст акай Абдулло, ҳар гуна зуҳуротро метавонад аз
худи решааш ба таҳлил бигирад. Ҳамин тезҳушӣ буд, ки вай
дар идомаи фаъолият чун сарвари шӯъбаи сиёсии Вазорати
корҳои дохилй тартибу интизоми кормандони ин соҳаи басо
муҳимро ҳатталимкон ба ифоқа оварда, дар навбати аввал
ба сатҳи ахлоқи онҳо эътибори ҷиддй медод. Зеро ақидаи
собит дошт - милисаи бадахлоқ на камтар аз ҷинояткор буда,
ҳаргиз наметавонад дар пеши ҷамъият масъули сулҳу сафо
бошад.

Одамоне ки дар ҷодаи минбаъди накӯи халқу Ватан кув-
ваи рӯҳониву ҷисмонии худро дарегу дард напинтошта, дар
кадом вазифае лоиқ донанд, бо дасту дили гарм ва покиза
фаъолият мекунанд, бешак, ба ҳама хуш намеоянд. Аслан
муносибатҳои инсонй аз рӯзи азал дар чунин як меҳвари
мураккаб қарор дорад. Мешавад, ки ба ин гуна азизон ҳатто
сарваронашон аз радифи ашхоси болонишин, зимоми би-
сёр масъалаҳо дар ихтиёр, таҳташшуур бошад хам, рашк
мебаранд. Зеро марди донишманду корбандро танҳо монои
худаш метавонад табиатан кабул дорад. Ниҳоят, ба вай тан
диҳад... Чунин нафарон, албатта, каманд дар ҷомиа. Ба мис-
ли он ки, масалан, дар як синф бачаҳои аълохон, агар бо-
шанд, ду-се нафаранд... вассалом! Умуман дар идроки му-
Вақте амр қонупро иваз мекунад...

ҳимтарин масоили зиндагӣ, чй тавре раем шудааст, на акса-
рият, балки ақалият ҳақанд. Вале дар байни ҷамъият роиҷ
намудани ин тасаввуроти равонй ҳанӯз мушкилоти зиёд до-
рад.

Абдулло Ҳабибов низ, ба назари ман, аз доираи ҳамин
ақалият буд ва ҳаст. Бинобар ин дар рафти фаъолияти хеш,
ҳангоме гуну-гуна мансабҳоро ба ихтиёри ӯ мегузоштанд,
на ба ҳама мефорид. Аз ҷумла ба турфа роҳбароне ки дар
зиндагй фақат ба лаганбардорони чарбзабон рӯи хуш меди-
ҳанд. Ба тахмин маҳз мустақилияти фикрии акай Абдулло
сабаб мегардид дар баробари дӯстони ҳақиқӣ сафи бадхо-
ҳонаш низ афзуда, торафт қувват гирифта, дар муқобили ӯ
муттаҳид шаванд, фурсати муносиб ҷӯянд.

Билохир чунин фурсат даст дод, - воқиаҳои феврали соли
1990 ба миён омад. Як тасодуф, дурусттараш, як эътибори
Абдулло Ҳабибовичро ба мушкили марди ношиносе калтак
карда, дар қатори онҳое ки шояд гунаҳкор ҳам буданд, ӯро
ба тавтиа дар роҳи табаддулоти - гуфтан мумкин аст - дав-
латӣ... хостанд муттаҳам созанд. Ҳоло як лаҳза андеша ме-
бояд, ки то даме парвандаи ҷиноӣ қатъ гардида, ниҳоят ҳақ
ба ҳақдор расид, ин марди дар иҳотаи балои қазо ногаҳон
ба тори заҳрогини тӯҳмат печида чӣ азобҳои равонй кашид.
Ба хусус ки инсонҳои нажодан озодманишро чунин зарбаи
шадид метавонад зуд ба ҳалокат расонад. Дар кори номаш
таҳаммул, албатта, муносиби табиати азалии худ, устоданд
танҳо одамони беномус. Ба мисли он ки дузди зӯр соҳиби
говро баста, боз сарфарозӣ ҳам мекунад...

Аммо яқин ба ҳикмати Худованд ва бар рагми душмано-
наш акай Абдулло пойбарҷо монд. Иродаи оҳанини ӯро, ки
дар қоимаи Имон ва фарҳанги бавусъат қарор дорад, шика-
стан мушкил омад. Ва шахсияти ин марди асил дар пеши ахди
оилааш, дар муҳити хешу табор ва ҳалқаи дӯстони ҷониаш
бештар азизу мӯътабар гардид. Инак ҳафтодсола мешавад
Марди фикрат

генерал Ҳабибов. Ба ин муносибат адиб ва журналиста вар-
зида Ислом Юсуфӣ аз матбуоти давр ибрози андеша, мақо-
ла ва сӯҳбатҳои ӯро бо рӯзноманигорон гирд оварда, кито-
бе тартиб додаст ба унвони "Вақте амр қонунро иваз меку-
над...", ки бемуҳобот хонданист. Дар ҳар сурат ба ман хеле
хуш омад. Зеро аз саҳифаҳои ин ҳуҷҷати ҷарир дар маҷмӯъ
паҳлуҳои то кунун ба бисер касон номаълуми ҳаёти Абдул-
ло Ҳабибович кушода туда, ҷаҳонбинӣ, мавқеи шаҳрвандй,
тадбирандешӣ, хулоса - рисолати инсонии ӯ дар мадди наза-
ри хонанда баръало таҷассум мегардад.

Ҳоло мехоҳам бигӯям, ки бародари бузурги банда Абдул-
ло Ҳабибов дар муддати бист соли охир низ, ки ба даврони
истиклолияти давлатӣ, сиёсиву иқтисодй, фарҳангй, ҳамчу-
нин дарёфти ифтихори миллии тоҷикон рост омаданд, то
худи Парламент дар бисёр мансабҳои шоиста ифои вазифа
карда, дар ташаккули ҷомиаи демократии мо саҳми босазо
гузошт. Агар лозим ояд, тайёр буд ҷонашро фидои мушки-
лиҳои роҳи ҳақиқат созад. Бинобар ин, ҳарчанд осон нест,
ҳама ноинсофиҳоро дар умқи вуҷудаш фурӯ нишонда, беш-
тар аъмоли неки мардумро ба инобат мегирифт. Рафтору
кирдори бади пастфитратонро ба ҳукми Худой ҳозиру но-
зир месупурд. Вагарна саҳл буд магар дар авҷи муқовимати
шаҳрвандй таҳаммули гаравгонии падараш Ҳабибулло
Шарифзодаи 78-сола, ки ба ном ҳамсафони акаи Абдулло
дар шаҳри Кӯлоб ба амал оварда, бо ҳамин баҳона мехос-
танд фарзандони пирамардро низ ба доми найранги офат-
бор кашанд? Ва ӯро якҷоя бо падар дар сояи бесарусомонӣ
ба ҳалокат расонанд...

Яъне буданд кинавароне ки дар бадали солиёни дароз қасд
доштанд ба ин авлоди некандеш. Аммо ҳар инсони покиза-
ро Парвардигор дар паноҳаш нигаҳ медорад; намемонад ба
пои ӯ бесабаб хоре халад. Ин буд, ки Абдулло Ҳабибович,
агарчанд он рӯзҳо илоҷи аз Душанбе баромадан намеёфт,

11
Вақте амр қонунро итз мскунад...______________________

ба телефон бошад ҳам, тавонист дар Кӯлоб нафарони то
ҳадде баинсофро пайдо карда, муҳимми худро ба миён гузо-
рад. Яке аз онхо Ҷонхон Ризоев буд. Вай он вақт дар сохто-
ри милисаи вилояти Кӯлоб ба шӯъбаи мубориза алайҳи ҷино-
яткории муташаккил сарварӣ мекард. Агарчи ашхоси дигар
низ кӯшиши зиёде ба харҷ медоданд, бештар ба иродати маҳз
ҳамин инсон, ки дертар дар ҳалқан даргириҳо худ ба ҳало-
кат расид, падари бо вуҷуди пиронсолӣ рӯҳаш маҳками Аб-
дулло Ҳабибовичро аз дамп шаҳодатн яқин наҷот дод. Раф-
ту чуннн ниқорталабшг банй-ҷаҳолат ба хуни ноҳақ анҷом
мегирифт, оқибаташ чй мебуд? Албатта, боз як бераҳмпн
зуҳураш багоят куҳан, ки мутаассифона, дар он айёми сиях-
бахтй низ такрор ба такрор ба вуқӯъ мепайваст.

Дар зиндагӣ акаи Абдулло қабл аз ҳама ҳақиқатро қудра-
ти созанда медонад. Аз ин рӯ дар баробари фалсафа ва таъ-
рих вай ба адабиёти асил эҳтироми хоса дорад. Инчунин
ҳамвора эътимод мепарварад, ки дар ин се шохан сабзн та-
факкури башар сараввал роҳҳои гуногуни дарёфтн ҳақиқат
ба тадқик омада, тавассути оиҳо инсоният метавонад тад-
риҷан дар мақоми аз рӯзи азал воло таъингардидаи худ шо-
иста қарор бигирад. Вобаста аз ҳамин ақидаи якмаром Аб-
дулло Ҳабибович то алҳол дар фаъолият буда, ормонаш -
дӯстии содиқонаи халқҳову пайванди ақлҳо, қатъи назар аз
баъзе каҷ дору марез ва носипосии муҳит дар идомаи ҳаёти
на чандон созгор, худро як пафар шахсияти толеаш саъд
меқисобад.

Ва ба чй сабаб чунин набошад? Охир, ӯ дар ҷараёни умри
пурбаракати хеш зиёда амъоли нек дошт. Ҳатталимкон шо-
гирдони хуб тарбия карда, ба онҳо тариқп муноснбатҳои
солими пнсонП омӯхт. Падарп сахтгир ва дар айни замон
меҳрубони шаш ппсару чор духтар, ҷамъ даҳ фарзанди бо-
савод, солеҳу созанда ва набераҳои ҷигарбанд аст. Дӯсто-
наш дилпазир ва хушбину некандешанд. Ҳамсари азизаш -
Mcipdu фикрат

омӯзгори собиқадор, батааммул ва иззатманд Ҳикоятбону
Амирова, ки банда ӯро хуб мешиносам ва гумон мебарам
саҳми ин зани бузург дар саломатӣ ва комилан ташаккул
ёфтани шахсияти генерал Абдулло Ҳабнби фарҳангниҳод
хеле муҳим буд, пмрӯз ҳам на танҳо дар бараш солим, балки
то ҳол кӯдакони мардумро бо як муҳаббати модарона ошиқи
хату қалам мегардонад.

Ба як нафар иисони хокӣ боз чй лозим аз неъмати дунё?
Дигар ҳеҷ... Фақат ин кн, дар натиҷаи дидаву дониста халал
расондан ва хдтто ҳасад бурдани иддае аз зимомдорони за-
мона ба акай Абдулло на ҳамеша муяссар мешуд истеъдоди
зотни худро дар тадбирсознҳои кишвари ба ҷону дил баро-
бараш пурра ба амал татбиқ кунад. Чаро? Умедворам, ба ин
суоли мантиқан дуруст беҳтар аз ҳама қилу қол "Вақте амр
қонунро иваз мекунад..."-и бамағзу маънии ӯ, бигузор аз бай-
ни сатрҳо... аммо ҷавоби равшан хохдд дод. Инак аз сами-
ми қалб тани сиҳату хотири ҷамъ мехоҳем ба ин мардн во-
қиан камназир, ки қоматаш умре дар ҷустуҷӯи ростини
ҳақиқат қоим аст.

Саттор Турсун,
Нависандаи халқии Тоҷикистон
Вақте imp қонунро иваз мекунад...

РОҲИ ҲАҚИҚАТ
ТУЛОНИСТ

Баъзе сокипопи колхозҳои "Правда" ва "Дружба" хо-
ҳиш намуданд, ки дар хусуси натиҷаи тафтишоти
Додситонии купли ҷумҳурӣ доир ба алоқамапдии де-
путаты халқии ҷумҳурӣ, сардори таълимгоҳи Вазо-
рати корҳои дохилӣ полковник Абдулло Ҳабибов ба
воқеаҳои февралии шаҳри Душанбе маълумот диҳем.

Чаиде пеш мухбири ҷамоатиамон Ислом Юсуфӣ ба А. Ҳаби-
бов вохӯрда, бо чапд савол ба ӯ муроҷиат кард.

- Абдулло Ҳабибович, дар бораи Шумо чапд вақт боз вво-
за ҳо и зиёде паҳп гардидаанд. Мехоҳем аз забопи худатон
ҳақиқатро бифаҳмем...

- Роҳи ҳақиқат дуру дароз будааст. Ба ман бегуноҳии худ-
ро исбот кардан басо мушкил буд. Ин аз ман на танҳо мубо-
ризаи сахту қатъӣ талаб кард, балки бароям санҷиши ҳаёт
гардид. Дар зарфи якуним сол чӣ азобҳои рӯҳие, ки каши-
дам! Инро худам медонаму бас. Ҳодисаи ба сари ман омада
Роҳи ҳақиқат тулонист

барои ҳамсару фарзандонам, хешу таборон ва дустони со-
диқам ҳатто фоҷиа буд.

- Вале Шумо исбот кардед...

- Бале, исбот кардам, ки он гапу калочаҳо дар ҳаққи ман
сохтаю бофтаанд, асосе надоранд. Аз ин рӯ ба ман билети
ҳизбиамро баргардонданд.

- Дар ин давра муносибати рафиқон ва собиқ ҳамкорон бо
Шумо чӣ гуна буд?

- Одам то рӯзи сахтро набинад, ба қадри зиндагӣ намера-
сидааст. Чунин рӯзҳои сиёҳ дар ҳаёти ман бори дуюм рух
медиҳанд. Бори нахуст охири солҳои шастум, ҳангоми дар
ҳамин ноҳия ба ҳайси котиби дуюми кумитаи комсомол кор
карданам, ба таъқиби ноҳаққи роҳбарони ноҳия гирифтор
шуда будам. Он вақт маҷбур ин ҷоро тарк намуда, ба Ду-
шанбе ба кор рафтам.

Акнун, баъди воқеаҳои феврал, ин зарба боз ҳам сахттар
буд. Вале ба тантанаи ҳақиқат бовар доштам.

Одамони хубу бавиҷдон маро мефаҳмиданд, дилбардорй
мекарданд, мекӯшиданд,ки ақаллан бо сухане ба ман тасал-
ло бахшанд, аммо буданд онҳое, ки дар чунин ҳоли бароям
душвор боз сангандозӣ ҳам мекарданд. Номзадиамро ба де-
путата дар овоз мондан намехостанд ва ҳангоме ки мардум
маро вакили худ интихоб намуданд, барои аз депутатӣ но-
зил карданам давутоз доштанд. Вале ташаккур ба онҳое, ки
ба дуруғ бовар накарданд, тӯҳмат будани ҳамаи ин овозаҳо-
ро фаҳмида, маро дар ин рӯзи бароям мушкил дастгирй кар-
данд. Дӯстони ҳақиқиро маҳз дар ҳамин айём шинохтам.

- Киҳо буданд онҳо?
~^07 ^еш аз ҳама ХМ« халк. Ҳамон халке, ки маро тар-

wl? ба КаМ0Л расондаасг-*амон халке, ки 6а ман роки
ДУРУСТИ зиндагиро нишон додаасг. Ҳамон халке, ки дар чу-

баойнамуп »УРГаВГ° ? Ма" б°Вар КарДа> ба депУла™ " J-
бари намуд ва интихоб кард. Маи дар назди бузургии халки

худ сари таъзимфурудмеорам.

- Акунун,ки бегуноҳии Шумо исбот шуд ва азДодситонии

купли ҷумҳури амонхат гирифтед, дилатон аз ҳизб намонд?

1и',Не' Ба ақидаи ман> даР ЧУ*™ айём ҳам на халқ ва на
ҲИЗОИ МО дигар нашудаанд. Ин аз як тараф. Аз тарафн ди-

~ГГИбИ КГИТаИ ҲИЗбИИ Ваз°Ра™ -рҲонРдоФхнлн„
ҷумҳури Казимир Василевич Касенко, ки бо супориши "мах-

сус ба ноҳияи Маскав фиристода туда буд ва онҳое, ки ӯро
бо мақсадҳои ғаразнок ба ин ҷо роҳӣ карда буданд, комму-
нистони ҳақиқи мебуданд, ба деги гайбату тӯҳмат об нарех-
та, ҳақиқатро дуруст месанҷиданд, он гоҲ дар худи Ҳамо„
рузҳои аввал бегуноҳии ман собит мегардид. Мутаассифо-
на, на танҳо Касенко, балки баъзе садрнишинони ноҳия низ
он рузҳо нақши тарғиботчии "зидди Ҳабибов"-ро бозида
мекушиданд, ки маро бадном созанд.

- Вобаста ба ин масъала мехоҳам ақидаатонро дойр ба пле-
нумы гаиринавбатии XVII Кумитаи Марказии Ҳизби Комму-
нистии ҷумҳурӣ бифаҳмам. У

он^РГГ— "Урталотум даРёи мавҷхезеро мемонд
он рузҳо. Аз ин ру табиист, ки баҳодиҳй низ ба воқеаҳои

феврали аз руи эҳсосоти шахсӣ ва қисман ғаразнок буд. Таф-
ишот аксар вақт руяки бурда мешуд. Инро гузашти вакт
исбот мекунад. Ҳамин саросемакорй дар санҷиш ба сари ман

16
Майдони назди Кумитаи марказии Ҳизби Коммуниста Тоҷикистон

<1

Роҳи ҳақиқат тӯлонист

Роҳи ҳақиқат тӯлонист

ғаму кулфати бекарон овард.

Имрӯз тафтишоти Додситонии кулли ҷумҳурӣ ба бисёр
гумону саҳвҳо хотима гузошт. Худи рафти ҳаёт нодурустии
хулосабарориҳои шитобкоронаи он айёми пуртахдукаро
исбот кард. Ҳақиқати охирине, ки мехоҳам таъкид кунам,
маҳз ҳамин аст.

- Ба ҳар ҳол, А бдулпо Ҳабибович, ба як савол мардуми ноҳия,
хусусап интихобкунандагот Шумо ҷавоби мушаххас инти-
зорапд. Бигӯед, ки ба гардапи Шумо чӣ гуноҳро бор кардонӣ
шуданд?

- Рӯзҳои 12-14 феврали 1990 ман якҷоя бо дигар корман-
дони Вазорати корҳои дохилӣ барон ҳифзи тартиботи ҷамъ-
иятӣ сафарбар будам. Вазъиятн он рӯзҳоро ҳоҷати шарҳи
зиёдатй нест. Бегоҳи 14 феврал мувофиқи таклифи телефонӣ
ба назди ҷонишини ҳамонвақтаи раиси Совети Вазирони
ҷумҳурй Бӯрӣ Каримов омадам. Сабаби даъват шуданамро
намедонистам. Дар ҳузури ӯ боз чанд тан сарварони бону-
фузи ҳизбию ҳукуматй буданд.

Баъди панҷ-шаш дақиқаи дар он ҷо будан ба ман гуфтанд,
ки рафта корамро давом додан гирам. Ҳамин вақт ҷавоне,
ки ман ӯро бори аввал медидам, ба Каримов рӯй оварда,
гуфт: - Кӯчаҳо ноороманд, нақлиёт ҳаракат намекунад. Дар
хона кӯдаки хурдсолам бемор аст. Илтимос, ба ман барои
то хона рафтан кӯмак расонед...

Ва Бӯри Каримов аз ман хоҳиш намуд, ки мушкили ӯро
осон кунам, Ман розӣ шудам.

Пас дар назди хонаи худ аз мошини хизматй фаромадаму
ронанда он ҷавонро, ки аз маҳаллаи Испечак будааст, то
манзилаш бурд. Ин вақт соат ҳашти бегоҳ буд.

Дар Пленуми Кумитаи Марказии ҳизб маро ба он гунаҳ-
гор карданд, ки гӯё талаботи вазъи фавқулодда ва ҳолати
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

комендантиро вайрон карда, шахсеро, аниқтараш, ягон
ҷинояткорро аз Кумитаи планкашӣ то Испечак бурда бо-
там. Вақте ки ман гуноҳе надоштан ва номи он ҷавонро
надонистани худро гуфтам, ба гарданам гуноҳҳои "самимӣ
набудан", "нисбат ба тобеон дагалмуомила будан"-ро бор
карданд.

Бояд бигӯям, ки ин тӯҳматҳо ба сари ман чун барфи чил-
лаи тобистон фурӯ рехтанд. Аҷибаш он буд, ки маро фурса-
ти даҳон кушодан надода, "гунаҳгор ҳастед, гуноҳатонро ба
гардан гиред" мегуфтанд. Вақти комендантӣ аз соати 10-и
шаб cap мешуд. Ман бошам, ҳанӯз соати 8 аз он ҷавон дар
назди хонаам ҷудо туда будам. Хайр, вақти комендантӣ ҳам
бошад, охир, ман ҳамчун корманди орган ҳуқуқи пурра дош-
там, ки ба кӯча бароям, аз паи кори давлат ё иҷрои ягон су-
пориш бошам.

Баъдтар тафтишоти додситонӣ нишон дод, ки он ҷавон
ягон ҷинояткор ё, ба қавли баъзеҳо, "ҷосус" не, балки духту-
ри шӯъбаи таъҷилии касалхонаи шаҳри Душанбе Саидов
будааст.

Дар бораи ба назди Бӯрӣ Каримов даъват шуданам бо-
шад, ба сардори бевоситаам - вазири корҳои дохилии ҷумҳ-
урӣ Навҷувонов худи ҳамон бегоҳ хабар дода будам ва гу-
ноҳи "самимӣ" набудан ба ман намечаспид. Ҳодиса ҳамин
буд.

- Мебинам, ки Шумо бо ичтихобкучачдагочи худ зуд-зуд
вохӯрда, аз масоили кору зиидагии онҳо ба қадри ҳол воқиф
мегардед. Агар имкоч бошад, бигӯед, ки дар вохӯрии навбатӣ
Шумо ҳалли кодом масъаларо ба миён гузоштачӣ ҳастед?

- Бюрои Кумитаи Марказии Ҳизби Коммунистии Тоҷи-
кистон, ки охири моҳи апрел баргузор шуд, эътирози қатъии
маро дар бораи аз сафи ҳизб нодуруст хориҷ гардиданам

20
Роҳи ҳақиқат тӯлонист

дида баромад. Чунон ки эътимод доштам, бегуноҳии ман
собит шуд. Маро ба сафи ҳизби коммуниста бе тагйирот
дар собиқаи ҳизбиам аз нав барқарор карданд ва дар худи
ҳамин маҷлиси бюро котиби аввали Кумитаи Марказии
Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон, Президента ҷумҳурӣ
Қаҳҳор Маҳкамов ба май гуфтанд, ки дар ҳавзаи интихобо-
тии шумо бетартибиҳо ба амал омадааст. Рафта вазъиятро
фаҳмида, мардумро ором кардан лозим. Ин супориши ҳиз-
бии шумост.

Инак ман ба ҳавзаи интихоботии 204, ки асосан мардуми
ду хоҷагӣ - колхозҳои "Дружба" ва Правда -ро муттахид
менамояд, омадам. Бо мардум вохӯрдам. Шукр, ки ороми
будааст. Мардуми заҳматкаш тинҷ, ба кори саҳро машғул.
Нооромӣ дар ҳавзаи интихоботии рақами 205 рӯй додааст.
Мардуми колхози ба номи Ленин, ки ба ҳавзаи интихобо-
тии 205 дохиланд, ба вазъи бади зиндагӣ эътироз баён кар-
даанд.

Ҳис кардам, ки нисбат ба мардуми заҳматкаш ғамхорию
дилсӯзӣ хеле кам аст. Ба ёдам ҳаст, ки солҳои пеш дар ноҳия
анъанаи хубе ҷорй буд. Дар вақти долу зарби корҳои мав-
симӣ ҳар хоҷагӣ барои заҳматкашон дар бошишгоҳҳои саҳ-
рой хӯроки гарми бепул ташкил мекард. Аз кӯдакон то пи-
ронсолон ба саҳро баромада, ҳар кй ба қадри имкон, дар
пешрафти корҳо ҳисса мегузоштанд. Санъаткорон, корман-
дони соҳаҳои савдо, хизмати маишӣ, тандурустӣ ба назди
мардум омада, бисёр мушкили онҳоро осон мекарданд. Ин
тарзи кор муҳити маънавиро устувор мегардонд. Ин ғам-
хорӣ одамонро муттаҳид ва рӯҳбаланд мекард ва натиҷаҳо
низ хурсандибахш мешуданд. Афсӯс, чунин анъана ҳоло
қариб аз байн рафтааст. Магар имрӯз имкон нест, ки эҳтиё-
ҷоти шаҳрвандонро чуқур омӯхта, онҳоро бо чизҳои зарури
ба қадри ҳол таъмин кунем? Наход одамон барои чиз со-
атҳои дарози вақти пурқимати худро дар назди мағозаҳо
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

сарфи навбатпоӣ кунанду ягон роҳбарро аз ин ҳол парвое
набошад? Охир, халқи мо беҳуда нагуфтааст: вақт рафт, накд
рафт.

Мо нақдро аз даст дода истодаем. Бесарусомонӣ, бени-
зомӣ, риоя накардани вақти корӣ бар зарари кист? Албатта,
бар зарари мардум!

Бале, ман бисёр коммунистони ноҳияро мешиносам. Онҳо
ӯхдабаро, кордон, соҳибмаълумот ва аз ҳама асосиаш - ба-
виҷдону меҳнатдӯстанд. Маҳз онҳо буданд, ки ба халқ сар-
варӣ карда, ин ноҳияи дар гузашта тӯғайзору ноободро бе-
муҳобот ба гулистон табдил доданд. Ҳоло ҳам, дар ин айё-
ми мушкил, гарави муваффақиятҳо, ба фикрам, пеш аз ҳама
дар муттаҳидӣ, якдигарфаҳмист. Бо халқ вохӯрдан, бо халқ
маслиҳат кардан, фикру ақидаи мардумро оид ба ин ё он
масъалаи зиндагию кор фаҳмидан, ба эроду эътирози онҳо
эътибор додан - дар ҳамин аст калиди комёбиқо.

- Ба фикрам, сӯҳбатро дар ҳамип ҷо хотима диҳему мин-
баъд дар бораи аз тарафи Шумо то чӣ андоза иҷро гардидани
талибу дархоЬти интихобкунандагон сӯҳбати дигаре ороем,
хелехуб мешуд.

- Ман ҳамеша ба хизмати мардуми диёри худ тайёрам.
Ҳоло ҳамин як байти Саъдии бузургворро муносиби ҳол
медонам, ки гуфтааст:

Ҳар кӣ фарёдраси рӯзи мусибат хо.ҳад,

Гӯй: айёми саломат ба ҷавонмардӣ кӯш.

Ислом Юсуфӣ,
рузномаи"Зафар"
(ноҳияи Москва, 22 июни 1991)

22
Роҳи ҳақиқат тулонист

гор. Душанбе,
ул. Федина, д.7, кв.9
гр. Хабибову А.

ПРОКУРАТУ РАИ СССР
ПРОКУРАТУРА СССР

ПРОКУРАТУРАИ

РСС ТОҶИКИСТОН

ПРОКУРАТУРА
ТАДЖИКСКОЙ ССР

734622, Ш. Душанбе, к. «Правд»» 4.
734622, г. Душанбе, пр. «Правды» 4.

Сообщаю, что расследованием уголовного дела о массо-
вых беспорядках в Вашей действиях признаков состава ка-
кого - либо пресступления не установлено.

В связи с этим часть материалов уголовного дела прекра-
щена за отсутсвием в Ваших действиях состава преступле-
ния на основании ст.5, п.2 Уголовно - процессуального ко-
декса Таджикской ССР.

Руководитель

следственной группы, заместитель
начальника следственного управления
Прокуратуры Таджикской ССР

старший советник юстиции: Джураев

п. QL Ш. № /УА* 22-

УВЕДОМЛЕНИЕ

23
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

БОД БИДИҲЕД
КОҲИ КУҲНАРО,
БОД БИДИҲЕД...

Мешавад, ки он рӯзҳоро аз ёд бубарем? Чун варақи
кӯҳнашудаи тақвим биканем? Метавонем зебота-
рин бинои шаҳрро, ки ранги пӯсти бӯрсӯзро дора-
ду дар погаҳи он хуни шаҳидон рехтааст, аз хотир
бубарем?

Ҳар бор кулчаи рӯи аз офтоби баланд сӯхтаи духтари то-
ҷикро бубинам, ҳар бор ба пои шахшӯли тифле, ки нофаш-
ро дар ҷӯяи пахтазор буридаанд, даст расонам, ин бино ба
ёд мерасад (зеро ҳар се якранганд) бо ҳама шаҳомати с$ки-
нонаш, зинаҳои қолинпечаш, деворҳои мармарпӯшаш, кур-
сиҳои роҳату ошхонаҳои аълосифаташ...

Ҳар кй рӯзи бадро фаромӯш кунад, имон надорад. Оё рӯзе-
ро, ки навҳаи модар то ба фалак рафт (ӯ туфта: "Ай худо,
бачаи қотилро дар банди дилаш бикуш, ки бачаамро дар
банди дилам кушт...), фаромӯш карда мешавад?

24
Бод бидиҳед коҳи кӯҳнаро, бод бидиҳед...

Ҳар бор дар парлумон сухан аз баҳманмоҳи 1990 ба миён
ояд, қисме аз намояндаҳои халқ дасту по афшонда, норозигӣ
нишон медиҳанд, ки бас будагист коҳи кӯҳнаро бод додан,
беҳтараш, ба масъалаи дигар гузарем (яқин он масъала тақ-
сими "портфел" аст).

Агар ҳукумат ба воқеаҳои бах,манмоҳи 1990 олуда набо-
шад, чаро ин қадар аз баррасӣ шудани ин масъала мегуре-
зад? Онро "коҳи кӯҳна" мешуморад, вале зери ин "коҳ" оби
зиёде ҷорист.

Мардумро сода хаёл кардаанд, гуноҳро ба гардани ду-се
нафар коркуни бе пушту паноҳу бетаҷриба (дар сиёсатбозӣ)
ниҳода, бо ҳамин гӯё ҳукуматро сафед карда, боварии халқ-
ро сазовор гардиданд.

Вале ба гӯри шаҳидон имсол бах,орон сабза дамид ва мо-
дари тоҷик то ҳол роҳи қабристонро аз ёд набурда.

Пае ҷавоб мебояд ба ҳар як гӯр, ба ҳар як модар, ба ҳар як
тоҷик, ба ҳар як одам.

"Сиёҳҳо"-ку сафед шуданд (бо амонхати додситон), вале
"сафедшудагони пушти парда"-ро кй сиёқ мекунад? Зӯри кӣ
мерасад?

Оё бошад, ки яке сари инсоф биёянду бигӯянд: "Фалонй
фармони аз нерӯ истифода бурдан дод".

Не, он коҳ кӯҳна нашудааст. Ва мо онро бод медиҳем, бод
медиҳем...

Мешавад, ки он рӯзҳоро аз ёд бубарй?.. Полковник Ҳаби-
бовро? Намешавад.

Абдулло Ҳабибов. Ин ном ба ҳар як фарди ҷумҳурӣ чун
яке аз гунаҳкорон ва ташкилкунандагони воқеаҳои феврал
ошност. Осон буд оё барон ин мард як солу се моҳ тавқи
лаънат дар гардан зистан? Осон нест, бадномн барои марди
баномус осон нест. Беномус метавонад ба рӯяш пӯсти хук
бикашаду боз бо сари баланд миёни мардум бошад. Барои
Абдулло Ҳабибов он айём рӯзҳои мудҳиштарини ҳаёт буд,
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

ҳамаи он дардҳоро наметавон ба пуррагӣ баён кард. Бояд
соле, моҳе, ақаллан рӯзе дар пӯсти Абдулло Ҳабибов зист,
то даҳшату ваҳшати он бадномиро дарк кунӣ... Ӯ шахси
кӯчагӣ не, узви созмони "Растохез" ё Ҳизби демократа на-
буд, ки сабаби он фишоровариро сарфаҳм равем. Абдулло
Ҳабибов тифли домони ҲКИШ аст, тифли домони ҳизбе,
ки барояш ҷони ҷавон, нури чашм, ҳарорати бадан ва инак
номи некашро қурбон кард. Кист ӯ ва дар сёсатбозиҳои баҳ-
манмоҳ чӣ арзише дошт?

Абдулло Ҳабибов фарзанди омӯзгор буда, чун аксари ба-
чаҳои деҳ мазаи гуруснагию камбағалиро чашида. Танҳо ба
фарқ аз ҳамсолон зираку босавод буд ва тақдир баландӣ кард,
ки ӯ таёқи подабониро, каланди деҳқониро бо қаламу китоб
иваз намояд.

Даставвал муаллим буд, баъди хатми ДДТ ба номи Ле-
нин, баъд котиби кумитаи комсомоли ноҳияи Москва инти-
хоб гардид. Тартиби аз мансаб ба мансаб гузаштанаш чан-
дон диққатҷалбкунанда нест: кор дар КМ комсомоли ҷумҳ-
урӣ, инструктори КМ ҲК Тоҷикистон, ҷонишини мудири
шӯъбаи КМ ҲК, сипас котиби кумитаи ҳизби шаҳри Душан-
бе. Умуман аз соли 1968 узви ҲКИШ аст.

Соли 1979 бо роҳхати КМ ҲК Тоҷикистон ба аспиранту -
раи Академияи улуми ҷамъиятшиносии назди КМ ХКИТТТ
(шаҳри Маскав) дохил гардид. Таҳсилаш ба охир нарасида
ва рисолаи номзади илмро дифоъ накарда, КМ ҲК Тоҷики-
стон даъват фиристод, ки бозгардад. Сабаби даъвати оҷил
ӯро котиби кумитаи ҳизби шаҳри Душанбе интихоб наму-
дан буд. Чанде дар ҳамон вазифа кор кард, вале баробари
дар сохтори Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикис-
тон кушода шудани шӯъбаи сиёсӣ ба сарварии он тавсия
доданд. Котиби якуми онвақтаи Кумитаи Марказии Ҳизби
Коммунистии Тоҷикистон Раҳмон Набиев аз байни номза-
дҳо танҳо номзадии Абдулло Ҳабибовро пазируфт. Ба ақидаи

26
•••QaknQtig Qog ‘odvnkXn nkox дэкпдпд qo<j

Бод бидиҳед коҳи куҳнаро, бод бидиҳед...

ӯ, пофишорию тӯҳматзаниҳо ҳануз аз рузҳои аввали кор
огоз ёфтанд. Абдулло Ҳабибов гӯё одами принсипноку гап-
нодаро буд ва маҳз бо ҳамин хусусиятҳояш ба бисёр "сека-
шинҳо" мақбул наафтод. У "худй" шуда натавонист, бино-
бар ин бояд ҷоро холӣ мекард. Ҳабибов мегӯяд, ки дар орган
баъзе хешу табори мансабдорон кор мекунанд (дар бахшҳои
БХСС, ГАИ) в а полковник он тараф истад, ба генерал гар-
дан намефуроранд. Хост нишон дихдд, ки орган танҳо ба
қонун итоат мекунад, на ба ҳуқуқи телефонию амру фармо-
нҳои ташкилоти болой. Нишон дод ва ба ӯ низ нишон до-
данд...

Моҳи августа соли 1989 бюрои КМ ҲК Тоҷикистон аз
шӯъбаи маъмуриаш талаб кард, ки барои сабукдӯш гардон-
дани Абдулло Ҳабибов аз вазифаи сардори шӯъбаи сиёсии
ВКД Тоҷикистон, ки аз рӯи мансаб ба котиби райком ва
ҷонишини вазир баробар буд, маводи лозимӣ пешниҳод на-
мояд. Сует будани корро дар орган асос оварданд, гӯё пеш
аз Абдулло Ҳабибов кори ВКД гул мекарду гӯра мебаст! Вале
комёб нашуданд, асос чандон ба ӯ дахл надошт. Ин масъала
такроран моҳи январи соли 1990 низ дар Бюрои КМ ҲК
Тоҷикистон мавриди баррасӣ қарор гирифт. Вале боз ҳам
асос наёфтанд.

"Асос" танҳо моҳи феврали соли 1990, соле, ки мардуми
тоҷикро сияҳпӯшу бадному хокдаҳан кард, пайдо шуд... Ва
ин бор ҳадаф вазифаи мудири шӯъбаи сиёсй не, ҳадаф худи
Абдулло Ҳабибов буд, ӯро аз пой афтондан, шармандаю
рӯсиёҳи дунё кардан буд.

Полковники ВКД Абдулло Ҳабибов, метавонад он рӯзҳо-
ро фаромӯш кунад? Миёни халқ равуо дошт, мардумро ба
оромй даъват мекард, вале мардуми хундидаву хунгириста-
ро магар ором кардан осон буд?

Он рӯз орому ба сабурй даъват намудани халқи башӯро-
мада вазифаи ҳабибовҳо буд, ки мебоист баъди тӯфон пая-
Вақте амр қонунро иваз .текунад...

шонро аз дунёи сиёсат рӯфтан...

Аз нуқтаи назари Абдулло Ҳабибов, воқеаҳои февралро
маҳз худи ҳукумат пухта расондааст. Ҳанӯз чанд моҳ пеш аз
ин тӯфони маргбор дар ноҳияи Колхозобод мардум ба ни-
шони эътироз назди бинои кумитаи ҳизбӣ баромаданд. Бай-
ни тоҷикон ва ӯзбекҳои ин ноҳия низоъҳои ҷиддӣ сурат ги-
рифт. Назди бинои кумитаи ҳизбӣ маҳшар буд, садои дегу
табақ, фиғони зану мард ва тифлон ба фалак мепечид. Вале
ҳукумати ҷумҳурй ин амалро "шӯхй" пиндошта, сари он ақида
буд, ки "меистанд меистанду дар дилашон ки зад, хона ба
хона мераванд".

Лекин мардум нарафт. Ва ин хатои маҳз бохти обрӯи роҳ-
барони чумҳурй гардид.

Мешавад, ки он рӯзҳоро аз хотир бишӯӣ?..

Кӯчаҳои пойтахт хомсозанд, агар яке аз кор барояд, дар
ҳама кӯчаҳо нақлиёт банд мезанад. Он рӯз низ чунин буд,
гӯё аз осмон одам борида. Дар чунин рӯзи маҳшар, ки кӯчаҳо
пур аз афсару хуну танку тӯп аст, фикри ҳокимият ва ҳокимӣ
дар дили касе мегунҷид? Шояд фикри ҳукумат дар сари шах-
се мегунҷид, ки феълан гунаҳкори ҳодисаҳои феврал буд ва
соҳиби ҳукумат гардидан ӯро аз ҷавобгӯй наҷот медод.

Ҳукумат тавассути телевизион ошкоро даъват кард: "Ба
даст яроқ гиред ва дастовардҳои худро ҳимоя кунед!"

Аз кӣ? Аз халқи беяроқ, аз шавҳар, бародар ё ҳамсояи худ?

Абдулло Ҳабибов дар ин байн боре соати 8 бегоҳ бо даъ-
вати Бӯрӣ Каримов - собиқ ҷонишини раиси Шӯрои вази-
рон ба дафтари кори ӯ ҳозир шуд. Дар он ҷо чанд каси дигар
буданд, ки дар сари масъалаи воқеаҳои ҷорӣ гуфтугузор дош-
танд. Дар рӯи миз протоколе меистод, ки Нур Табаров ӯро
ба он шинос кард! Ҳукумат истеъфо дода буд...

Бо ҳамин дар байни онҳо зиёда гуфтугӯе нашуд. Абдулло
Ҳабибов дид, ки дигар касе ба ӯ аҳамият намедиҳад, иҷоза-
ти рафтан пурсид. Назди Бӯрӣ Каримов ҷавоне меистод, ки
Бод бидиҳед коҳи кӯҳнаро, бод бидиҳед...

аз хусуси бемории фарзанд ва ноороми дар кучаҳо бо у су-
хан мекард. Бӯри Каримов аз Абдулло Ҳабибов хоҳиш кард,
ки он ҷавонро то манзилаш расонад. Дар роҳ Абдулло Хаби-
бов назди хонааш фуромад, то хӯрок хӯрад ва тағйири ли-
бос кунад. Ронанда бошад, ҷавонро бурда, бозгашт.

Ҳамон шаб полковник Ҳабибов ба "Госплан" даъват шу-
данашро ба роҳбари бевоситаи худ генерал М. Навҷувонов
гуфт. Вале М. Навҷувоновро хотира қавӣ набудааст - дар
пленуми кумитаи ҳизбии шаҳр ба хотир оварда натавонист,
ки Абдулло Ҳабибов ба ӯ ҳисобот додаст ё не? Чӣ илоҷ, дар
ноомади кор атола дандон шиканад!

Баъд тӯфон гузашт.

Истеъфои хукумат ҳамон гардиду пленуми таърихи ҳамон.
Аҷаб афсонаи дарозест он се рӯзи баҳманмоҳ. Ҳар қадар ки
бигӯиву бинависӣ, мебини, ки нотамом аст. Гунаҳкоронро
бо методи маъмули ҳизбӣ "маҳкум" карданд. Ҳама сарба-
ланду рӯсурх чапакзаданд, ғалабаи "адолат"-ро муборакбод
гуфтанд ва он се нафар чун латтаи дар об афтода ба худ ме-
печиданд.

Он рӯзҳо ку ҳадде, ки аз бинӣ боло ran зани. Мувофиқи
фармони ҳукумат барон сухани ноҷо дар ҳаққи миллати ғай-
ритаҳҷоӣ (ҳарчанд ба сарат сангу сафол резад ҳам) ҷарима
меситонданд, аз 500 сӯм боло. Беҳуқуқтарин, беҷуръат ва
бечоратарин кастоҷик буд. Нигоҳи хунсардонаи афсари рӯи
танкнишаста аз як сӯ, мили камон аз дигар сӯ. Нуқ гуфти,
мурдй.

Моҳи марти ҳамон сол дар пленуми Кумитаи ҳизби шаҳр
масъалаи аз сафи ҳизб баровардани полковник Абдулло
Ҳабибовро муҳокима карданд. Ҳама розӣ. Танҳо шоир Гул-
назар сухан пурсида, ҳозиронро ба он даъват кард, ки дар
ҳалли ин масъала сахдангор набошанд, то фардо аз хатой
имрӯз шарм надоранд.

Сухани ӯро котиби ҳамонвақтаи кумитаи ҳизби шаҳри
Вақте амр қопуиро иваз мекунад...

Душанбе Ҷамшед Каримов бурида, гуфт, ки ҳеҷ ran не, холӣ
мекунем, фардо, агар зарурате пайдо шавад, боз барқарор
хоҳем кард. Ва бароварданд ӯро аз сафҳои ҳизб. Сарфаҳм
намеравам, чаро мардум баъдм канда шудан аз сафи ҳизби
коммуниста ин қадар месӯзанд?

- Барон кадом қадршиносии ҳизб як сол сӯхтӣ, полковник
Абдулло Ҳабибов?

- Барон бовариам сӯхтам, барон садоқатам, барон бегу-
ноҳиям...Ман гуноҳе надорам, ҳарчанд маро ба бепринси-
пию вайронкорӣ муттаҳам карданд. Баъди пленум моро ба
хонаҳои алоҳида бурда, истинтоқ ҳам карданд. Маро назди
Абдураҳмон Додобоев дароварданд.

- Заходите, генерал! - тамасхур кард ӯ.

- Тамасхур накунед, ман ҳоло полковникам, - гуфтам ман.

- Охир, генерал шудан мехостед...

Фардои он рӯз ба Маскав паридам. В. Бакатин - вазири
онвақтап корҳон дохилин Иттиҳоди Шуравй аз истифодаи
ярок бар зиддн мардуми беяроқ норозигӣ баён кард.

-Дар назари ҳамҳизбҳо гуноҳи Шумо dap чӣ буд?

- Айбдоркуниҳои соддалавҳона. Аввалан, чаро дар байни
мардум бе либоси низомӣ будаам? Нависандагонро дар на-
зди Иттифоқи нависандагон ҷамъ оварда, ба дасташон ба-
ландгӯяк додаам, ҷавони ношиносеро бо фармони Бӯрй Ка-
римов аз дафтари ӯ то манзил расондаам. Ва бо ҳамин гӯё
қонуни вазъи комендантиро вайрон кардаам.

- Аз ин айбҳо кадоме ба ҳақиқат паздикӣ дорад?

- Танҳо яке, балангӯякро ба дасти нависандагон додам,
Бод бидиҳед коҳи кӯҳнаро, бод бидиҳед...

то халқро ба оромӣ даъват кунанд. Охир, дидам, ки халқ су-
хани ҳукуматдорон ва коркунони органро ба инобат наме-
гирад.

Воқеаҳои баҳманмоҳро чанд тараф гел доданд: табадул-
лоти давлатӣ, хурӯҷи ваҳҳобиён, "Растохез", арманиҳо ва
оқибат экстремизм, вандализм ва бисёр "изм"-ҳои дигар. Вале
аз ҳама хатарнокаш шӯриши миллатгароӣ.

Дурӯғ охирин воситае буд барои ҷонхалоскунӣ аз масъу-
лият ва ҷавобгӯӣ ба марказ. Агар гӯянд, ки тоҷикон русҳоро
заданду ҳукумат барои ҳамин ба сӯи халқтир парронд, Мас-
кав ҳатман дастгирӣ хоҳад кард. Вале касофати ин дурӯғ то
ҳол ба мардуми тоҷик мезанад ва кушта шудани аскарба-
чаҳои тоҷик берун аз марзи Тоҷикистон яке аз нишонаҳои
асосии ин касофат аст.

- Ҷавонв, ки аз дафтары кори Бӯрӣ Каримов бурдедаш, дар
ҳақиқат "ҷосус" буд?

- Ӯ духтури касалхонаи ёрии таъҷилӣ С. Саидов будааст,
ки баъди шунидани нохушии ба сари ман омада аз тариқи
телевизион ва радио баромад карда, инчунин назди Весел-
ков - котиби дуюми КМ ҲКТ рафта, кӣ буданашро арз кар-
дааст. Вале ин санад дигар ба касе зарур набуд. Худам шах-
сан назди котиби дуюми кумитаи ҳизбии ноҳияи Октябр
Костиря...

- Ҳамоне, ки ҷавоиони тоҷикро дар чаппа ва лагадкӯб кар-
дами мошини нон тӯҳмат кард?

- Бале, худи худаш... назди ӯ даромада, арз кардам, ки бо
С. Саидов гуфтугӯ кунад. Ҷавобаш - "Это уже ваше дело"
буд.
Вақте сшр қонунро иваз мекунад...___________________

- Шикает дарди вазнин аст?

- Вазнин аст, агар аз тӯҳмат расида бошад. Охнр, бо номн
ман шаъни миллатро паст заданд.

- Ноумедтарин лаҳзаҳо дар тӯли як сол кодом буд?

- Рӯзе, ки панҷоҳсола шудаму бидуни хешу табор касс ба
хонаам наомад... Ман кистам? Як инсони оддП, он кадар ва-
зифаи баланд ҳам надоштам. Баъзан офарнн мегӯям ба ма-
тонати Раҳмон Набиев, ки тӯли ин солҳо шикасту нарехт...

- А ввали/1 эҳсоси баъд аз вазифа озод гардидаи чӣ буд?

- Дарк кардам, ки атрофиён чун бутпарастонанд. Онҳо
инсонро не, "вазифаашро" мепарастанд, ҳампн ки афтодӣ,
тамом. Ҳатто табассуму нигоҳҳояшон дигар мешаванд. Як
чиз аниқ аст дар ҷумҳурП - қонун амал надорад. Ҳама корро
нуқтаи "назар" ҳал мекунад.

- Бо вуҷуди ҳамаи ип нобарорию дасисабозиҳо голиб баро-
мадед, халқ Шуморо намояндаи худ дар парлумон интихоб
кард, пае пуқтаи пазар ба халқ таъсир надоштааст?

- Ҳарчанд котиби ташкилоти ҳизбии ВКД Казимир Ка-
сенкоро ба ноҳияи Маскав фиристоданд, ки дар байни ин-
тихобкунандагон дасисаю дурӯг паҳн кунад, ин амал ба мар-
дум таъсири баръакс расонд... Баъдтар ба ман ҳамон бнле-
ти ҳизбиямро гардонда доданд.

- Оёзарурат дошт?

- Ин ҷо масъалаи принсип ҳаст ва дар айни замон ин яго-
на василаи сафедшавист.
Бод бидиҳед коҳи кӯҳиаро, бод бидиҳед...

- Имруз, ки боз узви ҳизбед, шояд нагуед, ки фармоци аз
яроқ истифода бурдапро кӣ дод?

- Чаро нагӯям? Вақташ ояд, ба ин савол низ ҷавоб хоҳам
дод.

- Воқеап, оё чамедонистед, ки ҳсшчуп депутат ҳақ doped
то охири ваколати депутата дар ҷои кори собиқи худ бимо-
пед?

- Медонистам, вале маҷбур карданд, фишор оварданд, ки
зуд рапорт нависам, ҳоло сари андешаам.

- Худо тавфиқ диҳад...

Намефорад ба бисёриҳо сафед шудани полковник Абдул-
ло Ҳабибов. Вале мо ба ин кор надорем ва коҳи кӯҳнаро бо
амри виҷдону замон бод мекунем.

Бале, ман коҳи кӯҳнаро бод медиҳам.

Мардум бояд бовар кунанд, ки ростиро заволе нест ва
полковник Абдулло Ҳабибови имрӯза ба фоли кушодаи До-
добоев генерали фардост! Бод бидиҳед коҳи кӯҳнаро, бод
бидиҳед...

СоҷидаиМирзо
(ҳафтаномаи "Адабиёт ва санъат"
8 августи 1991)
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

...Абдулпо Ҳабибов яке аз он шахсиятҳоест, ки дар
қатори Бӯрӣ Каримову Hyp Табаров ва дигарҳо ҳоки-
монмехостанд бори нангини хунрезиҳои баҳманро бар
дӯшаш гузоранд. Гуноҳи ӯро дар он диданд, ки духту-
ри ёрии таъҷилӣ Саидовро (ҳукумат даъво дошт, ки
он "ҷавониноишыос"сарвари бенизомиҳои февралист)
аз дафтари кори Каримов то Испечак бурдааст. Ин
баҳона буд, то мавсуфро аз сарварии шӯъбаи сиёсии
ВКДдур созанд...

Маҷаллаи "Тоҷикистон", №19,
31 августи 1992

36
Февральские события - девальвация власти

ФЕВРАЛЬСКИЕ СОБЫТИЯ -
ДЕВАЛЬВАЦИЯ ВЛАСТИ

тт

К /1 звините меня, дорогие читатели, не всем, вероятно,
■/ I будет легко вспоминать те дни февраля прошлого
года, когда, казалось, мир в Душанбе стал раскалы-
**“ ваться надвое, казалось, надвигается то, что приня-
то считать концом света. Еще многие помнят глаза людей,
безумно мечущихся по улицам, танки и БМП, как мотоциклы,
мчавшиеся по душанбинским проспектам, автоматные очере-
ди, рассекавшие устоявшуюся тишину города.

Мы жили, казалось, настолько спокойно, что все наши бы-
товые неурядицы, скудность магазинов, непонимание друг друга
никогда не станут причиной того, что случилось в те пасмур-
ные дни. Раскол продолжается, несмотря на последние собы-
тия, несмотря на ошалевшую от счастья Россию, Латвию,
Литву, Эстонию. Это их счастье: у нас же люди до сих пор
смотрят друг на друга искоса, подозревая всех и вся. Слухи и
домыслы преследуют население республики на протяжении
полутора лет. В официальных сообщениях, авторы которых

37
Вақте амр қонуиро иваз мекунад...

занимали одну позицию, предлагали своим согражданам версию,
раздутую до неправдоподобия. Но в каждой истории есть сто-
ронники и противники, согласные и несогласные с той версией,
но не все равнозначно могли рассказать о том, что видели, в
чем принимали участие. И все же пришло время истины, когда
надо прислушаться и к тем, кто не имел доступа к прессе, чьи
имена в той или иной степени затронуты, а попросту они ок-
леветаны.

Абдулло Хабибов был одним из "заговорщиков", одним из тех,
кого клеймили на наспех собранном Пленуме ЦК компартии
Таджикистана, к чьему имени прилепили клеймо "враг наро-
да". Знакомьтесь: полковник внутренней службы, родился в
Муминабадском районе Кулябской области в 1940 году, в гор-
ном селении, в семьи учителя. Окончил факультет русского
языка и литературы ТГУ, учительствовал, был комсомольс-
ким работником - в райкоме, в ЦК ЛКСМ Таджикистана,
некоторое время работал в Совмине, затем в аппарате ЦК
КП, был заместителем заведующего отделом ЦК. Учился в
Академии общественных наук при ЦК КПСС (г. Москва) в
аспирантуре,^защитил диссертацию, стал кандидатом исто-
рических наук. Вернулся в Душанбе, избрали секретарем Ду-
шанбинского горкома компартии. Когда в МВД были образо-
ваны политорганы, предложили возглавить политотдел в МВД
республики. Предложение было неожиданным, но в ЦК насто-
яли...

- Для меня, мирного человека, филолога, и вдруг - в орга-
ны - было более чем неожиданным.

- Это произошло при Рахмоне Набиеве?

- Да, в общем убедили. Надо было много работать в пла-
не воспитания нравственности. В 1982 году при назначении
мне было присвоено досрочно звание полковник, что было
расценено сотрудниками органов более чем неоднозначно.

38
Февральские события - девальвация власти

Я служил в армии, имел воинское звание майор, а новая ге-
неральская должность была равнозначна должности замми-
нистра. Очень сложно на первых порах было войти в кол-
лектив, потому что милиционер - специфическая профес-

- Меня когда-то привлекала работа эксперта-криминалис-
та, даже хотел поступить па юридический факультет. Но,
увидев, насколько сложны взаимоотношения между офицера-
ми, сотрудниками милиции, зарекся - действительно, слишком
уж специфична ваша работа.

-Конечно, в милиции есть свои "внутренние" законы, ра-
ботают разные люди - и интеллектуально развитые, и такие,
прямо скажу, которые вряд ли бы нашли другую достойную
работу на "гражданке" по причине умственной отсталости.
Действительно, первое время человек ощущает себя в мили-
ции как бы в другом мире, и сложно работать именно по
этой причине. Раньше они были теми, которым было дано
право спрашивать со всех, допрашивать всех, обвинять всех,
и вдруг к ним стали предъявлять требования морального
порядка, изменения отношения к гражданам, соблюдения их
прав, независимо от того, подозреваемый ли он или пост-
радавший. Это одна сторона. Другая - мы столкнулись с
проблемой такого порядка: большинство сотрудников ми-
лиции вообще над собой не работают, ничего не читают, не
посещают театры. Охраняют театры - да, за порядком сле-
дят вокруг театра, но что делается внутри, их не интересует.

- Помните, когда-то был очень популярный американский
фильм "Новые центурионы" - о работе полиции. Многие, кто
видел тот фильм, задавались вопросом: почему же у нас мили-
ция физически неразвитая? Я смотрю на Вас, подтянутого,

сия...
Вақте амр қонунро иваз мекунад...______________________

но большинство же и стометровку не пробегут.

- Прежде всего, в своей работе я столкнулся с тем, что при
приеме на работу в органы милиции нет отбора, идет вся-
кий, кто хочет.

- И берут всех?

- И берут всех. В последнее время, правда, в ГАИ стали
отбирать людей, но и там набор еще несовершенен. В мили-
ции есть разные подразделения, например, вневедомствен-
ная охрана. Это люди, которые выполняют функции сторо-
жа. Строжат на различных объектах в милицейской форме.
Пришел такой вооруженный сторож в форме, отбыл свои
сутки, потом двое отдыхает. Вот по ним, мне кажется, боль-
шинство людей и судят о милиции. Для них вопросы защи-
ты чести и прав граждан и занятия физической подготовки
не являются главными, и они этим делом почти не занима-
ются. Есть другая служба - патрульно-постовая, она более
мобильная, более подтянутая, но и среди них есть разные
люди. Особое уважение у меня вызывают сотрудники уго-
ловного розыска: это подтянутые, физически развитые
люди, преданные своему делу. Напротив, сотрудники ГАИ,
например, не всегда тактичны, не всегда могут вежливо и
культурно обратиться к водителям. Вот так и складывают-
ся у населения мнение о милиции. Сейчас раздули штат, а
ведь органы содержатся за счет налогов, взымаемых с зарп-
латы граждан. Здесь, я думаю, надо помнить слова Суворо-
ва о том, что не числом надо брать, а умением.

- Ваша работа как начальника политотдела МВД заключа-

лась в идеологическом воспитании или все-таки в моральном,
этическом? .

40
Февральские события - девальвация власти

- В комплексе, в том числе и в профессиональном: чтобы
каждый гражданин видел в работнике милиции настоящего
защитника и блюстителя порядка.

Бузусловно, милиция была политизирована, пропаганди-
ровались идеи компартии, много было схоластики, много
формализма.

- Но вот бывший комсомольский и партийный функционер,
кандидат наук, человек, известный среди сотрудников МВД и
коллег по партии, Вы вдруг появляетесь в числе "заговорщи-
ков", обвиненных в организации февральских событий.

- Ответ будет длинный, потому что следует отметить мес-
то политработника среди личного состава МВД. С первых
дней событий я был в гуще происходящего, делил с товари-
щами все тяготы, все оскорбления, все, что было высказано
митингующими в адрес милиции и не только. Но я по харак-
теру человек, ищущий работу, не довольствующийся малым,
простым наблюдением и исполнением. Поэтому я считал
своим долгом сделать все, чтобы снять напряжение, уберечь
людей от несчастья, как-то успокоить. Меня можно было в
те дни увидеть везде - на улицах, площадях, в микрорайонах.
Я просил, требовал не нарушать общественный порядок.
Митинговать и выдвигать требования - право людей, но без
нарушений, в рамках закона. Мне же предъявили абсурдное
обвинение. Когда на проспекте Путовского, напротив база-
ра, собралось многотысячная толпа людей, против них была
выставлена всего цепочка милициионеров и солдат, которых
смести можно было в два счета. Напряжение росло, возму-
щению людей не было предела. Я увидел, что под козырь-
ком Дома литераторов стоят писатели, подошел к ним, по-
здоровался. Там были Убайд Раджаб, Борис Пшеничный,
Мехмон Бахти, Ибод Файзуллоев и другие. Я сказал, что им
Вақте амр қопунро таз мекунад..._______________________

надо идти в народ, чтобы его успокоить, что их в народе
знают и уважают. Они ответили, что ЦК к ним плохо отно-
сится, не считает их сплои, которая могла бы воздейство-
вать на народ. Кто-то назвал милицию "убийцами". Я отве-
тил, что сегодня не время выражения личных обид и эмо-
ций, сегодня надо сделат все, чтобы избежать кровопроли-
тия. Ибод Файзуллоев спросил, могу ли я создать условия
для того, чтобы они обратились к народу. Тогда я подогнал
милицейский газик с громкоговорителем, пригласил писа-
телей и дал им микрофон, посчитал свою миссию выполнен-
ной, дал возможность писателям говорить и отошел в сто-
рону. Помните фильм о событиях, там есть такой кадр: в
микрофон говорит парень, рядом стоит Мехмон Бахти и
кивает головой. Потом была опубликована большая статья
следователя генпрокуратуры Амиркула Азимова, в которой
он назвал нас "врагами народа"?

- Потому, что и Вы, вроде, поддакивали?

- Он писал, что Мехмон Бахти поддакивал, а Хабибов не
мог остановить того парня. Я толком и не слышал, о чем
говорил парень, да и не это было главное в то время. Глав-
ное, что писатели смогли вступить в контакт с людми и ста-
ли говорить с ними. Поэтому факту меня обвинили, хотя в
той ситуации ни писателей, ни митингующих останавливать
было нельзя: многотысячная толпа была готова взорваться
в каждую минуту. Далее, возле здания ЦК, стали убивать
людей. Я впервые увидел своими глазами, как пули впива-
ются в человеческие тела. В кино показывают, как в челове-
ка стреляют, он еще стоит какое-то время. Чепуха, человек
падает, как камень, попала пуля - рухнул, как подкошенный.
Тела уносили в здание ЦК, там были врачи. У меня тогда не
было других мыслей, кроме как помочь людям, чем мог. В
министерство я пришел 14 февраля, когда туда стали съез-
Февральские события - девальвация

Февральские, события - девальвация власти

жатся журналисты из разных стран, а ЦК, помните, был па-
рализован. Министр сказал, чтобы я занялся журналиста-
ми. Мы образовали временный "пресс - центр" и создали
условия для работы журналистам.

Что тогда творилось на площади, я не знал, работал с
журналистами. Вдруг вечером звонит мне Нур Табаров, че-
ловек которого я хорошо знаю много лет, и просит, чтобы я
приехал к заместителю председателя Совмина Бури Кари-
мову. Я не придал этому никаго значения, слишком сложная
была обстановка, чтобы расспрашивать по какому вопросу
и почему именно меня вызывают. Я поехал в Госплан, под-
нялся на второй этаж. До того я никогда не был в кабинете у
Каримова и лично не был с ним знаком. Там сидели какие-
то люди, был председатель горисполкома Максуд Икромов.
Я спросил, по какому поводу меня просили приехать, Таба-
ров протянул листы протокола об отставке руководства рес-
публики. Я прочитал, спросил, что дальше, заметив, что об-
становка в городе контролируется. В этот момент входит в
кабинет Каримова зав. отделом ЦК Нурулло Хувайдуллоев.
Он отозвал в сторону Табарова и они стали о чем-то гово-
рить. Я был там всего несколько минут. Какой-то парень из
присутсвующих стал говорить о своем больном ребенке,
просил отвезти его в район Испечака. И когда я уходил, Ка-
римов попросил меня забрать парня. Мы спустились вниз,
доехали до МВД, взяли милиционера-автоматчика, поеха-
ли. Возле своего дома я вышел, а водителю сказал, чтобы
парня отвезли домой. Я переоделся, подошла машина, и мы
поехали обратно на работу, зашел к министру, сказал ему о
протоколе, тот ответил, что знает о нем. Вот и все.

- Но затем Вас же обвинили в том, что Вы, якобы, отвезли,
чуть ли не организатора событий.
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

- Я не спрашивал парня, кто он такой, не до этого было:
ночь не спал, нервы на пределе. Помню только, на вид ему
было лет 24-25, с усиками. Я так и написал в объяснении глав-
ному идеологу ЦК Абдурахмону Додобоеву, который и об-
винил меня. Потом уже никто никогда не расспрашивал меня
об этом парне, а Додобоев все вывернул наизнанку, сделал
вывод, что я, мол, обеспечил охрану сообщнику Бури Кари-
мова. А мое присутствие в кабинете расценили как участие
в перевороте.

- Прошло полтора года, в печати появилось несколько де-
сятков статей, по недаром митингующие недавно требовали
дать истинную политическую оценку событиям. Я своими гла-
зами видел, как все начиналось, потому что был па площади
перед ЦК 12 февраля, и меня никто даже пальцем не тронул, а
когда началась стрельба, парни таджики просили меня отой-
ти в сторону, чтобы, не дай Бог, пуля не попала. Поэтому я
могу вполне откровенно сказать, что события развивались не
как националистическое выступление. Намой взгляд, это была
хорошо подготовленная политическая инсинуация, чтобы
скрыть истинные причины событий.

- Есть предыстория. Вы помните первые пленумы ЦК в
период перестройки, когда одних называли "генераторами"
перестройки, других - чуть ли не "двигателями". Потом груп-
па этих "генераторов" в Душанбе придумала клуб "Решает-
ся все на месте", приглашали людей в Киноконцертный зал.
Они приходили со своими вопросами, проблемами, боляч-
ками. *В президиуме сидели секретари райкомов, горкома,
ЦК, министры, им задавали вопросы: почему воды нет в том
или ином доме, почему магазины пусты, почему телефоны
молчат и сотни других. Клуб назвали "Решается все на мес-
те", но ничего не решалось, та структура власти не могла их
Февральские события - девальвация власти

решить. То есть, это были первые признаки девальвации
власти. Подрыв веры людей в способность что-либо изме-
нить. Вспомним еще. Было несколько встреч членов бюро
ЦК со студенчеством в Доме политпросвещения, где тоже
были поставлены вопросы, и, прежде всего, улучшения быта,
системы общественного питания, работы транспорта, по-
вышения стипендий. Через год опять собрались, и студенты
сказали, что ничего не изменилось. Потом, появился клуб
"Ру ба ру" ("Лицом к лицу"), и на его заседания приглаша-
лись руководители различного ранга, но ни один из них не
мог ответить, как разрешить накопившиеся проблемы. Я
помню, как прибывших на встречу со студенческим активом
секретарей ЦК обвинили в неспособности возглавлять рес-
публику. Плюс ко всему, наша пресса стала свободно писать
о накопившихся проблемах. Одним словом, политизация об-
щества проходила очень активно. Добавим и фактор - вос-
точный темперамент.

Армянские беженцы - это был повод, а в основном, фев-
ральские события были спровоцированы медлительностью
ЦК, и последнее, в ЦК стали игнорировать демократичес-
кие движения, вместе того, чтобы внимательно разобраться
в их программах и идеях. Произошла конфронтация с де-
мократически настроенной интеллигенцией и студенчеством.
Финал - февральские события.

Люди пришли на площадь не из-за армян, они пришли
услышать от руководителей ЦК, способны ли они вообще
руководить республикой. А на площади Махкамов, Хаёев и
Паллаев их обманули, они не захотели выйти из своих каби-
нетов, не смогли поговорить со своим народом. Каххор
Махкамов разговаривал через мегафон из окна третьего эта-
жа. Но могли же они выйти и сказать, что если надо, вот,
возьмите наши жизни, но не допустите кровопролития. Вме-
сте этого Махкамов и другие дали обещание уйти в отстав-
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

ку, подписали протокол о своей отставке, но не ушли и опять
обманули народ. Была дана команда на применение силы
против митингующих.

Есть очень интересная деталь, о которой никто не хотел
говорить. Это испорченные взаимоотношения трех первых
лиц республики. Ведь они не были командой. Более того,
февральские события раскололи и их. С первых дней собы-
тий Изатулло Хаёев перебрался в здание МВД и занял каби-
нет первого замминистра МВД. Гоибназар Паллаев прак-
тически не покидал свой кабинет в здании Верховного Со-
вета. Таким образом, Каххору Махкамову приходилось
брать удар на себя и нести всю ответственность за происхо-
дящее.

- А кто конкретно дал команду применить оружие?

- Махкамов. Это однозначно. И он должен за это отве-
тить. А когда пролилась кровь, они задумались, что делать
дальше, как выкручиваться. Вы помните первую ложную
информацию о поджоге больницы в Кара-Боло, о том, что
взорвали Киноконцертный зал и другие важные объекты?
Потом пустили слух о том, что всех задержанных выпустил
министр внутренних дел? Хотя сделано это было по лично-
му указанию Махкамова.

- Так к этой истории приплели еще и Отахопа Латифи.

- Это было указание Махкамова и это доказано докумен-
тально. Петкель тоже понял, что проиграл, и тогда началась
инсценировка. У них был один выход - сделать все, чтобы
охарактеризовать выступления в Душанбе как националис-
тические. Хотя ни один русский не был убит митингующи-
ми. Все были убиты теми, кто охранял спокойствие ЦК.

48
Февральские события - девальвация власти

- Но ведь случаи избиения русских все-таки были?

- Вспомните, все силы, вся милиция были стянуты к зда-
нию ЦК. То есть они защищали Махкамова, а не город. И
будем называть вещи своими именами - те митингующие, в
которых стреляли, пошли по городу и в злобе ломали все,
избивали всех, кто попадался им на глаза - и русских, и тад-
жиков, всех.

- Вам не кажется, что сценарий последующих событий был
запланирован?

- Когда преступный мир увидил, что город не охраняется,
они, безусловно, воспользовались этим. Те, кто был недово-
лен властью, милицией, КГБ, армией. И эти грабежи, погро-
мы, избиения их рук дело. Ими, безусловно, управляли, ведь
надо было "наследить", чтобы потом обвинить митингую-
щих.

- Так чьих рук это дело? Кто руководил?

- Я такими данными не располагаю. Но могу сказать, что
преступный мир имеет свою структуру. Мы живем не в Ита-
лии, но мафия у нас все же существует, и какие-то связи ее с
ЦК могли быть. Вообще, я думаю, что разрабатывался не
один сценарий, чтобы оправдаться перед центром.

- После первого дня событий?

- Да, после первого дня, а может быть и раньше.

- Значит ли это, что первый день митинга носил социальный
характер?

49
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

- Да, я считаю, что в первый день собрались люди, поте-
рявшие веру во власть, в руководителей, у них лопнуло тер-
пение.

- А можно ли считать обманом те официальные сведения о
том, что событиям предшествовала какая-то подготовка
среди собравшихся на площади?

- Я работал в МВД и имел бы информацию на сей счет.
Действительно, в ЦК мы давали информацию о росте недо-
вольства среди народа, и я останусь при своем мнении, что
после первой крови руководство стало искать виновных,
"приклеивать им хвосты". Им надо было, во что бы то ни
стало убедить центр, что это был межнациональный конф-
ликт. Приглашенные журналисты Александров, Пономарёв,
Кружилин, тот же Амиркул Азимов, этим людям были даны
определенные установки, они выполняли заказ. Теперь-то
мы осознаем, сколько вреда республике принесли ложные
статьи. Помните абсурдный домысел о том, как русского
парня расчленили? Какая гнусная ложь! А слух о беремен-
ной таджичке, якобы изнасилованной за то, что она одета
по-европейски. Надо же было придумать это, и ведь специ-
ально, чтобы придать антирусский характер событиям. К
этому приложил руку Петкель, это его стиль.

- Вы не задумывались над тем, что все "горячие" точки в
Средней Азии возникали на странность одинаково. Я никогда
не поверю, чтобы простой крестьянин узбек взял кетмень и
пошёл убивать крестянина-киргиза, как было в Оше.

- Вот вам информация к размышлению. На последней сес-
сии один из депутатов спросил, почему в первые дни митин-
га люди требовали отставки Махкамова, Хаёева и Аслоно-
ва, а когда ушел Махкамов, эти призывы исчезли.

Чуствуете, как кому-то хочется накалить обстановку. Вот
тем же и нужны были душанбинские события. Да, на быто-

50
Февральские события - девальвация власти

вой почве межнациональные конфликты были - в троллей-
бусах, в очередях, но никогда эти конфликты не принимали
республиканский масштаб. Вспомните время, когда обсуж-
дался Закон о таджикском языке, как его преподносило ру-
ководство ЦК: с одной стороны, поддерживало русскоязыч-
ное население, а с другой, - сторонников Закона. А ведь можно
было честно поступить и объяснить всем, что настало вре-
мя для Закона, но русский язык был и останется. Вспомни-
те, как таджикская партийная печать громила противников
Закона, а русская партийная печать отвечала тем же, но уже
"била" сторонников Закона. А республиканское руководство
отмалчивалось, происходило специально сталкивание людей,
создание среди русскоязычного населения напряжения. И в
дни февральских событий напряжение сыграло на руку ЦК.
Но все же помнят, как в те дни плечом к плечу в микрорайо-
нах люди были вместе - и русские, и таджики, и узбеки, и
евреи. Зачем же надо было обманывать?

- Почему вас, "заговорщиков", наказали неравнозначно?Нур
Табаров работает ответсвенным секретарем газеты "Су-
хан ", Бури Каримов - зам. Управляющего трестом, а Вы и У.
Усманов остались на высоких должностях?

- Произошла тактическая ошибка у организаторов инси-
нуации. Вначале Кружилин написал, как будто был заговор
"южан" против "северян", и упомянул фамилии и тех, кто был
родом с "севера". Но нас же все знают, кто откуда родом, а
когда опомнились, тактику изменили.

А моя должность равнозначна должности Нура Табаро-
ва. Впрочем, Бури Каримова они сами тогда попросили вы-
ступить перед народом, и популярность его можно объяс-
нить хотя бы тем, что он единственный среди них, кто мог
говорить на нормальном таджикском.
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

- Как Вы думаете, кому выгодно распространять слухи о
создании исламской республики?

- Мой анализ дает четкий адрес - это старая партийная
номенклатура, та, которая отживает свой век, которая ском-
прометировала себя и желает остаться при власти, не брез-
гуя ничем. Хотя и в самой компартии происходит раскол.
Люди, я имею в виду, прежде всего, таджикский народ, по-
нимают, что к чему, что эти слухи распускаются специаль-
но, чтобы вызвать испуг у русскоязычного населения. Я рас-
пологаю сведениями, где и как и кем распускаются эти слу-
хи, и считаю это наглой провокацией. Парламентом одно-
значно определено название - Республика Таджикистан, и я
убежден, что для процветания республики мы должны идти
только демократическим путем.

52
Февральские события - девальвация власти

К сказанному А. Хабибовым могу еще добавить, что
он был избран народным депутатом, кстати, в те дни,
когда официальные лица называли его "врагом народа ".
И с самого начала работы нового парламента состо-
ит в группе демократической оппозиции. Не знаю, сто-
ит ли говорить о личном мужестве этого человека,
но когда я узнал, что у А. Хабибова большая семья -
десять детей, понял, что он не из тех, кто печется о
собственном благополучии, его поступки в февральс-
кие дни были вызваны и беспокойством о будущем сво-
их детей. Пройдет время, будут, надеюсь, опублико-
ваны многие документы, неизвестные людям до сих пор,
и люди смогут понять, насколько правы были те, кто
отсиживался в здании ЦК, окруженном танками, и
те, кто пытался связать нить взаимопонимания, лег-
ко разорванную политиками, не желавшими выслу-
шать свой народ... Жаль невинно убитых, жаль разо-
чарованных, веровавших в справедливость, жаль ис-
пуганных, жаль республику, в историю которой были
вписаны жуткие страницы февральской трагедии. Дай
Бог людям благоразумия.

Олег Панфилов
("Комсомолец Таджикистана",
20 сентября 1991года)

53
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

...На следующий день, 12 февраля, перед зданием ЦК
собралось около 7 тысьяч человек. Люди ждали, что к
15 часам к ним выйдет первый секретарь ЦК Каххор
Махкамов (11 февраля он обещал, что на все их воп-
росы он ответит завтра 12 февраля). Однако вместо
этого в назначенный час милиция принялась разгонять
собравшихся дубинками. В ответ в блюстителей по-
рядка и в окна ЦК полетели камни. Тогда по демонст-
рантам был открыт огонь. В первые минуты было убы-
то 4 человека, в том числе оператор "Ленфильма"Н.
Матросов, снимавший происходящее, и ранено двое.
Все ранены от пуль автомата Калашникова. В этот
и последущие три дня из огнестрельного оружия были
ранены 117 человек, из них 25 погиб. Депутатская ко-
миссия сделала вывод: стреляли отнюдь не "боевики",
а исключительно военные и милиция. Ни один из погиб-
щих не был нетрезв или одурманен наркотиками, все
работали и положительно характеризовались...

Сергей Литвинов,
наш специальный корреспондент:
Душанбе, "Пресс- центр" (Москва),
№1, 1991 г (перепечатано в газете
"Адолат", №9, 91)

54
Февральские события - девальвация власти

LFOTCKOЛИ

машваратии байнитэрафайни рохрарияти чумхурЯ ва
созмони мардуМИ аз 14,02.1990 ш.. Душанбе бо

ШИРОК ЫЕКУНАНД:

рафикрн Махрамов Қ.М., Хрёев И.Х,

ва Иаллаев х .11.

ва хрмаи аъзоёни созмони мардумй:

1. Меххом Бахой

2. Хрмидов Халифабобо

3. Мадалиев Аоцлад

4. Имсиназаров Мирзоназар

5. Мухр-чмад Абдулхох^

6. Хрбибуллоев Хрмидулло

7.. Заробеков Олим

8.. Саидов Боир

9. Холинов Абдукрдир

10. Назари ЭДӯсозода

11. Бозор Собир

12. Мирбобо Миррахрм

13. Тохрри Абдучрббор

14. Бобоев Крсим

15. Боев Азаматулло

16. Мастонзод Сафар

17. Аскар Хркиы

18. Ибодуллоева Мавчргул

19. Файзуллоев Хрдоятулло

20. Каримов Бачабек - раис

Кррор крбул шуд:

I. Ваз'ьияти ккхрят шадид ва тезутунди дар шахри Душанбе
ба миёномадаро ба назар гирифта, барои пешгиря кардани
хунрезихр ва хрлати фавнуллодда мо ба хулосае омадем,
ки аз оӯи крнуни конституционя истгьфо дихрм:

1. Иах^амов КГЫ.

2. Иаллаев r.U.

3. Хрёев И.ХГ

2. Рӯзхри 15,16 ва 17 феврали соли 1990 дар тамомд
чумхуря рӯзхри мотам дьлон карда шавад.

55
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

- 2 -

3. Гурӯхр ма^дуди Армияи Совета ва Вазорати корхри
дохилв барои xpj^y амнияти чрйхри мухрмми давлатй ва
хочргй истирода бурда шавад.

4. Намояндагони созмони ыардуый аз чрниби худ
барон бас шудани рахраймоя, чрмьоыад ш тазохурот ёрй
мерасонакд. ва хрмаи кувваро Capon бартараф кардани
хрма гуна бетартибихр дар худуди шахри Душанбе ва
дигар нохряхри тобзи чумхурЯ сарф мекунанд»

ИМЭСЖрИ ТАРАФАЯН:

Махрамов КРМJa, Мех^он Бахтя

Иаллаев ?.П.jjl++~~y Хрмидов Халвдабобо

Хреев И.Х. ,у “адаяивв Ахуад

i Имомназаров Мирзоназар
!1(ал'"/УМухрммад Абдулхохр
, .. , Хрбибуллоев Хрмадулло

- ЗароОекос Олим

‘ Wuttfd Саидов Боир

_ / Г'.Холикрв Абдукрдир

" Назари ^созода

, Бозор Собир

Ыирбобо Миррахды
Тохрри Абдучрббор
Бобоев Крсим
у/Бовв Азаыатулло
,ЩЙ1астонзод Сафар
у / Аскар Хдким
у^^'Л^'^Ибодуллоева Мавчргул
(/ wp ^айзуллоев Хддоятулло
Каримов Бачабек

56
Ни ума, ни чести, ни совести?

НИ УМА,
НИ ЧЕСТИ,
НИ СОВЕСТИ?

Неэмоциональное выступление народного депутата
Абдулло Хабибова на чрезвычайной сессии Верховного Совета

Республики Таджикистан

Уважаемые депутаты! Уважаемый Президиум!

На прошлой сессии я обращал ваше внимание
на то, что русскоязычная часть населения респуб-
лики находится в положении заложников и не зна-
ет, что происходит в этом зале, о чем говорят депу-
таты, как решаются судьбоносные вопросы. Однако ника-
ких мер аппаратом Верховного Совета не было принято.
Поэтому с вашего разрешения я выступлю на русском язы-

ке.

Дорогие депутаты! Я полностью поддерживаю выступле-
ния предыдущих депутатов Сохибназарова, Акбарова, чле-
нов демократической фракции и хотел бы высказать несколь-
ко своих соображений, касающихся обсуждаемого вопроса.
Вақте амр қонунро иваз мекупад...

Каждый раз задаю себе один и тот же вопрос: в течение 70-
ти лет мы твердили, что Коммунистическая партия самая
гуманная, самая демократическая, самая народная полити-
ческая организация, а сегодня она выступает в противовес,
противостоит демократическим силам и движениям страны
и республики. Более того, ее деятельность на территории
страны приостановлена, и у нас требуют её запрета, назы-
вают ее, и не только на площади "Озоди", преступной орга-
низацией.

Где правда? Где ложь? Где логика? Она в истории Комму-
нистической партии. Ее история свидетельствует о том, что
эта партия, называя себя народной, по сути, давно переста-
ла выражать волю народа, эта партия, выдавая себя защит-
ником интересов народа, на самом деле защищала интересы
элиты, эта партия стала огромным государством в государ-
стве со своими правилами, законами, требованиями. Со сво-
им принципом рабской подчиненности, принципом отбора,
выращивания и уничтожения кадров.

Железным на протяжении ее истории был принцип - "Если
не с нами - то против нас", руководствуясь которым, она
жестоко подавляла, репрессировала всякое инакомыслие,
безжалостно уничтожала передовые умы, лучших сыновей
и дочерей всех народов, при этом, превратив в своих послуш-
ных рабов- исполнителей - органы КГБ, МВД, прокуратуру
и суд, располагающих широкой сетью слежки и подслуши-
вания, преследования и наказания. Таким образом, под ее
руководством был создан самый мощный тоталитарный
режим в истории человечества, при котором человек был
лишен каких-либо прав и свобод, он являлся рабом системы
и должен был влачить жалкое существование.

Полнейшая изоляция, мощная идеологизация всех сфер
жизни общества внутри страны, военный диктат, действие
только с позиции силы на международной арене - вот во что
была превращена наша страна. И правильно отметил, выс-
Ни ума, ни чести, ни совести?

59

На сессии Верховного Совета

Ни ума, ни чести, ни совести?

тупая депутат Аслиддин Сохибназаров, что после рождения
из каждого из нас без разбора делали октябрят, пионеров,
комсомольцев, коммунистов, стригли под одну гребенку,
одевали в одни одежды, заставляли говорить на одном язы-
ке, принуждали думать одинаково, мы не имели право праз-
дновать национальные праздники, пропагандировать свой
язык и культуру, хоронить по обычаю своих близких, пото-
му что это не вписывалось в рамки коммунистической идео-
логии. Подавлялась национальная самобытность, человечес-
кое достоинство. Разве это было не так, дорогие народные
избранники?

Это горькая правда, но это было так. И все мы здесь сидя-
щие прошли через это. Но в еще большей степени испытал
на себе это наш народ.

Так кто же проводил эту политику? Разве не коммунисти-
ческая партия и ее органы на местах?

Так давайте сегодня признаемся, что каждый из нас, сидя-
щих в этом зале, принимал в этом посильное участие. И вот
когда мощный ветер перестройки сорвал покров и оголил
нас, наше общество, как для себя, так и для других, у нашего
народа раскрылись глаза, у него появился слух, он приобрел
голос. Теперь простой дехканин, рабочий, домохозяйка, учи-
тель, врач, студент, школьник без оглядки, без опаски, без
боязни заговорили. Но оказалось, и говорить-то было на-
роду не о чем, кроме своих проблем, нищеты и бесправия.
Он понял, что все годы был окружен ложью, обещаниями о
лучшем дне завтрашнем. Он вышел на улицу - но и там отве-
та не было, потом люди пошли на площади - как это проис-
ходит сейчас у нас. Но его там тоже не поняли, его не приня-
ли, с ним не захотели говорить потому, что этого не было в
партийных уставах и наставлениях. Это не допускалось, это
жестоко подавлялось и каралось. Примером могут послу-
жить кровавый февраль 1990г. в городе Душанбе, события в
Тбилиси, Алма-Ате.
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

Народ понял, что так дальше жить нельзя, но руководите-
ли Компартии не поняли, что так руководить нельзя. Здесь
и наступила девальвация власти. Компартия катится под
откос, но ее руководители не хотят видеть и признать это,
они не хотят уступать пальму первенства никому другому и
не уступят. В ход идет саботаж, игнорируются выполнение
решений государственных органов, идут на крайние меры,
типа ГКЧП. Но народ все понял, рейтинг партийных работ-
ников, а значит и партии падает. Разве не об этом говорит
тот факт, что на недавних выборах депутатов в Верховный
Совет по 203 избирательному округу в Московском районе
первый секретарь обкома компартии, член бюро ЦК Сул-
тон Мирзошоев получил чуть больше 10 процентов голосов
граждан. Народ отдал предпочтение заместителю председа-
теля райисполкома А. Шамсову.

И нужно ли утруждать себя и допускать лишние расходы
народных средств на проведение республиканского референ-
дума по партии, что предлагали отдельные депутаты? Ду-
маю, нет необходимости в этом.

Мне думается, сегодня Сессия Верховного Совета долж-
на заявить о том, что рядовые коммунисты, которые своим
трудом умножают наше богатство, наши славные ветераны
не виноваты ни в чем. Они стали заложниками амбициоз-
ной политики руководства КПСС и Компартии Таджикис-
тана. Каждому здравомыслящему понято, что компартия
сама реформироваться не может. Этому свидетельство - про-
шедшие два пленума и внеочередной съезд Компартии Тад-
жикистана. Единственное чего достигли - это обвинили ру-
ководство ЦК КПСС за бездеятельность в дни путча, а себе
за аналогичный поступок забыли дать оценку.

Мы вчера ожидали от уважаемого Шоди Шабдолова бо-
лее искренней оценки и правдивого рассказа о незаконных
действиях руководства ЦК Компартии Таджикистана в дни
августовского путча в Москве и путча 23 сентября в Душан-

62
Ни ума, пи чести, ни совести?

бе. Но сегодня ясно, что Компартия Таджикистана, мягко
говоря, была не против действий ГКЧП и сама 23 сентября
в столице повторила путч в малых масштабах. Ведь по рег-
ламенту и процедуре сессию Верховного Совета созывает
Председатель, а в его отсутствии его заместитель и вносит-
ся на рассмотрение Президиума Верховного Совета. И толь-
ко после принятия положительного решения Президиумом
Верховного Совета оповещаются депутаты. А как было 23
сентября? Кто дал право ЦК созывать сессию? Никто не
отнимал у депутатов-коммунистов законодательной иници-
ативы, но оповещать, созывать сессию Верховного Совета
- это прерогатива самого Верховного Совета. Таким обра-
зом, созыв и принятые решения в первой части работы на-
шей сессии вызывают сомнения и требуют уточнения. Ду-
маю, что Комитет Конституционного надзора тщательно
исследует это.

И второе, с какой целью секретари ЦК товарищи Шаб-
долов, Акилов, Тургунов и Султанов настаивали на скорей-
шем подписании Указа о введении ЧП в республике, кото-
рое вчера мы отменили?

Стало еще яснее, уважаемый Рахмон Набиевич, что ЦК
никогда не допустит, чтобы вы стали Президентом, не допу-
стит, чтобы однажды смещенный, опороченный, отвергну-
тый ими, вновь воспрял. Преследование будет бесконечным,
я лично убедился в этом. Вас принесли в жертву. Вы это по-
няли поздно и очень жаль, что это может Вам дорого обой-
тись.

Мы не ожидали такого и от тов. Аслонова. Уважаемый
Кадриддин Аслонович, ведь вы сами признали себя винов-
ным. Почему-то, о чем говорили вчера, вы не сказали депу-
татам 23 сентября. Видимо, многое могло бы измениться.

Не понятна молчаливая позиция в те дни Комитета Гос-
безопасности и Генералной Прокуратуры, которые стоят на
защите конституционного строя, а ведь был организован
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

самый настоящий коммунистический путч.

Уважаемые депутаты! Мы ввели в нашем государстве
Президентское правление. Эта форма государственной дик-
татуры. У Президента не менее полномочий и прав, чем у
бывших ЦК и Совмина. Это форма правления должна осу-
ществляться на строгом соблюдении правовых норм. Эти
нормы у нас есть, но они очень хрупкие и об их защите дол-
жен беспокоиться Генеральный Прокурор. Но где он был,
чью сторону защищал, почему допущено нарушение консти-
туционных норм?

И последнее - Коммунистическая партия располагает ог-
ромным потенциалом созидания и разрушения. В настоя-
щее время, когда она теряет бразды правления, она способ-
на на противостояние. Поэтому экономическая, социально-
политическая обстановка в республике требует от нас при-
нятия мудрого решения. Таковым является решение о при-
остановлении деятельности Компартии Таджикистана, на-
ционализация ее собственности, замораживания всех ее сче-
тов. Нужно также принять решение о департизации депутат-
ского корпуса.

В заключение хотел отметить, что судьба будущей рес-
публики решается в этом зале и на площади "Озоди". Это не
кучка "вахобистов", как кое-кто здесь выражается. Это наш
народ, это представители всех регионов, это демократичес-
кие силы. На площади "Озоди" пересекаются в эти дни поли-
тические взгляды, вырабатываются концепции, обостряют-
ся противоречия, идут поиски путей консолидации.

Поэтому призываю вас, уважаемые коллеги, к разуму,
мудрости и решимости. Благодарю за внимание.

Газета "Адолат",
№10, 29 сентября 1991 г

64
Аз мероси ҳарбии ИҶШС бенасиб мелю нем?

АЗ МЕРОСИ ҲАРБИИ ИҶШС
БЕНАСИБ МЕМОНЕМ?

Имрӯз ҳар як шаҳрванди ҷумҳуриамон ба хубӣ эҳсос
мекунад, ки дар чӣ ҳолати вазтшу ҳассосе қарор до-
рем. Иқтисодиёти харобгашта ва мушкилоти бешу-
мори иҷппшоӣ, ки ба мо мерос мондаанд, ҳам ба роҳ-
барыят ва ҳсш бо аҳолии ҷумҳурӣ душвориҳои зиёде пеш овар-
даанд. Дар қатори дигар масъалаҳои ҳалталаб масъалаи ди-
фоъ ва ҳифзи сарҳадҳои давлении соҳибистиқлоламон ба миёи
омадааст. Мутаассифона, дар ип масьалаи бароимиллату дав-
латамон бисёр муҳим моро нисбапг ба аксар ҷумҳуриҳои собиқ
ИҶШС душвориҳо бешанд. Аз як тариф, аксари ҷумҳуриҳо,
пеш аз ҳама Русия ва Украина, урдуҳо ва вазоратҳои дифои
худро ташкил доданд. Тамоми моликияти низомиро, ки дар
қаламравашон ҳаст, моли худ эълон карданду моро, ки то ҳанӯз
баҳри ободии ин қувваҳо заҳмат мекашем, аз мероси ҳарбии
ИҶШС маҳрум сохтанд. Гӯёмо яке аз ҳамон понздаҳ барода-
роп неётему ҳуқуқе ба як туфанг ҳам надорем. Аз тарафи
дигар, худи мо заифӣ ва беҳавсалагӣ зоҳир намуда, то ҳанӯз
Виқте амр қонунро иваз мекунад...

дар ин масъала қадами устуворе нагузоштаем. Бо назардош-
ти ин вазъият мо ахиран бо депутаты Шӯрои Олии Ҷумҳурии
Тоҷикистон, полковники хидмати дохилӣ, сардори мактаби
таълимии Вазорати корҳои дохилии ҷумҳурӣ мӯҳтарам Аб-
дулло Ҳабибов вохӯрда, атрофи ип масъала андешаҳои ӯро пур-
сон шудем. Мӯҳтарам А. Ҳабибов, лутфаи ба чаид суоли мо
посух гуфтанд.

- Мӯҳтарам Абдулло Ҳабибов, Шумо ҳамчуп одами низомӣ
ва депутаты Шӯрои Олӣ дар масъалаи дифоь ва ҳифзи сарҳа-
дҳои Тоҷикистони соҳибистиқлол чӣ пазар doped?

- Пеш аз қама бояд гуфт, ки дар масъалаи урду душво-
риҳои зиёде пеш омадааст. Ҳоло замонест, ки армияи муқ-
тадири Шӯравӣ таназзул меёбад. Вобаста ба ин шумораи
аскарони фирорӣ рӯз ба рӯз меафзояд. Овозаҳо дар бораи
муносибатҳои хушунатомез ё ғайршуставй дар қисмҳои
ҳарбӣ ҳамаро ба ташвиш овардаанд. Дар баробари ин сари
вақт иҷро нашудани Қарори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷи-
кистон аз 10 январи соли 1992 дар бораи бозхондани ҷаво-
нони тоҷикистонӣ аз сафҳои армия, ки дар дигар ҷумҳуриҳо
хизмат мекунанд, мардумро ба воҳима андохтааст. Одамо-
ни зиёд аз такдири фарзандони худ хавотиранд. Дар ин мав-
рид беҳавсалагии ҳукуматамон хуб эҳсос мешавад. Барой
исботи фикр фақат ҳамин мисол бас, ки бо баҳонаи камбу-
дии маблағ бозовардани ҷавононе, ки дар Шарқи Дур хиз-
мат мекунанд, мавқуф гузошта шудааст. Инро чӣ гуна фаҳ-
мидан мумкин? Дар вақташ барои бурдани онҳо маблағ ёфт
шуд, аммо барои овардан маблағ нест. Албатта, ҳамаи ин
боиси норозигии шаҳрвандон мегардад, ки оқибати хуб на-
дорад. Аз тарафи дигар, ҷавонони бозомада ба хонаашон
фиристода мешаванд. Дар натиҷа сафи бекорон дар ҷумҳ-
урй меафзояд, қисми ҷавонон даст ба ҷиноят мезананд.
Аз мер оси ҳарбии ИҶШС бенасиб мемонем?

ViwcL • ^ * - V* '

и Л

ГЛАВНОКОМАНДУЮЩИЙ
ОБЪЕДИНЕННЫМИ ВООРУЖЕННЫМИ
СИЛАМИ

СОДРУЖЕСТВА НЕЗАВИСИМЫХ
ГОСУДАРСТВ

- /мгО)

j.£.f>SZ£,

ПРЕЗИДЕНТУ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
Р.Н.НАБИЕЗУ

//■„ ьУ. е я



A -yv' V

[\ ..з • A/'xJ • I 14

t '.Ус*^ *>' Уваяае!№"1 Набиевич!

/. ■j 1Н Г J
’ ур. I ,.с

7 Балвеинстзо государств Содружества взяло под сэокз

[Iгу ирдсд'пкшсо соединения и части бывших Вооруженных Сил СССР,

У/" , .*8\^сйэдированкых на их территооии.

-1 ^Зтим сеьым создается правовая основа их пребывания на

т$с*'Я70пиг госуллротае. вешаются яоптюск «янянслпоялтя и

I йисцмиЧелмЛ*

1 (-■ р На территории Таджикистана дислошфованы20Х мед, 533 зрп,
другие части и подразделения, которые не взяты под чью-либо
арисдикпию. д

Убедительно прошу Вас решить вопрос о взятии под юрис-

,г.г-::дп Геспублики. Таддп-дстак воГ.с:-:, дисло^розгн-дхна ее
территория, с ермч&ь aic .

Если данное предложение в настоящее время неприемлемо,
то можно было бы согласовать передачу зойск под юрисдикцию
• Российской Федерации.

Президент Российской Федерации по данной проблеме
информирован.



67
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

Мушкили ҳалталаби дигар ин аст, ки зери пардаи фиреб
дар бисёр қисмҳои ҳарбӣ ва қувваҳои сарҳадӣ аслиҳа, таҷҳ-
изот ва техникам навро бо кӯҳна иваз намуда истодаанд. Ин
кор дар ҷумҳурии мо низ ҷой дорад. Дар баробари ин як
қатор ҷумҳуриҳо Қувваҳои Мусаллаҳи худро таъсис дода,
қисмҳои хдрбии дар ҳудудашон бударо моли худ эълон дош-
танд. Имзои Созишнома дар бораи Қувваҳои Мусаллаҳи
ягона байни давлатҳои ИДМ кашол меёбад. Ҳамаи ин ба
аскарону афсарон, бешубҳа, таъсири манфӣ расонда, боиси
пастшавии интизоми онҳо мегардад. Худ қазоват кунед.
Масалан, Украина ба тамоми ҷавонони худ, ки дар қалам-
рави ҷумҳуриҳои дигар хизмат мекунанд, муроҷиат намуда-
аст, ки онҳо бозгарданд. Магар ин даъват бенатиҷа мемо-
над? Аз ин рӯ мо бояд ҳарчи зудтар аскарони ҷамоҳири ди-
гарро пае гардонда, ҷавонони худро ба ҷои онҳо биёрем.

Камбудии калоне, ки имрӯз мо дорем, шумораи ками аф-
сарони тоҷик дар ҳайати фармондеҳии қисмҳои ҳарбй ме-
бошад. Дар вазъияти душвори ҳозира ин ҳақиқатест бисёр
ногувор.

- Бубахшед, шахсан худи Шумо чӣ ақида doped, Тоҷикис-
пгон ба ypdyu миллии xyd ниёз dopad ё не?

Шахсан ман бар онам, ки урдуи худро дошта бошем. Як
урдуи хурд, зудамал ва бовафо. Вале сарфи назар аз он ки
мо урду месозем, бояд талош варзем, ки аз мероси ҳарбии
ИҶШС-и собиқ ҳаққи ҳалоли худро рӯёнем. Ҳиссаи Тоҷи-
кистон низ дар ташаккули он армияи пуриқтидор зиёд аст.
Бояд ё бо пул, ё бо техника - ба кадом воситае, ки бошад,
кӯшиш кунем ҳиссаи худро аз нирӯҳои низомй ва Флоти
баҳриву ҳавой рӯёнда, онро ба нафъи ҷумҳурии худ истифо-
да кунем. Коре бояд кард, ки дар ин масъала низ фиреб на-
хӯрем.
Аз мероси ҳарбии ИҶШС бенасиб мемонем?

- Ба фикри Шумо, баҳри он, ки Тоҷикистони соҳибистиқ-
лол дар ин масъала комёб шавад, чй чора бояд кард?

- Пеш аз ҳама бо фармони Раиси ҷумҳур бояд тамоми
қисмҳои ҳарбие, ки дар қаламрави ҷумҳурӣ мавҷуданд, моли
Тоҷикистон эълон карда шаванду аз ҷумҳурӣ баровардани
ҳама гуна намудҳои аслиҳа, техника ва таҷҳизоти ҳарбӣ манъ
гардад. Дар қаламрави ҷумҳурӣ зиёда аз 20 қисмҳои ҳарбии
гуногунвазоиф арзи вуҷуд доранд, ки иқтидори хуби ҳарбию
техники ва силоҳу аслиҳаи гуногунро доро мебошанд. Зиёда
аз 500 воҳиди бронитехника (танк, пушкаҳои худгард, БТР
ва БМП), теъдоди зиёди ҳавопаймоҳои низомии (МИГ ва
СУ) истеҳсоли ҷадид, тақрибан зиёда аз 50 чархболи ҷангӣ,
тӯпу миномету дигар лавозимоти чангӣ, мошинҳои боркаш
ва гайра дар ихтиёри ин қисмҳо ҳастанд, ки ин боигарии
бебаҳои мо ҳисоб мешавад. Дар қадами дуюм мо бояд та-
моми афсарони зодаи Точикистонро, ки дар ҷамоҳири ди-
гар хидмат мекунанд, бозхонда, ҳайати фармондеҳии қис-
мҳои ҳарбии худро пурра гардонем. Тамоми аскаронамон-
ро, ки дар давлатҳои берун аз ИДМ адои хизмат мекунанд,
ҳамчунин пае оварда, аз ҳисоби даъвати баҳорӣ тамоми қис-
мҳои ҳарбии дохили Тоҷикистонро такмил диҳем. Қабули
қонунҳоро дар бораи хидмати ҳарбӣ, аз ҷумла хизмати ҳар-
бии алтернативй таъхир додан бар зиёни кор хоҳад буд. Баъд
аз анҷом додани ҳамаи ин корҳо ва каме дилпур шудан мо
метавонем дар асоси шартномаи байнидавлатӣ, дар асоси
контракт ихтиёриёнро барои хизмат ба дигар ҷамоҳир фи-
ристонем.

- Шумо сардори мактаби таълимии Вазорати корҳои дохи-
лиед, пае тарбияи кадрҳои низомиро дар Тоҷикистон чӣ гуна
тасаввур мекунед?

69
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

- Солҳои дароз набудани таълимгоҳҳо барои тарбияи кад-
рҳои баландихтисоси низомии Кумитаи амнияти миллӣ, қув-
ваҳои сарҳадӣ ва умури дохила моро маҷбур мекард, ки он-
ҳоро дар ҷамоҳири дигар тайёр намоем. Ҳоло ин кор маънӣ
надорад. Бо вуҷуди он ки баъзеҳо ҳанӯз ҳам ҷонибдори ин
ақидаанд, бояд гӯям, ки ин кор бар зиёни ҷумҳурӣ хоҳад буд.
Барон тарбия ва таълими кадрҳои маҳаллӣ мактаби мавҷу-
даи олии Вазорати корҳои дохилиро ба Академиям ҳарбӣ
табдил додан мувофиқи мақсад аст. Он аз чор факулта ибо-
рат буда метавонад:

тарбияи кадрҳо барон Кумитаи амнияти миллӣ ва қув-
вақои сарҳадӣ;

тарбияи кадрҳои ҳарбӣ;

тарбияи кадрҳо барои ВУД ва дигар органҳо;

таълими ғоибона ва такмили ихтисоси кадрҳо.

Шароити мавҷуда барои худи ҳамин сол оғоз намудани
кор имкон медиҳад. Баъдан метавон онро такмил бахшид.
Гузашта аз ин, чанд сол аст, ки дар атрофи бастан ё табдили
кори омӯзишгоҳи педагогии шаҳри Кӯлоб сухан меравад.
Дар асоси он метавонем мактаби тарбияи афсарони худро
таъсис диҳем. Ҳол он ки дар наздикии он қисми ҳарбӣ ҷой
дорад, ки дорои машқгоҳ ва шароити хуби таълим аст. Дар
Хуҷанду Қӯрғонтеппа низ чунин мактабҳоро таъсис додан
имкон дорад. Дар ҷои омӯзишгоҳи касбӣ-техникии ноҳияи
Москва, ки дар наздикии қисми сарҳадӣ ҷой дорад, кушода-
ни таълимгоҳ барои афсарони хурди қувваҳои сарҳадй низ
мумкин аст. Барои ин шароити моддиву таълимӣ муҳайёст.

- Мӯҳтарам, Абдулло Ҳабибов, масъалаи ҳифзи сарҳад яке
аз масъалаҳои мушкил a cm. Ҳалли масъаларо чӣ гуна мебинед ?

- Бехатарии сарҳади мо - ин ҳамчунин амнияти ҷумҳу-
Аз мероси ҳарбии ИҶШС бенасиб мемонем?

риҳои Ӯзбекистон, Қирғизистон, Қазоқистон ва Русия ме-
бошад. Онҳо низ ба халалнопазирии сарҳадҳои худ манфи-
атдоранд. Аз ин рӯ, шахсан ба назари ман, хароҷоти нигаҳ-
дории қувваҳои сарҳадӣ бояд байни ин ҷамоҳир баробар
тақсим бошад.

- Тавре аз сӯҳбататон бармеояд, Шумо пешниҳодоти му-
ша.ххас ва баҳри ҷумҳурӣ манфиатоваре doped. Ammo бигӯ/ed,
ки ин пешниҳодҳову мулоҳизоти xydpo ҳамнун denymam ба
роҳбарияти ҷумҳуриамон pacondaed?

- Бале, ҳанӯз як моҳ қабл зарур шуморидам, ки фикру
ақидан худро ба роҳбарияти ҷумҳурӣ расонам. Бевосита ба
мӯҳтарам Раҳмон Набиев - Президента Ҷумҳурии Тоҷикис-
тон муроҷиат карда будам. Аммо то ба ҳол чорабиние аз он
мақом эҳсос намешавад. Ба назар чунин мерасад, ки ин мась-
алаҳо дар ҷумҳурй касеро ба ташвиш намеоранд...

Мусоҳиб Хусейн Кутби
(рӯзномаи Ҷумҳурият",15апрели 1992)
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

ҲОЛО ҲАМ
АМРУ ФАРМОН ACT
ДАР ҶОИ ҚОНУН

Y

Л абибов Абдулло Ҳобибович соли 1940 дар Хатлонза-
/ мин ба дунёомадааст. Хапшкунандаи Донишгоҳи дав-

'l лапши Тоҷикистон ва Академияи илмҳои ҷамъиятии
пазди ҲКИШ (Москва). Таи чапд сол дар мақомоти
комсомола, ҳизбию давлатӣ ифои вазифа намудааст. Аз соли
1982 то соли 1990 дар Вазорати умури дохила ба ҳайси сардо-
ри шӯъбаи сиёсй кор карда, дар воқеоти баҳманмоҳи соли 1990
ба гирдоби дасисаву тӯҳматҳои саркардагоии онвақтаи ҳизби
коммуниста гирифтор шуд ва бе ҳеҷ гуна далелу асос аз сафи
ҳизб ва ҷои кор сабукдӯш гардид. Санҷиши Додситонии ҷумҳ-
ура собит намуд, ки дар ҳаққи А. Ҳабибов тӯҳмат кардаанд.
Ба ӯ амоихат доданд. Ва соли 1991 ба ҳизб барқарор туда,
таи ду сол сарварии таълимгоҳи ВКД-и ҷумҳуриро ба ӯҳда
дошт. Номзадиилм, депутата халқи ҷумҳурӣ, рутбаи полков-
ника дорад. Оиладор, соҳиби 10 фарзанд. Дар сессияи 13-уми

72
Ҳоло ҳам амру фармон аст дар ҷои қопуп

Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистоп раиси Кумитач қоиунгу-
зорй, тарпшботи ҳуқуқӣ ва ҳуқуқи иисони Шӯрои Олии Ҷум-
ҳурии Тоҷикистон интихоб шуд.

- Мӯҳтарам Абдулло Ҳабибов, вақтҳои фориг аз кори асосӣ
ба чӣ машгул мешавед?

- Чун аз кор фориг шудам, рӯ ба китоб меорам, аз он пан-
ду ҳпкмат меҷӯям, то кн, чӣ хеле Рӯдакии бузургвор гуфта-
аст, "баҳри дафъи ҳаводис ба кор ояд". Тамошои табиатро
дӯст медорам. Ва албатта, бо ҳамроҳии завҷаам ба тарбияи
фарзандон машғул мешавам.

- Оё баьди раиси кумипти Шӯрои Олӣ штшхоб шудани па-
дар дар оила дигаргунӣ ба амал омад?

- Ҳеҷ гуна тағйирот ба амал наомад ва омаданаш ҳам аз
имкон берун буд. Дар хонаводаи ман ҳама мӯътақид бар
онанд, ки ҳар кас бояд худаш қисматашро муайян кунад.

Ҳине ки маро Раиси кумита интихоб карданд, рӯҳияи онҳо
тағйир наёфт. Чункн онҳо ҳаргиз ба имтиёзҳои махсус умед
набастаанд ва ин чизро интизор ҳам нестанд. Фарзандона-
мон ҳар яке роҳи худро интихоб кардаанд. Як духтарам нқти-
содчӣ, духтари дигарам духтур ва писарам шарқшинос, ди-
гар фарзандонам донишҷӯю мактабхонанд.

- Акнуп меоем ба сари мавзӯъ. Шумо дар вазъияте раиси
кумита интихоб шудед, ки авзои сиёсии ҷумҳурӣ пуризтироб
ва ниҳоят муташанниҷ буд. Ва оқибати ин нооромиҳо ба чӣ
апҷом ёфт, ҳоҷат ба тавзеҳ пест. Вале май мехостам, ки
Шумо апдешаи хешро писбати ин фоҷиаҳо иброз doped.

- Рӯзҳои моҳи май шабеҳ ба рӯзҳои баҳманмоҳи хунинанд.
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

Ва ин рузҳо тиратарин сафаҳоти таърихи миллати тоҷик аст,
ки ҳаргиз фаромӯш нахоҳанд шуд.

Аммо воқеот аз чӣ ибтидо гирифтанд? Чаро мардум аз
ҷони худ натарсида, ба кӯчаҳо рехтанд? Онҳоро ба майдо-
нх,о чӣ овард, кадом қувва кашид? Пеш аз ҳама қашшоқию
тангдастй, иқтисодиёти фартуту қонуншиканиҳои бешумор,
худписандшо ҳавобаландии як зумра мансабдорон, ки аз
ранҷи мардум зиндагии шоҳона доранд, вале худро аз онҳо
канор мегиранд.

Сабаби дигар ҳам ҳаст, ки ои марбути қонунҳои нимхо-
му беамали мо мебошад ва ба фикри ман, ин бояд яке аз
сабабҳои асосӣ бошад. Чунки мо ҳоло аз амру фармон,. ки
хоси давлати барбодрафтаи тоталитарӣ аст, дил канда на-
метавонем. Гузашта аз ин, бадбахтона, дар бисёр мавридҳо
ҳанӯз ҳам амру фармон ҷои қонунро иваз мекунад.

Афсӯс, ки қисме аз роҳбарон то ҳол дигаргуниҳои ҷомеа-
ро дарк накардаанд ё дарк кардан намехоҳанд. Натиҷааш
маълум: ҷонҳои ҷавон талаф шуданд.

- Таи ду соли охир Шумо сеюмип раиси ии кумита ҳаспгед.
Зуд-зуд иваз шудани раиси кумита ба низоми кори он халал
намерасонад?

- Бешак, ин ба низоми кор халал мерасонад. Ба фаҳмишн
ман, корн кумитаи қонунгузориро ба кори эҷодӣ баробар
кардан мумкин аст. Чӣ ҷои ran, осудагии одамон ба қону-
нҳои дуруст вобастагй дорад. Ва қонуни хубро фақат бо дар-
ки баланди масъулнят ва равандҳои зиндагӣ эчод кардан мум-
кин аст. Барой ин кормандони кумита соҳиби фазлу дони-
ши баланд, тифоқу меҳрубон бошанд. Хушбахтона, дар ку-
митаи мо ҳамин хел шахсони варзида кор мекунанд ва ҳама-
ашон таҷрибаи амалй доранд.

- Алҳол ба кумита чапд пафар шомиланд?
Ҳоло ҳам амру фармон аст дар ҷои қонун

- Даҳ нафар. Ва бовар кунед, онҳо кори зиёдеро ба анҷом
мерасонанд. Маълум аст, ки тамоми асноду қонунҳое, ки дар
Шӯрои Олӣ қабул мешаванд, ба кумитаи мо иртибот доранд.
Чунки кумита вазифадор аст, ки лоиҳаи қонунҳоро тайёр
карда, ба Шӯрои Олӣ пешниҳод кунад ва доир ба қонунҳое,
ки аз тарафи дигар мақомот пешниҳод мешаванд, хулосаи
худро бигӯяд.

- Пас бори масъулият бештар ба дӯши кумитаи шумо ме-
афтад?

- Бале, ин масъулияти бузургро тақозо мекунад. Бахусус,
ки ҷумҳурии мо таҷрибаи кофии қонунбарории миллим худ-
ро надорад ва то солҳои наздик қонунҳо ҳарф ба ҳарф аз
қонунҳои марказ бе риояи хусусиятҳою анъанаҳои миллию
маҳаллӣ нусхабардорӣ мешуданд.

Маълум аст, ки Раиси ҷумҳури мо ба шартномаи Хелсин-
ки имзо гузоштааст. Оё ҳама медонад, ки ин чӣ шартнома
аст? Дар он зикр ёфтааст, ки ҳукуқҳои инсон аз ҳама воло-
тару муқаддастаранд. Аммо бо таассуф бояд гӯям, ки дар
ҷумҳурии мо баъди имзои ин шартнома ҳам сари ҳар қадам
ҳуқуқи инсон поймол мегардад.

Ман чунин ақида дорам, ки пеш аз ҳама мо бояд тамоми
асноди қонунгузории хешро ба қонунҳои умумибашарӣ му-
вофиқ гардонем ва қонунҳои худро вобаста ба дигар шуда-
ни муносибатҳои сиёсию иқтисодӣ таҳия кунем. Хулоса, ко-
рҳои муҳимму таъхирнопазир дар пешанд.

- Корро дар кумита аз чӣ cap кардед?

- Аз омӯзиши нақшаи таҳияи қонунҳои нав ва арзу шико-
ятҳои шаҳрвандон. Чунки кумита дар ду бахш фаъолият
мекунад. Бахши якуми он фаъолияти қонунбарорӣ, бахши
Вақте imp қонунро таз мекунад...

дуюм назорат ба иҷрои қонунҳои қабулшуда мебошад, ки
инро бе омӯзиши арзу шикоятҳо дарк намудан маҳол аст.

Бовар кунед, ҳангоме бо мӯҳтавои номаҳо шинос шудам,
дарк намудам, ки саросари ҷумҳуриро бесаводии ҳуқуқӣ ва
беаҳамиятиву қонуншиканиҳои зинаҳои гуногуни мақомо-
ти давлатӣ фаро гирифтааст. Ва фаҳмидам, ки чаро мардум
лаб ба шиква мекушоянду авзои ҷомеа ноором мегардад.

Як мисоли оддӣ. Дар бораи иҷора қонун кабул шудааст.
Муносибатҳои тарафайн дар он возеҳ зикр ёфтанд. Вале дар
ҳаёт он чй хел амалй мешавад? Ранен колхоз заминро ба
иҷора медиҳад. Чун соли дигар мебинад, ки зиндагии деҳқон
беҳтару даромадаш зиёдтар ва аз ҳама номақбулаш, барон
ране ӯ мустақилу саркаш шудааст, деҳқонро ҳамоно аз за-
мни маҳрум месозад. Барон ин баҳонаҳои зиёд меёбад. Аш-
хоси ҷабрдида рост ба Шӯрои Олй арзу шикоят менависанд.
Бехабар аз он ки мушкили онҳоро на Шӯрои Олӣ, балки су-
дҳо мувофиқи ҳамон қонуни иҷора бояд ҳаллу фасл кунанд.
Аммо шикояти онҳо боз аз ҳамон сохти кӯҳнаи пештара, ки
ҳама чизро фақат марказ ҳал мекард, сарчашма мегирад. Дар
иртиботи ин гуфтаниам, ки то дар шуури мардум таҳавву-
лоти ҷқддй рӯй надиҳад, мо ба чизе муваффақ шуда намета-
вонем.

- Мардум бисёр шикоят мекунаид?

- Худатон қазоват кунед. Қонуншиканиҳое, ки сари ҳар
қадам дар зиндагии мо рӯй медиҳанд, ба чй оварда мерасо-
нанд? Танҳо соли 1991 ба кумита тақрибан 600 арзу шикоят
ворид шудааст. Онҳоро таҳлил карда, мухтасар чунин гуф-
тан мумкин: қонуну қарорҳои мо дар ҳаёт қариб ки татбик
намешаванд. Ва "парлумони бесалоҳият" гуфтани мардум
ҳам аз ҳамин ибтидо мегирад. Ҳоло ман вазифаи муқаддаси
кумитаро дар ташаккули механизми амали бечунучарои
қонунҳо мебинам. Бинобар ин тамоми кӯшиши кумита ба
Ҳоло ҳсш амру фармон аст дар ҷои қонун

дарёфтани амали воқеии қонунҳо равона шудааст.

- Ҳоло дор бораи тақсимоти мушаххаси ҳокимият дар идо-
ракунии давлат ҳамагои ҳарф мезапаид. Яъие се шохаи ҳоки-
мият: қопупборорӣ, иҷроия ва судӣ бояд кори худро кунанд.
Ии тақсимот дар ҷумҳурии мо дар кодом вазъ аст?

- Ба иртиботи ин масъала гуфтаниам, ки дар ҷумҳурии мо
ҳокимияти қонунбарорӣ ва иҷроия амал мекунад, вале ҳоки-
мияти сеюм - ҳокимияти судй алҳол ҳамчун ҳокимият аз
тарафи ҷомеа то дараҷае эътироф нашудааст. Чаро ки аф-
кори ҷамъиятй ҳанӯз ба қабули ин ҳокимият омода нест. Ва
ин ҷо боз ҳамон расми амру фармон гунаҳкор аст. Маълум,
ки солҳои пеш агар шахс гуноҳ мекард, қабл аз ҳама ҷазои
ҳизбй медоданд. Агар ӯ ягон ҷинояти иқтисодй содир ме-
кард, бо вай бештар кумитаи назорати халқӣ сарукор дошт.
Баъдан, ин шахси тороҷгар бо як огоҳӣ ё ҷаримае аз ҷавоб-
гарй раҳо меёфт. Пас дар бисёр мавридҳо ба ӯ на додситонӣ
кор дошту на мақомоти дигар.

Гоҳо мешуд, ки нисбати тороҷгарон парвандаи ҷиноӣ тар-
тиб медоданд. Аммо мақомоти муҳофизати ҳуқуқ, ки дар
бисёр мавридҳо дучори фишори ҳокимони маҳаллӣ буданд,
масъаларо на ҳама вақт мувофиқи талаботи қонун ҳаллу
фасл менамуданд.

Ҳоло қонуни хубе қабул гардидааст, ки он ба таҳкими
ҳокимияти сеюм нигаронида шудааст. Тибқи ин қонун су-
дяҳои ноҳиявию шаҳрй дар Шӯрои вилоятӣ ва судяҳои ви-
лояти дар Шӯрои Олӣ интихоб мешаванд. Ин чунин маъно
дорад, ки судяҳо ба ҳокимияти маҳаллӣ тобеъ нестанд ва
корро мувофиқи талаботи қонун бояд анҷом диҳанд, на бо
амру фармони шахсони мансабдори маҳалҳо.

Аммо бо таассуф бояд гӯям, ки судяҳо ҳоло ҳам бештар
бо усули пешина, аз рӯи дастурҳои кӯҳна кор мекунанд. Бо-
иси хушнудист, ки лоиҳаи нави Қонуни ҷумҳурй дар бораи
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

судҳо омода аст ва мавриди омӯзиши кумитаи мо қарор ги-
рифтааст. Шояд амали ин қонун ҳокимияти сеюмро ҳоки-
мияти воқеӣ гардонад.

- Алҳол кумита сари кодом масъала кор мекунад?

- Масъалаи асосие, ки имрӯзҳо кумитаи мо ба он машғул
аст, лоиҳаи Сарқонун мебошад. Гарчанде гурӯҳи муаллифон
заҳмати зиёд кашидаанд ва кори онҳо лоиқ ба таҳсин аст,
вале дар лоиҳа қисматҳои баҳсталаб низ кам нестанд. Ал-
батта, ин масъалаи сарнавиштсоз аст, биноан ба муҳокимаи
умумихалқӣ гузошта шудааст. Ва аминам, ки камбудиҳо
ислоҳ хоҳанд шуд.

Баъди қабули Сарқонун бояд мо бисёр қонунҳои мавҷу-
даро ба он мутобиқ гардонем.

- Барои беҳтар иҷро шудани қонунҳо чӣ бонд кард?

- Пеш аз ҳама қонунгузорй бояд аз раванди ҷомеа сар-
чашма гирад. Яъне вобаста ба таҳаввулоти ҷамъият мо бояд
қонунҳое таҳия кунем, ки онҳо ба инкишофи иқтисодиёту
иҷтимоиёт мусоидат намоянд, на ин ки санги сари роҳ ша-
ванд.

Қонунҳо бояд ҷанбаҳои демократа дошта бошанд, бо на-
зардошти хусусиятҳои миллию маҳаллӣ эҷод шаванд ва ман-
фиати инсонро ҳимоя кунанд.

Ҳалли ин масъала мушкилоти зиёд дорад. Масалан, мар-
кази махсусе даркор аст, ки қонунҳоро омӯзад, онҳоро таҳ-
лил кунад, муқоиса намояд, сабаби иҷро нашудани онҳоро
санҷад, ғояҳои нав пешниҳод созад. Вале, мутаасифона, чу-
нин марказ дар ҷумҳурии мо мавҷуд нест. Ва бе чунин мар-
кази ҳуқуқӣ созмони давлати ҳуқуқбунёд аз имкон берун аст.
Мо бояд аз тақлиди кӯр-кӯронаи қонунҳо сарфи назар ку-
нем.
Ҳоло ҳсш амру фирмой чет дар ҷои қонун

Умуман кор дар Шӯрои Олӣ, бо усули кӯҳна ҷараён до-
рад. Таҷҳизоти техникии муоспр, бойгонии компютерӣ, ин-
чунин китобхонаи махсус нест.

Вақте ба корманди мо ягон қонун ё санад зарур мешавад,
даҳ ҷевонро тагурӯ мекунад. Ҳол он ки дар сурати мавҷуд
будани бойгонни компютерӣ ба он ҳамагӣ чанд дақиқа сарф
мегардаду халос.

- Кумипиш шумо дар тафтшии воқеоти моҳи май ишркат
дорад?

- Бевосита ба тафтишу санҷиш машғул нестем, вале ба
комиссияи таъсисшуда мадад мерасонем, ки тафтиш тезо-
нида шавад ва ҳақиқат рӯи об барояд.

- Мӯҳтарам Абдулло Ҳабибов, Шумо дар боло перомуни
бесаводии ҳуқуқӣ ҳарф задед. Ба андешаи Шумо, чӣ бояд кард,
ки мардум дорои маърифати ҳуқуқӣ гардаид? Кадомроҳу ва-
силаҳоро метавои истифода бурд?

- Ба ёдатон бошад, се сол пеш бо амри марказ (собиқ Ит-
тиҳоди Шӯравй) ба таълими саросарии ҳуқуқӣ пардохта
будем. Ва дар ҳама ҷо университетҳои халқию ҷамъияти ва
курсҳои таълимӣ кушода шуданд, вале натиҷае ба бор на-
оварданд. Ин амал онро мемонд, ки шахсеро дар лаби дарё,
шинонда, аз боби шиновари маълумоти назарияви медиҳй.
Ҳол он ки агар он шахсро чанд бор бе ягон сухан ба дарё
партой, худ аз тарой ғарқ нашудан дар чанд рӯз шиновари
моҳир мешавад. Яъне то ба дарё надарой, шиноварй на-
омӯзӣ. Ин ба он маънист, ки то одамон маҷбур нашаванд,
бо ҳеҷ гуна тарғиботу ташвиқот маводи даркорй ба ҳифзи
ҳукуқи хешро, каме бошад ҳам, нахоҳанд омӯхт. Чунки то
ҳол қонун на ҳуқуқҳои шахе ва инсон, балки сохторро ҳимоя

мекард.

79
Вақте сшр қопупро иваз мекунад...

Вақте хусусигардонии моликият амалӣ мешавад, яъне вақ-
те ки ҳар фард соҳпби моли худ мегардад, ои гоҳ аз паи до-
иистани ҳуқуқҳои хеш мешавад. Алахусус ҳангоме ба моли-
княту маифиаташ хатаре эҳсос гардад. Дпгар шуданн муно-
снбатҳои истеҳсолП ва молпкпят афкору шуури мардумро
низ маҷбур месозад, кп тобеи воқеият бошанд.

Акбари Саттор
(рӯзномаи "Садои мардум", 10 июни 1992)

80
Барака ёбй, генерал Ҳабибов!

БАРАКА ЁБИ,
ГЕНЕРАЛ ҲАБИБОВ!

т

о интихоби нави вакилон ба Маҷлиси намоянда-
гони Маҷлиси Олии кишвар рӯзҳои башумор мон-
-Ж- даанд. Мардуми мо ба суханони боварибахшу
қатъии Президенти Ҷумҳуриамон Эмомалй Шарифович
Раҳмонов такя намуда, номзадҳои арзандаро ба ин мақоми
баланд пешбарӣ карданд. Имрӯз мардум хуб медонад, ки
киро бояд интихоб карду чиро бояд аз вакилони худ талаб
дошт. Оре, мардум барон он афроде, ки бо такя ба нирӯи
силоҳ соҳиби ин мандат мешуданд, ё онҳое, ки бо чормағзи
пуч багали интихобкунандагонро пур мекарданд, дигар овоз
намедиҳад!

Имрӯз ба курсии пуршарафи вакили Маҷлиси Олии киш-
вар танҳо онҳое соҳиб мешаванд, ки қабл аз ҳама эҳсоси
баланди милливу ватандӯстӣ, дониши комил дошта, мута-
хассиси варзида бошанд ва он чиро ки далели пешбарии худ
кардаанд, дар амал татбиқ намуда тавонанд.

81
Вақте амр қонуиро иваз мекунад...

Яке аз қамин гуна номзадҳои арзанда аз ҳавзаи якманда-
тии рақами 3-и ноҳияи Роҳи Оҳани пойтахт сиёсатмадори
варзида Абдулло Ҳабибов мебошад, ки айнизамон вазифаи
мудири шӯъбаи маъмурӣ-ҳуқуқии дастгоҳи раиси шаҳри
Душанберо ба ӯхда дорад. Оре, ҳамон Абдулло Ҳабибове,
ки аз шаҳрванди оддӣ то кормандони воломақоми кишвар
ба ному фаъолияташ хуб ошно ҳастанд. Марде, ки бо нерӯи
ақлу заковат ва донишу кушиши худ ба вазифаҳои баланди
роҳбарӣ расидааст, марде, ки ҳамеша барои осудагии мар-
думи худ кӯшиш кардааст...

Ҳолномаи мухтасар:

Таҳсил - Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон (ҳоло ДМТ);

Такмили дониш: 1979-1982 - Академиям илмҳои ҷамъия-
тии назди Кумитаи Марказии Ҳизби Коммунистии Итти-
ҳоди Шӯравӣ (ш. Маскав), номзади илми таърих;

Соли 1966-1973 - дар бахшҳои гуногуни ташкилоти ҷаво-
нони ҷумҳурӣ аз котиби кумитаи ноҳиявии комсомоли то
мудири шӯъбаи идеологии Кумитаи Марказии комсомоли
ҷумҳурӣ кор кардааст. Баъд дар дастгоҳи Шӯрои Вазирон
адои вазифа намудааст.

1974-1979 - инструктор, ҷонишини мудири шӯъбаи КМ ҲК
Тоҷикистон;

1982- 1983 - котиби комитета шаҳрии Душанбегии ҳизби
коммунисти Тоҷикистон;

1983- 1991 - сардори шӯъбаи сиёсии Вазорати умури дохи-
ла;

1992-1993 - раиси Кумитаи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии То-
ҷикистон оид ба қонунгузорй, тартиботи ҳуқуқӣ ва ҳуқуқи
инсон;

1994- 1995 - ҷонишини раиси Кумитаи гумруки назди хуку-
мати ҷумҳурӣ;

1995- 1997 - мудири шӯъбаи дифоъ, тартиботи ҳуқуқии
дастгоҳи иҷроияи Президенти Тоҷикистон;

82
Барака ёбй, генерал Ҳабибов!

1997-1998 - муовини якуми вазири дифоъ;

Аз соли 1999 мудири шӯъбаи маъмурй-ҳуқуқии дастгоҳи
раиси шаҳри Душанбе. Рутба - генерал-майор.

Бо ифтихорномаҳои Президиуми Совети Олӣ, чаҳор ме-
дали собиқ Иттиҳоди ШӯравП ва бо фармони Президенти
Тоҷикистон Э.Ш. Раҳмонов бо медали "Хизмати шоиста"
сарфароз гардидааст.

Худи ҳамин ҳолномаи мухтасар далели рӯшани кору фаъ-
олият ва зина ба зина боло рафтани эътибори Абдулло Хаби-
бов дар назди халқу ҳукумат мебошад.

Ope, оне ки кори омӯзгорӣ кардаасту зина ба зина рушду
такомул ёфтааст, бо мардуми худ кор карданро хуб медона-
ду зиндагии онҳоро ба умқн дил дарк мекунад...

Абдулло Ҳабибов аз касри Президент бо табъи болида
берун шуду назараш ба сарвҳои баландболои майдони он
афтод. Ин сарвҳо гӯё дина поёнтар аз қади ӯ буданд. Рӯзҳо
чй кадар зуд мегузаранд. Абдулло ба сарвҳои баландболо
нигаристу беихтиёр яке аз роҳбарони Тоҷикистон Ҷаббор
Расулов ба хотираш омад.

Он рӯзҳоро Абдулло Ҳабнбов ҳеҷ гоҳ аз хотир намебаро-
рад. Он айёмеро, ки маҳз бо тавсияи Котиби якуми КМ ҲК
Тоҷикистон Ҷаббор Расулов ӯро ба Донншкадаи олии Ҳизби
Коммунистии Иттиҳоди Шӯравй ба Маскав фиристоданд.
Шодравон Ҷаббор Расулов одати аҷибе дошт - мутахасси-
сони ҷавонро шахсан ба хузури худ пазируфта, ба онҳо са-
волу ҷавоб мекарду дар бисёр мавридҳо фикру мулоҳизаи
онҳоро шунида, ба эътибор мегирифт.

Он рӯз Абдуллой ҷавонро низ роҳбар бо чанд саволи
кӯтоҳу пурмаънй санҷиду шахсан тавсияномаро барон таҳ-
сил дар Академияи ҷамъятй ба дасташ дод ва бо самимияти
фаромӯшнопазнре гуфт: - Ман дар интихоби шумо хато на-
кардаам, ба шумо боварй дорам, кӯшиш кунед, ки сазовори
боварй бошед!

83
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

Абдулло Ҳабибович Академияро ба итмом нарасонда, ӯро
бозхонданд, чаро ки ӯ котиби комитета Душанбегии Ҳизби
Коммуниста Тоҷикистон интихоб шуда буд. Академияро дар
пайвастагӣ бо кори амалӣ хатм намуд. Ва ҳамин тавр, ба
оҳистагӣ боло марафту маравад.

Боре аз назди дарвозаи шӯъбаи корҳои дохилии ноҳияи
Фрунзе мегузаштаму таваҷӯҳамро бархӯрди милисаи ҷаво-
ни дарбон бо мӯйсафеде ба худ кашид. Мӯйсафед хеле норо-
ҳат кадом масъалаеро аз милиса пурсидан мехост. Ҳамин
лаҳза буд, ки мошини хидматии Абдулло Ҳабибов намоён
шуду милисаи ҷавон осемасар мӯйсафедро аз наздаш дур
кардан хост. Ин бархӯрди посбону мӯйсафед аз нигоҳи Хаби-
бов дур наафтоду ба милиса нигоҳи сахту норозиёна афканд.
Милиса сархам истода, ҳарфе намегуфт. Абдулло Ҳабибов
ба мӯйсафед салому ҳолпурсӣ карда, ӯро ҳамроҳаш ба шӯъба
даровард.

Пас аз чанде мӯйсафед бо табъи болидаву шукуфта бе-
рун баромад. - Барака ёбӣ писарам, хока гирӣ, зар гардад! -
дуои хайр мекард ӯ бо овози шунаво генералро. Он рӯз эҳти-
ромам нисбати ин марди шариф ба чанд афзуд.

Абдулло Ҳабибов аз тарафи Ҳизби Халқии Демократии
Тоҷикистон ба мақоми номзадй пешбарй шудааст ва ҳада-
фҳои ин ҳизб, ки беш аз 75 ҳазор нафар аъзо дорад, ҳама
барои некӯаҳволии халқ нигаронида шудаанд.

Абдулло Ҳабибов, пеш аз ҳама, барои татбиқи амалии
барномаи ҳизб нерӯи худро ба харҷ доданист. Бале, ӯ дар
мавриди некӯаҳволии халқ то ба имрӯз хизматҳои кам на-
кардааст. Маҳз фаъолияти ҳамаҷонибаи ӯ барин мардони
покизаниҳод буд, ки дар байни кормандони ҳуқуқу тарти-
бот аттестатсия гузаронида шуду кадрҳои лаёқатманд сари
кор омаданд.

Дар давоми соли гузашта кормандони Управленияи ко-
рҳои дохилии шаҳри Душанбе якҷоя бо Комендатураи ҳар-

84
Барака ёби, генерал Ҳабибов!

бии шаҳри Душанбе ва дивизиям 201-ум қариб 3 ҳазор на-
фар хизматчиёни ҳарбиро, ки бо силоҳ ва бе иҷозатномаи
ҷои хидмат дар шахр гаштугузор мекарданд, ёфтаву маври-
ди пурсиш ва тарбия қарор доданд.

Мувофиқи қарори раиси шаҳри Душанбе Маҳмадсаид
Убайдуллоев бозорҳои шаҳрамон "Баракат", "Шоҳмансур ,
"Қарияи Боло", "Саховат", "Деҳқон" ва шӯъбаҳои онҳо, ки
қаблан дар ихтиёри "Тоҷикматлубот" буданд, ба ихтиёри
Ҳукумати пойтахт гузаронида шуданд.

Дар як муддати кӯтоҳ тартибу низом дар бозорҳо дуруст
ба роҳ монда, маданияти бозордорӣ баланд бардошта шуд.
Ҳамчунин қарори махсуси Ҳукумати шаҳр дар мавриди бо-
зорҳо баромад, ки роҳнамоест барои шаҳрвандон ва меҳ-
монон, ки кадом молро аз кадом бозор ба даст оранд. Дар
пиёда кардани ҳамаи ин ҳадафҳо саҳми Абдулло Ҳабибов
кам нест.

Рӯзи кории Абдулло Ҳабибов баробари сапедадам оғоз
ёфта, ӯ бо тақозои вазифа шаҳрро чарх мезанад ва ба
шӯъбаҳои корҳои дохилии ноҳияҳо ва комендатураи ҳарбӣ
даромада, аз милисаи қаторӣ то ба генералҳо ҳамсӯҳбат
шуда, аз вазъияти шаҳр огоҳ мегардад.

Ҳангоме ки дар дафтари кориаш ба ӯ мусоҳиб гардидам,
шоҳиди он шудам, ки Абдулло Ҳабибович "ба ҳар корафто-
да коромӯзу ба ҳар дилсӯхта дилсӯз аст".

Дари кабинеташро бо навбат кушода, яке оиди ҳуҷҷатгу-
зорӣ маслиҳат мепурсиду дигаре аз лоиҳаи қарор, саввумӣ
дар бораи ҳуҷҷатҳои хусусигардонй савол медоду чаҳорумӣ
ахбори воқеаҳои шабонарӯзии шаҳрро месупурд.

Абдулло Ҳабибович бо як тамкину субот ҳар ҳуҷҷату ас-
нодро ба таври дақиқ аз назар гузаронида, баъди таҳриру
таҳқиқ ва ислоҳ ба дасташон супурда, маслиҳат ва супориш
медод ва ҳамзамон ба ҳар як занги телефон кӯтоҳ ва пухта
ҷавоб мегуфт.
Вақте амр қоиупро иваз мекупад..._____________________

Ӯ рӯзи кории мукаррарӣ надорад. Қабл аз сапедадам аз
хона баромада, ҳине бармегардад, ки сокинони шаҳр чароғи
хонаҳояшонро хомӯш карда, дар тараддуди хобанд. Фарзан-
дон ва ҳамсари мехрубонаш Ҳикоятмоҳ, кн омӯзгор аст,
кайҳо ба ин рафтуомад одат кардаанд.

Абдулло Ҳабибович падари даҳ фарзанди солеҳ - шаш
писару чор духтар аст, ки ҳашт нафарашон соҳнби маълу-
моти олӣ буда, бо ихтисосҳои гуногун ба халқу Ватан чун
волидайн бо дили софу ниҳоди пок хизмат мекунанд.

Давлату Сайфулло ҳуқуқшимос, Шаҳлою Гулшан духтур,
Далеру Шараф хизматчиёни ҳарбӣ, Фирӯзаю Парвпна иқти-
содчӣ ва Авазу Парвиз донишҷӯянд.

Ҳадафҳом Абдулло Ҳабнбовнч аз барномаи пешазинти-
хоботии Ҳизби Халқин Демократии Тоҷикистон бармеоянд
ва дар амал манфиати ҳамаи табақаҳои чомеаро ифода ва
инъикос менамоянд, ки аз ҷумла чуиинанд: муттаҳпд карда-
ми қувваҳои ҷамъиятӣ-сиёсие, ки роҳу равиши демократй,
ҳуқуқбунёдӣ ва хусусияти дунявии давлатро ҷонибдорй ме-
намоянд. Риояи принсипҳои волоияти қонун, баробарни
ҳама ва ҳар кас дар назди қонун, сафарбар намудани қувва
барои пурзӯр кардани мубориза алайҳн ҷинояткорй ва кор-
рупсия, таҳким бахшидан ба қонуннят ва тартнботи ҳукуқй,
муҳайё намуданн шароит барои амнияти шаҳрвандон, иш-
тироки фаъолона дар муборизаи зидди терроризм ва муо-
милоти гайриқонунии маводи нашъаовар, силоҳ ва ғайра.

Имрӯз, ки номзадии ӯро ба вакилии Маҷлиси намоянда-
гони Маҷлиси Олӣ пешниҳод кардаанд, маҳз бо далели ҳамин
соҳибтаҷрибагиву кордонии ӯст.

Пуштибонӣ ёфтани чунин мардони кор аз тарафи мар-
дум фоли нек дар пешравию гул-гулшукуфии кишвар мебо-
шад. Дар парламент ҷой гирифтани Абдулло Ҳабибов ба-
рин мардони бомаърифат сабаби кам гаштани сафи қонун-
шиканону силоҳбадастони гайриқонунӣ ва маком пайдо кар-
Барака ёбй, генерал Ҳабибов!

дани қонун дар ҷомеа хоҳад гашт.

Аминем, ки мардуми ноҳияи Роҳи Оҳан пуштибонии худу
овози худро аз Абдулло Ҳабибович дареғ намедоранд ва ин
боис мешавад, ки як марди соҳибтаҷрибаву рузгордида, ки
набардҳои зиёди зиндагиро дида, дар сангарҳои он тарбия
ёфтааст, рӯи кор меояду барои пешравии ҷомеаи мо, амали
шудани қонунҳои одилона, хушиҳои зиндагии мардум ҳама
донишу нерӯи худро ба кор мебарад.

Ба ин марди шариф овоз диҳед. У лоиқ он аст, ки намоян-
даи шумо дар Парламенти мамлакат бошад!

Аминем, ки ҳазорон нафар хизматҳои минбаъдаи ӯро дар
таҳкими сулҳу осоиш, дӯстию рафоқат, тантанаи адолат ва
бехдошти рӯзгори мардум дида, аз таҳти дил мегуянд. Ба-
рака ёбӣ, генерал Ҳабибов!"

Мунаввари Сафар
("Садои мардум", 19 феврали 2000)

87
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

ЧЕҲРАИ ШИНОС

Ин чеҳраро даҳсолаҳост, ки мешиносам. Камобеш
ним аср муқаддам Абдулло Ҳабибов ба Универси-
тета давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленин,
ҳоло Донишгоҳи миллӣ омад. Дар шӯъбаи забон ва адабиё-
ти руси факултети таъриху филология аз озмуни хеле ҷиддӣ
- имтиҳонҳои дохилшавӣ гузашт. Ин ба назари ҳамсолони
аз мактабҳои ҳамагонии қишлоқӣ омада мӯъҷизае менамуд.
Чунки онҳо бо чашмони худ медиданд, ки чӣ хел духтарону
писарони русу русзабони дохилшаванда аз имтиҳон ғалти-
да, ҳуҷҷатҳояшонро бозпас мехостанд. Ҳамин вақт Абдул-
лоро ба мушоҳида гирифтам: сурхинарӯву чашмшахдо ва
cap то по тоҷики замони Золу Рустам. Баҳсҳои бамаъниро
бо ҳар забоне, ки - хоҳ тоҷикӣ, хоҳ русӣ ё ӯзбекӣ - сурат
гиранд, дӯст медошт; гаҳу-ногаҳ ба онҳо ҳамроҳ мешуд ва
фикрҳои қотеъу сара мегуфт. Маълум буд, ки дар оилаи со-
ҳибфарҳанг ба дунё омада, аз волидайни бадониш, оламди-

88
Чеҳраи шинос

да, одамозмуда парвариш дидааст. У боз хандаи орому ла-
тифе мекард, ки он байти Камолиддин Биноиро ба ёд мео-
вард:

Устухони cap, ки ҳар дандон ба монанди дар аст,

Хандае дорад касе, к-ӯро гуруре dap cap аст.

Паррончак шудем. Ва донишҷӯёни дирӯза ба умеди пай-
до кардани лона аз паи орзуву умедҳои худ рафта, ба ҳар
гӯшаи кишвар пош хӯрданд. Абдулло соле дар мактаби миё-
наи ба номи Турдиеви ноҳияи Маскав омӯзгорӣ карда, бай-
ни муаллимону хонандагон баробари даҳ сол обрӯ ёфт. Пи-
рону хурдоварони ноҳия дӯсташ доштанд. Фаъолону ҷамо-
атчиён аз хираду дониш ва фаросату футуввати ӯ назди ҳоки-
ми ноҳия сифат карданд. Ва ҳоким бештар аз сифатҳои шу-
нидааш Абдулло Ҳабибовро дарёфта, ӯро ба кор бо ҷаво-
нон ҷалб намуд, - мудири шӯъбаи кумитаи комсомол шуд.
Ҳар дам ба сари ӯ нақше мезад, дар дилаш инқилобе мехест
ва дар кор меҷӯшид. Дар натиҷаи чунин заҳмати содиқона-
аш ҷавонони ноҳия барои аз бар кардани донишҳои мак-
табӣ ва касбу ҳунарҳои ба кишвар зарур бештар талош ма-
варзиданду муттаҳидтар мегардиданд.

Баъдан, ки Абдулло котиби кумитаи ҷавонон интихоб шуд,
таҷрибаи кору амали ӯ дар тамоми шаҳру ноҳияҳои ҷумҳ-
урӣ тавассути фиристодаҳо ва матбуоти даврӣ паҳн мегар-
дид. Ва муддати мадиде аз байн нарафта, ӯро барои кор бо
Кумитаи Марказии ҷавонони ҷумҳурй даъват карданд. Му-
дири шӯъбаи идеолога ҳам буд. Ва аз омӯзишу таҳқиқи про-
блемаҳои ҷавонони ҷумҳурӣ натиҷае бардошт, ки сарваро-
ни Кумитаи Марказй ҳайрон шуданд. Хулосаву пешниҳо-
дҳои ӯ, хусусан дойр ба такмили шабакаи таълим дар омӯ-
зишгоҳҳои ҳунарҳои коргарӣ касеро бетараф нагузошт. Ба
омӯзишгоҳҳои техникй ҳамон дастпарвароне аз мактабҳо

89
Вақте амр қонунро иваз мекунад...___________________

меомаданд, ки бадхону ба ибораи маъмули замон, "қафомон-
Да" буданд. Ва ин ҷо Абдулло Ҳабибов таклифе пешниҳод
кард. Бо сайъи ӯ дар баъзе омӯзишгоҳҳо имтиҳонҳои дохил-
шавй ҷорй гардид. Баъзе директорон аз ҳисоби ҷавонони
донишманду серғайрат ва нисбат ба мардуми кишвар дилсуз
иваз шуданд. Инчунин таълими ихтисосҳои нави техники

ҷорй гардид.

Ва боз, муҳимтар аз ҳама, ин роҳи ҳалли проблемаи хуб-
тар гардонидани базаи таълимй-техникии омӯзишгоҳҳои
ҳунариро ошкор намуд. Гап сари он аст, ки атрофи ин про-
блема солҳо баҳсу талошҳо мерафту натиҷае ба даст намео-
мад. Ҳалли ин масъала маблағҳои калони давлати талаб ме-
кард. Абдулло Ҳабибов роҳи аз байн бардоштани ин муш-
килиро пешниҳод намуд. Корхонаҳои саноати, ҳамчунин
муассисаҳои нақлиётиву ташкилотҳои сохтмонӣ ба ихтисо-
сҳое, ки дар омӯзишгоҳҳои ҳунарӣ таълим дода мешуданд,
эҳтиёҷ доштанд. Дар аксар заводҳои мошинсозй ҷойқои хо-
лии коргарӣ бисёр буданд. Вале аз омӯзишгоҳҳои ҳунари
дастпарвароне меомаданд, ки ба дарди корхона намехӯрданд.
Онҳо на малака доштанд ва на маҳорати касбй. Билохир ё
роҳбарони корхона аз онҳо даст мебардоштанд, ё худашон

аз худ норозӣ бадар мерафтанд.

Абдулло Ҳабибов дарёфт, ки ба таълиму тайёр кардани
коргарҷавонони соҳибихтисоси фардо зарур корхона на кам-
тар аз омӯзишгоҳ манфиатдор аст. У роҳи танзими манфи-
ати дуҷонибаро дар ҷорӣ кардани шефигарии корхонаву
омӯзишгоҳ дид.

Ҳунаромӯз аз нахустин рӯзҳои таҳсил на танҳо роҳи син-
фхонаву устохона, балки ҷои кори ояндаи худро дар корхо-
на ёфт. Рӯзу соатҳои таҳсил байни омӯзишгоҳу корхона тан-
зим шуд. Билохир корхонаҳо мададгори омӯзишгоҳҳо шу-
данду базаи мустаҳками таълимӣ ба вуҷуд омад.

Сипас ӯро ҳамчун ҷавони ояндадоре, ки дар минбаъд шояд

90
Чеҳраи шинос

кишвар аз ӯ манфиат бардораду дороии мардуму давлат
афзояд, ба Кумитаи Марказим ҳизбии ҷумҳурӣ даъват на-
муданд. Ва котиби аввали Кумитаи Марказии Ҳизби Ком-
мунистии ҶумҳурП Ҷаббор Расулов ӯро зери парасторӣ ги-
рифт. Абдулло Ҳабибовро аз вазифаи ҷонишини мудири
шӯъба барои таҳсил ба Академиям умумииттифоқии илмҳои
ҷамъиятй пешниҳод намуд. Котиби аввал эътимоди комил
дошт, ки Абдулло дар шаҳри Маскав аз сӯҳбату озмоишҳои
академпкҳову профессором бо сарбаландй мегузарад. Ва мн
беҳуда мабуд. Аз доммшҳом ҷамъмятмм ӯ олимонм озмоиш-
гар қомеъ гардмданд.

Соли дуюми таҳсмл бо талабм роҳбаронм ҳмзбу ҳукумати
ҷумҳурй ба Душанбе бозгашт ва вазифаи котмби ҳизбии
шаҳрм Душанберо ба ӯхда гмрифту таҳсилро дар академия
ғонбона идома дод. Баробари ташвишу тараддудҳои иҷрои
вазифаи хеле бамасъулият ва ҳалли масъалаҳои маънавӣ,
моддиву иҷтимоии пойтахт, ободониву шукуфоии он, ки
бисту чор соати шабонарӯз камй мекард, фурсат ёфта, ри-
солаи илмй ҳам навишт; онро дар Академиям фанҳои ҷамъ-
иятии умумииттифоқ бо муваффақият ҳимоя кард. Ба Аб-
дулло Ҳабнбов унвони номзади илми таърих доданд.

Баъдан ӯ вазифаҳои мудири шӯъбаи сиёсии Вазорати
корҳои дохилй, раиси Кумитаи қонуигузорй, тартиботи
ҳуқуқ ва ҳифзи ҳуқуқи инсони Мачлиси Олй, ҷонишини раи-
си Кумитаи гумруки назди Ҳукумат, мудири шӯъбаи ҳуқуқ
ва тартиботи қонуни дастгоҳи иҷроияи Президента Ҷумҳу-
рии Тоҷикистон, ҷонишини аввали вазири Мудофиаи Ҷум-
ҳурии Тоҷикистонро ба ӯхда дошт.

Чунон ки мебинем, Абдулло Ҳабибов дар зинаҳои гуно-
гуни сохтори давлатӣ ифои вазифа дошт бо дасту дилу ди-
даи пок. Пайваста ба андешаи нек кору зиндагӣ ба cap бурд.
Тавассутр ростравй, ростгӯӣ ва хушназарӣ рози дилҳои би-
сёр касонро ошкор намуд. Ва ин хислати хуби инсонӣ ҳама
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

ҷо ба вай обрӯ овард. Дар давоми қариб якуним соли ҷони-
шини вазири мудофиа будан ба мартабаи генералӣ расид.

Афзоиши некӣ дар ҷаҳон аз файзу баракати некхоҳону
некгароён аст. Ҳоло Абдулло Ҳабибов дар чунин замони
бархӯрди ақидаҳо ва то дараҷае серташвиш мудири шӯъбаи
ҳуқуқӣ ва маъмурии дастгоҳи раиси шаҳри Душанбе асту ба
сархорӣ фурсат надорад. Ва аз серкорӣ не, балки аз камни
вақт шикоят мекунад.

Яке аз ташвишҳои муҳими ӯ аз силохдорони гайриқонуни
битамом тоза кардани шаҳри Душанбе аст. Соли рафта та-
вассути давутозҳои ӯ вобаста ба ҳамоҳангсозии амалиёти
кормандони раёсати корҳои дохилии пойтахти кишвару ко-
мендатураи шаҳр, инчунин дивизияи 201-ум беш аз 3 ҳазор
хизматчиёни ҳарбие, ки бе иҷозатномаи ҷои хизмат бо силоҳ
гаштугузор мекарданд, боздошта шуданд ва онҳо мувофиқи
қонун ҷазоҳои сазовор гирифтанд.

Замоне огаҳӣ ёфтем, ки Абдулло Ҳабибов номзад ба ва-
кили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии То-
ҷикистон пешниҳод шудааст, хушнуд гардидем. Месазад, ки
интихобкунандагони ноқияи Роҳи Оҳани шаҳри Душанбе ба
ҷонибдории ӯ аз самими дил овоз диҳанд.

РаҷабМардон
(рӯзномаи "Ҷумҳурият", 24 феврали 2000)

92
Овозаҳо беасосанд

ОВОЗАҲО БЕАСОСАНД

июни соли равон конфронси нӯҳуми ташкилотҳои
шаҳрии душанбегии Ҳизби Халқии Демократии То-
ҷикисшон баргузор шуд, ки боиси гуфтугузорҳо гашт.

Бархе аз намояндагоии аҳзоби сиёсии кишвар, бахусус рӯзно-
манигорон суол гузоштанд, ки сабаби маҳз дар ҳамин давра ва
ба тарзи таъҷилӣ гузаронидани ин ҷаласаи ҳизбии пойтахт
дар чӣ буд? Барои рӯишнӣ андохтан ба ин тахмину гумонҳо
бо иштирокчии ин конфронс, вакили Маҷлиси намояндагони
Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Абдулло Ҳабибов мусо-
ҳибае доштем.

- Мӯҳтарам Абдулло Ҳабибович, бигӯед, ки фазой сиёсии

мамлакат имрӯз дар чӣ ранг буда, хеле фаъол гаштани аҳзоби
сиёсии кишвар ба кодом хотир аст? Умуман назари Шумо чун
як сиёсатмадор ба рафпги омодагӣ ба маъракаҳои муҳимми дар
пешистода чӣ гуна? > ■.,

- Фазой сиёсӣ имрӯз дар Тоҷикистон ором аст. Танҳо шаш
Вақте сшр қопунро иваз мекунад...___________________

қизби сиёсӣ кӯшиши дар интихобот шмркати фаъолона дош-
тан ва дар Парламент ҷойҳои бештареро соҳиб шудан до-
ранд. Пайдо гаштани воситаҳои озоди ахбори омма, таҷри-
баи андӯхтаи аҳзоби сиёсӣ ва торафт қатъитар ворид гаш-
тани кишвари мо ба ҷомеаи шаҳрвандй, ки албатта, сиёсати
пешгирифтаи роҳбари давлатамон, Президента Ҷумҳурии
Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ин мусоидат ме-
кунад, имкони гуногунии фазой сиёсии кишвар ва гуногу-
нии андешаву афкорро таъмин менамоянд.

Омодагӣ ба маъракаи интихоботии оянда фаъолияти ин
аҳзобро бештар гардонидааст ва Ҳизби Халқии Демокра-
тии Тоҷикистон низ фаъолияти хешро марбут ба ин маъра-
ка оғоз намудааст. Аз нигоҳи ман, муҳокимаҳои дастаҷамъии
лоиҳаи Қонуни конститутсионии Ҷумқурии Тоҷикистон
"Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни
конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи инти-
хоботи Маҷлиси Олии Ҷумҳурин Тоҷикистон" аз ҷониби
аҳзоби сиёсӣ ва намояндагони пешқадами ҷомеа дар ҳаёти
сиёсии мо қадами қатъитаре ба сӯи ҷомеаи демократӣ маҳ-
суб гашта, дар мадди назари аъзои ҳамаи ҳизбҳо буд.

- Шумо овозаҳоро дар мавриди таъҷилан копфронс гузаро-
нидани ташкилотҳои душанбегии Ҳизби Халқии Демократии
Тоҷикистон чӣ тавр шарҳмедиҳед? Оёвоқеан ин конфронс ба
таври оҷил баргузор шуд ва агар "ҳа", бо кадом сабаб?

- Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, тавре ки ҳама
медонанд, яке аз ҳизбҳои нерӯманди Тоҷикистон аст. Дар
Парламента касбии кишвар дорои овози аз ҳама бештар,
дар миёни аҳзоби сиёсии дигар аз ҳама серузвтар мебошад.
Мусаллам аст, ки воқеоти муҳимми сиёсии дар пешистодаи
мамлакат дар маркази таваҷҷӯҳи ин ҳизб набуда наметаво-
над. Қабули Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикис-
Овозаҳо беасосанд

тон "Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қону-
ни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ин-
тихоботи Маҷлиси Один Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯзҳо яке
аз масъалаҳои муҳимми рӯз ба шумор меравад. Дар ирти-
бот ба ин ва маъракаи ояндаи интихоботӣ миёни аъзои ҳама
аҳзоби сиёсии кишвар ҷамъомаду ҷаласаҳо баргузор мегар-
данд, ки ҳеҷ ҷои тааҷҷуб ва гумону овозаҳо буда наметаво-
над. Конфронси ташкилотҳои шаҳрии душанбегии Ҳизби
Халқии Демократии Тоҷикистон низ нақшавӣ буда, овозаҳо
дар атрофи таъҷилан гузарондани он асос надоранд.

- Ин конфронс кадом масъалаҳоро дар бар гирифт? Чаро
боиси таваҷҷӯҳи дигарон қарор ёфпг?

- Рӯзномаи конфронс вазифаҳои аввалиндараҷаи созмо-
нҳои ҳизбӣ дар марҳалаи интихобот буда, чунин ҷаласаҳо
дар ҳамаи ноҳияҳои шаҳри Душанбе гузаронида шуданд. Ва
азбаски ташкилоти ҳизбии пойтахтии ҲХДТ ҳама вақт дар
сафи аввал меистад, дар ин ҷо баргузор гаштани конфронси
нахустин ҳеҷ ҷои тааҷҷуб надорад. Дар арафаи интихобот
ба фаъолияти ҳамдигар таваҷҷӯҳ намудани аҳзоби сиёсӣ ё
шаҳрвандони алоҳида кори муқаррарӣ аст ва ман ин ҷо ҳеҷ
сабаби муҳиммеро намебинам. Бовар дорам, ки дигар ҳиз-
бҳо низ мунтазам ҷаласаву ҷамъомадҳо доир намуда, на-
қшаҳои амали хешро бо аъзои худ муҳокимаву баррасӣ ме-
кунанд. Ва ҳизби мо истисно буда наметавонад.

- Яъне ин конфронс огози кори ташкилотҳои ҳизбӣ дар ишҳ-
ри Душанбе ва тамоми ҷумҳурӣ марбуш ба маъракаҳои инти-
хоботӣ ҳасту бас?

- Бале. Мақсад тактикаву стратегияи ҳизбро ба талаботи
имрӯза ва оянда мутобиқ намудан ва ба маъракаҳои сиёсӣ
омодагӣ гирифтан буд.

95
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

- Намояндагони алоҳидаи аҳзоби дигар ва баъзан рӯзнома-
нигорону шаҳрвандон Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон-
ро ҳизби ҳоким меноманд. Назари Шумо, чун як тан намоян-
даи ин ҳизб, ба чунин ақида чӣ гуна аст?

- Тибқи тағйиру иловаҳое, ки мо, шаҳрвандони Ҷумҳу-
рии Тоҷикистон, ба конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии
Тоҷикистон ворид намудем, дар моддаи 8-и он омадааст, ки
"Мафкураи ҳеҷ як ҳизб, иттиҳоддияи ҷамъиятй, динӣ, ҳара-
кат ва гурӯҳе наметавонад ба ҳайси мафкураи давлатй эъти-
роф шавад". Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон низ чун
дигар аҳзоби сиёсии кишвар дар чорчӯбаи Қонуни Ҷумҳу-
рии Тоҷикистон "Дар бораи аҳзоби сиёсӣ" амал мекунад.

- Оё дар дигар кишварҳо ҳизбе, ки намояндааш дар сари қуд-
рат аст, ҳизби ҳоким номида мешавад?

- Не. Қонуни асосй, чуноне ки қайд кардем, ба ин роҳ на-
медиҳад. Дар давраи шӯравӣ ҳизби ҳоким ҳизби коммуниста
буд, чунки дар конститутсияи он давра навишта шуда буд,
ки мафкураи ҳизб мафкураи умумидавлатӣ аст.

- Дар интихоботи гузашта баъзеҳо ақида доштанд, ки
ҳокимиятҳои маҳаллӣ дар бештар овоз гирифтани аъзои Ҳизби
Халқии Демократии Тоҷикистон саҳм гирифтанд, зеро қариб
ҳамаи онҳо аъзои ин ҳизбанд. Дар интихоботи қарибулвуқӯъ
оё асоси ин гуна гумону шубҳаҳо пешгирӣ мешаванд?

- Албатта. Масалан, дар конфронсҳои баргузоргашта ба
вазифаи раиси кумитаи иҷроияи ташкилотҳои ҳизбии ноҳи-
явӣ ва шаҳри Душанбе шахсоне пешниҳод шуданд, ки онҳо
ба ҳокимияти маҳаллй ягон иртибот надоранд. Ин аз он
шаҳодат медиҳад, ки нуфузи ҳизб дар назди интихобкунан-

96
Овозаҳо беасосанд

даҳо зиёд аст ва худаш мустақилона, бе мадади каси дигар
метавонад соҳиби муваффақият гардад. Бояд зикр кард, ки
тибқи моддаи 10-и қонуни ба тозагй қабулшуда ҳамаи ҳиз-
бҳо ҳуқуқи баробари дар интихобот ширкат варзидан до-
ранд ва дар ҳайаТи ҳавзаҳои интихоботй намояндагони худ-
ро дошта метавонанд. Дар ин модда омадааст, ки: "Таъсис
ва фаъолияти дигар сохторҳо, ки мақомоти интихоботиро
иваз мекунанд, ё пурра, ё қисман вазифаи онҳоро анҷом ме-
диҳанд, ё ба фаъолияти қонунии онҳо халал мерасонанд, ё
гайриқонунӣ ба фаъолияти онҳо дахолат мекунанд, ё мақом,
ё салоҳияти онро ба зиммаи худ мегиранд, манъ-аст". Яъне
дар интихоботи оянда ягон мақомоти маҳаллӣ наметавонад
ба рафти интихобот дахолат кунад. Итминони комил дорам,
ки интихобот демокративу шаффоф мегузарад ва ҳизби мо,
ки дар байни мардум эҳтироми хоса дорад, аз ҷониби инти-
хобкунандагон дастгирй хоҳад ёфт.

- Имрӯзҳо дар атрофи номзадҳои оянда ба Парлумони ҷум-
ҳурӣ гуфтугузорҳои зиёде вуҷуд дорсшд ва аксарият бар он
ақидаанд, ки вакилоне, ки дар Парлумони имрӯза соҳиби об-
рӯву нуфузанд, дар интихоботи оянда ҳам номзадии худро
хоҳанд гузошт. Дар ин қатор номи Шумо ҳам ҳаст. Дар ин
бора чӣ мегӯед?

- Азбаски ман узви Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикис-
тон ҳастам ва дар ҳизби мо низоми ҳизбй вуҷуд дорад, ҳамин-
ро мегӯям, ки танҳо он шахсоне, ки ҳизб пешбарӣ мекунад,
метавонанд номзадии хешро гузоранд. Яъне ин масъаларо
анҷуман ва пленуми ҳизб ҳал мекунад.

Ҳуринисо Ализода
(ҳафтаномаи "Садои мардум",
30 июни 2004)
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

АЗ ДУСТИ БА У
ИФТИХОР ДОРАМ

Ба муносибати 60- солагии арбоби давлений
Фаррух Муҳиддинов

Дар урфият мегуянд, ки инсони комилро сахтиву
душвориҳо "месозанд"...

Шириниву талхии ҳаётро Фаррух Муҳиддинов
дар ятимхонаи Тебалаи ноҳияи Совет (ҳоло Темур-
малик) чашида буд. Вай дар қатори даҳҳо нафар ятимону
бепарасторони ин ятимхона меҳнатдӯстию фидокорӣ, рос-
тқавлию садоқату ҷасоратро аз мураббиёну устодонаш ом-

ӯхтааст. Баъди хатми мактаби ятимхона ба Института ав-
томобилу роҳи шаҳри Маскав дохил шуда, онро хеле хуб хатм
намуда, ба ватан бармегардад ва дар соҳаҳои гуногуни хо-
ҷагии халқи ҷумҳурӣ фаъолият мекунад.

Ӯ инсонест, ки мардум яктан дар воқеъ меҳнатқарину
поквиҷдон эътирофаш кардаанд. Шояд ин гуфтаҳо дар на-
зари аввал суханҳои умумиву забонзада намоянд. Вале ҳар
Аз дӯстӣ бо ӯ ифтихор дорсш

касе, ки дар ҳақиқат Фаррух Муҳидциновро мешиносад, дарк
мекунад - ин баҳои сазоворест ба шахсияти ӯ.

Ёд дорам, ки зимистони соли 1982 дар ноҳияи Фрунзеи
(ҳоло Сино) пойтахт қубури газгузари марказй фурӯ рафта,
хатари таркидаиро ба вуҷуд овард. Аз ин рӯ газу барки аз
нисф зиёди шаҳрро маҷбур хомӯш карданд. Зиёда аз ду ша-
бонарӯз мардум бе газу барк монд. Сокинони шаҳр ба таш-
виш омаданд. Маи ҳамчун котиби кумитаи ҳизбии шаҳри
Душанбе ба кори бартараф намудани садама бояд назорат
мекардам.

Фаррух Муҳиддинов дар ин давра ба ҳайси сардори тре-
ста "Инждорремстрой"-и шаҳри Душанбе дойр ба масъа-
лаҳои коммуналй ифои вазифа мекард ва бартараф намуда-
ни окибати ин садама бар дӯши ӯ вогузор буд.

Ҳарчанд дар ҷои садама нооромй ва ташвиши зиёд омех-
та бо дахолати сардорони идораҳои гуногуни болой то ан-
дозае бесарусомонй ба миён оварда бошад ҳам, симои ҷид-
диву табиати ороми Фаррух Муҳиддинов аз сифатҳои кор-
донй, боварй ба худ ва маҳорати роҳбарӣ доштанаш гувоҳӣ
медод.

Коргароне, ки шабу рӯз аз паи ислоҳи ин садама буданд,
аз муносибати хуб ва ташкили тамоми шароити кор барон
онҳо бо ҳиссиёти хоса ва шахсан дар бораи ӯ қаноатманд
ҳарф мезаданд. Дар натиҷа дар мӯҳлати кӯтоҳтарин ба Му-
ҳиддинов муяссар шуд, ки садамаро бартараф намояд.

Чунин шахсони меҳнатдӯсту кордон, ростқавлу фидокор,
бомаҳорату масъулиятшиносро дар он давра шахсони бо-
эътимод баҳодиҳӣ мекарданд. Ва ман дар симои ӯ маҳз чу-
нин шахсро дарёфтам.

Баъдҳо дар тӯли зиндагй, дар давраҳои мушкилтарини
ҳаёт ӯ борҳо исбот намуд, ки шахсият аст, дар зиндагй ма-
вқеъ, талабот ва принсип дорад. Мумкин ин ба касе маъқул
набошад, лекин ӯ ҳамин асту бас.

99
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

Соли 1996 вазъият дар саросари ҷумҳурй муташанниҷ буд.
Масъалаи роҳҳо аҳамияти муҳимми сиёсӣ ва стратега дош-
та маҳсуб мешуд. Аз набудани роҳ ба Помир, ки дар на-
тиҷаи таркондани кӯпруки болои дарёи Хингов дар Тавил-
дара ба миён омад, як қисмати кишвар аз пойтахт канда шуда
буд.

Дар расонаҳои хабарӣ маводҳое чоп мешуданд, ки хусу-
сияти иғвоангезона доштанд. Менавиштанд, ки ҳукумати
кунунӣ танҳо як қисмати Тоҷикистонро идора мекунад.
Масъалаи таъмири кӯпруки Тавилдара ба миён омад. Вале
дар он вақт ба он ҷо рафтан ниҳоят хавфнок буд. Чунки ин
мавзеъ дар тасарруфи қувваҳои мухолиф қарор дошт.

Фаррух Муҳиддинович дар он давра дар вазифаи Вазири
нақлиёт ва роҳҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон кор мекард.

Бегоҳӣ дар утоки корнам занги телефон шуд. Гӯшакро
бардорам, садои Фаррух Муҳиддинов. Пурсид: Ҳарбиён чй
аҳвол доранд? Ман ҷавоб додам, ки дар хизматанд. Сипае аз
вазъияти минтақаи Тавилдара пурсон шуд. Ман гуфтам. ки
он қадар ором нест. Вай гуфт, ки фардо ба он тараф мера-
вад.

Рӯзи дигар Фаррух Муҳиддинов бо гурӯҳи сохтмончиён
бе муҳофиз ба он ҷо рафта, аз паи таъмири кӯпрук ва кушо-
дани роҳ шуд. Бисёриҳо ба он ақида буданд, ки гумон аст ӯ
аз он ҷо зинда баргардад. Дар ҳақиқат на ҳар кас ҷуръат
мекард, ки ба ин тавр амалҳои худқурбонӣ барои манфиату
ояндаи миллат даст занад. Вале мардуми маҳал ва ҳатто яроқ-
бадастон ба ин ҷонфидоиву меҳандӯстии ӯ эҳтиром гузош-
та, барояш дасти кӯмак дароз карданд ва роҳ кушода шуду
обрӯи вай боз афзуд. Афзуд аз ҳосили кор, зеро ӯ ҳамчун як
инсони созанда, ки 21 соли ҳаёташро ба сохтмону ободу зебо
намудани шаҳри Душанбе ва аксари роҳҳои ҳаётан муҳим-
му барои кишвар такдирсоз бахшида буд, наметавонист ба
сӯхтани он сохтанҳо бетафовут нигарад. Вай ин сӯзишро дар

100
Аз дӯстӣ бо ӯ ифтихор дорам

ҷигари хеш эҳсос менамуд, зеро ӯ чун падаре буд, ки як тиф-
лаки худро роҳгардон месозаду то ба камол расиданаш хуни
ҷигар мешавад, чунки ин ободиҳоро бо дастони худ эҷод
карда буд.

Май дар ин давра дар вазифаи муовини аввали вазири
мудофиа адои хизмат менамудам ва баъдтар дар ҳайати ко-
миссия барои ба Душанбе овардани баталиёни мухолифин,
дар асоси Созишномаи истиқрори сулҳ, бо гурӯҳи афсаро-
ни вазорат ба Тавилдара рафтам. Дар сӯҳбат аз мардуми ин
маҳал, сарбозону афсарони мухолифин танҳо ситоиши ин-
сонгариву ватандустӣ ва меҳнатдӯстиву кордонии Фаррух
Муҳиддиновро шунида, ифтихор аз чунин як дӯстам мекар-
дам.

Бале, инсони хоксору заминй ва шахсияти донишманду
босавод, роҳбари кордону дилсӯз ва ҷӯяндаву созанда аст
Фаррух Муҳиддинов. Маҳз ҳамин хислатҳои некаш ӯро то
дараҷаи муовини сарвазири Ҷумҳурни Тоҷикистон бурд.

Нӯҳ сол чун аъзои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар
марх,илаи хеле душвор бе ягон каму кост кор карда, ба эъти-
рофи ҷомеа ноил гаштан на ба хдр кас муяссар мешавад.

Эҳтироми бузурге ба мардуми ноҳияи Шоҳмансур дорам,
ки тӯли панҷ сол чун вакили интихобкардаи онҳо дар Пар-
ламента касбии кишвар фаъолият кардам. Дар ин солҳо ҳам-
чун вакили халқ бо раиси ноҳияи Шоҳмансур Фаррух Му-
ҳиддинов ҳамкориҳои зиёде доштем. Аз забони мардум дар
ҳақиқат танҳо ҳарфи неку эҳтирому эътироф шунидам, зеро
ӯ дар ҳалли ҷузъитарин масоили сокинони ин ноҳия шахсан
иштирок мекунад, ба дарди мардум мерасад. Аммо дарди
дили худашро Фаррух Муҳиддинович баъд аз ташвишҳои
бешумор ва тезиву тундиҳои рӯзи кор шабонгаҳ, дар хил-
ват, бо навои думбура мархдм мебахшад. У думбура меза-
наду навои торҳои ҷонофарин асабашро осоиш дода, ба
фардои рахшон ҳидояташ мекунад.
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

Дар бораи Фаррух Муҳиддинов хамчун як чеҳраи шинох-
та, як шахсияти эътирофгашта, як марди бо заҳмати ҳалол
обрӯ пайдонамуда ҳар қадар бигӯям, кам аст. БоқП барояш
тани сиҳат, хонаи ободу нерӯи аз ин ҳам бузурги созандагӣ
таманно дорам.

Абдулл о Ҳабибов
(аз китоби "Роҳнаварди манзили дилҳо",

Душанбе, 2005)
Хунёгари дарёдилу гавҳаршинос

ХУНЁГАРИ ДАРЁДИЛУ
ГАВҲАРШИНОС

Ба муносибати 70-солагии Ҳофизи хащииТоҷикистон,
барандаи Ҷоизаи давпатии ба нома Абӯабдуллои Рӯдакӣ,

шодравон Одина Ҳошим

Аз бахти баланды хеш дар хонаи худ
Одипаву пюру чапг дорад Кӯлоб!..

Одина Ҳошим. Хунёгари машрикро тасхир намуда-
ву дар ёдҳо мондагори тоҷик. Он инсони заминие,
ки бо лаҳни малакӣ ба дилҳо шӯру шарари дунёи
санъатро ворид намуда, ба ақлҳо ҷавҳари маъни-
ву қимати ганҷи сухан ҷо кардааст. Ва олами зоҳирро ба
паҳнои назокати навову садои биҳиштӣ бурдаву навозит
додааст.

Ҳар гоҳе ки озими зодгоҳи зебоманзараш, деҳаи Нимда-
раи Даштиҷум мегашт ва мазори аҷдодону бузургони ин
маконро зиёрат мекард, ба лаби дарёи Қандоб мефуромад, ё
Вақте imp қонунро иваз мекунад... ____________________

ба куллаи кӯҳи Арча мебаромаду фалак мезад.

Ниёиши фалаки ӯ ба гӯши афлок мерасиду он наътҳои
омехта бо дардҳои мардуми Хатлону Қаротегин, Ҳисору
Бадахшону Зарафшон ва садсолаҳо пештар сароидаи Ҳофи-
зу Саъдй, Бедилу ҶомП, Рӯдакиву Саной, Ҳилоливу Хайём
ва дахдо родмардони пояндадори сухан ба лафзи тоҷикӣ ҷӯр
мегашту дурри маънӣ мерехт. Месуруду мегирист ӯ, фурӯ
мерафт ба умқи маъниҳои ирфонӣ ва хуни дил мехӯрд, ки
наметавонад ин маъниҳои поку биҳиштиро аз саҳнаҳои ба-
ланд бисарояд, ба гӯшн ҳамагон бирасонад, зеро мамнӯъ
буданд дар ахди шӯравӣ. Ва гоҳе аз таҳайюр лаб мегазиду
даст ба пешонӣ мезад, ки "Худовандо, чӣ маъниву мазму-
нҳои олиҷаноберо ба упвони "ақидаҳои динӣ" дар умқи зеҳ-
ни мардум ҷо шудан намегузоранд! Чй хазинаи пурғанова-
ти бузургони миллати мо пӯшидаву ниҳопй мемонаду наели
ояндаи мо аз он бархурдору баҳравар намегардад!"

Ва ашк мерехт гоҳе ки дар толор беадабии нафареро ме-
дид, ё аз дарки маънй дур буданн касеро эҳсос мекард. Меги-
рист, мехост фарёд бизанад, фалак бисарояд, ки эй мардум,
рӯ ба фарҳанг биёред, ки роҳи наҷот аст. Аммо...

Ва ин буд, ки ҳарчанд дар маҷмӯъ Одина Ҳошимро чи дар
Тоҷикистону чи берун аз он дӯст медоштанду арҷ мегузош-
танд, ӯ аз ин дунё ормонӣ рафт.

Армони ин булбули Машриқзамин аз нигоҳи ман он буд,
ки барояш дар ахди шӯравӣ имкони созгоре надоданд, то ӯ
дунёи ҳунарашро бо маънии томаш бикушояду пешкашп
аҳли дил гардонад. Яъне бо сабаби он садгузориҳон сиёсии
сохти шӯравӣ дунёи ирфонии ин бузургмарди гавҳарниҳод
нокушода монд. Ва он ҳунари ирсиву аҷдодӣ, он истеъдоди
худододи бесобиқаи Одина Ҳошим ба он тарнқае, ки мета-
вонист аз он болотар бошад, шароити мусоид пайдо накард.
Ва ногуфтаҳои зиёде, ки дар хазинаи дили ӯ ва истеъдоду
Хунёгари дарёдилу гавҳаршинос

Аз чап ба рост: Д. Рахмонов, 3. Валиев, А. Ҳабибов, О. Ҳошимов.

Хуиёгари дарёдилу гавҳаришнос

ҳунараш маҳфуз буданд, мутаасснфона, ба ояндагону боз-
мондагоп вогузор нагаштанд. Однна Ҳошим чун кӯҳҳои каш-
фношудаи Тоҷикистон гаиҷҳои дастнахӯрдаи зиёде дошт, ки
мо дигар наметавонем, бо сад дареғу афсӯс, аз алмосҳон он
хазинаи имрӯзи ҳунарро ғанӣ гардонему қимати санъат би-
афзоем.

Бароям дар бораи Однна Ҳошим сухан гуфтан душ вор
аст. Зеро агар бпгӯям, кн лаҳни худододаш назир надошт,
инро гуфтаанд. Агар бигӯям, кн санъати тоҷикро ба олами-
ён муаррифП кард, фикри нав нест. Ва агар бигӯям, киӯ ҳофи-
зе буд маҳбубу машҳур ва хелеҳо дӯстдоштаншо парасти-
данӣ, такрори днгароп мешавад.

Ҳарчанд барон васфаш беҳтарин снфоту калимот ҳам
биҷӯям, дплам тар намешавад, кн тавонпста бошам аслн
маъниро перомунаш бигӯям ва боз оҷизона ӯро пешп назар
меораму хнҷолатзада мемонам. Зеро ӯ конп ганҷи маънин
сухан буд ва дар пн ҳолат бо беҳтарин абёти бузургон мета-
вонист онеро бпгӯяд, ки дпгарон бо садҳо ҷумла наметаво-
нпстанд пфода намоянд.

Оре, Одина Ҳошим сухани асили гузаштагони моро ба
ояндагон бозгӯ карду мутаасснфона, худ низ хеле бемаҳал
дар қатори бузургони зиндаёд ҷо гирифт.

Шояд дар бораи ин ҳофизи нотакрору садои қавияш ди-
гарон дар ин ҷашни муборакаш знёд ёдовар шаванд. Шояд
ҳамкасбону шогирдонаш, санъатшиносону мусиқидонҳо аз
ҳунарн волояш сӯҳбатҳо биороянд, вале кам нафарон аз
дунёи воқеии дили пн бузургмард огаҳй доштанд, зеро на ба
ҳар кас муяссар гаштааст, ки аз сӯҳбатҳои хосаи ӯ баҳра-
манд бошад.

Шояд кам нафарон огоҳй доштанд, ки ӯ чун як инсони
ниҳоят ҳассос, соҳиби дили бузургу маънидон чӣ лаҳзаҳои
мураккабро аз cap гузаронд. Шояд бисёриҳо намедонанд,
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

ки чй баргҳои ин шаҳчанори санъат дар айни шукуфоии
ҳунараш аз дами сарди ҳаводис хазон гаштанду фурӯ рех-
таид... Шояд намедонанд, ки захмҳон ноаёни замонаш,
тӯҳмату ноадолатиҳои гурӯҳӣ, қасдҳои нотавонбинонаи
эшон ба дили танҳо ба рӯшаннву ҳақиқату адолат бовардош-
тан Одина кора карду ӯро ба дардҳои бедаво мубтало ва ба
олами фано раҳнамун сохт. Вале ӯ фано нагашт. Баръакс,
онҳое ки бо даврашон ва ҷабрашон худро фано сохтанду
имрӯзҳо дар гӯшаи фаромӯшй нопадиданд, қудрати дарке
надоранд, ки бузургонро "кушта" намешавад, онҳо ҷовидо-
нианд.

Бисёриҳо гоҳи Одина Ҳошимро ёд кардан аз шеърдонй,
суханшиносй, дарки жарфи маъонӣ, аз аскиягӯиҳош, содда-
дилиҳош, дунёи хосаи кушодаву завқи баландаш ҳарф меза-
нанд. Ва мегӯянд, ки ӯ шефтаи маъниҳои ирфонй буду сиё-
сатдону сиёсатмадор набуд, аз ин корҳо дур мегашт, дар ин
соҳа кудрате надошт.

Вале магар ӯ мунодии сиёсати фарҳангии мо дар шарқу
ғарб набуд? Ӯ буд, ки бо садои дилошӯбаш ба маъниҳои бик-
ри гузаштагони мо, ки нишони хираду бузургии миллатп
тоҷик мебошанд, дубора ҷон мебахшид ва онҳоро бозгӯ ме-
кард.

Бад-ин васила собит менамуд, ки ин миллати гавҳарни-
ҳод асрҳои аср даъват ба сулҳу ягонагӣ ва хираду маърифат
дорад.

Маҳз Одинаву одинаворҳо буданд, ки сарвати маънавии
миллати моро ба оламиён намоиш доданд, муаррифӣ кар-
данду тавассути онҳо моро шинохтанд, эътирофи ақлгароии
тоҷикон намуданд.

Ман шоҳиди бо суруд, бо сухан ва адабиёти классики тар-
ғиб намудани ӯ дар маъраках,ои сиёсии интихоботӣ дар
ноҳиян Маскав (ҳоло Ҳамадонӣ) будам. Ва аз он дар таҳаи-
Хунёгари дарёдилу гивҳаршинос

юр мешудам, ки ин қадар сиёсатмадорона вай метавонад
нозук ба дили мардум роҳ бнёбад.

Ҳарчанд медонам, ки санъат низ як шохаи сиёсат аст ва
метавонад дар ин самт корҳои знёдеро анҷом бидиҳад, хоса
аз санъати сиёсати сулҳофари ин марди ҳунар огоҳам ва ба
ёди ӯ эҳтиром мегузорам.

Ва орзу мекунам, ки дигар ҳунармандони кишварамон низ
ба оламиён чун Одинам Ҳошим - мунодии сулҳу субот ва
вассофи бузургии миллати мо - ошно бошанд. Ва битаво-
нанд бо торҳои хушоҳанги асбобҳои миллӣ ва лаҳни хушу
пазируфтаашок ба торҳои сиёсат оҳангқои некиву субот ва
осудагиву амнияти сайёраро биомезанду садои ҷӯри ин то-
рҳо дили одамонро хуш бинавозад ва ба онҳо ҳаловату
оромй бахшад. Ва сурудаҳои онҳо ба ақлу зеҳнҳо тафакку-
ри созанда биафзоянд, то бо хизматҳои худ эътирофгашта-
ву ҷовидонй бимонанд чун Одина Ҳошим.

Абдулло Ҳабибов
(маҷмӯаи "Рӯзи Одина", Душанбе, 2007)

109
Вақте амр қопуиро иваз мскупад...

УМРЕ ДАР
ХИЗМАТИ МАР ДУМ

Фараҳмандам, ки худро шогнрди ходими шинохтаи
давлатӣ Гулҷаҳон Бобоевна Бобосодиқова медонам.

Дар солҳои ҳамкорй бо нн шахси наҷиб мо беҳ-
тарин омилҳои зиндагӣ - ростқавли, садоқатмандй,
ҳисси масъулият дар назди миллату давлат ва хоксорпро
омӯхтем.

Гулҷаҳон Бобоевна дар вазифаҳои гуногун ва мансабҳои
баланди ҳизбига давлатӣ кор кардааст. Ва дар ҳар ҷое, ки
ифои вазифа кардааст, он вазифа ва мансаб аз фаизи шахси-
ят ва кордонию масъулияти баланд ва серталабии у зебу зи-
нат ёфта, баэътибор гаштааст. Мансабу вазифа аз вуҷуди у
шукӯҳу шаҳомат мегирифт, на ӯ аз мансабу вазифа. Ва ин
фазилатест, ки ба инсонҳои асил Худованд насиб мегардо-
над.

Ба ҳама равшан, ки хизмати Гулҷаҳон Бобоевна дар ин-
тихоб, тарбия ва ҷобаҷогузории кадрҳо, махсусан аз ҳисоби
занҳо назаррас мебошад. Эҳтироми шахсияти инсон, қадр-
Умре дар хизмати мардум

шиносиву қадрдони, серталабию одамшиноси аз услуби кори
Гулҷаҳон Бобоевна буд. У хдмеша таъкид мекард, ки мо бояд
дар шахсияти х,ар як инсон кирдори ҳамидаи ӯ, қобилияту
истеъдоди ӯро дидаву дарк карда тавонем. Ва ӯ ин талабо-
ташро дар амал татбиқ ҳам мекард.

Дар мо иборае буд чун "мактаби Бобосодиқова". Бе иш-
тибоҳ, он солҳо система» интихоб, тарбия ва ҷобаҷогузо-
рии кадрҳоро ӯ дар сатҳи баланд амалй менамуд. Садҳо на-
фар беҳтарини беҳтаринҳо аз фаъолону кормандони сохто-
рҳои комсолию ҳизбӣ ба туфайли кӯмаку дастгирии ин роҳ-
бари гамхор соҳиби илму маърифат гаштанд, дар мансабҳои
гуногун барон манфиати ҷумҳурӣ адои хизмат карданд ва
бисерин онҳо ҳоло ҳам содиқона хизмати ватанро иҷро ме-
намоянд.

Ҳар мартабаеву манзалате, ки дар зиндагй Гулҷаҳон Бо-
боевна ба даст овардааст, натиҷаи заҳмату машаққатҳои ӯст.

На то давраи роқбарии Гулҷаҳон Бобоевна, на баъд аз ӯ
нуфузу эътибори ташкилоти ҷавонони ҷумҳурӣ то он дараҷа
баланд набуданд, ки дар замоне ӯ сарварй мекард. Ҷустуҷӯ,
навоварй, дар ҳаёт санҷидан услуби хоси Бобосодиқова буд.
Дар он давра таҷрибаи корни ҷабҳаҳои гуногуни сохторҳои
комсомолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дастраси тамоми таш-
килотҳои ҷавонони Иттиҳоди Шӯравӣ гашта буд.

Баробари ҳалимиву меҳрубонӣ Гулҷаҳон Бобоевна нис-
бат ба худ ва дигарон хеле серталабй карда, ҳамеша аз ҳам-
корон иҷрои банизом, хушсифат ва саривақтии корро ме-
пурсид.

Ҳоло низ ин шахси шинохта тамоми неруи акдонии худ-
ро барои пешрафти кишварамон сарф мекунад. Манфиати
худро кам ба назар мегирад ва зиндагии хеле хоксорона до-
рад, ки ҳамкоронашро низ ба ҳамин роҳ тарбия ва ҳидоят
менамуд.

Ӯ дар тӯли умри худ он қадар нафъе ба диёраш овардааст,
ки ба чандин умри инсонй мерасад, зиндагиашро пурра ба-
Вақте imp қонунро таз мекунад... ___________________

рои пешрафту беҳбудии Ватану миллат бахшидааст.

Гулҷаҳон Бобоевна шахсият аст, ӯ дар зиндагӣ ба мавқеи
мустаҳкам ва эҳтироми умум бо заковати Худодод ва ори-
фагии хеш ноил гардидааст.

Абдулпо Ҳабибов, генерал-майор
«Дӯстони Русия» ба мадади тоҷикон меоянд

"ДУСТОНИ РУСИЯ”
БА МАДАДИ ТОҶИКОН

МЕОЯНД

Маросими муаррифии Ҳаракати ҷамъияти "Дӯстони
Русия" dap хонаи Дӯстӣ ҳафтаи гузашта баргузор
шуд. Ҳаракати мазкур, ки дар Вазорати адлияи То-
ҷикиспюн сабпги ном шудааст, бо ҳадафи ҳифзи му-
носиботи дӯстонаи Тоҷикистону Русия, ҳифзи забони русӣ чун
сарвати бебаҳои кишвар рӯи кор омадааст. Мусоҳибаи мах-
сусеро бо Абдулло Ҳабибов, раиси Ҳаракати ’Дӯстони Русия",
роҷеъ ба таъсиси ҳаракат ва ҳадафҳои он анҷом додаем, ки
манзури хонандаи арҷманд мекунем.

- Мӯҳтарам Абдулло Ҳабибов, дар шароите, ки давлати
Тоҷикистон Русияро шарики стратеги медонад, таъсиси чу-
нин як ҳаракат чӣ зарурат доиип ва ҳадафи аслӣ аз таъсиси
он кадом a cm?

113
Виқте сшр қонунро иваз мекупад...____________________

- Дар ҳақиқат аз нигоҳи аввал шояд таъсиси ҳеҷ гуна ҳара-
кат лозим нест, чунки муносибатҳо байни Русияву Тоҷикис-
тон таърихи куҳан ва решаҳои амиқ доранд ва мумкин аст
агар гӯем, ҳеҷ гуна қувваи ҳаракатдиҳанда ҳам лозим набо-
шад. Лекин биёед, аз як чиз хулосабарорӣ кунем: агар то со-
лҳои 90-уми асри гузаштаро ба инобат гирем, 70-80 дарсади
мардуми Тоҷикистон забони русиро медонистанд, имрӯз
шумораи онҳо хеле кам шудааст. Сабаб дар чист? Сабаб дар
он аст, ки мактабҳои русй барҳам хӯрданд, замина, яъне рус-
забонқо дар Тоҷикистон хеле кам мондаанд ва муошират
бо ин забои костааст. То дирӯзҳо рафтуомад ҳам дар чунин
аҳвол буд. Ва фикр мекунам, ба ин масъала эътнборп зарурп
намедиҳем.

Акнун, вақте ки тоҷикон ба Русия барон кор мераванд, аз
10 нафар танҳо ду нафар тоҷик метавонад ба забонн русй
ҳарф занад. Дар натиҷа теъдоди зиёди корҷӯёпи тоҷик ба
мушкилӣ рӯ ба рӯ шуданд, ки ин як тарафи масъала аст.

Дуввум, дар ҳамин даҳсолаи гузашта муносибатҳои То-
ҷикистону Русия дар як ҳолати калавнш қарор шрифт, гохо
ба авҷи аъло мерасид ва гоҳи дигар сард мешуд.

Саввум, мегӯянд, ки фазо ҳеҷ гоҳе холй намемонад ва ҷои
холиро ҳама вақт ишгол мекунанд. Имрӯз агар дар Тоҷики-
стон, мисол, Русия ҳузур надошта бошад, дигар кишвар ме-
ояд ва бо мафкура ва ғояҳои худ, бо равняй худ. Аз ҳамин
нуқтаи назар мо ба хулосае омадем, ки дар тамоми вазъия-
ти мушкилтарин ва такдирсози таърихи наву навтаринп то-
ҷикон дасти мадади неки русҳо ҳаст. Ва ин ҷои пинҳон кар-
дан надорад, инро таърих ба исбот хохдд расонд.

Агар ба хотир биёрем, дар солҳои 20-и асри XX, вақте дар
Осиёи Миёна марзбандии миллӣ шурӯъ шуд, дар миёни 11
нафар ҳайати комиссияи давлатии махсус ягон нафар тоҷик
набуд. Яъне тоҷиконро қариб ба ҳисоб намегирифтанд, ме-
рос ва ҳаққи тоҷиконро гӯё пинҳон медоштанд. Дар ҳамин
«Дӯстони Русин» ба мидади тоҷикон меоянд

вазъият ҳам моро русҳо дастгири карданд, қабл аз ҳама оли-
мони рус - ба роҳбарияти давлати Шӯравии онвақта гузо-
риш дар бораи таърихи ин миллати қадимтарини Осиёи
Миёна пешниҳод карданд ва билохира тоҷикон соҳиби дав-
лати худ шуданд.

- Ammo бархе аз соҳибпазарон сабаби бенасибмондап оз сор-
заминҳои аҷдодӣ, ба мисли шаҳрҳои қадимии Бухорою Самар-
қапд, во дар як маҳдудаи марзӣ қорор гирифтани тоҷиконро
аз сиёсати нодурусти русҳо медонанд. Ҳамчуиин, гуфпю ме-
иювод, ки Тоҷикистонро русҳо тапҳо ба хотири дифои ман-
фиотҳои Русия оз кишворҳои туркзабони минтоқа во ҳорако-
ти понтуркизм таъсис додооид, оп ҳом дар сарзамине маҳ-
дуд...

- Гап дар ин ҷост, ки вақте дар китобхонаю бойгонии
Маскав бо ҳуҷҷатҳо шинос шудам, он ҷо санадҳое пайдо
кардам, ки дар солҳои 1920-21 дар Санкт-Петербург як ҷамъ-
ияти наҷоти тоҷикон аз тарафи донишмандони ҳамонвақта
ташкил мегардад, ҳатто он ҷо як харитае ҳам доир ба чӣ гуна
пеш кардани тоҷикон ба кӯҳистон буд. Ҳамон ҷо як иқтибос
оварда шудааст, ки вақти баҳисобгирии аҳолӣ дар Самарк-
анду Бухоро шумораи тоҷикон хеле кам будааст. Маълум
буд, ки марзҳо аз рӯи шумораи аҳолӣ ва омори дастрас му-
шаххас мешуданд.

Он вақт, ба шумо маълум аст, ба мардум фишор оварда
чунин ишора карда буданд, ки ту агар дар Самарканду Бу-
хоро ва навоҳии он ҷо зиндагй кардан мехоҳӣ, бояд милла-
татро ӯзбак нависй, агар тоҷик бошй, пас бояд барон зин-
дагй ба тарафи Бухорои шарқӣ (Тоҷикистони имрӯза) би-
равй. Барой ҳамин мардуми аз таъсири ояндаи ин кирдор
ноогоҳ, ба хотири ҳифзи хонаи бобой ва амнияти оилаи хеш
аз миллати аслии худ даст кашида, миллаташонро ӯзбак на-
Вақте амр қонунро таз мекунад... __________________

виштанд. Бо вуҷуди он кн як калима ҳам ӯзбакӣ намедонис-
танд. Дар натиҷа ин ҷо омори қалбакие, ки бо кӯшишу фи-
шори саркардаҳои ӯзбак ба даст омада буд, масъаларо ҳал
кард.

Вақте оморро диданд, ки дар қақиқат дар Самарканду
Бухоро шумораи хеле зиёди ӯзбак зиндагӣ мекунад, ин сар-
заминхрро ба қаламрави Узбакистон дохил карданд.

- ЧаромаҳзЛбдулло Ҳабибюв сарвари ин Ҳаракат интихоб
гардид, дар ҳолс ки мо мсбинем ~ бисере аз созмонҳои лшрбу пх
ба ин ё on кишварҳоро ҳаммиллатоии худи онҳо идора ва сар-
варӣ мекунанд?

- Ин икдоми худи ман буд ва ҳам дӯстон тавсия карданд.
Ҳамчунин миллатгарой ба ман ҳеҷ гоҳ хос набуд.

Дуюм, ман ҳатталимкон таърихро ҳам омӯхтаам ва ме-
донам, кн агар русҳо аз мо пуштпбонӣ намекарданд, давла-
ти тоҷикон имрӯз вуҷуд намедошт ва дӯстй бо онҳо бароп
мо, тоҷикон, ногузир аст.

Сеюм, ба воситаи русҳо ва забоин онҳо мо метавонем
вориди дунёи фарҳанги ҷаҳонй шавем, чунки заминаи дони-
ши забони инглисӣ ва арабй дар Тоҷикистон хеле заиф аст.
Аз ин рӯ барон даст ёфтан ба фарҳанги ҷаҳонй тавассути ин
забонҳо мо ҳоло имконият надорем.

Ба воситаи забони русӣ, ки заминаашро мо дорем, пмко-
нияти ворид шудан ба тамоми сайтҳои интернету ганраро
дорем.

Дигар ин ки, Русйя як давлатн хеле бузургу қудратманд
аст. Мадуми рус ҳам ҳиндуаврупой ҳастанд ва забонашон
аз хонаводаи забони мост. Онҳо ҳам мисли мо ориёӣ ҳас-
танд ва мо муштаракоти зиёдн таърихи дорем.

- Вале ин ки як шахсияти низомй ва сиёсии кишвар дар сари
«Дӯсниши Русия» ба мадади тоҷикон меояпд

чукин ҳоракат меистад, на як чеҳраи фарҳангӣ, боиси нигаро-
нии бархе наметавонад бошад?

- Фикр мекунам, кн ҳама гуна ҳаракат, бидуни он ки ҳада-
фи сиёсӣ доштанашро эълон ҳам намекунад, ин аввало сиё-
сат аст. Дар ҷое ки даҳ нафар барон як мақсад ҷамъ меша-
ванд, ин сиёсат аст_Бигузор онҳо фарҳангӣ бошанд, ё ин ки
деҳкон бошанд. Лекнн вақте дар як ҷо ҷамъ омада, муттаҳид
мешаванд, - сиёсат аст. Дигар ин ки, ман дар баробари як
шахси сиёсӣ будан аз фарҳанг ҳам бохабар ҳастам, чун их-
тисоси аввалам филологияи рус аст. Номзади илми таърих
ҳастам. Ва фикр мекунам, бояд ҳеҷ гуна эрод дар ин маврид
шрифта нашавад, ки чаро Ҳабибов роҳбари ин ҳаракат аст.

Мо як ҳадаф дорем ва агар имконият шаваду Худованд
ба мо қувват диҳад, ба воситаи ин ҳаракат мо мавқеи Вата-
ни азизамон - Тоҷикистонро боз ҳам мустаҳкам кардан ме-
хоҳем.

- Барои таъсиси ҳар гуна ҳаракат ва ё созмоп маълум аст,
кк маблаг сарф мешавад, вале барои ба фаъолият пардохтан
маблаги бештар лозим аст. Ҳаракати шумо аз куҷо маблаггу-
зорӣмешавад?

- Мо аъзои ҳаракат дорем, ки ҳаққи узвият мепардозанд,
агарчанд маблаги чандон зиёде нест, вале барои таъминоти
ҳамон билети узвият кифоят мекунад. Ҳамчунин, тибқи Оин-
номаи Ҳаракат, пеш аз ҳама, мо чорабиниҳои гуногуни фа-
рҳангии пулӣ баргузор мекунем. Масалан, ходимони санъа-
тн Русияро даъват мекунем, ки дар Тоҷикистон консерт ди-
ҳанд. Ва фоизи суди он ба ҷамъияти мо тааллуқ хоҳад дошт.
Дигараш - ташкилотҳое, ки ба ҳаракати мо мепайванданд,
ҳамчун аъзон ҳаракат низ ба мо кӯмаки молй расонда мета-
вонанд. Сеюм, мешавад, ки ба воситаи хайрия ба ҳаракат
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

пул ворид шавад. Яъне агар мо ба фаъолият шурӯъ намоем,
фикр мекунам, чанд сарчашмаи даромад барои густаришн
кори ҳаракат пайдо мешавад.

Аз дигар тараф, дар Оинномаи мо навишта шудааст, ки
Ҳаракат метавонад ба фаъолияти тиҷоратӣ низ- пардозад.
Ба илова, ин ҳаракат созмони фарҳангист.

- Тоҷикистон як кишвари пурмуҳаббат аст ва махсусан
изҳори муҳаббати беаидоза нисбат ба Русия ҳамеша буд, вале
голибан ип муҳаббат беҷавоб мемонд... Аҳди ҳамешагыи Ру-
сия бо мо дар баробари як зарра изҳори таваҷҷӯҳи давлати
Ӯзбакистоп шикаста мешавад? Шумо дар инмаврид чӣ пазар
doped?

- Фикр мекунам, ки дар муносибати байнидавлатй ҳам
рақобати хеле зиёд ҳаст. Ва қувваҳои зиёд дар Русия ва дар
дигар давлатҳои гирду атрофи мо ҳастанд ва намехоҳанд
Тоҷикистоне, ки дар давраи Шуравӣ аз охир ҷои дуюмро
ишғол мекард, имрӯз ин қадар овозадор ва нуфузаш баланд
бошад. Мову шумо шоҳид ҳастем, ки Президента мо дар
тамоми минбарҳо сухан мегӯяд ва як инсони хеле эътироф-
шуда аст, ки ин барои баъзеҳо қобили қабул нест, махсусан
барои дигар давлатҳо, аз ҷумла давлатҳои ба мо ҳамсоя...
Ба ин хотир ман боварии комил дорам, ки ин омилҳо халали
зиёд ҳам ба муносиботи Тоҷикистону Русия мерасонанд ва
ҳатто кӯшишҳои зиёд ҳам мекунанд, ки муносибатҳои мо
хуб набошанд. Ва пайдошавии ҳамин Ҳаракат низ ба хдмин
маъност, ки бо фаро гирифтани тамоми қудрати диплома-
тияи мардумӣ мо исбот кунем - Тоҷикистон давлатест, ки
бояд онро эътироф кард ва ногузир арҷ ҳам гузошт.

- Нақшаҳои аввалини Ҳаракати шумо KadoM аст ва роҳи
pacudan ба ҳабаф назбик аст ё ҳанӯз dyp?

118
«Дустони Русия» би мидиди шоҷикон меоянд

- Дар барномаи Ҳаракати мо дар аввал мустаҳкам карда-
ну тақвият додани он муносибатҳое, ки бо Русия ҳаст, ҷой
дорад.

Дуввум масъала, ин пайваст кардани муносибатҳои то-
ҷирону ташкилотҳои гуногуни Тоҷикистону Русия мебошад,
ки ҳадаф рушди бахши тиҷорат ва ҷалби сармоягузорй ба
Тоҷикистон ва дастрасй ба технологияи муосир аст.

Сеюм, масъалаи барқарор кардани муносибот бо вилоя-
ту ҷумҳуриҳои Русия аст, ин махсусан ба хотири расидан ба
мушкилии тоҷиконест, ки дар он ҷо кор ва зиндагй мекунанд.
Ҳифзи ҳукуқи онҳо ва таъмин намудани шароит барои кори
онҳо.

Чорум, масъалаи таъсиси намояндагиҳои мо дар Русия
мебошад.

Моҳи август теъдоди зиёди губернаторони Русия ба То-
ҷикистон барои ширкат дар Форуми байни парламентҳо
ташриф меоранд. Мо аз ин маврид истифода хоҳем бурд.
Мекӯшем, ки ба онҳо вохӯрем ва он гоҳ масъалагузори хо-
ҳем кард, ки кадом намуд беҳтар аст - ё мо он ҷо намояндагй
ташкил кунем ва ё, агар пешниҳоди дигар шавад, як хулосаи
аник бардорем.

Масъалаи муҳим ва аслй он аст, ки ҳамватанонамонро,
ки дар Русия зиёданд, ҳифз ва дастгирй кунем.

Ва охирин ҳадафи мо - барои онҳое, ки ба Русия барои
кор мераванд, қаблан дар Тоҷикистон омӯзиши забои, касб
ва қонунҳои Русияро ба роҳ монанд ва ҷои рафти онҳо му-
шаххас бошад, то ки ҳам аз ҷиҳати маънавӣ ва ҳам аз лиҳо-
зи моддй амнияти чунин муҳоҷирон таъмин гардад. Яъне
таваккал кардан набошад...

Мусоҳиб: А. Умарова
(ҳафтаномаи "Миллат", 6 июли 2006)
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

СЕШАНБЕИ ХУНИНИ

КУЛОБ

Рӯзи сешанбе (27 майи соли 2008) амалиёти махсуси
нерӯҳои ҳукуматӣ алайҳи як гурӯҳи мусаллаҳ дар шаҳри Кӯлоб
анҷом ёфт, ки дар натиҷа ҳафт нафар шаҳрвандони
бегупоҳ кушта ва чанд нафар захм бардоштанд.

ТТ

I /■ мрӯз тамоми мардум, сохторҳои давлатӣ ва баху-
I/ I сус мақомоти қудратии кишварро зарур аст сулҳу
щ I суботи сиёсиро пойдор нигоҳ доранд.

JL JL Амалиёти низомие, ки дар Кӯлоб гузашт, бояд
дар доираи андешаи ҷиддй бошад. Чуноне аз васоити ахбор
огаҳ гаштем, Сӯқроб Лангариев аз соли 2002 то инҷониб гӯё
дар ҷустуҷӯ кдрор доштаст. Ин макомоти марбута тӯли шаш
сол дар куҷо ҷустанд ӯро ва ба куҷо нигоҳ карданд, ки як
шахси гумонбар дар ҷинояткорӣ, макони буду бошаш маъ-
лумро дастгир карда натавонистанд? Модоме Лангариев гу-
монбар дар ҷинояткорӣ эълон шудааст, метавонистанд ӯро
хеле пештар ва бе ҳеҷ шӯру ҳангома ва хунрезӣ дастгир ку-
нанд. Дар миёни мардуми осоишта ва дар рӯзи равшан пиё-

120
Сешанбеи хунини Кӯлоб

да кардани чунин амалиёти низомй, ки боиси марги одамон
шудааст, шаҳодат аз он медиқад, ки нақшаи амалй сохтани
амалиёт аз ҷониби масъулини камсавод ва дониши кофии
низомй надошта тарҳрезӣ шудааст.

Мутобиқи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи
милиса" ва "Дар бораи ярок" гузаронидани амалиёти низомй
дар миёни мардуми осоишта манъ аст.

Чаро бори сеюм аст, ки амалиёти низомй бо як шеваи
номуваффақ анҷом меёбад? Амалиёти гузаронидаи мақомо-
ти ВКД дар ноҳияи Рашт ҷиҳати боздошти полковник Мир-
зохӯҷа Аҳмадов ва дар вилоятн Суғд барои дастгир намуда-
ни раиси корхонаи кимиёвии шаҳри Исфара, вакили Маҷ-
лиси вакилони халқи вилоятй пиз як навъ бебарор анҷом
гирифта буданд.

Ии аз он далолат медиҳад, ки тарроҳони амалиёти низомй
барои гузаронидани чорабиниҳои ҷиддй допишу тавоной ва
малакаи кофӣ надоранд.

Натиҷаҳои ин амалиёти низомй бояд ҳамаҷониба тахли-
лу баррасй шуда, лозим аст ба он бах,ои хуқуқӣ дода шавад.

Касоне, ки дар рехтани хуни одамони бегуноҳ саҳм до-
ранд, бояд ба ҷавобгарии ҷиноӣ кашида шаванд.

Абдулло Ҳабибов, генерал-майор
(ҳафтаномаи "Миллат",
29 майи 2008)
Вақте амр қонунро иваз мскуиад...

ТАЪИНИ ГЕНЕРАЛ
ҚАҲҲОРОВ ЗАРБАЕСТ
БА КАМАРИ КОРРУПСИЯ

абл аз баргузории ҷаласаи васеи Ҳукумати ҷумх-
урӣ дар миёни мардум гуфтугузорҳое доир ба ро-
ҳандозй шудани тагйиротҳо дар блоки вазоратхо-
наҳои қудратии кишвар паҳн гардида буд. Дар со-

лҳои охир афзоиши ҷинояткорй ва амалҳои коррупсиони,
фаъолиятн сусти ҳомиёни ҳуқуқу тартибот то ҷое мардум-
ро ба ташвиш меовард.

Боиси хушист, ки дар ҷаласаи Шӯрои амнияти кишвар
чанд рӯз пеш ин масъалаҳо мавриди баррасй қарор гириф-
танд ва нахустин тагйирот низ ба амал омад. Таъини роҳба-
ри нави Вазорати умури дохила бозгӯи он аст, ки дар сиёса-
ти кадрии Ҳукумат таҳаввулоте ба вуҷуд омад. Ин бори ав-
вал аст, ки аз доираи маҳал берун рафта, як вазири калиди
дар ҳукумат аз зумраи ашхоси воқеан мутахассис ва аз шу-
мори он кадрҳое, ки дар миёни кормандони соҳа эҳтироми
Таъини генерал Қаҳҳоров зарбаесш ба ксшари коррупсия

хоса доранд ва эътироф шудаанд, соҳиби таҷрибаи ғанй қас-
танд ва ҳамеша барояшон манфиати давлату миллат аз ма-
нофеи шахсиву гурӯҳӣ боло меистад, таъин гардид.

Ин таъиноти сардори давлат аз ҷониби аҳли ҷомеа ба хубй
истиқбол шуд. Умедворем, ки чунин тамоюл ва тағйироти
кадрй дар дигар соҳаҳо низ роҳандозӣ мешаванд. Таъини
вазири нави умури дохила шаҳодати он аст, ки муборизаи
беамон алайҳи фасоду ришвахорй огоз шуд ва ба сари роқ-
барии вазорат омадани генерал Абдураҳим Қаҳҳоров зар-
баест ба камари коррупсия. Коршиносон ва кормандони
соҳаи ҳуқуқ бар он назаранд, ки тайи ду-се соли ахир фаъо-
лияти умури дохила дар пояи суст қарор гирифт ва хеле кор-
мандони ботаҷриба, кордон ва шоиста бо сабабҳои номаъ-
лум сафи милисаро тарк гуфтанд. Қисмате аз кормандони
хуб аз кор барканор шуданд, иддае дигар мӯҳлатҳои тӯлонӣ
дар ихтиёри бахши кадрҳои вазорат буда, ба ҷои онҳо аш-
хоси тасодуфй ба мансабҳо таъин гардиданд. Дар натиҷа
кори соҳаи милиса ба вазьи мушкиле қарор гирифт, ки дар
ҳақиқат он боиси ташвишу нигаронист.

Агар ба вазири тозатаъини умури дохила, ки фарди
фидой ва дорой дасту дили пок аст, имкон дода шавад, то
мустақилона дар соҳаи милисаи тоҷик тагйироти кадриро
пиёда созад ва ба ӯ имкони тоза кардани сафҳои милиса аз
одамони тасодуфӣ фароҳам гардад, бо имони комил мета-
вон гуфт, ки дар кӯтоҳтарин фурсат ин вазорати басо му-
ҳим ва калидӣ дар кори оромии вазъи кишвар ва мубориза
бо ҳама гуна зуҳуроти номатлуби ҷомеа аз иҷрои вазифаву
ваколатҳои бар ӯхдааш гузошта бо сарбаландӣ мебарояд.

Генерал-лейтенант Абдураҳим Қаҳҳоровро як масъу-
лияти душвору пуршарафе пеш омад. Ӯ бояд бо хизмати
Вақте imp қонупро таз мекупад...

ҳалол исбот намояд, ки танҳо мутахассиси донишманду вар-
зида, ки тамоми зинаҳои корро дар соҳа тай кардааст, мета-
вонад ҳуқуқи маънавии сардор буданро дошта бошад.

Барои ӯ тансиҳатӣ ва дар ин вазифаи масъулу сангин
барори кор мехоҳам.

Абдулло Ҳабибов,
собиқ сардори шӯъбаи сиёсии

Вазорати умури дожила, генерал- майор
(ҳафтаномаи "Миллат", 5 феврали 2009)
Баҳмсшмоҳ дар маркиз тарҳрези туда буд

БАҲМАНМОҲ
ДАР МАРКАЗ
ТАРҲРЕЗИ ШУДА БУД

Ҳафтаномаи "Миллат" бо пурсиши: Баҳманмоҳи хунт
стали тарҳрезишудаи кй буд: КБГ- и СССР, нирӯҳои
демокрапш-миллй-ёяк стали худҷӯш?- ба чанде аз
шоҳидони воқеа муроҷиат намуд.

Y

ануз дар ибтидои бозсозии Г орбачёв ҷомеаи онвақ-
таи шӯравӣ дар ҳар сурат бовар дошт, ки ворид
кардани тагйирот дар системи мафиёзии ҳукумат
1 имкон дорад. Агар пленумҳои аввалини Кумитаи
Марказии Хизби Коммунистам Тоҷикистонро дар солҳои
"бозсозй" ба ёд биёред, яке аз роҳбарони ҳизбиро "генерато-
ри бозсозй", дигарашро қарпб ки "мутаҳаррик"-и ин раванд
ном мебурданд.

Баъди чанде онҳо дар пойтахти ҷумҳурӣ маҳфиле ба номн
"Ҳама дар ҷояш ҳал мешавад" ("Всё решается на месте") таъ-
сис доданд. Ҳадаф аз таъсиси ин маҳфил баргузор кардани

125
Вақте амр қонунро иваз мекупад...

вохӯрии мардум бо роҳбарони воломақом, котибони Кумн-
тан Марказй ва вазирон буд. Бо вуҷуди он ки аҳолии киш-
вар дар ин маҳфилҳо рӯирост аз камбудиҳо дар соҳаи иҷти-
моӣ, мушкилоти худ, камбудй дар фаъолняти сохторҳои
ҳифзи ҳукуқ ҳарф мезаданд, бештарин мушкилоти мавҷуда
ҳал намегардид, чорае ҳам андешида намешуд. Ҳатман аз
чунин муносибат мардум норозй ва дилмонда мешуданд.
Дар натиҷа аксарият аз ҳокимони давр норози гардид.

Мулоқоти аъзои Бюрои Кумитаи Марказиро бо донишҷ-
ӯён дар Хонаи маорифн сиёсӣ ( ҳоло Кохи "Вахдат") ба ёд
биёред. Дар он мулоқот ҷавонон аз мушкилоти худ ба мис-
ли норасоии хобгоҳҳо, кори номунтазами нақлиёт, ошхо-
наҳо, таъминоти шаҳрвандон бо гнзо, идрорпулии донишҷ-
ӯён ва ҳоказо ҳарф заданд.

Ҳокимони давр ваъда доданд, ки ии мушкилиҳо ҳалша-
вандаанд, вале бо гузашти сол ҳукумат донишҷӯёнро боз
гирднҳам овард ва онҳо аз иҷро нашудани мушкилоти мав-
ҷуда изҳори норозигй карданд. Донишҷӯён рӯирост роҳба-
риятро ноӯхдабаро номиданд.

Рӯзномаҳои даврӣ ошкоро аз ин мушкилот ва дигар кам-
будиҳои зиндагии мо менавиштанд ва сабабгорони вазъи-
ятро фош мекарданд. Мардум ба роҳбарият бо шубҳа нига-
риста, фаъолияти онҳоро зери тинқид мегирифтанд. Маҳз
дар ҳамин айём нишонаҳои аввалини пошхӯрии ҳукумати
мустаъмал падид омад. Ин ҳолат дар тамоми Иттиҳоди
Шӯравй эҳсос мешуд. Азбаски бештар аз ҳама ҷавонон шай-
дои афкори домони бозсозӣ гашта буданд, нахустин шуда,
боз ҳаминҳо аз як набудани сухан ва амали ҳокимони давр
норозигй баён карданд.

Воқиан, ҳукумат мардумро дар масъалаи қонун дар ба-
рон забони тоҷикӣ ва озодии виҷдон бозй медоронд.

Вазъиятро ноҷӯрии иқтисодй ҳам аз будаш мураккабтар
to

--1

Барой озоди ва истиклолият. Майдони назди КМ Ҳизби Коммуниста Тоҷикистон

Баҳманмоҳ дар маркиз тарҳрези туда буд
Вақте амр қонунро иваз мекуиад...__________-______

месохт, фақат 10 фоизи ҳосили пахта дар дохили ҷумҳурй
коркард мешуд.

Дар он солҳо заводу фабрика, умуман корхонаҳои дорои
аҳамияти умумииттифоқӣ сохта мешуданд. Ва барои фаъо-
лият дар онҳо аз дигар ҷумқуриҳо коргарон, мутахассисон-
ро оварда, ин қувваи кориро бо манзил ва маоши беҳтар
таъмин мекарданд. Дар холе ки худи мардуми тоҷик бекор
мегашт. Ҷабҳаи ягона барон онҳо пахтазори сузон ба ҳисоб

мерафт.

Норозигӣ аз вазъи ташвишовари иҷтимой ва бефаъолия-
тии ҳукуматдорон рӯз ба рӯз зиёд мешуд. Хабари изҳори
чунин норозигии мардум аз роҳҳои гуногун ба Маскав ме-
расид. Марказро лозим меомад, ки тадбирҳои қатъи анде-
шад гунаҳкоронро бо ҳадафи дарси ибрат шудан ба дига-
ронсахт ҷазо диҳад. Чунин як нақша дар Марказ кашида

шуда буд.

Тавре мегӯянд, фасод ё ғализи дар ҷои ноустувор cap ме-
занад. Воқеаҳо сурате доштанд, ки маркази таҷрибаи ҷазо
Душанбе қарор гирифт. Ҷомеаи гуногунмиллати норози
моҳи феврали соли 1990 ба хиёбонҳои шаҳр рехтанд. Ва ин
гирдиҳамоиҳо дар муқоиса бо ҳаводиси Алмаато ва Тбилиси
бар хилофи сенарияи тайёр ранги дигар гирифт. Агар дар
шаҳрҳои мазкур пахш кардани эътирози одамон аз ҷониби
ҳукумат даст дода бошад, пас дар Душанбе тазоҳургарон ба
Ҳукумат ғолиб омада, якбора се роҳбари аввали ҷумҳури ба
Протоколи истеъфо имзо гузоштанд.

Марказ (намояндааш Борис Пуго) чун бидид, ки амалие-
ти тазоҳургарон аз чаҳорчӯбаи нақшаи кашидашуда берун
мебарояд, усули дигареро пеш гирифт. Бо ёрии мафия ва
гурӯхдои ҷиноятпеша дар шаҳр горатгариву роҳзаниро таш-
кил кард. Овозаҳое паҳн мекарданд, ки гӯё русҳоро кушта
истодаанд. Биноҳои фарҳангиро оташ мезананду метарко-

128
Баҳманмоҳ дар маркиз тарҳрезӣ гауда буд

нанд. Ҳадаф ин буд, ки тазоҳуроти Душанбе аз тарафи ҷомеа
ҳамчун шӯриши миллатчиён баҳодиҳӣ шавад.

Бетартибиҳо дар Душанбе голибан аз фаъолияти ҷоҳило-
наи худи ҳукумат cap зада, боиси рехтани хуни бегуноҳони
зиёде гардид.

Ба мақсади шикастани рӯҳи озодихоҳӣ ва истиқлолтала-
бии халқҳои СССР Кумитаи Марказии КПСС он чи аз дас-
таш меомад, пеш меандохт, то ин муборизаи онҳоро ба маҷ-
рои ЗИДДИЯТҲОИ байнимиллй ва мазҳабй равона созад. Би-
нобар ин аз вайронкории гурӯҳҳои ҷиноятпеша васеъ исти-
фода бурда мешуд. Дар натиҷа намоишҳои бисёрмиллатаи
моҳи феврали Душанберо низои байни миллатҳо маънидод
карданд. Яъне фоҷиаи февралии шаҳри мо характери ҷазо
дошта, як навъ адаб додан ба халқи тоҷик ва дигар милла-
тҳо буд.

Моҳи феврали соли 1990 оммаи васеи мардум, ки аз на-
мояндагони халқу миллатҳои гуногун ба хам меомад, на бар
зидди арманиҳову дигар миллатҳои чун худаш аз ҳукумат
норозй, балки алайҳи дурӯғу игво, беадолатиҳо, худи систе-
мае, ки баъди ду сол Тоҷикистонро ба ҷанги бародаркуш тела
дод, ба майдонҳо баромада буд.

Абдулло Ҳабибов, шоҳиди воқеа
(ҳафтаномаи "Миллат",
12 феврали 2009)
Вақте амр қонунро шаз мекупад...

.Пас аз воқеаҳои феврал, ки гуфтанаш талх аст, по-
гуфтанаш гуноҳ, овозаҳо карданд, ки дар маӣдоп ав-
бошҳо, мастҳо, нашъамандҳо бештар будапд. Аммо
ип тавр набуд. Мардуми мусулмон бештар будапд.
Очҳо ба ҷуз сухани ҳақ, каломи "Қуръон " ба чизи дига-
ре гӯш намедоданд. Вақте ки аҳли дип бо опҳо ҳарф
мезад, гӯш медодаид, ҳатто ба ҷойҳояшон менишас-
танд. Даст ба дуои хайр мебурданд, "омин" мегуф-

танд...

Р. Ёрмуҳаммадов
(маҷаллаи "Тоҷикистон"
№3, 1992)
Русин қатъияти Тоҷикистонро тарафдорӣ мекунад

РУСИЯ ҚАТЪИЯТИ
ТОҶИКИСТОНРО
ТАРАФДОРИ МЕКУНАД

Мусоҳиба бо раиси Ҳаракати
ҷамъияпгии "Дӯстони Русин ",
генералы мустаъфӣ Абдулло Ҳабибов

Г

орхе аз коришносоп бар ин боваранд, ки ахиран дар
I ■ Тоҷикистон тамоиле мушоҳида мешавад, ки агар
Ш онро бадбшш нисбати Русия пагӯем, раваиди дӯстӣ
ҳам наметавон номид. Албатта, ин гуна дидгоҳ бет-
тар хоси расонаҳо ва коршиношш Русия аст. Ии дар ҳола-
тест, ки дӯстии байни мардуми ду кишваррешаҳои чандинсо-
ла дорад ва гарошиу таваҷҷӯҳи мардуми мо ба самти Русия
рӯ ба афзоиш асту ҳеҷ майли к am шуданаш мушоҳида наме-
гардад. Албатта, омилҳои ин гароширо мову шумо медонем.
Мардуми Русия ҳам, то ҷое иттилоъ дорем, бадхоҳи мо ие-
станд. Аммо бо вуҷуди ии, яъие ҳарчаид мо гароииш бештар
ба Русия дорем, дар ои.ҳо вогароӣ нисбати мо ҳаст. Ин ҳолат-

131
Вақте сшр қонунро иваз мекунад..._____________________

ро, ба назари Шумо, сабаб чист?

- Ин ҳолат як решай таърихӣ дорад. Мо бояд ин масъала-
ро аз паҳлуҳои гуногун арзёбӣ кунем. Аз замоне, ки Тоҷики-
стон истикдолият ба даст овард, муносибати раҳбарияти
кишвари мо бо Русия хеле хуб аст. Аз як тараф, мутаассифо-
на, ҳамсояҳои мо инро нагз қабул намекунанд, чунки солҳои
Шӯравӣ ҳам онҳо чунин меҳисобиданд, ки қудратн асосӣ дар
Осиёи Миёна ҳастанд ва бояд чунин бимонанд. Чй тавр ме-
шавад, ки Тоҷикистон аз онҳо вобаста набошад? Яъне қув-
вае вуҷуд дорад, ки соҳибистиклол будани Тоҷикистонро
намехоҳад.

Дуюм, дар дохили Тоҷикистон гуруҳҳое ҳастанд, ки Ру-
сияро он қадар писанд намекунанд ва дар ин фикранд, ки
Амрико ё Эрон ё Чин ё дигар давлат аз Русия беҳтар асту ба

мо бештар кӯмак мерасонад.

Сеюм, албатта, дар Русия низ қувваҳои гуногун ҳастанд.
Хабар доред, ки Русия як давлати озод аст ва ҳар кас фикру
ақидаи худро баён мекунад. Аз ҷумла он гурӯҳҳои фашисти,
ки ҳастанд, нороҳатанд - чй тавр мешуда як кишвари хурде,
ки то дирӯз ба Русия хушомад мегуфт, имрӯз худро соҳиби-
стиқлол медонаду аз Русия мехоҳад - ин давлат чун шарики
баробар ба вай муносибату ҳамкорп кунад? Дар маҷмуъ
метавон гуфт, ки асоси воқеаҳо ё падидаҳое, ки вақтхои ахир
дар муносибати ду кишвар зуҳур карданд, ҳамин сабабҳост.

Гарчанде роҳбарияти давлати мо як сиёсати бисёрсамта-
ро пеш гирифтааст, ин маънии онро надорад, ки бо як киш-
вар муносибатро хуб ба роҳ монему ба яки дигараш, ки ро-
битаи чандинасра дорем, қатъи робита кунем. Русҳо беҳуда
нагуфтаанд - "старый друг лучше двух новых" (дӯсти дерина
беҳ аз ду дӯсти нав).

Агар дар ёдатон бошад, қабл аз сафари Президента киш-
вар ҷаноби Эмомалӣ Раҳмон ба Маскав овозаҳои зиёде паҳн
Русия қатъияти Тоҷикистонро тарафдорӣ мекунад

гардид. Яке мегуфт: меравад ва дигарй мегуфт: намеравад.
Ҳатто баъзеҳо мегуфтанд, ки бояд наравад ва аз йн тариқ ба
русҳо қудрати худро нишон диҳем. Аммо Президента киш-
вар ба унвонп як шахси оқилу дурбин ба ин натиҷа расид, ки
бояд равад ва бояд бо тарафи Русия сари мизи гуфтушунид
нишинад. Чунки Русия як кишвари дӯст аст ва байни дӯстон
ҳам гоҳ-гоҳ ҳамдигарро нафаҳмидан мешавад. Ӯ бояд биг-
ӯяд, кн агар шумо шарики стартегии мо, дӯсти мо бошед, аз
манфиати мо пае рӯй нагардонед ва онро нодида нагиред.
Албатта, чунин ҳам шуд, ки ин ба нафъи кишвари мо буд.
Ва дар вохӯрие, ки ба наздикӣ байни сарвари давлати мо
ҷаноби Эмомалй Раҳмон ва ҷаноби Дмитрий Медведев су-
рат мегирад, ман бовар дорам, ки масъалаҳо бештар ҳалли
худро меёбанд ва Русия он тамоили дӯстонаеро, ки нисбати
Тоҷикистон дошт, идома медиҳад ва корҳо дар оянда беҳ-
тар ҳам мешаванд.

- Шумо дар баёпи омилҳое, ки то ҳадде ба сард шудани ра-
вобити Тоҷикистон ва Русия таъсир доштсшд, ишора кардед
ва гуфтед, кияке аз опҳо вуҷуди гурӯҳҳои фашиста дар Русия
аст. Ба фикри Шумо, иллати ба вуҷуд омадаии ии гуруҳҳои
тундравимиллатгаро ёҳамои тоссарҳо дар Русия чист?

- Ба назари ман, тавре, ки мо дар Тоҷикистон дар бораи
худшиносии миллй ran мезанем, дар бораи худогоҳии мил-
лат ran мезанем, яъне аз сарвари давлат шурӯъ карда, то
кормандони расонаҳо ҳамарӯза дар ин бора ran мезананд,
ҳамин гуна дар Русия низ дар матбуот ва телевизион бар-
раей мешавад, яъне мебинед, ки чунин тамоил ҳаст. Яъне бояд
як ифтихори миллй дар дилҳо пайдо шавад. Лекин дар ин
вазъият баъзе қувваҳо ва гурӯҳҳое ҳастанд, ки аз самти му-
айянкардаи роҳбариятп давлати Русия- берун мераванд ва
дастаҳои фашистй ташкил мекунанд, ки онҳо аз дидгоҳи хут
Виқте амр қонупро иваз мекумад...______________________

дашон дар паи нишон додани иқтидору бузургии русҳо ҳас-
танд. Лекин сиёсати давлат ин гуна нест.

Аз тарафи дигар, замони Шӯравӣ дар худи Русия аз бай-
ни кишварҳои дигари Оспён Мпёна Тоҷикистонро бештар
мешинохтанду тоҷиконро бештар эҳтиром мекарданд. Са-
баби асосӣ ин буд, ки мардум маданияти мо, адабиёти моро
медонистанд ва медиданд, ки мо то чи ҳад фарҳанги боло
дорем. Аммо имрӯз оё ягон кнтоби шоир ё нависандаи то-
ник ба русй тарҷума ва нашр шудааст? Оё ягон филми наве,
ки тоҷику Тоҷикистонро битавонад ба хубп муаррпфи ку-
над, дар Русия ба намоиш гузошта шудааст? Мутаассифо-
на, не! Муносибати маданй кариб вуҷуд надорад. Дар ҳола-
те, ки мардумро пеш аз ҳама маданияту санъат ба ҳам на-
здик мекунад. Аз ин хотир барон ҷавони рус, ки аз фарҳанги
мо хабар надорад, тоҷик баробари як эфиопӣ ё анголӣ аст.

Дуюм, расонаҳои мо навиштапд ва менавнсанд, ки дар
Русия ниҳодҳои қудратии кишвар нисбат ба тоҷикон хушу-
натро раво мебинанд ва онҳоро азият медиҳанд. Аммо биё-
ед, як оморро баррасӣ кунем. Дар тамоми Тоҷикистон соли
гузашта 11600 ҷиноят содир шудааст. Аммо дар ҳамин муд-
дат дар Русия аз тарафи шаҳрвандони мо тақрибан 7000
ҷпноят содир шудааст.

- Албатта, узр мехоҳам, аксори им ҷииояте, кимегӯед, та-
халлуфҳои ночизест, мисли якрӯз дертар ба қайд даромадсш
ва ё роҳро нодуруст гузашпган ва хилофҳое аз им ист, ки онро
ҷиноят гуфтаи намешавад.

- Бале, мешавад гуфт, ки қисми ин ҷиноятҳо қонунвайрон-
кунӣ бошанд. Пекин қисми зиёдаш ҷиноятҳои вазнинанд.
Дар бисёри мавридҳо худи шаҳрвандони мо нисбат ба ҳам-
ватанони худ ҷиноят содир мекунанд. Мақсад, ба ин чизҳо
Ру сия қатъияти Тоҷикистонро тарифдори мекунад

ҳам ниҳодҳои қудратии Русия баҳо медиҳанд ва ҳам худи
аҳолни ин кишвар. Вақте як тоҷик ба Русия мераваду лафзи
руспро медонад, савод дорад, аз қонунҳо ва ҳукуқи худ бо-
хабар аст, дорои муносибати хуб бошад ва қонунҳои Русия-
ро ваГфон накунад, ба вай ҳеҷ корманди ниҳоди қудратии
Русия коре надорад. Ба ҳамин хотнр ман як чизро таъкид
карданиам.

Дар Тоҷикистон кадом вазорат дар маҷмӯъ ба кишвар
наздики дувуним миллиард доллар ворид мекунад? Ҳеҷ ка-
дом! Ammo муҳоҷирони меҳнатии тоҷик ҳамин микдор маб-
лағ равон мекунанд. Бароп ҳамин бояд дар Тоҷикистон як
вазорат (кумпта)-и махсус ташкил дод, кн ба масъалаи му-
ҳоҷирон машгул шавад. Яъне муҳоҷирон бояд соҳиб дошта
бошанд ва барои равон кардани шаҳрвандонамон ба Русия
мо бояд аввал онҳоро омода кунем, бояд касб, муносибат,
ҳуқуқ, забои ва гайра биомӯзонем. Хуллас, ба фикри ман,
ташкил кардани як ниҳод, ки имрӯз машгули масъалаи му-
ҳоҷирони меҳнатӣ бошад, хеле зарурист.

Як мисоли дигар. Ду сол аст, ки дар Душанбе нишастҳои
байнипарлумонӣ доир мешаванд. Ин кор бо ташаббуси сар-
вари давлат ва раиси Маҷлиси мнллии Маҷлиси Олии Ҷумҳ-
урии Тоҷпкистон мӯҳтарам Маҳмадсаид Убайдуллоев таш-
кил шудааст. Дар ин нишастҳо губернаторҳои Русия ҳам
меоянд ва мегӯянд, ки мо ҳозирем ҳар як тоҷикеро, ки нис-
баташ ноҳаққӣ раво дида шудааст, шахсан қабул карда, муш-
килашро ҳал намоем. Ҳатто дар хеле шаҳрҳои Русия дар
назди мақомоти иҷроияи ҳокимиятн давлатӣ шахсони мах-
сус ба инкор машғуланд... Воқеияти дигар. Дар байни онҳое,
ки аз Русия раддимарз (депортатсия) шудаанд, сокинони
вилояти Суғд хеле каманд. Сабабҳои ин, аз як тараф, ба са-
Вақте сшр қонунро иваз мекунад..._____________________

тҳи забондониву ихтисосу аз қонунҳо огоҳии онҳо вобас-
тагӣ дошта бошад, аз тарафи дигар, натиҷаи амали роҳба-
рони вилояту ноҳияҳо мебошад, ки рафта бо роҳбарони ви-
лояту шаҳрҳои Русия сӯҳбат кардаанд, қарордодҳо баста-
анд.

- Шумо фармудед, ки дар Русия ҳаммисли Тоҷикистон та-
лқини бедории миллӣ то ҳадде ба як бахиш бариомаҳои дав-
лат табдил шудааст. Аммо Худоро шукр, ки дар мо бедории
миллӣ ишкли хушунатомез пагирифтаву ба ҳадди фашизм ҳам
намерасад. Аз тарафи дигар миллатирусро намешавад як мил-
лати хушунатгаро гуфт. Ба иазари шумо, хушунатгаро шу-
дани тамоили миллигароӣ дар Русия чист? Яъне аз чӣ боис ин
гурӯҳҳо то ҳадди cap буридани як инсон ба хушунат даст
мезананд?

- Аввалан, бояд гуфт, ки ҷинояткор миллат надорад. Дуюм,
Русия як давлати федеративй аст, яъне дар Русия миллатқои
гуногун зиндагӣ мекунанд. Ва он тавр, ки шумо ишора кар-
дед, хушунат дар фарҳангу маданияти русҳо воқеан нест.
Аммо бояд як масъаларо ошкор гуфт. Барой раҳбарияти
Русия проблемаи хеле бузург масъалаи майзадагй аст. Яъне
миллати асосии Русия - русҳо рӯз аз рӯз кам мешаванд ва
генофонди миллат рӯз то рӯз вайрон мегардад. Ин майзада-
гии густарда ба як нобудй, ба як ҷаҳолат мерасонад. Бо сӯйи-
стифода аз талошқои давлат дар самти бартараф кардани
ин мушкилот гурӯҳҳо ва шахсҳое, чи дар дохил ва чи дар
беруни Русия, ҷавононеро, ки ҳануз ташхиси дурусте аз хубу
бад надоранд, гирди як гоя ва гурӯҳе ҷамъ меоранду ба онҳо
таълим медиҳанд. Ин омӯзишқо ҳам ҷисмонӣ ва хам мафку-
Русия қатъияти Тоҷикистонро тарафдорӣ мекунад

равӣ мебошанд. Ба онҳо гаштаю баргаштатакрор мекунанд,
ки бояд миллати рус аз ҳама бартар бошад, аз ҳама пурқуд-
рат бошад, аз ҳама боло бошад ва дар ҳамин рӯҳия ин ҷаво-
нони камтаҷриба тарбият меёбанд. Ҷавоне, ки дар чунин
рӯҳияи бадбинӣ нисбат ба миллатҳои дигар тарбият шуда-
аст, ҳатман ба амалҳои ҷинояткорона даст мезанад. Мутас-
сифона, ҷавоне агар як бор ба ҷиноят даст зад, ҷинояткор
мешавад.

Бояд қайд кард, ки ду сол қабл роҳбарияти Русия вуҷуди
ин гурӯҳҳоро ё нодида мегирифт, ё ба онҳо таваҷҷӯҳ надошт,
ё амалҳои носавоби онҳоро авбошӣ арзёбй мекард. Лекин
вақтҳои охир ин хатарро, пеш аз ҳама, барои давлати феде-
ралии худ эътироф намуда, дар қонунҳояшон банди махсус
ворид карданд. Яъне ин амалро ҳамчун ҷинояти сахт маҳ-
кум мекунанд.

- Ба ҳар ҳол, ниҳодҳои қудратии Русия, яьне милиса ва ам-
нияти ин кишвар, хеле тавоноӣ доранд, ки битавонанд ин гур-
ӯҳҳои ба ном тоссарро зери пазорат бигиранд ва пеши роҳи
фаъолияти онҳоро пурра банданд. Ҷолиб ин ки ҳамон гурӯҳҳои
фашистии рус бешпгар дар шаҳрҳои марказии кишвар амал
доранд, яъне ҷугрофиёи фаъолияташон он қадар густурда мест.

- Бале, асосан дар шаҳрҳои Москаву Санкт-Петербург,
Екатеринбург ва боз чанд шаҳри калони дигар онҳо фаъо-
лият доранд...

- Бо ин ҳисоб пешгирии фаъолияти онҳо набояд зиёда муш-
кил бошад. Пас чаро то имрӯз ин корро намекунанд? Агар ин
ҳолат дар як кишвари Африқо сурат мегирифт, шояд инти-
Вақте имр қонунро иваз мекунад...

зор надоштем, ки ҷилавгирии он зудтар сшҷом пазирад. Аммо
Русия чутш қудрат дорад ва оё талошҳо ва барномаҳое дар
ин росте ҳастанд?

- Мо бо барномаҳои ҳукумати Руспя ва ниҳодҳои қудра-
тии он шпнос ҳастем. Онҳо исбот мекунанд, ки аз ҷонибн
ҳукумат ва ниҳодҳои қудратй чорақон хеле зарур ва қатъи
дар ин самт андешида шудаапд. Онҳо ин падидаро як хатари
миллй ҳисоб мекунанд. Чунки агар баинн миллатҳои дохи-
лн Русия ин бадбннӣ шурӯъ шавад, хеле хатарнок аст. Ва
ахиран, дар ҳафтаи гузашта дар баромадаш сарвазири ин
кишвар - ҷаноби Владимир Путин низ ин мавзӯро таъкид
дошт.

- Шума фармудед, ки солҳои ахир осори нависандагону шо-
ирони мо дар Русин муаррифй нашуда. Аммо ба назар мерасад,

- зарурсипи муаррифии ҷугрофиёи кишвар низ дар сатҳи бай-
налмилал матраҳ аст. Таври мисол, дарёи Вахт як рӯди дол и-
лимарзӣ маҳсуб мегардад ва дар рӯи он сохтани нерӯгоҳ кори
дохилии Тоҷикистон аст. Шояд изҳороти ҷаноби Дмитрий
Медведев дар Тошканд низ аз ҳамин ҳолат сарчаиша меги-
рифт?Ба ҳарҳол, ин изҳоротро аксарирӯшапфикрон варасо-
иа.ҳои мустақили Тоҷикистон моианди таҳдид ба манфиати
миллй арзёбй карда, ба он вокуниш нитон доданд ва фикр меку-
нам, набояд онро ба унвони зуҳури русиябадбинй арзёбй намуд.
Суоли ман ин аст, ки бо эыпибор ба муҳим ва хеле ҳассос бу-
дани баҳси об дар имрӯзу ояндаи минтақаы Осиёи Марказй дар
ин замина Русия чй нақше метавонад дошта бошад?

- Шумо як саволро матраҳ кунед, ки чаро Ислом Кари-
мов ин масъаларо ба миён гузошт, дар сурате ки сафари
Дмитрий Медведев тамоман ба масъалаҳои дигар вобаста
буд?! Роҳбарияти Ӯзбакистон мехоҳад, ки Тоҷикистон даст-
Русия қатъияти Тоҷикиспюнро тарафдорӣ мекуиад

нигар бошад, яъне бозори Ӯзбакистон бошад, бозори сав-
дон газ, бозори савдои барқ ва маҳсулоти дигар. Аз ин хо-
тнр талошн монеа эҷод кардани роҳбарияти Ӯзбакнстон
барои сохтани нерӯгоҳҳо дар Тоҷикистон ғайра асоси мус-
таҳкам надорад. Аз сӯи дигар, роҳбарияти кишварн ҳамсоя
мехоҳад Тоҷикистон ва Русия байни ҳам ихтилофи шадид
дошта бошанд. Зеро давлати ҳамсоя дар хавотир аст, кн
Тоҷикистон Рогунро бнсозад ва миҳоят роҳҳос, ки моро аз
бунбасти коммуникатсионӣ беруп мсоваранд, сохта шаваид,
дигар онҳо фпшоре ба сари мо оварда паметавонанд ва "Роҳп
абрешнм" низ масирашро аз хоки Тоҷикистон оғоз хоҳад
кард...

Аз тарафи дигар, аз тамоми обн мавҷуда дар кишвар мо
10-12 дарсадашро истифода мекунем, боқимондааш ба Ӯзба-
кистону (52%) Туркманистону Қазоқистон (36%) мерасад.
Гузашта аз ин, аз ҷойҳое, ки дарёҳои мо мегузаранд, дар
қаламрави Ӯзбакпстон қарнб дар ҳар як ноҳпя обанборҳои
азиме сохтаанд ва ин ҳамон ҷойҳост, ки микдори зиёди об
нигоҳ дошта мешаваду то баҳри Арал намерасад. Аммо агар
мо дар обанборҳоп Тоҷикистон бптавонем обро нигоҳ до-
рем, ба манфиати Ӯзбакистон ва ҳар кншвари дигари по-
ёноб аст. Зеро агар зимистон об захира шавад, дар тобис-
тон имкони бештар ҷорӣ шуданн он вуҷуд хоҳад дошт.

Дар ин мавриддар бораи нақше, ки Русия метавонад дошта
бошад. Ба ақидаи май, Русия бо нуфузе, ки ҳоло ҳам дар киш-
варҳои минтақаи Осиёи Марказй дорад, қамчун меросхӯри
собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ нақши довари холисро бозида, ба-
рои оддӣ гардонидани равобити ин кишварҳо байни ҳамди-
гар бикӯшад, инчунин бо ворид намудани сармоияи хеш ба
минтақа бидуни ҳеҷ гуна тарафгирй, метавонад мавқеи худ-
ро мустаҳакам созад ва мавриди эътимоДи ҳама кишварҳои
Осиёи Марказй гардад.
Вақте амр қонунрд иваз мекуиад...________

- Ҳамеша дар мавриди ҳамкориҳои Тоҷикистону Русия ба
мафҳуми ҳамкориҳои низомӣ таъкид мешавад. Аз сӯи дигар,
ахиран copy садоҳое дар борсш пойгоҳи низомии Руст дар
Тоҷикистон ба вуҷуд омадааст, ҳадди ақал дар расоиаҳо.
Ҳатто гуфпга мешавад, ки як сабаби боздоранда дар пешорӯи
ворид шудани сармоя ба Тоҷикистоп вуҷуди поӣгоҳи низомии
Русия аст. Ба фикри шумо, будсши ин пойгоҳи низомӣ ба ҷой-
гоҳи Тоҷикистон дар муодилот ва муомилоти баӣпалмалал боз
чӣ омиле пЮьсир мерасопад?

- Бнёед, солҳои 90-и асри гузаштаро ба ёд орем. Як гурӯҳ
давлатҳо мақсад доштанд, ки Тоҷикистон пора-пора шавад.
АмалП гаштани ин ҳолат наздик буд ва агар метавонистанд
вазънятеро, ки дар Афғонистон вуҷуд дошт, ба кишвари мо
гузаронанд, Тоҷикистонро дар ҳақиқат пора-пора мекар-
данд. Дар қамон ҳолати хеле душвор нерӯҳои Русия ва не-
рӯҳое аз дигар кишварҳои узви Паймони Амнияти Даста-
ҷамъӣ сарҳади кишвари моро ҳифз карданд ва ёри расон-
данд, ки дар Тоҷикистон оромӣ бошад. Аммо савол ин аст,
ки сармоя ба кишвари ором меояд ё ба ҷои ноором? Албат-
та, ба кишвари ором. Тоҷикистон имрӯз кишвари осуда ва
будани қувваҳои низомии Русия дар ин ҷо як кафили амни-
ят аст. Дуруст, ки вақтҳои охир бо Амрико, Эрон ва Чин
ҳамкориҳо дорем ва баъзеҳо аз ин кишварҳо умеди бештар
мебаранд. Аммо оё ин давлатҳо метавонанд кафили амния-
ти мо бошанд? Аз тарафи дигар, онҳо аз ҳамкорӣ бо Русия
манфиати бештар доранд. Таври мисол агар аз Эрон хоста
шавад, ки хдмкорй бо Русия ё Тоҷнкистонро дар дои аввал
гузорад, бояд ошкор гӯем, ки албатта Русияро интихоб хо-
ҳад кард. Ё мисоли дигар, низомих,ои амрикой дар пойгоҳи
"Манас" шаҳрвандн Қирғизистонро куштанд. Аммо меби-
нед, ки дар мо ин хел нест, муносибати мо бо низомиёни
Русия хеле хуб аст. Онҳо ҳам мардумро эҳтиром мекунанд
Русин қатьияти Тоҷикистонро тарафдорӣ мекунад

ва аз як нигоҳ, дар тобеияти Сарфармондеҳи кулли Қувваҳои
Мусаллаҳи Тоҷикистон, яъне Президента кишвар қарор до-
ранд. Ба ҳамин хотир фикр мекунам, будани ин пойгоҳ ба-
рон ҷалби сармоя ба Тоҷикистон ва таъмини оромӣ хеле
хизмат мекунад.

- Як бахши муҳим дар робитаҳои Тоҷикистону Русин - ин
баҳси сохтани нерӯгоҳи Рогуп аст. Огоҳ ҳастед, ки Рогун
кафили таъмини истиқлоли эиергетикии кишвари мо хоҳс/д буд.
Фикр мекунед, билахира Русин дар ин росте ба чй тасмим ме-
расад ва дар сохтани Рогун чӣ нақше хоҳад бозид?

- Масъалаи сохтани Рогун имрӯз як каме печнда шудааст
ва ранги сиёсй мегирад. Қаблан сохтани онро ба дигарон
вогузор карданй будем. Имрӯз тасмим гирифтаанд, ки онро
худамон месозем. Албатта, ин падидаи хубест ва фикр меку-
нам, Рогунро хоҳем сохт. Хуб, инро чй тавр бояд амалй кард?
Аввалан, бо ҷалби сармоя. Консорсиум сохтем, аммо то ҳол
фақат ваъда мекунанду мушаххасан касе ҳамроҳ нашудааст.
Дар Русия ҳам он ниҳодҳое, ки Роғунро сохтан нахостанд,
аз ҷумла РусАл, медонед, ки ширкатҳои нимхусусиву ним-
давлатианд ва сиёсати худро доранд. Онҳо мехоҳанд, ки дар
ҷаҳон монополист бошанд ва мо дар кишвари худамон бояд
ба ин роҳ надиҳем. Ба фикри ман, роҳи ҳалли ин масъала он
қадар мушкил нест. Имрӯз дар Русия мутахассисоне, ки дар
сохтмони Рогун кор мекарданд, хеле зиёданд ва бовар ку-
нед, онҳо ҳанӯз Тоҷикистонро ватани худ меҳисобанд ва
омодаанд, ки биёянду дар кори ба поён расондани сохтмони
нерӯгоҳи Рогун фаъолият кунанд. Албатта, агар давлат онҳ-
оро даъват намояд. Яъне яке аз роҳҳои сохтани Роғун ба
ҳамон мутахассисон муроҷиат кардан аст. Ба онҳо бояд биг-
ӯем, ки биёед, мо дар ин ҷо бароятон шароит муҳайё меку-
нем.
Вақте imp қопунро таз мекупад... ___________________

Дуюм, аз гапи зиёд гуфтан беҳтар аст дар паи кор бошем.
Хоҳ дар омӯзишгоҳҳо ва хоҳ дар мактабҳои олӣ бояд мута-
хассисон омода намоем. Чункм хоҳ-нохоҳ фардо ба онхо
зарурат дорем ва ҳангоме ки кор cap шуд, аз нарасидани
мутахассис нолидан ягон фонда намеорад.

Сеюм, ман бовар дорам, Русия дар бунёди нерӯгоҳи ба-
рқии Роғун ширкат меварзад ва ин катъияти моро дар мав-
рнди он ки саҳмияи асосии Рогун бояд дар дасти мо бошад,
русҳо ҷонибдорП ҳам мекунанд.

. Шумо фармудед, ки русҳо омодсишд ба Тоҷикистон биё-
яид. Аммо як назарсапҷие, кч охирсш эълом шуд, нишон меди-
ҳад, ки камтарии шумори пурсидашудагоп изҳор доштаанд,
ки ба Тоҷикистопу Қиргизистои ҳозирсшд сафар кунанд. Ин
ҳолатро чӣ гуна мешавад шарҳ дод?

- Хуб, бубинед, як одам барон чй'сафар мекунад? Якум,
барон аёдатн хешу табор. Дуюм, барон тиҷорат. Сеюм, ба-
рон пстироҳат. Х,оло робитан хешу табори хает, меоянду
мераванд, лекин хеле кам. Моли тиҷоратӣ хам он кадар на-
дорем, ки аз Русия биоянд. Бештар тоҷирони мо аз Русия
бор мекашанд. Аммо саёҳат... Мо имконоти хеле зиёд до-
рем, лекин, мутаассифона, инфраструктура надорем. Имрӯз
аз Русия ё дигар кишварҳо баТоҷикистон сафар кунанд хам,
мо мутахассисе надорем, ки онҳоро роҳбалади хуб бошад.

Мо зуд-зуд дар бораи туризм гаи мезанем, лекин ягон кори
амалй дар ин соха дида намешавад, ба гаир аз чанд тане, ки
дар донишгоҳи санъат таҳсил мебинанд, ва онҳо хам дар
оянда мутахассиси кор дар офисҳо ва мехмонхонаҳо меша-
ванд. Лекин омодагии кадрҳоро барон соҳаҳои дигар хам
бояд дар назар шрифт. Ҳоло чанд меҳмонхонаи дараҷаи
боло сохта истодаем. Сапёҳон меояпд ва дар ин мехмонхо-
наҳо онҳоро ҷо мекунем. Лекин баъд куҷо раванд? Кӯҳҳои
Ру сия цатъияти Тоҷикистопро тарафдорймекунад

баланду табиати ҷолиб дорем, лекин инфраструктураи ис-
тироҳату саёҳат надорем. Сардори давлат борҳо барон руш-
ди ин кор талош карда, дар роҳи ннкишофи туризм бо бисер
давлатҳо қарордод баста шуд. Аммо мутахассисони дорой
дониш ва таҷриба дар ин соҳа, мутассифона, хеле каманд.

Дар дохили кишвар ҳам, яънс саёҳати дохилй умуман ба
роҳ монда нашудааст. Бовар кунед, аксари донишомӯзони
мактабҳои мо, умуман ҷавонон кӯҳҳоп днёри худро намедо-
нанд ва онҳое ҳам, ки дар Душанбе ҳастанд, танҳо дараи
Варзобро дидаанд. Охир, фақат Варзоб ҳама диданиҳои
Тоҷикистон нест. Ифтихори ватандорй аз донистану пара-
стидани зебоиҳои ватан мустахкам мешавад. Ман дар Эрон
дидам, ки гурӯҳ-гурӯҳ талабаҳои мактабро аз тамоми на-
воҳии кишвар ба оромгоҳи Фирдавсй меоварданд.

Дар Лучоб ва боги ба коми устод Айнй оромгоҳи чандин
фарзандони бузургп миллати тоҷнк ҳаст. Кай чунин меша-
вад, ки мактаббачаҳо сарҷамъ раваиду оромгоқи Садрид-
дин Айнй, Мпрзо Турсунзода, Лоиқ Шералй, Бобоҷон Ғафу-
ров, Боқӣ Раҳимзода ва дигаронро зиёрат кунанд ва бо ҳаёти
ин бузургон бештар ошно бишаванд?

-Маъмулан дар муносибати давлатҳо барномаҳои роҳбур-
дие вуҷуд дораид. Бо таваҷӯҳ ба он ошноие, ки шуме аз барно-
маҳоы давлапш Русия doped, оё ин кишвар дар муносибат ба
давлатҳои Осиё Марказӣ ва ба вижа Тоцикистон чунин як
барномаи роҳбурдии мушаххас дорад? Агар дорад, ин барно-
маи роҳбурдӣ кодом ҷиҳатҳоро фаро мегирад?

- Мутаассифона, бояд гӯем, ки дар қақиқат Русия чунин
стратегия тарҳрезӣ накарда буд. Чунки доираҳои тасмим-
гиранда назар доштанд, ки кишварҳои Осиёи Марказй ҷои
рафтан надоранд ва хоҳ-нохох, ба Русия вобаста хоҳанд монд.
Лекин ахиран фаҳмиданд, ки ҷои муқаддас холй намемонад,
Вақте имр қонунро таз мекунад...

онро ҳатман дигарон ишғол мекунанд, бинобар ин барно-
маҳои зарурӣ таҳия шуда истодаанд ва дар ин самт амалҳо
низ анҷом мегиранд. Аз ҷумла як Агентӣ ташкил шудааст,
ки машғули кор бо кишварҳои собиқи Шӯравӣ мебошад.

- Хуб, барномаи роҳбурдӣ надоштани Русияро зикр кардед.
Аз тарафи дигар, аксари коршиносон ба ин боваранд, ки бар-
номаҳои Русия дар Осиёи Марказӣ асосан тактикӣ буда, дар
ип замина авлавият вобаста аз масъалаи газ аст. Ширкатҳои
бузурге дар Русия мавҷуданд, ки дар доираҳои тасмимгиран-
даи давлати ип кишвар нуфузи зиёд доранд ва дар хеле маврид
манфиати онҳо таъинкуиандаи ҷиҳатгирии сиёсии Русия ме-
тавонад бошад. Бо таваҷҷӯҳ ба ии вазъият, чун дар остонаи
сафари раиси ҷумҳур ба Русия қарор дорем, фикр мекунед -
манфиати ҳамон ширкатҳо чӣ қадар имкон дорад, ки ба ра-
ваиди муносибатҳо, тасмимҳои давлати Русия ва расидан ба
тавофуқҳо таъсир расопад?

- Шумо хабар доред, ки дар чанд соли ахир Русия, ба қавле,
қоматашро рост кард ва ин аз ҳисоби фурӯши газу нафт буд.
Яъне аз ин хдооб буҷаи Русия афзуд, бунёдҳои молии гуно-
гун пайдо шуданд. Хазинаи захиравиашон хеле калон аст.
Ва Русия дар назди Аврупо ӯхдадор шудааст, ки онро бо газ
таъмин месозад.

Хабар доред, - як хати лӯлаи нав ба номи Набокко сохта
мешуд, ки аз он тариқ бояд гази Ӯзбакистон ва Озарбайҷон
ба Аврупо интиқол меёфт. Русҳо ҳамаи имкониятро ба кор
гирифта истодаанд, ки ин тарҳ иҷро нашавад, чунки онҳо
мехоҳанд таъминкунандаи асосии гази Аврупо боқӣ монанд.
Ин албатта, аз назари манфиати миллии Русия як барномаи
асосй аст, то дар ин шароити бӯҳрони иқтисодии фарогир
битавонад некӯаҳволии шаҳрвандонашро таъмин намояд.

Аммо, ба фикри ман, он гурӯҳҳо ё ширкатҳое, ки шумо
Русин қшпышти Тоҷикистонро тарафдорӣ мекупад

гуфтед, дигар мисли пешин таъсиргузори асосй дар таъини
ҷиҳати сиёсати Русия намебошанд. Таҳлилҳо нишон меди-
ҳанд, ки ҳам Дмитрий Медведев ва ҳам Владимир Путин
чандон дар зерн таъсири онҳо нестанд, баръакс - инҳо таво-
ннстанд ширкатҳон бузург ва олигархҳоро таҳти назорати
давлат бигиранд.

Ғайр аз ин набояд фаромӯш кард, ки ягона пойгоҳи низо-
мии Русия дар минтақаи Осиёи Марказй дар қаламрави То-
ҷикистон аст ва ин масъала минбаъд дар мавзеъгириҳои
роҳбурдии Русия бетаъсир нахоҳад буд.

Маи бовар дорам - дар мулоқоте, ки ба қарибй байни ҷано-
бн Эмомалӣ Раҳмон ва ҷаноби Дмитрий Медведев сурат
мегирад, хеле масъалаҳо ба манфиати Тоҷикистон баррасӣ
ва ҳал хоҳанд шуд.

Зафари Сӯфӣ
(ҳафтаномаи "Озодагон",
19 феврали 2009)
В акте амр қонунро иваз мекунад...

ДУСАД МАРДИ ҶАНГИ
БЕҲ АЗ САД ҲАЗОР...

Артиши миллим Тоҷикистон сирф дастоварди истиқ-
лолият мебошад. Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди
Шӯравӣ ҷузъу томҳо бо лавозимоти ҳарбие, ки дар
қаламрави ҷумҳуриҳо ҷойгир буданд, ҳамчун мерос
ба онҳо аз давлати абарқудрат боқӣ монданд. Лекин Тоҷи-
кистон дар миёни 15 ҷумҳурии шӯрави истисно буд.

Роҳбарияти ҷумҳурй дар вақташ ба сабаби даргириҳои
дохилй аз тасмим дар доираи ҳуқук (юрисдикция), ё амволи
худ шинохтани ҷузъу томҳои ҳарбӣ, техникам низоми ва
умуман қисмқои мусаллаҳе, ки дар қаламрави Тоҷикистон
вуҷуд доштанд, ба муроҷиати ҳамонвақта вазири мудофиаи
Иттиҳоди Шӯравӣ генерал Шапошников нигоҳ накарда, даст
кашид. Ҳамин тариқ, онҳо дар хоки Тоҷикистон, бо рози-
гии роҳбарияти ҷумҳурӣ чун тобеи Федератсияи Русия боки
монданд. Зеро роҳбарони мо дар ҳарос буданд, ки ин қувваи
бузург ба дасти кӣ меафтад ва ба манофеи кадом тарафи
даргир истифода мешавад...

146
Дусад марди ҷангӣ беҳ аз сад ҳазор...

Десант дар куҳистон



. Дусад марди ҷингӣ беҳ из сад ҳазор...

Аз ин рӯ як давлати тозаистикдол бе яке аз рукнҳои
асосй - артиш монд ва маҷбур шуд дар бунёди қувваҳои му-
саллаҳи худ аз сифр огоз кунад. Яъне ба дастаҳое, ки тараф-
дори Фронти халқй муттаҳид гардида буданд, номи Арти-
ши миллй дода шуд.

Мунтаҳо, артиши Тоҷикистон дар майдони муҳориба
тавлид туда, ҳоло инкишоф меёбад. Дар вазъияти нооромй
гурӯҳҳое, ки барои якпорчагии Тоҷикистон, барқарор на-
мудани сохли конститутсионй мубориза мебурданд, ба ар-
тиши миллй асос гузоштанд. Минбаъд ҳамаи ин гурӯҳҳои
пароканда бояд ба як тартибу низом ва ба талаботи қону-
нҳои ҳарбии мавҷуда тобеъ мешуданд. Пекин кадрҳои до-
рои ихтисоси ҳарбй набуд, лавозимоти ҷангӣ намерасиданд,
дар ин гурӯҳҳо низоми қатъй ва таъсири қонун қариб, ки
ҷой надошт. Ислоҳоти ҷиддӣ зарур буд ва роҳбари давлат
ба ин кор даст зад.

Дар гузаронидани ислоҳот ва ба тартиб овардани сохту
таркиби қувваҳои мусаллаҳи ҷумҳурӣ хидмати гурӯҳи му-
шовирони низомии Федератсияи Русия, ки бо таклифи Пре-
зиденти кишвар ба Тоҷикистон омаданд, басо арзанда ме-
бошад. Мутахассисони кордону пуртаҷриба дар тартиб до-
дани ҳуҷҷатҳои лозимй, ба талабот ҷавобгӯ намудани ҷузъу
томҳои низомй, ҷорй кардани тартибу интизом, амалй гар-
дондани савияи дониш ва баланд бардоштани маҳорати ҷан-
гии аскарону афсарон кӯшиши зиёде ба харҷ доданд. Дар
натиҷа хишти аввали иморати артиши мо дуруст гузошта
шуд, ки ниҳоят ба як кувваи тавоно табдил ёфт.

Кори басо сангин ва хеле нозуку муҳим баъд аз барқарор
гардқдани сулҳ ва имзои Созншнома ба миён омад. Бояд
шомил шудани гурӯҳҳои мусаллаҳи оппозитсия ба Артиши
миллй ҳал мешуд. Хуб ба анҷом расидани ин амали такдир-
соз ба манфиати давлату миллат омада, Артиши моро боз
ҳам қавитар гардонд.
Вақте амр қонупро нваз мскуиад... ___________________

Агар имрӯз мегӯянд, ки Артиши миллии Тоҷикистон дар
Осиёи Марказӣ аз артишҳои тавоно ба ҳисоб рафта, мета-
вонад бар зидди тахдид ва ҳар гуна зуҳурот истодагарӣ ку-
над - ин ҳақиқат беасос нест. Чунки шароити ҷанг дар куҳи-
стон талаботи хос дорад ва таҷрибаи артиши мо дар ин ра-
ванд хеле ганӣ мебошад.

Назаре ба таърих андозед ва бубинед - як урдун зиёда аз
100 ҳазорнафараи Иттиҳоди ШӯравП, ки бо тайёраю танку
тӯпу мушакҳон худ дар дараи Панҷшери Афгонистон ба
муқобили Аҳмадшоҳи Масъуд меҷангид, ба ҳеҷ чиз ноил
нагашт. Артиши тақрибан ҳамннмикдоран Амрико бо ша-
риконаш низ дарин кишвар алайҳитолибонвадастаҳои Ал-
қоида кореро анҷом дода наметавонанд. Сабаби асоси дар
он аст, ки муҳорибаҳон ҷангӣ дар манотиқн кӯҳистон нозу-
киву талаботи хоса доранд. Дар чунин ҷойҳо як нафар бо
баталион метавонад биҷангад ва голнб барояд.

Мо имрӯз бо ифтихор метавонем бнгӯем - аз фалокате,
ки ба сари миллати тоҷик омад, инак сабақҳои зарурӣ бар-
доштаем. Суханони пурҳикмати Фирдавсни бузург "Дусад
марди ҷангӣ беҳ аз сад ҳазор" ба низомиённ мо низ ҳатман
тааллуқдорад.

Бо вуҷуди камбудиҳои ислоҳшаванда, мисли пурра таъ-
мин набудан бо лавозимоти ҳарбп ва иорасои аз ҷиҳатп
маводи гизо, артиши Тоҷикистон қудрат дорад шаъну ша-
рафи миллат ва истикдолияти Ватани худро ҳар лаҳза ҳифз
намояд. Дар ин роҳи пурифтихор ба аскарону афсарони
Артиши миллии кишвар комёбнҳо хоҳонам.

Абдулл о Ҳабибов
генерал майори мустаъфӣ,
собиқ муоеини аевали вазири мудофиаи ҷумҳурӣ

(ҳафтаномаи "Миллат",
26 феврали 2009)
Аз мураттиб

АЗ МУРАТТИБ

п

олҳои тулонй дар дил орзу мепарваридам, ки аз зин-
Н дагии мураккаб, аммо басо ибратомӯзи ходими
J сиёсӣ ва давлатӣ, марди поквиҷдону ҷасур, маъри-
фаташ фарох ва худ пайваста дар талош аз барои
ҳақиқат... генерал Абдулло Ҳабибов китобе нависам. Аз
пасту баланди як ҳаёти дурахшон, ки голибан дар роҳи Ва-
тан сарф мешуд, ҳикояти бадарде густарам... Пекин бо са-
бабҳои гуногун ман ба ин мурод расида наметавонистам.
Гоҳо худам дар зиндагӣ нобарориҳо доштам. Гоҳи дигар аз
зиёда ноҳаққиҳо нисбат ба ин марди тавоно ба танг омада,
дасту дилам хунук мешуд. Гирудори ҷанги шаҳрвандӣ-ку
болои сӯхта як намакоб буд.

Дар муқоиса ба кулли хешу табор ва хама нафароне,
ки дар зиндагй ба онҳо иртибот ё бинои дӯстӣ доштам, Аб-
дулло Ҳабибов ягона инсонест сазовори сидқан пайравй кар-
дан. Зеро бо хама тору пудаш шахсияти фавқулодда ҷолиб
аст. Сипари мустаҳкамро мемонад дар пешорӯи хатарҳо. Ин
буд, ки бархӯрдҳои ногаҳон, кинаҳои беасос, тӯҳмату таъқ-
Вақте амр қонуиро чваз мекунад..._______________________

ибот, бахилона маъзул карданҳо аз вазифа ва дигар ҳаводи-
си ноҳинҷори рӯзгор бо тамоми бераҳмии худ натавонис-
танд рӯҳи баланди ӯро шнкананд. Охир, дар ниҳод чун да-
рахти тути зодгоҳи авлодиаш кӯҳмстони Даштиҷамъ аст ин
фарди фарзона. Ҳар қадар шоху баргашро бибуранд, ҳамон
қадар навда оварда, беш аз пеш қавитар гардида, сараш му-
дом баланд, нашъу намо мекунад. Решаҳояш маҳкамтар,
танаш пурбортар ва ҳосилаш ширинтар мешавад.

Чӣ тавре дар урфият мегӯянд, аз он айёме, ки ақлам даро-
мадааст, Абдулло Ҳабибовро мешиносам. Ва дар ин умри
на чандон кӯтоҳи худ борҳо шоҳид будам, ки мухолифонаш
ӯро бо кадом роҳҳо мехостанд муттаҳам кунанд, ба зону
шинонанд ҳақирона, рафту аз дасташон ояд, ҳатто ба зин-
дон кашанд, бе ному нишон созанд. Вақте ин гуна кӯшишҳо
барҳадар рафтанд, байни худ ҳукми қатлашро бароварда,
силоҳбадасти говзӯреро ба кор андохтанд. Ва дар як шаби
тор аз ноҳияи Масква мӯйсафеди 78-сола Ҳабибулло Ша-
рифзода - падари ранен кумитаи Шӯрои Олии Ҷумҳурии
Тоҷикистон доир ба қонунияти конститутсионӣ, қонунгу-
зорӣ ва ҳуқуқи инсон - Абдулло Ҳабибовро ба Кӯлоб бурда,
дар штаби худ ба таҳхона партофтанд. Аҷибаш - ба ин ама-
ли ҷоҳилона ҳамон нафароне даст заданд, ки бо акаи Аодул-
ло зоҳиран дар як сангар буданд; гӯё аз ҷодаи барқарор на-
мудани ҳокимияти конститутсионй мегузаштанд; гӯё ба вай,
Абдулло Ҳабибов, муносибатн "рафиқона" доштанд. Ана
макр, ана ғояти найранг...

Онҳо мӯйсафедро қариб як қафта ба истинтоқ кашнда,
мегуфтанд - ба гардан бигир, ки писари сиёсатбози ту хоини
миллат аст. Аммо иродаи ин марди дардошноро, ки бо ву-
ҷуди солҳои шахспарастӣ зиёда азоб кашидан, ба халқу Ва-
танаш содиқ монда, якумр ба фарзандони мардум савод ме-
омӯхт ва аз чунин касби худ ифтихор ҳам дошт, шикастан
кори саҳл набуд. Вай дар ҷавоб ба он "меҳанпарастон ме-
Аз мураттиб

гуфт - Шумо аввал исбот кунед, кн фарзандони ман, ба ху-
сус Абдулло, берун аз доираи манфиатҳои Ватани худ қада-
ме гузошта бошанд. Ку далел? Дар даст, масалан, ягоп рӯзно-
ма, ё ягон навори сабтн садову симо доред, кн ман ҳоло хо-
нам, шунавам ё бубинам - чй корн бад кардааст Абдулло?
Надоред! Ва дошта ҳам наметавонед! Чунки фарзандони ман,
Худоро сад шукр, якумр нони ҳалолхӯрдаанд, тарбиян ҳалол
дидаанд. Ба мисли нмрӯза баъзе муштамзӯрҳо ҳарҷопарак
нестанд. Аз паи молу манол шуда, номаш "муборпза дар роҳи
Ватан", вале оқибаташ - тӯҳмату бӯҳтон, дуздиву ғоратгарӣ,
ба осиёи мардуми худобехабар об ҳам намерсзанд... Хулоса,
пн тараддудп шумо суд надорад, балки мушт ба дирафш за-
дан аст.

Аз чуиин суханонп омӯзгорп пир он бадспрпштон, кн ба
мақсади маҳз Абдулло Ҳабибовро дар дом кашидаи ба га-
равгонии падари ӯ даст зада буданд, албатта, ба газаб мео-
мадаид. Ниҳоят, аз сайди асосии худ ноумед монда, аз нанги
катли мӯйсафед низ рӯй наметофтанд. Аммо дар такопӯ буд
аз барон падар Абдулло Ҳабибов. Бинобар ин Ҷонхон Ри-
зоев - дар он ҳангом яке аз роҳбаронп милисаи вилояти
Кӯлоб - ба миён даромада, бобои Ҳабибуллоро аз чанги ки-
наварон рабуд; дилбардорй карда, ба хонааш расонд. Вагар-
на кй медонад чй мешуд? Ҳатто гумон буд худи Абдулло
Ҳабибов ҳам аз макри бадхоҳон эмнн монад.

Бале, ба ин марди доно дар роҳи зиндагй бнсёр мечаспи-
данд. Яқин ҳасад мебурданд. Ба обурӯву эътибораш, ба хи-
радаш, часораташ, ба рафтору гуфтораш, хулоса - ба сурату
сираташ... Мабодо кн ӯ фардо ба мансабҳои боз ҳам балан-
дтар расад! Ин буд, ки зуд-зуд вазифаҳои давлатиашро ка-
шида мегирифтанд. Баҳона меёфтанд, сабаб мечустанд, аз
зудбоварнаш истпфода карда, гӯл мезаданд. Лекин ба эъти-
бори бештар поил мегардид Абдулло Ҳабибов. Вай собит
мекард, ки инсонро мансаб не, балки мансабро инсон зеб
Вақте амр қонунро иваз мекунад...___________________

медиҳад, волотар мегардонад. Ҳамин тариқ, ба камол мера-
сид акай Абдулло. Дар миёни мураккабиҳои ҳаёт чун сарбо-
зе, ки дар баробари ҷони худ амнияти халқу Ватанашро низ
бояд ҳимоя кунад, ҳамвора обутоб меёфт.

Соли 1989, ҳангоме дар Шарораи ноҳияи Ҳисор зилзилаи
шадид рӯй дод, ман дар Кумитаи телевизион ва радиои ҷум-
ҳурӣ кор мекардам. Азбаски дар шаҳр сарпаноҳи таъин на-
доштам, шабҳои худро аксар вақт дар хонаи Абдулло Хаби-
бович мегузарондам. Он рӯзи шуми 23-юми январ ҳам бегоҳ
ба манзилаш рафтам. Вай каме баъдтар аз ман пайдо шуд
дар ташвиш буд, бо ҳаяҷон мегуфт:

- Ҳамин ки аз зилзила хабардор шудам, бо як гуруҳ кор-
мандони вазорат зуд ба ҷои ҳодиса, ба Шарора рафтем. Теп-
паи бузурге кӯчида, маҳшар барпо буд. Оҷилан штаб тар-
тиб до да, ба кӯмаки зарардидагон шитофтем. Пеш аз ҳама
маҷрӯҳонро аз таги хок берун оварда, то аз дастамон мео-
мад, ёрӣ мерасондем. Пекин афсӯс - қурбониён зиёданд. Аз
баъзе оилаҳо нафаре ҳам зинда намондааст. Аз як хонадон
гаҳворае ёфтем, ки дар дохилаш ба дасту пои баста духтар-
чае ҳушёр мехобид. Мо ба вай Шарора ном додем. Воқиан,
аз он оила дигар касе ҷон ба саломат набурдааст...

Шарора имрӯз муҳассили яке аз донишгоҳҳои ҷумҳури
буда, минбаъд мехоҳад мушкилкушои мардум бошад. Аз ин
рӯ нағз мехонад. Ҳамчунин медонам, ки рӯзҳои пас аз фоҷиа
сӯҳбати муфассали Абдулло Ҳабибов дойр ба зилзилаи
Шарора ва оқибатҳои он, дойр ба кӯшишҳо дар роҳи барта-
раф кардани хасарот тавассути радио садо дода буд. Ва на-
вори сабташ то алҳол дар бойгонии кумита маҳфуз аст.

Ман ҳодисаи Шарораро ба он хотир ёдовар шудам, ки
Абдулло Ҳабибов дар ин умри пурбаракати худ шоҳиди би-
сёр рӯйдодҳои чи хуш ва чи нохуши ҷумҳурӣ буд. У метаво-
над моломол аз воқеият ва далелу бурҳони раднопазир ки-
тоби хотираҳо низ нависад. Дар ин ҷода шояд ҳавсала хам

154
Аз мураттиб

кунад. Албатта, дар вобастагй аз хости Худой мутаол...

Аммо дар бораи китобе, ки дар даст доред, фақат ҳамин
кадар гуфтаниам - шумо аз саҳифаҳои он ба камтарин паҳл-
ӯҳон дунёи Абдулло Ҳабибович ошпо мегардед. Бисер кӯрги-
реҳҳо ҳаиӯз нокушодаанд; зиёда аз ии, намехоҳанд кушода
шавад. Аз бештарин воқиаҳо, хусусан дар пртибот ба ҷанги
шаҳрваидП... сухан роидан ҳам бимаитез, ҳам дилхарош аст.
Ҳеч қисса не, -бовар дорам, ки рӯзе мерасаду об ба лаби чӯй
баробар мешавад. Ҳақиқат низ дар мақоми шоистаи худ
карор мегирад. Барон пн сабр лозим аст, таҳаммул мебояд,
ҷасорату ҷонфидоП мебояд.

Боқӣ ба акай Абдулло, ки ин ҳама гирудор дар ҳаёт иаси-
баш гардидаанд, ба аҳлп хоиаводааш, махсус ба ҳамсари
бофаросати ӯ апаи Ҳпкоятмоҳ, ки даҳ фарзанди солеҳро ба
камол расоидааст, саломатии бардавому шодкомпҳо орзу-
мандам. Инчунии ба ҳар нафаре, ки андешаҳои генерал Аб-
дулло Ҳабибовро аз рӯп пхлос ва ба додан ибрат лопқи му-
лоҳиза медонад, бахту барор мехоҳам. Дар охпр Абулмаъ-
онй ҳазрати Бедилро ба ёд оварда, сатрҳои зерини ӯро му-
носиби рӯзгори озодагон медонам:

Ҳазор айш тасаддуқ купам ба қатраи ишқ,

Ки айш .ходу хаёл асту гам ҳамеиш рафик,.

Ҷаҳоиу кори ҷаҳон ҷумла ҳсҷу дар ҳеҷ аст,

Ҳазор бор мал ин пукта кардаам таҳқиқ...

Бо арзи сипос аз қаробати якмаром ба Абдулло Ҳаби-
бови азиз.

Ислом Юсуфй
(муҳаррири udopau фарҳангӣ- фарогатии
радиои "Тоҷикистон”)

155
БАРОИ ҚАИДҲО

156
БАРОИ ҚАИДҲО

157
БАРОИ ҚАЙДҲО

158
МУНДАРИҶА

Марди фикрат. Саттор Турсун 5

Роҳи хдқиқат тӯлонист 14

Бод бидиҳед коҳи кӯҳнаро, бод бидиҳед... 24

Февральские события - девальвация власти 3 7

Н и ума, ни чести, ни совести? 5 7

Аз мероси ҳарбии ИҶШС бенасиб мемонем? 65

Ҳоло ҳам амру фармон аст дар ҷои қону н 72

Барака ёбй, генерал Ҳабибов! 81

Чехраишинос 88

Овозаҳо беасосанд 93

Аз дӯстӣ ба ӯ ифтихор дорам 9 8

Ху нёгари дарёдилу гавҳаршинос 10 3

У мре дар хизмати мардум 110

«Дӯстони Русия» ба мадади тоҷикон меоянд 113

Сешанбеи хунини Кӯлоб ' 20

Таъини генерал Қаҳҳоров зарбаест ба камари коррупсия 122
Бахманмох дар марказ тархрезй туда буд 12 5

Русия қатъияти Тоҷикистонро тарафдорӣ мекунад
Дусад марди ҷангй беҳ аз сад ҳазор... 146

Аз мураттиб. Ислом Юсуфӣ 151

159
Абдулло Ҳабнбов
Вақте амр қонунро иваз мекунад...

Муҳаррирони ороиш - Шараф Ҳабибов,

Юсуф Дӯстов

Ҳуруфчинии компютерй

ва тарроҳӣ- Фирӯза Ҳабибова
Гулчеҳра Алиева

ISBN 978-99947-710-5-9

Ба матбаа 08.11.2009 супорида шуд.

Ба чопаш 08.12.2009 имзо шуд. Андозаи 60x84 1/16. Қогазн офсетй.
Гарнитурам мактабӣ.Ҷузъи нашрию хнсобӣ 7,5. Ҷузъи чопии шартй 10,0.
Супоришм №9. Адади нашр 500 нусха.

Нархаш шартиомавӣ.

Нашриёти "Ватанпарвар'























Хабибов Абдулло Хабибович

1 майи соли 1940 дар ноҳияи
Мӯъминободи Ҷумҳурии Тоҷикистон
таваллуд шудааст, тоҷик.
Маълумоташ олй: Донишгоҳи
Давлатии миллии Тоҷикистон,
Академияи фанҳои ҷамъиятии назди
Кумитаи Марказии ҳизби
Коммунисты Иттиҳоди Шуравиро
(ша.ҳри Маскав) хатм намудааст.

Генерал-майор. Номзади илми
таърих.

Дар вазифаҳои зерин кор кардааст:
муаллими мактаби миёнаи ба номи
С.Турдиев, мудири шӯъба. котиби
Кумитаи комсомолии но.\ияи Москва,
муовин, мудири шӯъбаи идеологии Кумитаи Марказии Иттифоқи
Чавонони Тоҷикистон. референты калони Дастгоҳи Советы
Вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон, инструктор, муовини мудири
шӯъбаи Кумитаи Марказии ҳизби Коммунисты Тоҷикистон, котиби
Кумитаи шах,рии Душанбегии Ҳизби Коммунисты Тоҷикистон,
сардори шӯъбаи сиёсии Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии
Тоҷикистон (бо ҳуқуқи муовини вазир). раиси Кумитаи Маҷлиси Опии
Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба қонуният, тартиботи ҳуқуқӣ ва ҳуқуқи
инсон. муовини раиси Кумитаи гумруки назди Хукумати Ҷумхурии
Тоҷикисон. мудири шӯъбаи мудофиа ва тартиботи ҳуқуқии
Дастгохи иҷроияи Президенты Ҷумҳурии Тоҷикистон, муовини
аввали Вазири Мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, мудири шӯъбаи
маъмурӣ-ҳуқуқии Дастго.ҳи раиси шаҳри Душанбе, мудири шӯъбаи
ҳуқуқи Дастгоҳи Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии
Тоҷикистон. Депутаты халқии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати
дувоздаҳум (1990-1995). вакили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии
Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати дуюм (2000-2005).

9 789994 771059