Достони зиндагӣ (қ. 1) Stories of life

Transcription

XУДОИНАЗАР АСОЗОДА

ДОСТОНИ ЗИНДАГӢ

(ЧнАДН 1)

Душанбе — 2006
МЖ 84 гоҷик 7-4

Л-83

\. Асіноля. Достони шш)иси. Душанбе, Деваштич,

2006. 460 сах.

Доктора и.ін.\ои филаюгия. профессор X. Асозода дар ҷилди якуми
кытоби хопшроти \уд ҳаёти тифливу наврасӣ. солҳои
докишч\й.ажиин қадаиҳои дар ҷодаи илму шориф гузошпши хешро
сч) забани шево 6а риштаи театр каишдааст Му то таи китов барои
Опирал Аісеи хоштдагон. аиихусус барои онҳое. ки омузиши ҳаёт во
уҷодиёпт чеҳраҳои шипохтаи фарҳаигиро пешаи худ қарор додапд,
судманд хоҳад буд.

Мучиррнр: И.Рахимй

IS НМ 99947-36-18-3

«Л А . Асо ѵнкі. 2000
МУКА Д ДИМА

Ба гавачмУҲИ хонапдаи гнромй раеолиданиам, ки банда
СИІЖИ Іііап-ро маги cap кардам. Аккун метавоиам воксоги
дар ии умри ішіггсола аз cap гузаронкдаамро муфассал руи
коі им оварам. Бисер мета рейдам, ки го шает намерасам.
Аммо Худой мутгаол лутф намуду маро ба ии син расоид,
го км 6а милл.тгам хидмати бештаре анчом дода бодам'.
Камина ду китоб аз рУзгори дар хорича гузаронидаи худ
рѵ ііи нон овардам.

Оиҳо ханодису саргузашти маро дар солҳои 1971 1973
ва 1978-1981 фаро гирифтааид, ки дар кишвари Афгонисгои
гинарй шудаанд. Гузашта аз ии, сахифахос аз рӯзгорам дар
насгуфтори китоби «ЧехраХои фархангй» (1996) ва
рнсолахои «Зиёратп Каъбатуллоҳ» (1998), «Бде аз дусти
чавримардам» (2002) дарҷ ёфтаанд. Вале кайхо мехостам.
ки аз айёми кУдакиву навраей ва солкой чавониам бинависам.

Ба пн восша аидаке худамро дар пайвастагй 6а авлодони
надариву модариам муаррифй кардан мехохам. Барой амалй
гохтани чунин ният 6а мисли китобхои дигар дафтархои
хотира надорам Маибаи асосии май хотироту ёддоштхо ва
дидаву шунидахоям мебошаид. Шояд сариавншти банда
барон хар хонандае чолибу дилчасп набошад. Чунин хам
шуданаш мумкни аст. Аслан, май 6о навинггани китобхои
ёддоштиам дарди сари хонаидаву доиишчу ва зиёие шудаий
местам, балки максад аз ин гуна и а вшита ҳ о он аст, ки хешу
акрабо, бародарои, фарзандон ва баъдомадагоии авлодам
маро аз рӯйи калами хулам шииосанд ва аз ин рох дар
фаъблияти хеш хар кадом масъулият эҳсос намояд. Бо ин
гаъкид гуфтанй местам, ки он\о 6о номи банда ифтихор
кунанд ва опро дасгак иамоянд, зеро гирди номи авлоду
падар ганггану ифтихор кардан кори шоиста пест. Аммо
номбардори падар шудан бадм влдорад. Маи ҳамеша 6а
хотири зинда іардондапи номи кибдатох захмат кашндам
Ни цѵхмат ил 6а воеитаи дар борам падар млколаи\
pin о іаХОи і.шіиикину гаргибП шшиштан, балки ба вопили
номвар гардиданам чун «писари Асо Сод и к» амалп шудаас і
Яънс онхое. ки 6о падарам солхо хамкорп доштанл, мегӯяцҷ-
«фалонл фарзаяди Асо Содик аст». Чуиин су хан дар аЙц;г
замок зътирофест аз падар. Эътирофест, к и бештар 6 ,
бегонагон гааллук мегирад, маъніш рамзиву зохирр дорал *
Барон фарзандбну наберагону аберагон аз падару бобои хещ
шннохтн дкгаре пеш меояд. Яъне, касро ба воситаи китом
шинохтан як шннохт аст, вале вакте ки аз ин авлод шах< .
Уро хамчун саробони хонавода ва кавм муаррифп менамояд <
шннохтн дигаре пеш меояд, ки ба чуиин шинохт бешта і
авлодон эхтиёчманд мебошанд. Дар ил чода «Ёддоштхо. і
и устод Айнп, «Субхн чавошш мо»-и С.Улуғзода, «Устоді
мал. мактабп мал, худл мал»-и Ч.Икромй ва даххо асархо;
тарчумаихолиро номбар карда метавоием, ки муаллифо <
аз падару модарон ва авлоду кабилам хеш сУхбат ба мт с
овардаанд. Кигобхои ёддошти дар баробарн замлна г
тарчумаиҳолп касб намудан, чалбахои чугрофиёп, иктисодп J
гаърихЛ ва фархаягиву тарбиявй лалдо меламоялд. Аз и і
рУ, ил млвьи осор мухити як давраи муайяни зиндаги /
инсонҳоро дар бар Мёгиранд. Вокеан, вакте ки як чех par
фархашй сарнавишти хешро руйи к от аз меорад, баро *
ласлхои баъдй фондам маънаяп мебахшад ва долит >
инсоншиносиашонро боло мебардорад. Мута ас сифона, бисе '
щахсиятхо аз пайи навиштаіш сахифахои рузгори хеі 1
иамеіЬавлнд ва ин амалро як навь фаъолияти дуюмдарач
меҳисобанд. Ҳол он ки чехрахои фарҳангиро маҳз 6 F
воситаи камни павъ ііавиштахояшон хубтар мешиносан/і 1
Хотироту ёддошінависп дар фаъолияти эчодии ҳз^
равшаификру дней чойи алохидасро бояд ипггол нймоял *
Аз ин чост, ки банда хае ютамро дар шагтсолаг П сӯйи солхоі,
кудакиву наврасй ва чавониву донишчУй, солхои омУзгорг (
дар чодаи илми адабиёгшиносй карор шрифтам равои-N
на му да, ба кадре, ки аз Ухдааш ба ром ада м, ба калам додам *
Хоху нохох рУзе умри инсол ба поен мера сад. Им кола *
г ѵе писан кадр яайдо мекунаду Уро аз наздик шинохтаиф
мешаваид. Албатта, дар чодаи шинохт, рӯзгори на хамФ
касок метавоиад маводи чолиб дихад. Аз ин ру, мохйяпз

4
|”r I

ласари ёдлоштй дар фаъолияти эмодии адибону донншмандон
іі ал повесту румон ва достонхои калонхачми эіінкй поёнтар
> нахоҳад буд. Масъулияти ёддоштнависП аз румоннависи ва
.іё асари тадкикотие на камтар, балки баландтар аст. Зеро
ііасари ёддоштй ни июне аз сарнавишт ва рУзгору фаъолияти
хнасле мебошад. Дар карни бист наслҳои С. Айнй, А
с Дохути. С. Улугзода, М. Турсунзода, Муьмин Қаноаг
ёдоварп мешаванд. Ба ни наслхо даҳҳо чехрахои адабиву
г идмиро шомил сохтан мумкии аст, ки рӯзгорн окон баёнтарн
панчох соду хафтод сол ва сад соли таърих ва фарҳанги
I миллати гомик хохад буд.

I, Банда худую ба насле тааллук медоиам, ки солкой манги
Олмону ІІІУравй ва панч-шаш сол баъдтар таваллуд ёфта,
фаъолияти эчодиву илмиашон солкой хафтодум сурат
I гирифтааст. Ҳамсолоии анодкорам метавонанд аз роки
хаётии банда лахзаву саҳифаҳоеро бихонанд, ки айнан хам
\ набошад, дар рУзгори онон низ 6а вукУъ пайвастааст, лекин
, дар карняву шахри дигаре, дар шароити дигареву муҳити
, дигаре. Дар мачмУъ, дар ин ёддошт дар мавриди падару
, модар. бародарону наздиконам, хамдарсонам, муадлимонам
ҳарфхое мезанам, ки онҳоро сирф барон авлодам небахшам.
Бо эҷоди ин китоб чизе гамаъ надорам. Факат худамро бо
j назари хулам дидаи мех о хаму бас.

Ногуфта намонад, ки банда дар навиштани пн китоб
кнлимаву истилоххоеро, ки солхои шаст дар забони томики
роим буданд, моианди: университет, факултет, курс,
ташхилоти партиявй, комсомола, кафедра, колхоз, совхоз,
бригада ва гайра нстифода менамоям. Зеро аз шиохи имрУз
калим а ву таъбирхои он солхо^ю тахрир кардан ва ё тарҷума
“ намудан, вокеияти солхои марбутаро тахриф сохтан хохад
буд. Пайваста 6а хамин мавзУъ. агар мутаваччех шавед.

' май чос калн-маи «устод*-ро нстифода набурда, балки
1 «муаллим» ва баьд аз соли 1968 истилохи «домулло»-ро 6а
‘кор мебарам. Чуни и тарзи ифода дар он асос аст, ки солхои
11963-1968 дон ншч у факат «муаллнм» гУёи мурочиат менануд.
і'Кллимаи «у<ггол*-рр дар мавриди шахси «муаллим» касс 6а
Jзабоя намеовард. Ҳамчуиин донишҷу муаллимеро «домулло*

5
ном наметирифт. Истилохи «домулло миёни муаллимон.
монанди III. Хусейнзода, Д. Точиев, С. Табаров, В. Асрорр^
Ҳилол Каримов дар истифода буд. Яъне, ин даста (у
хамдигар «домулло» гӯёи мурочиат мекарданд. М аса лав*
агар С. Табаров Ш. Ҳусейнзодаро ном тирад, «домулл,
Хусейнзода* мегуфт. Вале Д.Точиевро «Додочои» ,І0ѵ‘
мебурд ва Д. Гочиев бошад. С.Табаровро «Сохибчон* гуф1;
мурочиат мекард. Муаллимони чавонтар ин чаҳор каср,
«домулло» мегуфтанд. Хуб ба одам хает, ки дар хамон солҳ»
хеч кадом аз аввалшахсхои факултетро кустод,
нлменомиданд. Аз калимаи «устод» фанат дар маврид*
Рудаки, С. Айн и ва М. Турсунлода истифода мебурданд.

Ванте банда лаборанти калон шудам, Ш. Хусейнзода, (
Табаров, Д. Точиев, Ҳилол Каримов ва В. Асрорирс
«домулло» туфта ном метирифтам. Мурочиат дар шаклі
«устод» солхои хаштод маъмул гардид. ИмрУз ба хар яі
муалдими. одди "устод” тУён мурочиат мекунанд. Махсусаі
донишҷӯе, ки аз муаллим бахо тирифтаи мехохад. .. Да|
Эрон шахсеро «устод» меноманд, ки 6а дарачаи профессор;
рас и да бошад. Хандаовар аст, ки имрУз хар шах се, к:
исмашро беталат менавиеад «устод» аст. Дар миёни шопрог
хама якдигарро устод меномаад. Калимаи устод тамомі
табакаи чомеаро фаро гирифтааст. Ронандатон хам аз иі
НСТИЛОҲ истифода мебаранд. Ҳоло хам барон банд;
Рудакиву Айн я ва М. Турсунлода устод хисоб меёбанд
Албатта, С.Табаров, IГГ.Хусейнзода, Д.Точиевро метавоі
дар баробари домулло устод хам номид. Б и дун и шубха
зшон 6а сатҳи устодН расида буданд. Бо ин чан;
мулоҳизахои фавк гуфтаниам, ки калимаи мУътабарі
<устод»-ро хеле бекадр сохтаем. ІІІояд ба рӯзе расем, ю
дузди хурд дузди калонро «устод» номад...

Китобе, ки дар даст доред, аз чор фаслу ианчоху ха ей
хикояти хурду калон тартиб ёфтааст. Ин чо 6о ном}
насабхое вомехУред, ки хамаашон вокеиянд. Дар хар фас;н
китоб бандаро дар иҳотаи хешу акрабо ва хамдарсон}
муаллимоіі хоҳед дид. Чо-чо ба ручУъхои лирики в<
лаҳзаҳри хузнангез дучор меоед, ки ба эҳсосмаидии камиш

л
(ирти6от до ранд. Ман кушиш намудаам. ни сухаябози

I накунам. балки факат воксиятро аз рУзгори хеш ба калам
'днхам. Впнобир ни. хяви мутолиаи кнтоб чарфн дуруіинро

II нахохед днд. Он чи го август соли 1968 мохонед. дар
" заминай хогирот 6а вучуд омадааст Да хикояти «Лаборантм
' кл.юн* cap карда, банда дафтари рУзномаамро варакгардон
1 менамоям, кіі дар асари таъсир бардоштан аз
' рУзномаиавііснн устод С.Табаров палил омадааст.

Рѵаноманлннсн минбаъд «дома меебад. кн бахшхое аз овро
д.ір кнтобчон «Лфгонистони шохя» (2002). «Лфгоннстони
пн килобит (2003) мутодиа намудед ва давомашро дар
чнлди дуюми нн кнтоб хохед хонд, ки оіизаш 6а июли
соли 1981 ва баъд рост меояд. Дафтаркой хотирахои солкой
манрнди назар давронеаад, ки май дар чодаи навиштани
рисо.іан докторй карор гирнфтаам. 15а нн максад се. соли
умрамро дар Масклв сішари ламу дам. Сипае фаъолинти
педагогиамро дар Донншгохи давлатП ндома додам, шохндн
рузу моххон нашими мнллат гаштам, куднрн кафедра
шудам. сарварни факѵлтсти филодогняро 6а ухда доштдм
ва кихоят бар асари фишори чанд тан ҳамкорону роҳбароии
нодидагнри Донишгохи давлати фаъолиятамро дар мактаби
олнн дигарс и дома бахшндам. Тавре ки мебннед, чнлди
баъдЯ хело сермочаро хохад шуд. Худо кунад. ки умр бевафоП
ванамояд ва нн калар ҳарфхон хокданбобу о.мУзанда лар
дохилн дафтархои хотнра пиихон намонанд. Бо умедн
орзухон нек метавонед китобн дар дастдоштаатонро
варакгардон кунед. Ба ҳар хонанда тавфик мехохам...

Муаялнф

7
ФЛСЛИ АВВАЛ

Деха. Овони тнфлину бачаги
МОМАЙИ

Нахуггхихояти банда аз боби дехли Момайи хохад (л
іеро решая авлоля падаряам 6а и н деха пайнаuj
шэгѵсагтаяя лорах Момайй 40*50 километр дуріар а:» цщҳр
К?лоб 6а самтя Балчувояу Ховалинг дар теплая хокие м,
хнряфта, аз ду чониблгп 6о чашмасоронн габни нх0]
гзрлндааст Агар шахе 6а воситаи мошнн аз К У лоб су*
бдлчувон ё Хоюдиг сафар кунад. дар хясеас аз шохро
ба чинори бузурге рУ 6а рУ меоял, ки бо вот «Чивор
КнблайЯ* машхур аст. Мусофирони аз харду самт меома.
чанд лахза зераш нафаг рост мекунанд ва табиаі
іебоманзари каторкУххои Ехсуро тамошо менамоянд. Ҳиц
гамошо иазарашон блина талу теппахо 6а хонахон деха
МимайЯ бармсхУрад. Табнясг, ки факлт барон касок
чннгака МомайП буданн он деха маълум аст, на баром Ха
рахгузар. Росгн ran, то ход бароям маълум пест, ки Момай
чп маъшш лугавне дорад. Ҳамин кадар медонам, кн и
ном таърихя агг ва садсолаҳо вучуд доштааст. Дар гирл
атрофіі он деҳахон Тушаигсаяглох, ІІІагмон (хол
Садбаргхо), Ҳалкаёр, Бугдояк, Канаб, Баглнсой воке
гардядаанд, ки дар масофан ду-се ва панч-шаш киломел
дуртар аз якдигар карор дораяд. Мардумн ин дехот чн да
гузашта ва чн имрУз галлакору молдоранд. Агар ба собнқа
Момай я мутаваччеҳ шавем, ин деха бештар донншмандоіг
ко< ябонро дар худ чой додааст. То 6а мивтака омадані
русхо дар Момайя Мадраса амал мекардааст ва аз тамомі
гѵшаву канорн он толнбнлмон ба таҳснл фаро гнрифт
нешудаавд. Баъдан баъзе аз ояон барон идоман тахеил рохі
Бухороро пеш мегнрифтааяд.

Ачдодонн падари май замене ал мннтакаи Ёхсу, кн макош
слЛилзодахо (tуллті. 6» 'Hmmfm МонаЯи *ѵі бягт* /уод,
ГГ*Ы|1 ллмшяжм корвиро м Миш пбщ харилоу* шлнупд.
Лгхаи иоибурлдро никоим доимми жпи карор цѵи

*хл" "» «Ш *з *лйидо* буддеял 6» іѵдй мягки нарду мм
іаччои обрѵву мак мыт іыйлп карда. млріпшнии м» ніѵ.ылид
Азбаски ілйидо* факат 6о кпгиГмву і&ллдкорн вл мгчпати
ЧЛЛОЛИ худ руз жіѵ ырониддмд. дгхкояояу мѵшмюмро ддр
атрофм хеш члмъ оварда. сохам гадлакоряву чорюиірѵирмро
инкніпоф додакд Ии ав.юд іхцълфі дар миктаки яуфу і пдАдо
карда, злмимкутояяиюнро маггъ канула. то cap чад* рѵдм
Ёхсу, ки аз рУ 6а рУи лгхаи Хоиобод кегузарад. расонидиид
Дар иатича замянхом Саягягур. Чнямсой, Каиаб ва
Халкасрро ал худ карлааид Ба ни хогнр дар Саиіигѵр
малрасж* сохта. даххо доиишамдѵ.юмро баром гахги.і чолб
влмудланд Дар чаял карп* гузапгта Сакгшѵр 6а яке а.і
марказхои фархангй табднл иеёбад. Ьесабаб мест, ки
ГУристоии СамгшУр чаилнп гектар замянро кшіол карддап
То солхоя наллик макбарахоя бузуріелш мн дядей монахи
Хазратп Хоча Акрами вал». Хаз рати Хоча £рмухаммяли
вали мавчуд бу.іанл

Д'ідоди пддаряам 6а гаяр аз і аллакормвѵ чорвидорй 6а
кос ибп мани ѵ л буда. бахусу с сохая чармгаркро «тар МокдйП
хслс рнвоч додаанд. Ҳоло хам няшояахос ал дасттоххои
чармгарии ононро дар дарам Момайн дмдлн мумкми ас т
Бахшн чорводорнву іаллакормм ономро муридондшон 6а
Ухда дошгалид Фаъодпят мадрагаѵоя Момайи ва Самтгѵр
ва то Чое Халкаср бешіар ба мударрнсонм хамим авлол
иргибог доштааст Сад афсУс, ки таьрихи дуртарм ни
авладро дуруст шмедош. Хамим каддр маьлѵкам ас?. ки
падарам мегуфт: а Ли доли мо аз сайидзодахоя Чорхоиахои
Ехсу мебошад». Дар хам пи іамнна кяггахое хам мекард

вале мая, ки хурл бу дам. ба ларкн му химии оихо раенда
нлмгтавоіііігтам. Аз им рУ, ба сад дусад соля наадякя лгхаи
Момайи меиигарам ва мсбииам. ки дар гари ин ачдол Мудло
1>а|ют мемстолаасі, ки тахеилдндли мадрасахом Бухоробулл,
девонп ашъор хам доштааст. Содхои 90 умя асри -
жаявш ааппрт Мулло Блротро ш аз —с цмиимиц tg
■ома Айяу дош. п хо.то дар Мокайй икомат лорад, ба
даст оварда. барія муайян клрдани иуидаричаи кятоб рохя
Ховалингро и истирал. Оа чо рУзноманигоре, ки ба хата
арабе бодал будаагг. кягобро истирал аа то имрУз окро ба
воркаяи иуаллифаш барнамегардонал. Боре У дар радлои
чумхурй хабаре оил 6а левоии Мулло Ба рот пахш хам
карлааст. Бо талаби баяла чаял лафъа. ки Абдулхамид ба
Ховалииг рафт, он рУзноманиторро лайдо на карл. Мулло
Ба рот бо иомхоя Набот, Ҳаёт, Начот, Да плат, Солик
фарзандон доштааст.

Набот, Ҳаёт ва Начот хамчун мулло маяіхур будаанд.
Давлатро чун сУфя мешинохтааид. Бобов маро усто Содик
меномидааид. Яке аз фарзандони Мулло Набот Мулло
Шариф ном дошта, миёни мардум хамчун охуни Мулло
Шариф шУхрат сфта будааст. Чигарбандони Мулло Шариф
Абдулхай. Абдулкаюм, Абдулхаким, Абдулхамид,
Абдусаттор ва Бнбнгул будаанд. Абдулхай дар Чанги
Бузурги Ватанп (1941-1945) нобуд гардид. Ҳар калом аз
эшон чандфарзандя доранд, ки барои исми оионро оварлан
кулрат над о рам.

Аз Мулло Ҳаёти хочя, ки мударриси мал расам Момайя
буду баъди фант дар сахни он дафн гардидааст, писару
духтароне бо номхои Бобохон, Чиснгул ва Латифамох бокя
монданд. Фарзандони Бобохон Ойчонбиву Ҳикматуллох
ном доіптанд. Чиёнгул баъд аз худ Тӯраву Ҷӯра, Ойкизу
Бибикнз ва Майрамбиву Фотима ва Гулистонро бокй
гуэошт.

Мулло Начот Мухаммадназар ном писар доіпт, ки У
писаронашро Карахон, ТУрахон, Ҷӯрахон ва Кенча номида
буд. Авлодони Сӯфй Давлат - Мухаммадсаиду Сӯфй Талбак
ва Бибича мебошанд. Усто Содик Гулбуттаву Мохсира
(Мохсират), Гулчехра ва Асову Галатиро ёдгор монд. Дар
бора* Гулбуттаву Мохсира маълумоте надорам, аммо исмхои
фарзандони аммаи Гулчехра - Марворид, Нураля, ШералЯ,
Абдугаффор, Гулхоним, Гулбону мебошанд. Аз аммаи

10
ГалатП - Сафару ЧУрахои ва ГулбЯ ни шона моидаанд.
Фарзаидоии Асо инхо мебошанл: Холнаэар, ХулоГніазар.
Шохиаэар, Сохибиазар. Чуиъахон, Аиоргул ва Мусо.
Модарашонро И Клим ох мегуфтаид. Асо баъд аз фа ста
Иклнмох хамсари іаі гирифт, ки аз У се духтар -
Майдагул, Файзигул ва Саодат 6а ёдгор гузонп.

Ба Хамин тарик, дехаи Момайй зодгохи банда хам будааст.
ки аз он ифтихор мекунам. Боиси хурсаидист, ки баъд аз
муҳоҷиршавихо ин деха боз обод шуда, хамом ном и
собикааш - Момайиро нигох доштааст. Ҳол он ки дехаи
Шагмон акнуи Садбаргхо уивон гирифтааст.

Ногуфта намонад, ки май дар бораи Момайй хоти роти
торик дорам. Такрибан се-чорсола будам, ки падар аз он чо
ба дехаи Чинисой куч бастааст. Факат дар гУшае аз
хотиротам мондааст, ки мо ду хоиачаи хурдакак доштем.

Аз ии хона дар сдам мондааст, ки пагохие аз надар шаппотие
ба рУй хУрдам. Сабабаш он буд, ки махсии падарро ба дасташ
иадода, балки чонибаш партофтам, ки ба рУяш зад. Баъд аз
чазои киблагохро чашидан худро ба огУши модар андохтам
Модар ба холи падар пинхоня механдид. Ии амалам чуиии
маъни дошт, ки хеле бачаи шухтабнат будаам. Модарам
баъдхо накл мекард, ки маро дар пояхон кати чубине бо
банд баста, сипас корхои хонаро ба сомон мерасондааст.
Махсусан хангоми ба говчӯшя шурУъ кардан ин амалро
анчом медодааст. Боре модар маро ба rax вора баста, худ
барои пухтани нон овора мешавад. Хамин вакт замин
мечунбаду як похсаи калони хона болон гахвора чаппа шуда,
ба дастаи он бармехУрад. Он похса ба дастаи гахвора
бархУрда, ба ду кием чудо шуда меистад. Хамин буд, ки
ман аз марг рахо ёфтам. Ачиб он будааст, ки бо хамин
Кадар зарба ман акнуи аз хоб бедор шуда, парвое надоштаам,
ки болои чашмоиу сару рУямро хок пахш кардааст. Хине ки
модарам бо тарсу харос «вой, бачам зери хок монд»- гУён
маро аз гахвора халос карданй шудааст, ман ширин
механдидаам.

Лахзаи кучбандп ва ба кутали Момайй боло шудану ба


самтн Читкой pox пеш гирифтанамон хам андаке дар
хотнрам мондааст. Ллбатта вахте ки ба воя расндам,
зодгохамро дурусттар шинохтам. Ҳарчанд ки аз таърихи
зодгохам нишонае намондааст ва хатто хонам падариам хам
ба хок яксон аст, хар сари вакт ба хотири гузаштагонам
онро зиёрат менамоям... Махсусан мавзеи Садахои Момайй,
кн макони хомУшон аст, хеле дилрабо ба налар мерасад.
Дар ин мазорн бузург гӯшае гирдаш девор до рал, ки
оромгохи авлоди мо мебошад. Ҳам Набот, хам Охуни Мулло
Шариф ва бобои Содик ва садхо гузаштагони ин авлод дар
хамин оромгохи Садахои Момайй мадфунанд. Садахои
Момайй аз тамоми гӯшаву какори КУ лоб намоёнанд. Ногуфта
намонад, ки бобокалонамон Мулло Барот низ дар
гУристони СангигУр мадфуи аст.

АСО - ФАРЗАНДИ СОДИК

Бобои падариам Содик чил сол умр дидааст. Ӯ касби
чармгарй доштааст ва табиист, ки рУзгораш хам чандон хуб
иагузаштааст. Момаи падариам Бибй Хатича духтари Охуни
Муллой карияи Нури Ҳазрати Султон духтарзо будааст.
Аз ин рӯ усто Содик орзу мекардааст, ки писардор бошад.
Такдир 6а рУяш механдаду баъд аз Гулбуттаву Мохсира ва
Гулчехра дар хонадони У писар ба дунё меояд, ки исмашро
Асо мегузоранд. Усто Содик умед доштааст, ки ин писар
дар пириаш хамчун асо такягохаш мешавад. Мутаассифона,
ханУз Асо се-чорсола буд, ки бобои Содик ин чахонро
падруд мегУяд. Баъдхо падарам лахзаи дар дами марг карор
доштани бобоямро ба хотир оварда мегуфт: намедонам, се-
чор сола будам, ки падар бетоб шуд. Бача ки будам, болои
шикамаш баромадам. Падари беморам бо як дилсардй ба
атрофиёнаш нигариста, «Гиред Асоро, рохати вайро ким-
кии дигар хохад дид», - гуфт. Ҳамеша падарам хамон
лахзахоро ба ед оварда, аз умри кам дидани бобоям афсУс
мехУрд.

Ба хамин тарик, Асо дар се ё чорсолагй аз падар махрум

12
мемонад. Модараш низ умри зиёде намебинад. Аз ин чост
ки Ӯ дар хавлии язнахояш калом мешавад. Шавхари Гулбутта
Мулло Довуд ном дошта, солхои ей ба Афгонистон кУчида
боном у иишон гардидааст. Як апаи дигараш шавхари точир
карда, ба тарафхои Русия рафтааст. Точир бошандаи
м ишакам Бойсу и бу да, 6о писари Мулло Ҳаёт - Бобохон
дӯстиву хам кори допггааст. И и дӯстй боне шудааст, ки
Бобохони точир духтари амакашро ба точири бойсунй дихад
Ба ин маънй, ин духтар хам назди авлод беному иишон
мемонад. Асоро дар шаш-хафтсолагй ба мактаб медиханд.
Саводи арабй мебарорад.

Огози солхои бистум русхо минтакаро тахти тасарруф
карор медиханд. Дар Момайй хам сохти Шӯрой баркарор
мешавад. Азбаски як барномаи давлати нав босавод сохтани
мардуми гахчоп буд, мисли Асо мадрасахонхоро ба курехои
семохаи омУзгорй, ки дар Балчувон, Кангурт ва Ховалинг
амал мекарданд, мефиристанд. Дар натича Ӯ муаллим
мешавад. Соли таваллудашро духтурони шӯроӣ аз рӯйи
дандонхояш 1912 муайян мекунанд. Бо ин таъинот падарам
розй набуд, зеро 9 барвакттар солхои 1909-1910 таваллуд
ёфта будааст. Ба хар хол мехохам тарчумаи холи падарро,
ки бо калами худаш 1.06.1955 навишта шудааст, бо андак
тахрир пешкаш намоям.

Асо Содик соли 1912 дар карияи Момайии совети
кишлоки Бугдояк, хочагии «Коммунистов нохияи
Кизилмазор, баъдтар Советский, дар оилаи дехкони
камбагал таваллуд шудааст. Дар синни панчсолагй аз падар
ятим монда, аз синни хабдахсолагй то бистсолагй дар хонаи
язнааш хидмат кардааст. Соли 1930 дар деха мактаби советй
таъсис мегардад ва ӯ 6а бахши шабхонхо дохил мешавад.
Соли 1934 мактаби дехаро хатм менамояд. Огози соли
1936 дар маркази нохияи Қизилмазор курехои семохаи
муаллимтайёркунй ташкил гардиданд. Асо Содик дар он
тахеил мекунад. 27 апрели хамон сол бо фармони мудири
маорифи нохия ба сифати муаллими калонсолон-бесаводон
ба совети кишлоки Кафлондара, дехаи ТандурсоЙи Боло

13
таъин мегардад. Фаъолияти 9 дар мактаби номбурда і()
я кум и июн идома ёфта, синае курги ссмоҳац
муаллимтайеркуниро дар Кӯлоб ба поён мсрасонад
Луввумбора ба совети кишлоки Қафлондара баргашта,
хамчун мудири мактаби ибтидой ва калонсолон дар деҳац
Ч и муллу к ифои вазифа мекунад. Дар таътили тобистонац
соли 1937 курен семохаи муаллимтайеркуниро дар К У лоб
мехонад. Якуми сентябри хамон сол шӯьбаи маориф вайро
ба совети кишлоки Бугдояк, колхозн Точикливизияи дехаи
Чинисой ба вазифаи муаллим ва мудири мактаб таъин
менамояд. Тобистони соли 1938 бори сеюм дар курс»
семохаи муаллимтайёркунии КУлоб тахеил мекунад. Якуми
сентябри соли 1938 дар совети кишлоки Чолтош, кишлоки
Вотункалъа (Утункалъа хам мегУянл) ба сифати мудири
мактаб ва муаллими синфхои 1*2 ва калонсолон ба фаъолюп,
мепардозад. Дар мактаби номбурда то соли хониши 1941
ифои валифа менамояд. Дар таътили тобнетонан соли
номбурда дар шахрчаи Кангурт се мох нхтисосашро
такмил меди хал. Аз якуми сентябри соли 1941 бо фармонн
нави мудири маорифи Қизилмазор луввумбора ба совет»
кишлоки Бугдояк, колхози «Коммунист» хамчун муаллим
ва мудири мактаб таъин мегардад. Дар ин мактаб то сол»
1945 кор мекунад. Якуми сентябри хамон сол бори дуввум
ба мактаби карияи Чинисойи колхози Точикдивизия
фиристода мешавад. Соли хониши 1945 дар марказ»
Ховалинг курен семохаи такрории муаллимон таъсис
мегардад. ки он чо итоги 10-умро ба поён мерасонад ва
аттестати синфи дахумро соҳиб мешавад. Ҳамин тавр,
фаъолияти муаллимиаш дар мактаби дехаи Чинигой то
августе соли 1949 идома мссбзд. Оголи соли хониши 1949
дувумбора ба чамоати Чолтош, ба мактаби дехаи
Могуикалм, колхози «Мамуиа* меояд. Дар таътили соли
1950 курси такрории муаллимоиро дар КУлоб кати
мекунад Соли хониши 1951 ал Нотуикалъа ба дехаи
( ашигѵри чямойіи ІулиеоЙ, колхози Микоян фирис/оиида
иешаияд Ии чо ТО МОХ И МііріИ юли 19,54 ба і иф.пи мудири
мактаб м муаллимн синфхои 1-4 фаъолият мі-намояд. Аз
27 марти соли 1954 касби муаллимиашро дар мактабн 6а
иоми Чкалов и дехаи Хоиободи чамоатн Даханаи нохияи
КУлоб идома меди хал. Дар ин мулдат 6а чазое гирифтор
иашудааст. Ду маротиба ба медалхои давлатп кадр
гардидааст. Бояд гуфг. ки ни тарчумаи ход нопурра ап. 6а
ни маънП, кн на хамаи солхон фаъолияти Асо Содикро
дар бар мсти рад. Дар мачмУъ Асо Соднк, чунон ки борхо
касса менамуд, дар пахлуи синфхои ибтилол дар гурУххои
махви бесаводп, кн аз чумлаи занону мардони хам чавону
хам калонсол ташкил гарднда буданд. даре мегуфгааст. Дар
яке аз чуннн гурУххо духтаре бо номи Иклимох хушаш
меояд ва Уро ба хамсарп мепазирад. Аммо ин кор бо осонп
ба Асо муяссар нагаштааст, чунки Иклимох аз табакаи
бойхон номип Балчувон буд. Асо бошад, як муаллимбачаи
пойлуче беш набуд. Ба гумонам. муаллим бу дани Асо
бойхоро метарсонад, ки лили нохохам духтарашонро ба У
медиханд. Қиссан модараму ачдодонаш алохнда хохад буд. .
Поспи солхон сП падарам бо номи Асомуаллим боз ба
зодгохаш Момайп пас мегардад. Дар ин миён, вакте ки
Асомуаллим дар дехаи Чилча, тахмннан соли 1936-37 даре
мегуфт, духтарчае аз Иклимох таваллуд мешавад, вале ба
зуди нобуд мегардад.

Дар хамин замина бояд гуфг, ки поённ солхон хаштодум
дар Донишгохи омузгории КУлоб вазифаи раисии
имтиҳоноти давлатиро дар факултети забои ва адабиёт
аичом медодам. Рузе Мирзоев Гоиб ном дотсенти
забоишинос моро ба Чилча мехмонй бурд. Он чо бародари
калони У, кн сиинаш ба чое расида буд, там ид кард, ки
Асомуаллим солхон маврили назар дар Чилча муаллим
буд ва дар хонаи шоири халкй Бобоюнус Худойдодзода
нчора мсииінаст. «Хамой айём духтарчае таваллуд шуду
гулами» - гуфі у. Хамза мои зшои, ки талиба и Асомуаллим
будааст, муяллимашро таърифхо карл. Хатто хонаи
Вобоюнусро иииюн дод, ки дар офгобруя карор донн зам.

Синае Асоиуяллимро ба дехаи Вотуикилъаи нохияи

15
К и іилмязор и«' фирм* ми,I On w ими 1919 6і|И/дл|/|
ШЮШіИ Х<ШИШр ШЯЛЛуД МяММ 'ІуіИЖ А И /ѵфМ'М/ WWW
ИМ) Лот А« мѵѵчхят МоиніНі (яцляпп», ш Оч муи/ииммр, j
/о іи fit и чти аліт» иепихяп Банда 25-уми дгмбрИ соли
І941 дар уі/ио/и надари гмлллул ёфгмм ЬѵМ *• л У №і|
іодарми I Лох да мр ім дар Момяйи Ля дуя» омал Ими
соле, rn надарамро иаоряфм нмхияи Кизялмазор а » мілгоі I
Аа /Ѵхая Ҷяннсой мефярягтад. оилаи У аз пат иафар мАораг I
будаасг.

ИҚЛИМОҲ-ДУХТАРИ ТОҲИРБОЙ

Модараи Иклимох ном лояпа, такрибан голхон 191(1
1920 дар дсҳаи Лойгойи Балмувоіі таваллул ёфтааоі
Моларат Уро 6а дуиё меораду хул вафот мекунад. Ба и6ор.іи£
дигар, сарм фарзанд меравад. Вахте км Иклимох бемодарУ
мемонад, холааш баром ѵ хакки модарй пайдо карда, 6а|
вояаш мерасонад. Падараш Тохмрбой 6а ьл ал чанд пакт fa I
бонуи дягаре издивоҷ мсбандад, кн ясмаш Карашма буд.1
Аз ин зан Ӯ сохиби чор фарзанд мегардад: Мехтар.І
Шарифамоҳ.Ҷӯрахон ва...

Модарам накл мекард, ко 9 соли «урус омад» таваллул!
ёфтааст. Вай борхо аз холахояш шункда будааст, ки вакте
аскаропя рус Балчувоиро забт мепамоянд, бойхо 6о|
хонаводахошон горхом бетагро якоматтох интихоб намуда,1
моҳхо 6а берун намсбаромадаяд. Дар нн миён амаку тагоҳои I
модарам бо номхои Мулло Зуҳур (Зухурбой ҳан
мегуфтаядат), Сайдалнбой, Саъдуллобой, Тохирбой.
Ашурбой хам будааид. Назар 6а накля авлодони модариам, |1
ии бойҳо омад оиадя русхоро шуямда, чориои худро ба I
чУпояхояюя такгям мекуиаял Бпдхо, ки онхоро ҳамчун
бой Ам тафтяім исбараил, Аа габабя чуияи амали нгкапюи
Агии* игмомамд Иикялобя руги. кя худ мякялоби коргяру
ППШ Ауд м Аармомахоямои хяч Аа манфиаіи табякая
ппЫа (титл гмрляда Ауд, іябммг t кя жі амаля хайрхохояая 1
Лухурбою Гохирбой вм мгірм ѵуямоі мггялммл мм ягяві
CntXftpo
£<іЛХОИ MMffi
дар Фархяр
наиѵланл.

•-* рѵйг *»»и дутмам(*мй

l^rtiin мая яаі и»«яияял ta
,/ІѴМ ЛУ ижфяр ю ч+ттплю fmtfmmH for ирон»
дйилагй М4>яярмил 'Іѵ((-,н//,и бобоям мял

_| *и С»м хо Чаял СОХ «Я X ИгоЛи ЧОрЯОЯ
баласгопарлаашон ptaropN •COXHftaiwtat»-ро н^гуирпяляил.
Ия чуяоихо то поспи уир аз Тохирбой ргпй булл ил Ніктс
ки Иклииох 16-соля исшавал. Уро марля гаряятмяидг ба
сифати лани луюм 6а я и ко ха ш медяроряд. Лабагки яи никоя
гайри хохиши И клииох сурат мегярад, У як ямб хам пеши
он сарватпеша намокла, балки ба хонаи холиву гагохояш
пас мегардад. Чуионки гуфтам. хам я я айём будааст, км
Асомуаллнм Иклимоҳро таги чаши намуда. завалам розигии
Ѵро шрифта, сип ас 6а хонаи собик бойхо хостгор
) мефиристад. Мулло Зухур, ки дар сари им авлод каpop
ДІдоштааст, чаид муддат хостторхои «муаллими сурх» ро
,1 намепазирад ва мегӯяд: «Ман 6а ин сагераи пойлуч духтар
иамедихам. Гузашта аз ин, У муаллими сурх аст ва хам аз
! адигар кавму авлод...» Аэбаски он даврон хукумати расмй
З^муаллимонро дифоъ мекард, Зухурбой аз та|>си он. ки баром
чиянашро 6а муаллими сурх надоданаш имкон дошт, ки
зиндонй гардад, Иклимохро ба Асомуаллим медихад. Аммо
чу ним мешавад, ки пас аз як сол Мулло Зухурро 6а махбаси
шахри КУлоб мекашанд. Авлодони модарам ин ходисаи
нохушро 6а фаъолияти нала рам нисбат до да, солхо 6о У
бетаваччУХй эохир менамоянд. Харчанд ки Асомуллим дар
ин хиёнат даст надоштанашро мефахмонад, вале хешу
акрабои И к л и мох бовар намеку нанл ва умуман
рафтуомадро 6а хонаи чнянашон катъ менамоянд.
Бад6ахтона Мулло Зухур дар зиндони КУлоб вафот кард.
Табиист, ки Уро купѵта буданд. то дар авч як шахси бог а вод
кам гардад. П У шила нест, ки сол хои си сиёсати муллокушя
бу л. Садхо чех ра хои шииохтаро 6о ном и мулло 6а катл
расоилднд. Лар им хиёиаткорихо, пет аз хама, худя точнкхо
даст доолаяд. Вагария як шахси рус аз кучо мслоиигт. ки
фа ломя мулло аст, ё бой. Ба хар яаяъе ки буд, маргя Мулло
Зухур к и баром Иклимох хам хукми надариро лонггу хам
хукми тагоро, дар муносибати хешу таборя mJ
Асомуаллиму кавми модаря сардиро ба вуҷуд овард. СолГ1
блъд борхо аз забонн холан Сафаргулам, ки ба модар. і
хам хода буду ва хам апа, шуналам, ки мегуфт: «Ак;і1!І
отав букаи ту кушт». Аз ин гуфтугузорхо мода рам сЛ
мерами ид ва ба холааш фахмонданп мешуд, ки АсомуалЛ
дар катли тагояш Му л л о Зухур хеи гунохс надорад. Л
вучуди нн, холан Сафаргул то лоёни умр дар синц,
Асомуаллнм душман и чониашро мед ид. аммо ИклимоЛ
сндкан дӯст медошт ва соле ду-се бор ба аёдаташ мерасц
К веса кутох, Асомуаллнм духтари балчувониро ба деЛ
МомайЯ меорад ва баъдхо дар хама кУчбандихо, ки Л
фаъолняти омУзгории «муаллнмн сурх» сурат мегириф
дар пах лун шавхари дӯстдоштааш буда, ӯро бо эхтирЛ
«муаллнм» гУён ном мебурд.

Ногуфта намонад, ки Иклнмох бар асари дарсхЛ
Асомуаллнм хату саводи хуби лотинл бароварда, чанд мудда
дар Балчувоиу МомайЯ хамрохи хамсараш мѵаллимаі
мекунад. Аммо, вахте ки фарзанддор .чешавал. Асомуалл»
Уро дигар ба нн касб нчоэат намедихад.



ДЕҲАИ ЧИНИСОЙ

Чинисой дехаи начандон калоне буд, ки аз МомайЯ &
самти Хонободу КУ лоб мавкеъ дошт. Барон он, ки аз Момай
ба тарафи ин деха рох пеш шрифта шавал. дехахои Бугдоя
ва Канабро пушти cap гуэошган лоз им меояд. Чинисой да;
баланлие ной шрифта аз он ба хубя дехахои Хонобод
Файзобод, Дахаиа ва шахрн Кулобро дидан мумкин буд. Иі
деха назар ба муиюхидаи даврони бачагиам дорой 20-30 хочаП
буда, маркази хочагии <Точикдивизия»-ро ташкил медод
Маълум аст, ки дар огоэн чаши чахонии дуюм нн унво<
6а хотнрн дивнзняи точикП до да шудааст. Дурусттараш, дар
соли дуюми чаши Олмону ШУравЯ хочагии Чинисойро бо
ин ном 6а рас мнят даровардаанд.

Хонаи мо дар сари кишлок буд. Як хонаи калон доштему
бас. П ада рам баром аспаш огиле сохга, нисфашро кахдон
кард. Ҳавличае буд, ки дар гѵшае аз он суфа чой мегирифт.
Шабхои тобистонро хамон чо рӯз мскардем. Фасли зимистои
танУрн нонпазни модар дар байни хона карор мегирифт.
Дар байни шифти хона дудбаро вучуд донгг. Баъди ин, ки
нон пухта мешуд, болом танӯр сандали мемондем ва
болояшро бо курпа мепУшондем. Рузхои змммстон поЙхо
ба таги сандаля менмшагтем. Базом сандали хамчун мизм
хурокхури ва баром падарам чун чойи дарстайеркуни хизмат
мекард. Рафта-рафта знндагиамон хуб шуд. Сохиби гови
ЧУ шоп, бузу гУсфанд ва мурги зиёде гард идем. Камбудии
Чиддй он буд, ки падарам пул дошт, аммо гандуму орд
харидорй карда наметавонмст. Ҳафтае як бор аз К?лоб барон
но ба сабаби муаллмм будани падарам нони хлеб
меоварданд. Хлебаш хеле туруш ва обдор буд.

Чмнисой вахустмн дехаест, км даврам кудакиям то
Хаштсолагй он чо сипарй шудааст ва банда аз рУзгору
зиндагии хонавода дар ин давра хотироти бештаре лорам.
Шинохтам аз падару модар маха дар хамин кария огоз
мегирад

Хочагии «Точикдивизия* асосан ба кншти галладона -
гандум, чав. паск, загир, нахУд ва парвариши чорвои шохдор
машгул буд. Садхо гектар замини кишти лалмй дошт. Ранен
колхоз Рахмон Каримов ном шахе буд. Мардн дигаре
бригадиря мекард. Дар дохили деха оби нУшокй вучуд
надошт, ба масофаи дусад метр ба дараи Чинисой нойин
фаромада, аз чашма об овардан лозим мешуд. Чашма хеле
сероб ва хунук буд. Гирду атрофи онрр чаманзору майсазор
и хота мекард. Мавсими тобистон аксари мусофироне, ки
аз чониби Кӯлоб суйи Ховалинг ва днгар дехахом ммнтака
сафар мекарданд, соате дар чаманзорм сохили сойча. ки аз
оби чашма чорй мешуд. рохат мекарданд, нони хушке, ки
доштанд, ба оби чашмаи Чинисой тар карда мехУрданд ва
халоват мебурданд. Мо як гурУх бачахои шУхи бегам борхо
ин лахзахоро аз дур назора мскардем. Болотар хавзи обе
аз чашма ва боронхон бахорй чамъ мешуд, ки чукуриаш ба

19
я9р то іону мерасип, Он чойи оббояии мо (гул Коли хин «і
кипии питчу бѵйнок ни яар оЛи он юл яяляиу би с.пру рц
инлипір обиошй намудяихоямои ба нен/и ипяирпм меня,
Инчуиин дяр лпби хат (//ими і Уіігшг мсгирифтемі Д,,
мидии ми Гу иг и Алим ном Лама додярярЛ и ранги кощ
Моро хамгніа ааиаі мгдод. Гуши А іам ба гол аа мо калоиц
хеле іѴііМ и, I якраи Ауд. Ьачахоро мачбур мгкар/і, к и бо и,
гУпггин інран/і, Агар кисе рил мекирд, УрО ба дя/іуми Ха*,
гилин кашола карда, піраніро дяХ'Дуяоидях бор ба (ш
бѵйаада мсхалон/і, го даме ки іниками он бсчора аа ы,
і и чип чур ніанад, Ііо Гуиги Алам гохе бародарам Холяазш
ки саргахтихо лошг, ба мусобикп мсбаромал, нале гвлаЛ
ба даст намеонард. Чолиб он буд, ки дар іУінае аа ин хліЦ
духтарякони хамгиннн мо барахна мешуданд на иоабн < ^
бачахо худро ба хава меаидохтаид. 5а хяр хол барон он, ь.|
онхо шарм накунанд, онхоро ааият намедодем, пале гоя
дуадона бадаии сафеду нозукашонро тамошо мснамудс» j
Бехтарин лаҳзаҳои ҳаети бачагиамро хамин навъ боаиѵ |
ташкил медоданд.

Чинигой дорои масчид ва мактаб буд, ки зери чинор
калоне карор дошганд. Албатта масчид амал намекаpj
Онро ба анбори галлам хочагӣ табдил дода буданд. Ка» ,
дуртар аз мактаб идораи колхоз вучуд дошт, ки дар хама
даврон вазифаи хукуматро ичро менамуд. Хочагп
4Точикдивизия» дорои фермам бузурге хам буд, ки дар а
гад-дусад гови чӯшо нигохубин карда мешуданд. Ҳар навъ
галладона анбори алоҳида дошт. Анборҳо дар кисмн поён
деҳа, наздик ба чарй. дар шакли дарозрУя карор гирифг
буданд. Ёдам ҳаст, ки мудири анбор Дод Шарифов хел
шахси боинсоф ва содик 6а хочагй буд. Ягон кило галлар
бе ичозати расмии рамен хочагй ба касе намедод.

Мавсими гандумдаравиву хнрманкӯбй дар чанд хирмая
галлакУбии деҳа 6а нимаи дуюмн июл ва аввалҳои авгус
рост меомад. Махсусан, аз тарафи шаб «мандоғ*-гУй сур»
мегирифт, ки баъзе мисраъхояш дар хотирам мондаанд:
ГнидуМ ДО ди, МИІЧіИ IШIдум ДО ди,

Ошнқ шудиим би думіи/ш НИШ о ди

Он лях іахо пин рѵйи рлхти хоЛ клрор іи рифы, го
Хоил**ихои млидоггМн хялоият мебурдям, Діхкои 6о
млидоі хони іѵё путмфн/діи і цяямУбщт шил ютарлоил
Барой хирмамхо чойхои иіамолраи ииіихоб мпнудлид
Іалляро баьди дярниидли Ли хирманхо гаяяссути чиіиш»

ЯК ШИП,и НЯКЛИёТИ борКЛІІІ МСКЯШОИДЯНД, ('ИИМ', ИЯИЧ ПНИН

бар.іаюнро бі икдигар ;і і гирдамхоіном ба шякли зяичир
бапа, 6л I прими галли мсдароиардаид Дгхкоиг іпопаи
іиулашй дар дяст бо гадом махеусс, км барааіояхо 6а ои
Олат карда буди ид, онхоро гмрдогирди тарами галла лона
Даяр мгла нонд. Чанги галла то дарачае ханоро пах hi мскард,
Хи дехкони Iопронабадастро інииохтаи душиор мпнуд. Ии
холатхо мо бачахо чос иишаста, хирманкӯбии он дехкомро
Мушохида мсчіамудсм. Баъд ал он, ки галла дар .тори пойҳои
барлаговҳо ба ламин хампор мегардил, мархаллаи дуюми
хирмаккубй cap мсшуд. Ба гардани ду барзагов чаиарро 6а
юге, ки дар гардани барзаговхо баста туда буд, пайваст
и л муда, чапар мекарданд. Ин амал соатхо идома ёфта,
донаро аз пӯсту кохаш чудо менамуд. Дар мархаллаи сеюм,
вакте ки шаббода ба вазидан медаромад, галларо бо Шохину
курчакхои чУбинн махсус бод медодаяд. Хирманкӯбхо вактя
вазидани шаббодаро хуб медонистанд. Назар ба мушохидаи
бачаи хафт-хапгтеола, бод додани галла яке аз тарафи сахар,
днгаре дар чошт ва сеюм баъд аз шом сурат мегирифт. Вакте
ки галладона ба пуррагй шакли худро мегирифт, раиси
хочагп, бригадир, котиби чамоат, мудири анбор ва боз ду-
ге дехкони дигар онро ба халта-чуволхои панчох-садкилоП
андохта, дар тарозу баркашида ба анборчп месупориданд.
Сипае, рохбарони хочагп аз рӯйи рӯзи мехнат ба аъзоени
хочагп чандхалтап гандум, чав, наск, нахӯд ва гайра хамчун
Хаккн захмат таксим менамуданд, ки то хоенлн оянда
зиндагиашоиро ба cap бараяд. Баъд хакки давлатро ба
Чуволхо андохта, ба воситаи маркабу говхои боркаш чониби

21
Хон обод ё Д л ха на мефиристоданд. Ин амалро корвоі
ғаллабарҳо меномиданд, ки то маркази кабул и галла оіці
интикол медоданд. Мархалаи нихоми янтиколи гал.і
заготзерно (лаказерно)-и КУлоб буд, он чо, ки осиёб J
заводи нонбароря фаъолият менамуд-

Едам хает, соле, ки хушкеоля меомад, дехкояон орз\
омадани боронро аз Худо талаб некарданд. Ба ин хоц
маъракаи « Ашагулон» ташкил медоданд. Марду зани зы
дар майдоне чамъ омада. бо сатилхо 6а сару рУйи якдиг*
об мепошиданд ва сурудв машхури 4Ашагулон*-р :
мехонданд. Дар чунин чорабинихо мо бачахо хам ипггирЛ
мекардем ва аз он сару садову хушихо, ки мардумро фа;
мегирифт, халова і мебурдем. Борхо шохид бу дан, ки баш
аэ анчоми « Ашагулон* борон меомад ва боиси хосид і
ғалладонаи дехкон мегардид.

Мо бачахои деха рУзҳои ядро хеле базавк мегузаронде*
Понэдах-бнст кас чамъ шуда. аввалан дехан худамонро даЭ
мезадем ва халтахомонро аз тухми рангаву орзуку чалпаг ;
кулчахои идона пур карда, ба хона меовардем. Сипае чо j
чамъ шуда тухмчаяг мекардем. Ҳатман хини тухмчанг 6 !
якдигар дастгиребон мешудем. Тухмчанг ба бачачанг табдж
меёфт. Сабабаш дар он буд, ки баъэе бачахои харомкор 6 .
чойи ба нуги тухм задан ба бари он мезаданд ва тухм
эерро мешикастанд. Сохиби тухми аз поён бу да. табивг
ки ба сохиби тухми боло дармеафтод. Занозаня то он ч
мерасид, ки калонсолтаре пайдо мешуду моро аз мушт зада*
руй харошндан начот медод. Ин халат ба ёрии ман Холназар
ки бакувваттар буд, мерасид. Лахзае баъд тухмхоі
ши каста ро нушн чон карда, ниятя ба дехахон гнрду атроф
ки хар калом на кам аз 5-6 километр масофа доштаШ
ндгардак рафтанро мекардем. Баъзан аз Чнннсой и
Халкаёру Канаб ва СаягигУр хам мерафтем. Чолиб он буд
ки агар сохибзани хона тухм намедод, каме дуртар рафта
Уро дашноми кабех медодему мегурехтем. Сохибзан а
пушти сарамон дод мезад: «Тухмакотон дур шавае
сагерахои ахмак. аз кучо тухмтон бтум, ки мург надоруи

22
худум тухм када натонум, ха пайтон каида шавае...».

Мо бошем хандакунон дари хонаи дигаре «Иди тариф
муборак, тухмхо ба кали ёрак», гуфта овоз cap медодем.
Бонуи хона бо як дилхушя пешвозамон мегирифт ва агар
тухми ранга медод, Уро таъриф мекардем: «Холам зурай,
ха, тухм мета...» Ҳамин тарик, тамомн рУз дехахоро лавр
зада. тухмпУсткунон, бо дандону лабхои пур аз зардии тухм
шом боз ба Чинисой бармегаштем. Ҳар ид холи мо бачахои
деха хамин буд. Ин лахзахо кайфияти хоссаи бачагона
мебахшиданд. Чанд рУзи баъди ид худро дигар хел медидем,
гУё хеле хуб истирохат карда бошем.

Дар Чинисой бачаҳо бозихои чолибе доштанд. Бозихои
мо: токичилинкес, чиликдангал, бачошавакон, саворшавакон,
бучулбозй, чормағзбозй ва гайра буданд. Ҳар кадом аз ин
бозихо мавсимхон худро дошт. Токичилиякесу чиликдангал
Ідар фасли бахор сурат мегирифт. Бачошавакону
саворшавакон бештар дар фаслхои тобистону тирамох ичро
мешуданд. Чиликдангал аз ду асбоби бозй иборат буд: чили к
ва дангал. Ҳарду асбоби бозй аз чУбхои сахт. масалан, ҳурғай,
Ікарагоч сохта мешуданд. И и навъи чУб сахт ва вазнин
мебошад. Чили к так ли ангуппи дарозро дошт. Дангал бошад.
шакли дагтро. Яъне. яке борику кУтох, дигаре да розу гафс.
Чиликро рУйи замни гуэошта, ба сари он бо дангал мерасй.

* Вакте ки чилик ба хаво баланд шуд, онро бо дангал мезаий.

;і Агар дангал ба чилик бархУрд, он ба масофая 20-30 метр
I ДУР дар хаво парвозкунон рафта меафтад. Дар ни бозй
. чиликро бо дангал задан ва масофаи дурни парвози чилик
‘ меъёри асосй хисоб меёфт. Агар хариф чиликро бо дангал аз
I замин мебардошт. вале онро задан наметавонист, вай бойдода
I хисоб мешуд. Ҳарифи бойдода бояд ба масофаи рафтаи
чилики харифаш «зу» мегуфт. Яъне «зу» гУён бидуни нафас
гирифтан он масофаро медавид. Агар амали чарима сурат
намегирифт, бозй мохияташро гум мекард. Ногуфта намонад,
ки ин бозихо хоси бачахо буданд.Токичилинкес хам чолиб
£ буд. Токии зардузии сахтро болои замин мегузоштем ва аз
I дур бо сѵръат Давида, токиро бо пой мезадем. Хар бачае.

23
ки токиро ба масофаи дуртар мезад, У галаба ба даст меовар.Л
Ба ибо ран днгар. токичилинкес маънии тУббозни имрУза J
доіігг. Дар ин навьи бозя низ бачахо ба ду дагта таксцЛ
мешуданд- Токиро чунон шатакорй мекардем. ки баьза,
чела рил Маънии лугавни токичилинкес аз чилинг-чнлнь]
с парила парила ба чониби дигар чар шудани ток и и Ш
шата зада шрифта шудааст.

Дар бозии «бачошавакон» ду даста иштирок мекард
Махорати бозингар он буд, ки барон бачошавй чоерЯ
интихоб менамуд, ки хариф пайдояш намекард. ПайД
кардани хариф бой додан буд. Ин бозй одатан бе го хи ё шД
сурат мггирифт, ки баъзаи хатарро хам пеш меовард. ЧунД
хам мешуд, ки худро ба мургхонаву or или хамсояхо пиыҳД
мекардем, ки боисн калтлкхУрнамон мегардид.

Бучулбозиву чормагзбозй низ чолиб ба назар мерасмД
Бучулхои говй ва бузиву гУсфандЯ доштен. Барой он Д
бучул вазиин шамал, онро бо сими сУзон сУрох намудД
сурб мерехтем. Вазни бучул имкон медод, ки бучули хари; 3
ё чормагзи Уро ба масофаи чанд метр чар кунад. ЧаримД
ин бозя чормагзу курут буд. Ҳар боре, ки хариф бучулашрс
ба бучулн хариф нарасонд, як чормагз с курут ба харифаи
медод. Саворшавакои бо ду санти шрд ичро мешуд. Бач*,
саиташро ба масофаи панч-шаш метр болои замни мегузошіі
Бачаи дуюм санти харііфро нишон гирифта, сангашр: j
меандохт. Агар сангаш ба санти ҳарифаш мсраснд, хариф -
ба хамон масофа бачаи голибомадаро ба пушти худ саво{ .
карда мебурд. £ баръакс. Агар сайт иарасад хам, амалг
саворшавя сурат мегирифт. Саворшавакон барон он мегУящ I
ки бачахо якдигарро савор шуда, ба масофаи муайяіѵі
якдигарро 6а пушти худ мебараид.

Ҳарчаяд ки солхои баъдичангй хеле дахшатбор будаид
мо бачахо парвое надоштем. Бозиамонро медонистему халос 1
Ҳоло ки ба айёми бачагиам дар Чинисой назар меафканах
мебинам, ки падар бо маоши муаллимй оиларо мехУронд}
мепУшонд. Модар бошал. хамеша кУшиш менамуд, ки мс
гуруснагя накашем. Аз ин рӯ, хамеша дар дегаш чиз«

24
мечӮшил. Агар дар хона наводи хӯрока иамебуд, аз алафи
токисарак отала мепухт, то ки мо гурусиа намонем. Он
гизохо хеле бомазза буданд. Мухинаш он буд, ки мо бачахо
озодона нафас мегирифтем. Мехостем, бозя мекардем,
мехостем, барон хезум мерафтем, мехостем, чорво
мечарондем, хулоса харчи мехостем, нхтиёр доштем.
Албатта, хама фаъолияти мо 6о хидояти падару модар сурат
мегнрифт, на дар шакли фишороваря. ГУс мо вазифаамонро
хуб мефахмидем...

НАХУСТМАКТАБ

Дехаи Ҷинигой бол ба он чнхаташ бароям хотирмон аст,
ки сентябри соли 1947 ё 1948 бори аввал ба мактаби ин
деха рафтам. Соли 1947 ё 1948 гуфтанам, 6а ин маънй аст,
кн таваллуди ман то соли 1957 - 25 декабри соля 1942 буд,
на 1941. Гаи дар ин аст, ки дар соли аввали чанг ба дунс
омаданам, надарамро водор сохтааст, ки таваллуди маро як
сол неш барад. Бо вучуди ин ки падари ман конунро бисер
хуб риоя менамуд, ба хотири ин кн як сол баъдтар
фарэандашро ба ас каря бубаранд, дар шаходатномаам болон
раками як раками ду менависад. Ин чунин маънй доигт, ки
ман як сол хурд шудам. Бо ин далел, агар маро аз шашсолаги
ба мактаб дода бошанд, аз рУйи вокеияти таваллуд сентябри
1947 мешавад ва агар аз рӯйи ислохи падар мактабрав шуда
бошам, ба сентябри соли 1948 рост меояд. Ба назарам, маро
сентябри 1947 6а мактаб додааид, ки чор мохп дигар то
шашсолагиам монда будааст. Ба хар хол мешунндам, ки
падарам мегуфт: «Ту холо шашсола нашуда будя, ки ба
мактаб рафтй...»

Рӯзи нахусти мактабравя холо хам пеши назарам намудор
аст. Омодагй ба мактаб як рУз кабл аз он огоз шрифт.
Модарам аз матои тринко бароям халтае духт. Он чо китоби
«Алнфбо», чУбчахон кил кии хисобкуня то панчох адад чо
ба чо шуд. Тамоми шаб дар фикри мактаб будам.
Хурсандиам пагохии рУзи якуми сентябр хадду канор

25
надошт. Хонаи no аз нактаб ба масофаи сад метр вокёП
буд. Он пагохп падарам хам омодагп мегирифт. Ба хар хо.) I
I соли хоннши пав буд. Вай дар хочагин «Точикдивизияіі

яке аз иахугпт муаллимон буд. Он пагохп мода рам гардсУзц I
шнрдор тахня намуд. Хунт ношто хам надоштам. Маъталц
он будам, кн кай падар мегУяд: «Худойназар. рафгем». И|І
амр хам сурат шрифт. Ласти падар-муаллимро доштам I
Халтаамро падарам шрифт. Сахни мактаб пур аз бачахоЛ
буд. Хама хурсандя мекарданд. Он даврон синфи яку се I
якчоя мехонданд. Синфхоиа ба ду катори нишаст такси* I
туда буд. Падарам талабагони синфхои якро ба як кагор I
шнвонд. Даре огоз шуд. Асомуаллим дакикахои аввалро I
ба мавзУи интиэомнокя бахшнд. Баъд дар бораи моҳнятв I
мактаб ва хондаи сУхбат намуд. Май гохе пинхоня аз I
муаллнм ахли синфро аз назар гузаронда, бо нигоххоям ба I
ЧУрахоям гуфтаия мешудам, кн «дидед, падари маро, И
муаллнм аст, У яктост, каня минбаъд бо май дастбагиребон
шаведу бинам...» Ҳамнн навь гапхо дар андешаам чарх
мезаданду бо муаллнм буданя кнблагохам нфтихор
менамудам. Албатта, шароити онвактаи синфхонаҳои
нахустмактаби ман мнелн имрУз набуд, балки вазы I
нохинчоре доштем. Бо бури аз сафедхок сохташуда I
I менавнштем. Мизу партахо хам хеле фарсуда буданд I
Маълум, ки он партахоро аз маркаэ меоварданд. Дар |
хоти рам хает, ки партахон мо ранги сиёх дошта, болояш і
чойи рангмоннву каламмонп доштанд. Барон китоб мондав і
зери парта рафчахо сохта буданд. Шунидам, ки муаллнм ]
барон дах дакика танаффус эълон кард. Ҳамагй додгУён j
руйи хавлни мактаб баромадем. Ман бо чанд нафар |
Камсиифонам, ки хамаруза якчо мегаштем, дар бораи дарен j
нахугтин сУхбат мекардем. Медидам, ки онхо бо ман хамчуи 1
ба бачаи муаллимашон муносибат мекунанд. Ман хам
худамро днгар хел нишон доданй мешудам. Ҳамаро |
мушохнда менамудам ва таги чашм дидая мех остам, ки
талабагони синфи се чй павъ маро мебинанд, зеро онхо |
калонтлр буданд, баъзан мо хурдтаракоиро азоб медоданд. ■'

26
Рӯйи хавлии мактаб се-севу чор-чор гуруҳи бачахову
духтархо ба назар мехУрданд, ки сари харчи ran мезаданд.
Медидам, ки хама ran мезад, вале якдигарро гУш намедоданд.
Вакти танаффус., ки дах дакика буд, онхо мехостанд, ки
харчи дар дил доранд, гӯянд. Хама саросема ба назар
мерасиданд. Чехраи хама талабагон мисле ки механднд.
Мушохидахоям ба поён варасида буд, ки муаллим 6о
зангУлае рУйи хавлй баромаду онро ба ин тарафу он тараф
алвоич дод. Чунин зангУлахоро, одатан, ба гардани
шутурхои боркаш мебастанд, то ки аз роҳгардии корвони
уштурхо дарак бидиханд. Бо баланд шудани садои зангула
хамагӣ худро ба синфхона задем. Боз дастхоро болои парта
гузоштаму ба суханронии муаллим мутаваччех гардидам.
Он рУзи аввал синфи якро аз ду соат беш дар мактаб маътал
накарданд, то кн мо кӯдакон монда нашавему рУзи дигар
сари вакт ба мактаб хозир гардем. Моро баъд аз таъкидхон
зиёд муаллим чавоб дод. Халтаамро бардошта рох суйи
хона пеш гнрифтам. Чунон рох мегаштам, ки гУё
кахрамоние нишон дода бошам. Аз нахустин рУэи
мактабравӣ як навъ чиддияту масъулият дар ман падид омад.
Рӯйи хавлй модарам, <ҳа. Худойназарчон омадӣ, отат
иаомад»,— гУён бо чехраи чун хамеша хандонаш пешвозам
шрифт. Модар аввалан аэ ду бари рУям бУсид ва баъд
халтаи мактабравиамро аз дастам шрифта, барон ғизое
хӯрдан даъватам кард. Аммо ман ба даъвати модар гӯш
иадода. як тикка нони хушкро аз дастархон кандаму тоэон
аз хавлй беруы шудам. Чаиде аз ЧУрахоям низ бо пораи
нони хушк ба сӯйи ман меомаданд. Таассуроти рӯзи аввали
таҳсилро ҳар кадом ба таври худ кисса менамуд. Мо ҳам
ҳиии накл якдигарро намешунидем, фақат ran мезадаму ran
мезадем...

Баъд аз як хафтаи мактабхонӣ, дарс шакли чиддиро ба
худ шрифт. Муаллим супоришҳо медод ва рУзи дигар
ватичаи онро талаб менамуд. Дар ин холатхо падарро хамчун
муаллим дарёфтам. Ӯ низ дар баробари писараш чиддият
нипюн дода, аз хама беш чавоби дарсҳоро аз фарзандаш

27
мепурсид. Барой муаллнм хама як буд. Чи писари худаш ва
чи фарзанди дехкояро дар як сагх мегуэошт ва як хе^І
муносибат менамуд. Падарам сахтгир буд. То мактабравці
медонистам, ки падар одами сахтгиру назму низомро ду^И
медоштагй аст. Аммо хеч гумон надоштам, ки ин чиҳатхор0;
сари фарзандони дигар хам бор мекунад. Ҳамеша чи дар Я
дарсхона ва чи дар хона таъкил медошт, ки «Худойназар/ Й
Ту бояд барон фарзандони дигар намунаи ибрат бошй. Барой Я
ин бояд хамеша даре тайёр кунй ва хеч гох бехудагардцЯ
накунй. Андак, ки бозй кардй, боз ба дарстайёркунй додаЯ
шавй...». Ҳамарӯза баьди фориг шудан аз даре бо модара»Я
соатхо даре тайёр мекардам. Ҳарчанд ки модар бо алифбои Я
руей балад набуд, аммо дарехои дигарашро мефахмид ва даствН
ёрй дароз мекард. Оре, модарам бо алифбои лотинй савод
бароварда буд, оне ки аз соли 1928 то соли 1940 алифбои Я
арабиасоси форсиро иваз намуд. Чи шуду соли 1940 алифбои Я
лотиниро хам аз байн бурданд ва алифбои кириллй-русироЯ
I дар мактабхои шУрой ба расмият дароварданд.

Акиуи падарамро Асомуаллим не, балки Лео СодикуфЯ
ном мебурданд. Дуруст аст, ки дар навишт СодикоіН
игтифода менамуданд, вале дар талаффуз СодикуфЯ
мегуфтаид. Дар хочагии «Точикдивизия» хамом солхо aj Я
«уф* буд. Яке райей хочагй Рахмои Каримуф ва дигар( Я
мудири мактаб Содикуф. Исгидохи «уф» маънияЯ
калоишашідаро непод. Аз ин чост, хи дар Чинигой бам я
аз раис шахе и дуюм надари миро мешииохтаид. Агар аз Я
ииюхи саводу фархяиг бахо дола мшуд, фякат Содикуф Я
иемомду 6'м Райей кодяеп таксе буд, ки андак сяиод Я
бароварда, ба Ху'і'шхо имчо гуюипя имііиоиисту калек
киле/пни иемиплп душтр буд fin ии кенир рай со
камета бо мудири иахтаб матпарнг мсхзрл
маели/шо иееирифі

tea /амии еари*, соли аянаяи мак іМптіилМ би гиі^и pw ",J
f иифи nyttM шудац Ллиф/иіро #д іирифіам Хондзяу §
уамншанро нам чцъ/гам Хиее/т чорамациі ба ay/Iff ** I
ѵулшшумм 'Таяабаи щешкалам щупам /lap ии \иѵ/< м.>»< /•'/

Я## иапарям ки пар макі-/> ільіин**

2$
медод, ва дуюм модарам, ки шабона то дер назди чароги
сиёхи пилтай ба май даре ёд медод ва мачбурам месохт, ки
ба бештар сари китоб нишастан одат намоям. Намедонам,
чаро ба Холназар камтар таваччУх зохир мешуд. Ба назарам
у гардаишахй нишон дода, ба дарсомУзй чандон рагбат
надошт. Ҳарчанд ки У як синф боло мехонд, хисобро мисли
май намедонист. Баъзан кУшиш мекард, ки маро 6о бахонан
алафдаравиву молчаронй аз дарехонй махрум созад. Аммо
май ба У гардан надо да, кори худамро мекардам. Ҳатго хини
оббозии тобистона болои реги тафсон ва хоки чигина
масъалахои тарху чамъро хал менамудам. Дуруст навиштани
харфхоро машк мекардам. Ба хондан шавки зиёд доштам.
Баъзан ба хондани рУзиомаи «Точикистони сурх», ки
падарам аз Ку лоб меовард, дода мешудам. Дар хондани он
душворй мекашидам. вале худро мачбур мекардам.

Соли 1947 дар хонадони мо писарчае ба дуиё омад, ки
исмашро ба равиши номхои писарони дигар - Сохибназар
гузоштанд. Ачобат дар ои буд, ки ин кУдак 6а фарзандони
авналаи Асомуаллим чандон монандй надошт. РУзе як
амакбачаи падарам, ки Абдулкаюм ном дошт, ба хонаи мо
ба мехмонй омад. Ӯ руйи ҳавлй гаҳвораро лиду болои онро
кушода бо чиянаш ошио шудан хост. Ьаъд шУхикунон
чониби модарам назар андохта гуфт: «Яигаи Иклимох, ин
бачаат дигаргуиа, ким-чй хсл, хам зардинамУю хам
сиёхчехра, гакрибан ба бахтур монамд аст...». Модарам
аядаке ранчиишамо чуиин чавоб дод; «Ҳсч rail не, оли бачаи
хушрѵ мешана.,,*. То ин '1,0 ки расидем, сафи оилаи
Содикуф ба ifiaui нафар расид.

МУЛЛЛИМИ СОЛҲОИ ЧАШ НА ВАЪДИ ОН
ЧИ КАСН ВУД

ІХ»»у нишами чуиин і аяо/і чиію&іііщиі ба аих и фа'мшши
оидаираииаи киблаіочам нріибоі долаииам Умуман,
Му НН.ними I олхои / иву чи I на чаи/і ''пни баі./шчаш и шахее

іЧ
буд, ки ба сохтори шӯроя, ба идеологиям он содикони хизмаі|
мекард. Пеш аз хама, масъулиятмандиро дар назди чомі-J
аз хама падидаи мухим мешуморид. Пади рам ро ба сифат*
муаллим махз дар дсхаи Чинисой ілинохтам. Погни чангщ
оилаи мо дар хамин деха пешвоз шрифт. Надарам аз чумлаД
он омУзгороне буд, ки да влаги шУравя Уро 6а чангн зиддД
Олмон даъват накард, балки ба У «брон» дод, то ки даД
акибгохи чанг бах ши маънавии чомеаро инкишоф бахшаді
Лар давраи чанг падарам мардуми дехро бо муваффакиятҳоЛ
чанговарони шУравИ ошно месохт. Сахифахои чаши Л
рУзномахои чумхуриявиро миёни марду занони дехкоД
кнроат менимуд, онхоро дар рУхи умедбандя ба і алиби тарбиД
менамуд. Дар дехоти кУхистони солҳои чанг муаллим ягоцД
такягохи давлат махсуб мегардид. Аз ин пост, ки хукумаЛ
муаллимро эътироф мекард, Уро мепазируфт, имтиёзхос! !
ба роя іи медод. Магадан, бо хезуму дигар сУзишворИ таъмпі
мекард, аз хонапуля озод менамуд, соле барояш либоси гармі
ки аз фуфайкам пахтагя бо шалвораш иборат буд, таъмпі
месохт, ҳафтае як бор аз КУлоб даҳ-дувоздах бухонка хлебв]
меовардандаш ва сайра. Дар чанд карияхои наздики хочагпі
«Точикдивизия» мактаби ибтидоя амал менамуд, ки дарі
ихтиёри Асо Содикуф карор доштанд. Мавсуф аз кнм-кучохоН
он мактабхоро бо муаллим таъмнн мекард. Масалаи,!
писарамакаш Абдулкаюмро, ки маълумоти синфи хафт
дошт, дар мактаби дехаи Сангигур муаллим таъин намуда 3
буд. Он айём як мактаби чорсола аз як муаллим беш надошт. I
Барой хамин Содикуфро хамчун мудири мактабЯ
мешинохтанд.

Саволе ба мнён меояд, кн Асомуаллим чй маълумотеН
дошт? Тавре пештар ншора кардам, 9 дар оғоз саводяЯ
мадрасавй гирифта, дар давраи нав курси семохаи
муаллим про аввал дар Кизилмазору синае дар Балчувои).•
Кангурт ва баъд дар Ховалингу КУлоб тамом карда буд Н
Илова ба ин соле як маротиба дар КУлоб курехои такмилв
нхтисос мегузашт. Соли 1946 ба Институти дусолаи
муаллимтайёркунии шахри КУлоб дохил шуда, хуччати
. о про низ шрифта буд. Медидам, ки хар тобистон па да рам
чил рУз дар КУлоб ба тахсил мепардохт ва ба назарам дар
бахши таърих мехонд. Дар илми таърих дониши хуб дошт.
Махсусан, таърихи хизби коммуиистро аъло медонист.
Асархои Ленину Сталин хамеша болои мизаш карор
' доштанд.Ҳар чоро, ки аз ин китобхо мехонду лозим буд,
6о калами сурх зераш хат мекашид. Муаллимони он солхо,
А харчанд ки маълумоти донишгохй надоштанд, донишашон
Iі аз баъзе номзадхои илми имрУза боло буд. Инро ман билуни
му хобот мегӯям. Ҳусни хати зебое, ки падарам дошт, кам
касон доштанд. Ӯ хар харфро аз рУйи коидахояш менавишт.
к Яъне, дар курсхои такмили ихтисос ба онхо дарен хусни
I хат мехонданд, то ки талабагонро ба хамон шарту шароит
а навиштан ёд диханд.

Падарам сталинпараст буд. Сохти сотсиалистиро бисер
I мепазируфт. Гохе ба мо насихат мекард, ки чунин сохтро
I таърих ёд надорад. Кадом давлатро метавон ёдовар шуд, ки
I ятимхонахо кушода, кУдакону наврасони бепарасторро
I хӯронаду пушонаду хононад. Ин хел давлатро таърих дар
I сахифаи худ то омадани шУрохо сабт накардааст. Ӯ худашро
мисол меовард, ки дар хавлии язнахо мардикорй мекард.
Аммо ин давлат вайро дар мактаби нав хононд ва ба дарачаи
му ал л и мп расонд. Аз ин чост, ки дар суханронихояш миёни
кишоварзони хочагии «Точикдивизия» таъбири партия ва
хукуматн шУравиро 6о эхтироми хоса истифода менамуд.
Суханроннхои Уро гУш карда, мардум ба ифтихори Сталин
карсак мезаданд. Ҳоло ки он лахзахоро пеши назар меорам,
мебинам, ки Асо Содикуф нотики тавоное буд. Ӯ 6о
истифода аз хунари нотикиаш соатҳо таваччУхи аъзои
хочагиро сУйи карорхои партия ва хукумат чалб менамуд.
Ба хусус митинге, ки 6а муносибати га л аба бар фашизм
сурат шрифт, хеле хотирмон буд. Ёдам хает, ки намояндаи
обком» КУлоб дасти падарамро сахтакак фншурда, «офарин,
рафик Содикуф* гуфт. Эътибори У миёни мардуми дехоти
минтака ва рохбарони вилояту маориф бисер баланд ба
назар мсрасид. Дар аксарн конфронсхои нохиявиву
иилояіи, ки охирхои август сурат мегирифтанд, na,iapJ
гуэориш до да, иуксонхои сохни маорифро ошкор M«*roJ
Ллбатта, им чихати фаъолиятн этой на ба хама pox6apqJ
лавр хуш меомад. Аммо 9 нотарсона, Сталине 1
андешахояшро ба хотири бехбуди сохаи маориф ибм
медопгг.

Дар дехаи Чинисой падарам дар се бает - смена д*Я
мегуфт. Басти сеюмаш, ки баъд аз шом огоз меёфт, курс J
махай беса водя буданд. Дар он мУйсафедон, заной ва касое-І
ки аз тахеили мактаби ибтидой бебахра монда булаіЯ
иіитнрок мекарданд. Талаботи маориф он буд, ки хама аъзі
чамъият бояд харфхоро шиносанд, хондаву навиш-
тавонанл Дигар имэохои сари ангуштП, ки ба хуччав-]
чун собик гузошта мешуд, ба дард намехгрд, балки ш
шахе хатман худаш имзову номашро бояд навишЛ
метавонист. Баъзе мУйсафедон рУзнома хам мехонданд. I

Дар оила, ки панч-шаш нонхУр буд, мао ши муаллих |
кифоя намекарл Ба ин хотир, Асомуаллим баъд аз соатхо I
дахн шаб ба «басти чорум» худро мезал, ки он чувозкаш
ном дошт. Бале, муаллими сурх чувозхона рост KapJ
зағнри халкро ба чу воз андохта, бо аспи худ то субх равга
мекашил Равғанро ба сохибаш до да, фа кат кунчораи он
хамчун хакки захмат барон худ мегирифт. Кунҷораро ft
говхои чУшой хУронда, бокимондаашро ба дехаҳои днга
бурда, ба гандум ё чав и ваз мекард. Ману Холвазар ное
гарми модарро гирифта, пагохин барвакт ба чувоэхош
мерафтем, то ки ба равгани хафдори гарм тар карда халовг
барем. Падар бо чехраи кушод пешвозамон мегирифт и
баъд нонхомонро бо дастони то оринч равганолудаш Л
лохили кундаи чу воз андохта. сипае ба дастамон медод. № |
л ах за медндам, ки киблагох хеле хаста менамуд. Саш
рУяшро арак пахш карда буд. ГУё мехост каме дам тирад, fl і
6а Холназар мефармуд: «Бачам, охистакак думи аспро дор 1
лавр гардон. то ки равган пух татар шавад...* Ин амат? |
падар то соатхои хафти пагохй идома дода, баъд xof і
меомад, дасту руй мешуст, либосхои муаллимиро мегіУішЧ I
L ва як пиёла чой ё ширчойи модарро нУши чои карда, с?йи
о, мактаб мешитобид. Субхе то оиадани падар аз чувозхона
модарам ноштои ману Холназарро бо ордбирён (гардсУз)
тііъииіі карла, як коса гардсУзро барон падар дар дег нигох
дошт. Мо холо аз сари дастрахон нахеста будем, ки падар
аз басти чорумаш пас гашт. Сару рУяшро шусту назди мо
нишаст. Модар он гардсУзи бокимондаро 6а табакчаи
. чубине андохта назди падар гузошт. Падар як пора нонро
ба гардсУз май да карда, ду-се кошук хУрда буд, ки иазараш
ба ду фарзандаш афтид, ки ба мехр хУрдани паларро
] мушоҳида мекарданд. Гумон бурд, ки бачахош гуруснаанд,
ба мо мурочиаткунон гуфт: «Банахом, май сер хастам. гиред
ин гардсУзро хУред» ва табакчаро назди мо гузошт. Модарам
ба гӯшае худро зада, ноаён оби чашм баровард. ки падари
бачахош гурусна ба мактабаш рафт. Мо, ки парвое аз зиндагй
вадоштем, гуфта натавонистем, ки «ота, ота, мо навакак
гардсУз хУрдем, сер хастем, ин хаки шумо аст, нУши чон
кунед*, балки ба косаи ордбирён дарафтодем ва садом
кошуку табакро 6а осмон баровардем. Офарин 6а ин хел
падар, мегуфтам баъдхо. Ду соли аввали баъди чанг рУзгорн
мо дахшатбор буд. Сару либоси дуруст надоштем. Зимистон
чоруки хомакй, ки аз пусти гову хар сохта мешуа,

[ мепУшидем. Он хомакхо то имрУз дар ёдам хает, ки чй
І|яавъ аввал хаси хушкро ба пойҳои лучамон печонда, сипас
6а хомак меандохтем. Вокеан, хомак дар зимистони кахратун
|&з бехтарин пойпуши гарм хисоб меёфт. Модарам гайр аз
як пирохаиу лозимй либоси дигаре надопгг. Он хам аз чанд
той дарбех буд. Ман он айём акнун панч сол доштам, вале
мушохидакор будам. Яке аз рӯзхои тобистон дидам, ки
модарам 6а тағорае оби гарм ва собун шрифту пушти хона
гузашт. Ҳайрон шудам, ки чаро модар рУйи хавлй cap
ІнамешУяду пушти хона меравад. Хостам фахмам, ки модар
гай амалеро анчом хохад дод. Модар пирохаии карбосии
гсафедашро аз бадан кашид ва онро ба ташт андохта собун
Ьад, хуб шуст, сипас болои хаси хушк партофту 6а ин сУву
юн сӯ назаркунон ним соат нишаст, то ки пироханаш хушк
Бо вучуди кн
аа 6с іибося ншпсро Я
пасх абаіЦуттзрбі чуннн uJ

I

п кншвар акнун аз J
Модар ба хама мушхнлкхон рпгор то».

бадар пгудааст]__

т ■ цм jrpo Асміт 11 —щ.і худаш хоста буд. влгарна
моли шахснз сармпаиг гардонлдня буданд. Он вакт|

ба чуннн Еодорнхо рТ ба рУ антпиц Модарн ман аз ч!____

«занонн озод» буд, и худхостаро ба хамсарп пазнруф
Мешунидам, кн модарамро аз берун «зана Асо СодикГ
занн муадлим» ва агар худнхо мебуданд. «янгі
Иклиммох» гуфта. садо мекарданд. Модарам азі
муаллнм буданаш нфтихор дошт. Ҳамнн даврон буд]
чех ран зебои модарро ышнохтам. Ӯ бонус буд, ба та
М.Турсунзода кулчарУй, сафедпУст ва хушандом.[_
модарам доғхои чечакя дошт. Ин ншноня аз беморв,
чечакгул монда буд. А.чмо он догхо Уро мезебидавд, кнёфм
эохнрнашро днлкаштар мегардонданд. Чехраи модар хамск
халда дошт. ГУё У дардеро эхсос намека рд, хол он кн дар*, -
нодорй фишораш меовард Модарн ман, вокеан зани намувзх
буд. Ӯ пнрохаяи гардаядорн балчувоня дарбар мекар;
Тушси нахшдоря балчувоня бо халхаи хоссаву гарданбащ
■■ін|і ■ ці чех рая модарро боз хам эеботар пеши назарн
чядвагар месохт. Модар пнрохани сафед ва руймол I
докавро хуш дошт. Як гУшая рУЁиоли cap хамеша рус
ммарро аз дяіароя пжнхоя мехард. Руйи модарро фао
мо ва яадар нурра ддда мгтавоянстем. Эхсос мекардам, о
I яхітру модар якднгарро кеде дУст медораяд. Агар пая
ба кучос барон таъмяни ома сафар мехард, то омадаяЯ
модар чо*я няшаст яадошт. Хар лахза ба рохи шав«
чаям медУхту тахрор ба такрор иегуфт: «Муаллнм куч
«ЧУА ч*Р° <яатон дер карда нстодааст, магар ягон ход*2
•уд, аснаш боз яагурехта бошад...». Мая ни сухаяхо?
иешуиидзму парво намекардам, км на дар меояд і *
Бзръакс. агар палар дертар мерасид. май оэодтар бозиамро
■лома недодам Асомуаллим Хам ни навь завча доіпт. завчаи
мехрѵбон. кадррас ва содик. Ин завча хамсарашро хуб
медонист. кн ба хар кучо ки равал. нимашаб бошад хам.
худро ба манзнл мерасонад. Факат модар то лахзахои аз
дур шунндани шихан аспн падар ором набуд ва чашм ба
интизорп рѵйи хавлп сари по меншпаст. Модари ман зане
буд, ки ба чор бастн корни падар мусоидат мекард. Падарро
бо суханхои умедбахшу ширив навозиш менамуд, бо гизои
болаззат халоваташ мебахшид. АфсУс ки чунин завчахое
мисли модари мал торафт кам ба назар меху ранд... Модарам
барон падари муаллим хамчун чароги хонадон махсуб
мешуд. Чароге, ки ба хама рУзхои тори зиндагЯ равшанП
меандохт. ба фаъолияти падар гармй меовард.

Падари ман муаллиме буд, ки хама ахли минтака
хурматаш мекардаид. Шахси халолкор буд. Ноли
муаллимиро аз хама беш халол медонист. Бо харомхУрЯ
муросо карда наметавонист. Ба иборай днгар, нони
муаллимиашро халол мехУрд. Шояд бовар накунед, аммо
меди дам, ки падар баъди хуфтан чароги керосиндоре. ки
‘фаиар номида мешуд, ба даст мегирифту хонаи хама
талабахояшро хабар мегирифт. Бо ин амал мехост фахмад.
ки онхо даре тайёр мекунанд ё не. Чунин тафтиши шабонаи
Асо Содик ба хукми анъана даромада буд ва то талабае аз
назорати У нагузарад, падару модар ба фарзанд ичозати
истирохат намедод. Кадрхои чомеасозе, ки имрУзхо
мебинед, мах сули захмати хамин навъ муаллимони замони
чангу баъдичангя мебошанд. Дигар он хел муаллимонро
пайдо кардан кори душворе хохад буд. Асомуаллим хафтае
як бор мачлиси падару модаронро мегузаронид. Падаронн
талабахои дарегурезу танбал ва бадхонро рост моноида
мухокима мекард. Дарсгурезиро хиёнат 6а давлат эълон
медошт, то ки чашми тарсашон кушода шавад. Асо Содик
хеч гох талабахояшро бе китобу дафтар ва калам намемонд.
Эътибор, ки дошт аз маорифи нохия бо чаичолу фишор
хакки шогирдомашро мерУёнд. Ҳеч гох нашудааст, ки
сухани Асомуаллнм назди мудири маориф ё раиси хоҷЛ
беэътибор дониста шавад. Он даврон то чое раиси колЛ
мутей муаллнм буд. Муаллим дар айни замон чашму г;Л
давлаг хисоб меёфт. Дар хочаги ягон амалро бе маслихЛ
Асо Содик пиёда намесохтанд. Ҳатто мавзУи ба шав^д
бароварданн духтаронро котиби чамоат хатман бо падамі
якчоя хал мекард... Оре, он айём конуни давлат Л
дурдасттарин махал риоя мегардид. ҚонуншиканЯ, уиуЛ
ба мушохнда намераснд. Назорати конун Л
«Точикдивизия» ба Ухдаи Асо Содик гузошта туда бу |
зеро конунро на хар узви чомеа медонист.

Надарам марди комагбаланди кокинарӯ буд, чеҳдЛ
сабзина дошт. Устухонаш бакувват ва вазннн. Касе буд, 1
аз хурдй дар мехнати чисмонй обутоб ёфта; дасту бозэд
мустахкам, мушташ сахт ва марго вар буд. Дар миёни чорі
шохдорамон букае парвариш меёфт, ки на кам аз 200
гУшт мекард. Он бука гарданшаху шохзан шуд ва на мод
на ману Холназар ба чонибаш рафта наметавоннстем. Чу
шуд, ки хамин бука бегохие вақти омади пода тохта і
хавлй даромад ва хавфи кУдакхоро сари шохаш бардошЛ
па идо гардид. Пад арам, ки рУйи хавлй 6а кадом коре гпіщД
буд, якбора сУйи бука Давиду як мушт ба гарданаш Л
Бука болои замни чапа шуда, чашмонаш аз косахонаи саЛ
баромада, ало-ало ба мо, ки дар гирдаш чамъ омада буде
менигарист. Падар ба зудя ресмоии ғафсеро оварда, fl
шоххои бука бает ва гуфт: «Муштам ба рати гарданаш хУрЛ
вагарна ин хавлиро чал паву роста мекард...». Хамой в»
зУрии дасти падарро фахмидам. Баъдтар маълумам гарде
ки Асо дар 18-19 солагияш дар майдон бо пахлавон. .?
гУшгингиря мекардааст. Боре дар майдоне гУштингирои»Ц
Балчувояу Ховалииг, Лектуру Ҳалкаёру дигар деҳоти гирі к
агрофи МомайЯ чамь меоянд. Шахсе аз мансабдороии каю:
Узбек дар Тушаягсаяглох гУй медяхад ва барон пахлавоя* ?■
тяяему ГУ со лаву асоу упгтур мукофот мемонад. Бояд n^J
кя дар ки ишгтада Узбекхо низ икомат доштаанд. Табии"
ки миёни оихо гУштиигирони бокувват хам будааН 0

36
Гузашта ал нн пахлавоион аз рУйи кавму махал ба чанд
ласта таксим мешаванд. Дар дастаи точнкхо Асо хам томил
буд. Гӯштин огоз мегардад. Назар ба нами падарам, Уро бо
навбат бо хафт иафар пахлавой ба гУштин мебароранд, ки
дар натича Асо голиб мебарояд. Он замов гУштин аз рУйи
казн иабуда, балки касеро, ки талаб намуданд, хоху нохох
ба хотири дагта туда, гӯштии мегирифтааст. Асо баъди хафт
пахлавонро ба пушт хобондан хаставу бехол менишастааст,
ки аз дастаи Узбекхо пахлавоне, ки налар ба Асо дах-бист
'кило бештар вазн доштааст, Уро талаб мекунад. Асо ба
'калони дастааш мефахмонад, ки дигар куввати мусобика
надорад ва хам як сари зонуяш захмии гаштааст. Аммо он
ІУзбекпахлавон пофишорй намуда, махз Асопахлавоиро
Ібароред, мегУяд. Дигар илоче намсмонад, Асоро боэ ба
' майдон мебароранд. Чанд дафъа пахлавони Узбек вайро ба
ин сУву он сУ кашола мекунад ва як маротяба ба шикам
меафтонад. Асопахлавон эхсос мекунад, ки маг луб мешавад.
{Вале хини давр задан назараш ба дастаашу мухлисони
шииохтаи Момайи меафтад, ки нигохашон мегуфт: «Асо,
ту кавму махал ро шарманда насоз. Агар ту маг луб шавп,

I дигар дар ин гирду гУша мо чя навъ миённ Узбекхо cap
I боло карда мегардем? Нангу иомус мебояд. Ҳатман
пахлавони Уэбекро афтон ва бо сарн баланд аз майдон берун
баро...». Андешахои богиня гУё Асопахлавоиро нерУи тола
мебахшанд, ки ба хариф бадкахрона мечаспад ва Уро тори
cap карда ба замин пуштнокя меандозад. Пахлавони Узбек,
ки худ валнин будааст, бо вазни худаш чанд кабургааш
мешиканад ва Уро кавмаш ба гнлеме андохта аз майдон
мебароранд. Асопахлавон бошад дар гУшае рафта чанд катра
хунро ал дахон меандозад. Вахте ки У харифро ба хаво
мебардорад, аз кафаси сина чизе гУё канда мешавад. Ба
хамин тарик, Асо дар ГУштин галаба ба даст оварду хафтае
аз бистар нахест. Табибон Уро бо гиёху ким-чихои дигар ба
пой хезонданд. Ин охирин гУштини Асопахлавон буд.

Падар нам мекард, ки хамов вахт калом узве аз бадан
канда туда будааст, ки чанд рУз хун мепартояд. Асомуаллим

37
солхои балл хам от дарлро живое менмул ва мегуфт:
гУ ялики наяггкя саломатиамро як умр вайрон сохт. Хам
эхсос иехунаи, ки дар кафаси сииа узве дард дорад...» (J
Асо то от гУштияи охирин дар мкнтака бо пахлавой J
часуря ном барокарда буд. Мегуфтаид, ки аз понздахсо J
гУштин гирифтаасту ягой маротиба пушташ замик-
надидаасг. Баъд аз ои гУштмя хама Узбекхои миитака хѵД
ҳамчун муридони А со пахлавой медонистаанд. Ҳамоя даіЛ
будааст. ки Авлиёкул ном чавони Узбек бо Асо 09ста ч>Л
мешавад ва ни рафокат то поёни умри харду бок Я мемоіщі
Баъзан мешунидам, ки со км кони Момайи ва дехахои дщ
мегуфтаид: "Паря дар пушти Асомуаллим ланча задааст.
паря лора”. Ва гУё борхо дидаанд, ки шабона хини аз чоеі
чое харакат доштан Асоро париаш ба гУштин даъі
мекардааст. Баъд аз он гУштин сару либоси Асоро дарі
медндаанд...

Вокеан, п ада рам кавичусса буд. Вакте ки болом ас>
булиаш мебаромад. миёни асп хам мехУрд. Бузкаширо д*
медошт. аммо худаш ба «кура» намедаромад, балки го
аспашро ба бузкаше бовар мекард. Борхо мушохи
менамудам. ки халтаи садкилогиро як худаш бардош
болоя хар мегуэошт. Ҳеч гох барон халтаи орд ё чі
гадлумро аз чое ба чое бур дан касеро ба ёрЯ даъват намеках:
Ии дахзахо тили молярам иесУхт, ки мегуфт: «Малям. ■
ягон каса чеғ зав. Ии линча хеле валнин аст, ё ки биё азі
гУшааш мая бягярам». ГГалар ба кахр меомад ва дасти ёр
хохгрро ба дпр сУ тела медол ва худаш кори саркардааіш
ба яоёя мерасонд

Падар ба гаЛр аз иуадлия хасби кишоварзя хам дет
Хочагя бшромя замши чудо карда буд, кя дар он галлалоБ
харбчзт харбуаш и вЯ иеиш. Вактж дара в и гаялум Ж
яшкро ба еря дпаат калекард Раис Карииуф бом
•пест ба иі' і I ми ёра аммо У рад мекард. ЛяШ

япм кас as аяс я.іоямя исяул, падар аз 7 шм

гл бгрля амчам дяхдд Дар Аож]ШМ

ммм< 50* айюбіяі хеле бмсёр буд; аз мехяатв ту I
f&rarcfi дцяі. wm идол хтрдая. касеро ба иаяфяг'
хеш кор иафармудаи, аз хама пеш салом арэ доіптан, дуруя
вабудан, муллову масчидро эхтиром кардан, кадри китобро
дойн стан, ба рУйи зани бетона нанигаристаи ва rafipa.

Надар рУзе дар хавлЯ машгули калом коре будааст, ки
марка бе бо чу вол и дахаибаста шитобон дарвозаи хавлиро,
ки аз чапаршоххо сохта туда буд, ши каста, худро ба гУшае
мезанад. Табяяст, ки маркаби бордорро пашшахои газанда,
ки катала мегуфганд. азоб медоданд ва аз ин ноет, ки рохи
хал осп мечуст. Асомуаллим аввал хай рои мешавад, ки ин
хари бордорро кй сУйн хавлни 9 рондааст. Баъди андешае,
то ки маркаб зери бор намоиад, чуволи пурбори
. дахаибастаро аз болои хар фароварда. ба девори хона такя
І меднхаду боз аз паси кораш мешавад. Хамив лахза марди
рпшеафеде, бандн шалвораш дар даст, саросемавор ба хавлп
■ медарояд ва мегУяд: «Хар чя шуд, хар чя шуд?►.

I Асомуаллим сохнби борро дидан замой салом арз мекунад
ва маркабу борашро нишон медихад. Сохнби хар тоэон иазди
чувол меравад ва бошитоб ресмони даҳони онро кушода,
даст ба дохнли он меандозад ва баъд коматашро рост карда,
аз сохибхона, ки амали Уро назора менамуд, мепурсад:
чБародар, шумо чикораед?*. Сохнби хона чавоб медихад:
«Муаллим». Силас боз сохнби хар савол мекунад: чРафик
муаллнм, мед он ед, ки дар ив линча чй борест? ► Муаллим
бндуни андешае мегУяд: «Не, намедонам. Маро ба линча чя
кор. Май маркаби гурехта омяла ро фа кат аз зери бораш
хал ос кардан хостаму бас. Шумо холо мехмони ман хастед.
мехмонро Худо район мекунад, шинед, ана ин но болои
пУстак, гУсн модарро чет мезанад, то ки чою нон омода
созад Сохнби хар гУё суханхои сохибхонаро намешу навал,
ки хайрон-хайрои сУяш меяигарал ва мегУяд: «Малям, як
табаки чУбй биёр. Як панча аз ин тиллои Шугнов ба роят
ляхам». Асомуаллим иоми тиллоро шуннлая замов «не,
не, мехион, тнлло 6а худат нагиб куиад. Маи тиллоро хУрда
яаметавонаи» ,гУён пешниходи марди шугновиро рад
мекунад. Баъд мехмонро кисли як хеіноваядаш. мурғеро
cap зада, «иёфат медихад ва баъд гусел мекунад. Вакти
гусел Асомуалліім ба мехмон метУ яд: *Мо сайидэода XacrJ
Ҳеч гох аз хакки касеву моли шахсе ба манфиати J
игтифода намебарсм. Бинобар он, як панча тилло, ки J
май лодан хостел, харомам хохад буд. Худо нигохоці
бошад. бародар. Аммо фахмида бош, ки тилло моли даіД
аст. Эхтиёт шав, вагарна коиунан тиллоро бо худ ииіЛ
дойти ва аз чое ба чое интикол додан мамъ аст». Мар Л
тиллодор бо тааччуб сӯйи сохибхоиа менигарад ва «их.
чоивар, рафтем, ки дер шуд»,- мегӯяду ба сагрии иаркаб Л
халачУб якто мезанад. Хине, ки марди тиллодор аз хаіЛ
бароиада, рӯ ба иишебй меорад, чанд дафьа чониби хом I
муаллим менигарад ва шояд дар дил мегУяд: «Ха
муаллими сода будааст. Охир як панча тиллоро мегирл;
иамешуд. Лидам холашро. Ба гайр аз як пУстак чили дхЛ
надо рад...». Асомуаллим хам мехмонашро бо назари аіц,. я
иафратдор то сари чарй гусел иску над. Маълум мешааЛ
ки марди тиллодор дар иаздикихои Чинисой даст ба Л
.іаланй мешавад, ки ии лахза маркабро пашшахои газа
ихота меиамояид. Маркаби хасташуда баидро а.» да
сохибаш канда, чониби дсха рУ ба гурез меорад ва аввалй
хаіілію, ки аз яешорӯяш мебарояд, хонаи муаллим будаая
Сохиби хар баъди адои даст ба хок фурсати банд и шалвом
бастаіі наефта, масофаеро 6а хамим хол тай мекунад. АпІ
маркабу борашро пайдо намекард, июяд днлкаф мсшуд.!
гуэашти солхо падарам гох-гохс ниссан мар;
тнллогумкардаро бароямон иакл менамуд ва аз таҳти ж
механдид ва баъд шУхиомсз мегуфт; «Мани беакл, охир г |
панча тиллоро холо медоштам, шояд рУэгорам бехтар пи
мерафт». Вале зуд аз ин шУхиаш даст мекашид ва ба к I
наспхат медод: «Ҳеҷ гох хакки мардумхУр иашавсд. Ной
хплол карда хУред. Гумон намекунам, ки он марди uiyni№'
бой шуда бошад, балки касе Уро барон тиллохоИ]
куштагист...». Он чи хондед, шингиле аз сифатхон ,Ѵ
Содик буд. Швнгилхо аз сарнавишти падар хамеша л»

<н еддошт бо май хоханд буд. Ҳнкоятхои Асомуаллим идя*
юранд
БА ШОҲНАЗАР ЧЙ ШУД?

Дар хоиадони Асомуаллим Шохназар сеюиии писар буд.
Агар май рӯзҳои охири соли 1941 таваллуд ёфта бошам,
Шохназар 1944 зода шудааст, зеро модарам одатан баъд аз
хар ду сол кУдак мезоидааст. Аз ин ки ман ланч рУз пеш аз
даромадани соли 1942 ба дуиё омадаам, пас соли таваллуди
Шохназар бояд 1944 бошад. АфсУс ки дойр ба рУзу мохи У
мавод дар даст надорам. Зодгохи Шохназар хам Момайя
буд. Чехраи ин додар дар Чинисой ба хотирам накш бает.

Ӯ писараки кулчарую сафедпУст менамуд. СергУштаку вале
дардманд буд. Шояд аз яксолагй мояхояш варам оварда
буданд, то хаде ки дар рохгардЯ душворЯ мекашид. Медидам,
ки даба-даба ба ин сУву он СУ медавид. Вокеаи, кУдаки
хушрУяке буд. Он лаврой, ки дехоти точик табобатгоху
шифохола ладони ва Чинисой хам аз маркази вилоят 30-40
км дур буд, падарам имкони Шохиазарро ба духтурхо нишои
додан надошт. Табибои орди тухми сангпушту дигар
давохои махаллиро барояш мсхУронданд, аммо дар ди у ру
ба бехбудя намеовард. Надару модар ба такдир тан дода
буданду якчоя 6о фарзанди беморашон ранч мекашидаид.
Шохназар мудом гиря мекард. Ба хусус, аз тарафи шаб
соатхо нолиш допіт ва садои гиряашро дар деха хама
мешуниданд. Модарам баъзаи асабй мешуд ва кУдакро дуо
мекард. Ба ёд меорам, ки бегохие падарам дар хона набуд.
Намедонам ба кадом дехи хамсояе барон пайдо карда ни
гандум рафта буд. Модар омадани хамсарашро аз сафаре
ннтизорп мекашид, Шохназар дар оғУшаш болои суфа
менишаст ва гУш ба самти рохи омади падар ва шихаи аспи
У дошт. Шохназар гиряи чонкохе cap дода буд. Ҳарчанд
ки модар бо суханхои навозишомез ин сУву он су алвонч
медод, вай хамоно мегирист. Ману Холназар дар як гУшаи
суфа гох хоб будему гох бедор. Мо низ омадани падарро
интизор будем. Азбаски Шохназар хеч аз гиря намемонд,
модар гохе сарзанишаш мекард, масалан, мегуфт:
«чнгаракома хУрдП, устухонама хушк кардП, охи ин чИ

41
гнрнест. ё Худо Аа даіии блчпм лаво вахт...». Ҳампн люці
буд. кн асіш іидлр шнха кашнд на аа омаланн падар навц
л од. Дар масофаи сад дугад метр, кн надар ба хавлП наздщ

тудааст, салон гирям талхн Шохназарро иіунндааст. н
ѵлйрон монлааст, ки шаб нима шудаасту холо хам пнсарі|
бемораш мегиряд, чя мл rap 11 кл нммохро хоб бурдааст, ці
Уро навозит намекунад. Во хамин андеша аспн бордорд
падар ба тает рУйн хавлй карор гнрнфт. Ману ХолнаяаЛ
саросемавор аа чойхомон хестем, то кн падарро пешво: ;
гирем. Мод а рам хам Шохназари пгрён дар даст чонМ!|1
падар харакат кард. Вале падар модарамро сарлашіш кард| •]
кн чаро кУдакро азоб медихад, чаро коре намекунад, кн ӯрД
хоб барад. Падар ян суханҳоро гуфта, якбора ба сари модараЛ
камчин кашнд. Чавд камчин ба мнённ модар зада буд, ці
ману Холназар худро болои модар паргофгем. Падар ляіИ
ки камчннаш ба бадани мо мехурад, аз амали нохубаш дастВ
капгада, худу аспро ба сарой зад. Вакте ки доду фарёдіВ
мову модарамон дар хавлЯ баланд шуд, Шохназар хам Л
тарсяд, ки аз гиря монд. Падар наздн модар омадтВ
Шохназарро болои дастони худ бардошта, ба навозноВ
даромад. Модар ханУз меларзаду аммо аз пайи барон падар В
ЧОЮ нон тахяя намудап буд.

Нахустин бор дцдам, кн падарам 6а модарам суханхоі
нос азо іуфт ва Уро камчинкуб кард. Табнист, ки мает В
Холназар, агар модарро химоя иамекардем, падар, ки ші
кахролуд буд, модарро бепгтар азнят дола наш аз имкон дур В
набуд. Модар даетархон густурд, нону чойро болояш гузошг I
ва бо навозит ммдарамро барон мондагиашро баровардав I
6а сари дасгархоігЦаъват намуд. Мо хам аз чойхоямон хеста,
харду аз ду пах лун падар карор гирифтем. Шохназар хэвӯз
дар огуши падар буд ва 6а модарам бо иигоххои дуздо®
менигарнст. Яьне, У аз модар узр хостанЯ буд, ки модарч®
бубахш, май дар камчин хУрданат гунахгор ҳасгам, охяр
чя кунам. Баданам дард дорад. Шохназар ин андешахоро
карду харду даст чониби модар да роз намуда, худро ба
огуши У андохт. Падар маънндорона сУн мо назар карда-
«11 Клим мох мебахшй, охир дар сари кишлок будам, км
гирям Шохназарро шуиилам. Гу мои кардам, ки туро хоб
бурдаасту У бенавознш мондааст...». Дар назарам падар аз
амлли кардааш шарм медошт, аммо гурури мардя ва ба
нстшюҳн худаш «іхсучП» буданаш ба У имкон намедод, кн
аз гунохи содиркардааш равшантар пушаймоня кашад...

Шохназар, ки дардманд буд, бештар болои пУстакчае
менишаст. Баъзан аз чой хсста, бо мо каме бозй мекард,
вале бемории дабба халалаш мерасонд ва мачбур мешуд,
ки дубора биншинад. Баъзе калимахоро ба забои меовард,
дастак мезад, моро ба чонибе кашола карданй мешуд. Бо
хамин минвол то тирамохи соли 1947-1948 умр диду бас.
Лахзаи марги Уро хеч аз хотир бароварда наметавонам. Шаб
буд. Мо хамагя дар гушае аз хонаи кал он сари дастархон
менишастем. ХУроки шомро хУрда шудем. Надару модар
рУ ба рУи якдигар менишастаид. Ман дар пахлуи модар
карор доштаму он тарафтар Холназар, Шохназар хеле шодЯ
мекард. Дар сахни хона го хе чорғов мегашт ва гохе ба пой
рост туда ким-чихо гуфтанй мешуд. Ду-се дафъа мода рам
ба У ишора карда гуфт: «Шохназарчон, як дам карор бишин,
охир болои дастархон баромада истодая, уболай...*. Падарам
хам чунин хурсандии Шохназарро 6а мушохида гирифта,
шод аз он буд, ки дар ин бозихои фарзанд бех туда ни
дарди Уро медид. Ман хам хайрон мондам, ки чаро
Шохназар имшаб ин кадар шодЯ мекунад. Холназари
бепарво якпахлу зада давиданхои Шохназарро тамошо дошт.
Лахзае баъд Шохназар омаду дар оғУши модар нишаст.
Боз хост, ки падар Уро ба оғУш бигирад. Хамин тавр чанд
бор Давида худро гох ба оғӯши модар ва гох ба оғӯши
падар задан гирифт. Яъне, агар масофаи бай ни падару
модар як-якуним метр бошад, Шохназар ин масофаро чанд
маротиба тай карда, якбора 6а оғУши модар худро гирифту
пойхояшро дароз карда чашмонашро сУйи шифти хона
карор дод.Модар, ки ин холро дид, дод зад ва гуфт:
«Малим, малим, Шохназар тамом кард, У пихиля
металбидааст, мо вайро нафахмидем», гУён дасту пойи

43
Шохназарро рост кардан гирифт. Падарам пареиюнхол шудг
саросемавор худро ба чониби модар андохт ва даст
пеоюннн Шохназар пойду гуфт: «Рост мегУЯ Иклиммох, |
пихиліі металбидааст. Ин ба огУшандохтанхо лахзм
чонканиаш будааст...*. Падар ин суханхоро гуфЛ
Шохназари мурдаро бо эхтиёт аз огуши модар бардошЛ
болон кУрпачае гузошт. Ману Холназар «Шохназар®
Шохназар, бихез, чаро дигар намехандй, чаро аз гиря мовд
бихез охнр бозя кунем...*- гУён гиря мекардем. Модар Щ
cap у рУи хуншор дастхоро 6олову пойин карда чехрав
Шохназарро навозит менамуд. Аз ду парам рун модар іЛ
чоря буд. Шохназар намечунбид, о ром хоб буд. Ин ццД
буд, ки ман салон гирям додарро дигар нашунидам. Хонар| I
оромя фаро гирифт, зеро хонан мо он шаб ба мурдахоіД
табл if л ёфг. Оре, дар рУн хона насади додари сесол аву акнуЛ
гапзанакшудаам мехобнд. Салон нолаи чонкохіі
Иклиммохро хамсоязанхо шуннданд, ки яко як cap ба хошВ
мо заданд ва модарро бо гиряи хеш тасалло бахшидаиВ
шуданд. Дар байни як соат хонан калони мо пур Я
хамдехагон щуд. Раяси хочагя — Каримуф хам омад. ДаД
гУшае аз ҳавлй бо падар чя маслихате мекард. Аввалин шаб
буд, ки Шохназар ором хобидаву падару модар мВ
ба рода ронаш бедор бу данд. Шохназар дигар дард надоил
Мо обн чашм мерехтему вай бо чашмони пушида ва лабовВ
хандон бо мо хайрухуш допгг. Оре, У се соли тамом триста В
хама обхои чашмонашро резонда буд. Акнун модару пала В
бояд чех рай сап-сафеди Уро бо оби дидаи хеш мешустащЩ
Бале, то субхи он шаб Иклиммох харчи ки тавонист мурдаіі
писарашро бо оби шаффофи чашмонаш тоза нигох доля-
Албатта, падар оби дидаашро аз доги фарзанд 6а ботинаі
мерехт. Даруиакя мегирист. Фавти Шохназар бароі
Асомуаллиму Иклиммох аввалин догро гузошт, ки оирс
доги фарзанд мегУяид. Он шаби дахшатзо чояшро ба су6,':|;
дод, субхе, ки рУзаш офтобя буд. Муйсафедоии деха рУЙ
хавля чл*гь омадаид. Хешу акраборо шабона хабар кар#
будааид, ки аз Момайя ва дигар дехахо худро расоядайД

44
Он рУз хонаи Асо Содик ба мотам capo табдил ёфт. Раиса
хочагй супоришхо медод. Падар дар гӯшае даст ба пешонй
монда, ба андеша рафта буд. Модар хануз хам менолид ва
охирин бор аз рӯю пешонии Шохназарчонаш мебӯсид.
Медонист, ки баъди соате фарзанди яокомашро мешӯянду
ба кафан мегиранд. Он вахт Шохназари се сол дар огУшаш
бударо аз У мети ранду мебараид. Оре, бурданд ба баландие,
ки аз хонаи мо дар масофаи сад метр карор дошт. Он баландй
оромгохи гузаштагони бошандагони дехаи Чинисой буд. РУз
ба чошт расида буд, ки Шохназари сафедпУшро падар болои
Pi дастонаш аз хона берун баровард. Модари рУйкаида дудаста
ба нушти иадарам мезад ва мегуфт: «Малим, бачама кучо
мебарй, набар, мон ки ду-се рУ-зи дигар бо гиряхоям
навозишаш кунам. Ох, Шохназарчон, бубахш, бубахш, ки
I хамчун модар ба дардат даво шуда натавонистам, чй кунам,

I ки дасти Худо зУртар баромад ва туро нагузошт, аз ин беш
I азоб бикашй, вой, вой, афсУс ки дигар бачама намебинам...».

■ Модар то назди дарвоза Шохназарро гусел кард ва баъд
I болои замин нишаст ва сафари Шохназарро сУйи манзили
1 охират назора кард. Ӯ дид, ки чй навъ Шохназарро ба
I до хил и гУр гузоштанд ва болояш хок андохтанд. Лахзаи
дафни додарро ман хам аз наздик ди дам. Акнун гУраки
I хУрдакакс дар сари теппачае пайдо гардид, ки дар он
Шохназари хонадони Асомуаллим мехобид. ГУё ин хонадон
хам решав дар гУристони Чинисой гузошт. Модар соатхо
болои су фа менишаст ва чашм аз он гУраки сари баландй
намеканд. Он гӯрак аз фарзандаш Шохназарчон шаходат
I медод. ( Ин сатрхоро менавиштаму ГУё бори дувум сари гУри
бародар оби дида мерехтам).

МОЧАРОҲОЕ АЗ РӮЗҲОИ БАЧАГЙ

Чунои ки гуфгам, солхои бачагии ман асосан дар дехаи
Чинисой гузаштаанд. Баъзе аз лахзахои давраи бачагиам
чанбаи мочарописандй дораид, ки дар рузгори ману баро дари
калонам Холназар рух додаанд. Холназар бачае буд, ки

45
худро хамеша дар хонадон шахси аввал медонист. оуъмихці
бисер дошт. Чангара буд. Дар хама кор бояд Ӯ пирУзи 6,1
даст меовард. Фармонфармоиро хуш дошт. Май, ки аз ц
хурд будам. бояд бо гуфтаи У амал намуда, ба вай ито^
мекардам. Ҳарчанд ки Холназар ду сол аз май калон бу»
аз нигохи чусса У бо май баробар туда наметавонист. Аг*|
гӯштин мегирифтем, маглуб мешуд. Бо вучуди ин фаіці
худашро медиду халос.

РУэе модарам хохиш кард, ки аз сахро барон говон алафг
юза дарав намоем. Вакти рафган у ба май досп калоцр0
доду барон худ досчаро гирифт. Ҳарчанд фахмондам. ц
охир май хурдтар хастам. досча бояд аз ман бошад, вале >
зуъмй нишон дода, досчаро надод. Дар масофаи сад метр
дуртар аз хона хамие буд, ки алафи ачирику рушка доли.
Пеш аз он ки ба алафдаравӣ шурӯъ кунем, Холназарі
фармондех замини алафро ба ду кием чудо карда, «ана аз
ин чо ман медаравам, аз он чо ту», - гуфт. Мо дар ру ft
рУи якдигар, дар масофаи 10*12 метр ба алафзанй cap
кардем. Азбаски доси ман калон буд, барон алафдарац
душворй мекашидам. Ман хам якравй карда, бори дпгар
гуфтам: «Эй Холназар, досчаро те мегум». Ӯ бошад, «нс,
наметм, худм медаравм*. Ман чандин бор такрор ба такрор
ба У дарафтида, талаб кардам, ки «досчаро те мегум».
Холназар як хафи дахонашро пок карду «ма бигир», г?ёв
досчаро чониби ман хаво дод. Ман бошам, парвози досчаро
нигох мекардам, ки он рост омада дар байни пешониам
дармонд. Нафахмидам, ки досча ба чй дармондааст, аммо
медидам, ки дастаи досча назди чашмонам меларзил
Маълум шуд, ки нУги тези досча ба пешониам халидааствз;
аз нн рӯ дастаашро мебинаму худи досчаро не. Рост истода,|І
аз дастаи досча чашм намекандам. Холназар ин холатроі
дида, таре фарояш гирифт, ки тарафи ман харакат намуда И
гуфт: «Худойназар, начнб, хозир ма досчаро аз сарат халос ■
мекунм». Ӯ наздам расид ва бо як кашидан досчаро азі
сарам гирифт. Аммо хун найча барин аз пешониам мешорид В
Акнун ба чойи дастаи досча найчаи хунро медидам, ки болоіИ
замни мгла ряд. Холназар саросемавор досчаро 6а як сУ хаво
дода, ал замин як паяна хокро шрифту 6а чойи гурох зер
кард. Дархол кун аз парндан монд. Сару рУям, ки иур аз
куя туда буд, Холяазарро тарсояд. Бо вучуди ин. у 6о
алафи тар рУйн пур аз хуяро юза кард ва баъд тахдідкунон
гуфт: «Агар 6а отаи с очам гУИ, мскушмт». Мая акиун аз
бисер рафтани кун эхсоси бехолй мекардам ва баданам 6а
ларза даромада буд. Аз ян ноет, кя бозон алафхои
дараяядаам чанд лахза ниша стам, то кя 6а худ биоям.
АлафдаравП гамом шуд. Холназар ток нам ро якняма 6а сарам
гуэошта чойи чарохатро пӯшонд. Мая ваъда додам, ки ба
отаму очам низе намегӯям. Аз ин рУз 6а баъд токии май
яктарафа дар сараи карор дошт. Бачахо іяро дяда
мегуфтанд: «Ҳа, Худой назар «уф» шудааст-ку. Ток вша бия.
Дар сарш якняма нстодай...». Гӯш недодачу еяр бой
намедодам. Мода рам хам ду-се бор эрод шрифт, кя «боз,
ин чи мукумай Худойназарчон! Токита чаро якнима
мемонп?». Мая бошам, як сУйи Холназар менвгаристаму
мегуфтам, «Ҳеч ran не оча, хамки хелув маъкулмай». Аз
ин ходиса як хафта гузаппу пагохяе модарам зУрав хост,
кя рУямро шӯяд. Мая дигар нлоче наёфтам, зеро аллакай
сарам дар дастя модар монда ва оби офтоба хам иаздаш
гузошта шуда буд. Вахте ки модар 6о оби гарм рУямро
шустан шрифт, якбора панҷаҳояш 6а он чарохати бо хок
сементшуда бархУрд. Модарам сарзанишам мекард, ки «ин
чЯ беадабй аст, ки дар сарат лойи хушкшударо шрифта
мегарди, агат бшга медонй бо ту чЯ мекуна?» Холназар аз
дур ин лахза ро тамошо менамуду ба май шпора дошт, ки
хо, нагуи ха, медонй ха, чй корат мекунам». Модар бошад
кУшиш дорад, ки он лойи шахшударо кацда тирад. Лидам,
кя чойи чаро хат дардмаяд асту агар модар «кофтуков»-ро
■дома днхад, нм кон дорад, ки боз хунравя cap шавад, бе
хотир аз дасти модар халос шудаму амали ношоями
I Холяазарро касса кардам. Баъд аз шунядая модарам хам
ба хулосае омад, кя ин енрро аз падар пиихоп доштан бехтар
хохад буд. Мо-хар се каял додем, ки падар нафахмад.

I

47
Вагарна хам Холназар хатман шалок мехУрдГВгГХам модара
сарзаииш мешунил. ки чаро бачахоро беназорлт мондаа»

Тирамох буд. Бо Холназар хезумчинй рафтем. д.
бала плие аз Чннисой гармаш хеле зиёд меру ил. Бол хамо
лосхо дар дастхо гармаш да равилем. Ҳар к адом барон Хѵ
дарза бастем, бандхоро ба зери дарзахо андохтем. Им «
низ Холназар якравй карда, бори маро аз хисоби дарла.х,
тарами худ вазнин сохт. Дарзаро барон пуштора кард,
омода кардам ва баъд дастонамро то китф чо ба чо намуд,
бо як силтав задан хестанй шудам. ки дарзаи гармаш ваани*
карду май пешорУ ба да хон афтодам. Гармаши вазнин >
болоям чу нон фишор о вард, ки дамам гирифт. Холназа
пуштораашро ба як су андохта бо хеле душворя бор
гармашро аз болоям халос кард. Мая гиря доштам і
намехостам, ки дигар дарзаи гармашро ба пуштораа
бигнрам. Холназар бошад мачбур менамуд, то ки і
дарзачаи хурди гармашро пу штора карда хона бубара*
Хамин тавр хам кардам. Модарам аз вазъият бохабар шуд
Холназарро чанг кард. Аммо У парвое надошт, баръаі
хандида мегуфт: «Хуб шуд, ки таги гармаш монд, ап
халосаш намекардам, мемурд».

Хар таътили тобистона пала рам чилрУза КУлоб хондав
мерафт. Табиист, ки мо дар нхтиёри модар мемондем і
хар кучо ки у мерафт, ба хотири ин ки 6а якдигар чанг
чанчол накунем. бо худаш хамрох мегирифт. Чоште модд
хонаи хамсоя рафт ва ману Холназарро хам бо худ гирифт.
Хавлии хамсоя аз хонаи мо дар масофаи наздик каре)
дошт. За н хон хамсоя мода рам ро бисер эхтиром мекардан
ва гузашта аз ин, вахте ки падар дар хона мебуд, модар б
хеч кучо рафта наметавонист. ГУё падар хамсоягард*
модарро намепазируфт ва умуман ичозат намедод, я
завчааш ба хонаи хамсояе калам гузорад. Аз ин рУ, набудай
падар то чое барон модар озодя медод. Албатта, озодЯ
модар оэодии ману Холназар хам буд. Сохибхона модарро
ба хушй кабул намуда, бол он кати чУбин шинонд. Холназг}
аз бари боло гузашта чорэону зад. Ман хам пахлуи мод#

48
цііиіастам ва гирлу атрофи хонаро як аз назар гузарондам.
Цаіимам ба дуторчае афтод, ки дар мехи девор овезон буд
дз ҷо хеста, дуторчаро гирифтаму ба навохтан шурУъ
намулам. Модару сохибхоназан сари кадом мавзУе сУхбати
ширин доштанду гохе механдиданд. Тунг-тунги дуторчаро
Ьііѵнила Холназар маро як сУ тела долу дуторчаро аз ластам
іУран кашида шрифта, 6а тунг-тунг даровард. Мая ба газаб
>мадаму аз Холназар кассос гиряфтаня туда, як мушт ба
гандуки днлаш задам, ки У ох гуфту якпахлу афт ад ва
іаіар садо набаровард. Модари бечора. ки акнун чанд
іакика дами бегам заданя буд, холи Холиазарро лида. «ах.
іувошшарг аката куштя, вой, ба налим чя мегуме...* іуфта.
5а гиря даромад. Дидам, ки кампири сохвбхоиа куртая
Холиазарро боло намуда, боло и кабургахояшро даст-даст
сардан шрифт. Охиста ба мода рам фахмонд. кя «Иклнммох
іисёр ташвиш наша в, мушт ба кабургахояш хУрда. дутой
шро боло и днлаш шинондааст. Барой хамнн нафасгирии
бача душвор туда истодааст...». Суханхоя кампярро
вуиидан замой худро ба беруни хона зада, сУйя хавлии
кудамон гурехтам. Бояд чое пайдо карда пиихон мешу дам
Ив тарафу он тараф Давидам ва нихоят байни тутакалукзор
чойи истирохати сагамон — Холдорро интихоб намудам.
Хоначаи хубе сохта будааст Холдори пир. Ҳаво гарм, кя
буд, Холдор истирохат доигт. Ҳарчанд «Холдор, Холдор,
мах,мах» туфта, аз хонааш бароварданЯ шудам, намебаромад.
Мачбур шудам, ки аз гУшхояш кашак карда беруваш созамѵ
хулам чояшро ишгол намоям. Холдори нориэо ба днгар сУ
барон хонам нав пайдо кардан рафт. Як вахт салон омадани
юла рам ро 6о Холназар шунидам, ки чанд занаки хамсоя
зилбардорикунон онхоро чониби хавлнамон ту сел доштанд.
Холиазарро кадом мардаке болои дастонаш бардошта буд.
Рӯз хам бегох мешуд. Шунидам, ки подай кяшлокро
оварданд. Гову моли майдаро чо ба чо карданд. Мода рам
бошад, Худойназар, Худойназар гУён маро мекофт. Ҳод он
и май назли хавлЯ дар хонаи сагамон якпахлу зада, хама
гапхоро мешунидам. Шом шуда буд. ки дусти бачагии

ALL
ѵиараш Ллт&жуяя mtmam 6&- »**■'■•* жнеяшт .-
Нуиичп кат жат вк ятгящ» мар кая» ямляя м,Ж
mmtonan. шжатебжшящ ж» хамят карор жтп. ямшмз>J
Нідцу da явив ЛтяяШря мвггчя шщряаро ва*я иеы
Лцѵ яг г»»» си Хвашсвф, кв нибур* хивгро бяряояпЛ
мв ми С'жял. 6а бояшмпе ѵжя зля», нолям жА
Чт язфархіхѵшяпяембоеряоршяш ромея ххмтяяар}
г ір \Жшщ впяжврс. афгям жарт. Хуяойшсар мекофгм
Ля жат беж яюрам дар таапипв бул. Зораву тава Л
мекард, в .ѵзр куч» км бачоям бгрояя, чаигаи наметЯ
Ча* хаяаро медвдаму иепгуяидам, вале |
итбаровардм. Хуфтая хам гузапгг. Аз поёни киш.-1
сулфа кардаяи падарро шутпгдаи ҲанУз хам чуръатиі
хоаав саг баромадан намекгрдам. Торафт падар ба
наздик .чеомад. Модар аз таре меларзид, зеро медонистП
бачая дУстдоря Асоиуаллим мая бу дам. Падар 6а хам
даромаду аз модар савол кард: «Чй ran аст. Чаро х
Худойяазар мекобавд. Магар 6о У ходисае рУй додааст?
Модар ходисаи шудагиро 6а падарам накл дошт, ки «об
ма ана ннчостам», гУён аз хонам Холдор садо баровард
Падару модар сУям Давида, «баро, баро бачам, Холнаі
нагз шуд, хечит наметем». Падар суи хонаи car cap
хам карда маро бароварда бУсид ва навозишкунон та-
кати мехмон бурд. ДУсташ хам, ки аз гум туда ни м*
хунчигар менишаст, ба истикболи чУрааш аз чой хесп‘
«хайрияте, Худойназар пайдо шуд», гуфга ба падарам і
кушод. Падар дар як гУшаи кат маро шиноида, са
Холназарро дастмол кардан гирифт. Ба Холназар Худо ди
Ба шикоят даромад, ки май Уро бесабаб задаам. Ҳамин вахт
акай Авлиёкул чаид суми сталинй ба Холиазару май ха*
кард. Дягар Холназар ran иамезал. балки пулро сахт 6|
иупггаш нягох медонгг, то ки мая зада нагирам. Назар»!
ба модарам афтод, ки сУйи май нигоххои лузлоиаи хайдад*]
чекард Мак ботам дар ботик хурсандя дои паи ки бар
Холназар иг/ла иа кодеру на иалар еарзаиишам иаиамуде®
Барка кс аз ояхо харфхбя иавозигномез иетуиида*
I

Усушит Ыттт мал f/л в ол iff Л, мл то чое аз Хоои.мр
яммтро столдя бу лян Втлал, Хмлящші мрб* хтрд*
6fM *й ДЯГйр ГТІ п мути мял метаргял. км и дур метода
ими Менарду пмягит измшуд,

Хамов шб буд кнб.тагох аз Кулоб бором ману Холи«мр
тагнУвхои руей (трусиву майка) оаарда буд. Мо рузи
дигарат трусику майкдро пушила бузбонй рафтем Труси
то зоиухоямои иерасид. Харта ид хору хас ба яоямои
мехалид, мо бояфтихор пукли буэхо мегаилем Бачахои
деха ба сэру либоси нави мо яигох иекардаиду хасад
мебурданд. Бегохй бонд бузу бузголахоро ба хона мсовардем.
Вахте ки ба чарогохшои рафтем, оихо ба кабати КУХ
даромада, аз хУрдаии баргу шохи бутгаҳо халоиат мебурданд.
Мо аз баландй сари бузхо амр ме кард ем, то ки боло бароянд.
Аммо бузхо парное на карда, боэ поёнтар мефаромаданд.
Холназар эарбан муштамро фаромУш карда буд, нагар ки
«Худойназар, фаро бузичахоро ба боло хай кун» гуфт. Маи
гуфтам: «Ҳо, дигар хечит намефора. Ту калонтарй, фаро,
мал фаромада наметавонам...*. Холназар дигар якравй
накарда, охиста-охиста худро ба байни чарй гирифта, бузхоро
чониби боло хай кард. Дар ботии гуфтам: «Хайрият,
Холназар баъди кабургахояшро шинондаи мусулмон
шудааст, вагарна имкон дошт, ки аз чарй маро тела до да

кушад».

Боре модарам барон дидани дугонааш Бибиёи Чакон, ки
Бибй Аноргул ном дошт, рафгу маро хам 6о худ бурд. Аз
Чиннсой то Чакон, такрибан 5-6 километр рох буд. Вакте
ки ба хавлии Бибиёи Чакон норид гардидем, закону мардон
ва кудакони эиёде дар таги дари У нишаста, маътали ои
буданд, ки Бибй кай даъваташои мекунад. Модарам. ки 6о
I Бибй Аноргул дутонаи чоий буданд, хоа, ки билу ни иавбаі
Уро бубииад. Ба ин хотир, модар 6а май гуфт, ки
«Худойназар, ту дар беруи бозй кардан гнр, май бибиатро
мебииаму зуд мебароям». Химии мкт, ки аз дохши хонаи
Аноргул чуиии сало баромад «Иклиммох, холо батат ба
гуи&Хй иашудай, Уро 6о худ гирифта даро* Маи садоро

М
мешу иил а му сохибн онро намел нлам. Моляр дархол а.
ластам шрифту ба кабул и бибя Аноргул даромаДем. /ЦІ
гӯшаи аз хама болои хона зани сафедпУше чорэоы
менншаст. Модар дасти маро cap доду худаш назди он з^
ба зону зада, дастони пахта барин гафели Уро бУсіццІ
шрифт. Ба чуніш амали модар гУё Аноргул норозй oyj
гуфт: «Иклнммох нн корат хуб нест, охир ту аз авлодЛ
моя, чаро наддам лону мезанй, хез, хез, маро назди ХѵЛ
гунахгор насоз. Ту мед он я, ки ман ин корхоро баі| і
мгбинам». Инро гуфт ва сари модарро бо ду дасташ доштг.
пешаш оварду аз чехран модар бУсидан шрифт Мода,
хам чанд маротиба рУйм Аноргулро бУсид. Сипае, Аноргул
ба чонибн ман нигариста гуфт: « Худойназарчон, пешим биё
ту бачаи дУстдоря очатл, ки бо худ овардааст». Ман охиста.
ох иста. тарсхУрда барин ба БнбЯ Аноргул наздик шудам. J
ду дастамро шрифту сари зонуяш шинонда. аз пешони?

[ сару рУям бУснда, каме нигохам карду баъд гуфт: «Akhji
Г ту берун баро, бо бачахо бозЯ кун, ман бо очат гапхо;

' худмона дорем». Ман тозон рУйи хавля баромада ба бод
машгул шудам. Хини бозй медидам, ки бузу гУсфанд cap
мезананд ва чанд дег пур аз гушт мечУшид ва занону марля
чандкася сари дастархонхо карор до ранд. Хама ба умел
чизе буданд. Лахзае нагузашт, ки чавонмарде садо зах
[ «Худойназар, бачаи Иклнммох кадомат хастй?» Ман лі
ба назди он шахе давила, бо ифтихор гуфтам: «Худойназар
манам. Чя мегУЯ?» Чавон аз ластам гирифт ва он тарафпр I
болои курпачае шинонду дар табакчае хомшУрбову ной I
чапотя оварда наздам гузошт. Фахмилам, ки ин амрро Биб- j
Аноргул додааст. Табиист, ки модарам бо дугонааш нош В
чошт мехУрданд. Чанд вакте ки модар дар назди АноргухВ
буд, кабул и ихлосмандон маътал монд. Нохост модаряВ
маро наздаш даъват кард. Тохта ба хонаи Бибй АноргуШ
даромадам. Модар дар пеши Аноргул бо табъи бол ил
менншаст. Вай гуфт: «Худойназарчон! Дер шуд, ба хо®|||
бармегардем, ки отат ташвиш мешава. Пеши бибит б®
Бибит мехохад дуоят днхад». Ман боз назди Биби Аноргь'В
м и шаг там. Ӯ дасти роста шро тори сараи гуэошт на ба
модарам назари маънидоре дУхта гуфт: «Иклиммох им бачат
ба худат хеле монанл аст. Луо мекунам, ки хушбахт шавад».
Модар харду дасташро пеши бар гирифту гуфт: «Бибй,
иншооллох. Шумо, ки чунин мехохед, шояд писари хубе
шавад». Бибй аз пешониам бори охир бУсид, бо модарам
оғӯш кушод ва ичозати рафтан дод. Ин дафъа хуб ба
Аноргул зехн мондам. Зани зебое буд. Пахта барин сафед.
Дар як параи биниаш холи хурдакаки сиёх дошт. Ластам
дар дасти модар пуштнокй баромадем. Вахте ки мо паси
парда шудем, дидам, ки Бибиёи Чакон пешгираки болои
сарашро 6а рӯяш cap дод. Маълум шуд, ки У ба хар кас руіі
нишон намедодааст, балки аз пупгти саргир ва парда бо
мизочонаш сУхбат мекардааст. Муридони Бибиё ба зудя аспи
модарро аз гулмех кушода, бандашро ба дасти май доданд.
Ва хам бастаеро ба почаи хУрчини аспи мо андохтаид. Ману
модарамро то аз деха баромадан гусел карданд. Онхо хамагй
эшонзодахои тарбиятдида буданд.

Бояд гуфт, ки Авлиёи Чакон дар минтака хеле бонуфуз
буд. Авлодони онхо давроне аз Пагулаи Тавилдара ба дехаи
Чакон кУч бастаанд. Надари Бибй Аноргул шахся овозадоре
буда, пеш аз марг васият кардааст, ки вахте Уро дар тобут
мегузоранду тобутро мебардоранд, тобути У аз дасти одамон
халос хУрда дар кучое, ки рафта шинад, хамон чо барояш
гУр бикананд. ГУё хамин тавр хам шудааст. Тобути падари
Аноргул аз Чакон рУ ба боло дохили дара шуда, баъд ба
сари баландие, ки аз он чо рох аз самти К У лоб 6а тарафи
Балчувону Ховалинг меравад. поён мешав ад. Мардум аз
пушти тобути дар парвозбуда медаванд ва баъди нишастан
ба он мерасанд. Ҳоло агар кас аз тарафи хох Хонободу
хох Девонахуҷаҳо ба чониби нохияхои номбурда гузар
кунад, хатман ба зиёрати маркади Авлиёи Чакон мерасад.
Он чо муттавалке нишаста, ба мусофнрон оби хунук
медихад. Ҳамон солхо, ки ману модарам ба дидори духтари
он бузургвор рох» Чаконро пеш гирифтем, аз наздн маркади
падари он бону гузашта будем...

53
Ііоз пас мсгардам 6а мавзӯи Авлиси Чакон. Солхои 194; I
49 хафтае як бор падарам ба бачахо мефармуд, ки ба Биби*,
Чакон чУби сӯхтанЯ--6ия баранд. Ин корро мудири макта^
Чинисой ба он хотир не кард, ки ба онхо эътикод дошт ^
хам завчааш дугонаи Аноргул буд. Дар ин кори ҳезумкашоцц
ман хам иштирок мекардам. РУзе, такрибан моххои мар],
апрел, нан пинхонЯ аз падару модар як дарза бияро пуипор)
карда, рохи дехаи Чаконро пеш гирифтам. Такрибан баро*
ба он де ха расидан чанд теппаву хамихоро гузаштан лозия
меомад. Хамой рӯзе, ки ман нияти хезумбарЯ кардам, ха*,
иоором буд. Андаке ёдам хает, ки дар пуштораам бия ба
рохе, ки 6о модарам рафта будем, даромадам ва шояд ду-се
километр рохро тай кардам. Ҳамин вакт хамихоро тумав
фаро шрифту май рохгум задам. Туман хам хеч ran не,
жола борид. Он чунон 6о шиддат буд, ки ба як дастам як
гУшамро аз задани жола дифоъ менамудам, ки ба гӯщц
днгарам зарбахои шикофандаи жола мехӯрд. Ҳам туман ва
Хам жола маро фишор меовард. Ман ба ин сУву он ct
Давида, аз рохи асосй баромада, шрякунон кучо рафтаиамро
намедонистам. Садои гиряам рохгузареро, ки аз самти Чакон
ба Чинисой мерафтааст, мутаваччех месозаду аз кучо
баромадани садои кӯдакро таъкибкунон ба хар тараф назар
андӯхта, нихоят дар даруни туман бачаеро мебннад, ки дар
пувггорааш як дарза бия, гУшхову сару гардан аз задал
жола каб-кабуд гирякунон ба чор тараф медавад. Ӯ тозои
«бачачон натарс, ман амакат, нагурез, хозир ман туро гари
мекунам», гуфта маро ба огӯш мегирад, ки меіпиносад. <0,
ту Худойназар хастЯ-ку, писари Асо Содик. Кучо меравП?

Бо, кП омадЯ?”- гУён чанд савол медихад. Ман бо овози
гпряолуд гуфтам: <Ма барон Бибии Аноргул бия мебарам.
хама бачахои мактаб мебаранд-ку». Он чавонмард хандиду.
«Э, кӯдаки сода, дехаи Чакон кучову ту кучо. Охір ин I
чохо гургонн гурусна дорад. Хайрият, ки садоятро шунидам, I
набошад дар ин хел хавои туман хатман лукмаи хайвони I
вахшие мешудя...».

Лид. ки ман аз хунукя меларзам ва оби биниамро базУр I
бо остинчахоям пок дорам, маро хамчун хезум пуштор» I

54
кард ва рохи Чинисойро пеш шрифт. Вахте ки ба деха
расидем. аввалин касе ки ба пеіивозам баромад. молари боз
Худойназаргумкарда буд, ки оби дидаҳояшро ноккунон
мепурсид: «Ту куно рафтй. Охи, Бибии Лноргулро дидаи
мехостй, худам мебурдамат. Ба ту кй гуфт, ки хезум бубар.
Отат хар хафта бо бачахои мактаб мефиристад-ку...».
Маълум шуд, ки он чавонмард бародари мудири анбори
хочагй - бобои Дод Шариф будааст, ки тасодуфан ба май
вохӯрдааст. Бо вучуди он рохгумкардаихо, май ба Бибии
Аноргул гУё «ошик» туда будам. Кӯдак будаму аз он чехраи
зебо, аз он холи сиёхи бари рӯ хеч дил канда
наметавонистам.Дар бобхои баъдй боз ба мавзӯи «Бибиёи
Чакон» бармегардам.

Ҳодисаи хандаовари дигаре хам ба муносибати байыи
Холназару банда иртибот дорад. Дар хонадони Асомуаллим
мохе як бору ду бор гУсфандеро cap задану гУшти овро
дар равғанаш пухта, хамчун кайла нигох доштани модар
ба ҳукми анъана даромада буд. Тартиб чунин буд: модар
Хама ГУшти гУсфандро ба деги калоне андохта мепухт. Баъд
гУшти сУзонро ба табаки калоне бардошта ба назди ману
Холназар мегузошту мегуфт: «То сер шуданатон хӯред, ки
дпгар чунин фурсат бароятон мухайё намегардад». Мо чаид
бурндагп мехУрдему сер мешудем. Силас модар гУштро ба
сатиле бо равганаш якчоя андохта, дар болочУбн бай ни
хона меовехт. Табнист, ки рУзн днгар, аллакай иштнхои
ГУнп хУрдан пайдо мешуд, вале сатил дар баландй карор
дошт. На кади Холназар мерасид ва на кади ман, то ки
онро болои замин фурорем. Рузе модарам ба хонаи хамсоя
рафт. Холназар ба ман амр кард, ки рост истаму У болои
кнтфонн ман баромада сатили кайларо гирад. Ман ба У
фахмондам, ки куввати бардошташ вайро намекунам, хуб
мешавад агар ман болои китфони у бароям. Аммо Холназар
розй нашуду болои китфони ман баромада сатнлро акнун аз
чангак озод менамуд, ки ман кувват накардаму афтпдам.
Хамин буд, ки Холназар бо сатили кайла ба замин афтид.
Порчахои гУ ип ба чор гУшаи хона пош хУрданд. Ин лахзае

55
буд. ки модар ба холи мо механдиду намедонист, ки J
навъ моро чадо дичал. Ҳоло ин чанд лахзаи саргузашті1(І
аз .части хеш ва Холназар ба поён расонда, меравем пущ^!
рӯзхои дигари Ҷикисой.

КИССАИ ОХИРИНИ ҶИНИСОЙ

Сад афсӯс, ки дар бораи таърихи пайдоиши ин д^І
маълумоте дар даст надорам. Намедонам номи ин деҳа J
маънй дорад ва аз кадом калима гирифта шудааст. ФащІ
ме донам, ки дар ин мннтака дехаи дигаре бо номи Баг лисом
дар Балчувон Лойсой ва гайра хастанд. Калимаи «сой»!
равшан аст, «лой> хам. Аммо ба фахми «чин»-у «баглп»!
нарасидам. Ин чихати мавзӯъро ба забоншиносоіі
вогузопгта, гуфганиам, ки Чинисой бояд дехаи кухансолі
бошад, зеро дар он, чунонки гуфтам, чиноре буд, ки умріі
дусад-сесадсола дож. Масчиди бузурге хам мавчуд буд. Ail
хама мухим, гӯристонаш ба масофаи 100-150 метр тӯд 1
мекашид. Ба ҳар хол ин деха бароям хеле азиз буд. Дар
хамсоягии мо пиразани 80-90- со лае бо наберааш, кн зава
кӯдакдоре буд, мезист. Ин пиразан мо, бачахои Чинисойро,
бо афсонахои сехрнокаш дар тааччуб мемонд. Баъзе шабхое,
ки падарам дар сафар буд, модарам он кампирро ба хона I
меовард, т» ки ба мо хамрохй кунад Чунин шабхо марс,
худо медод. Дар паҳлӯяш дароз мекашидаму 9 афсонахоі
деву чияяорро дар якчоягй бо киссахо аз достони Руст» I
ва Сӯхроб накл менамуд. Ба хусус набарди Деви Сафедро
бо Деви Спех чунон хикоят менамуд, ки гӯё худаш дар он
иштирок карда бошад. Аз киссаи чангии пиразан ба таре
афтода бошем хам, 9ро намегузонлем, ки ҳикоятро ба поя
расонад. Баъзаи хампир чавониашро ба хотир меоварду
киссаи «Кали Айёрі-ро cap мекард. Чй навъ он кал духтарн
бойро ба ломи худ медарорад. Махсусан, лахзаи духтари
бойро лаках? ровиаш хеле диккатчалбкунанда буд. Албатга.
I хаиУз мо 6а мохияти ин навъ киссахои ишки намерасидем.

; Вале поёни кисса барон худи пиразан хандаовар буд, ки
' дакикахо механдиду хулоса мекард: «Ох кали балое, диден
чй хел духтарро фиреб дод ва чй хел Уро чака хУронд.
ЧакахУрй ба духтар хуш омад, ки кали Айёр ба дом
I андохташ». Бегохие рУйи хавлии кампир аз ин киссахо
I мешунидем, ки чугзе ба лаби боми хона иишасту садо
I баровардан шрифт. Пиразан якбора парешон шуду гуфт:

I «Ох, овозут дар гУре, сархУре. Чй, ин кишлокро хам
мухочир мекунанд?” Ман аз У ну рейдам, ки «мома,
мухочираш чй аст. Магар кишлокро об мебарад, чй?». «Не,

I не, бачам. Мухочираш ин аст, ки мохонро аз ин чо ба тарафи
тахдашт мекУчонанд...».

То ин чо, ки сУхбат оростем, тобистони соли 1949 огоз
ёфт. Ин тобистон серташвиш барон он буд, ки
заминларзаҳои пай дар пай мардумро безобита месохт.

Д у руст аст, ки соли 1948 низ чунин заминларзахо эхсос
мешуданд. Аммо ин тобистон ба он дарача дахшатбор буд,
ки мардум рУйи хавлй хоб мекард. Дар хонахо будан ва
хоб рафтан хатар дошт. Бегохие модарам деги пур аз ширро
баъди пухтан болои замин гузошта буд, ки заминларза
шурУъ шуд. Он чунон ларзид, ки дар чоямон ба ин тарафу
он тараф алвонч мехУрдем. Чашми ман ба деги шири модар
афтод, ки ду-се дафъа такой хУрду болои замин чаппа шуд.
Ҳамон сол якуми июн сафи аъзои хонаи мо аз хисоби боз
писарчадор шудани модарам афзоиш ёфт. Шаш нафар
шудем. Ин кУдак, ки дар рУзи чумъа таваллуд шуд, номаш
бо худаш гуфта, исмашро Чумъа гузоштанд. Сохибназар,
ки то ин дам аз гахвора берун намеомад, хоху нохох онро
барои Чумъа холй кард. Пиразани афсонагУй заминларзаро
ба овози шуми он чуғз иртибот медод. Аллакай дехахои
Момайй, Бағлисойро мухочир карданд. Амман Чиён, ки
дар Момайй менишаст, барои падарам туда, ба Фархор
нарафта, балки ба Чинисой омаданд. Хонаеро дар поёни
деха ишгол намуданд. Амакбачахои падарам Абдулкаюм,
Абдулхамид ва дигарон низ ба Чинисой кУч бастанд. Онхо

57
<v

гумон доштанл, ки Чинисойро мухочир намекуиJ
Вокеан, хеч овозае 6а гУш намерасид. Од;,,'|
мухочиршавиро пешакя эълон надошта, балки нохост щі
босалохияте дар деха пайдо мешуду ба кадом мин?)Л
тахдашт мухочир шудани дехаро байни мардум ба раем J
меларовард. Яке аз рУзхои тобистон май 6о ҷӯраҳоям
мактаб бозп доштем, ки аз поёни кишлок мар]
баландкомати кулоҳи сталинй дар cap бо папкаи cypjJ
дар багал пайдо гардид. Дар иазарамон он мард ба гоЛ
монандй надошт. Май бозиро бас карда, омадани он мар;,
ношиносро ба мушохида гирифтанй шудам. Ӯ аз дур иД
ддда, чонибамон меомад. Ии лахза мо чанги кУчаро ба осищ
мебаровардем. Нихоят мард наздамон карор гириф?,
пурсид: «Хонаи муаллим Содикуф дар кучост?» Бач*
пешдастй карда сУйи май ишора намуда, «ана бачаш* гѵф,
Мая хайрон аз он бу дам, ки марди рус точикй савол дод. А
дасти маро шрифту пурсид: «Падарат дар хона аст?» М*
cap чунбондам, ки «хова». Надар бо модарам болои суф
менишастанд. Вахте ки мехмон вориди хавлй шуд, пада
ба зудя аз чояш хеста, номи шахеи русро шрифта, «ассалом
алейкум» гуфт. Мехмон самимона бо падарам даст фишурд
тарзи шУхиомез аз У савол кард: - «Рафик Содикуф! Имхо?
хает, ки як пиёла чойи шуморо бинУшем?». Падара
хандида, «чаро не, мархамат...» гуфт. Падару мехмон дар
гуфтугУ буданд, ки модарам болои суфаро барои нишап
омода сохт. Фурсате нагузашт, ки аз кучое раиси хочагй
Рахмон Каримуф аспсавор пайдо шуд. Ӯ саросемавор аі
асп фаромада, чониби мехмон омаду салом дод. Марди рк
даст дода, гуфт: «Ҳа, рафик Каримуф аз кучо фахмидсд, и
май ин чоям?». Раис, ки назди он кас каме худро пороха:
эҳсос менамуд, гуфт: «Бубахшед, ки пешвоз шрифта
натавонистам, зеро шумо бехабар омадед». Сипае суханашре
идома дода, хост, ки марди русро ба хонааш даъват намояд-
Маи бошам аз онхо дуртар истода, бо марок сухаироиів
мехмони русро гӯш медодам. Гузашта аз ин, то ин дам русро
надида будам ва табиист, ки бароям чолиб менамуХ
Маълумам гаіігг. кя ни шахе аз обкоми Кулоб ом ала буд.
Сару либоси галифей (сталиий) дошт. Он лавром хама «уф»

; хо 6а либоси Сталин таклид мекардаид... Сипае мехмон
даъвати раиеро рад карда, гуфт: «не, рафик Каримуф! Маи
як пиё.іа чойи муаллимро меиӯшаму халос. Шумо ташвиш
иакашед. Соати се маро бо муаллим дар идораатои интизор
шавед. Маи ҳуччатҳои хочагяро саичядаяам лозим аст».
Раис таъзим намуда, аспашро этал карда, аз хавля баромал.
j Ачаб ин ки падарам хам раиеро баром нишастая даъваг
накард. МавзУъ фахмо. Он нард кася оддй не, балки
фиристодаи обком будааст. Падарам ману Холназарро ба
наздаш хонда супориш дод: «Тез як хурУсро аз байни
j тУтакалукхо капед...». Лахзае нагузашту но доду фнгони
I хурУси сурхеро баровардем. Падар онро cap заду ба модарам
фармуд, ки теэтар фатир кунаду шУрбон мургя назад. Падар.
ки аз нн тараддуд халос шуд, мардя рус аз дасти падар
I гирифту чониби хонаи нишаст харакат намуд. Ӯ мехост
j утоки корни муаллимро бубинад. Дар гУшаи он ягона хона
j токчае буд, ки ду кятоб дошт. Намояндаи обком кнтобхоро
I аз токча гирифту бо дастонаш такид, чанг ба осмон хест.
I «Муаллим, - гуфт У. - китоби рафик Сталинро хор кардед».
I Падар бо андак норохатя чавоб дод: «Рафик... Чя кор кунам,
ки шароит надорам. Ҳамин як хона хам чойи
I дарстайёркуниам касту хам рахтн хобу чойи пухту паз».
I Он ду китоб якеаш «Тарчумая холи мутасари И.В.Сталин*
j ва дигаре «Таърихи Партиям Коммунист» ном дошт. Баъд,
хеле боэхтиёт сари кадом масъалае бо падар сУхбат огоз
намуд, ки чехраи падар тагйир ёфт. Ҳамин кадар 6а гУшам
I расид, ки гуфт: «Рафик Содикуф, партия ба хулосае
I омадааст, ки шумо бо хочагй му копир нашуда, балки 6а
[ дигар декаи кУхие, ки холо то мухочиршавиаш вакт хает,
фиристода мешавед». Падар, «майлаш рафик фалонй» гуфт,
вале изхори хушй нишон надод. СУхбати намоянда бо падар
ба поён расиду мургшУрбои модар тайёр шуд. Дастхои
I мехмонро об гирифтем. Падар бо мехмон фатири тармро
дар табаки чУбй майда реза карда, гизоро бо завк нУши чон

I

59
к;ірлаид. Ҳиии хайрухут мгхмои цоііиби моляр НИПҷ>щ
«І’ахмдт яш,I, хеле огУрбоя болал-зат яухтагд. Рихмит» гул
Модар. ки 6а шуиидлии 'іуиин сухинхо одат иядоигт, рУяід,
исшила худро 6а дожили хона лад. Намояндя гари марц,
гида карду «офарин, офарин" гУён пургид: «Ҳй, Пить
нагл, гинфи чаидум шудя?». «Сгіом» гуфтаи. Надару
мечмон сУхбаткунои чониби идораи раис рафтаид. Наго»
маълумамон ганп, ки Чинигойро ҳамин тобистои мухощ
мгкарлаанду падарамро ба Вотункалъа ном дсха барц
идоман муаллнмп мефиригтодаанд. Ин хабар ба модар ху
наомад ва ба падар эрод шрифт, ки «малим, охи и чй гаіщ
Бол ба хамон Вотункалъа мсравен? Чаро ба намояіц
нагуфген, ки ба тахдашт фиристанд?»

Падарам хам, ки гайри хохиш ин амрро пазируф
буд, гуфт: - «Иклиммох, кори худата дон. Партия ба кучц
ки фирнстад, рафтанам хатмист». Модар дигар бахсро идо.ѵ
додан нахоста, аз пайи корхои хона шуд. Май хурсанд буда»
ки ба деҳаи дигар меравем ва он чо ҷӯраҳои нав паба
мекунам. Омодагй ба мухочиршавй ду мох идома ёфт. М«
август буд, ки мошинхои мухочиркашп дар кишлоі
Чннисой пайдо гардиданд. Гуфтанд, ки Чинисойро <
нохияи Москва мухочир мекардаанд. МавзУи мухочирши
ва мех мои шудани намояндаи вилоят ва ни масъаларо мах
6о муаллим халлу фасл кардан бори дигар исбот месою
ки он солхо чй навъ муаллим назди партия эътибор
манзалат дошт. Намоянда нони раисро нахУрд, балки ня
муаллимро пазируфт. Он вакт падар боз хам дар нази
бузургтар намудор гардид.

Ба хамин тарик, нимаи дуюми августи соли І9Ш
мардуми Чинисойро бо мошинхо бор карда, ба тахдавд
интикол доданду хонаводаи Асо Со ди к 6а самтн ВотункалИ
кУч бает. Оре, Чинисойро хамон сол батамом хароб сохтДШ
ва он днгар мисли баъзе дехахои кУхистон умри дубш
надид, балки хамвори хамвор шуду аз он чинов
сесадсолаву масчиду мактаб ва саройхои чорпои пюхдорѴ
нишонае намонд. Факат нишонаеву решахое аз ннсо»в
В дір гуриаоии Чииигой боки моидяиду б* І!(охп;і мри но
г мм он чо иоид. Лкиуи чойи Чниигойн голхои маяриди
иіыр чарогохеро мемонаду бас, ход он ки дгхоти лигнр
к чуй Моиайй, Ііугдояк, Канаб, ііаілигой, Ҳалкаёр на даххо
I дигар л<*хахо умри дубора ёфшд...

Іідам хает, ки хоиаамоиро 6о of илу мургхоиаву дигару
дигар чаппа карданл, ба ин далел, ки бо чѵбу тахтаи он дар
г дгчаи дигар палар хонаи нав бояд бунсд мекарл Хама дороии
но ба ду-се хар бор шуд. Модарам лулаки Чумы дар багал
і ба acne савор шуд. Асо гуфтаня чавоии дарвоаи, ки ал хурдя
I дар тарбияи авлодони мо буду духтари амакии падарро ба
I хамсаря шрифта буд, дар кӯчкашии муаллими Чинисой ёри
I расонд. Вакте ки бо Ҷинисойи бароям алил хайрухуш намудам,
г офгоб баромада буд, он офтобе ки 5-6 соли хаёта бачагиамро
I халоват бахшид. Корвони кУчи Асо Содик ба харакат
I даромад. Охирин бор ба баландие, ки пушти он рохи
I махаллаи нави мо огоз мегардид, ба табиаги Чинисой,
рохраву тУтакалукэораш, нахустмактабам назар андУхтаму
норохатиеро барон хеш эхсос кардам. Падару Асои домоду
модари аспсавору се-чор маркаби бордор торафт аз Чинисой
дур мешудем. Гохе кут-кутн мургхо, ки дохили сабаде дон
мечустанд, хаёламро аз Чинисойи пушти сармонда канда
мекард. Ҳамин чо киссаи дехаи Ҷинисойро ба поён расонда,
меравем чониби Вотункалъа, ки чанд сот кабл п.иар он чо
муаллимя карда буд...

ВОТУНКАЛЪА

Ҳамон рУзи августа соли 1949 вахта аср буд. ки ба дехаи
Вотункалъа ворид гардидем. Вотункалъа аз чузъхои
«вотум» ва «калъа» таркиб ёфтааст. «Вотун» калима» турки
буда, маъниаш хезум мебошад. «Калъа» ба шарху эзох
зарурат надорад. Шояд мардум онро барои бехезумиаш
калъаи хезум унвон ниходааст. Азбаски Асо Содик ин чо
мѵаллимЯ карда буд, бошаидагони деха аз хояахошон
баромада, моро истикбол гирифтанд. Манзили мо пешакя
маълум будааст. Ин хонахомон аз хонаи дар HhhhJ
доштаамон бехтару зеботар ба назар мерасид. Акнун ду *0
6о дахлезаш доштем. Аз назди он рохи асосй мегузашт, ^
мусофиронро ба ин чонибу он чониб мебурд. Ду тараф.
дехаро теппахои дарозе ихота мекарданд. Вотункалъа шац
дарозрӯя дошта, аз Чинисой чандон бузургя надошт. ^
хонаи мо болотар шахсе зиндагй мекард, ки исмаш Ис^
буда, рУзгори хубе дот. Ӯ дар кадом идорае ифои вазнф
менамуд, ки либоси хоса дар бар мекард. Ким-чи хс.
ситорачахо дар гУшаи костюми сиёхи Ислом чилва мезаданд
Аз хонаи мо поёнтар шахсе мезист, ки Уро бо номи Камо.,
хинду мешинохтанд. Мегуфтанд, ки авлодони У замене *
кишвари Ҳинд омадаанд. ГУё онхо забони худро гум кард;
точик шудаанд. Вокеан каворахошон ба хиндухо шабохц
доштанд. Хонаи раиси хочагй низ дар паҳлуи манзили но
буд. Поёнтар аз мо хонаи мудири мактаб Нурхонов карор
мегирифт. Дар поёнтари деҳа мактаби он чойгир шуда,
шакли харфи «г>-ро дот. Ин мактаб хафтсола буд. Мая
аз он хурсанд шудам, ки метавонам синфи хафтро ин %
хатм намоям. Тахсили соли 1949 огоз ёфт. Пагохии якуми
сентябр якчоя бо падар рохи мактабро пеш шрифтам
Синфи сеюм мехондам. Ҳарчанд ки дар ин мактаб даҳ-
дувоздах муаллим даре мегуфтанд, муаллимам падарам буд.
Холназар синфи чор мехонд. Баъди як мохи зиндагй
Вотункалъа аз чанд чихат маъкулам шуд. Аввал ин, а
майдони бозихоямон васеъ буд. Дигар ин ки дар поённ
кишлок хавзи калоне мо бачахои шУхро ба оббозй чалб
менамуд. Бадии хавз дар он буд, ки шуллуки бисёре дошт. I
Баъзе закону мардони дардманд пойхояшонро ба даруни I
хавз нигох медоштанд, то ки шу.іукхо хуни касали онхоро I
бимаканд. Пойхошон хуншор мешуд. Дардмандон хурсандй I
мекарданд, ки дардашон андаке сабук гардидааст. Болотар I
аз хавзи оббозй чашмае чорй мешуд, ки обаш хеле сард буд I
ҲамарУза баъд аз соати ёздах бод ба вазидан шуруъ менамуд I
ва ин чихат барои шахеи дехконе, ки галладона кишт
мекард, мусоидат менамуд.

62
Дар Вотункалъа ӯзбекхо зиёд икомат мекарданд, хол он
ки дар Чинисой як-ду Узбек бо номхои Қарахону Ғанй
’ зиндагй менамуду бас. Ӯзбекхо уппурхо нигох медопгганд.

I Мо, ки шӯх будем, уштурхоро азият медодем. Дар натича
онхо як cap боло карда ба сэру рӯйн мо туфи сафедашонро
пош медоданд. Бо ин хам парвое накарда, пушти уштурхо
мегаштем, вахте ки рУйи замин мехобиданд. болоянюн савор
мешудем. Махсусан, уштурбачахо бароямон хушии зиёд
меоварданд. Болои гарданхои дарозашон худро халка
мезадем. Ин чо хам чУрахои нав пайдо кардам. Мо хамеша
I якчо мегаштем, ба оббозй мерафтем, якчо ба богхои мева
cap мезадем ва дар якчоягй хакорати бонувони хонашинро
мешунидем. Хулоса, Вотункалъа мархалаи дугами
бачагиамро фаро шрифт.

Вотункалъа хам марбути нохияи Қизилмазор буд. Ин
чо хам падарамро эхтиром мекарданд. Баъзе аз муаллимоне,
ки акнун дар ин мактаб кор мекарданд, талабагояи падар
будаанд, мисли муаллимон Шохфайз ва Давлат. Онхо
Хамеша ба май хамчун писари устодашон дУстдорй зохир
мекарданд. Мудири мактаб Нурхонов бо падарам
маслихатҳо мекард ва хар мехмоне, ки аз иохия ё вилоят
ба хонааш меомад, падарамро хатман даъват менамуд. Як
дафъа мудири маорифи Қизилмазор, ки як марди Узбек
буд, хоиаи мудир омад ва май якчоя бо падар дар он чо
оши палав бо гУшти мург хурда будам. Падарам ба хар
хонае, ки даъваташ мекарданд, маро бо худ мебурд ва сари
дастархон мешинонд. Шояд мехост, ки одамхои «уф»-ро
ш иносам ва тарзи мунос ибату нишасту хезро аз онон омУзам.
Албатта, ба май чунин рафтори падар маъкул буд, чунки
акаллан гизои дуруст мехУрдам-ку! Аз ин чост, ки то чое
дУстдору нозпарварди падар будам. Шабона то дер бо падар
даре тайёр мекардам. Падар хар дарсашро хамашаба чанд
сахифай конспект-ёддошт менамуд. Муаллим барои бе
конспект ба даре даромадан хак надошт. Мудири кисми
таълимй хар рУз кабл аз огози дарсхо конспекти муаллимро
месанчил, имзо мекард ва баъд ичозат медод ба даре дарояд.

63
Яъне, муаллим бе тайсрП ба даре хозир намешуд, Ta^J
сахт буд. Падар ин чо низ лампа дар даст шабона xqJ
хама талабахояшро тафтиш мекард. Муаллимони дигар»
ин методи Асо Содикро пазируфта буданд. Э|(
менамудам, ни аз пала рам, бо вучуди муаллнми кат0
буданаш. муаллимони мактаби Вотункалъа меҳаросид^
Асо Содик ба даре сари вахт медаромад ва баъд аз танаф
хам ягон дакика дер намедаромад. Ба ибораи дигар, у
муаллимон рамзи назму низом буд. Интизоми оха«
меъёри асосин фаъолияти муаллимии падарамро таші
медод. Муаллимони дигар намехостанд, ки ба танбехі д
Содик дучор оянд. Падар сарфи назар аз мудир набудама
хама муаллимонро тахти назорат карор медод, дар шурод
педагоги сахтакак баъзе муаллимони танбалу бемасъулняп
меафшонд. Мудир низ ба чунин амали Асо Содик зидц
шпион намедод ва ба назарам мудир мондаиу намонданаа
аз муносибатн падарам медонист. Асо Содик дар хал
маърӯзахои мудири маориф хамчун муаллими намуві
дохил мегардид. Аз гузоришхои сталинвори У аз мул|
маориф cap карда то мудири мактаб таре доштанд. Ҳац
ранен хочагй аз иштироки Асо Содик дар мачлисхои сака
хочагп хазар мекард. Асо Содик иорасоихои мактаброа
бехунарии ранен хочагЯ медонист. Агар як рУз чУби сУхті
мактаб дер оварда мешуд, балоро ба сари раис меовард. Да
забоин чи муаллим ва чи сардорони хочагии Вотункалц
исми Асо Содик чарх мезад. Бо ин сифатхои киблагохі
ифтихор мекардам ва ба дил мегуфтам: «Ин чо хам падара
касн асося будааст-ку». Бо андешаи кУдакона гумм
мекардам, ки хамагон аз У метарсанд.

Лахзаи хотирмоне, ки аз ин деха бароям мухим ба назар
мерасад, он буд, ки бегохие нахустин маротиба кинорв
дидам. Аз пагохй овоза шуд, ки бегохя дар назди лдора
ране, ки клубаш мегуфтанд, филми чангй намоиш меднханД-
Мо бачахо ду-се соат кабл аз огози филм чамъ омадем,
чойхоя бехтаринро болои хок интихоб намудем. Шоп
гузашту осмон рӯ ба торикя овард, ки филмро шурУ*
ѵ»мд. МавзУяш цанги Олмону ІІІУравя буд Ои чойи

*м хотирмон буд, ки пакте танки калоне аз майдоне
щду тарафи мо мнлашро гардонда харакат намуд, хурду
>ц сахші тобистонаи клубро партофта гурсхтанд. Марле,
(артахои филмро хар вакт иваз мекард, дод мезад. ки
мардум, кучо мегуреэед. ни танк дар дожили картахо
— он берун намебароядБо шунндани ин таъкид аз
урехтан баргаштем, ки аллакай танк набуд. Ьоз дар
ріхомон нишастем ва сахнахои чангро то поён тамоню
уѵч Яъне банда бори аввал кинофилмро тобистони соли
950 дидаам, ки маконаш леча и Вотункалъа буд. Сах на и
^ромӯшношудании дигар дар рУзгори он даврони ман ом
lyj. хи рУзе хостам замини падарро, ки дар рУ 6а рув
■рраамон карор допгт, бо чуфти гов шудгор намойм. Калом
іехконе ив корро анчом медод, ки ман рафтаму дастаи
іспори чуфтро ба ихтиёр гирифта, аз руйи рохнамоии он
ирд> як катор чуфт карда, ногахон испори тезро каме
іардошта бу дам, ки рост ба пупгги пойи гов хурда, онро ба
вил сантиметр дарунтар бурил. Пойи гов хуншор шуд.
Зехкон саросемавор латай чандаеро пайдо карду 6а пойи
ВчрУХшудаи барзагов бает ва маро мачбур кард, ки аз болои
в баста пешоб кунам. Шарм медоштам, неву нестон
іенамудам. Дехкон тарсам медод, ки агар пешоб накунй
юйн барзагов чудо мешавад, гузашта аз ин У мегуфт:
ДЦдарат фахмад, туро чанг хохад кард. Бехтар аст, ки
кшоб куий». Дигар илоче надоштаму пешоб кардам. Баъд
в чанд руз чойи чарохати барзаговро кушодем, ки сихат
шудааст. Ин хам як рохи табобат будааст, ки аз он ЧУрахоям
] огохп ёфтанд. Вокеан, ман шУх бу дам, на беадаб. Шабе 6а
хона се марди тануманд мехмон шуданд. Руйи хавля кати
чУбие доштем, ки модар рахти хоби ончоро он но тахт намуд.
Пагохн аз хоб хеста тараддуди мактаб доштам. ки чашмам
ба мехмонхо афтод, ки ханУз хам хобанд. Офтоб
псьлахояшро болояшон пахн карда буд. Ба назарам он се
аз хамон «уфхо» буданд. Ман 6а он чихат кахрам омад, ки
«и хобро хуш доштанд. Чй кор карданамро намедоннстам.

/ г
Тяяяя- чВ ПІВ МИГ 1—1 ОТ ТТТ серч— ^~|------- • ХссГг.

«нЫ «ишгаѵ* жип Ба папаши ллромлл» Щц
с'гШѵрііио ifitl»i I I —r~ воВхвв бірюиш мехиц
<ucci: —Tir-tr—' * tern ifp-ipo балов anbo мою будь,
кв пиарен ли n nypcaa, кв « ХулмЬппр. 6o appa g
жкчші?» Гуфтам: «On, войн вв мехмов аз кат бе^
барикиист, мехохам евро арра пвая. кагарва аз Чо%
хга вмиакаи. >. Паларам варешов пула, зуд аррар
аз ластам шрифту «Им вомаъкулиро накун. Овхо мехм*
жбоіЕіаі» Хамга лахза буд, кв мехмон бедор шуду пурсц
«Мали чй гапай?» Надарам хандакунон чавоб дод, ки »4
хоб хезед, ки Худойвазар пойхон аз кат баромадаатмц
арра жкунад». Мехмон саросемавор пояшро аз кат каши
ва тит ки арра дар дастн оадар карор до рал, бювар карлу
зуд анчомхояшро душил...

Лахуми майи соли 1951 модарам нахустдухтарча зонда
ба эхтироми дугонааш «Бибиёи Чакон» номашро Аноріул
монд- Модарам хамеша орзуи духтар мекард, то ки исм
дугонаашро дар хонадонаш дошта боіпад. Модар мегуфі,
ки «Ба орзуям расидам. Дугонаам акнун дар пахлуям»
Поёни ин сол расид, ки овозаи мухочиршавии Вотункаты
хам пайдо гардид. Ин дафъа оадар гумон дошт, ки бо
хамдехахояш ба тахдашт мефарояд ва бачахояш дар
мактабхои нисбатан дорой шароит тахсилашонро идона
меди халд. Ҳайхот, ин маротиба низ падар ба ихтиёри худ
а мал карда натавонист. Бошандагон тобистони соли 1951
Вотункалъаро тарк намуда, ба чониби Фархор рох пеш
гирифганд. Фархорро май дида будем. Таътили соли 1950
падар маро бо худ ба дехахои Арча, Бобосафол ва марказі
Фархор бурда буд. Душвории он сафар хеч аз ёдам
намеравад. Яке аз рузхо бо падар ба сари рохи Ховалияг
баромала, тамоми рУз мошин интизор шудем. Он солҳо бо
ин рох дар ду-се рУз як мошин мегузашту бас. Шом туда
буд, ки мошини бордоре аз сам г и Ховалинг пайдо гарднд-
Бо падар ба он савор шудем. Кучи касеро мебурд. Ба
душворие дар куиче аз он чой гирифтем. Рох чунон хароб

66
г. кш болов мотив нпшаста раке мекардём. Шабона
«гхахоі Пушвённ Болову Поник. Нончемас. Кадучнро
и ивп ба івохрохи Ку лоб - Фархор воркл гардидем То
Гѵдксшни нмрУза раендему 6а самтн рост кУталро рУболо
•ѵдгм Млхсусан, нишебне, кв ба тарафн СомокчП
мфаромад. хеле серхоку чукурндор буд. Чу нон хок хУрдем.
и гуд Ухо пур шуд. чашмон якдигарро лида намета-
вошктанд. То кв аскархов сархадчй вабинанд. ману падар
сархоро эерн чУбу тахта пинхон намудем. Нимашаб ба дехаи
«Победа*-и хочагии « Коммунизм * - и хознра рас идем. Он
чо аммаи Чиёнгул баъди мухочиршавии Момайиву Чинисой
зиадагП мекард. Амман Чиёнгул бародарашро хеле пазмон
туда буд. ки гарданашро огуш намуду аз сарони квтфаш
бУсид. Маро хам ба оғуш гирифт. Дар хамон нимашаб
шавхараш Худойкул Карим, фарзандонаш ТУра, ЧУра ва
духтархояш Бибикиз, Фотима, Майрамби. Гулистон моро
гард карданд, гУё чандин сол моро надидаанд, хол он ки ду
сол пеш дар Чинисой якчоя будем. Рузи дигараш хонаи
аммаи Гулчехра, апаи падарам. ки дар Бобосафол навакак
хона андохта буданд, рафтем. Инхоро аз Заргари Балчувон
мухочир карда буданд. Як шаб мехмон шудем, якмоха
аэобро кашидем. Ин кадар кУрпашша сэру рУямонро канд,
ки ба гуфтан осон аст. Харчанд ки шабона дар гирди чойгахи
мо кахдуд андохтанд, кУрпашшахои ба хун ташна, хуни аз
кухистон фаромадагихо ширин гуфта то субх хуб макиданд
Язиаи падарам бобо и Умар, фарзандонаш Нуралй, Шерали.
Абдугаффор, духтархояш Марворид, Гулхоним, Гулбону
аллакай 6о кУрпашшахо одат карда буданд, ки парвое аз
газидани онхо надоштанд. Рузи дигар ба маркази Фархор
рафтем. Он чо духтари амаки падарам - аммаи Ойчон
зиндагй мекард. Ба хар хол марказ марказ аст. Хонаву дараш
ба назму низом. Худаш хам зани эебопайкару ба «уфхо»
монанд ба назарам хУрд. Маълум, ки ин аммаҳо Асоро хеле
дУст медоштаанд, зеро як иисар будааст. Он чиз хотирмон
аст, ки хамаи аммахоям бароям куртаву сэру либос хадя
намуданд. Аммаи Ойчон баро да ре хам дошт, ки Ҳикматуллох
ном,пи шрифтам. Ӯ як дафъа назди мо нишасту дийЯ
шпион надод. Bail он даврон аз чавонмардонн асосии цщ[
Фархор маҳсуб мегардид. Сару либосаш хам авруігоіЛ
буд. Аз он сафар хамин кадар дар хотир моцдаап, щ j
кардам. Вахте ки гуфтанд Вотункалъаро ба ФарЛ
мекӯчонанд, пеш аз хама мал шодй намудам, вале nJ
фахмонд. ки 4На, бачам, мо ба СангигУр кӯч мебащ.
Партия амр фармудааст, ки май дар мактаби бемуаллГ
Сангигӯр чанд муддат фаъолият намоям». Май гу#.
мекардам, ки ии партияаш ягон «уфи» аз падару pad
калонтар аст, ки ин кадар падарро ба худ мутеъ сохтаасі.1
Дар Вотункалъа чандон зиидагии хуб надоштсм. Овц
моле, ки дар Чинисой моро гӯшту шир ва аз хисск
фурӯхтан ба галладона таъмин менамуд, ин но набу
Маълум, ки кас вахте дар махалли дигаре хонаву дар меац
чизхои доштаи дехаи пештараашро аз даст медихад. Албаті
гови чӯшоиву маркабу асп доштем, аммо дар мачмУъ cat)
рУзгори иктисодиамон дар Чинисой болотар буд. Як чуі
доштани падар хеле рӯзгори хонаводаро хуб месоц
Тасаввур кунед, ки аз Вотункалъа як халта гандумро 6а ц
бор карда ба масофаи сй-чил километр Боймуши Ховалв
осиёб мерафтем. Бештари ин осиёбравиҳо ба Ухдаи к
гузошта мешуд. То Боймуш якрӯза pox буд. Боз он но раю
навбат мепоидем. Ду-се рӯз дар осиёб хоб мерафтем. Яі|
холи баде доштем. Баъзан дар рох бори хари май якни
мешуд, зӯрам намерасид, ки онро рост кунам, хамрохова
ки чавонмардонн тануманде буданд, маро мезаданд, п|
дуруст кардани халтаи маркаби май ба зиммаи они
меафтид. Ба хама ин ноодамихо токат мекардам, вале ѴІ
ба падар аз дашномхои онхо хабаркашй наменамудам, зер
падар чазои онхоро хатман медод. Зеро хар дафъа, в
мавзуи осиёбравй пеш меомад, падарам маро бо борам
корвони осиёбравон хамрох мекард ва таъкид менамуд, Я
маро азият надиханд.

Вахте ки аз Чинисой чониби Вотункалъа кӯч баете1
саги бовафоямон Холдорро низ овардсм. Вай пир шу
дандонхояш намонда буд. РУзе Уро гум кардсм. Май ба
кофгукобаш ларомадам. Чанд рУз саргарлон дар талу теппахо
Холдор кофтам. Гумон кардсм, ки дуздидандаш. Рузе ба
боги белой кишлок гуичишкшикор рафтам, ки даруни
чукурие Холдорро мурда ёфтам. Болои сараш чанд лахза
истода, белу каланд пайдо намуда, болояшро бо хок
пУшондам. Бегохй хона омада ба падарам ходисаро накл
намулам. Падарам гуфг: чзик нажав, Холдор пир туда буд,
саг, ки пир шуд, барон мурдан аз хавлп сохибаш баромада
меравад. Ҳоли сабр кун, бароят ягой кучуки чУпоий пайдо
мекунам».

Чунон ки гуфтам, маъракаи кУчондани бошаидагони
Вотункалъа огоз шуду Асо Содик бо хонадонаш соли
хониши 1951-ро дар СангигУр пешвоз шрифт.

САНГИҒӮР

Чунонки дар огози ёддоштҳо арз намудам, ин деха аз
Кадим ба авлодони падариам тааллук дошт. Хайрият, ин
деха бо номаш точикй буд. Ҳарчанд ки дар СангигУр
Узбекхо хам икомат мекарданд, асоси бошаидагони онро
мардумн Ёхсу ташкпл медод. Гузашта аз ин, СангигУр бо
гузаштаву бузургворхояш хеле машхур буд... Маркади
Ҳазрати Хона Акрами валй дар сари кишлок ва мазорн
бузургвори дигараш, Ҳазрати Хоча Ёрмухаммади валя дар
поспи деха чойгир буд, ки болои гУри дуюмП дарахтн
пистае, ки чанд аср умр дида буд, месабзид. Як гУшаи
маркади хиштя фурУрафта ба назар мерасид. Знёратгоххои
СангигУр чанд гектар заминро ишгол менамуданд. Кадимл
будани СангигУр ба он чихаташ нсбот намехост, ки хамах
кабрхо дар болояшон саигхои калов доштанд. Чойгохи
масчид, ки хамон вакт ба мушохида шрифта будам, хеле
калон буда, дарахтони туг хавлии онро ишгол мекарданд.
Чанд тана тутхои хархела хам комат рост мекарданд, ки
дар пірди таііаи овхо чанд мард кулоч мекашид, то ки онро
печонда бошанд. Ба гайр аз бинои масчид дарсхонаҳоц
мадрасааш низ маълум мешуд, ки хиштхояш ба хар с,
парешон шуда буданд. Солҳои поёни кари и нуздаҳ
бобокалони банда Мулло Барот мударисии онро ба Ухоа
доштааст. Табиист, ки боомадани шурохо мардум мадрасаву
масчидхоро ха роб карда, хишташро дар сохтмонхои худ
истифода бурлаанд. Аз ин р9, СангиғУрро мета вон ба чумлаи
шахраки фархангии гузаштагони хеш дохил намуд.
СангигУр аз руйи мавкеи чугрофиаш кУхистон набуд. Он
дар сохили дарён пуроби Ёхсу чойгир буда, дар рУ 6а рУяш
дехаи хеле ободи Хонобод, ки андактар онро хохед шинохт,
намудор мешуд. Яъне, аз сохили рости рУди Ёхсу СангигУр
к а pop до рад ва аз сохили чап Хонобод. Ба СангигУр куч
бастанамон ба он чихат тасаллобахш менамуд, ки хонаводан
Асо Содик 6а тахдашт назднк мешуд, он чо ки ободихон
фархангя бештар буд.

Дехаи СангигУр хам дар хотироти бачагиам накши
мухиме гуэоштаает. Дар Вотункалъа, ки синфхои сеюм ва
чорумро хондам, дар СангигУр боз ба синфи чор мерафтам,
зеро ин чо мактаби ибтндоп амал менамуду бас. Мактаб як
муаллнм допгг, ки Асо Со дик буд. Мактаб аз ду хоначаи
похсагя сох та шуда, ба сохили даре назднк вокеъ гард ид а
буд. Он солҳо бештар и мактабхои дехоти кУхистон дар
хамив шакл карор доштанд. Синфхои яку се ва дуну чор
якчо мехонданд. Мактаб дар ду бает фаъолият менамуд.
Дехаи Сангиғур ба ду кием таксам мешуд. Як кис ми он
КадимЯ 6а назар мерасид. Аз ни ки дар ин кием масчиду
Мадраса ва дарахтоии туту тутхои калоне месабзиданд, дехаи
СангигУр дар огоз махз хамив чо вокеъ гардида будааст.
Ин кнемро аз маэори бузурги он як чуйи обе чудо мекард,
ки аз да рае сарчашма мегирифт. Кисми дуюми деҳа солхои
н аз ди к сохта шуда буд. ки дар фосилаи андаке дуртар дар
сохили рУд карор дошт. Ҳавлии мо дар кисми нави деха
вокеъ буд. Дар им кием охаигархона ва осиёб чой мегирифт.
Мактаб дар махали кадимяи СангигУр фаъолият мекард.
Чамъан дар деха 30-40 хочагя икомат дошт. Хочагиро

70
бригадир идора менамуд. Чамоат, ки маком и ҳукуматро
дошт, дар Гулисой, ба масофаи чил километр дуртар аз
СангигУр вокеъ буд. Асо Содик ин чо низ гУё намояндаи
асосии давлат махсуб мегардид. Ӯ мохе як бор ба мачлисхои
нохия мерафт. Чунин рафтанхои муаллим ду-се рӯз вактро
мегирифт. Маоши Асо Содикро мохе як бор медоданд.
Воситаи наклиёти муаллим аспи черанаш буд. Аспе, ки
сурхчаранг бу да, дар пешони холи сафед медошт, черан ном
небурданд. Баъзан ин навъ аспро черани кашка хам
меномиданд. Ин асп гоҳе дар маъракахои бузкашй 6о номи
аспи Асо Содик иштирок мекард. Фасли зимистону бахор
дар майдони калоне, ки дар махали мо мавчуд буд,
бузкашихо сурат мегирифт. Ин вактхо мо бачахо ба теппахо
мебаромадем, то ки зери пойи аспхои бузй намонем.

Ман дар басти аввал мехондам. Азбаски синфи чорро
тамом карда будам аз мачбурият боз он барномаро бо бачахои
Сангиғӯрй аз худ менамудам. Аз ин чост, ки муаллим
гузаштани баъзе дарсхоро ба ихтиёри ман мегузошту худаш
назорат мекард. Дарсхои хисоб ва забону адабиётро вактхое
мешуд, ки ман мегузарондам. Ин рУзхо, агар падар ба кадом
кори маъмурие банд мешуд, як адабчӯбе дошт, ки онро дар
як кунҷи синфхона рост мемонд ва ба талабахо он адабчУбро
«муаллим» эълон менамуд. Мо дарсхоро ичрокунон гохе
сУйи он чУби хушк менигаристему итоат ба чо меовардем.
Асо Содик барои талабаҳои мактаб чазои ба худ хосро дошт,
ки на хамаи он аз рӯйи меъёрҳои низом и мактабй сурат
мегирифтанд.Масалан, агар талаба ба даре дер меомад, бори
аввал Уро гирди мактаб дах-дувоздах маротиба медавонд.
Баъд ӯро байни хамсинфонаш «суд» мекард. Чазои дигари
муаллими мактабй Сангигур он буд, ки бачаи танбалу
дарегурезро дар гУшае аз синф рост монда ба дастонаш санги
се-чор килошро медод. Талаба сангро болои cap бардошта,
дах-понздах дакика начунбида бо сари хам меистод. Ин
хам як навъ «суд»-и Асо Содик шинохта мешуд. Аммо
муаллим хеч гох ба шогирд даст боло намекард. Низоми
мактабй СангиғУр харбй буд. Муаллим хамон зангеро бо
таж, «ж лае Чрвгаі м °" шстифода мебурл дсоГ I
пн какъ чазохоро 6а ману Холназар хам раво мелнд ғ I
гул ман 15 мропба гирдн мактаб. км пур аз барф
дазіиам. Яъне, барон Асо Содик хама талабаҳо дар яж
карор доштавд. Асо Содик хамеша таъкид мекард
«тадабаговн га мактаб фарзандони маънавин мананд. J
■ихо май зинда бу да наметавонам». Аз ин чост, ки талабах0І
ва падару модархошон Асо Содикро сидкан дуст медоштащ.

Чу нон ки гуфтам, баъзан дар нохияи Кизилмазор
мачлисхо барпо мешуданд, ки дар онхо иштироки Асо
Содик хатми буд. Азбаски мактаб муаллими д ига ре надоют,
падар маро муаллим эълон медошт. Рузе акнун дарсро cap
карда бу дам, ки як духтари синфи чорум, ки панч-шаш сол
аз май калов ва бузургчусса буд, аз Чой хесту «худо бигира
аку тувори налима» гуфту маро оэод бардошта, рУйи хавліш
мактаб хаво дод. Маи аз таре дигар ба синф даромаданп
нашу да. болов сайге нншаста чараёни дарён пурталотут
оахориро наэора мекардам. Ғарқи андешахо бу дам, ки
талаоахои синфи чор ваз дам омада, узр хостанд ва илтичо
карданд ки ба Шамъигул диккат надода, дарсро идома
ди хам. Ху дам хам 6а ин иавъ эмали бачахо чашмдор будам
ва пешниходи онхоро 6а хотири ин ки 6а муаллими асосй
ran нарасад, дар ихотаи талабахо ба синфхона дубора ворид
шудам. Дар гушае Шамъигули гкр*н менишаст. зеро Уро
«харакамбор» карда будаанд. Харакамбор ин аст. ки касро
РУйи замин хобоида, хамаги болояш баромада сумбак
мезананд. Дилам 6а Шамъигул сУхту гуфтам: -Хай, бихез
рост бишин, ба муаллим шикоят намеку нам...». Як бачаи
ШУх садо баровард, ки -охи, и дхта чи бо мо мехона. занаки
калон шудаст. шавхаруш бтан бехтарай . Бачахо оэодона
хандиданд, ман харчанд ки «муаллим» буламу бо ■

ЧИДДЯ мегирифгам. ба харфи ои бача шарик туда ^ „ 1 • I

хамагонро г и рифтам. Баъд аз се,Р*з Асо Ка™“

аз ходисаи Шамъигул харф**»бР°* Ва бача^ои

a.f дидиіля ' -sкяплни. ».— оачя

дигар хам ба ваъдааліои ва хаМЧуи талаба;

сиифхои «У.ДУ"*Р° Х У'1Лв«« ~

*ХОИ

72
мепазируфтанд. Аз ин хунарам худам ифтнхор мекардаму
халос. Хатто Холназар рашк бурда «бо и малым шудай»,
гӯён маро дар хона мазох мекард. Мода рам ширин механдид
ва мегуфт: «Охи, Худойназар малимзебай, аз отат монданй
надора...». Модарам аз трикои сабз бароям шалвори
галифеии сталинй дУхта буд. Дар назарам мезебид, ки
бачахои хамдарсам дуздона сУям менигаристанд. Вакте ки
бо падарам ба хонаи хамсояе мерафтем, пахлуяш карор
шрифта, дастхоро ба чейби шалвори галифей андохта,
ифтихормандона роҳ мерафтам. Ҳамон лахзахо худамро хеле
хушбахт хис мекардам.

Зимистоии соли 1952 падарам якбора ба дарде гирифтор
шуд, ки аз чой хеставу нишаста наметавонист. Мегуфтанд,
ки домана аст, аммо модарам ба ин акида буд, ки дар кучое
тарсидааст. Тавре гуфтам, падар бисере аз корхои хочагиро
баъд аз басти дуюм, соатхои панч-шаши бегохй анчом медод,
то ки ба чараёни дарсхояш ну нее нарасад. Ба ин хотир,
баъзан ба аспаш савор шуда ба дехахои Ҳалқаёру Канаб
барои гандум ё чав мерафт. Шабе аз чунин сафар баргашту
якбора «Иклиммох, ман касал шудаам», гуфту болои кат
дароз кашид. Модар рУзи дигар бо ёрии Мулло Шарифи
охангар ва мУйсафедони дигар «чилёсинаш» кард. Чанд
нафар аз мУйсафедон дар атрофи падари бехол нишаста,
соате дуо хонданд. Ӯ зиёд арах мекард ва худро бехол медид.
Модар оби мургшУрбо барояш медод. Гохе наекпиёба омода
месохт. Такрибан як мох падар ба хамин холат гирифтор
монд. Модарам Аноргули синамак дар даст, назди падар
менишаст, гиряхо мекард ва мегуфт: «О, малиме ту мурй,
ма бо и бачахои ноболигат чй мекунам». Падар бехол хам
бошад, модарро тасалло медод, ки «и хел нагу, иншоолох
ма нагз мешам, боз болои бачахом карор мегирам». Дар
вактҳои банд будани модар хама хизмати падари бемор ба
Уҳдан ман буд. Хурок мехУрондамаш, пойхояшро молніи
медодам. Ва дигар хамаи кореро, ки барои бемори бистарй
анчом додан лозим буд, ба чо меовардам. Ин лахзахо, падар
• -----««т ппіігг; нагз хонам, хеч гох аз хондан даст
накашам. Боз дуо медод: бачам хеч гоҳ хориро набц
нашав, ман хатман сихат меёбам. Лабонн хуц^'^
чашмони фурӯрафтаи надарро медидаму гирлам ме'1*
Падар «гиря накун, гиря накун, ки хуб пест» мегуф-,!^
дидагони худро пок мекард. Ин холати падарро Чумъа*
Аноргул хис мекарданд, ки дарун-дарун соатхо мегирист^
Модарам асабй туда сари онхо овоз баланд мекард, ки <0Jj
чй балотон задаст, ки ика гиря дорен, чй сари отатоц
хӯрданиен». Онхо боз баландтар сари овози якдигар^
мегирифганд. Холназару Сохибназар чандон ба холи падар
таваччУх зохир намекарданд. Сохибназар панчсола боиц,
хам, бемории падарро дарк наменамуд. Холназар беиггар
ба корхои хона, хезум овардан, гову молро ках додан ва
г аира машгул буд. Худо рахми бачахои Асо Содикро хӯрду
ӯро баъди як мох боз ба пой хезонд. Модар фармуд, ки
бузеро cap зананд, то ки сихат ёфтани падарро ба ду-се
табак нон додан ба мӯйсафедони деха, ба Худой мутаол
миннатдории хешро иброз дорад. Аз бемориву сиҳатёбии
падар чанд мох гузашту ходисаи ба сараш омада
маълумамон гардид. Ҳамон шабе, ки падар ба бистари беморй
гирифтор шуд, вакти аз самти Чанорак чониби СангигУр
омадан, болотар аз мазор таги дарахти туги бузургчуссае ба
У «парй»-аш дармеафтад. Падар кисса карданд, ки дар
масофаи сад метр то расидан ба дарахти туг асп гУшхояшро
сих намуда, пшха мекашад ва чуръати ба пеш харакат кардан
намекунад. Падар аспро сарзаниш дода, «чу, чу чоивар,
натарс, пеш рафтан гир...» мегУяд. Асп зӯракӣ ҳаракаташро
идома медихад. Назди туг расидан замой «парй» дар шакли
марли пахлавончуссае аз пеши рохи падар мебарояд ва амр
мекунад, то ки падар аз асп фарояд. Падар мефарояд ва
чанд соат онхо гУштин мегиранд. Чандин чойи пушти
падарро 6о панчахояш мехарошад ва бо пояш шаіта зада
афтонданй мешавад, вале наметавонад. Нихоят падар
харифи парнашро ба тахтан пушт афтонда, бугиаш карданп
мешавад, ки У ба зориву тавалло даромада, хохиіп мекунад,
ки вайро накушад, парй худро маглубшуда эълон дошта,

74
(..шЯ мсдиҳад, кіі дигар ба хафг пупгташ кор надорад Падар
із болои «парй* худро ба капор истирал ва мебннад, кн
'(|.фй як пояшро кашолакуиои чониби мазор мегурезад. Acn
хамоно тиха мекашад ва ду пой бар замни мсзанад, аммо
аз назди падар дур намеравад. Падар. ки бехол туда буду
як пояш бечон менамуд, болои сайге баромада ба душвори
худро болои аса мегирад Аз чойи ходиса то хона сесад-
чорсад метр беш набуд. Надари бехол чилави аспро cap
медихад, зеро дигар тавоноиро аз даст до да буд. Худи аса
уро то хаялй меорад. Падар аз болои асп худро ба поён
I хаво медихаду завчаашро аз бетоб будая огох месозад. Бар
асари он бетобй як мох бмстарй шуд. Баъдан модар охистакак
ба май гуфт, ки намедонам пуши падарат чойи паичахои
калом хайвони вахширо дорад. Силас, модар ядома дод:
«акнун флхмидам, ки отат ба чя касе гуштин гирифтааст.
Хуб шуд, кн чилёсинаш кадем. Охи, дуруст метая, ки и
гайидзодахо парй доранд, онхо бепарй гашту гузор када
наметонанд». Май кй будани париро нафахмидаму аз модар
савол кардам: «И, париаш чя хела одам аст, ки бори дигар
хам дар Чинисой сару рУяшро хуншор карда буд?*. Модар
гуфт: «Париш, бачам, кувваи гайр аст, ки Худой иутпол
ба бандагони аснлаш хамрох сохта, то ага парира таслим
надяхй У карор яамегира ва баъди хуфтан агар харифша
дар рохе бубіша ба У дармеафта, соатхо гӯштин мегира ва
метона, кн каса бикуша*. ‘Ох. и париш одами хуб
набудааст”- гуфтам ба модар. Модар бо викор гуфт: «Ана
Хаму одама отат касам дода, днга У пеши рохаша яамегира.
ба хафт пушти отат кор яамегира...». Албатта, падар
кпссаро ба модар накл карда будааст. Ходкая бо падар
рухдода афсонахои кампирн чинкойиро ба сдам овард, ки
соатхо К веса менамуд. Боз худо медонад, ки «парй»-н Асо
Содик чй мехост ва У чй куввае аз гайб буд.

Бахорон ши корн гунняшкро хуш доштам. Назди оснсби
К полок боги тут мавчуд буд, ки он чо гунчишкхо бисёр
чамъ мешуданд. Маи бо гулак рУзе панчшаш гуичишк
шикор мекардам. Оснсби СангигУр хеле сермушарй буд.

75
d

Аз хама гирлу атроф 6а хамин осиёб гаидуму ҷав„ I
мсоварданд. Иавбат калои буд. Осиёбчихо болои ҷуЛИ
худ якпахлу зада, чанд рУз маътал мемонданд.
шикорчй боре назди осиёбчихо рафта, дуртар аз 0il(),^‘; I
гунчишкзанй машгул бу дам, ки чавонмарди 20-25 Со'И
омаду маробо ин амалам маломат карда як шапоти6аmi
зад. Маи гирёну нолон хона рафтам, ки падар он чо буд
савол кард, ки чй ran шуд. Вокеаи шударо наклаш намуд^Щ
Падар дархол аз дастам шрифту назди осиёбчихо овард^І
Сипае аз май пурсид, ки кадоме аз инхо маро задааст. ■
ангушт он чавонмардро нишон додам. Падар сӯяш бацН
кадам монда буд, ки гунахгор аз чояш хесту ба падар^і
гуфг: «Мал им хаэор дафъа узр, ки надонистам ин 6ач*1
шумост». Падар ба гапи чавон гӯш надода аз гиребонці
допггу баъд баланд бардошта ба даруни ҳавзи оби осясбщ
хавояш дод. Он бечора дар байни оби равон почак зада!
шрифт. Падар Уро сарзаннш карда фахмонд: «Шарт над !
ки ин бачаи ман аст, ё бачаи дехкои. Ту ахмак ба он гунахгор 1
дониста мешавй, ки кӯдакро задай». Ҳама осиёбчихо si
чойхошои хеста, падарро доштанд, то ки боз он чавон* 1
хатокардаро назанад. Албатга, падарам баъд аз ин корн I
кардааш пушаймоий кашид, вале аз ин ки кахраш хеле
баланд ва аз ходиса дар гармогарииаіп хабар ёфта буд, пеш |
рохм ӯро гирифгаи душвор буд. I

Бойд гуфг, ки оби осиёб аз иазди хавлии мо мсгузаигт. Mo I
лар ои хар рѵ.з оббозй мекардем. Чуиъа, ки хамои айём се- 1
чорсола буд, иазди ЧУйбори осиёб бозй мекард, ки иогахои 6а 1
ЧУЙ чайка шуд. Мо долу фигои бардоштем, ки Чумъаро об
бурд. Об хеле тез чорй буд. Маи ва дигарои бо обу Чумы
баробар мелавидем, то ки уро at об дошта гарем. Мардхо»
лиіар» пай») шудаиду Чумъаро, ки об кариб ба сари новая
осиёб расоида буд, at гючакхош доила кашяда гирифшд
Чумы», ки худ кѵлаки чаидѳи сергУште иабуд, каб-кабуд туда,
Р шикамчааш хам иур гардида буд. Ӯро дархол болои
йбэдо сариишеб хобоида шикамаюро зер карданд, то ки
/at /.ѵрдааш бароад. Мола рай гари зоиувонаш дудаста мезад.


Тар из он доил, кн бачанш мурдааа Хлйрниг Гм ми ним
соаі Чу мм чашмхояшро кушод, нале бехол буд. Всгохи
ца;іа|)іім аз сафлре баргашту аз Холмса вокиф гард ид
Модарамро сарзаниш намуду аммо назад, балки Чуиыро
6а багалаш шрифту навозит кард. Холяазар бошад. нигде
кн 6а оташ равган андохтани мешуд, такрор 6а такрор
мегуфт: «кариб мурла буд». Бо ни амалаш мехост, кн падар
модарамро чанг кунад. Вале маълум буд, кн падар дигар
модарро сарзаниш кардан намехост. Махсусан, баъди фавін
Шохназар нам мушохида мешуд, кн мисни падару модар
мунокишае бармехест.

Сангигӯр бахори фораме дошт, ки мо бачахо аз он
халоват мебурдем. Ин деха бо чукриву рошукашу хочаш
айёми бачагии моро дилчасп мегардонд. Дар ин фасл 6а
баландихои кӯх мебаромадем ва дарза-дарза чукрй мечидем.
Кӯххон он ба самти Карбостаиак хеле серкабк буд.
Шикорчиён хам зиёд ба назар мерасид, ки аз Хонободу
Дахана ва Кӯло6 буданд. Баҳорон, вакте ки дарён Ехсу
ну роб мегардид, аз болохо дарахтони арчаву зараигро канда
болояш ракскуиои меовард. Руди £хсу дар рУ ба рӯйи
СангигУр то аядозае ором чараён мегирифт. Аксари бачахон
Сангигур оббоз буданд. Холназари мо то он дарача махорати
дарснавардй дошт, ки ба каъри рУди пурталотум худро
аидохта, болои дарахтони бо решахошон каидашуда савор
туда, онхоро кашола карда ба сохил мебаровард. Ин навь
чубхоро «селова» мегуфтанд. Бахорон маъракаи
селовачамъкуня одамоии дсхаҳои дигарро низ фаро
мегирифт. Дар сохилхо хара-хара селова чамь мешуд, ки
баъдан бо хару аробахо бор карда иебурданд. Холназари
мо низ хеле селова чамъ менамуд ва дар ни амал худро
кахрамой эхсос иекард. Чанд дафьа ба мушохида расид, ки
кариб гарк мешуд. Аммо якраву зуъм, ки буд ба тали касс
туш намедод. Қиссахои Холназар бисер аст, аммо ин чо
яке аз онро меорам, ки чолиб аст. Дар хаисоягии мо заие
бо ду бачааш зиидагй иекард, ки ахволи иктисодиаш хеле
бад буд. Лакан хУрду хУрокашои аз хисоби хоиаи мо сурат
мггкрмфт. Гобисгонхо, мі дар сохили per лори £Xry
0660.111 мішиу.'і мешудем, Хо.іна.іар бачнхоро азнят м, J
Гохс баѵѵхоро 6а даруни xan.ni об лндохта, хуб «об мі-д()Л
Ии хо.іаг модндам, кн сари бачагро ба даруни об мстикоҷ]
бол баю мсбардошт. Акгдри хамсо-юн и ман аз ХолндП
мсѵарпілаіід. РУзс яке ал балахон хамон пиразанро ба ндД
хост, сарашро миенн ііоііхояш чой карда, сипае ба теш іцц
сари уро хушк тарошид Дар сари ои бачп чойн обод нампцД
Хун, кн мсбаромад аз чайбаш пахтаро баровардл ба
бурндааш мечасионд. Ои бача аз таре ііамсгнрнгт, бцц
лабхоро зори даидои нигох дошта, года г мгкард. Бо J
амалаш Холшар гУё вгтирохат дошт...

Мохн ноябри соли нанчоху дуюм мода рам ичоэаг пурац
іо ди холаи Сафвргу.ишро, кн ишрхора хам будацд, дар|
дгхан Чахорчашмаи Баллуюи хабар гирад. Падарам чік
нагѵфта рухсаташ дол. Модар дар нн сафар маро хам гирвфі
Пддар ас про овард, модарро бо Аноргул ба ои савор кард
Ман бовіам пѵшти сари модар, кафон знн вишастіа
Харшт карда будем, кн cam чУпониамон аз акиб ба ри
даромад. Надар рафтани сагро мпнъ накард. Модар»
аспсавори хубе буд. Дар вТталхо маро мефаровард, то п
лен дзоб накашад. Аз сархади Сангигур балар шудему гаги
чупоіш неш-пешн асн карор герифт. Мутаассифона, pfa I
хуб набуд. Хаво члнгу губор дошт. Ба дсҳаи Ҳалка^р
раендему ба ніішебни рӯ ба рТйи МомайЯ фаромадеи j
Аллакай дехаи Моиайй ба харобатор табднл ефта, чаиш I
■уда буд Бо рохв бузраіи байки тугакалуклор ба дуншоря ]
дсхаи Момайнро гузашгем. Чойи хоиахои мо па аммзи
Чиёнгулу диіарон хористок буд. Саги чУноиИ паич шав
метр ома рзфтл, аз сарм рохв мо мбкхо ва хукхои ёбои|Ю
ба хар ст «пи мекард. Ии хотхо шим модар гѵшхоро с»
икон т ихш игіада бо) бе рѳхраая идома медод Хі*
Оір.іфі р*/ бв юрики иеомрд Ба чииори КибллЙИ ркидги.
км ■иксу юв вв хасу іовм фзроямон іщіш\п Маичдимхф
ба '0 імив чт*м и'/ііі'іщм, Н'іііііі) шіш мо/мр мкддмидв*

Аз ии чо и, Ҷлщпаашя On ду шп рол дар /им буд. Сарт

П
pox 6a леча и Охбулок (Окбулок бояд бошад) рас илем, ки
он чо касс аз авлодони модар и кома і мекард. Пиразине
модарро дар он хиссаи шаб лида, хайрон монд, ки дар ин
шип» ханон нохуб аз кучо мсосм. Модар фахмонд, ки «аз
Сангигӯр омада истодаем, холаи Сафаргул чанд бор ба хобам
даромад, аз малим ичозат гирифтаму холо инчоем». Он
зан чою нон овард ва бисер хохиш кард, ки шабро дар хонаи
у гузаронему пагохй ба Чахорчашма равен. Аммо модар
роз И нашуд, зеро ним соат рохи дигар буду бас. Сипае аз
шавхараш хост, ки моро то Чахорчашма рохбаладй намояд.
Та хм и на и, соатҳои иӯҳи шаб ба хонаи холаи Сафаргул худро
расондем. Холаам хам аз ин сафари мо хайрон монд ва
изхори ранҷиш кард, ки дар ин шабй чй зарурат буд, ки
барои хабаргириаш омадаем. Модар 6о холааш огуш кушод.
Ҳардуяшон хурсанд буданд. Духтари холаам Ойимгул
Аноргулро ба багали худ гирифт. Писараш Абдул коли р 6о
мо одоби салому алейкро ба чо овард. Иклиммох омадааст
гуфта, дар як лахэа хама хешони модарам рУйи хавлии холаи
Сафаргул намъ шуданд. Модарам худро ба огӯши хар калом
аз бону вон мезад. Ман дар дил мегуфтам: «Охир модар и
ман духтари Тохирбой аст-ку. Аз ин рУ Уро ин кадар хурмат
мскунанл". Саги чУпонии мо дар гУшае сарашро болои
дастхояш монда хамагонро назора мекард. Чанд саги хамсоя
хеле дайра іи і лиманду «аф, аф» заданд, аммо саги мо гУё
онхоро пнеанд намскард ва тарафашон <аф» и мехмонй хам
намезад. Абдулкодир ас и и модарро, ки акнун хушк туда
буд, аз зин озод иамуда, наздаш коху чав гузошт. Он марле,
ки моро рохбаладй карда буд, дархол ба дсхаи хеш пас
іаіш, Рӯзи дигар тамоми нойхои дидаиии Чаҳорчашмаро
Дайр задам. Бештар бо Ойимгул бозй мекардам. Ӯ низ
Хамсоли май буд, Вегохй холаам аз Ойимгулу май хохиш
кард, ки зал и райсро ба хона даъаат намоем, Шом гузанма
буд. Хон ни ране яоёнтар карор донн Во Ойимгул назди
дарвозаи раж рост туда будем, ки пни чуноиии у чоииби
т хучум овард. Ойимгул дод гѴ*и худро ба даруии хона
за/і. і '4і ба май длрлфтод, Иаіуіе ки дахонашро боз мрдл
Туям дамд, дигар нлочснасфта Джтя |Ѵкіай|ю АаЦ
остюш чома даруя кашидаму ба дахони саг uuoxnijj
кн дахонаш махкам монл. сахт дандонхояшро шиімці
аз таре сахт дод задам. Аз гадок май саг зуд дапіУ
остин cap доду чнгосзанои 6а чониби кУча гурпіІ
ране 6о бачахояш лааяда о мала дидамд. кн дасти мяроЛ
чо дандонхои саг хуннюр кардааст. Змии раме фармц J
кн ба зуди сагро дошта биёранду аз пашмаш сУзоила Ц
чарохат бигзоранд. Бачахо аз пайи доштаин саг яудЛ
Лахзае нагузашту сагро оварданд. Саг ба ман ба ритм
мекарду худ меларзнд Як вакт бинам. кн саги чУіюішн
наздам истодааст. Хайрнят. кн 6а саги райе дарнаафіод Гм
гур менамуду бас. Холаи Сафаргулу мода рам хам nJ
ома да яд. Вахте кн ман дод гуфтаам, модар ommhJ
шинох таасту 6а холаам гуфтааст: «Ох. холачоне Худойішед
саги райе гирифт Малям мехУрад. и ба чан дУстдорішй
Ия сухаяхоро гуфта 6о холаам чониби хонаи ране медавц
То ин вакт пашин сагро су зонда болом чарохати даст іуэова
будни. Мая апішш мекардам, зеро дарди сахте дастамрояш
медод. Ним соат нагузашту баданам 6а ларзиш дароиц
Харорат баланд шуда буд. Ля там 6а модарам месУхт, пі
падар чя мегУяд. Чя бахона мебофад. Модар худ 6а худ ивуф
«а мехмоня захри танам шуд». Модарро тасалло мелодія, о
таінвиш нашавад. хеч гох падар аз ин ходиса натохад фачш
Ба хар ход се рУэе. кн модар мехмонн холмам буд, мт
хУрлааш аз гулУяш намегузашг. Факат дар забонаш «6а мим
чя мегум» буд. Холаам хам таъбаш хнра туда мегуфг «Оі
Иклиммохчоне букам тут фахма азобат мета...». Чунон п
боре шпора карда бу дам. холаи Сафаргул пдларамро хуо
налошт, холо хам 6а хамок акнда буд. кн акан нулю
Зухурашро Асо Соднк хабе кардааст... Боэ ба СангягГр
баргаштему хеч гох падар аз холисаи саггазй иттилоъ наёфт.
Ру зхоіі канал модар бо нигоххон махсус маро медяд ва ншор)
менамуд. кн «боз отатла югу я». Ман хам бо нмоау шпора
“ «*. не харгнз намегУям...*.
ХАРИ БУРИ ХАНГИ

Дар Г .пн мгУр мрг лопнем, п хамчун аосятаи п.ік іш-t
[баром х«»маяодаи Лго Голик іюмат мекард. Тамома хпрхоа
хочаіііро Йо хамам жар амои медолгм. Бо на х.ҷ» Агилар
Холназар нашгул мгшул- Блайаб пест. ки дар Ааіиа
бошандагоии СангиіУр оаро 6о яома «хари Хошир*
мешииохіаііл. Вок гая. он харя одди нзбуд. рафторчон ачибе
доил: хангП, чаягара. явтазая. даяаяд. хулоса харе булпорок
хяеаатхоа харона.

Харя Холназар мохе як маротяба 6а ихтигри мая карор
мегирифг. Ия рУэе буд. км мая барок ояардаяя маояа вадар
ба чамоати Гулнсой иерафтаи. Ҳарчдид аа оя іаря
гарданшаху маете буд, бо мая худро аром яягох мелив» и.і
хяр фармудаамро ичро мекард. Аа Саатигѵр то Гулаг о*
беш аз ся километр рох буд. Сяфятя аа хама хубм хари
Холназар барон ман он буд. кв даяаяд буд иа бо ои
метавоннгтам, ки пагохй ба рох барояму имб яошуда йоі
худро 6а хода расовам. Агар чуиян up яаиебуд. маг ар
ямкой довт, кн рафту омади шаст километр роххоя насту
баланд дар як ррэ амалй шаиад- Худатоя казоалі нуисд.
агар боре роххон кУхястояро дяда бошед. Вахте ка ал
СангиіУр мебаромадам. маркабро то ші кутали длили
ЛРлоііпхои Чяяясой меда so ядам. Сяяас кѵіллро бо
Кадамхои оддіш худя хар тай яаиуда. ба даюти дудомдхоя
боло, ки мебаромадам боа ду-се километр харро чорхеа
мскуиондам. Дпшт кн 6а яоія рзеид. ба дара мефвромэдям.
сннас ҷуйчаро убур карда ба делая ДеяояахУчахо боло
мешу дам ва то мазори Хучархя. кн дар сари яюхрохя КУЛоб
- Ховалинг карор доил, иерасядлм Мазор чаягалэоря
бетагеро мемояд. То яя мадорро гуэаштая маро таре флро
мегнряфт. Хар иир-иире, кв мешуд, мѵй.чои баданам
ішжжос зада рост мешуданл- Ия маяэея хомтяюяро пася
cap меиамудаму рУ ба яншеби меияарааи. Акнук харя мбудх
хаигп мисли бол варят мекард. Ачаб ои буд. кя хар хата
харакаташро хеле луб медоявст. Ҳеч гуща амре лозам
иамсшуд. Чоііпи он рУз гаги дармоааи мамоаі хари хан, I
омадани хеш иттилоъ мед ОД. Котиби Чамоят a.i
;ш;ын замой «ха, бачаи Лео Сод И К омади, би«‘, маоши ц.,л ]
гай'-р, (ир ии чо даст моиу харя хала кун», мегѵфі мГІ
хуб»- буд 1Іадарамро аз иа ідик МСДОИИСТ на жіщюіи I
дар іайб хам ба чо меоиард. Пони чоштро ибо/m
пора іюни гарми модар 6о худ доішам. Сари ро*
чашмаг харамро лам медодам, ба оби чашмаи хунук иощ*
тар карда мехурдам. Ипирохати сари рохии маним
іюнздах дакика беш иабуд. Боз чониарро савор ш-uiytm
«их» мегуфтам Ии тарафи рох то мазори Хучархя бпгц
кутал буд. Боа ба мазор, ки иаэдик меомадам, шщ
фвшорам меоаард. Он соатхо офтоб пушти теши рафі<
мааорро смёхя пахш мекард ва онро вахмноктар мегардиц
Чунян ба назар нехгрд, ки хини аз байни мазор іузаппа
хар низ аз низе меха рос ял, ки гохе гУшхояшро сих кара
яях-пях бинй меафшоид ва ин амали наклиёти мая бою
6а ларза даромадаии бадан, сих шудани мУйхо ва паркая
чашм мегардид. Худо гУёя то сархади нихоии мазорі
Хучархя мерасидам ва як охи сабук мекашидаму иарибр
сУйи нишебя, ки то дашти дУлоиахо идома меёфт, хаз
мезадам. Хар хам медонист, ки ба хона мераваду чаву кои
фа ро во наш медихам, суръаташро боз хам тезтар менамп
Дар назарам чонвари бадбахт мондашавиро намедонш
Вакти подаомад худро ба СаигягУр мерасондам. Дигар Щ
байни садои гову гусола, бузу бузгола ва хархои хангпв
чанг хУрдан чй навъ аз болои хар фаромаданамро
намефахмидам. То омадани ман модар ду даст таги мавах
рУ чониби рох и омади ман интизорЯ мекашид. Падар
бепарвотар худро вонамуд мекард, тунки ба кори писараш
боваря допгт ва медонист, ки маошро бечуну чаро меоран.
Пулро ба модар недодам ва худро болои кат мепартофтаи
Он шаб ба роям ба гайр аз хоби барохат дигар чизе лознм
набуд. Ҳамии навъ мохе як бор 6о хари кабул и хангя рохеро
кк рафгуомадаш аз 60 км кам набуд, тай мекардам.

Боял гуфт. ки рУзхои лигарн мох ба харсаворЯ Холназар
машгул мешуд. Холназар 6а хамин навъ хари коря бисёр
і муиосийіітн диылро рано медиа Оиро Ао і.■ и.» і. u,i
I хліа'іУбИ MfMOfMMHpO сари гаірими ар чумой м. а.і'іиа.
ки й.і он чо хуи мебаромад As ар норе|и> іайри w-mmi • ш
6a у фармоиш медоданд, Касдлшро аі хар меіирифі Ііа
§ катарам хар боре, ки хар Холнааарро мелил, А а ларах
|, даром ала. шоид мегуфт «Ох, 6а.ѵ> зад. Алроил ом ал» Ал
jj им рУ, борхо пакти ба белой хар баромадаии Холмалар
I хар дар чояш ба ин г.Уву он СУ парила, иаиетуаоші. ки
I «Аарои.і» савораш шакал Ьаълаи Уро ба лам ни афтоила,

I хаигосзанон дехаро як лавр не лад, чанд хари сари рохро
j мегавчид, агар модахар мебуд, пеінаидол карда го кучохо
пайіирй мсиамуд. Холиазар бошад. халачУбу хУрчин дар
даст аз пушти маркаб медавид ва кафки дахоиашро
бароварда: «Оля бест, падарлаънат, агар бадаиакота 6о ни
мех шикоф накуиам, Холиазар набошам, ха, очаи ту барин
хара фалон кунам», мегуфт. Маи аз наэди хваля 6а холи
Холиазар меха кд идам ва дар ботлн меандешіиам. ки «охи.
айби худи Холиазар аст, хар хам бошад мефахмад. ки У
ночо сараш чабр мекунад, чаро бечора харро мезанад».
Модарам факат мегуфт: «Ох, и Холиазар. Ьа хар хам
муросо карда наметавона. И та фелуш гаидаяе . Холиазар
соатхо ба таъкиби хари хангя аз ин гУшаи кишлок 6а гУшаи
дигар мгла виду медавид. Боз дилам месУхт ба У. Аракшор
мешуд, 6а пойхояш хор мехалид. Вахте медид, ки май
хартаъкибкушш Уро назора дорам, «ха, чи чушмота ала
када нигох мекунй. Мемурй сур кунп...», гуён тахдидам
менамуд. Маи бошам, хандида мегуфтам: «Худат сур кардан
гир, хари туяй-ку*. Ӯ дигар чизе намегуфту болов замни
менишаст, то ки хар каме ахл шаваду дар ягой чо ба чаридан
машгул шавад. Вокеан, ин хар хеле бадхУ буд. Хама хархои
кишлокро чанд борй хонда мачрУХ месохт. Боре, хари
Холиазар реемонро аз тулмех канду сУйи модахари пиразани
Узбеке, ки мечарид, хучум оварл. Байни хонаи мо ва хавлни
он пиразан сад метр рох буд. Хари Холиазар аввал хангоси
дуру дарозе cap дода, хари пиразанро аз бандаш канонда.
ба сур кардан даромад. Маи бо чанд чУраам назди мактаб



«2
буіулбозй мекардам. Якбора овози кампир баромад, J
миуфт: «Хо, Холиазарчоие, харта бит, ки гуштои х^І
м« хурл...». Пирааан чуион лод мезад, ки гамоми бошаи.ы,. I
мсшуниданд, Хоана tap як чуби да роз дар дап тарафи хоц
кампир медавид.

Орс, рузгори дехот ачаб лахзахое дорад. Барон х>%
дс’Хоташ мсномаііЛі касро дехотй ном мсбаранд на raffy
Холназар вактхое ки барои хезум ё алаф беруи аз дщ,
мерафт, маро аз пуни и худаш ба хараш савор мекард. Чунщ
рУзхо ман медидам, ки Холназар то чи андоза харро щ
медод. Дар болои хар ду кас бошем хам, онро мачбур мекард,
ки тозад. Аз ин рУ, халачУбро 6а сари шонахояш мехалид,
бо калтаки дасташ дар гУшу калан хар мезад ва баъзая, %
ки аз ман кассосашро г и рад, халачУбро чунон 6а пуощ
сараш мсбардошт, ки ба калан ман мехурд. Ман дар кадр
мешудам ва ходисаи Чинисойро пеши хотираш меовардаи,
«Хай чй», - мегуфт. «Боз мезанй чй>, «Албатта, зУратЬ
хар намераса, чаро халачУба 6а сари ман мезанй», - мегуфод
6а Холназари бадкахр.

СангигУр магоза надошт. Бошандагонаш асосаи дар
Даҳаиа ва Хонобод бозорй мекарданд. Вакте ки падар маош
мегирнфт, ману Холназарро ба Хонобод мефиристод. Ов
чо магазини калоне буд. Хонаводаи мо бештар ба канду
кандалот, равган, намак эхтиёч дошт. Ба хусус, ширннй
дар оилаи мо зиёд сарф мешуд. Он вактҳо наботи тахтап
мефурУхтанд. Он лахза хотирмон аст, ки аз наботи тахтай
ба як харидан ду-се тахтаашро гирифта ба почаи хУрчнш
хари бур меандохтему вахте ки назди рӯди Ёхсу мерасиден,
дар сохилаш нишааа аз он наботи тахтай чанд порча шиша
ба об тар карда мемакидем, ки бисер бомазза буд.

Тобистони соли 1952 бегохие бо Холназар савораи харя
хангй 6а кисми болои и деха, ки баландии сералафе буд,
рох пеш гирифтем. Чаманзорро соя пахш намуд. Чанд
дарзаи алафи рушка (юнучка) даравидем. Чун харвакта
Холназар сархади алафзаниашро чудо мекард. Ман поёнтар
аз У алаф медаравидам. Ногох ди дам, ки баррачаи
чигариранге мисни алафх» хоб аст Охвстакак жестам, ки
уро доіігга г и рам. ки аа чояш парил у дуртар рафта сУйи май
иигох кардан і ирифі. Аз ин сир Холназарро опд иакарда
худам пупки барраи ширмак меда видам Хеле 6о он
саргардон шудам. Дидам, ки як худам баррачаро дошта
наметавонам, Холналарро 6а ери даъват кардам. ХанУз хам
барра 6а тарафи май мениіарист. Холиазар «ку, ку», гѵён
Давида наз дам омад. Гуфтам: « Аиа. иамебиий баррачаи
чмгарй метода сУямон иигох до рад». Холиазар ин тарафу
он тараф иигох кард, ки баррачаро надид. гуфт: «Чй рута
сиёх мекуня. Хеч барра-марра нест-ку!» Май ботам нал ди
барра истода, худамро хам додам, ки аз поят капам. Боз
баррача як парнду ду-се метр дуртар рафта. сУям нигох
кардан гирифт. Хулоса, барра ро май медидаму Холиазар
не. Бо хамим барра сур карданхо шаб шуд. Дигар дарторикй
барра ро надидаму ноумед туда, бо чанд дарза алаф бозон
хари Холвазар хона омадем. Холиазар алафхоро фаровардан
шрифту май болои су фа нишастам ва ба модар шикоят
кардам, ки як баррачаи лебоеро дидаму афсУс, ки дошта
натавонистам. Холиазар ин сУхбатро шуниду «руша сиёх
мекуна. Хеч барра-марра набуд», гуфт ба модар. Баъд аз як
соат баданамро сард Я фаро гирифт ва табларза пайдо шуд.
Пагохй аз чой хеста натавонистам, зеро камар га про
намегирифт. Ба ибораи дигар, камар да рду шалдард шудам.
Мода рам. ки шахе и диндоре буд, ин бемориро ба хамов
баррача иисбат дода, 6а ин акида омад, ки он баррача ягон
чину паря бу да, ки ба май ёр шудааст. Бо шунидани чунин
хулоса и модар ба худ андешидам, ки охир чй хел баррача
буд, ки май медидаму Холиазар не. Шояд модар ду руст
ГУ яд. Муллоеро оварданд, ходисаро 6а роя ш шарх додам.
«Ҳа, бачам», -гуфт мулло. «Он чин буд, ки дар шакли
барра бо ту бозй кардааст. Маълум мешавад, ки вакти
суросур ту ягон пойи барра ро зер намудай ва онро мачрӯҳ
сохтай. То ванте ки пойи баррача сихат нашава, ту хам
сихат намешавй*. Сипае як марди пахлавоне, ки Элназар
ном дошт, пойхояму камарамро молиш дод. Дастони вай
чуііоіі сахт буданл. ки кариб пойхоямро мешикаст. Аз
ру, уро ҳакорати бачагона дода, пеш кардам. Хулоса,
монадах рУз дар хамон холати вазнин мондам. Оҳлс,.
охиста сихат шудан гирифтам. Боз хамон мулло омад ъ
гуфт, ки «дидй бачам, он баррачаи зеркардаат хам сіц>
шуда истодааст...». То хол нафахмидам, ки он баррачабъ
ё чину парй. Ба хар навъ ки буд, ходисаи бо барра ц
гиру дор шуданам вокеият дошт. Зеро як рУз кабл аз назді
хонахои мо сурук (рама)-и гУсфанди калом хочагии а,
тахдашт гузашта, ба тарафи Чинисой харакат намуд. Ҳапщ
он баррача аз хамон рамаи гусфанд кафо монда буд. Аод
чаро ба чашми Холназар маълум нашуд, ин савол бечамі
монд.

МАРТИ СОЛИ 1953

То марти соли панчоху сеюм чанд вокеаи хотирмок
гузаштааст, ки ин чо зикрашон аз ахамият холй нахохаі
буд. Дар оғози сол ба беморие гирифтор шудам, ки дарде
эхсос намекардам, балки якбора сэрам чарх мезад в
чашмонам калон кушода мешуду дар назарам хама аячомг
хона калон метофт. Ҳамзамон лабонам чунон гафс менамуд,
ки гУё худам медидам. Вахте ки ба ин холат гирифтор
меомадам, падарам зуд ба бағалаш шрифта рӯ ба боло
мехобонд ва ким-чихо мехонду ба рУям суф мекард. Он
дуоро чанд маротиба мехонду суфу куф менамуд. Лахзж
намегузашт, ки майда шудани лабҳоямро хис мекардаи
Баъди панч-дах дакика боз мисли пештара ба худ меомадам.
Ҳамон солҳо ба ин беморй мохе як бор дучор меомадам ва
куфу суфи падар маро начот медод. Маълум буд, ки падар
аз саводи мадрасаи Момайй гузашта буд ва баъзе дуохоро
медонист, аммо то мачбур намешуд ифшо намесохт. Дар I
мавридхои дигар хам, агар фарзандхо ба сардарде і |.
норохатие гирифтор шаванд, падар дакикахо болои саршон I
нишаста, аз чунин методи табобатиаш истифода менамуд. I
Дар хамсоягии мо махсуми нуроние зиндагй мекард, кв I

86
аз кавми Авлиёи Чакои буда, ба Бибй Аноргул худро ошик
медонист. Махсум мефахмил. ки Иклиммох ба Аноргул
дугонахои чонп хастаид, хар рУз соатхо модарро гарант
мекард, то ки дугоиаашро барон ба вай хамсар шудан розй
со зад. Вокеан, баъди ба Сангигур омадан модарам гох-гохе
агпгавор ба дидори бибй Аноргул мерафт. Гал дар ин аст,
кн Чаконро хам мухочир карда буданл, вале Бибй Аяоргулро
ба кУчидан мачбур накарданд Аз ин чост, ки дар дехан
Чакон танхо хонаводаи Авлиёи Чакон монда буду бас. Бо
вучуди ин, дехаи номбурда се родам буд, зеро мухлисоиаш
аз тахдашт ба зиёраташ хозир мешуданд. Дехаи Чакон мисли
собик обод менамуд. Махсум, ки модарро ба холаш
намемонд, дар яке аз вохУрихо бо Бибй Аноргул ба У сари
мавзУи номбурда арз менамояд. Бибй Аноргул ширин
механдаду мегУяд: «Иклиммох, медонй, ки мая авлиёзода
хастам ва ба шавхар кардан хак надорам. Ба Махсум биту,
ки «умедашро канал ва ба ту чака нашавад, вагарна дуояш
мскунам, девона мешавад». Баъди бозгашти модар Махсум
саросемавор омаду чй гуфтани Бибй Аноргулро фахмиданй
шуд. Пакте ки аз чавоби Аноргул огохй ёфт, рангу рУяш
канд ва ба модарам тахдид кард, ки гУё У айбдор бошад.

Модар, ки хомиладор буд, охири мохи феврали соли
ианчоху се писарчаи ширинруяке ба дунё овард. Намедонам
ба У ном монда буданд ё не, ки бо гузапгти хафт рУз бемор
шуд. Чунин холате, ки дар хафтрУзагй кУдакхои модар
эхсоси беморй намоянд, дар тачрибаи хонадони Асо Содик
бори аввал рух медод. Ёдам хает, ки кУдак аз гиря кап-
кабуд мешуду сипас чойе поёнтар аз гулУяш болову поён
харакат мекард. Модар баробари кУдаки навзол гиря cap
медод ва лУлакро ба баг ал шрифта ин сУву он сУ мегардонд.
аллааш мегуфг, аммо хеч не кв аз гиря монад. Шаби чоруми
март буд, падар бо хохиши модар муллой дехаро овард, то
ки дуояш хонад. Кудакро болои кУрпача хобонданд. Модар
аз як пахлуи кУдак нишаст, мулло аз пахлУи дигар. Май
хам назди модар нишаста, гохе ба мулло вазар меандУхтаму
гохе ба додарчаам. Мулло мехоиду суф мекард. мехонду

87
суф мекіфД. Шаб нисф шуд. Мулло лабҳояш мечу*
худашро хоб фишор меовард. Якбора кУдак гУё ором гири
Модар ким-чиро хне карду даст ба пешонии писарч.ыш (L
ва дод зад, ки «Таксир, таксир, бачам мурласт, бадаиащ
шуда...». Мулло як ох, ох гуфту ба модар фахмонд: «Б^
дарди ин кУдак зУрам овард, ман натавонистам Уро ца^
ди.хам...*. Мулло дасту похои додарчаамро рост карл
чашмакои ханУз ба умел бозашро пушид ва манахашро (,
порчае аз сони сафед басту аз чой хест. Надарам хам дашц,
омад. Модарро тасалло дод, ки «чй илоч, умраш хафт
будааст, худата знёд азоб надех...». Пагохаш панчуми мар;
буд Борони майдаву захрнок меборид. Ҳамсоязанхо <ищ
шуданд. Муйсафедони деха назди ҳавлП рост меистодащ
Дар хамин вазънят будем, ки аз КУлоб хабари марги дои
- И.В.Сталинро ба падар расонданд. Падар якбора
парешонхол гардида, ба чамъомадагои мурочиат намуда гуфг
«Бародарон! Рафик Сталин вафот кардааст. Аз хамагов
хохиш мекунам, ки баъди як соат дар назди махтаб чамъ
шаванд. Заву мард, пиру чавони дехаро хабардор кунед.

Ба муносибати вафоти дохни пролетариати чахон рафик
Сталин митинги мотам барпо мешавад...». Ин амри муалліи
Асо Содик буд, ки ба бригадир дода шуд. Чанд катра аши
падар болои гунахояш иамоён шуд. Нафахмндам, ки ое
ашки падар барон дохй буд, ё ба хотири писарчаи иокомаш,
ки болои кат мехобиду модар бо занхои хамсоя нолааш
мскарданд.

Сипае падар ману Сохибназарро наздаш хост ва супориш
дод, ки барон кабркаихо чою ион барем. Мазор дар I
баромадгохи деха дар самти Чинисой вокеъ буд. Бо I
Сохибиазар чою нонро гирифта ба сари кабри додарчаамои, I
ки дар бари болои гУристов кофта мешуд, рас идем. Акяун I
гӯркобҳо ба чойнӯшй пардохтанд, ки аз сари тепла чӯпоне I
асо дар даст саросемавор чониби мо поён фаромад. Ҳшш I
поён гаудан чунон пштоб дошт, ки гУё Уро кадом аждаре ]
пеш карда истодааст. Чавон дар рУ ба рУи мо карор гирифіу
иамедонист чй гуяд. Баданаш меларзид, забоиаш гаиашро

88


іііімсгмрнфт. Гуркобс пурсил. «чп ran шул. ran зан охи.

Касс тура сур .чеку на?*. На ион. ки чуііоіі будааст. батарс
батарс ил хор кард «Дар сари ни кух бехи хафн кох марлгро
куштаанд*. ГУрКоб пурсид, ки «худат лили. Чп павъ кушіа
шудааст?*. «Оре, лидам, гарданаш бурндагп ас г* Гус кайфи
гУркобхо ііари.іѵ суйи мо назар андУхта шпора памуданл.
ки ин навонро бо худ бот рему зуд назди муаллнмп хи
хозир шавсм. Ману Сохибназар ва он чуііоіі то деха
давидем. Надар аз дур моро ба ин холат ляда, чоивби мо

тез-тез харакат карда. «Чи ran шудааст. ТиннЯ аст.*, гуфі.і{_

савол дод. Ман кн чунин вактхо фаъо.ттар мешу дам. «от»,
on. и мардак мега, ки дар сари он кух каллах мардеро
буридаавд * гуфгам. Чупон гапхои маро так pop карду 6а
киссаи чп навъ кашф намудани шахе и сарбурида огоз кард
Асо Содик дархол бригадирро наздаш хонд, ба туши у чизе
гуфг ва ду чавонн дехаро бо чӯпон вазифадор кард, ки
таъчклаы ба чойм ходка рававд ва то омадани кормаіідоіін
хукук кассро нагузоранд. ки тарафи часад равад. Дядей, ки
бригадир ба аспс савор шуду ба дарён Ехсу худро зад.
Маълум буд, кн У ба Дахана рафта, аз он чо ба мнлнсаи
Кѵлоб хабар медихад. то ки биёянду ходки куиггорро
тахкнк намоянд.

Асо Содик бо сари хам, аз ин ки рУйи хавлиаш таяв
бечоіпі тозафарзандаш хоб аст ва хам ба он хотир ки Давлати
ШуравП галафоги калов додааст. рох чониби мактаби дела
пеш шрифт, ки он чо аллакай даххо бошанлагон чамь омала
буданд. Муаллим аз пагохи дарехоро дар мактаб катъ карла
бота хам, талабагонро ба хонахопюн рухсат налода, балки
дар сахни мактаб маътал сот буд. Маи дар акиби падар
карор шрифтам. Ӯ чанд нафар аз нштирокчпёня чангн
Олмонро сУйи хеш даъват намуда, тахминан ним соат дар
борам тарчумаи холя Сталин ва хизматхояш дар согтмони
чомеаи соте нал нети ва бахусус дар галаба бар фашизм ran
зада, бо камин митингро огоз намуд. Шахсе дар пахлУіі
сарвари митинг карор шрифт, ки сари синааш ким-чи хел
охаихои ранга овезон буданд. Эшон оби лила рехту чй вам

89
бо коми Сталии ифтихор доштану барон Ӯ туда хун ре^
хазорон чаиговаронро дар чабха хотирнишон сохт. NwN
кп дар чанги Олмои фарлаид гум карда буд, чанд кадп>) •
пеш гу.топпу хизматхои Сталинро иотакрор зълон
Асо Содик дар поёни митинг чанд дафъа «Алвид^
алвидоъ, рафик Сталин* гуфту митинги мотамро цӯицц’
зълон иамуд. Мардум сУхбаткунон чоннби хавлии муал.ц,,
харакат карданд. Соатхои дувоздах падарам Ҷасадц
додаракам болои дастонаш чоннби гӯристон pox пещ
шрифт Модар гнрёну полон сари зону нишаст. Мардф
бо мурда мерафтанду салон модар ба гӯшам мерасид, к» аз
дилори бачааш сер нашуда буд. Додаракамро эхтиёткорок,
ба гУраш моидаид ва чанд бел хоки нармро болоящ
гардонданд. Мулло охирин дуояшро хонду боз ба деха
баргаштем. Соат сеи рУз шуд, ки як даста аспсаворон а
чоннби Хонобод намудор гардида, аспхоро камчинзанов
ба рӯди пуроби Ёхсу андохтанд Хини убури даре факат
каллаи аспхо ва аз нисф болои саворон намоён мешуд. Баъди
аз об баромадан, аспхо обхои баданро як афшондацду боз
чоииби Сангиғӯр харакатро идома доданд. Онхо рост
хавлии муаллимро нишонй гирифта меомаданд.
Рохбаладашон бригадир буд. Бори аввал касонеро медидам,
ки лібоси ғайриоддй доштанд, дар сархошон кулоххоі
снторадор пӯшида, дар миёнхошон тасмахои пахни сурхча
баста буданд. Боз ким-чи хел аслиха хам дар пахлУяшон
намудор буд. Онхо аз аспхо фаромада, якеаш, ки
сардорашон будааст, Асо Содик ро онсУтар бурда, сУхбатеро
аячои долу синае ба хамрохонаш ишора намуд, ки ба аспхо
савор шаванд Онхо чоииби махаллая кадимая СангигУр
харакат намуда, наздя хавлии бобои Сурхак карор
| гирифтаяд. Падар бо онхо нарафт, балки рУйи хавлии хеш
монда, фаъолияти кормандони конунро назора иамуд. Аммо
I мая ва чаиде аз бачахои дигар аз акиби милисахо рафіей.
Заш бобои Сурхак навакак либосхои шавхарашро шуста
окхта буд. Сардори гурУх хавлиро як аз назар іузарондѵ
'и бзъд либосхои шустаро, ки аз пирохаи, шал вор ва хи.тыті
сохмби хона нбораг буд. ба мупюхила гирмфт Сардор аз
чайбйШ агбоби хурдакакн шищдореро бароварлу 6а both гаи
оа чос а:і нмрочаии бобом Сурхакро дакиккорон.і сличил.
Баъл 6а MH.iHC.4c и шора карл, ки пироханро бо худ гирад.
Бобон Сурхак амалн «мсхмонхояін* ро назора лош. Сардор
бенхтиср амр дод, ки ластони бобон Сурхакро баиданл
Бародараш он чо мснстод, Уро пи ба хабе гиріи|яанл. Спит
Харду бародаронро пешанлоз карла, рои чоім холисаро
ііеш гнрнфтанд. Албатта, май лиг ар муфаттишхоро лунбола
иагирифта, ба хона омадам. Хона мотамзала буд. Ба падару
модар хсч гуна ran намефорид. Дар гУпас нишлетам ва 6а
андеша рафтам: падар аннк медоиистааст, ки он чааонро
бобом Сурхак куштааст.

Бегохии хамон рУз дастаи муфаттиш аз баланлие, ки
мардм гарланбурнда мехобид, баргаштанл. Шабона бобом
Сурхакро бо бародарашу ду-се авлоди лнгараш дар анборе
махкам карда, наздн дарвозааш ду милисаро гузоштанд.
Сардор бо ду корманди дигар ба хавлии ко омада. ба пиар
хамдардП изхор намуда, шабро дар деха рУз карланн вудамд
Азбаски хонаи мо мотам дошт, падар оихоро дар хучран
у сто Шарифн охангар чо ба чо намуда. зиёфаташонро 6а
Ухдаи уста гузошт. Шаб то дер падарам бо оихо буд
Маълум мешавад. ки он чавони катлшуда бо як хамдеҳааш
аз £хсу омада, дар Пупшёни болову ионии чанл мох боэ
ба шоликориву мардикорп машгул гардида, ба ивази пули
ба даст овардаашон каме биринчу пиёлаву чойнак ва дигар
лавозимоги рУзғор харидорп карда, сУйи ватанашои - £хсу
рох пеш шрифта, сари рох дар хонаи хамшахрашои шабро
гузаронда, пагохй боз роҳашонро ндома доданн шулаанд
Яке аз бародарони бобон Сурхак мутавалляи маечнд буд.
Одатан, МУйсафедони деха баъдн шом дар масчид чамъ
меомаданд, намоз мегузоштанд ва то дер он чо сари мавзУоти
гуногуи бахс менамуданд. Он шаб бобом Сурхак ва
бародаронаш ба хамшахрихошои. ки мехмон буланд. сУхбат
меиамоянд ва дар халтахошои чй доштаку надоштанро
иефахманд. Аз ин ду якеаш ба бобом Сурхак авлодя

91
доштааст. Бобов Сурхак дар пинхонЯ аз Навонн цц,
хешашро ба рохн галат бурданп пуда, маслихат ипуц,
кн пагох дар як хиссаи pox он хамшахриашонро ба ^
расонла, позу чкишро байка худ таксам кунанд. XcmW
бобок Сурхак авваі розп намешавад. «ОхПѵмегУяд
хамсоа хастем. Як вахт аз деха ба хоткрн мардикоріI баром^
будем, чп хел мешавад. Мак ба деха, кн расндам. мепурсащ
фалонп кучо кпд». Аммо бобок Сурхак ба хар рох хешаац
бовар мскунонад. кн «хек кас намефахмад. Ту мегуп, ц |
вай дучк рӯз барвашар ба рох баромада буд». Хулоса к
мешка а пагохаш бобок Сурхаку бародараш мехмонхо*
хамшѵравокро то як хассан рох іусел карданп метвзд
БорхошощюфН '1' гонзнд Вахте кн ба баландй бароютат
рохі роа чонібі Ҳалкаёру баьд Ховалингу Схсу тщ
мятоад. Сарк рох— ифк кохн баланде мебарояд. Боба
Сурок конам ігктпкл. кв мокда нудши. баял а
хафк авх тмш дамалокро рост кунанду банд ба сафарккі
ома ляхаал. Харду мехмон, ки дар пушіораашон 20-Х
вшива бор довгаакд. дар багаян хафо кох, а іовм
бдіщірі швом, «ввиіхіжд Хобпаі бобов Сѵріа
Дп—покв&оа нувпра хадос наиуда. ннятн дапбаха I
кишах ІЬви. і^ктп. аз pyfc маедхди кокаия сурк
■ттпрі Чакона дкгар бор дар пушторааш барош
—пад. хз баврр бобок Сураак ва бародараш дот
ввк 9р» атаса явка, кодою ба хеабкаааои дкк
^■»ккі ■■inf івівріСііри Окинаxu>n
—к jtiki в хаѵю прея ікввц. азою бобок Сура
врав «диад п Уро нжз мяу—, агар холи хор
аагрк окжоро про закунад. Ноилоч чавон гуля
іанЕШнро бо корд яезаяал Хук фашлюс зада, ба Off
pH* ты am мехУрад. Силас, бобок Сурхак гарданя I
бурввро ба чояш шинонда, бори Уро байки якдигар таксим
жжушшл. Бобок Сурхаку бародараш чизу моли ба осонл ба
дастомадаро гирифга, рохи хоиаро пеш мегиранд. Он чавоні
котил чоккбк Ехсу рох пеш мегирад. Ии амати мудхиш
губу, и хамок рУзи паичум сурат гирифга будааст. Хамой

иов&л.'1. 'j/i:
руле, км ч> пон ба мо им хабарро овард. Чумом мак л к.ірд.і.н і
кн У рамам гУсфанлро пешанлоз меоварлааст, к и а» сари
pox хафи кох мебарояду гУсфаидон 6а ом чу чум кардами
меміаванд. Вале якбора гУсфамлом тур мегираиду хѵлро ба
чарихо мсандозанд. Чу по и хайрон мемояаду чонибн хафи
КОХ меравад ва мебимад, ки марле cap ба поен. ГУ# хоб
рафта бошад. Чѵпои иаздиктари «мардм хоб» рафіа с ало
медихад, вале У намечуибад. Чупои боз налдиктар харакат
карда, хоб бу дан ё набудаии мардро гахкик менамояд. Ии
лахза мебимад, ки гардами У бу ряда асту сару либосапі дар
хун огушта. ЧУпон мстарсаду чй кор карданашро намедонад.
Ннхоят, 6а хулосае меояд, ки 6а де хам иаздике давила
раваду ходвсаро маълум намояд. Ба хамин максад. вай
теппаву чарии болои мазори СангиғУрро саросемавор
тайку нон поён мефурояду ба гУркобхо дучор мешавад. ки
зикрашро кард ем.

Шашуми марта соли панчоху се юм аз де хам СаягигУр
чахор каем дастҳо 6а пупгтбастаро аз рУдм Ехсу гузаронда.
чонибн Ку лоб бурда нл. км бобом Сурхаку бародараш. ом
чавони ёхсучя ва боз як хеши бобом Сурхак бу данд Оре,
хамов панчумм март котжлро таъкнб карда, аз назднкихои
Ховалннг 6а даст оварда, пас гардонданд. ки хама воксиятро
махз У ба кормандоші конун накл карда буд. Хини хайрухуш
сарлорв даста ба падар рУ оварда гуфт: «Рафик Соднков.
ба шумо рахмат. ки кори моро осой кар дед». Баьдхо суди
котялои дар КУ лоб се мох давом мекунад. Маълум шудааст.
кн бобом Сурхак то ин куштор чаид каем дигарро дар Ехсу
ба катл расонда худро ба чоннбн СамгмгУр бенишон
сохтааст. Бобом Сурхак понздах сол махкум гардид.
Лмгаронро 6а муддати хашт соливу шашеолй эмндомя
сохтаид. МегУянд, ки бобок Сурхак дар хабехоыа ва фот
кардааст. Ӯро барон он бобом Сурхак меномидаанл. км
чашмонаш сурх будааяд. То ин куштор мо хам 6а ми сурхнн
чашмхои У ошио будем, вале намедонистем, км ом сурхп аз
хуни пакту .юн 6а чашпони вай кУчидааст.

Хамон панчумм марти соли панчоху сеюм дехаи

93
Сангягӯр с* мотам лошт. Якг фавти дохи, дигарс ,|(
рафтани дола рак и хафтртэаи мак на сеюм ц. '
ио'іавоимардонаи як мардя мугофире, ки дар бхсу п,,
молару мяу тифлакоиаш интиюриатро мекашиданд (У
нанчуми мартя он сол барон тамоми халкн ШУрави MfJfl
буд Дар шахри Кӯ.юб тобутм рамзии дохиро ба майѵ,
барояардаяд Ранги вилояту лигарон суханронП ва іир„,
карланд. Мартя соля панчоху сеюм бо ин чанд мочарод"
вокеахояш бароям хотярмои буд.

Модарам баъд аз фавти бемахали писарчааш ргзе ь
хотяря аёдати дугонаи Аноргулаш рохи Чаконро леш
гярнфт. Бибни Аноргул бо шуниданн ходиса мутаассяр
мешавад ва беморнву вобудшавии кӯдаки навзодро ба хамов
Махсуми хамсояамон иртибот медихад. Ба акядая Аноріул
ӯ ба модарам дарди гайб гузарондааст. Зимнан, Бнбни
Аноргул ба модар тавсия медихад, ки аз назди муллоі
Лавова гузарад. Баъзе дардхои гайбро ӯ хуб мефахмидааст
Ба ин максад, модар падарро розй кунонд, ки вайро 6а
знёратя махсуми Лавова бубарад. Надар илоче наёфта
чоларро мебарад ва мулло аз наздик чй навъ дард будан ва
нишонахои онро мепурсад. Яъне кӯдак дар рУзи хафтум ба
гиря дода туда, кал-кабуд мешавад ва гУё рохи нафасшша
банд мегардад. Мулло хам ба ни хулоса меояд, кв ш
дард гузарондааст. Силас, У радномае навишта ба модар
медихад ва таъкид мекувад, ки ин касал дар фарзанди
навэоди дигаратон хам пайдо мешавад. Бииобар ин, вакте
км рУзи хафтум даромаду гиряи кУдак cap шуд, 6а зудя ба
май хабар дихед, рохи начоташро ефтаиам мумкии мешавад.
Модар ба хотири ии, ки ба Лавова иаздиктар шавен,
падарро мачбур сохт, ки ба вилоят рафта, масъалаи чойи
вораяфо иашварат куиад ва агар дар Хоиобод барояш чой
долм, хуб мебуд. Іузашта аз ии, баъд ва фавти Сшив
дар падарам як яаяъ чуръате пайдо шуду дигар дар лехом
Ж9ХВСѴЯ иуаллмиЯ кардаиро кабул иакарл. Ая тарафя литар
яддар хуб дар* иеялиуд, кя 'Аоятяр дар сиифи юр J)
едл и м4» л* см ѵммм IІа,вар, бештар ба хотири м ы>

ѵ.
иобгсавод ніімонсм, рохи Кӯдобро пеш шрифт ваба макмбн
хафтсолаи ба коми Чкалов, ки дар Хонобод ном ь буд.
(wxx.it гирифт. Ба хаиин тарик, 27-уии апрели со іи 1954
іоиааодаи Лео Содик бо мактаби Саигигӯр хайрухуш карда,
чониби Хомобод куч бает.

ХОНОБОД

Дар лахчаи мардум ва хуччатхои расий номи іш деха
Хонабод рафтааст, ки ба иаэарам дуруст нест. Таъсири
талаффузи руей шояд сабаб шудааст. Ба ибораи лш ар,
маънии лугавни ни деха бояд он бошад, ки оиро хоне ё
хонхое обод сохтаанд. Мухин он аст, ки Асо Содик баьд
аз хабдах соли муаллимя дар дехоти кУхистои никои ёфт,
ки ба тахдашт фарояд Ии чо мо метавонистем синфи хафтро
ба поён расонда, тахеилро дар сиифхои болой ё дар Дахаиа
ва ё шахри КУлоб идома бидихем.

Хонобод аз иигохи нуфуси ахолЯ дар мннтакаи Кӯлоб
яке аз калонтарин дехахо ба шумор мерафт Назар ба
тахминн банда хамон солхо ин деха 50-60 хочаги дошт, ки
дар хар яке панч-дах фарзандя ба воя мерасид. Хонобод
дсхаи серобу сарсабзе буд. Дар он асосан пахта кишт
мснамуданд. Заминхои галлаи он дар телпахои самти
Пахндара ва Шахбача вокеъ буданд. Дарахтони тут, ангур,
себ, олучаву гелос ва зардолуву шафтолу дар хавлин хар
бошанда ба назар мсрасиданд. Чорвои майдаву шохдор низ
зисд дошт. Аз ин чост, ки подан он дар ду і ушли деха чамъ
оварда мешуд. Дар Хонобод шоликоря хам сурат
иегирифт.МегУяид, ки то омадани сохти паи он дорой
мадрасаи калоне будааст. Бошандагонаш хам бештар
< айидэодахои Ехсу буданд. Мусулмоия бо хама меьёрхояш
риоя мегардид. Соли 1954 Хонобод ба іайр аз як бияои
мактаби похсагИ ва аибору магоза дигар иморати даврони
навро надонгг.

Хомобод ба чамоаіи Дахаиа итоат мекард, ки дар масофан
тііг километр ба самти КУлоб карор шрифта буд. Дахаиа

95
Позора un в маггабя дмлш доягт ,ир г ярду
оя ба ғайр іі Хояобод дгхаіоя Мирянок, Гу.тюр. Ф«*г<£
ва Лавою вучуд типах Дар хамаи «я дсхахо мактвД
ибтидоиву хафгсола фаьолият иекзрданд.

Барой мо хавлячаеро аз байяи деха доданд. Ба сдай uni
и сохиби хона мУйсафеди бсфарзандс буд. Оя Хавлй ііаШ|
6а замят пахта карор мегирифг. Чаяд мохе он но икот
намудсму дар хармана пахтахушккунии хочагй як хои,ц
к.пони балаадхааоро насиби онлаи Асо Годик гардонлаы
Вактхои эамиетон дар ин холле, кн анборро мемонд, пал*
тарро хушк мскардаанд. Мавзсе, ки мо хоная нав гирифкм,
шушулка (сушылка) ном довтт. Рӯйи хавлип моро хнрнап
бузурге ташкил медод, ки дар онсУтараш худа ди ростом
мактлб Фозал Салимов знидагя мснамуд. Аз хавлии мо п
мактаб 20-30 метр рох буд. Рохи асоснн мошяигарда хочагя
аз пупгги хонан мо мегузашт.

Дар Хояобод Асо Соднкро л озим буд, ки бора днгар
оиларо бо шару равгану орду нон таъмнн намояд. /(ар
дехахон Чинисойю Сангиғӯр мо замянхом кишти fa.ua
доштем, ки хамасола панч-шаш сентнер (100 кило-як
сентнер) гандуму чая мегирифгем ва то соля джгар аз маеоді
ғизоп таъмин мешудем. Дар тахдапгг ба Асо Содик замик
чудо накарланд, балки Холназару маро ба аъзогии хочагй
номнавис намуданд. Ин чунии маънй дошт, ки мо боял лар
заминхои пахтай хочагй кор мекардем. Аз ин пост, ки чобук
менамудем, алафи байни бутгахои пахтаро мечидем, чеканка,
яъне гулхои варивав пахтаро каида мепартофтем. Бо ив
захмат ба мо хакки муайяне медоданд, ки дар шакли пули
на кд ва галладоиа сурат мегирифг. Моро 6а дарави чаву
гаядум ба теппахо мебурдаид. Дар назарам хамов айёи
Ханой тобистони Хонобод хеле гарм буд. ХУрокамонро вони
хушку оба чашма ташкил медод. Обро дар кадухо ва
кУзачахои сафолии бо худ мегирифгем. Дар хамов гармои
рУз мардум рУза медошт. Боре пинхонй аз падар рУза
шрифтам. Вахта дарав буд. Хеле «кахрамонй» нишон додз,
то соати дувоздах токат кардану сипас, харчи бодобод гуфта,

96
ргларо ітрдм Дар oa.ua Асо Сабек фиклт —одир ргм
иммвт Пнгохихо як іудшв ипегі та том як іу.ыш рѵы
еіуео.1 Надар бя их амаля иодар роде кабул. яро дар
■ѵрохом яедагогя ran мскардлнл, кн «ааячи Асо Садик резв
иедорзл. Ия чя хел муаллими соегтя аст. кя ааааеро ал кн
|рфу оаатя яраррагоа барклаор карда пнпяваад» Аламо
иодар мегуфт: «Миллим, ми мая хоиишииум Агар дар
хочагп кор мекпдум, га пи лигар Луд. Кораяюя чист кя
рипрат чй кор иску нал. Заихои худшока доеаял Охи.
яхо нал рУэадоранд-ку». Хар сол як бор млиіѵи рт шяряя
иодар дар хоиадоня мо боиги мумокишл меглрдн.і Дар
ночи Рамазон хама талабахо тахгн налорати м. і шмон
карор мегирифтанд. то кя рУза налораял Бо вучулн им.
бахусус духтархо. рУзадор будаил. аммо 6а яклягар сяр
бой намедоданд.

Бояд гуфт, кя падарам баъд аз хамов «лгали лигар чуя
пештара бакуввату саломат кабул. Мешунндам. кя бя чодлр
аз иорохатяхояш шикоят меяамуд. Дар Хонобод хам коря
X очаг Я, чамъоварии коху хошок барон чорво бя і нм май
падар буд, зеро Холназару май холо хам чуияя амалро
таври бонду шояд ичро карда наметавонистем. Аз ян чогт.
кя падар захираи кохро 6арои зимистон аз даштя дулонахо.
кя байки Чинисойю Сангигур карор дошт, чамъовлри
нснамуд. Вахте кя комбайн галлая ни даштро медзравкду
’ мекубид, падар ва Холназару мая тахмондан комбайыро
чое чамъ намуда, тавассутя халтаву харя бУри хаигиамон
ба Хонобод мекашондем. Тобястон гарм буд. Оя даягт
чашмае иадошт. Падар зуд-зуд об мехост. зеро гулУяш хушк
чешуд. РУэе обамон таком шуд. Падар 6а мая фармуд. кя
і кадуро гираму аз чашмая Лавояа обе хуяук биёрам То ив
дехаи сохяля рУдя Ехсу кеде рох буд. Нишебиеро кя мо
ояро Газа мегуфтем. фаромада то чашка расида ва бое об
гирифтаву то дашти дулонахо омадая ду-се соат яактро
мегирифт. Падарам дар интизории об хеле маътал меиояад.

; ГулУяш чунон хушк мета вал, кн то кат на карда, нишебиро
то иисф мефарояду дигар куввати то лабн руд жудро
расондаи на карда, дар сояе омадами маро инти.іор меіц;ц,,л
Нихоят, ман хам бо оби калу назди падар расидан, к»
зуд-зуд бо дахон нафас мегирифт. Тарскдам, ки 6а падар<ч
чй ходисас рух додааст, саросемавор дахони кадуро кушоод,
6а дахони У оби чашмаро рехтам. Лахзае баъд падар ба xyj
омаду аввалин бор ба май суханони кабех гуфі
Мефахмидам, км падар азоби беобп кашнда буд ва агар іа,
соати дигар дер мекардам, мурданаш мумкин буд.
Дашномхои падар таъсирам карду ба гУшае худро зад,
гирякунон назди падар хмсобот додан я шудам: «Охи, он
рох дур буд. Хеле Давидам, то ки барвакттар обро барояісг
биёрам, вале нашуд...». Падар дигар гуш кардан ігахосг,
боз куталро руболо шуд. Ман хам аз пушти У равон гардіцах
Ба хар хол муносибати онрУзаи падар то дергох дар г?кх
аз калбам накш бает. ГУё дилам аз хама чиз монд. Модара
хуб гушам кард ва гуфт: «Бачам, хай хеч ran не, отатзі
Медонй. ки У саломатиашро аз даст додааст. дашномхег
Ура хамчун насихат кабул кун. Наранч аз отат, ки гунахгер
мешавя». СУхбатн модар андаке тасаллоям бахшил, кв падг:
падар аст, Уро бояд эхтиром кард. Бо вучуди ии ки падар
хам ранчиши маро фахмида буд, боз хар кучо ки мераф.
бо худ мебурд ва кУшиш мекард, ки бо ин рох аз фарзандап
узр хохад. Чунин амали падар боне шуд, ки боз мехри Урв
дар дил парвараму он дашномхоро фа ром У ш намоям.

Тобистони соли панчоху чор падар таг мим гирифт. и
дар майдони назди магозаву анборхои галла хонае рост куш
Воқеан, дар «сушилка*, ки бУйи дору медод, зиндагя кардан
номумкнн буд. То омадани мо он хона хамчун анбори дорухои
минерала барон майдонхои пахта истифода мешудааст. О*
чо. ки падар мехост хона созад, чордевор буд. Яъне хочагЯ
■адом ииорате обод карданй будаасту бо сабабе нотам»
монда буд. Яъне, пойдевори хонаи ояндаи мо тайёр хисоб
жёфт. Фжза болояшро пУшоядану дару тиреза часпонхш)
андова кардам лазим меомад. Падар ба шакли ханіари умумя
дар ду мох хояахоро тамом кард. Акнуи хавлии мо дар
марвгзаиг ягиа Ховобод, гм чо ки тУю тамошохо баргузор
мггарДИД, кщхір гирнфт. Конггртҳоя хунармандоиу макомхои
дорболон ниа дар хамон майдон сурат мгіврифтаид Рохи
асосис, ки 6а деха мсомад, ал ііуіігін хонан мо 6а чор сам і и
доха такгим мегарднд. Мухимаш он буд. ки 6а магофаи ей
метр .іери дарах ги туте члшмаи мугаффо вучуд донгт. Яъно
модар барон об каш И камтар захмат искашид. Мо х ямсом и
хубе доштем. Ӯро Карим-пахлавой метуфтаид. Завчааш ал
худаш 20-30 гол хурдтар буд. Пахлавой 6о лани чанон
дошли, им ифтихор мекард. Бонуи хутандому гиехкопг буд.
МУЙоафел хамеша пушт-пушти завчааш металл. Ӯро 6а хен
кучое танхо рафтан намемонд. Он бону бо модари ман, дѵтона
туда буд, хамеша дар хонан мо мешшіаст. Ии холагҳо бобом
Карим-пахлавой гирди бонуи чавонаш чархак мелад на
суханхои ширинаш мегуфт. Ҳавлин Хонободилмон маькулам
буд. Ду хона бо дахлезаш дошт. Кати чУбіши падар хамеша
бо мо буд. Ба иловаи хари бУри Холназар падар тоіічаи ас перо
харидорй кард, ки нигохубинаш ба У хлам ман буд. Мамади
он будам, ки кай он тойча ба саворй мерасад. Ии чо ішз гоев
ЧУшоиву чорвон майда нигох медошгем.

Дар Хонобод модар то андозае бегонаг» мекашид.
Харчанд ки ин чо аз Момайя чаид хонавода икомат менамуд.
вале модарам хамсоягя намекард. Гохе 6а хонан
Худойназаров - ҳисобчии хочаги мерафт Ван аз Узбекхои
Момайя, завчааш точик буд. Аз хешовандонм іиавхари
амман Чиёнгул - Худойкул Каримов хам хонаводае икомат
мекард. Боз зане дар майдонн сушилка бо модарам у нс
шрифта буд. Ин бону як по надошт ва бо асобаіал мегашт.
Модар бо У дугонагй дошт. Соатхо менишастанду сари
мавзУъхои рУзгор сУхбат мекарданд.

Боре рУйи хавлй лаву тоз доштам, ки марди қоматбаланде
саворй аспе пайдо шуд. Модарам дидан замой, «ай, тагойи
НаврУзайе», гуфту сӯйи меҳмон шитобида, сароии китфи
Уро бУсид. Ман боиіам, аліи тагойии модарро дар гулмех
бастам. Надарам хам ин хабарро шуниду аз хона бе рун
баромала, бо тагойии НаврУз 6а одобя кухистониён салом
кард, яъне харду чониб се маротиба китфоиро 6а якдигар
задана- Кадя тагойнн НаврУз 6а назарам ал палар чаид к.ц«
блландтар буд. Модар аз дидаші хешаш, кн як умр он
интизорп мекашнд. шод гардид. Чою нон болон дзета рхо*
омад. чурготу маскам тарак хам наздн мехмон гуэоштіц
Фахмидам. кн тагойнн НаврУз аз касе огохп ёфтааст. ц
дух гари Тох арбой - Иклнммох ба Хонобод кРчида омаллагі
Ба ни бахона духтари тагояшро хабар гнрифтанп шудааст
Баъди нн тагойнн НаврУз хафтае як бор хонам мо мео.чал
камс дам мегнрифту оба заминхоро сан чада (ван мироб
буд). боз рохн Даханаро пеш мегирпфт. Мо хам. кн ба
Дахана боэорй мерафтем. хатман ба хонам та го медаромадем
Падарам бештар мехмони тагойнн НаврУз мешуд. Модар
дар яке аз сУхбатхо бо тагойнн НаврУз мефахмад, кн духтарі
аммааш — Рузнгул Солехова. бародарони у Махмадалиг.
Махматалп дар шахрн КУлоб икомат доштаанл
Махматалиаш ронанда будаасту аз Дахана тарафи К Глеб
пахта мекашондааст. РУзигул муаллима ва депутата Шурот
Олни Чумхурии Точикистон будааст. Махмадалп касбі
дехконп дошта. дар хочагии Шатал о ви КУлоб мезистааст
Хамзамон 6а модар иттилоъ додааст, ки хохараш
Шарифамох дар Душанбе ба шавхар баромадааст.
Бародараш - ЧУрахон холо дар хизмати ас каря будааст.
Модар бо шунидани хабари тоза онд ба фарзанлон*
падараш. ки аз эани баъди вафоти модари У гирифтааш
буданд. хурсанд мешавад. Гап дар нн аст, ки Тохирбоі
замоин чанг боре 6а Момайи омада будааст. Он вакт май
дар гаҳвора будаам. Модар пас аз им дигар падарашре
налил ГУё Тохирбой барон хайрухуш бо духтараш омада
будааст, ки баъди бозгашт 6а Лойисойи Бал чу вон ногахои
аафот мекунад. Завчааш Карашмабону низ хамон сол
лармегузарад. Хешои маслихат карда, чор кУдаки
бесохибмоилаи Тохирбойро байни худ таксим менамоянд
Хамон вакт яке аз писаронаш — ЧУрахонро модари май ба I
тарбия мегярад. Шарифамоху Мехтарро баъдтар 6а
атикіоная Кангурт медихаид. ЧУрахон чаял мохе наздн
ашааш мнив. рУэе бо бахонги чорУбдарави рохи Балчувонро

100
„,ііі мсгирад. Модар чанд рӯз 6аролари гумкарлааш -
Цгріхоиро мсчӯял. Баъдтар мефахмад, ки 9 пил худро 6о
.ш.ш ІІІарифамохашу бародаронаш пайвастласт. Дигар,
Модар дар асари кУчо-кУчнву аз деха 6а деха гаштаии Лео
('одни, 6а едн фарзандони падар заплатя мекунад, аммо
хеч хабари тозас 6а даст нам со рад. Дар мн миён бисере аз
дехахои Балчувонро низ 6а тахдашт мскУчонанд аа модар
сурогаи хама хешу акрабояшро то дидор 6о тагойни НаврУз
гум карла будааст. Аз ин ноет, ки чуръат намуда, падарро
вари месохт, то ки аз пайи чустучУи хохару бародаронаш
шавад. Махмадалии ронанда аз тагойни НаврУз дар
Хонобод икомат доштани духтари калоши Тохирбойро
баронш мегУяд. Рузе У ба хонаи мо омад. Ча вони зебову
хандонрУе ба модар менигарисіу чЯ гуфтанашро намедонист.
Факат хандаи нозукашро иишои медоду бас. Модар, ки
рУяшро 6а бегонагон нишон намедод, аз дур он чавонро 6а
нушохида пірнфту якбора сУйи чавоа тохта худро ба гардами
у овехт. Сари китфони бачаи аммаи падарашро бУсиду гуфт:
«Ту Махмадалии ё Махматали». Ча во и, ки дандонхои хУлагЯ
дошт, ширин чавоб дод: «Ма, Махматалп кастам, бачаи
дуюми аммаи падарат...». Сари дастархон то дер сУхбат
оросгаид. Ҳарчанд онҳо якдигарро бори аввал медиданд,
хунхошон, ки як буд, сУхбаташон самими мегузашт.
Махматалп кисса кард, ки ба карибя аз Олмон барпшгтааст.
шло хонадор нашудааст. Баъд аз апааш Рузигул сухая
кушод, ки зани номдори вилоят аст. Шавхараш хам одами
баобрУй мебошад. Баьзан ба иазарам мерасид, ки модарам
пиихоня аз падар ба гиря до да мешуд. Маълум буд, ки у
мехост фарзандони падарро бубинад. Падар инро эхсос
карда, ба модар ваъда дод, ки хатмам ба аёдати хохараш
Шарифамох хохад рафт...

Бегохие ба Хонобод дорбозхо омаданд. Дар майдоии
назди хонаи мо як р?зи дароз чУбхои дорбозиашонро рост
карда ид, аз як чУби дор ба днгараш бандхои гафсе кашиданд
Майдонро обпошЯ кардаид, чорУб заданд. Мо бачахо
бетокатона шабро интизорЯ мекашндем. Шаб хам рас ид.

101
\Ц\Ѵ\ мм» «Л* »»|vw м.и'іѴИфО ШШ \Ш Ьом

,і\\ \ МдКч'НО ҶК Ч'Ч\» 1**1» Л'М*Ѵ1 Л.Ҷ' Л.Н'1. *>' »к щА
*ММ Д\Ҷ> <М :\Ш}> 1<цкн|*им <*ѵ»>» бММ |Х‘\ М*'|К\фѵ Mo W
им*» чМ Л\ ЛСЧ КМ № ЛО|АѴ1 ЧЛНИЛ МОМІДНЛДѴ f*V»MI ЛАМцІ

ѵмм* мм мм<б мтч ,t|wu (киле, м.цѵде oiauiWTAqio^

\д\ом меди\\\\п мс<ц*чмрд Дигорм іухм\о|н> и ц

|ѴИМ ГВМчЧВОбИВЧ'М МШИМ МСѴИрмфТ ІѴІЙНМ М.м'ЦоН 01^1

дфрѵѵѵд Ovдлил, км <м члеофан 20*30 метр шУкиооцІ
чемлч>х\\мдри доіхчши Лдрочч дунгеі** мекушод. ки щ\
мдѵл моте дд о» ллр ллст н.шштдм Дар ботин мсаклгапцц
*« м ѵар \ол гдхдаип дд кӯхнгто» бехтар будил м:
(ѴдчдХО ом шдб то дор дорбозмро тдмошо намуда, боі щ\
рѵм дягар онрб баймм худ мухокима карлсм.

Фасди тмрамох ом ад. Ііахтачинп дар авч буд
Хабдррасонҳо гуфтапд. кн дар деҳаи Флйзобод консерп
Шдрпфн Муш баргуэор мешудааст. Ҳамон солхо ин хофці
дар мянтакш КУдоб бисер шУҲрат паіідо карда буд. Мод
гурух бачаҳо маелнхат намудем, кн бегохп 6а тамопкі
меравсм. Ба хамив максад, як порап нонро дар багиці
зада, Хонободро паси cap гузошта, бо рохи серхок то I
Файдобод рас идем. Консорт дар хмрмани калоне, ки дар I
як гушааш пахтаҳои чидаи дехкононро хара карда буданд. I
сурат шрифт. Ив чо низ дар гӯшае чӯби хушкро болов хам I
тал чада оташ гиронданд Ов солхо ба минтака холо барк I
наомада буд. Майдон ба миелп рУз равшан шуд. Нага I
зебое ковсертро бо суханронжхои зебо шурУъ карда, хофнл I
шннопа Ака Шарвф Ҷӯраевро ба хозирин пшнос наш I
Мардн кокинаи зардинанамо дутори да розе дар дал рӯй I
сахна омад. Аз хама беш ба роям лябосв ху нармандон чо-іиба I
диккат буд. Шарифи Муш хам чомав зарбофв дароэе дар I
тан дошт. Бонувоне хам ба чашмам хӯрданд, кв куртахоа I
сафеди чакан дар тавашон буд. Аз ин кн пирахану I
остинхошон кУтохтар буд, баъзе занхон деха рУй метофганд. I
Зане 6а охаяги чорзарби Шаряфи Муш раке кард. Рака I
зани хунармандро бори аввал медидам. Ракси У 6а раксхоя
духтарону законе, ки дар дехот рУзхои арУсбариву


им\6я|юрон бо охяиги донрлну чпнг м II.іи сур.іг мегирифт,
ф.ірк мснамѵд. Ин чо ластаи калонг агбобчоп гѵногѵи
иеиавохтяил Моблчлхон пухбакіліі6а ііѵішіі ii.ip.unсафгд

МѴІЛНЛЧЧОХ МПІІѴЛГМ, КII НИ ІМІІІ. бону нон либос ИИ.II
МОК.ірЛЛНЛ ДСХОГИ. КІІ булсы, ЧѴІІІІН р.іфюр ммммудсм
Оіхиан оишаба хам члхоми лнгароро інчіш шмарам мооиард.
ОдлмОНн шдхриро бори и.іхуп мглидам. Овили Дка ІІІарнф
Ҷурасиро шумилам, рам и добои .ілнонро тдмошо кардам.
Пн хам донншхое бу да ил. ки блъди ад кУ\ 6а тахдашт
носи (иудам нагибам гарлиданд. Винобар пн. Хонободро
дуст медоштам. табнати дсбояшро мсішируфгом, оббодихои
капали болои кишлокро хунт доннам Дар чунин обболихо
якдигарро обпошП менамудсм. баъзс хурдонро «об мсдодем»
на аа ин халоват мебурдем. Ҳоднсаеро хам хсч фаромУш
намокунам, ки хини хасдарлвп духтарн калрасс отав пірифту
аа сари тениа то киш.іок бо отаиіи баданаш .чкчо длвид
Вахте ки назди хонаашон расндѵ болои замши афтнд.
аллакай пнрохану либосаш дар баданаш баъди сУхтан
часпида буд. ГУшти одами сУхта ачаб бУйе медод. Дехаро
бУйи гУіітти сухтаи одами пахш намуд. МУйсафеде пліідо
шуду 6а зудП духтарн сУхтаро дохнлн пнем печонд. Дер
туда буд. Он духтарн эеборо дигар над идем Ҳамон рУз ба
хок супоридандаш. Фалокат чунин cap зада буд: Ӯ бо ду-се
дугонааш барон хасдаравя меравал. Азбаски охирхоп ноябр
буду хаво рУ ба сардя оварда буд, онхо дарзахасеро оташ
cap медихаиду мехоханл. ки гарм шаванд. Ин духтарак рУ
ба чараёни бод менпшастааст, ки лаби доманаш оташ мепірад.
Ван ба чойи ин ки дар чояш истода бо ёрни дугонахош
оташро хомУш кунад, метарсаду рохи халосЯ аз оташро дар
гурехтан чониби деха мечУяд. Азбаски масофа то кишлок
аз сад-дусад метр зиёд буд, У то ба хонаашон расидан пурра
месУзад. Моху солхо бУйи гӯпгги сӯхтэи он духтарн ноком
аз машомам дур намерафт. Лахзан бо оташ баробар давидани
духтар шабхо 6а хобам медаромад.

Аз мавзен Пахндараи Хонобод тобистон кох, тирамох
себу ангур, писта на хочу чукрЯ мегирнфтем. Бахоров

103
сохнбони морион хурлу калов рушка мсдаранцданд ^
Холішар низ 6а хар савор туда алафдарнліі мераф^
Тобистон 6а чашллзораш даромала х У шахом амгурр».
ларахгонн туту .«ардолу на бед нсчида буданд, дар габад»,
мсчндем. Навдахои амгур 6о хУшахояш дарахтонро не*^
буданд. Баъзан хавфн 6о морхон лечон вохӯрдан ц
донцем, Чангалхои Ііахндара хуки сбои дошт. Кабк щ
хар сари калам вомсхУрд. Агар кас аз Ііахндара ру ба бо.%
рафтанп мсшуд, ба дсҳаи Шаҳбача дучор мсомад, кіі он %
чукрии мушкихокй зиёд мсрУяд. Он дсхаи замом
хушманзару зсбо мухочир туда, 6а харобазору маком
хукхои сбои табдил ёфта буд. Чаро «Шахбача» мегуфгащ
намефахмидам. Ногуфта намонад, ки Ііахндара фаслиба«;
селхоро 6о сайту ссловааш чониби Хонобод сарозер карда,
хатари чонй неш мсовард. Барой он Ііахндара мегуфгащ.
ки погни он сербар буд. Он чо дехконон гандуму чав киш
мекарданд ва бузкашихои Хонободу Дахана низ бештар
дар хамнн мавзсъ барпо мегарднданд. Ііахндара макон
хУшачншшу сарпшчамъкушш мо бачахо буд.

Чунон ки туфтам, хонаи мо сари чорраха карор дошт в
баъзан мусофирон, хох зан бошанд ва хох мард, атаке т
чо истирохат мекарданд. Рузе аз самти погни кишлок мард
аспсаворе аз назди хавлии мо гузаштанй шуда дм. п
модарам 6о коре машгул аст, як коса об хохиш намуд. Модар
як тарафи рӯяшро бо рУймоли сараш печонда, баъд коса*
обробаон мусофнр дароз кард. Хине ки мард аз болоя ага
истода обро менѵшил, ду чашм аз модар намеканд. Модар
сараш ба поён буд ва ин рафтори мусофирро намедид-
Ҳамнн л ах за буд, ки падар аз мактаб баргашт ва дид, ки ба
мардн бегонае завчааш об медихад. Мусофнр бо падар
салом доду рахмат туфта аспашро камчин заду рафг. Падар
об додани модар ва нигоххои мардн мусофирро ба маъниа
дигар фахмида, хамсарашро гУё рашк намуду ба мунокнша
пардохт. Модар харчанд мегуфт, ки он мард ба чоіі
баролараш бошад, падар якравй зохир карда, «не, ту ба он
мард чй ваъда дода будя, ки ин кадар аз болои асн сУат

104
и иго\ меиамуд* гуфг. Ал хамин сабаб муносибати падар 6о
модар рУ 6а сарди овард. Чанд рУз падар 6о модар ran
намелад, харчиро бахона карда фарзандхояшро сарзаниш
мснамуд. Модарам хелс азоби рУХй мекашид, вале барои
шавхарашро бовар кунондан чуръат намекард. Он рУзхо
фа кат ман ба корхояш ёрй мсрасондам. Холназар то чое
чонибдори падар буд. Сохнбназару Чумъа ва Аноргул холо
6а чунин мавзУъхои оилавй сарфахм намерафтанд. Як хафта
аз думболи модар мегапггам, дилбардориаш менамудам, аз
чашма обашро меовардам, гардсУзу ширбиринчхояшро
мспухтам, хонаро рУбучин менамудам. Модар гохе сарамро
дастмол мекарду оби дида мерехт, вале изхор намедошт.
Нихоят, пагохис баъди ношто падар дар дахлези хона
хамаи моро чамъ карда пурсид, кадомат 6о ман мехохй
бимонй. Модар ба чехраи хамаи фарзандонаш нигаристу
гумон дошт, ки холо хамааш мсгуянд, ки «ота, мо 6о шумо
мсхохем бошем». Ман чехраи модарро махзун лидам ва
бидуни тарсу ха росе худро ба гардани модар овехтам ва
гуфтам, «ман 6о модарам мехохам бимонам». Холназар
тарафи падар рафт. Падар ин лахза ба чехраи модар ва
моей як назари маънидор карду аз чой баланд шуд ва гуфт:
«Майлаш бо мода ратин бошед». Ман гумон доштам, ки
падар аз хона баромада меравад, аммо чунин нашуд, балки
ба корхои хона машгул шуд ва ду-се соат баъд бо модар
опггй кард. Ман ба ин хулоса омадам, ки падар мода рам ро
рашк мекард. Аз хамин сабаб буд, ки руйи модарро ягон
марди бегона дида наметавонист. Воқеан, барон ман
модарам зани зебое буд. Руяш гирду пахта барин сафед ва
гардани пурраву комати сарвмонанд дошт. Ҳар мард бо як
дидан ба У дар дил ошик мешуд. Ёдам хает, ки боре дар
Чинисой фасли тобистон буду махсуми Абдурахмон, ки бо
номи надари бузургвораш ифтихор менамуду аз он истифода
мебурд, вакти чопгг хонаи мо мехмон шуд. Модар, ки чунин
шахсиятхои исломиро эхтиром менамуд, фармуд, ки аспи
махсумро ба гулмех бандем. Махсум фаромадан замон, «ха,
Иқлиммох, малим нестанд, чй?> гуфт. Модар бо рУйи

105
чахкам «*о. акая Махсум. .чалим дар КУлобай, мехока
Хай худуш шест, хотят хасг-ку *.-ту фту махсѵмро барон
шиит таи ва як пиёла чой гирифтаи даъват кард. Махгуц
болот к> рпача гузалпа нншасту бо овозн баланд дуо намѵду
баъд машу Холназарро паялаm хоста, хохнш кард, ки
кшплоки Узбекхо. ки дар даруни дара вокеъ бул. рафіа
га—нишу пиёзи сабз биёрем. то ки модар барояш аз фатира
гарм шакароб омода созад. Мо барон ичрои амрн Махсум
ахнув рафтанй шудем, ки модар хардуямояро пуыгти хона
бурда, насихат дод, ки ба хеч кучо намерзаем, чашмн махсум
бал аст. Мая он вакт нафахмидам, ки чп хел чашмн мехмои
бал мешудааст. Насихатн модарро ба чо овардл. ба махсум
гуфтем: <Бобои махсум. хаво гарм аст, мо рафта
наметано нем. «Хай. майлаш -гуфт ва боз фармуд. ки
«набошад рифта натки масчид бозя кунед*. Мб ба хеч кучо
нарафтем. балки наз-щ махсум то жеста рафтанаш нишастем
Падар. ки аз Ку лоб омад. модар аз «ташриф»-и махсум Уро
иттилоъ дод па ходисаро накл кард. Падар хуб ханднд ва
ба мо офарнн туфту баъд чунин изҳор дошт: * Падари махсум
ніахсн муътабар буданд. Боре дар дехаи ДевонахУчахо дяр
як хона бо он бузургиор мехмои букам. Нимашаб дидам,
ки из дахонн У оташ аланга мезал. Аммо худя махсум харомп
дорад. Ба У дик кат надех. ба хотири падараш эхтиромашро
донкд. хуб карлед...».

Ба химии тарик. дар хонадони Асо Садик оштя амалп
шуд на мая низ худро хушбахт хис мскардам, ки падару
модар боз 6а мехру мухаббат рУзгори хонаводагяапюнро
ид ома медихайд

САФАРИ СТАЛИНОБОД

Таътили соли хошіши панчоху панчум хам расид. Синфи
панчро тамом кардану ба синфи шаш гузаштам. ПешакЯ
мед он нотам, ки падар ба хотири пайдо кардани хохарарУсаш
ІІ/арифамох сафари Стадииобод кардан ист. Модар барон
а мал Я сохтани чунин сафари падар омода гя мегирифт.

106
Кулчахои ширй. орзуку чалпак пухт, то ки падар дар рохи
дуру да роз аэоб накашад. Ду-се рУз то сафар монда буд, ки
падар гуфт: «Худойназар, тайёр шав, 6о май 6а чустуҷуйи
холаат Сталинобод меравй». Бо шунидани ии хабар дар
чоям баланд-баланд нарядам. Хурсандиам хадду канор
надошт Ифтихор аз он доштам, ки падар ба ин сафар
иахз маро интихоб намуд. Холназар кахр карда мегуфт:
«Факат ба хар кучо равад. Худойназарро мебараду маро
не». Маи купит менамудам, ки ба иигоххои хасадбаронаи
Холназар барнахУрам. Медидам. маро мепесонду изхори
норизой мекард: «Ҳа, думраваки ота, хурсандй дорй-ха, и
корн хонара кй мекуна? Чй як ман бояд ин кадар кора анчом
двхам?» Падар ин рафтори Холназарро ба мушохида
шрифту гуфт: «Худойназар гинфи панчро бо бахои «аъло»
чамъбаст кард, ту чй. БазУр бо бахои севу чор мехонй. Ба
ни хотир, Худойназарро ба тамопю мебарам...». Холназар
чнэе мукобили падар нзхор надошту харн бУрашро савор
туда барон алафдаравя рохи Пахндараро пеш шрифт. Хайр
хам нагуфт ва рохи сафед хам наталабнд. Албатта, аламовар
буд, ки падар бачаи калонашро бо худ нагирифт. Модар
халтаеро, ки тУшаи сафар допгт, ба ластам дод ва аз сару
рӯям бУсида, рохи сафед орзуямон кард. Падару писар пойи
пнёда хашт километрро тай кардем ва ба Дахана рас идем
Аз он чо бо мошини пахтакашие то шахри КУлоб омадем.
Шабро дар хонаи кадоме аз дУстони падар гузарондем, ки
назди мактаби ба номн Ворошилов карор дошт. Пагохнн
дигар ба « Вокзал *и КУлоб рафтем. Ба мошини боркаше, ки
аз он такой сохта буданду ронанлааш мусофир шнкор мекард,
мо хам савор шудем. Дар он аз тахтахо чойи нншаст омода
карда буданд. Он даврон шохрохн КУлоб -Сталинобод на
асфалтпУш, балки сангфарш буд. Мошин аз рУйи 30-40
километр дар як соат харакат менамуд. Ба хамин тарик,
баъди КУлобро пушти cap кардан, дехахои сари роҳамон:
ЛУликУталу ТУгарак, маркази нохиян Арал (хозира Восеъ),
Файзободу Курбоншахид ва Гулнстонро низ тай намуда,
чопгг худро ба ошхонан сари кутали Олммтой расондем. Аз

107
дастя чая ошхояае фаъллият менамуд, ки ба губтЩ
гл*гя итУрбои еергѵцтт медод Дар іиксии Гмфк?",м*ИЛі*
иугофир мситпаст. \аматя носи туда, на tin Аі> '11>

и /ши юн клрданд. Солкой бяъд іуфіанд, ки і ѵпп и" 'У""
би рои ОИ бисер бу ДИМ-1. КИ ОН ЧО Кар МСКуіІПіОЧІД /V,; МѴ,У*'
мудирашро ба чааг/Ааря кашидаанд... ***

1>;ч.,іи таьомро хурдаи, такси ба хаоакат днромдд. Дашщ
Олимтойро бо дехлхояш паси cap и а му ди, дар чойхоінчі
/(ангара ним соаг дам тирифтгм. Сипае, кутили /(ашара/я»
го Ссбит гои тай намуда, чониби дохли ГУіканул поён /нулем.
Им д с ха дар сохили дарен Вахт чойгир бу л. Маю.ніи
ка тоне на а.і рох ба самти чаи чойхомле ҳам амал менамуд.
Дик попалах да кика чарасни рУди Вахт про тамоіію карда,
аа самти чапи даре харакатамонро идома додсм. Роки самти
та ни даре коси ефту ба иоситаи пуде, ки болои гангнои
Даре буд, 6а самти роста дарё іузаштем. Чое, ки пул карор
Дошт, ходе чукур мснамуд.Оби пахне, ки дар гамоми
чараснаш оэод мсомад, чунон бо фишори тангно дучор
мешуд, ки садом дахшатборе дода, сипае боз оромона
Харакатаиіро идома медод. Кадоме аз мусофирон накл кард,
ки то солхои наздик он чо пуле вучуд надоштааст.
Корафтодагон сар-сари кУххо то Норак худро мерасондаанд.

Чу ноне рамаи гусфандашро ба самти рост гузаронда, баъд
худаш хам бо як чахиш аз болои тангно паридааст.Шояд
ии чахиши чупонро бофта бошаид, зеро чахидан он тараф
истад, садом тангно ба он дарача дахшат дошт, ки гумон аст,
ки и неон барон аз болои он паридан чуръат кар да
метавонист. Самти рости дара хам поён ёфту аз пешорУямон
дехаи начандон бузурге баромад, ки Норак будааст. Дар
маркази деха ронандаи такей ба мусофирон як соат
истирохат эълон кард. Дар харду тарафи рох чойхонаву
ошхонако кор мекарданд. Бо падар хостем, ки чой нУшем.
Дахони борхалтаи модарро кушода.аз кулчахои ширни У
ва канду орзук каловат бурдем.Сафари Сталинободамон
идома кард. Аз Норак то зери кутале, ки касро чониби
бадандии Чормагзак мебурд, се-чор километрро бо хамворЯ
гай и л мулл. ба»д рохи качмокачакро боло шудси.Таксии
м0 хслс ба душворй рох мерафг Рох Камбар хам бул . Баъзаи
ки ал ін.'іиор? моіііиии лига (У мебаромад, а.і руйи кои.ми
рохравя. ба як тарафи рох худро нигох медошт, то ки
моішши ба кѵтал мебаромада гуэарад Яг яку ним соат
гулашт, ки сари балаидии Чормаіллк баромадем. Роиаида
ии чо низ чаид дакикаі- мошинашро санчид, ба балонхоиш
ба пояш лад, ба он об рсхт, гУё аилакг маторашро хуиук
карду «саиор шаистон* гуфт. Падар аяиал худаш боло шуд
на ласти ёри ба ман дод, ки боло шавам. Боа аадапу хетта
чоииби пойтахти чумхурй іісш рафтем. Нуктаи дикари
дамгирй баландис буд, ки ал он чо тамоми подии Ҳисор
жчии мо памоёіі шуд. Ии бала иди, ки баъди як километр
рУ ба иишебй меовард, «Хаеи сафед» ном доштаагт. Акнуи
мошини такей нишебиро бо ёрии тормоз мефаромад, ки
бУйи релини сУхта медод.' Хаси сафедро фаромадем.
Хамворй cap шуд. Боз дах понздах километри дигар пеш
рафтему ба шахре ворид шудсм, ки Янгибоэораш туфта ид
Дар назарам ин шахр хеле обод ва серодам намуд.
Чойхонахои калон дошт. Ошхонахояш хам серодам буданд
Магозахои хархела бисер ба назар мехурд. Ним соат дар
ин шахр мондем. Бо падар ба чанд магозааш даромадем.
Бошандагонаш 6а одамонн тарафи КУлоб кам монандй
лопгтанд. Бонувонаш кнм-чп хел либосхон 6ароям ноошно
дар бар дэштанд. Духтаронаш токихои гулдор ба сару гирди
он мУйхои хешро лавр дода буданд. Мардонаш дар гарданхо
рУймолн ранга партофта, халатхои ранги сабзу осмонй
доштанд.Гузашта аз ин, аксари занхошон дар кУчахо
бепочома мегаштанд. Барой мани бачан дехотй ин навъ сару
либос пӯшидани бошандагони шахракн Янгнбозор
Хайратовар буд Шохрохи Янгибозор-Сталинобод сангфарш
бошад хам, андаке басифаттар маълум гардид.Ҳини харакат
чониби марказ чанд дехро аз чапу рост тамошокунон соатхои
панчи бегоҳй ба Сталинобод ворид шудем. Таксии боркаш
мусофиронашро дар мавзее фаровард, ки он чоро
мехмонхонаи чВахш» мегуфтаанд. Яъне, мусофирони самти
Кӯлоб аз хамнн чо ба мошинҳо менишастаанд ц
мехмонхона чанд лаҳза маътал мондем. Падар Су ^4*
холаамро аз ман пурснд, ки Махматалии тағо баро**
нависонда буд. Сурога чунин буд: шахри Сталинобод, КӯЧ^
Нагорнийи дуюм, хонаи 34. Коғазчаи сурогаро падар ба'
ронандаи таксие нишон дод. У когазчаро хеле бодиккаі
хонд ва кавораашро чунон ыишон дод, ки гУё ёфтанн щ,
сурога хеле мушкил аст. Мошини таксй намедонам «Победа»
буд ё навъи дигар, ки 6о днли нохоҳам моро шинонд ва
харакат кард. Падар хам, ки бори аввал С тал инободро
медид. оромона менишаст ва 6о ман манзилхои секабатан
шахрро гамошо менамуд. Такрибан ним соат моро ин сУву
он СУ «саёхат» дода, баъд ба қабахи теппашахре мошивро
ронд. Теппашахр Нагорний буд, ки рохи хома дошт.
Ронанда то кв мушкилии сурогаро мо эхсос намоем, сари
рох ину онро мепурсид, ки хонаи раками 34 6а кадом сайт
аст. Баъди пурснданхои бисере пушти хонае таксиашро манъ
кард. Соат хафти бегох шуда буд. Падар аз ронаяда пурснд,
ки хакни хизматашои чанд сУм мешавад. У микдори
калонеро ном бурд. Падар гуфт: «О, бародар, ин Кадар
кимат мегиря». Ронанда хам худро набохта фахмондаый щуд,
ки баъд аз як соати чустучУХо сурогаро ёфтам. Магар ин
кори осой аст?». Падар дигар бахсро раво нал ид а, пули
гуфтаашро дод ва дарвозаи хонаро так-так кУфт. Зане, ки
дар cap до кай сафед дошту хеле иуронй буд, «кя?» — гУён
дарвозаи хавлиро ба рУямои купюд. Он бону гохе ба чехраи
падар менигаристу гохе ба ман мутаваччех мешуд, аммо
“дароея” намегуфт. Надарам гуфт: «Ман язнаи ШарифамоХ
мешавам, ана ин бача чиянаш... Аз Кулоб омадам, то ки
Кайсингиламро бубинам ва ба апааш хабари зннда
буданашро расояам». Сохибхоназан бо дили нохохам
«биёеи, биёен, Шарифамох хамив чо зиндагоня мекунад,

аммо коло аз кор наомадааст. Соатхои яки шаб меояд_>

гуфт. Аз муиосибати он бону хушам наомад. Дар аввал
гумон кардам, ки У хохари мо,тарам хасту холо ба оғУнгага
м егяраду чиянашро мебУсад. Маълумамон гард ид, ки он

ПО
бону хушдомани холаам буда, домод дар аскарй хизмат
менамудааст. Холаам дар фабрикам ҷӯроббофя кор
мекардааст. Он рУз У дар басти дуюм будааст, ба ин хотир
баъди соати яки шаб хона меомадааст. Андактар чавонмарде
омад, кн У писари калони сохибхоназан буд. Ин лахза марли
калонсолтаре иайдо шуд, кн ба мардуми Фаргона монанди
дошт. И и кас шаихари он бону будааст. Дастархон оростанд.
Пала рам гУё 6о сохибхона у нс гнрифт, кн сУхбаташон чонибн
Балчувоиу Ховалинг ва £хсу мерафт. Бону каме чехрааш
кушода шуд. Он шаб то омадани холаам хоб нарафтем. Он
чавонмард, кн бародари язнамулломон буд. соатхои 12-и
шаб аз чой бархосту барон пешвозшрни янгааш рафт. Дере
нагузашта холаам омад. Духтари сафедпушу дар cap ту пни
накшин бо мУйхои дароз пайдо гардид. Чашмам аввалан ба
он афтод, кн хохари мода рам почома надошт. Ӯ даромадан
замон салом дод ва як дасташро ба тарафе аз дахонаш
медошт. Вай шармгинона ба падарам даст дароз кард.
Ҳамзамон маро хам туда бУснд ва пурсид, кн чй ном лорам.
Худойназар гуфтам. «Ҳа, ха»,-гуфт холаам. Номн маро
додарам ЧУрахон барояш туфта будааст. Сипае У ба хона
даромада, либосхояшро бо либосхои точикп иваз намуду
боз ба наздамон баромад. Хеле камгап буд. Намедонам аз
холи апааш пурсид ё не. Аммо язнааш бо У сУхбат мекард
ва боре хам дар мавзУи либоси рус Я пУшиданаш эрод шрифт,
ки ба холаам маъқуя нашуд. Хушдоманаш барояш хУрок
овард. Ҳини хУрокхУрй хам хеч дасташро аз дахонаш
намегарифт. Чй хел шуду назарам ба он чойи дасти холаам
расид. Як тарафи лаби болояш чарохат бардошта, аммо
баъди сихатёбй пурра гУшт нагирифта буд. Миене, ки дасташ
барон он чоро пинхон допттан одат карда буд. Лекин хохари
модарам дар назарам хеле хушрУй, монанди духтараконн
синфхои хафт-хашт менамуд. Логарандому нозук буд. Ду
даста мУйи мушкини сараш, ки руйи замин мефаромад,
ди к катчалбкуианда метофт. РУзн дигараш холаам маро ба
тамошои Сталинобод бурдаий шуд. Падарам дар хона монд.
Дар назарам бо сохибхоназан гапхои гуфтании зиёде дошт.

Ill
біялт VW ч^чуламл. Холлам лабосхм

■иррММВѴ* Щ0ЧЯШЯ. вкнвро 6а cap гуааяг.

■etaf* Of *•■ ^*7" *** fa сеадад миароиадм

Jbcnap* гжзжіггг *Pe^*r** холим. Пмёда ллр

!«жяі захр oaaos fc*" Лзр борам баъзе бнвохо 6а
,,-т- тчмг мпгмй і^чоевмос хармдоря кара. ХУ]швм
Ж9Шф пяі MtBfK Еяя ЗСЛ- Маро 6а тамошон КУлш
авара. Нм баса НПСПВ дндор 6о Сталннобод и
сшзй бс ЯШК. В «ом мехр нніион намелол. «Мая
. .у jpgoa шжяш атлим. хеч касро на м ело нам. апача
... Ц [ w Паврг моларамон мурданд. моро каст аз хешу
сзробоня Н2Х2£?Л> ■ ғанра гуфта ранчісшхояшро 6а
нброз ляг. Падар хама эродхои хохарарУсашро
кабтл камуда, гунохро сари замона ва мушкилихои он
х азола мехард. Албатга, ранчидахотирии холаам чой дошг.
аммо ба худ саволе недодам, ки гагой» ЧУрахонро падару
модарам ба тарбияи хеш гирифгаанд-ку- Чаро гурехт? Чаро
ин хизматро нодила мегнраду «но дар детдом калон шудем»
мегУяд. Дигар ёдам вест, ки падар 6о хохарарУсаш чихо
гѵфтѵ ба кадом хулоса омадлнд.

Дар Сталннобод аз се-чор рУз беш намондем. Чунин ба
назар расид, ки дар он хонадом хама чиз тахти мушохидам
сохибхоназав карор дошг. Холая Шарнфамох озодии мутлак
надошт. Назорат ба xoxapu модарам хам аз чониби
хушдоманаш ва хам аз тарафн бародари шавхараш сурат
мегирифт. Дигар ив. кв мухити хонавода ба ман хуш
наомад. Як навь фишор вучул дошг. Он мУйсафеди шавхари
сохибхоназан низ вактн чойвУшя ё хУрокхУрЯ ба кас нигох
менамуд. Мо дехотихо. ки дар хавои купюд гашгта будем,
халой тангн шахр дилгирамон кард. Аз ин рУ, ба зудя рохи
КУлобро пеш гирифтем ва бпд то Ховобод худро расондем.
Модарам бисер мехост, кв дар борав хоҳари гумкардааш
кнссахо шунавад. АфсУс, кв чунии кассаро на падар ва на
ман карда натавонистем. зеро хеч лахзан хотирмоне дар
боран мехрубонихои хохар 6а апа 6а даст наовардем

112
(побор нн, хамнн кадар ба гУшам раснд, ки «хохарат
«руг ту дай* гуфт пала рам ба модар. Аз шун ждали ин ran
мшарам худро норохат эхсог намуд. «Хай, майлаш хар кучо
бошад, зішда бошад* ,-гуфт модар ва днгар сари нн мавзУъ
барнагашт. Акнун модар мехост, ки бародараш Ҷӯрахонро
бубіінад. Сурогаи ас кар наш ро 6о худ о варда бу дам ва аз
аомн апаву чиянхояш номае хам барояш сохтем. Як мох
ваіузаогг, ки навоби мактуб раснд. Табиист, ки кироати
помай тагойй дар хузури модар аз чониби май сурат бает.
Мактуб душворхон буд. Баъзе калимахо истнфода карда
буд, ки точнкй набуданд. Маши нома ба ду забои омезиш
неёфг. Ҳамнн кадар фа хм идам, ки тагоиям дар рухсатиаш
апаашро хабар мегирифтааст. Дохили покети хат акси
бародари модарам ной доіігг. Нома бешубха бонси хурсандии
модар гардид, ки онро аз дасти май шрифту кучое пиихон
кард. Ба назарам, вактхое ки мо дар хона набудем, модар
макіуби додарро мегирифту молит медоду гиря менамуд.
Модар дар симои ягона бародараш иишоние аз Тохирбойро
мечуст, падаре, ки фарзандонашро он тавр ки мехост, ба
воя расонда натавонист, зеро умраш бако накард. Сарфн
назар аз ин ки Тохирбой духтараш Иклиммохро калон
накарда, балки дар тарбияи холаву тагохояш моида буд,
эҳсос мекардам, ки падарашро бисер дУст медопгт. Аз ин ки
маро дУстдорй менамуд, ба ин хотир буд, ки ба Тохирбой
шабех менамудам. «Худойназарчон, ранга боботй», - мегуфт
борхо модар.

Яке аз рӯзхои зимистони соли панчоху панчум шояд
барон модарам рӯзи хуштарин буд. Тагоям Ҷӯрахон, ки дар
номааш ваъда карда буд, рухсатй омад. Мо аз омадани у
хабар надоштем. Нохост чавонмарде дар либоси ас кари рУйи
хавлй пайдо шуд, ки модар ба чонибаш тохт ва худро ба
гардани аскар овехту «Ох, додаракамае, Ҷурахонае*,-
мегуфту шодй менамуд. Падар чорвоеро ба ин муносибат
cap зад. Додару апа соатхо сУйи якдигар менигаристанду
киссахо мекарданд. Пагохии р?зи дугами мехмонин тагоям

113
заминро 6арф пӯпюнид. Нашмам 6а У афтод, ки болои бар*
нимбарахна рУі мешуст. Дурусттар назар андУхтам ва
бадани тагоям суратхои хархеларо ба мушохида гирифтаи
Сари китфаш чехраи духтари зебое «кандакорй» шуда буд.
Дар як дасташ норе ба шамшер худро мепечонд. Модар,
кн ба калом коре дар ошхона машгул буд, ин холи додараццю
лиду «Охй, ЧУрахончон, ба баданат кй ин догхоро гузошт»,-
гуфта рУяшро ба дигар с У тобонд. Май наздиктар рафта
хуб аксхои бадани тагоро назора намудам. Хамой рУзхоя
рухсатя тагоям чй навь аз Момайй фирор кардану такдири
баьлнашро ба ятимхонахо бастанашро барои апаш накл карда
буд. Баъд аз ду-се рУзи мехмонй сУ йи КУ лоб рох пеш
гирнфг, кн он чо холан РУзнгулу бародаронаш Махматалнву
Махмадалй интизориашро мекашлданд... Ба хамин тарик,
модарам бо хоҳараш гоибона ошно шуд ва додарашро аз
наздик дид. Табиист. ки догхое аз гУшаи калби духтаря
Тохнрбой шуста шудаяд...

ХАЗОНИ СОЛИ ПАНЧОХУ ПАНЧУМ

Панчумн ноябри хамои сол барои хонадони А со Содик
фаромУшношуданя буд. Дар ни рУз бо Холназар нияти
ду лона чин я кардем. Осмон каме абр дошта бошад хам
офтобй буд. Холназар харя хаягнашро полой кард ва мо
савори он чоннби даштн дуловахо рох пеш гирифтем. Ин
дашт барон ман хеле ошно буд. Айёми дар СангиғУр икомат
доштанамон, замини гандуми падар дар кисми болои ни
дашт мавчуд буд. ки гунчишкбониашро ман анчом мед одам.
Фасли бахор, 6а хусус мохи май, ки гандум рУ ба пухтан
меовард, гунчншк 6а хучум мегузашт ва зарур буд, ки касе
гамом и рУз 6а мукобили селаи гунчишкон мубориза ба рад.
Ман аз шоху хасу биях баров худ калача - хоначае сохта
бу дам. ки вактхои ястирохати гунчишкон ман хам ба он чо
даромада чою нон мехУрдам ва соате ба хоб дода мешудам.
Снлохи ман фалахмои ном дошт. Тврхояшро аз гилу лой

114
хулам мссохтам. Лойро кулУ.та мекарлам ва дар офтоб хушк
мснамудам. Вакте гунчишк дар хаво пайдо мешуду боло и
гаадумзор нншастанй мешуд, ман шнтобон он кулУх -
кулУлан лойро 6а фалахмон. ки иборат буд аз ду ресмонн
сахтбофта ва хоначаи тикай барон чой карданы кулухи
худсохт, чо ба чо карда, сип ас фалахмонро гирди cap давр
до да. чоннби гунчишкхо cap медодам. Тири фалахмон ба
баъзе аз гунчишкон бармехУрд, ки онхо боз баланд парвоз
мекарданду омодагй мегирифтанд. то ки дуюмбора хучум
оваранл. То сахт туда ни донаи гандум, ки дигар ба дарди
гунчишк намехУрд, холи ман хамин буд. Вале дар ин
мавридхо хам дафтару китобамро бо худ доштам. Имкон
ёфта дарсхоямро такрор мекардам...

Хамой рУзи панчум ду почаи хУрчинро пур аз дУлона
кардем. ДУлона, ки як-ду борон хУрд, хеле ширин мешуд.
ДУлонахУрон саворн хари Хангй чоннби Хонобод харакат
кардем. Вакте ки ба хавлй даромадем, завчаи Карим-
пахлавон шитобзада буд, гохе ба берун мебаромад, об гарм
мекарду обро шрифта хона медаромад, аммо намегузошт,
ки мо хона да роем. Лахзае 6а ъд сад о и кУдаки навзод баланд
шуд ва дарк кардам, ки модарам, ки хомила буд, кУдак
эондааст. П ада рам бо Карим-пах лавон рУйи хавлй ин тара фу
он тараф калам меэаданд. Вакте, ки мо аз дулоначинй
омадему хамсари хамсоя таку дав дошт, модар дард
мекашидааст. « Хайрият, сабук шуд*,-гуфг Карим-пахлавой.
Кудакро лУлакпеч карданду баьд моро садо доданд. то ки
додарчаамонро буби нем. Модарам бехол буду сУйи бачаи
ваваш иигариста, изхори хурсаядя мекард. ЛУлак дар ласти
зани доя буд. Ман аз наздик ба рУйи кУдак нигаристам.
Суп-сурх буду коло чашмовашро намекушод ва лабонашро
мечунбонд. Доя ин хо.татн кУдакро диду «Иклиммох. ба чат
сана мехоха»,-гуфт. Модар як тараф худро шрифт ва
пиихонй аз мо синаашро ба дахони навзод гузопгг. Ман
хурсандона худро ба кУча задам, то ки аз чанд кас шодиёна
шрам КУдак ду-серУза шуду мавзУи ба У чй исмеро додан

А. омял. Болои кати хона модар. падар. доя. Карим-1
пахлавой менишастем. Падар аз модар савол нурсиі
«бабача чй ном менихем?*. Карим-пахлавон пешдасти ед,,*"
гуфт: «Малям ин кУдак номаш бо худаш аст. Асо Мусо.,
Яъне пахлавой 6а равиши номи падар исми навзодро Мусо
гузошт ва дуое хам хонд. Акнун мо до да раке доштем бо
номи МУсо, ки панчуми ноябри соли панчоху пан чум эода
шуд. Май хамарУза аз мактаб, ки фориг мешудам, назди
модару тифли навзод менишастам ва уро соатҳо тамошо
менамудам. КУдак рУз то рУз ранги чехраашро тагйир медод
ва дар назарам зебо мешуд. РУзи хафтуми навзод расид. ко
хамон дар де, ки до да раки сангигУриамро кушта буд, ба чонн
Му со хам падид омад. У мегиристу кабуд шудаи мегирифт.
Хеч аз ёдам намеравад лахзае, ки кУдак ба хамон дард дучор
омад, МУсо дар лУлак печида 6а кал и модар карор дошт
Мо дар хонаи калонамон ду кати чУбй доштем, ки байнашон
фосила дошт. Ҳамон пагохй падару дояву Карим-пахлавон
ва май шохиди огози гирям МУсо будем. Модар лУлакро
і ирифту «Э, ишам 6а хамов дард гирифтор шуд, ншам бача
намешава. мемира» ,-гуфту 6а кати рУ ба рУ хавояш дод ва
6а гиря пардохт. Падар аз ин амали модар дар кахр шуд
ва изхор дошт: «Иклнммох, номаъкулй накун, ношукрй
накуй, убол мешавад, чаро кудаки холо зиндаро мепартой?».
Хамин лаҳза модар сухани муллой Лавоваро 6а ёд оварду
гуфт: «Малим, налим, тез бош. Муллой Лавова гуфта буд,
кв ба кудаки лига рам хам он дард такрор мешава ва харчи
зудтар маро хабардор кунед». Падар парешон шуд, гУё
даступо хУрда буд. ки ин тарафу он тараф медавид. аммо чй
кор карданро намедонист». Мав, ки аз ин сУхбат огох
бу дам, «ота, ота, мая ас па савор туда назди мулло равам-
чя. Наздик ку!» гуфтам. Падар пешниходамро шунидаи
замой гУё хушаш ба сараш заду «ха, ха, рост мегУИ, гир
ас па, гир, тез савор шав. То хамончо аспа бидлвон ва ба
мулло гУй, ки писари Асо Содик хастя ва додарат ба хамон
дард гирифтор шудааст-..»- Инро мегуфту ас про аз сарой
баро варда зин мезад. Мая 6а тезя худро боло и аспе, ки
холо ёсов (яъне акнун савораш мешудаид) буд гирифтам

116
ва чониби Лавова да во идам. Аз хонаи мо то Лавова се-чор
километр беш набуд. Аспро аз байни кишлок камчинзанон
давондам. Ҳавлии муллой Лавова дар як гУшаи деха карор
дошт. Назди хавлии У аспу хархои корафтодагону дуогиронн
зиёде баста буд. Сохибонашон кабули муллоро ннтизорй
доштанд. Маи аз асп саросемавор фаромала, тарафи дарвозаи
нулло раснда будам, ки чавоне берун 6а ром аду гуфт:
«Писари А со Соднк хастй?» Гуфтам: «Оре». «Даро»,-гуфт
он чавон. Ба хона даромада зону зада будам, ки му.тло суйи
май нигаристу «додарчаат бемор шудай?»-гУён савол кард.
Мая тасдик намудаму дигар чизе нагуфтам. Мулло чизе ба
арабя болом когазе ба навиштан огоз намуд. Май дар
аадешаи он будам, ки ин мулло маро хеч гох надндааст, чя
хел фахмиду ба он чавон гуфт, ки тез писари Асо Содикро
ба наздам дарор». Дуруст аст, ки бо шнтоб омадани асп и
маро аз панчараи хонааш дидааст, вале писари Асо Соднк
будани маро аз кучо медонистааст. Андешахоям ба поён
нарасида буданд, ки мулло когази навиштаашро чоркат
намуда ба ластам доду гуфт: «Тез аспро то хона давон ва ни
когазро ба модарат дех ва гУй, ки дар ииёла бо аидак об
молпш дихад ва бо кошукчае ба халки додарат резад.
Иншооллох. нагз мешавад». Рахмат туфта, когазро ба
чейбам зада, рУйи хавлй баромадам, кв хамов чавон аллакай
аспи маро аз гулмех купюда, интнзори мая аст. Чавон аз як
поям шрифту бардошт, то ки зудтар худро батон асп горам.
Мнете ки аз Хонобод шнтоб доштам, хамон навь аз Лавова
то дари хона аспро тозондам. Надару Карим-пахлавон маро
иитнэорЯ доштанду аз даруни хона салон «6ачамой»-и модар
шунпда мешуд. Надар когазчаро аз ластам шрифту модар
гуфтаи муллоро бо дастони ларэон амаля намуд. Лидам,
ки додаракам охирин нафасхоро мекашид. Кабул шуда буду
нойчаи гулУяш поёну боло мерафт. Ин лахза чонканим
додараки саигиғУриамро пеши хотир овардаму ба гиря дода
шудам. Модар оби бо когаз молишдодаро ба кошукчае
андохту доя дахони МУсоро зУран боз кард. Обро рехтанд.
Чанд Курт гУё фурУ рафт ва лахзае гузашту кУдак чашм

117
кушод ва нафаскашиаш мУътадил гардид. Ман хайр0к
хайрон ба чехраи додарчаам менигаристаму бовариаі
намеомад. ки дуои муллой Лавова Уро аз марг начот
Модар кУдакашро ба огУш кашпду бУсахо зад ва аз My.uJ
Лавова ташаккур мекард. Падараму Карим-пахлавой хм
аз ни ходксан гайричашмдошт ба якдигар мснигарвстам
ангуштн тааччуб мегазнданд. МУсо то бегох батамом сюц,
ёфт ва он азобн чандсоатаи чонканиашро паси cap намуда,
дахон аз синаи модар намеканд, метарсид, ки ширі
модарашро кУдакн дигаре аз худ нанамояд. Зинда мондщ
Мусой хафтрУза 6ароям мУъчизаеро мемонд.

МУ со чихилрУза шуд. Модару падар машварат доштащ
кв чп навъ 6а муллон Лавова арзи сипос кунанд
Маслихаташон вухт. Сару по омо да сохтанд- Мусояк ш
зсботар туда буд. Пагохии панчшайбе падар аспашро х\і
тона зад. зннашро болояш гуэопгг ва модарро бо Мусо 6а
он савор кард ва худаш аз чнлавя асп шрифту рохи хонаі
начотдиҳандаи фарзанди навзодашонро пеш шрифтам
Мулло дар хуэурв падар ба модар гуфтааст: «Бачам, чунон
кн бори аввал хам гуфтам, ба ту иохалафе дарлн чонкох
гузарондааст. Ман сиреро аз шумо пинхон карданй пестам.

Б н и оба р ня. агар боэ кУдак зоидая хохй. рУзи хафтум
хам нн дард 6а вай мечаспад. Худо кунад, ки май зинда
бошаму 6а кѵлаки ту дуо бифиристамМодар миннатдорл
баси мекунад ва ваъда медихад, ки агар Худо боз кУдаке
барояш ато кунад, хатман шуморо ёдрас мена моем». Бо
хамнн, хавлии муллоро бо хаэорхо шукргУихо падару модар
паси cap мегузоранд... Кариб буд, ки ин мохи хазонрез
дар хонадони Асо Содик мусибатеро тавлид намояд. Аммо
дастн худо ва бандагони вокеияш ба ёрии у расиданду
фарзандн хафтрУзаашонро аз мурдан начот доданд. Ман
бошам, баъдхо муллой Лавоваро хамчун пайгамбар
мешинохтам. Амалн савобе, ки вай анчом дод, дар шохидин
май сурат гирифт. Чаро бовар накунам. Офарин ба муллой
Лавова гуфта, хикояти тозаи дигареро аз рУзгори овони
бачаг нам пешкаш мекунам. н ОІШ
МАКТАБИ ХОНОБОД

Мактаб хафтсола буда, дар ду бает фаъолият менамуд.
Баъзе синфхо ду гурӯҳй буданд. Ману Холназарро, ки
синфи чорумро тамом карда будем, ба синфи панн
гирифтанд. Акнун ин мактаб чун мактабхои собикаи Асо
Содик як муаллим не, балки 15-20 муаллим дошт. Сарвари
мактаб Салимов Фозил ном дошта, аз фанни забои ва
адабиёт даре мегуфт. Муаллимони дигаре хам монанди
Каландаров, Носиров, Гурезов Саид, Акбар ва Камиш
Махмудовхо, ки ду бародарон буданд, Давлатов Абулкосим
ва дигарон фаъолият менамуданд. Мактаб тобеи шУъбаи
маорифи КУлоб буд. Ба ибораи дигар, мактаби Хонобол
барои Асо Содик мухити дигареро тавлид мекард. Дар айни
замой- У низ барои муаллимони ин мактаб шахеи
дигархелтар маълум мегардид. Метавон гуфт, ки Асо Содик
эхеоси бегонагй менамуд ва аз фаъолияти дастаи муаллимони
мактаби Хонобод чандон розй набуд. Ҳайхот, ки У худ як
муаллими синфхои ибтидой буду бас. Аммо дар мачмУъ
бошандагони дехаи Хонобод ва бисере аз муаллимон ба
Асо Содик арзи эхтиром мегузоштанд. Миёни У ва
муаллимони дигар тафовут дар он буд, ки баъзеи онхо баъд
аз хатми синфи дахум дар шуъбахои гоибонаи Институти
педагогии КУлоб тахеил менамуданд. Масалан, Салимов
Фозил дар курен дуюми шУъбан гоибонаи факултети забои
ва адабиёт мехонд. Қаландарову Аі^бар Махмудов хам. Аммо
Асо Содик то курси сеюми шУъбаи гоибонаи таърих хонда,
ба сабабхои маълум дигар тахеилро идома надода буд.
Албатта, рУзгор Уро нагузошт, ки курси пурраи институтро
ба поён расонад. Аз ин чихат низ Асо Содик худро нохинчор
эхсос менамуд.

Дар синфе, ки ману Холназар мехондем, талабахое мне ли
Исо Гурезов, Афгон Саидов, Зокир Хамидов, Абдулло
Худоиев тахеил доштанд, ки аз чумлаи бехтаринхо шинохта
мешуданд. Баъд аз ду-се мохи хониш, хушбахтона, маро
хам ба ин даста шомил сохтанд. Ба хусус, Исо ва Зокир

119
«аъло» мехонданл. Зокир фаннн математикаро хуш Д0Щг
Муаллими забои ва адабиётамон худи сарвари мактаб 6п
Биологияро Каландаров даре медод. Акбар Махмуде*
математикаро мегузашт. Давлатов, ки тоза аз сафхои Армия*
Советй омада буд, дарси варзишро ба ӯхда дошт. д*І
география Саид Гурезов даре мегуфт. Муаллимаи забое* I
русиамон бону и на воне аз Украина буд. У хеле зан*І
хушандом ва зебо буд. Маълумоти омУзишгохи педагогиро
дошт. Онҳо ду бону буданд, ки якчо омада будаад. Нахустів
бор калимахои русиро аз эшон ом Ух там. Вактхон пахтачяня
дар пахлУи май карор мегирифт ва ба таре, то ки дастхояшро
бутгаи пахта нахарошад, даста-даста пахта чида медод. Ӯ ба
русЯ сУхбат мекард. Маи фахмидаву иафахмида сарамро
мечунбондам ё бо харфхои шикастаи руей чавоб
мегардондам. Роста ran, дар сиифи хафтум андаке ба он
муаллима эхсоси ошнки пайдо намудам. АфсУс кв ному
насабаш дар хотврам вамоадааст. Баъди аз Хонобод рафтан
дигар он «вики аввалин»-ро надидам. Муаллимі
варзшпамон хам хуб даре мегуфт. Бозихои волейбол,
баскетбол ва футболро махз Давлатов бароямов омУхт.
Махсусаи, тарзи рохравии 6а низом ва пой кУфіанро бо
махорати баланд вчро мекард. Чунои пой мекУфт, кя
майи— варзишро чазг зер кенаиуд.

Ал се соля тахеил дар мактаб я Хонобод лахзахоя
хотнрмонеро аз баъае дарехои иуаллимонам ии чо овардая
мевокам. Ларса география —и. Муаллим Саид Гурезоз
чУбч— географа дар даст вора— г—фтоиа туда, бо овозв
ба чатя, салют люд. Мю. м каіча барии рост меистодеи.
баройяря У «салом» іуфия Амр кард, ки иишиием.
Чурсииш яіааифаи «им «чудо карда— кѵгъаи Осиё а»
Ъврота» буд, «Кя муаллим. Хама хомУм

тюялем «Ха. ахма&с», ЬяШре от&д-чя'!», -губи ба
Дафорв тютхош W/и'л и «шу духту «каии, Исо
Гуреѵгю, иаллм хари-, 'я»*,** Ис» бародари хурдми
муаллим Оу л И« чр'м, ****** ветви харпга карой
шрифту бо 490*, ян ■,*>, нт чоу, пятом /ита. дигар
мавзеъхо ва номхоро ёфта натавонист. Муаллнм аз ҷояш
баланд шуду «ха, додари муаллим, барон чй дарсро тайёр
накардй?» ,-гуфта як шаіиіотй 6а рѵяш зад. Садои ласти Саид
Гуреэов чу нон баланд буд, ки му ал лимону талабахои дар
дахлез будагй он ро шуниданд. Исон бечора, як параи рУяшро
6о даст дошта, ба чояш нишасту оби дида cap дод. Муаллим
аз надонистани додараш чунон асабй буд, ки мо хама
меларзидем ва дар андешаи он будем, ки навбати кй мешу да
бошад. Нохост садои муаллим баланд шуд: «Худойназар,
ба тахта баро, канн буби нем, писари муаллим хам мисли
додари муаллим даре тайёр кардааст». Охиста аз чоям
баланд туда, назди харита рост истода, амри муаллим ро
интизорй кашндам. Саид Гуреэов «каий бачаи Асо Со ди к,
тир чУбчарову ба саволе, ки И со чавобашро надод, чавоб
дех». Маи ба ин савол тайёр будам, вале таре чунон
фишорам оварда буд, ки то хеле аз боло ба пойин бо чУбча
нишоиахоро гуфта-гуфта фаромадаму он чо ки гулУгохи
Босфор аст, дармондам. Муаллим, ки дар дасташ аз
ручкахои навбаромаде, ки агар думчаашро дар муйи cap
соиш медодед, когазпораро аз болои миз мебардошт, ба
сарам бо нуги тези он чунон зад, ки гУё шикофт. «Шин,
ахмак, ту хам чУраи И со хастй, мемурен бихонен, факат
кортои хартозиву оббозй аст». Май хам бо як даст чойи
хуншудаи сарамро дот гам ва ба чоям нишастам, вале оби
дида cap надодам. Баъди он ки дуй мо 6а савол чавоб
надодем, муаллим аз кахр дигаронро налу рейда, ба дарси
нав cap кард. Ии ходиса ба зудй ба гуши Асо Со дик мерасад,
ки У дар Хузури директор бо Саид Гуреэов чиддй сУхбат
менамояд.

Дарси лигари хотирмон ба фаъолияти Салимов Фозил
тааллук до рад. Аввалаи бонд гуям, ки ба рои май бештар
тарзи либоспУінии У маъкул буд. Вай шалвори сафсд ва
пиро хани гардаиу остиихонш иакшин меііѵшид. Пойпушаш
Хам тоаа ва я лак коси буд. Хар пагохя. ки ба даре хозир
меіиуд. ба иазар чуиим меиамуд, ки гУё либоси нав
пѴіинлдаст- Мухина іи он буд, ки шалиорані бо уту тавре

121
ларзмол дошт, turn хатхояш аз ду кон и <5 маьлум мешѵд У
тарзи рохгардии махсус Дошт. Бо вихор рох мерафт Ватар,и
гуфтораш хам ногакрор буд. Худаш шеър мебофт
Худтаърифкуииро хуш дошт. Аз им ки дар институт мехоил
ифтихор дошт. Ғоибона хонданашро куной медонист, ка
дигар аз ом дида куллаи баладди донишгири набошад
Муаллими матгматакаамон Дарси хуб мегуфт ва бисер
боадабона сУхбат менамуд. Ба хар навъе ки буд, хамом айсм
Фознл Салимов тавонист, ки мехру замки маро ба забону
іідабиёт бедор намояд. Бисер орзу доштам, ки замене расаду

май хам мисли У либоси озода дарбар кунам____

Ходисаи хотириони дигар дар мактаби Хонобод бароям
он буд, ки мо як дзета талабагони синфи хафтумро бахори
соли панкоху шашум ба шахрн КУ лоб овардавд ва ба
комсомол кабул карданд Аз хар всадом ба саволхои алохида
чавоб гнрнфтанд ва сипае даегхомонро фишурданду табрик
гуфтанд. Котиби комсомоли шахр чавовмарди хаидонрУе.
к и исмашро Мирзошоев Султон муаррифй нам уданд, аз ман
км будани сардори Партиям коммун нети и Хитойро пурсид
Чавоб додам: Маотсезедуи. Офарин гУён ба комсомол кабул
шуданамро еамимона табрик всард. Сипас ба всадом чойхонае
бурда иду «знёфатамов» доданд Ов руз пюяд яке аз рУзхое
буд» ки мо комсомо л о ни мактаби Хоиобод дар кодаи хаёти
поправ карор гирифтем. Падидаи чолиби дитар он буд. ки
мактаби Хонобод бо купивши муаллими варзишамон —
Давлатов дастаи волейбол ташки л дод, ки он дар
еда ртакиадаи бахории хамон соли Ку лоб иштирок намуд.
Банда низ дар он хайат будам. Бозин мо бо дастаи мактаби
Чкалов сурат гирифт, ки голиб омадем. Пн чнхатхо аз
нахустин пешравихо дар рУзгорв Ховободии ман мах суб
иешудаяд-

Сбдик. кн назму низомро дар таьлим мепазируфт.
метол н дар кишлокхои кухистон чорикардаатпро, ки и борат
буд аз шабона ба хонаи тазаба cap задан, дар дехаи

Хонобод хам амалй сохт. /lap мнёни бошандагону талабахо
0Я муаллимон тарзи дарссанчии у овоэа пайдо кард.

122
Талабахои Асо Со ди К дар як муддати муайян «хубу аъло»
иехондагя шудаид, ки ин чнхат бойся шуҳрат пайдо
намуланн эшон дар Хонобод гардид. Овозан методи Асо
Содикро ба маорифи КУлоб расондаид ва дар яке аз
конфронсхои августяи муаллинони вилоят онро аз бехтарин
захмати муаллим доиистанд. Табиист, ки шУхратёр шудани
Асо Содик ба сарвари мактаб ва баъэе муаллимони дигар,
кн хамеша ба Фозил Салимов тамаллук мекарданд, хуш
наомад ва онхо роҳи халосиро аз Асо Содик чустучУ кардан Я
шудаид. Гузашта аз ин, У хеч гох ба чамъомадхои
сарндастархонии Салимову дастааш, ки бо майнУшй огоз
месфту ба поён мерасид, шарик намешуд, балки дар шУрохои
педагогии мактаб чунин рафтори онхоро танкид мекард.
Асо Содик ба чанд идораи расмии давлатй аз камбудихои
сарвари мактаб шикоятномахо навишт. вале чора дида
нашуд. Фозил Салимов дар хама идорахо такягоххои худро
дошт. Онхо, баръакс, Асо Содикро гунахгор мехисобиданд.
Хатто чунин шуд, кн Асо Содикро аз мактаби Хонобод ба
мактаби Гулзор гузароқцанд. Ҳамоно У ба ндорахои дахлдор
аз болои Фозил Салимов навиштанро идома дод. Мо,
фарзандонн Асо Содик эхеос мекардем, ки муаллимони
мактаб сУйи мо ба назари манфя менигаристанд. Бо
табассумхои ғайриоддиашон гуфтанй мешуданд: «Дидед, чй
павъ паларатон ро аз мактаб рондем, акнун шаш километр
пиёда мераваду меояд». Дар хамин навъ вазъияти барон
онлаи Асо Содик хузнангез соли 1956 синфи хафтумро бо
бахои хубу аъло хатм намудам. Надар мехост, ки мннбаъд
касби Уро идома дихам. Бинобар нн, максал гузоштам, ки
хуччатхоямро барон супоридан ба омУзишгохи педагогии
шахри КУлоб омода намоям. Бо хохиши падар баъзе
омодагихо хам гнрнфтам. Азбаски дар оила як падар маош
мегирифту сафи аъзоёни он ба хашт кас мерасид, тарзи
каме пул кор карданро бароям ёд доданй шуд. Ӯ мехост, ки
акаллан пули дафтар, каламро бо ягон рохе пайдо намоям.
Дар хамин замина, хост, кн ба дехан Ҳалкаёр рафта, чанд
сатил олучабандак чида, КУлоб бурда фурушам. РУзе бо
шар рохв Хадкаёрро веш гярпфтем. Он чо ч S'ран надари
бобом Авлнёкул зиндагп мекард. Дар даромлдгохн ин Лх4
мазорн шопе мавчуд ап. ш дар он олучабандак хеле эд,
мерУяд. Во падар « рУзн таном аз он чішдем, кн ду сапц,
дахкіілоіі шуд. Онро бо худ ба КУлоб бурдем. Он ру3\о
падар оа чо коре допгг. Як сатилашро ба холаи Ps>;mry.i
додем, id кн мураббон олучагп назад ва як сатшш дигарашро
май 6а дурохап назди Универмаг гуэоигта, стаканашро яксумц
фурухтанй шудам. Ад чушга амал шарм медоштам, вале
иоч кабуд, зеро падар про мехост ва худам хам завкманд»
он будам. п барои дар КУлоб хонданам андаке пул пайдо
кунам. Маку сатнд ва стаков маъталн харндорон будем.
Ду-te стакон фурухта будам, кп бачахон шахрЯ хучу.ч
оязраяду дар сагал ягов дона олуча намонд. Дертар падар
онш дкл, кн мая бозон сатин холя ншпастааму стаконро
и ин даст ба он дзетам бозП медорам. Падар назднк омаду
хурсандп карда гуфт: «Худоіназарчон, ни кадар зуд
одучахоро фурУпя. Чанд сум кардя бачам?». Аз чайбам се
• сум баровардаму ба дастн падар додам. Ӯ хайрон шуда
і пурсид: «Чй, магар як сатнл олуча се сУм шуд?>. Гиря
I іулУгярам карду бо душворЯ ходисан шударо нақл намудам.

I Гунов доотам, кн падар сарзаншпам мекунад ва рохгузархо
В тэношо. Ammo чушга накард, балки гуфт: «Ҳеч ran не,
Кояучахоро аз мазор чинда будя, барон сагерахои КУлоб
Вхайр кардй, савобн чанд бачая бечораро гярифтя». Чуръат
Внамуда туфтаи: «Хона, зз дастн сагерахои КУлоб магар пул
Нрр карда иешавад? Онхо дар як дам талаам намуданд.
Крти чата шуд, аз бозон замш хам олучахоро чнда ба
НДОхаяшш аадохганд». Падар табассуме иамуда, аз дастам
Кипу гуфт «Рафіей бачам, аз се сумм ба халолй ба даст
■рардш иУрбо иехУрея». Во ин рафтор яадар мехост, ки
Врамя иаро аз дня барорад. Ва ошхонаи боги Сталин
дароиада, як косая иурбо ИУЮИ ЧОИ карде му 6ш рохв
Лим/ляро шя ирнфіеи Ҳамсм табу рУзхо муборизаи
Jaup ба ыуч/ялш Фт Саляиоа аач мег ирифт. Ган гав
Су л Ч щдуятнф аз Хоиобод ба дигар чойхо
ме<ртғ...Г.......... «к мактаб кор На«ѵ

йохи нея хуччатхоямро ба омуЗНшгп» ад 0*ирхо„
холлам модему ба имтихонхон до^"ж!Да’ х°наи
пірифтам... Ин чунин маънй дошт " *Лц,авй омодагп
доіитаам дар снннн 14-солагй поён ё*т АР 3іори Дар дехот
марбутн шахрхо шуд, ки фасли „yj0„„ «Рнавищтам

ташкил хохад дод. 3 * кяго6и ёддоцггҳоро
ФАСЛИ ДУЮМ

Шахр. Даврони навчавоня.

КӮЛОБ

Тобистони соли панноху шашум дар КУлоб - ягона шацр
дар минтака мукимП гардидам. Он маркази вилояти КУлоб
буд, кв дар втоаташ иоҳияҳои Ховалинг, Балчувон, '
Кизклмаэор. Кангурт, Арал, ШУробод, Дашти чум, Чубак,
Фархор ва Давтара карор доштанд. Дар чанд соли
баъднчангп иохияхои Ховалішгу Балчувон ва ШУрободу
Даппичум ва ЧУбак дар асари мухочиршавп ба чошіби
тахдашт Арал, Москва, Фархор ва КУ лоб чун иохия аз
байв рафтавд. Вилояти КУлобро хам бархам доданд. Бо
вучуди ин, кн нохняхои Аралу Фархор ва Москва аз хисоба
мухочирини кУхистони чанубн Точикистон сернуфус
гзрдщанд, боз хам КУлоб чун маркази фархангиву снёсп
боки мовд.

Солхое, кв банда дар КУлоб сокин гардидам, аз гузархои
Чармгаронн Поёнѵ Бодо, Гу зари Завод, Гузарн Лаби чар,
Гузарп Каволхо вборат бу да. ду кУчаи асосй дошт: Карл
Маркс ва Левин. Ду сол баъд, яъне солхои 1958-1959,
5УЧЗХОВ Якуми Май (собак Каволхо). Сталинобод иаіідо
шѵданл. Дар кУчаа Ленин идорахои давлативу снёсП -
Горком. Исполком, идорахои бехатаря, мплиса чой шрифта
буданд. Ин кУча аз ваздн бозори шахрй огоз ёфта то Полк
- кароргохи визомиён идома меёфт. Дар ни кУча кииотеатри
< Комсомол > ва мактабхои миёиаи 6а номи Ленин ва Чкалов
чойгир буданд. Мазори Ҳазрати Амирчон ва богхои
истирохатии Левину Сталин низ дар хамнн куча буданд.
Нахустин иморатхои дукабата се-чор бино дар кУчаи Ленин
хомат рост мекарданд. Ошхонаи пархезй низ дар хамнн
кУча вокеь куда буд. КУчаи Карл Маркс аз дурохап Гузарп
Завод шурУъ туда, то кароргохи низомиён тул мекашнд.

126
ян кУча низ марказҳои таълимиву фархангле чун
^іаби дахсолан ба коми Сталии, толори фархангй -
J‘aIp„ ба номн Сталин, Института педагоги, омузмшгоххои
педагоги ва тиббй, Универмаги марказй, поликлиника
(мзркази ташхиси беморхо), бонки давлатй карор доштанд.
Хамчунлн дарвозаи чанубни Боги истарохатии Сталии дар
хамив кУча буд. Харду кУчаи асосй ва днгар роххои шахр
сангфарш буданд. Дар богхои истирохатя хайкалхои
баркадн Ленин ва Сталин меистоданд- Боги Ленин ннсбат
(і Боги Сталин ободтар ба назар мерасид. Дар дохили он
юяаи пионером, чойи махсуси гуштингирй, теннис ва
биллиард фаъолият мекарданд. Атрофн богро деворн
I якуннмметраи похсай ихота менамуд. Боги Сталин то
аидозае накоми стадионро адо мекард. Масалан, бозяхоя
футбол, волейбол ва баскетбол бештар дар ин бог сурат
негирифтанд. Мазори Амирчон дар гУшае аз ин бог чойгир
буд. Шахр як ҳаммом дошт, ки дар сарн рохи Сиёхоб 6а
і чошіби хочагки Шаталов карор мегирифт. Маркади Ҳазрати
Амирчон ягона нуктаи таърихиву фархангй махсуб мешуд,
кн он хам обод набуд. Кисми поёыни боги Сталин,

I чайдонхон назди Институт ва ОмУзншгохи педагогй
гуристоиро мемонд. Аз ин ру, дар он чохо сохтмоне сурат
I нагирифта, балки тутакалуку буттахон хор мерУиду бас.
Факат охири солхои панчохум, аннктараш солхон 1958-59
алафу хору тутакалукро даравида, як-якуннм метр 6о
трактор он чойхоро канда, бо кувваи донншчУён хама
устухонҳои одамонро чо-чо тУп намуда, ба мошннхои
самосвал бор карда 6а самти Теба л ай бурда кучое гУр
намуданд. Ман шахсан дар тоза кардани майдонн кисми
поении боги Сталин ипггирок доштам. Бачахои шУхе хам
буданд, ки устухони каллаи одамонро футбол мекардадд.
Тахмин меравад, ки чойи хознран КУлоб батамом аз
туристом иборат будааст. Охири солхои бистум, вакте ки
сохтмони шахри КУлоб огоз мегирад, хама мазорхоро
Хамвор намуда, иморатхои навъи барак ва дукабата
.чесозанд. Кадимиву таърихй будани мавзеъхои шахри
Кӯ.тобро аз чннорхояш муайян кардан душвор набѵі і
байии кУчахои Ленину Каря Маркс чинорхое барчобув
ки умри сес исолаву чорсадсола доигтанд. Дар кУчаи Лен®
чнноря бохашамате меистод, ки кундаи он дар тУлн aqjjo
пусила. шакли хокаро шрифта, яхудие он Чоро ба устохонаг
кѵ хнадузяи хеш табдил дода буд. Гузашта аз ни, сохтмон»
маркади Ливра Ҳамадонй худ шохиди шахри кадимо будап
КУлоб шуда иетавонист. АфсУс ки бисере аз нуктахоя
таърихиро ба хотири шахри нави КУлобро сохтан хароб
карда буданд- Шахри КУлоб як мехмонхона дошт, ки дар
«Стрелка» ё чоррахаи КУлоб чойгир буд. Мехмонхоная
хукумати хам дошт, ки пушти кинотеатри «Комсомол»
к а pop мегнрифт. Дар сари хар гузар ё махаллаи шахр
магозае фаьолият меиамуд. Аввалин ресторан* «КУлоб»
вахабита буда, он хам дар «Стрелка» карор дошт. Хамов
солхо бозори КУлоб хеле обод буд. Чойхонахояш бо нону
кулчахои шириву каймокй ва асалу ширинии тут ба кас
халоват мебахшид. Дар самти шимоли шахр аз солхои бнст
cap карда, кароргохи Армиям советй мавкеь дошт. Хама
хайати офитсерон ва аскархо аз хисоби халкиятхои
гайриосисй ташкил сфга буд. Яъне, туркману киргиз ва
казоку Узбекро дар ии кароргохи низомй лилаи мумкнн
набуд. Аммо аз халкиятхои Қафкоз хизмат меиамудаид.
ки яке аз онхо бо номи дар командам яккачиии

футболи КУлоб бозй мекард.

Бошандагони шахри КУлобро точикхо, узбекхо, топорхо,
осетинхо, яхудихои Бухорову Самарканд ташкил медодаид.
Тотору осетинхоро солхои ей аз мулкхошон ба ни диёр
бадарга карда буданд. Кавми рус ду-се фоизи ахолии шахрро
ташкил медов. Тоторхо зиёд набудаид. Осетинхо ба пуррагй
Дар Гузари Зовуд икомат иамуда, бонухошон бо дУхтанн
шалвору пирохаяхои коси худ шУхрат доштаид.
Мардхояшон ба каебхои ронандаги, булдозерчигй ва баъзе
корхои чисмонй машгул мешуданд. Албатга, Узбекхои КУлоб
аз чое наомада, балки кавми иукимии миитака буданд.
Бошандагони точики шахр аз чумлаи намояндагони хама

128
нохняхоп кӯхИ бѵдаіід. Ҳатто аз минтакаи Вахнё ва Дарво.і
н Гарм хеле зиёд дар шахри КУлоб зиндагй мекарданд
Метавон гуфт. ки аксари коргарони фабрику заводхои
шахрро мардуми Дарвоз ташкнл медоданд. Муллохояш
бештар аз Вахнё омада буданд. Яхудиён кУхнадУзиву
сартарошхона ва дУконхон обфурУшиву яхмосфуруширо
ухда мекарданд. Бадахшонихо - помнрнхо чанд оила
буданд. ки дар Института педагоги ва дигар муассисахои
шахр ифои вазифа менамуданд. Ванчихо низ хамчунин.

Шахрро котиби якуми партия - Абдулин Загнт
Михайлович ва Исполкомро - Бобохонов Қиниш идора
менамуданд. Абдулин аз кавми тотор буда, Киниш
Бобохонов ба фархангиёни Балчувон махсуб гардида, бо
киблагоҳи ман чанд соле якчоя касби муаллимй доштааст.
Дар хама вазифахои аввалдарачаи шахр намояндагони
минтакаи шнмол кор мекарданд. Махаллихо дар вазифахои
дуюмдарачаву сеюмдарача ифои вазифа менамуданд.
Ногуфта намонад, ки аксари муаллимони мактабхои
хамагонй аз шимоли чумхурй ва Бухорову Самарканд буданд.
Шахр як мактаби русй ба коми Чкалов дошт ва ракамаш як
буд.

СОЛИ АВВАЛИ ТАҲСИЛ ДАР
ОМӮЗИШГОҲИ ПЕДАГОГИ

Рузхои омодагй ба имтихоноти кабул ба поён расид.
Якуми августа соли панчоху шашум имтнхони нахустро,
ки аз забои ва адабиёти точик буд, бо бахои «хуб»
супоридам. Имтихонхон баъдп аз фанхои математика,
таърих ва забоин русй буданд. Тарзи сурат гирифтани
имтнхони таъриху математика чандон дар хотирам
намондааст, аммо днктантнависпам аз забони русй равшан
дар ёдам мондааст. Ин имтихон, ки охирин махсуб мешуд,
дар толори варзишй, ки дар рУйи хавлии дарунии бинои
омӯзишгох карор дошт, сурат гирифт. Муаллиме ворид
шуд, ки рус буду факат русй сУхбат мекард. Исмашро Пашков
гуфт. Руси хеле зебочехраи малламУе буд. Сару либосаш
хам шинам менамуд.МавзУи диктантро дар тахта нависонд1
Порчае аз чанги «Бородино» буд. Бисер равшану бур*
днкта кард. Баъзе каліімахон иоошноро руйн тахта
нависонд. Дар поев боз як бори дигар матнро 6о овози
баланд хонд, то кн мо охирин маротнба навиштаамонро
бисаннем. Силас диктантхоро чамъ карду баромада рафт
РУэи днгараш натичаи нмтихонро дар тахтаи эълояхо
овехтанд ва хам ном хон довталабоне, ки ба омУзишгох кабул
туда буданл Исми май аз рУйи алифбо дар сари рУйхат
ом ад а буд. Баъд аз номи худро дидан дигар хондани
рУйхатро лозим надониста. бо сари баланд, рохи хоиаи
холаи РУзигулро пеш шрифтам, ки дар хиёбони Ленин
карор дошт. Бо шунидани ив хабар холаам хушЯ иэхор
намуд. Язнаам Ҳусейн Ғафуров низ шод шуд. Мефахмндам,
ки дар дохилшавнн май сахми холаам, ки депутата ШУроя
Олии Точикистон буд, калов аст. Худи У низ хамин
омУзишгохро хатм карда буд. Рузигул ва бародаронаш дар
Балчувон аз падару модар ятим мондаанд. Онхоро ба
ятимхона медиханд. Даврони чанг духтарони ятимхонаро
ба кисматхон чумхуря таксим мекунанд. РУзигул ба
омУзншгохи Ку лоб фнристонда мешавад. Он солхо навакак
аз Мархами Конибодом чавоне бо номи Хусейн Ғафуров
омада, дар омУзишгох аз фанхои математика ва физика даре
мегуфгааст. Такдир чунии мешавад, ки У РУзигулро, ки
дух та раки камгапу хаядоярУе бу да аст, маъкул доняста,
харду издивоч мебаидаид. Шавхараш бисер иисони
хушмуомила ва муаддаб буд. Шогирдояи ому.жшгохияш
хеле эхтиромаш мекарданд. Зеро рУзе сарвари омУзишгох
Неъиатов Нусратулло вакти аз коисултатсияи таърих
баромада нам, маро нигох доппу пурсид: «Рост аст, ки ту
чтя нм депутат РУзигул Солехова хастя?». Май ноилоч
тасдик намудам, ки «оре». Ив пурсиш худ чунин маънй
дошт. ки холаам и шора карда будааст. Шояд дар им амали
саиоб язнаам хам даст дошт. Хулоса, донишчуйи
омУзншгохи педагоги игу лай. То дарехо як хафта вахт
доштем, аммо сарварн омУзшшох касеро намсгузошт, ки 6а
хонаашон раваду баъд биёяд. Вазифаи мо синфхонахоро ба
низом даровардан, рУйи хавлиро обпошй намудан ва анчом
додани баъле корхои майда-чуйдае буд, ки чандон зарурат
надопгтанд. РУзе назди чойхона намъ шудем. Неъматов ба
бачае гатил ро доду фармуд, ки назди чойхонаро об пошад.
Исми он донишчУ Мадаминов буд. Ӯ сатилро пурн об
намуда пош дод, ки як чоро хавз карду чанги хокро ба
осмои хезонд. Ҳамон лахза сарвар гУё фармони раками
якашро бароварданй туда, Уро рост моноид ва гуфт: «Ту
обпоширо намедонй, чй навъ дар омУзишгохи ман мехонй.
Ту искулучит шудй». Он бача, ки нисбат ба мо калонтар
буд, «Э, чихели мешава?*,- гуфту табас-сумкунон сафи моро
тарк гуфт. Албатта, фармони сарвар чиддй набуд, зеро он
бача бародари ронандаи исполком Қиниш Бобохонов буд.
Факат ду-се руз то даре мондан чавобамон доданд. Хонобод
рафтам. Надару модар хурсанд будаид, ки фарзандапюн
донишчУ шудааст. Он ду-се рУз охирив рУзхои хаёти май
дар деҳаи Хонобод буд.

Якуми сентябр ба синфхонахо даромадем. Дар гурУх ей
кас менишастанд. Ҳамаашон бо сари баланд ба муаллим
нигох мекарданд. Аввалин муаллиме, ки моро соати аввал
масруф сохт, Турсунов ном дошта, аз забои ва адабиёт даре
мегуфг. Табиист, ки дарси аввал чанбаи насихатгУиву тарбнявй
дорад. Такрибан хафтаи аввал ба хамаи муаллимонам шинос
шудам: Неъматов Н. - сарварн омУзишгох, Каримов Хасан -
муовини сарвар оид ба таълим, Ирфон - муаллими
математика, Пашков — муаллими варзиш. Муллочоиов -
муаллими химия ва дигарон... Муаллимаи русиамон Кабина
Мария Василевна рохбарии гурУхро низ ба Ухда дошт.
Албатта, сатхи дарсгУии муаллимон нисбат ба мактаби
Хонобод баланд буд. Муаллимонамон шахсоне махсуб
мешуданд, ки инеппутхои педагогии Хучанд ва Сталинобод,
институтхои дусолаи муаллимтайёркунй, донишкадахои
Самарканд (Каримовхо), Бухороро (Н. Неъматов) хатм
карда будаид. Табиист, ки он айём КУ лоб кадрхои педагогии

іи
z'/дро ЛUfWi, Лкиуи баше чяионоии им

{Ж-ЪУ ЧМКрХО И(ГУ.ОП/&ц/( Л/^

Д*Р ТТЛ* « »ОХИ 1ИХГМ.1 бо бмчяхону пухгщюии ,ЫиА
оштАі и'Лм> «амудйм. Иихо. Абдукибо/, Гадоен
Ҳомидок. А.ш'{ Ҳафилов, Хаган Валиев, Ҳасаи Ва? ? '
Г>иои Курбоиов, Насим Мукимов, Викнмох Мхьмиші
Гйичяяох, Точигул Мухидлииова, Мохтоббй Ѵустамы-лі-
лигами бу л а ид Абдукибору Файлали а.» Фархор, Ҳ*-,
Валиср. ал Клдучй, Хаган Паганов аз Восеъ, Азиз аз ши
Г)иои ал Муъминобод, Иасим аз шахр, Бикамох »
Хона л инг, Гаичимох аз Шаталов, Тоҷигул аз Курбоншахіц
мешудаид.

Ҳоло як мохи тахеил тамом нашуда буд, ки омУлишгохро
6а пахтачини даъват карданд. Ба ин муиосибат як рУз ваш
доданд, то ки сару либоси пахтачиниро омода намоем.
Ногуфта намонад, ки омУзишгоХ ба хобгох таъминамо*
карда буд ва хамарУэа се маротиба х У рок и гарм медод.
Хобгохамон аз он тарафи куча дар рУ ба рУи бинои таълимя
карор доіігт. Шароитамои олй буд. Ба мо фахмонданд, ки
аз хобгох матрасу болишту кУрпахоямоиро мегирем. Факаг
баъзе либосхои дуюмдарача ва гарм монанди ботинкаву
муза, чома гирифтан лозин иешавад. Ҳамчунин косая
хурокхуря, кошу к, стакан хам бо худ доштан хатмй буд.
Ба ин хотир, мая хам рохи хонаи падариро чониби Хонобод
пеш гирифтан. Ба истигохи назди Ҳазрати Амирчон
баро налам, он чо ки мошиихо ба санти Даханаву Ховаляиг
ва МУТ/Нииобод гох-гохе харакат мекарданд. Чанд соат
иитиаоря кашида будем, ки ишниии боркаше паЛдо гарлил.
Ба иошии иусофирои хучуи оварданд. Попу рейда хама ба
ои час пи лайд, ки роиаида сарашро аз кабина бароварда
/уфт: «Хар кас ки Дахаиа мерааал, мархамат». Май ба зудй
ба болои иошии бароиадам Белой иошии аз мусофирон
яур /пул; хама ба яклягар чафе шуда рост ие исто данд. Он
еакт моюиихои боркаши «газик» дар фаъолият буданд, Ки

лида будим _____ .. _

дар филмхои

чаигй оихоро

'Удам. Моими аз рѵйи

дах

С-поиздах километр дар «-я* '-рахат менам—

IV»
ЮТ і ШИШ 6а Дахана риги да и Сипае хаптт километр іо
Хоиойол яийда рифтам Соат Хифти бегох юуд, ки 6а лехаи
Хоиобод рис идам Хушхол бу дам, ки баъд аз як мох боз
■адару модир ии бародаронамро иебияаи, Бо ии ан.іешихо
ба капля дохил ату дам, вале он чо касс нлбуд Руйи хаяли
на сатил буду на дети ширпалии модар. Огилхо хам холи
яамуд. Хари хангии Холяазар хам ба назар яараемду аспи
толии падар хам. Дарвозаи хоиахо ба иушт боз будиид.
Хайрон монлам, ки ба оила чй вокеа рУй додаасг, ки шпионе
аз зиндагй ба мушохида иамерасад. Ба кУча баромадам яа аз
байни кишлок гузашта то хонаи муаллимам Саид Гурезов
рафтам, ки модараш рУйи хаяли будааст. Маро лидаи замой
сааол кард, ки чй магар намедоиистй, ки шумо аз ин чо
кУчидед. Май гуфтам: «Не, аз кучо. Омадам. ки либосхои
пахтачиннамро тирам, дар хона хеч кас нест. СУхбати рУйи
хавлиро муаллимам шунида аз хона берун баромада, салому
алейк карду баъд гуфт: «Худойназар! Ту аз мунокишаи
нала pa r бо Фозил Салимов огохя допттй. Идорахои болой
6а ин хулоса омаданд, ки хам падарату хам сарвари мактабро
аз итоати маорифи КУлоб ба итоати маорифи нохияи Восеъ
диҳад. Ба назарам падарат ба мактаби Тоскалъаи хочагии
Миралй Махмадалй рафтаасту Фозил Салимов назди
хешовандони завчааш ба авгурбоги Восеъ...». Як иоумедие
фа роям шрифту чй кор карданамро надониста хайрон
мондам. Модари муаллим бисер хохиш иамуд, то ки шабро
дар хонаи онхо гузароида, пагохй равам. Аммо розй
нашудам. «Не мома», гуфтам. Ба КУлоб бармегардам.
Муаллимам чанг кард, ки «ту чихо мегУЯ. Шаб торик
шудааст. Дар ин шабй кучо меравй. То Дахана медонй чй
Кадар рох хает?». Пофишории модару писар бефоида буд,
зеро май аллакай дар лил ахд карда будам, ки шабро дар
Дахана рѵз мекунам. Муаллим то сари рохи калои гуселам
иамуд...

Рохи хокаи хашткилометраро дар як соат тай карда, худро
ба хонаи тагоии НаврУз расондам. Соат дахи шаб туда буд.
Тягом маро дида дар тааччуб моид, ки дар ин нимашаб аз
кучо пайдо шудам. У аз он таре дошт. ки ба хонавода ту
ходисае рУй додаасг. «Ҳа, Худойназар тинчй аст. Очаг ш
аст. Дар іш шабй аз кучо ом ад я?»,- гУён чанд саволр,
рУихам кард. Дар чавоб ход ж:гаи шударо накл намудам
Сипае, «Охи, хамин отат тинч шинад намешавад. Чп лозе,
буд навис-навис.. Ана акнун боз сарсону саргардон, би
хона сохтан л озим»,- гуфт. Бо аддешахоям шабро дар хоне
тагойни НаврУз гузаронда, пагохй ба pox ба ром ада, люшняс
ёфтаму ба Кӯлоб омадам. Холаам хам изхори ташвиш кард
«Хай, хеч ran не, аз хамин хона ягон сару либоси пахтачинв
пайдо мешудагист»,- гуфта бо назари маънидоре ба
шавхараш нигарист. Язнаам дархол сРйи саройшон рафг,
то ки ягон пойпушин кУхнаву шалвору лирохане бароян
пайдо кунад. Ҳамин тавр хам шуд. У сару либосхои худро
бароям омода сохт. Онхоро печондаму ба хобгохамоя
рафтам. Ҳамдарсонам хам омодагии сафари пахта доштанд.

Пагохии дигар хар кадом бо анчоми хобу лахтачинй наздп
хобгох чамъ омадем. Ду чавонс, ки хар сари вакт ба мо
амрхо медоданд, якеаш раиси профсоюза донишчУён буду
дигаре сарвари чавонони омУзишгох. Онхо дар курен сеюм
тахеил мекардаанд. Исми якеаш Сайвалй Рахмонов ва
дигараш Барот Латифов буд. Ҳардуянгон бештар назди
духтархои мо рафта, онхоро тасалло медоданд, ки хеч ran
не, пахтачинй маъракаи хубест, якдигарро мешииосед,
мехнатдУст мешавед. Духтархои мо шармгинона зери чаши
ба он ду менигаристанд. Ҳамин вакт буд, ки сарвари
омУзишгох, ки марди сиёҳчехраву чок буд ва шинами
баром ада дошт, пайдо шуд. Ӯ бо чашмони калон-калони
бозаш морю аз назар мегузаронид. Чашмхояш кариб буд,
ки морю мешикофт. РУяш догхои чечак дошт. Дар назарам
хеле бадвохима намуд. Сардори гурУхи мо Сайвалй
Сафаровро наздаш хонд ва аз омодагихо савол кард. Сарвар
харчи, ки метавонист, худашро бо хайбаташ ба донишчУёни
соли аввал ошно месохт. ДонишчУёни солхои дуюму сеюм,
ки ин холатро аз cap гузаронда буданд, бо табассумҳои
пинхоиЯ, лахзаи сУхбати Неъматовро бо мо мушохада

134
I менамуданд. Сарвар таъкид мекард: «Шумоҳо ҳоло донишҷӯ
і нашудаед. Маъракаи пахтачинй маълум мекунал. ки кадоме
зз щуморо кабул намоем». Ман бо сарн авдаке хам сарварро 1
гУш медодам. Ӯ гох-гохе сӯйи ман менигаристу табассум
мекард. Ба гумонам гуфтани буд, ки «дидй, мая чй хел
сарвар. Ба холаат гӯй, кн ман одами кадррас хастам». Ҳасан
Ватанов ном донишчӯямон, ки як кулохи долондори монанд
ба кулохи Радж Капур дар cap дошт, ин тарафу он тараф
мечунбнд ва худро намоиш доданӣ мешуд. Сарвар 6а ғайр
аз худ намехост, ки каси дигаре боиси таваччУХи моён шавад.
Аз ин рӯ, рафтори Ҳасанро иапазируфт ва танбехаш дод:
«Ха, артист. Чй вактн гапзании ман ин сУву он сӯ мечунбй.
Он бинин пучуки ту ба кй даркор. Кулохаша бинед. Ин
педичулиши Неъматов аст. Ин чо хар хасу хошок хонданаш
мумкин нест. Дар педучилищ назму низоми харбй чорй
аст. Канй Пашков?»- гуфту 6а хар тараф парешояхолона
назар дӯхт. Пашков аз кучое пайдо шуду «ана ман, ин чо,
рафик Неъматов»,- гУён даст ба чакаи cap бурд. Ба Пашков,
ки муаллими варэишу харбиамон буд, фармон дод, ки
донншчУёнро мисли аскархо кагор кунад. Сарвар чониби
духтархо як назар андУхту тасмаи шалворашро росткунон
тарафн синфхои болой рафт. Он чо хам хеле садо баланд
кард. Мошинхои боркаш хам аз нохияи Восеъ кагор
шуданд. Саворшавй огоз ёфг. Ба хар мошин 20-25 нафарй
бор карданд. Духтархоро ба мошини алохида шинонданд.
Хамон рУз кучаи Карл Маркс пур аз мошинхои хочагихои
минтака шуд. ДонишчУёни Институти педагоги,
ОмУзишгохи тиббй хам ба мошинхо мечаспиданд. Ҳар
хочагиву ноҳия донишчУёнашонро чудо мекарданд. Сарвари
омУзишгохи мо дар кУчан сангфаршн Карл Маркс болову
поён мерафт ва кушиш мекард, ки дар сари корвони
мошинхо махз «педучилищ»-и у карор бигирад. Абдулину
Бобохонову дигар рохбарони нохияхо чое чамъ омада, факат
гУшхо ба дахони Абдулин мезаданд, ки бо дастпаронихо
боиси таваччУХи хамагон мегардид. ГУё он руз дар КУлоб
Хеч кори дигаре сурат намегирнфт. Баъд аз як соат шахр аз
доиншчѵёи холл шуд. Корвони мошннҳо аз шахр бев*
шудз. 6а тохрохн КУлоб— Арал ва баъд Фархору но2
Москва ворвд гарднд. Корвони омУзншгохн педагог*
маркази нохиян Аралро гузашта. ба дастм рост xapasj.
намуд. Бак» тай намудани ду-ее километр ба дат ц
гаигга. 6а аввалнн дехан хочагии ■* Коммунизм* ворщ
гардад- Мо—второ наздн мактабн деха карор додана Барщ
гурт хи мо ду синфхона чудо шуд. Ману Абдукибор,
Файзалп. Азиз, Эмом, Салим ва ду-се каси дигар хонаерв
интнхоб намудем. Деха пур аз доиишчУ шуд. Бачахоа
кншлок моро аз дур тамошо мекарданд. Духтархоро ба
хонан валом бригадире чо ба чо намуданд. Рохбари гурт
мо Турсунов Т. мукаррар гардид. Азбаски рУз дар пеш бух
моро баъд и чопгг ба майдони пахта сафарбар карда нд.
Пахтаэор 6а деха часпкдагя буд. Ҳоло на хама халта — фаргух
доштанд. Барон ду-се кас як фартук доданд.

Пагохии дигар субхи соднк муаллнм Турсунов хамаговро
бедор кард. Як пиёлаи чой гирифтему фартукхо сари гардан
майдони пахтаеро 6а масофаи 100-200 метр дар ихтиср карор
додем. Мо 6о донишчУённ соли дуюм дар як майдон ба
пахтачиня оғоз намудем. Байни ЧУякн пахта карор гнрифта.
ба андеша дола шудам. Дар фикри он будам, ки чЯ навь
шавад, кн аз муаллнм чавоб шраму ба дехан Тоскальа
равам. То хол намедо нистам, ки он деха ва хочагии МиралЯ
Махмадаля дар кадом с амт карор дорад. РУэе иякти чоигт,
баьди шУрбои макарониро хУрдан аз бригадир пурсидам.
ки Тоскалъа дар кучост? У бидуии мулохиаае гуфт: «Э,
ба чал содае. Ҳо, аиа Хамом деха», ки дар он тар л фи дарён
Суржиб чой гирифтааст, Тоскальа мчбошад. Пи чнрбуіи
хочагии ойозадори Ленин мет». Дадтро ба ш-чшни ивііідолои
наму/іяму ба ни с? ниток нардам. Мар а» он маёдоии пахтам
НО нж мнеммбур нарда лмреро м*гуа*мп. /и х;,и Іогнальм
аур ш***ог% нмАуя lima* чЯ tamp чмтоб и у(лидли ба роим
ншчум иуртч* ** мм о уб мешуд Дмж р* ,и н*хт»>/ини нш и
сир «иуду бetoator чурьмг мтмудм, бт муал/шмн ро*ты.,НШт
/ /W у но* нтятРьро мрт /ют/чм 'ічюч и/и очи
бѵдл. 6u кадри донішіЧУ мерасиданд. Баъди шунидани кигсаи
хонаводаву падар ва махсусан бо доиистаии ин ки май чихни
р?лкгѵ.і Солехова кастам, Ту рту нов чанде ба андеша рафту
барон ду рУз рухсатам дод. Пагохй хамдарсон чониби
■ахтазор шитофтанду ман тарафи марками почин харакат
намудам. Дар «вокзал»-и нохия аз чанд мусофир савол
кардам, ки чй навъ худро ба деҳаи Тоскалъа расонам.
Маълум шуд, ки он но пункти пахта будаасту мошинхо
барон овардавя пахта ба заводи К?лоб аз ин рох зуд-зуд
негу за ранд, Ҳамин тавр мошини боркашеро нигох допттам.
Ронанда ба хушй дар пахлуяш чоям доду пурсид, ки бачаи
кП мешавам. Ман бо ифтихор гуфтам, ки писари Асо Со дик
иешавам. Ронанда хеле фикр карду баъд гуфт, ки дар
Тоскалъа бо ин ном муаллнме кор намеку над. «Амак», -
гуфтам ба ронанда. «Падари ман як мох шуд, ки аз Хонобод
ба он но кӯчидааст. Аз ин рУ, холо шумо Уро намешиносед»
«Ха, ха, ин хел гУйъ, гУён сари мавзУъхои дигар
сУхбаткунон вакти чошт маро ба назди пункти пахта
фаровард. Акнун аз мошин фаромада, аз касе пурсиданй
будам, ки хонан Асо Со ди к дар кучо бошад, садом мода рам
ба гущам рас ид, ки «Худойназарчон, Худойиазарчон, ана
хонаи мо. Ба ин тараф биё, май пушти девор хастам».
Тарафи садо нигаристам, ки сари модар бо дока и сафедаш
аз пушти девор намоён буд. Бечора модар хар рУз соатхо
пуни и деоори хавлй, ки сари рох буд, карор гири()яа рохи
бачааш - Худойназарро мепойидааст. Модар даст
мегардонду худ нушт-пушти девор чониби ларвозаи хавлй
ме/іанид. Ман хам садои модарро таъкибкунон назди дарвоза
расидам. Модар чунон хурейИД буд, ки гУб дахсолахо
бачаяшро НДДИДааст. Маро ба огУШ гирифгу узр хост, ки
хабар карда нитаионж таяид, ки ба ин чо куч бастаанд
Модар миро белой кит шинонду кисеи и кѵчбаидиамоиро
и/и/ма дод «І»ж*р тяѵчилЯ куч бпетем»,- мегуфт модар,
«Огам бо Фо;/ил Сидим а» он чо мис w ки ііеш кардяид
Ом/ Ш буд, Фоаил Силимро м/илуб кирд, иммо ѵ, к и
o/wmw/иіи дар и/юрихои белой кор мек/ір/шнд, ю- .анд, ки
^Нрлӯяшонро чазо диханд. Аз ин чост, қн отаг Ҳа)(
мактабро интихоб карду баъди як хафтаи оголи дарсм £
ин чо кУч бастем. Бишин бачам, холи хозир отат аз
меояду боз ҳудаш равшантар мавзЯьро мефахмонад»ryj,
чониби хона рафта дастархон орост. Дар отаіцдон чойчтц
монд ва боз наздам нишасту слру рӯямро навозиш кард^
гирифт. Додарчахоям бо хохарчаам гирдамро печонда
буданду тамошоям мекарданд. Холназарро иадндам. Ӯ дар
мактаби дахсолая Арал мехондааст, ки дар масофаи паиҷ
километр дуртар аз Тоскальа карор доштааст. Баъди дарс
дар хочагЯ кор мекардааст. Ман хам чӣ навъ ба Хонобод
рафтанаму хонаро холя дидаиамро барон модар нам
намудам. «Хайрият,- гуфтам,- Санд Гурезов ба мактаби
Тоскалъа роххат шрифтами падарро медонистааст, вагарна
саргардон мешудам, то ки сурогаатонро пайдо намоям».
Модар хеле афсУсхӯрИ кард ва падарро то чое гунахгор
шуморид, ки «карор намсшнна, нобудашон, охи кй чя хел
даре мета. Мехоҳа, ки хама мисли У дарс бтан. Навшпг-
навишт, худша бечо калан...»,- давом медод сУхбаташро
модар. Бак-баки чУши чойнак Уро аз шикоят карданхош
боздошт. Падарам хам аз мактаб омад. ОгУшам карду
сарамро дастмол намуд. СУхбати мо соате давом дошт. кя
падар ба басти дуюми дарсаш боз мактаб рафт. Модарам
хар чи ки аз шнриннву мағзу чағз барон мая пинхон карда
буд, болон дастархон гуэошт. Ин холат худро мнсли шох
эхсос менамудам.

Хавлии мо дар байня деха буда, замнни кишти пиёзу
картошка дошт. Руйи хавля тутн бузурге мавчуд 6у да, зери
он кати чУбии падар, ки ба хама чо, ки мекУчнд аввал онро
чамъ намуда ба хархо бор мекард, гузошта шуда буд. Он
тарафтар суфаи гнля вокеъ буд. ТанУря нонпазя хам бар
Чой буд. Иноратя лист аз ду хона- яке калону днгаре хУрд
иборат буд. Яьне падарро ба хонаи обод чо ба чо карда
будаяд. Ду рУз мехмоым хонаи падаря туда, вакти
муаШяшгардяда худро ба гурУхамон пайаастам.
Хамдарсонамро 6о кудчахоя ширин модар ва гУпгги бнрёя

J38
хМондорй намудам. Хушхол будам, ки хонаи нави падарро
дНда тавонистам. Надару модар хам ором шуданд, ки
фарэанди донишчӯяшонро диданд. Рӯзхои дигар
оахтачиниам босамар сурат шрифт. Тачрибаи пахтачинй,
іл аз пахтазорхои Хонобод дар тӯли се сол бардошта будам,
пн чо натичаи дилхох медод. Кӯшнш бар он доштам, ки
зііёдтар пахта бичинаму аз хисоби пули бадастомада барон
худсару либос бихарам, зеро ба умеди маоши падар шуданро
аііб медоннстам. Бо 60-80 рубл чй тавр метавоннст хафт
касро нон днхаду пӯшонад. Дар муддати пахтачинй як
бегохии якшанбе падар омаду аз муаллим ичозат пурейда,
маро 6а хонаи рафики солхои чавониаш Абирови Узбек, ки
дар иаадики нохия икомат дошт, мехмонй бурд. Рафнкаш
иштирокчии чанг буда, аз як пой махрум туда будаасг.
Онхо аз солхои дар Момайй икомат доштан бо якдигар
дӯст буданд. Зани у аз точикони Момайй буда, хеле бонуи
мехмоннавоз маълумам шуд. Рузгорашон хам бад набуд.
Ба хар ход падар боис шуд, ки як шаб хам бошад, дар
шароити хубтар истнрохат кунам.

Маъракаи пахтачинй то панчуми ноябр идома ёфт. Шахр
рафтсму боз ба хобгох чо ба чо шудем. Дар чаши и ноября
иштироки донншчУён хатмй буд. Моро дастачамъй ба
Хаммом бурданд. Пеш аз хаммом муйи сарро ба тартиб
овардем. Дар пеши cap муй мондам. Соате хам харндам,
зеро дар чамъомаде сарварамон Неъматов чунин изхор
дошт: «Ҳар донишчУи педучилищ бояд соати дастй дошта
бошад Муйи cap монад ва ба низом либос пУшад». Муйи
cap мондаму аммо як гУшаи дилам меларзид, ки як шаргн
падарро вайрон кардам. Яъне дар Хонобод кабл аз ин ки
маро барон хондан ба КУлоб бифнристад, дар хузури модар
се шартро наздам гуэошт: я кум - шароб наменУшам, дуюм
- мУйи cap намемонам ва сеюм енгор намекашам. Маи хам
ваъда дода будам, ки хатман аз гуфтаи падар берун
ніяебароям. Вале май ба хамдарсоиам таклид иамуда, дар
соли аввали доиишчУй як шарти падарро вайрон намудам
ЯУя хафтѵм оойзанон аз назди рохбарони шахр гузаштаму
«■vi —«■ мра*м во ПАЛ«ру моллр л:і бародара,

■кчѵаам Сі«ѵ ттибоси тв дар бар. соат дар ласт, мѵй.і cap
раапмгг waa mW ва хакгаа падар садом гѵён даромада*.
№дар *w >«екпшаст_ Нав во модар оғӯш кушод*

ікхам шв шнр •* вь»т фаромаду « Ха. тармарг ваъдаро ичро
»а. • ш-твт nr гаркай тудя ха*.- г9«н аз туг ях
босшкдзгро во кордчааш бурнду дар почакхоях
I модар маро во ог9ш катила, зарбав
тутро во хул чабул тартан гнрнфтѵ хамзамон ба
нт л Т гтфт: «Мадни таро бечорара мезаяП, охі.
Мужооошавамбвр хам мУйш cap дошт-ку! *. Ин харфв
■влар во «авр тгъснр гарду наздаи тутро ба як тараф |
яараовт- Маро модір навоздшкуион 6а хона даровард.
Балла чаш аажза схвпн надар баромад: «Худойназар. нв
Шам. Шартхон днгарро вайрон накуяя шуд. Майло
poo, и во щи Сипае наздаш шиноях

Додарчахоям бошанд. ва соати
Хайрон мовда буданд, ки дар дожили
харакат мекунад. Сару либос ва соату мУйи сараи
аз хама бг іи ва мода рам маъкул афтода буд. Холназар аз
долами май чанлон шод набуд. Хасад мебурд, ранік дошт
Аз падар иалол буд. ки Уро барон дар шахр хондам сафарбар
накард. Борхо ва падар эрод шрифта, чуръат иишон дода
мегуфг «Чй ма баяаи угай хастм, ки ба чое намебарй, дар
шахр намехононй*. Падар чиддиёна чавоб медод: «Ту дар
шахр хонда наметавонй. Ба май хонда ни ту маълум аст.
Аммо Худойназар дигар ост. Саводи У аз бисере муаллимога

мактаби Тоскалъа ба дадд зет. Ман аз ин бача умедхои калов
дорам. Ту синфи дахумро хамом кун, баъд мебинам ба ягой
мактаб рухсатат меднхам, то кн маълумоти олй гиря».

Баъд ал чашни ноябр акнун дарехомон ба назму низом
даромада. аитакр ба донншхои нав ошно мешудем. ки барфн
бисер шуду пахтан ношукуфта эери барф монд. Аз хамин
сабаб моёнро дар толори варзншЯ катор кардавд.
Сарварамон довншчУёиро cap то по аз назар г у зароила,
сипае амр вамуд, ки мУзадором ду калам ба пеш бароянд

140
І^рбахтона. хамом рӯз мӯза пӯшила дарс рафта будам.
цгьчатов фирмой дол. ки худи хозир музадоронро 6а сахрои
х0чаіімі Жданов мебаранд. Донишҷӯёне, кн он руз бемӯза
іѴЧДдл буданд, амр гирифтанд, ки лагох соатн нӯх бо мӯза
м днбоси гарм ҳознр шаванд. Дар натича донншчӯёни соли
авва IV дуюму сеюму чорумро дуюмбора барон «то кӯраки
охірин чидани пахта» сафарбар карданд. Дар мактаби дехаи
Лшкӯтал чо ба чо шудем. Дар гурӯхи мо Иззат гуфтани
донишчӯ аз хамон деха буд. Ӯ баъзе хамдарсонашро дар
хонаашон чой дод, ки ман хам будам. Нисбат ба шроити
мактаби дех хонан бригадири хочагй бехтар буд, албапа.
Сардори умумии пахтачинхо Саймиддин Шамсов ном
I муаллим, ки аз факни биология ва химия дарс мегуфту
хатмкардаи Института ба номи Кирови Ленинобод буд,
таъин гардид. Ӯ шахси сахтгиру принсипнок ва то чое дагал
I буд. Тартиби кӯракчияӣ чунин буд: ду доиишчӯи мӯзадор
банди аргамчини гафсро аз ду тараф дошта, 6а масофая се-
чор Чӯяк карор шрифта, баробар 6а пеш харакат мекарданд,

I то ки барфи буттаҳои пахтаро резонанд. Сипас аз оупгги
оихо донишчӯёни дигар бо дасткашакхои латгагй кӯракро
чида 6а халтаву фартукҳо меандохтанд. Барои хар донишчӯ
норма мукаррар гардида буд, ки 500 кило кӯракро ташкил
1 медод. Трактори телешка бо тарозуву шахси мутасаддӣ
[ кӯракро баркашида мегирифтанду муаллим 6а дафгараш
ёддошт менамуд. Хеле душвор буд ин тарзи пахтачинй.
г. Донишчӯёии синфхои болой ба хулосаи дигар омаданд. Чаид
нафаре аз онхо шабона ба анбори кӯрак, ки он чо чандсад
тонна чамъ шуда буд, даромада кӯраки чидашударо ба
линчахо андохта, баъд ба байни замин бурда, чо-чо
мерехтанд. Рӯзи дигар онхо маҳз хамон чӯякхоро интихоб
харда, то соати дахи пагохӣ 500 килой кӯрак чида ба
хирмани хочагй мерехтанд. Соатҳои бокимондаи рӯз
истирохат мекарданд. Рӯзе сардори хочагй мебннад, ки хеч
не ки кӯрак зиёд чамъ шавад. Аз ин чост, ки сирри сннфхои
болой, асосан чорумхо, фош гардид. Ба хамин тартиб,
понздаҳ рӯз азоб кашида, маъракаи дуюми пахтачиниро ҳам
ба поён расондем. Боз андаки дигар хондёмѵ сессщ,
зимистонй ofоз ёфг. Имтихону санчишхоро сѵпоридем. я*
хафта таътил эълон шуд. Табнист, ки ин рУзхоро дар назда
палару модар гузарондам Чоште ба хонаи мо чанд таи а
хамкорони падар мехмон шуданд Падар маро бо онхо шине*
кард. Муаллимон ба хушй маро кабул намуданд, aj
барномахои таълимП саволхо додаяд. Нимсолая дуюми
тахсил чиддшар сурат шрифт. Ҳис намудам, ки талабот
ни чо сахттар аст.

Махз аз нимсолаи дуюми тахсил ба шинохти омУзишгох
ва сохтори он мутаваччех гардядам. ОмУзишгох чорсола
буд. Он снрф и»11 іиін мактабя ибтидоя тайёр менамуд.
Соле ду дафъа санчишу иктяхояхояш сурат мегирифт. Агар
дар мактабя дахсола дар сол чор чоряк расмияг дошта бошал.
ин оду моряк буд. Тамоин фанхое. кя дар мактабя дахсола
тадрие шиш ш і дар омУзяшгох низ онхоро чехондеч. 6а
ни тафонут, кя баьзе фаяхои хос 6а барномахои таълимии
ои • зишгох, зарсхои методикаи таьлими фанхои

забоя, адабиёт, таърих ва дарсхои хушнависЯ, наччори.
таърнхя хизби коммунист ва гаіра низ ин чо хонда
мешуданд. Дар соли сеюму чоруми тахсил тачрибаи
ом?згоря сурат мегирифт. Аз ин част, ки дар омУзишгох
Дарси педагогика аз асоситария фан махсуб мегардид.
Гузашта аз ин, метавон гуфт, ки дар омУзншгохн педагогии
Ку лоб бехтарии муаллимон кор мекарданд. Баъзехоро аз
мактабхои шахр даъват меаамуданд. Масалан, Ризоев ном
муаллим аз мактаби Ленин барон мо дарси география медод.
Бисер муаллями чиддя ва довишманд, аз мардуми шимоли
чумхуря буд. Географияи иктисодии советиро хеле олЯ даре
мегуфт. Дар соли аавали тахсил муаллими математикаамон,
ки дар оғоэ Ирфон буд. дигар шуд. Намедоиам чаро Ирфон
рУзи аввали сентябр даре гуфту баъд ба кучое рафт.
Шуи идам, ки У ба Сталтюбод рафтааст. Ба ивази эшов
чавони зебое бо номи Рахмоиов Шариф даре дод, ки хеле
бо донгапЧУён наздик буд. Бо мо волейбол бозя мекард,
шабхо дар сиифхонахо даре тайёр мекард. Ба у дар руйи

142
хавлии омӯзишгох хоначае дода буданд, зеро мучаррад буд.

I Мегуфганд, ки ба карибй мактаби олиро дар Сталинобод
хатм намудааст.

Дарсхои сарвари омУзишгох - Неъматов, ки таърихи
СССР буд, чолиб мегузаштанд. Дарси У чандон душворй
надошт, худамон аз китоб хонда маълумоти даркориро
бардошта метавонистем. Аммо тарзи дарсгӯияш хастакунанда
иабуд, балки тамоми 45 дакика мо ба рафторхои
гайричашмдошти вай назора мекардему даруни дил
механдидем. Вай хамаи донишчУёнро 6о «тагохошон»
мешинохт. Масалан, Абдукибор бародари корманди
прокуратура, Валӣ Ҳасан писари бригадири пешкадами
! хочагии «Коммунизм», Хасан Ватанов писари
кахрамонмодар, Насим фарзанди Мукимов, ки дар
исполкоми шахр кор мекард ва гайра. Назар ба мушохидаи
сарвари омузишгох дар гурухи мо ягон донишчУи бесохиб
намехонд. Яъне, вакти даре сари мавзУи марбута бештар
сУхбат менамуд ва баъд омУзишгохро дар КУлоб ягона
муассисаи таълимиву илмй мешуморид. Ректори
Инстшутро, ки исмаш Хочаев буду шиками бузурге дошт,
бисер бад медид. Вахте ки Хочаев аз бинои кУхнаи
Институт баромада, ба чониби бинои нав мерафт, Неъматов
тамоми чараёни рохгардии Уро зери назар карор дода, ба
мо мегуфт: «Бинед, бинед, он шикамбаро. Ана хамон ректор
аст, вая калаш нест». Мо хайрон мемондем, ки ректор ба
дарси таърихи СССР чй муносибате допета бошад... Дарсхои
адабиёту забои, математика, география, биология, химия
ва физика донишдиханда буданд. Соли аввали тахеил мо
як даста донишчУёни ташиаи илм бо хам муттахид туда, аз
рУйи чадвали хосаи худ даре мехондем. Моххои май ва
июни соли панчоху хафгум - чамъбасти соли аввал- дар
чаманзори боги истирохатии Сталин гузашт. Абдукибор,
Азиз, Ҳасан Валй, Эмом ва май кампалхоро шрифта таги
тана мекардему болои чаманзор то торик шудани рУз ба
имтихонхо тайёрй медидем. Агар аз хонаҳомон ёрии пулие
мерасид, гохе пирошкии гУштй, ки дар бог мепухтанд,
чехлркл' ч. «тар нс 6а хуроки оигіангох гг—і;щ Mrwj4|(
Моха **>н. ки аибчоаш гари буд. «ар кдаом полощІ
іишді три <ммчѵбхом к учли Карл Марасро го
бац мекарргм Ламами «ар сара самчгб аабоамииЛ
чіааіпаи чааоай игоб «падал чумкин буд. Фаштаам
as сада дуюм. ки лпиааі Г«аачгич буд. асаидпи пц
г ччгби ааі.іа хобгпхро аааалгар у бамд meant Он шщ
км кУаахоа Ку юб бемоамм будлмл. я«афа чоиаг
намешуд. Дар мачмУь иаьр.ікан табора ба имгихмиа
тобапоаа, «тогда, дар сяяфяотяхо мауиві То д*р 4»
иуддлнмоаа ааабатча «аре іаМр леи арата Ьн імѣр а
кнтобхои аарса аа кагобхоиаа омулишгох агарное Аше
гмрнфта. аар итхаати муайяи хонда. бармегараммдгм Ь»
хамив минвол. соли лакали тахсилро бомуааффмм»
чамъбаст аамуаам. На со ле бу л, км ба му хита «акр и
доиишаидузл худро мутобак сохтам. Ьакн сирру атреуе
ларсомУ іиро ід шрифтам аа би мохиити яоаааи сарфми
рифтам

ТОСКАЛЪА

Луруст аст. ки аар ту ли аж соли тахсил аар ОмУлангои
педагогии Куло6 чиид маротиба ба хвиии иадара рофтаи
Аммо м аваалю аа лу се рта яиба и anna иамебфг аа аа мн
рУ <м навь де ха буааии Тосиааааро ивнигоиигтиг Лкиуи.
ки таътиаи гобистона оюз «фт. чана витоби балете аа
юггобхоіыи амУаиииох гирифгаиу ба Тогнааиа рафгам
Гакрибан ду мох оа чо иондаи (Іактвиро Лсготар аар
иоиа 6о кмтобхоия негу «др аилам Дар ИИ аех хулямро
тамомаи бетона медидам Кастро иа а» ч.пюихо ним
калонсолон намешииохтан Баьэе мѵАглфедоиѵ
хамсоазаихо. ки 6а хоиаа мо мсоналлмлу маро йоаоо китов

медидаид. аа модарам сааол исаардаид. нт д.

Модар «и У ХИ карла мегуфт «Иа Дача* И|ДМ
аияалааш аст*. Модари май ба он мартам чааои
ки хамсоихо бовар миищмим. ки Хо/мд-ьц, мгптмгд.

1 '•*** писари
А., НК чост. кн модар маро хам писари Пай п.тон
-д іо кн ч.ішміі бал 6а хонадои иараслд. Лар хамам
0,04 ал модар < авол кардам, кн чаро f маро аз зама
^.«и вшр Л.КМІ кард. Модар ханднду гуфт: «Оха. гтам
бовар намеку нанд Баром хамин Холиазарро угай
,ѵфіам Туро ку п анда буданд. ба самый оахо чя чааоб
дадак иуикаи агт?» Покеан, пакте кн иаллр аз Хонобод ба
futtiu кучм. бошндагонм доха маро налнда буданд. Аз
0 рг, баром цисомхо мам аз мех моя беш нлбудам.

Топила дехаи охарааа хочагаа Мирадя Махмадаля
ЙѴ4 Он дар слриди аохаам Кизилмазор - Совет карор
00 Пары Сурхоб, и саргвхаа дар Сарм Хогору Балчуаоя
агіояаі. аа сайта роста Тоскалъа гузашта, дар Гулистон
|в рУда £хсу. ка аз тарифа ГаміагУру Хонободу Пушиёни
Бозоау Поіма, Іймпемас, Кафтархоад аа маркам аохаам
•ал мгоиад. якчо туда, сааас аз сайта роста дехаа
Соиоячая хочагаа «Чядсолалі»-а Фархор гузашта ба дарён
(Ьач акчоа метардяд. Намедоаам, ка Сурхобу Ежу, ка як
.мрг игтаад. чя вонг метарад Шояд Сурхоб, зеро дар
aotea аохаам Фархор хочдгме. ка шолншіршір act, іюня
«Сурхоб» ро дорад. Вокеая, ая рУдро баром сурхоба
буданлш. Сурхоб НЦМН.1ДЛНЛ

Тавре ка дма шуд, Тоскальа аз оба Сурхоб впвфода
мгіаиуд. Чааиая табяЯ мадошт, агар обхов гагшкни
Сурхобро сарфа вазар кумем. Тогкалъа дехаа кааоагро
имомд- Бооаяддгоядя аз Сара Хосор, Балчуюм аа Кули
Сгфмсн исбомшд, ка дар баааадяя Балчуаоа карор лота,
а Шаршри шокрохя Ку лоб - Сгалммобод намудор ап.

Ия деха ба хсч сурат маакея фврхаагам гуэаат мадоогг.

Дар огоз ообгоха деха дар балаадя, ка ходо замаяв кмштя
г «ядуму чая аст. карор доягтааст. Шояд он даароя
моддоронн Узбек дар хамом ба.іамдм рУз меіуиргшщдааад.

Каш наши башцвро хам иедмхад. Аз ни рг. дехахое,
ка бо комм каш каіааоагя найдо клрдааял. чумов мет,
и оя ба каш нргнбот дорад. Ба ая макая млрдум, кг
птая ( И ва бакди чаш ба гахдашт км багтамд. майлош

афш. *« р’л* Сурхоб иохй мсгиряфтам Ия рУзхо
^ѵиъахоя бо ман хамрохй мсиамуд. Хиеллтя хуби у оя
**' (| И<|К ,н мохягяряя ман смоле яамедод ы боягя
рядами иохяхо намета рлид.

хамил таътнл бо як чавони 6а худ хамсол ояпю
рн км худро аз авлодн Мярлошоея Сухгош мгдояягт
у (ок-гоч ба яахія ман мсомал на хам иаро ба хояааяюя
у.і ипица Влктхое, кн ба хонан пай мерафтам, хамсінл
0, чашмам дух тарахн балаидкоиату гандумгуя іа
л<яп^Т иехУрд. кн бо мягоххон дуддонааш маро ба
худ мдфгун месохт Ал ня пост, кн хар дафъа, кн оя дУст
мр юяіякін бурдаян меінуд, мам шарм аз оя шатан, км
мдгхіарак чм фиар хохад кард Як маротяба чуръат намуда
пугалам, кн оя дуктараая яирмгяя каст? Он дуст чавоб
«а и «тохарам мгаиаад». Метааоя гуфг, кн оя таътил
ба ютяря чаяд маротяба чашм ба чашм хУрдаяам ба он
jgrrapaa халояіібахяі гузашт. Чп шуд, кн днгар оя духтарро
МММ Шонд оя дуллона чашм ба чашм заданхоя мо аз
мхуттяа ояморяиямя няяюяахоя ншкн чаяоия буд. Оя

итихлро хеле лаззатбахш мед ядам на го.чс хаягомя
яугыаая «Духтіря каоятам» я А.С. Пушкин он нигоххои
[ дшоидиу иаъиядор ба сараи мезаду сахяфахоро
I кцошрдон игкардаму чязе ба маг зам намсдаромад. Ope,

[ я КЯГОХХО пакт и дар мнэіі да рея яяпастаяам хунту
хзбамро иебурхаяд па лахак худро болоя катя чУбин оя
«ня. км эсри чоілобя аятур карор доят, медцдам. Бале,
чп шуд. кв ангар оя яягоххоро над идам, балки оя чашмопи
ябоя флтоп яасябя чааоа лига ре гарднд. Гохе. кн оя дУстро
яелшм, шарм медопгтам. кя пуреам: «Хохарат чй шуд».
Ок дугтам хам аз мягоххои чаямояя мо огохя дошт, вале
«■нор яамвгохт. Шняогояг, кя дар Тоскалъа вокеъ шуд.
па імш таътмл дар замяям хамом яягоххо котима
(фт. Кяссахоя Тоскалъа холо ба поём нарасидаанд. балка
шаяоажхоя дмгаргро дар япя хохед хонд

147
СОЛИ ДУЮМИ ТАҲСИЛ дар
ОМӮЗИШГОҲ

Биступанчуми август» соли панчоҳу хафтум Тоскальа І
тарк гуфта, чониби КУлоб рох пеш гирифтам. Тартиб
буд. To огози дарсхо бояд хобгох мегирифтем, клобь
заруриро пайдо менам уд ем ва дафтару калам та**,
мекардем. Яъне он даврон тахсили ҳарсола талаботн хоа
худро дошт. Чадвали дарсхоро пешакя навишта мегирифтем.
Сари дарсхои наву муаллимони ношинос ба анлеша
мерафтем. Муҳнмаш ин ки бо писарону духтарони солі
аввал ошно мешудем ва хар кас барои худ «каплоа»
интихоб менамуд, чунон ки синфхои болой 6о духтаро*
мо як сол кабл хамин тавр муносибат карла будавд. Со.е
дуюми тахснл акнун мо на он донишчУёне будем, кн як ем
кабл шармпшу бечуръат худро эхсос менамудем, балки аз
донишчУёни солхои сеюму чорум мовданя надоштем. Ҳамии
буд, ки дар миёни мо хам «каллонгириву» «апахонгирй»
шурӯъ шуд. «Қаплон» истилохи рамзЯ бу да маънии
маъшукаро дошт. «Апагиря» маънии миёнравро мегнрифт.
Чавон барои духтари хостаашро «каллой» кардан, аз апааш
нсгифода мебурд. Ҳар хостае, ки харду чониб доит
бошаяд, ба воснтаи «апа» амалЯ мешуд. Апагириву
каплонлоря 6а хар кас муяссар намешуд. Ба ин чумла аз
курсхои болоя Самариддин, Сабза. Сафар, Бердй.
Холму род, Барот. Сайваля ва чанд донишчУйи дигар дохил
мешуданд. ки хам «апа» доштанд ва хам «каплои». «Апа»
метавонист аз хамкурсони худ бошад, аммо «каплои»
бештар аз хисоби духтархои курсхои поён я чустучУ
мегардид. Ии чихат дар омузишгохи педагоги ва хам
институту омузишгохи тиббя ба хукми аиъана даромада буд.

Албат га, соли луюми тахснл мал ба ин дарачахо на рас идя
будам. вале Абдукибор аллакай дар хамин чода карор
гирифт: Махтоббиро апахон гиряфт, ки у Парчамохро барои
«каплои* шудан омода сохт. Маи хам апахон допггам. аммо

148
на ба максади «каплон» пайдо кардан. Апахони ман
Точиниго ном хамкурсам буд, ки дар сол аз ман калон буд.
ӯ, ки дар Курбоншахид хамсояи холаи Сафа pry лам буд,
хѵд мехост, ки сару либоси маро шӯяд ва мехрубонп кунад.
Пн вазифаро барояш холаам фармуда буд. Табинст, ки баъэе
хамдарсонам, мисли Хасан, Эмом, Сайвалй, Азиз хам барон
ба чодаи анагириву каплонгирй омодагй мегирифтанд. ВохУрй
бо «каплон» дар огоз ба воситаи фаъолияти «апахон» сурат
мегирифт. Додар барон а паву каплон билета кино меовард.
Билетхо се чой доштаид. апа, каплон додар. Фили, ки шурӯъ
шуд, нахустин сӯҳбатҳои дилдодагон низ огоз меёфт. Агар
додар шУхтабнат бошаду каплонро гохе «азият* доданй
шавад, каплон, «апа, и додарут чихелияй?», мегуфт. Апа
охистакак ба ГУ ши каплон мегуфт: «хеч ran не, У дУстат
медорад...». Аммо нн нахусімулокот аз назари хамдарсон
берун намемонд. Пагохии дигар медонистем, ки дар
кинотеатри «Комсомол» кадоме аз апаву каплон дар якчоягй
бо додар «филм тамошо намудааст*. Соате ба мухокимаи
ин мавзУъ сарф мешуд. Апа табассум мекард, каплон cap ба
поён мефаровард. додар ифтихор менамуд. Ифтихор аз
он, ки ба чунин «дард» додархон днгари хамдарсаш кабл
аз У расида натавонистаанд. Маънии дигари «каплон» он
буд, ки духтар банд эълон мешуд. Додаршавандахо ба У
чашм намедУхтанд. То давраи муайян каплон моли шахспн
як додар мегардид. Вакте ки миёни додару каплон дилсардй
рух медод, ин ходиса низ назди дигарон ошкор мешуд ва
имкон дошт, ки додарн днгаре он духтарро каплон интихоб
менамуд. Агар додару каплон якдигарро вокеан дуст
медоштанду дар оянда такдирро бо хам диданй мешуданд,
хеч гох аз худуди одоби шаркй дур нарафта, балки бо
гузашти ду-се сол тӯйи арӯсй баргузор менамуданд. Гузапгта
аз ин, каплон дар хеч сурат ба маънии «духтарн бехудагард»
фахмида намешуд. Боз такрор мекунам, ки на хар духтар
6а макоми каплонй мерасид. Масалан, дар курси чорум
духтаре мехонд, ки номаш Зебо буд. Ӯ хамеша бо хамдарсаш
Зебинисо, ки хохари Низорамо Зарифова буд, якчо

149
ғтузор чекард Мо мешунидем, ки мегѵфтаяд
-ѵлл-тснн писари Нкюрамо Зарифова - Асламшо.\ *"4
лар Университет мехонад*. Ба иборам дигар, Асланѣ
кя соли 1956 омУзишгохро хатм карда буд, вакти ховда^

SW

он духтарро банд карда, ё ба сифати «каплонн» пази(_
буд Лахзахоеро пюхид мешудем, кн Асламшох дар таът^
ба КУлоб омада. каплонашро медид ва дар заминаи
6о чавонхои бегунох хам мунокиша мекард. Вакте ки
омӯзншгохро хатм карду ба Институти педагога,
Сталинобод дохил шуд, бо Асламшох издивоч кард.
айни замой хохари Низорамо — Зебинисоро каилон»
Саивалй Рахмонов мегуфтанд, ки раиси комитета маҳалщ
омӯзишгох буд. Онхо низ бисёр муаддабоиа вазифа,
додариву каплониро ба чо меоварданд. Баъдхо дар
Сталинобод такдирро 6о хам диданд- Барот Латафов ню
дар хамин там—а духтареро, ки хамдарсаш буд. ба зат
гнрифт. Вобаста ба нн мавзУъ даххо мисолхо овардав
мумкнн аст.

Баъзе донншчУёни дурандешу ояндабин апахошонро
барон муаллиме каплон месохтанд. Олим Сафар Асалмох
ном апахои дошт, кн Уро 6о муаллими математикаву
фнзнкаамон Шарнф Рахмонов каплон сект. Вазифаи Олим
ом буд, КН хар вакт. бепггар аз тарафн шаб. апаашро ба
комам мѵаллимаш мехмонп мебурд ва аз ин хисоб тазов
бе.ѵгарины шомро бо мушвиау якчо медмД- Хамив

буд, км дар курен секта Асалмох ттгірм муа-тдпмаш щуд-
£ нм км Бердп бо момн Хафиза анаяоме дошг, кя вайро бо
**У11 ши баологнямон — Шансов опшо ант. кя лар натача
мв бо хам ннкох бастааду хонаводаи вамунавяг барію
ваиуаамд. Чумом кя аз марка мухтасарв маязУк кашіону
ама ва додар вокнф гардндед. нн падндан мусбате дар
рУзгоргозни чавононн омтзшпгохн педагогии Ку лоб da
вазар мераенд. Лар хатой хамав падндан хотармон солн
думмв тахенлам ндома гнрнфт. Аз вахустян рУзхоа глхгил
6а фавхов математика ва адабнёт ли бастам. Аз як СУ
муаллими чавон Шарнф Рахмонов ларсн хуб мегуфі ва аз

ISO
двгар сӯ. язнаам Хусейн Ғафуров. ки у стали му ал л имам
хам буд. шабхо ба роям дарси иловагй медод. Дар огоз
физикаро хам Шариф Рахмонов даре медод, ки ин фанро
виз бо ёрии шавхари холаи РУзигулам пурсамар аз худ
менамудам. АфсУс, ки соле нагузашту физика ро бонуе аз
яхудпёни Самарканд ба Уҳда гирифт ва физикадонии ман
хам торафт заиф гардид. Адабиётро хам дуст медоштам;
заминааш, чу ион ки ишора карда будам, мактаби Хонобол
буд. Маводи дарсии адабиётамон соли аввал китоби
Шарифчон Хусейнзода, ки барон сиифи хашт пешниход
туда буд, хисоб меёфт. Соли дуюм муаллим Турсунов аз
адабиёти советй, фаелхои Садриддин Айнй, Абулкосим
Лохутй, Чалол Икромй, Мирсаид Миршакар, Мирзо
Турсунзода ва дигаронро хуб мефахмонд. Китобхон дарей
набошанд хам, муаллим аз хар кучо мавод ба даст меовард.
Дар дарехои забои ва адабиёти рус душворй мекашидам.
Одатан, дар дарси адабиёти рус мазмунхоро аз сужай асархои
бадей ба руей накл мекардем, ё шеъреро азёд карда, кироат
мена мулом. Ба русидониам худам гоҳе механдидам. Аммо
дар гурухи мо буданд касоне, ки 6о руей хуб сУхбат
мекарданд. Аввалан, Хасан Ватанро бояд ном бурд. Баъдан
Хасан Валя, Насим Муким ва Абдукибор Гадоев хам бал
набуданд. Аз духтарон Парчамо руендон хисоб меёфт, чунки
У асосан дар шахр калон туда буд ва модараш наэоратчй
дар кннотеатри «Комсомол* буд. Парчамо хам бегохихо ба
модараш ёрй мерасонд. Бадин кор дар он буд. ки дар шахри
Кглоб сУхбат бештар точнкп сурат мегирифт. Мехостам бо
русбачахо, ки теъдодашон зиёд набуд, ба руей ran занам, то
ки рус доннам кавй шавад, аммо онхо точикй чавоб медоданд.
Яъне мухити ичтимоии Ку лоб руезабонхоро точикзабон
гардонда буд. Факат, чо-чо яхудихо ба руей ran мезаданду
бас. Тоторхо, осетинхо, ки знёдтар дар кУчаву бозор ба
назар мерасиданд. точикй харф мезаданд. Ҳамон солхо
Ватаеви осетин, ки баъдхо актёри машхур шуд, мактаби
точикй мехонд. Аз ин сабаб. дар шахри КУлоб русин ман
пеш намерафт. Баръакс, баъзе оплахои точнк. мои л или

151
ним май фарзаидхотонро 6а мактаби чК;и
Тохе. и 6а хонам холаам мерафтам, ц
Музаффару Саѵдй ва Мохпра русіхон
мекардам. Саѵдй 6а русин май механдид *^4
надараш мегуфт. «Дядя Худойназар что говорят) цГ'
что он хочет». Йзнаам русиро олй медонист, зерЛ|

Шімо.тн чумхурн, 6а хар хол барвакпар 6о рушЧ
мртнбот шрифта буданд. Холаам русин 6аку»п,« ИядЧ
Кмохонш яюна мактаби русин Кѵлоб, ки сарваращоці
Вайсов Мнрзоалй буд, фарэандони тоник шинохЛ
нешуданд Чиянхои банда Муааффар. Саъдя, Мо*у\

Махбуба хамом макѵабро 6о шдходатмомахои іъло
кардлнд Паич-шаш фона русс, ки он но мехоид, сафн дуты
сехоихоро афзоші мсдодаид 1»а хамни хотир, рУдХос, ѵИ
дарсн русН доіитсм, 6о лили нохохам ба дарсхои Кайщці
М.В. медаромадам. Ваъзан, то ки наадн хамдареон рм
истода норчасро аз ед иахоиам, ѵурсхтд бот биллипрдбюҷ
мерафтам. Боре аз макзѵи "нидо" даре доіитсм. Муаллннт]
вз Лбдукибор кохиш кард, ки дойр 6а нидо чумлае гУяд, VI
кз чой баланд туда 6о кішоатмнидН чуннн чумла овард
к\х, ты дурак\» Urn ал хама, Хасан Ватан иа баѵд но бшц ]
кнндидгм. Муаплнма суи-сурх шуду ба Лбдукттбор э\щ
шрифт, ки маѵар бо дурак гуфтаиаш Уро дар иа.тар дорад
Ходи хам Лбдукттбор ту мои доил каст, КИ мисоли индоро
дуруст овардааст Наъде кн фахмид, аз муаллима уэр хосту
иишап, Мисоли дитар ни ист, ки боре Эмом 6а чоки on и
тѵвд'. «Собака кусает человека» сарбалаидоиа гуфт
«Человек кусал собаку». Ии ходатхо русидони мо Хасав
Натан халоват мебурд ва кудро дар руемдонй икто медонист
JVap мачмѵъ дарсхои русин мо кандаовар мегузашанд.

Худанов бо руситѵккхои хеш механдндему нлочи дуруст
тнрнфтанн русиро чуслучѴ мснамудем. Махсусан,
руендонвн ФайаалП ва Салим хамеша бонси хаидаи гурѵх
меѵардид.

Дар тур? хи мо кариб хаматт бачахо ба параши шавки
лиса дотшаид. Мо ѵурѵхи мупахидаи волейбол доипем. кн

\Ы
I байни дастахои л иг ар мусобика менамудем. Маи 6а ин бозй
ханѵз дар синфхои панну ха()іт хонданам алокаманд бу дам.

Дар омӯзишгох гурУхи волеііболи моро Нас им, Сайваля,
Ахрор, Абдукибор, Ҳасан Батану Ҳасан Валя ва банда
ташкил мед од. Дастаи мо ба он дарача сатхн баланд доап,
кн дастаи яккачини институт 6о мо бозиро мебохт. Дар
дастаи институт писарони ранс.и Афзал - Азиз ва Наврӯз
низ бозй мекарданд, ки падарамро хуб мешинохтанд. Боре
вактн бозй К а вру з андаке тарафи май зУрй кард, ки
бародараш Азиз ба У чизе гуфг. Дастаи яккачини омУзишгох
асосан дар замииаи гурУхи мо ташкил ёфта буд. Чаплин
мдротиба дар боги истирохатй бо дастахои мактабхои
Ворошилов, Ленин, Чкаловск ва раками панн мусобика
карда, юлибият ба даст овардем. Дар баскетбол хам бад
бозй нлмі'кардсм. Ба дастаи волейболи мо аз кумитаи
вдрзиши шахр худи Муъминов дарачахо такдим дошта буд.
Машкхон мо зимистон дар толори варзиш ва баҳорону
тобисюн ва іирамох дар майдони иарзишии омУзишгох сурат
Mcrupiicfir. Дастаи мо дар хама маъракахои варзишии шахр
ішггирок мгкард.

Ногуфта намонад, ки бахори соли панноху хафтум надар
ба бемории шуні гирифтор шуд. Ба модар чизе иагуфта,
худаш то Ку лоб меояд. 1>а шифохонаи шахрй мурочиат
меііамояд, то ки дарди Уро бисанчанд ва чй буданашро
муайян н.імоянд. Азбаски занхои рус хизмат мекарданд,
падарро намсфахманд, бетаваччУхй зохир мекунанд. Синае,
падар, ки сулфаи кунд доштанду мадори рохравй
намекарданд, болом сабзахои бахории шифохона, ки дар
кУчаи Карл Маркс карор дошт, якнахлу мезанад. Вакте ки
Холаш I а и гтар мешавад, чавонеро аз рохаш гардонда ба
наздаш мехоиад ва ба У суроі аи маро дода хохиш мекуиад,
ки аз ин холат бохабарам созад. Дарси сеюмамон огоз ёфта
буд, ки он чавон аз муаллим ичозати бандаро пуренд.
Баромадам. Ҷавон гуфт: «Худойназар ту хастй?*. Ман чавоб
додам, ки «оре». Чавон суханашро идома дода, фахмонд,
ки харчи зудтар 6а иазди шифохона худро расонам, ки падар
ГіскоД болои линии хоб рафтишт, Цщоп

Ѵііпѵш, из муаллим чаш>6 пурсндим. Л.і 6ііц,ж 'U',x""a ,|ч

шифохоия дусад метр рок Суд. Рифтам, ки , , U||,m „

'Min

ШІіфоКОіШ иадар болои ламини (эдГщаори нарм ЯК||.
ап «От, от, чи шуд. Чаро ин чо хоб рафгеи?Г"

ІКіг

Ч,ту
•ѵ6и

Ч|

fill

Щ

на хобаш бедор гохтам. Фахмонд, ки им |>усзп„х0

уРо

иамефахмпнд, коре куй ки таъчилан реіптеит куня, ^1’0

--Щ---И——-------------IІІІІІД

назарам шушхоям хуиук шрифтам, Ба бинои шнфох
дохил туда, 6о русихои шикагта боиуеро, ки хилъати сиЭ
6а бар дошт, фахмоидам, ки иадарам муаллим аст, (J
туда р?йи хавлй хоб аст, хоҳиш ӯро бубинед. Он бону у
хоиае даромаду 6о як марди.кавораи туркидоигга баромад.

Он мард ба тоника пурсид, ки писари нағз, чй гаи шудаад?
Вакте ки аз мавзУъ огохй ёфт, ба иазди падар баромад. Ба
иадар муаддабона салом дода, «Ҳа, муаллим чй шуд?» гуфт.
Падар хам Уро шинохт ва гуфт: « Шинохтам, шумо писари
фалонй хастен. Писар 6а май мадад кунед, ки мадорс
надорам. Сулфа дорам ва пешхои синаам хала мезананд».

Он мард, ки духтури сохаи шуш будааст, 6о ёрии маи
иадарро аз чояш баланд кард ва оҳиста-оҳиста 6а даруни
биио дароварда, дар хоначае сурати шушхои Уро гирифт.
Баъд аз натичагирй гуфт: «Муаллим шушхотон сахт хунук
гирифтаанд. Шуморо худи хозир мехобоием». Падар,
«майлаш, писар», гуфт. Роххатро 6а шифохонаи кагалихои
шуш, ки дар назди пули Гузари Завод карор дошт, навишт.
Мошини таъчилй омаду иадарро 6о маи савор карда 6а он
чо бурд. Русдухтаре имзои ои духтурро диду дар байни се-
чор дакика рахти хоби иадарро омода сохт. Табобати падар
огоз гирифт. Духтураш хамои марди шиносаш буд, ки хар
сари вакт иадарро муоина мекард. Маи хамарУза аз пагохй
то шурУи даре ба аёдати падар мерафтам ва боз баъди даре
6о ду-се хамдарсонам Уро хабар мегирифгем. Се-чор рУз
гузашта буд, ки аз хонаи холаи РУзигулам хабар омад, ки
ба зудй он чо равам. Вакти чоигг буд. Рафгам, ки модар он
іо болои кУрпача меиишаст. «Ҳа, оча чи омадй? Падарам
«ехтар шудааст. Чаро дар ни гармии рУз хеста омадй?»

154
.ніюишро чидди гирифгу гуфг; «Ҷумоиммарг, чаро
t «к боа дар шифохоші лету ту 6а мам хабар
^ійгоііДОѴ Охи, У 6а мам чиэе нагуфга баромала омалаагт.
у. 1І10іі роқ зада мсмурл ма 6о и шаш бача чй мскадум?»,
іиря cap дод. Холаам иодарро дмлбардорй мекард
XjI, Him гири накуй, малмм нам мешана, ДирУа яанаі 6а
^датнін рифта буд. Худойназар гуиох налора, У гумои
ирдаасг, км шумо мсдонсд». Гапхои холаам ба ман ташір

намулу об» діща кардам, ки чаро маро модар надоннста
даііг иекунад. Модар дастархоыро омим гуфту «хеэ нсши
оіат брей. Дар кучо хобай, мардумн кишлок чй метая, шуш
дар болимсаяй У боша дар хона рохат дора. Механданл,
жфахмй, бачам...». Бо модар охмста-охяста сУхбаткунон
іо шифохона омадем. Дар рох модар кУшиш намуд, км
цанги кардаашро аз дилам барорад. Модар, ки факат
чашмоиаш маълум мешу да нд, вориди палатам оадар шуд.
Ман аз пушти модар да рокадам. Надар аидаке бо як пахлу
гашт ва гуфт: «Иқлиммоҳ, чаро саргардон шудй? Бачахоро
6а кП мшідн? Ман барон он бехабар омадам, ки туро бо
бачахот ташвиш над»хам, нагз шуда истодам, шушхо хунук
шрифта будаанд. Ин но бисер нагз табобат мекунанд»,-
гУсв 6а сулфа даромад. Модар факат мегирист, аммо баром
одобіі шаркй шуда наметавоиист, км падарро навозиш кунад.
Гузашта аз ин, дар палата боз ду беморн дигар хам хоб
нерафт. Палар андак аз сулфа худро боздоплу модарро
тасалло додан и шуда гуфт: «Ту Иклиммох гиря накун,
Худойназар хар рУз ду маротнба ба пешам меояд. Медонам,
ки 6а дарсаш хал ал мерасонам, аммо худаш чуннн мехохад.
Ҳафтае як бор хам биёяд кнфоя аст. Ба наздякй
имтиҳоиҳош cap мешавад. Ман аз Худойназар розй .кастам.
Агар хамя намешуд, ма дар назди шифохона имкон дошт,
и мурум..>. Ман хам токат накарда, дар кунче аз палата
негиристам. Модар хамоко ҳиқ-хиқкунон обн дида мерехт.
Модар баром дилбардорнн падар шуда чуръат намуда
иегуфт: «Малмм, ма бе ту чико мекуяум. Бачахот майдаянд.
Худо тура накуша, ки холм ма бад мешава...». Баьд модар
аз халтае. кн 6о худ аз Тоскалъа барлошта оварда буд, і УцІГі(
.мургн обпаз ва чанд дона тухму кулчаро болои тумбучкац
илдар гузошт. Сипае, «хай малим, ма мерам, ки КУдакхп
токаанд. Мусора ба ҳамсоя супорида будам» гуфту 6о общ
лила пуіптнокй аз палата баромад. Надарам, ки модарро
бисер эхтиёт мскард, сУйи май нигаристу «бачам, очага аз
вокзал ба ягой мошки н пахтабар ши нону худат аз паііц
дарехот шав, ма нагз хастм», гуфта супориш дод. Модарро
ба мошине шннондаму худ рохи хобгохро пеш шрифтам.
Рохравон дар андешаи он будам, ки модар бори аввал маро
сарзаниш кард. Маълум ки саломатии падар ба роя ш хеле
тарой буд. Албатта, модарро мефахмидам. Аммо аз ші ки
май ба хона дар шифохона хоб рафтани падарро хабар
надодам, намедонистам, ки модар ва дигарон иттилоъ
надо ранд. Падар хам дар ин мавзУъ ба май чизе нагуфт.
Ҳатто дар мактабаш хам аз ин хусус чизе намедоннстаанд.
Чаро падар чунин рафтор кардааст, бароям номаълум буд.
Шояд касалн сил доштанашро хостааст пинҳон бидорад.
Зеро ба модар таъкид кард, ки «кУдакхоро наёр, ки метан
касалн ту за ранда аст*. Шояд ба хамил андеша падар бехабар
рохи Кулобро пеш мегирад. Шояд...

Ба хамин тарик, се мох гУё дар пахлуи падар будам.
Дар ин муддат, пагохихо, ки ба аёдаташ мерафтам, 6а
стакани чудотонае чор дона канди рафинадро а плох та, маро
мачбур менамуд, ки нонушта карда баъд 6а мактабам равам.
РУз то рУз бемории падар рУ ба бехбудй меовард, сулфааш
хам такрибан кам мешуд, дар чехрааш сурхй пайдо метардид
ва вазнаш хам зиёд мегашт. Ин нишонаи сихатёбии падар
буд. Боз падар аз он худро хушбахт мед ид, ки духтаря
калони бобом Хамили Момайичй дар хамсоягии шифохона
манлнл лошт ва хамарУза ба нигохубини падар машгул буд.
Он бону апаи Файзалии хамдарсам хисоб меёфт. Ҳатто
гохе падарро, ки саломатиаш рУ ба бехбудй доіит, ба хонааш
даъват менамуд ва соате мухити палатаро ба мухити хонавода
табдил доданй мешуд. Чунин рУзхо Файзалй ва днгар
хамдарсонам 6о падар якчо нишаста сУхбат мекарданд.

156
пиар6:1 м0 Факат як насиҳат медод: < Лонда н ва боз хам
ондан». Дигар насиҳате барон мо надошт. Надар, падар
^мегӯянд. Ӯ дар бистари беморй буду гамм маро мехУрд.
gapoii май канд ва дигар маводи гизоиро чамъ мекард ва
цзчбур месохт, ки ба хобгох бурда 6о хамдарсонам хУрам.
](о.і он кн омУзишгох се вахт гизои гарм медод ва чанд
$ ми дигар стипендия хам мегирифтем, ки он барон каламу
дафтар мерасид. Дигар аз хеч кучо ёрдам намегирифтам.
Хамдарсони дигарам вазъи хуби иктисодиву молй доштанд.
Боре падар ба хобгох омаду хини хайру хуш як дахсУмаро
бароям дод. Ин соли аввали тахсилам буд. Ман дахсУмиро
болои катам партофта, гиря кардам, ки падар наход ба ман
дах сУм медихад. Ҳамон рУз падар гуфт: «Бачам! Ту як
чнзро фахм, ки дар хона боз хафт нонхури дигар бар зиммаи
манаид. Маоши ман бошад 60 сУм аст. Чй кор кунам?»
Камин буд, кн дигар хеч вахт сари мавзУи пул сУхбат
намекардам ва ранчишеро аз падар ва хонадон раво
юмедидам. Сум барои ман чизи ноёб буд. РУзе дар бозори
КУлоб мегаштам, ки як хешамон, ки Саид ном дошт, маро
диду як сУм бароям хадя намуд. Як сӯм маро як хафта
мехУронд. Дар назарам он хеши модариам мисли кУхи
ХӮчамУъмин маълумам шуд. Охир, он бечора хам як
дехкони хокпош буду бас. Он хадррасй хеч гох аз хотирам
намеравад. Модарам ин киссаро шунида хабат-хабат гУшт
шрифт, ки хешаш чунин илтифотро нисбати фаразанди
доиишчУи У раво дидааст. Бо чунин ходу ахвол соли дуюми
гахсил низ ба охир расид. Донишу тачрибаи шахршиносиам
іорафт боло мерафт. Мехостам, ки ин дониш, ки бештар аз
мутолиаву соатхо дар чаманзорҳои богхои истирохатй болои
китоб нишастан сарчашма мегирифт, солхои баъдй инкишоф
ёбад.

ЧАНГҲОИ ДАСТАЙ ВА ТАН БА ТАН ...

Солхои паичохум як нишонаи шахрй шудан, чанги тан
fa таи ва муштзаниро донистан хисоб меёфт. Соли панчоху
м«і»Шум. км азкнун понздах сол доиотам б

rVPVXH шохиД будам. ки дар боғҳои **«--»- ча,1д®н чанпсои
Ст^*ин баргузор мешудаид. Он солхо Ленину

“«аХр дасгтаи чангии хешро дошт. Аз Хама махаллаи

'ТаР Чаимі арони Поен ва Гузари Зовуд «таіім^ОИ бакуввэт

«мш.ем. РѴЗН ■^^а«>біИ"* меёфіаші.

со чзнг мешав^^^^Р -саде». ««ш
рус ва осетину точкк сураг мегвриф^ дастаП
ДаР -стироха.ии ™a^P ва Ьхалин бш.і

байни ласггаи шахр ва аскарони .... * .

^Іан хамрохи чиянчаам Оаъдн ва язваам ҳ Fadbvpoe дар
истода бозиро тамоіно мекардем. Мухлі ^ Р

>мала буданд ва хар кадом да<г
юрй ме»са рданд - Ногахон хуби

зад. ки омада ба рУ й и Са
биквсаш хѵн чори шуд.

ГУ

'Исон хеле зиед
и хулро
гро аскари русе
•ат>дя бархӯрд. Саъдй
-^аР пахлУи мо чанд ган

собики язнаам меистодаид. Оыхо рафтори
аскари руеро нодурусгг дониета, Уро аз байии бозй
берун бароварда заданд. Ж^Жжш вакт тоторхои шахр
чоягя 6о русхо тарас|>и аекарн русро гирифта 6о
> дасгабагнребоя ждмуданд. Оаъдиро барлошта 6а

6у рдам - Язнаам . *си оисер Шахси баандеша ва
мн вокеЯ буд, -«бачахо назанев, бачахо назанен»
гу«а мсхост шогирдонашро 33 ч.анг халос кѵнад. Вале ran
чойи дипга р буд Ча нги дастая

LHraxy Каэбеку Хасанчаву дигар

дур ин лахзаро ба і»*уіиохида мегі
РУгу тсхгорхо 60 аекарони полк
точи кхоро бдггтхазвд- Хакни Дакикахо|

,0Оп Гузари Каволову Махаллаи Завод ДаР маркази
омаланл вз ба якдигар Даст ба гиребон шуданд.
"т^ійроп ижуд. Чанг дар дожили бог огоз ефга,
ханпсуиахон шахрро фаро гирифт. Точикхову
хоторхову аекарони зиедеро заданд

мегирифт,
карда и дастахо
ІНД. /lap чанд
то ки
нховѵ

ОМѴШ

м о кжж о

намуданд.

н ф И -ГК гѵяс «- б а»

М мл исахо
чанд тан аз

к и мотеатри
Комсомол» даромадем. Филмхои ин кинотеатр барон
йачахои гурУХИ мо кариб к и бепул буд, зеро модари
[Іарчамох он чо назоратчй туда кор мекард. Он бегох
^тхои нУХН шаб аз тамошо баромадем. Бачахо суйи хобгох
рафганду ману Абдукибор хос гем бо хиёбонн Ленин, тарафи
мехмопхона равем. СУхбаткунон мерафтем, ки назди почтаи
щахрЯ (хозира бинои хукумат) се-чор аскари рус тани майка
ва дар дастхо тасмахои чармии гафси сагаки оханидор аз
ру 6а рУямон пайдо шуданду якеаш ба чехраи Абдукибор аз
наздик назар карду гуфг: «Нет, это не тот». Аз сару рУйи
якеаш хун чорй буд. Моро таре фаро гирифт. Маи
рукояткаро, ки резиндор буд, аз таги кашам ба кафи ластам
чо 6а чо кардаму ба он тарафи кУча гузаштем, ки идораи
ншшеа карор дошт. Дарвозаи он боз буд ва дар дожили он
чандто аскарони рус бо офитсерхошон милисаи точикро
рост моноида, ба сӯяш дод мезаданд. Командир»! полк
Шахназарян бошад бо телефон чунин амр мекард: «Давайте,
вес полк мобилизируйте, ато нас эти звери перебют». Ҳамин
холат буд, ки сардори милисаи шахрй капитан Абдурахимов
пайдо туда, харду пагони Шахназарянро канда гирифт ва
бо онхо расман чанг эълон кард. Дах дакика нагузашт, ки
дар кӯчаҳои шахр аскархои тасма ба даст аз мошинхо пиёда
туда, «оборона» гирифтанд. Аммо бачахои шахр дар дастхо
калтаку охан бо аскарон чунон рУ ба рУ заданд, ки дар хар
ду-се кадам аскаре мехобид. Дар хиёбонн Карл Маркс
панчарахои рохро канда, чангро ба тамоми шахр пах и
намуданд. Ману Абдукибор 6а бачахои Гузари Қаволо худро
пайвастем, вагарна аз харду чониб мушт мехУрдем. Якбора
дар наздам Подабон ва Иноят ном бачахои шахр пайдо
шуданду хостанд, ки 6а сари моей бо чубдастхошон зананд,
м ман гуфтам: «Кур шудед, ки моро нашинохтед, мо
бачахои педучилиш хастем». Онхо моро дигар гУш
пакарданду зада-зада ба самте рафтанд. Мо пушт-пушти
дарахтов худро то хобгох расондем, ки ин чо низ бачахои
онУзишгоҳ чунон аскарзанй доштанд, ки хисобаш гум.
Фаъолиятн Сафар Гурезу Хасан Сабза, Бердиву Холму род
ва дигарон дар чавги дастап аазаррас буд. рУіІ| d
пшфохонахон шахр иур аз маҷрӯҳон гардвд. Ба саД I
ОМӮЗШПГОХ хам дастури ндорахон болой раснда в”*'
Бннобар be, Неъматов аз курен як то чорро дар тоіор; I
варзншл чамъ кард ва аз як cap хамаро дид. Дар сафп охвр,
каюр чанд доншпчУро ба пеш даъват кард, ки пагохя човҳц I
чарохатро баста ба даре омада буданд.

Шахназаряни ннзомнро хам аз системаи харбп ронданд.
Чанднн максабдор аз вазифахои давлатй сабукдУш ганп.
Хамов шаби дахшат шахеи аввали хизби шахр Абдулпнро
дар мопшнаш дошга, аммо намезананд. Неъматови мо в
аз наздн бонки давлатй мегузаштааст, дар ихота мемонад
Хайркят, кн шогирдонаш начоташ медиханд. Ҳамон солҳо
гап-гап буд, ки миёви точикхову тоторхо муносибат вайров
шудааст. Бачахои шахр пинхонй онхоро дошта мезадаанд
Ба гумонам тоторхо ба умеди Абдулини ватандорашо»
мешуданд, ки фонда надошт. Сад-дусад тотор ё рус 6а
мукобили як шахри садхазора хеч касосеро амалй сохта
наметавониставд.

Зимнстони соли панчоху шашум шохиди цанги тая 6а
тан хам гардидам, ки ба мушгзании Сайгак ва Ҳасанча дахл
дорад. Дар байии бачахои шахр, аз чумла мо—донишчУёв
номи Сайгак хеле машхур буд. Ҳасанча намояидаи махаллаи
Чармгархо буду Сайгак аз Гузари Завод. Инхо хар кадом
дар шахр сархади хокимият допгганд. Сангак 6а минтакаи
боэори шахрй ва Чармгархо бояд дахолат намекард. Ҳасанча |
бошад аз сархади «Стрелка» (хозира макони Томин) боло ]
рафтаи хак надошт. Чя ходясае иешавад, ки Ҳасанча
Саигакро дар сархади хеш ба чаиг даъват меиамояд. Ия
уьлон ду-се рУз пештар 6а таиояючиён расонда туда буд.
Соатхои ну хи пагохя чавшюии бисере майдони чоррахаи
Кулобро ікчоидаид. Ҳарчаид ки май худам 6о касе чанг
карданро хую надошам, аимо агар ду кас чанг мекаол.
оэор баромада рУ 6а боло овард. Ӯ низ шіггоб надошт.
Іухлисони Ҳасаича аз бозор cap карда то чорраха ду санти
1 охро пахш карда буданд. Мухлисони Сайгак гирду атрофи
орраха карор гирифтанд. Байни чорраха барон ду муштзан
1 „од «-ярда шуд. К аду баста Сангак ва Ҳасанча, такрибан
1 в хел буд. Ҳарду миёнакад. мУйхои чингила, дастони
[Утоху аммо бакувват доштанд. Ман дар бораи ин ду
іавонмарди кУлобй бисёр шунида бошам хам, онхоро аз
вздик налила будам. Харду вакте ки аз байни нздихом
кгузаштанд, зери чашм хамагонро медидаид. Табиист, ки
аиошобинхои чунин вохУрихо чавонон ва табакаи шахрие,
іи хунашон мечУшиду даъвои муштзанй мекарданд, буданд.
іяхоят, Сангак ва Ҳасанча дар байни чорраха дар масофаи
внч-шаш метр дуртар аз хамдигар карор гирифтанд. Аввал
шхо байни худ чанд харфе гуфтанду сипас ба муштзанй
иурУъ намуданд. Ҳарду хеле чолокона давр мехӯрданд ва
5о мушту лагад якдигарро мекӯфтанд. Набарди ду пахлавони
(Улобй ним соат давом кард. Дар натича Сангак муштхои
сахттар доштааст, ки Ҳасанчаро руйи сангфарш афтонду
вид шаттаи дигар ба сэру қабурғаҳояш зад. Мухлисони
Сангак «офарин, офарин», гУён карсак мезадаид. Ҳасанча
хамоно болои рохи сангфарш хоб буду сэру рУяшро аз хун
юк мекард. Сангак як дафъаи дигар Ҳасанчаро дня ва бо
ік ласта хамтабакхояш бо рохи омадааіп баргашт. Ҳасанчаро
виз рафиконаш аз зери багалаш бардошта бурданд. Май бо
ду-се дУстонам аз хиёбони Ленин мерафтему набарди он
яуро тахлил мекард ем. Чй навь Сангак мохирона мечангид.

Ічй тарз бехотир Ҳасаича ба баяогУши Сангак заданро аз
иуктаи назари худ ба тахкик мегирифтем. «Ба хар хол
каллаи Сангак сахттар будааст»,- мегуфгам май. «Дидед,
баъди бо калла задан Ҳасаича сарчархак туда афтад»,-
идома додам тахлиламро. Ҳамрохонам дар ин маврид
I акидан худро доштанд. Якеаш мегуфт, ки Сангак дар кафи
дасташ рукоятка доінт, вагарна сару рУйи Ҳасанча хуншор
I намегашт. Ин иахустошноя бо Сангак боне шуд, ки дар
Іхар кучо ки Уро медидам, мутаваччеҳаш мешу дам ва бо
хасрат сӯяш менигаристам. Лафъаи дигар цанги Санг_________

дар дохили ресторани хамон чорраха бо Казбеки та2?
тамошо кардам.

РУзе падар ба аёдатам омад. Пеш аз он ки у тара(І.
Тоскалъа харакат кунад. сари рох хост, ки якчоя бор»
у крайня таиовул кунем. Ба мизе нишастему хидматгоде
ресторан бароямон боршу хлеби сиёх овард. Акнун бг
хурданн хУрокамон cap карда будем, ки марди коматбалащу
бинидарозе дар cap кулохи лапардори хоси халкхон кафко*
6а толор ворид шуду аз лупггаш дарвозаи ресторанро махом
кард. Дар ресторан муштариён зиёд набуданд. Он мара
кокннаву дароз муштхо сахт намуда, тарафи буфет -
кахвахонан ресторан, кн дар ихтиёри Сайгак буд, рафі.
Ману падар дидем, ки пушти буфет Сайгак карор дорад.
Охистакак ба падар фахмондам, ки сохиби буфет Сайгак
аст, хамон ёхсучии муштзан, ки тоза аз хабсхона баромадааст.
Падар пурсид: «Ӯ чй хунар дорад?». Гуфтам: «Ҳеч хунареву
ихтисосе надорад. Ӯ муштзан аст. Аз раисон пулхошонро
зада мегираду ба камбағалон таксим менамояд*. Падар боз
суйи Сайгак нигариста гуфт: « Ча вони тануманд менамояд».
Лахзаи шинохт бо Сайгак буд, ки он марди кафкозй аз дур
даст андохта ба сари Сайгак мушти обдоре зада, чанд бокала
пивом уро шикает. Хидматгорхо дарвозаи ресторанро
кушоданду худро ба кУча задаяд. Атрофи ресторан пури
■ тамошобин шуд. Ману падар ба куичаке мизамонро капюла
t карда, максади боршро то поёни коса хУрдаи намудем. Сайгак
аз пушти буфет 6а сахни толор баромал, то ки бо харифаш
дурусттар бичаигад. Харду низу стулхоро шарак-шарак ба
хар су андохта 6а мушпалй cap карла ид. Ии лахза аз кУча
гуру хе аз тамошобшіон 6а даруй и толор даром ада нд. Сайгак
давр мех урду аз хариф савол мекард: «Что тЯ хочет от
меня. Зачем пришел?» Марди дароз чизе иамегуфту лахзаи
мувофикро баром зада афтондани Сайгак чустуЧУ мекард
Онхо чанд Лакика 6а таъкибм акдшар давр ХУрдянд Мо
боршро гарогемааор ХУрдаму аз толор баромадянП шудем
«мао диіар имкоии беруи рафіаа мадоипем, зеро и яликом

162
калон туда буд. Бинобар ин, мо хам дар катори дигарон ба
тамошои набарди ду марде, ки маълум набуд барон чй
иечанганд, истодем. Чавонмарде ба хамрохаш мегуфт:
«Казбек хам бакувват аст». Дигараш чавоб дод: «Не, Сайгак
иушти сахт дорад, агар мушташ бар пешонии Казбек хУрад,
таном, У меафтад». Аз ин сУхбат фахмидам, ки харифи
имрУзан Сайгак Казбек ном дошта, таксии боркаш
иеронлааст. Даъвои Казбек сари Сайгак он будааст, ки
фотимаро ба холи худ гузорад. Яъне, Сайгак духтари
осетинеро бо номи Фотима зУран зан карда будаасту ба ин
амал осетинхои Кулоб розй иабудаанд. Казбек - яке аз
зУронн он кавм - кайхо мехостааст, ки Сангакро ба катл
расонад, аммо муяссараш намегаштааст. МавзУъ барон ман
хам равшан гардид. Якбора чашмам афтод, ки Казбек дасти
дарозашро чоииби Сайгак хаво дода хост, ки бар каллаи У
иуште запад. Аммо Сайгак зиракй нишон дода, аз таги
навахи Казбек чунон зад, ки хамон одами да роз як болоя
шуда рУн фарш пешору хоб рафт. Сайгак оромона хам шуда
аз мУйи сари Казбек дошта боло карду бо зону ба фуки
Казбек задан гирифт. Аллакай аз биииву дахони Казбек
хув мешорид. Сайгак харифро ба ихтиёри худ гузошту
яфтяхормандона харду дастро боло нам уда, аз галабааш
тамошочиёнро хабар медод. Казбек хуихоро саросема бо
панчаҳояш пок карду боз ба сари Сайгак хучум оварданй
шуд. Аммо Сайгак ин холатро хис карда буд, ки якбора ба
Кафо баргашту як шахта ба байни похои Казбек зад. Ӯ доди
чоикохе бароварду дигар худро рост карда натавонист.
Сайгак харифашро кашолакунон сари куча бароварда, боз
ду-се шаттаи дигар ба думбааш заду худаш паси буфеташ
Карор гирифт. Казбекро хамшахрихояш бардошта бурданд.
Галабаи наиба ши Сайгак бар Казбек обрУйи Уро боз хам
ииёни бошандагони чавони шахр балаил кард. Мегуфтанд,
ки дар шахр дигар шахеи муиггзане пест, ки Сангакро
маілуб карда ганонад. Ііаі.д аз ин чаид бори дигар дидам,
ки Сайгак бо завчааш Фотима ба тамошои филмхо меомад,
Толорро хийбаги Сайгак шиш менамуд,
Шохиди чанги сеюми Сангак хам шудам. Тартиб чуни
буд, ки мохе як бор аз «дружинам халки» барон назорац
тартибу низом байни шахрвандони гузархои шахр истифо*
мебурданд. Яке аз рӯзхои шанбе дастаи омУзишгохро
Гузари Завод равон карда ид. Мо дар банди дастхо лапай
сурх баста, тане—раксро назорат мекардем. Он солҳо дар
майдонхон истирохатии шахр раксхои аврупоп сурат
мегирифт. Марде бо зане аз камари якдигар дошта, тахта
садом мусикии оркестрй раке мекарданд. Соатхои ёздахн
шаб ракси аврупой поён ёфту мардум 6а ҳар чониб парешоа
шуд. Вахте ки кас аз шифохонаи касалихои шуш ба cam*
Гузари Завод равад, аз пули ларзони охание, ки болояш бо
тахта пушонда туда буд, бояд мегузашт. Ин пул боло*
дарае карор дошт, ки бахорон обаш аз тарафи ТебалаІ
сарозер шуда, то сархади хочагии Шаталов чараён
мегирифт. Аз ду самти ин дарёча манзилхои бошандаго*
комат рост мекард. Аммо пул на барои гузаштани мошинхо,
балки ба хотири рафтуои одамон сохта шуда буд. Онро
“пули ларэоиак” хам ном мебурданд. Рохи мошингард аз
зери пул мегузашт. Дастаи мо иборат аз понздах кас то
пул расида, л идем, ки харду чониби пулро чавононе банд
кардаанд. Дар мобайни пул Сангак бо завчааш хайрон
монда ба ин сУву он сУи пул назар меандУхтанд. Мо
фахмидем, ки осетинхо бозгашти Сангакро, ки 6а марказі
шахр рафта будааст, дар зери пул интизорй кашида, вахте
кн Сайгаку Фотима аз зери багали якдигар гирифта
сУхбаткунон то мобайни пул мерасанд, якбора хамшахрихон
зашил аз таги пул боло шуда, рохи онхоро мебандавд. Дар
чунин вазъият Сангак дигар нлоче надошт. ба гайр аз ни
ки чони худу хонумашро аз зарбаи харнфонаш дифоъ
намояд Дастаи «мухофизони халкя» нишонихои сурхро
аз дастхо кашида ба чайбхо задему омодаи набардн
фавкулоддае шудем. Сангак завчааш Фотимаро ба тарафи
Гузари Завод равон кард. Медонист. кв осетинхо ба занаш
даст намерасонанд, зеро одати кавмин онон чу нин амалро
такоэо мекамуд. Фотима тарсида-тарсдда чониби хамшах-

164
бнаш омада. хини аз байни оихо гузаштан ба забоин
огегиніі чизе гуфту он тарафтар рафга Сангакро маътал шуд.
дкнун Сангакро лозим буд, ки як худаш ба 40-50 кас
мукобилият нишои дихад. Азбаски пул ларэон буду камбар.
j3 ду чониб дукасй туда чониби Сайгак омадан гнрнфтанд.
Вахте ки чор кас хостанд одоби домодро бидиханд, ӯ бо як
чолокП харчорашро аз болои пул ба зер хаво дод. Табиист,
ки ба зерафтодагон дуюмбора ба набард худро пайваста
юметавонистанд, чунки оихо хатман чарохат мебардоштанд,
ё дасгашон мешикаст, ё пойхояшон. ГурУхи чорнафарии
дуюмро ба якдигар сарчанг андохта, болои пул афтонду
шаттакорй кард. Дастаи сеюм хам ба хамин холат гирифтор
шуд. Силас Сангак 6а забони русй ба харду чониб назар
аядӯхта даъват намуд, кн агар хоҳед, ки бедасту пою кабурга
монед, мархамат биёед. Баъзе харифонаш самти шахр рУ
ба гурез оварданд. Он вахт Сангак охиста-охиста чониби
харифони тарафи росташ омадан гирифт. Дах кадам монда
буд, ки инҳо хам байни худ чизе гуфтавду пареш хУрданд.
Сангаки бадкахр назди дастаи мо омада моро дид ва «ха,
шумо бачахои шахр хастен, медонам доншпчУ мебошен,
pox кушода, мархамат карда равед. Сангакро маглуб
намудан осон нест...». Фотима тез-тез pox гапгга, даст ба
зери багали шавхараш гузошту рохи хонаашонро пеш
гирифтанд. Гап дар ин буд, ки Фотима Сангакро дУст медопгг
ва аз кавмаш то чое рУй гардонда буд. Онхо дУстона знндагп
мекарданд ва писари ширинрУяке хам ба дунё оварда буданд,
ки гохе Сангак дар мотосикли сечархааш Фотимаро ба
нншастгохи пушт мешинонду писарчаашро дар багал
шрифта, кУчаҳои шахрро тамошо мекарданд. Яку ми майи
солн 1958 буд. Мо як даста варзншгарони омУзишгох таги
майкаву труся дар хнёбонн Карл Маркс барон иштирок
кардан дар парад чониби майдон мерафтем. Мо аз тарафи
омУзишгох ба самти роста рох байракхо дар даст меомадем.
Соат холо хашт нашуда буд. Мо дар рУ ба рӯйи мактаби
Сталии, холо Шохин менстодем. ки Сангак савори
мотосикли сечархааш аз тарафи Гузари завод омаду ба

165
тарафи кУчаи Карл Маркс гардонд, зеро хиёбонн Ле.
баста буд. Ҳамин вакт русдухтаре, ки тахминан 6-8 о
буду дар дасташ гул дошт, якбора Давиду хост аз пе.
мотосикли С-ангак гузарад. ки ногахон ба мотосикл бархӯр^
болои замни афтид. Мо ду-се кас сароссмавор болои саращ
к а pop гирифтему ба мотосикл назар андУхтем, ки Сантал
макъ накарда харакаташро ид ом а дод. Ман духтарчар*
барлоштам, ки аз як сурохии бнниаш андак хун баро.чада
буд. Хайрон мондем. ки бо ин духтар чЯ кунем. Шифохова
дусад метр боло лет. Духтар нолнш менамуду чаши бо;
намекард Духтар болои дастам буд, ки якбора Сайгак
вахтам вайдо туда. «Сагера кудакро ба люлка гуэор»,- гуфг.
Маи хайрон-хайрон ба Сайгак нигаристаму батарс
духтарчаро ба люлка и мотосикл аш охистакак гу зоила*.
С ж и «он тараф встед»гуфг. ба издихом, ки ходисаро!
таиоиво лоштанд га бо суръати тез чониби шифохонаи шгхр
харакат шамуд. Муаллнмони мактаби Сталии шархг
холисаро аз мо шуниданд. Хамки вакт буд, ки руезане доду
финиш бардсопа. худро болов сангфарш задан гирифг. Мо
бо 5 фахмоадем. ки духтарча динда аст ва сохяби мотосиклро
Саэгак ииТпд. Ҳоаар ба шифохова равед, духтаратонро
мебншед. гуфг ем ба модарк духтар. Он зав бо мУйхоо
яареякшу =ехран пврёи рУбодо рафту мо боз байракхомонро
бір.ц.іт I тараф* чоррахаи шахр, кя он чо донишчУёку
■ушивши шДиипд такъ мешуданд, харакат намудеи.
Беи аз се мок иутпоч.ю Сайгак дар суди шахря сурах
пряфт, кя ши сод аз сводя махрумаш карданд. Сайгах
иш іушхро ба зама шрифт. АфсГс хУрд, кя лухтарч*
яwfjL. То ттгми югг—мох дм ар Саягакро яядялш-
У мр ■адч» (7аае ал язтрциі Русяя «встярохат мекард»

на,
п-

як мохи КУХНАВАРДЙ

’л*км ябкмаи «ми капну х —гу м фаро расах
** езиг*йгз— —уорті бафоя кур-си кУхвавзрд2

jMaaoKK км вк^и баялъ», 'блупбор Гаяоео ва Ҳасл*
Эяпам гу,;кляц. Равсм крова Мтыовм ааэиккш ламп
в„іуд ва вактн сафарро ба Сталинобод якуми июл таъин
^рд. Ба ин хотир, ба Тоскалъа рафтам ва ду-се рӯз назди
іХЛп хонавода монда, сипас бо хамрохонам рохи
I СтаЛ»но6одро пеш шрифтам. Сараввал хонаи холаам -
! ]|[зрифамох даромадем. Шабро он чо рУз намуда, пагохй
5) сурогаи маълум худро расондем. Моро дар ндорае, кн
[ назди боэори кол хоз и (хозира Баракат) дар шакли баракхои
I дадхои ей карор дошт, чамъ оварданд. Гурӯх аз ей хае иборат
лѵд. Муаллимону рохбаладони гурух аз Ленинград
і яуаррифй гардиданд. Ин даста бо номи кУхнавардони точик
щинохта шуд. Дар ин гурУх духтарон хам буданд. Дастая
ішавардонро асосан руезабонхо ташкил медод. Точикон
віч нафар будем: ба гайр аз сеи мо боз марде бо завчааш
хам шомнл буд. Нихоят соати харакат раенд. Мошинхо
•мода буданд. Сафар чониби дараи Варэоб сурат гирифт.
рох дар хнссаи Чорбед аз самти чаш даре чараёи гирифт.
Рохаш камбар ва хатарнок буд. Маркази нохияро бо чанднн
дехаҳои кУхияш паси cap намуда, ба самти роста рУди
Варэоб гузапггем, он чо кн кароргох-лагери кУхнавардон
даста мешуд. Ҳар кадоми мо рюкзак-борхалта, ледоруб,
;ссмон ва дигар лавозимоти кУхнавардиро бо худ доштем.
Аачомхоро якчоя бо маводи Хӯрокворй, ки асосан аз гУпгти
іттіЯ “консерва иборат буд, дар рюкзак нигох медоштем.
в 15-20 кило борро ташкил медод. Хаймаамонро рост
цдем, кв секаса буд. Ҳамин навь хаймахо 15-20 адад рост
ори, и шахрчаи хаймаиро мемонд. Шахрчаи кУхнавардон
щ яавзен хушманзаре вокеъ гардид. Дарсхомон хеле чиддй
стря мегирифт. Муаллимон инструкторони ленинградй худ
Швавардони ботачриба буданд. КУхнавардиро бо тамоми
иіуахояш ёд медоданд. Тарзи аз ледоруб (олати
ишвардие, ки дастаи чУбй доила, нУта он дорой ду cap
fa т эогяӯл дигаре болга) истифода кардан, ресмонро
« вп ба камар бастану гирех андохтан ва дигар фаъолияти
Шлшрдмро иеомУхтанд. Ледоруб барон шахеи кУхнавард
тидп шифахоро адо менамуд. Яке он буд, ки вактн ба
Еі (ом шудан аз зошӯлу болтай он истифода мегардид.

167
йиафаі дуюмяш хини аз кУХ ё теппахои pern побц,
фцхмалаа. иетифодан дурусти он кУхнаварлро аз афтида^
чар атудан ндчог медиа Магадан, агар ногахон пой лагжаді
шахе 6а афгадан дучор оад, дархол ледоруб Уро хамчу,
пая намегуэорад, кн афгад. Дар пойнн фуромадан ледоруб
чун асо хидмат мекард. Ба нборан дигар, муаллимов
шогирдонро аз нмгохк пенхологй, пешакй хатари кӯҳцро
эхсос вамудан ва чуръатмандиву нота рей омода месохтанд
Ларса днгарамон гузаштан аз боло и дарён бепул буд. Иі
амал бо ёрни банд хон тросмонандн гафсу бакувват сураі
мегирнфг. Як сарм банд чангаки оханй дошт, ки вақти онро
ба он тарафи даре партофтан, бояд ба харсанге дармемоад
Тарафи днгари онро ба харсанг ё дарахте баста, сипае
кУхнавард бо кувван даст, дар шакля муаллак, ба он тарам
руд мегузарад. Ҳафтаи аввал факат дарехои назарй хонде*
Баъд аз ин бояд дар амал нишон медодем, ки назармі
илми кУхнавардиро омУхтаем ё не. Ба ин хотир, чанд рй
омодагихо барон ба сафари кУҲ рафтан оғоз ёфт. Дар чащ
рУзн омодагй мо - панн тоник аз наздик ошно шудем. Чунга
кн гуфхам, ба гурУхи мо ду нафар душанбегй, за ну шавхар
томил будаяд. Одатан, ману Абдукибор ва Хасан бегоҳяхо
ба сари тепла баромада, кУху дамавро тамошо карда, аз
хушгапихои Хасан халоват мебурдем. Дар яке аз чуип
бегохнхо он марли душанбегй наздамон хозир туда, худро
шжносонд. Маълум гарднд, ки эпюн аз корманлони ил мы
Академияи у лум буда, Завчааш касби духтурй доштааст. Мо
низ худро ппшосондем. Акай Салохиддин. вакте фахмия
кн нн се чавони кУлобй доншпчуянд, хушхол гардид

Ҳамсараш бисер бону и шармгин буд. Такрибан бо касс
сУхбат намекард. Ба назар чунин рас ид, ки онхо ба тозагЯ
издивоч карда буданд. Бо хамдигар хеле навозишкорою
мувосвбат мекарданд Лахзахое, ки зик мешу да яд, бо мо
сУхбат меоростанд. Ҳар бегохя дар майдончаи шахрчаамоя
рак су бозихои точикиву рус й ташкил мегардид, ки акоі
Солех бо хоиумаш иштирок мекарданд. Аз сеи мо Ҳасан
фаъол буд. Ив чо хам аз лнбосхои хоссааш истифода карда.
fin'll таванчУХи днгарон мсгарднд. Иъне, вактамон хуш
легузашт. Такрнбан хама чавонон буданду ташиаи
дилхушнву чавопп кардан.

Пагохне борхалтахо дар кктф ба дараи куҳипу се робе
(ряо туда, аз болом Хочаобигарм фаромадем. Дар ин сафар
иуаллимон хуб фаъолияти шогирдоиро ба мушохнда
шрифта, дар чойхое, кн лозим шуд, гурУхро маътал сохта,
бори дигар чихатхои ноошнои куҳнавардиро сд медоданд.

Гус 6о мн нахустсафар тайёр будани гурУХ ба сафари
дарозмуддату мушкилгузар равшав гардид. То поёни
нУхлати кУхвавардй дах рУз монда буд, ки пагохне мошинхо
аз Сталшіобод пайдо шуданду моро савор карда, ба воситаи
агбаи Анзобу Шодмондараву дехоти минтакан Айнй 6а
мавзеъи Фондарё бурда, аз мошинхо фаровардавду
мошинхоро рухсат карданд, то ки баъд аз як хафпга гурУхро
дар Қаратог интизор піаванд. Муаллимон амр доданд, ки
даун ин тарафи рох ба воситаи роххои кУхии бузрав амали
мешавад- ГурУх бояд то бегох ба мавзен ИскандаркУл
бирасад.

Дастаи кУҳнавардони мо шакли корвонро гирифт. Дар
cap ё пепга гурУх «направляющий» ва дар кафои корвон
«заминающий* карор гирифт, ки аз иуаллимон иборат
буданд. Байни ҳар кУҳнавард фосила муайян буд. Мо
либосхои махсуси кУхвавардй пУшида будем - кулохи
сабадмонавди офтобногузар дар cap, ботинкахои тагаш
давдовадору сокболо дар пой, ледорубхо дар дасту
борхалтаи бисткилоЯ дар пупгт самти ИскавдаркУлро пеш
шрифтом. Тамоми гизои даҳрУза байни даста таксим туда
буд. Масалан, ширхои купи дар борхалтаи мо - се кУлобя
буд. ГУпггп консерва дар борхалтаи кУхнаварди дигаре чой
дошт. Баъд аз хар як соат барои дах-понздах дакика дам
шрифтан, «перевал» эълон мешуд. Хар кас 6о борхалгааш
болов замни, ё харсанге менишаст. Боз Хара кат идома
меёфг. Аз соати 12 то 13 нони чоштро мехУрдем, ки дар
чоіш мувофике сурат мегирифт. Одатан, мавзен майсазору
чашмазореро иіггихоб менамудем. Ии холат хама дахони
борхалтахоро кушода, шахси масъул гизоро баробар такси*
менамуд. Хама навъи гизо хисоб дошт, то ки дар дах ру,
бехУрок намонем. Вакти боло баромадан аз пешорУямоц
шаршараи обе пайдо шуд, ки 40-50 метр ба дарё поён мешуд
ва барон кас дахшатро пеш меовард. Садом афтиданм об аз
дурихо шунида мешуд. Шиддати об хеле баланд буд.
Хубобчахо-заррачахои он чун санги хоб боло мешуданд.
Рохи бузрав аз пахлуи хамин обшор мегузашт. Мо
эхтиёткорона рох мерафтем ва кУшиш мекардем, ки ба поёни
обшор камтар нигох намоем, зеро касро вахм фаро
мегирифт ва имкони чарх задани cap хам вучуд дошт. Садоп
вохиманокм обшорро паси cap намуда, ба баландии он
баромадем. Дида шуд, ки он обшор аз кУли Искандер
сарчашма мегирифтааст. Рохи кУхнавардон ба самти роста
ИскандаркУл чараён гирифг. Се тарафи кУлро кУХХо ихота
намуда буданд. Табиист, ки дар оғоз ду кУхи баланд мавчуд
будаасту дар асари нооромихои табиат аз ду чониб кисме
аз кУххо канда туда сари рюхи дарёчаро банд сохта, бо
мурури замой кУли обро ташкил додаанд. Вакте об звёд
чамъ мешавад, рохи баромалашро бо фишори худ пайдо
намуда, кУхи афтодаро бурила мегузарад, ки дар натича он
обшори вахмангези панчохметра ба миён мсояд. Сипае, обн |
кУл баъди обшор чанд километр сарозер рафта ба рУди і
Зарафшон омезиш меёбад. Вакти аср буд, ки 6а кисмати
болоии ИскандаркУл, ки чангалзореро мемонд, расидем.
Дарёчае, ки аз самти дара меомад, аз байни он чангалзор
гузашта, кУлро'ташкил медод. Ба мо фахмонданд, ки дар
он оббозя кардан манъ аст. ГУё 200 метр чукурй доштааст.

Бо вучуди ин як гурУх духтарону чавонони рус худро ба
кУл партофта, сй-чил метр ба дарунтари он шиноварй
карданд. Мо низ ба онхо пайравй намуда, аз пушташон пшяо
кардем, вале ба онхо расида натавониста, пас гаштем. Сипае
фармон шуд, ки шабро ин чо мегузаронем, бинобар ин
хаймахоро рост кардан лозим мешавад. Шахрчаи
муваккатии кУхнавардон шабе сохили ИскандаркУлро обод
намуд. Самти роста ИскандаркУл кУхи касногузарро мемонд.

170
дар тарафи чапи он, ки роҳ барқарор аст, кабати кӯх ба
ча)ід метр дарунтар кофта туда, оташу дудзада менамуд.
рцвоят будааст, ки он чохоро аскарони Искандар
щцкофтааид ва накопи лист сохтаанд. Ллбатта, дудзадагихо
амали искандарихо тааллук надошта, балки дуди оташи
чолдорон буд, ки хини минтакаро гузаштан, чанд рУэеву
щабе дар кабатхои кӯх сарпанох чустаанд. Чаиде аз
I доиавардони мо низ хамчун лахзаи рамзй дегхошоиро ба
I он хонахои табий гузошта, оташ cap доданд. Ҳарчаид ки
I бистумхои июл буд, шоми Искандаркул сард ба назар рас ид.

I Гузашта аз ин кУрпаша чунон сари кУхнавардон фишор
[ овард. ки на кох монду на саргини мол, хамаро дуд додем.
I Лекин дар ин дохили хаймахо он «душманони
мехмоннавоз» камтар буданд. Субх аз хаймахо берун туда,
і дар оби мусафои Искандаркул шусгушУ намуда, нонушта
кардему рохамонро чониби Арчамайдону баъд каторкУххои
Хисор идома додем. Дар хиссае аз рох дам гирифтем.
Кутгихон шир дар борхалтаи Ҳасан буданд. Ба хотири ни
I а вазнаш кам шавад, ба сохили сой фаромада ішнхонй аз
' дигарон чанд кутгй ширро кушода бо оби яхи кухй омезиш
I дода нУшидем. Бори Ҳасан як-ду кило сабук гардид. Рох
! душворгузар буд. Рохбарамон хар сари вакт таъкид мекард,

! о эхтиёт кунем. Баъди дах километрро тай намудан ба
Арчамайдон расидем. Он но рохе хам буд, ки касро ба тарафи
рост бурда то ҲафгкУл мерасонд. Ба мо самти чал лозим
I буд. Вахте ки миптакаро аз назар гузаронидам, дидам, ки
вокеан талу телпахо ва хамвориҳоро дарахтони арча зебу
[ зиннати хосса мебахшанд. Сарварамон майдони майсазореро
I шггвхоб кард, то ки шабро он чо гузаронем. Қонда чунин
I буд, ки як соат кабл аз гуруби офтоб, ласта бояд чойи
I нувофики истирохати шабонаашро муайян менамуд. Ҳар
I іурУхча барон худу хаймааш чой гирифт. Абдукибору Ҳасан
I хайма рост карданду май пупгги чӯби сӯхт ба камарп тепла
I рафтам. Шоххои хушки арчахоро чамъ менамудам. ко дар
I рУ ба рӯям, ба масофан бист метр, дар багалн арчаи бузурге
I ярее дастхояш боло сӯям тамошо мекард. Ба га л пури
шохмайдахои арча шах шудам. Ба баданам мургак
Хирсу май аз якдигар чашм намека идем. Дуртар аз £***
руси леиииградя ин холатро лида, луштнокй чони**
бошишгох медавад, аммо ran зада намегавонад, балки г*
дасташ и шора мекунад, ки ба тарафи май нигаранд. Ку^,
хонда бу дам, ки дар чунин холатҳо шахе бояд сари хЯрс
та х ди де накуиад ва агар туфанг дошта бошад, милащро
тарафи он иагардонад, вагарна чонаш дар хатар мемоіш
ІЗаръакс ба чехраи хирс бояд нигарист, то он лахаа, ц
дастхояшро болои замин гузошта, ба сУйе рох пеш нагирад.
Май хам ин амалро анчом до да, аз чоям начунбидам. Хирс
хам гУё аз тамошои харифи нот а вон а ш монда шуд, ки ж
сари гафеи пашминашро афшонду лушти арча гузашта, боз
як бори ди тар калаашро хам карда аз зери похояш маро
дид ва сипас ба тепла боло шуд. Май ханУз хам рост
меистодам, зеро таре холо аз чонам бадар нашу да буд. Вахте
ки ба хуш о мадам, хамрохонам дар масофаи дуртар карор
дошта, монанди май аз ran монда буданд. Бо рафъи хатарі
хирс рУямро чониби шариконам гардонда, охиста-охиш
наздашон рафтам. Рохбарамон сахт тарсида буд. У гумон
доштааст, ки хирс маро бояд бо панчахои пахну вазнинаш
ба замин пахш месохт. Бо вучуди ин, ман худамро тарзе
нишон медодам, ки ГУё ходисае рух надодааст. Хасан, пеш
аз хама 6а наздам хозир туда, ба чойи ин ки ба точикя
пурсад, руей ran мезад, ки чй шуд? Духтархои гурУх хар
кадом навозишам мекарданд. Я кто а ш гуфт: «Ну, Назар тй
герой». Ба даруни дил мегуфтам: «Хок герой, кариб дар
чоям тар кунам». Ба хар хол сахт тарсида будаам. ки шаб
норохат хоб рафтам ва ларзиши бадан то хеле сарам надод.
Пагохй чанд до на чае болои ла бонам пайдо шуд, ки онро
табхол меяомем. Ҳасаи мегуфт: «Ты по настоящему
испугался». Абдукибор дилбардоря мекард: «Хайрият шуд.
Хирс метавонист туро пачак кунад». Ҳасан. ки аслан
вохимаандозиро дУст медошт, тарафи Абдукибор нигох
карда мегуфт: «Слушай Абдукибор) Ладно, пускай, по если
с ним что-нибудь случилось, что мы сказали-бы в Кулябе?»

172
Он рУз Хасан мавзУи сУхбати дигаре иадонгг. Акои Салох
to завчііаш ба ташвиш афтода бу да ид ва хамагонро хушдор
мскарданд, киазин минтака харчи зудтар баромадан лозим.
Он руз, ки мо бонд ба сари балаидй мебаромадем, ду-се
сап вахт лозим шуд. Дар ту ли ии рохи вазиии моча рои
Назар бо хирс вирди забои и кУХнавардон буд. ГУё онхо
хушёр шуда, ин тарафу он тарафро медиданд, то ки хирсе
дучорашон иаояд. Русдухтаре бо дигараш мегуфт: «Ой. он
такой молодой, а не испугался, он стоял прямо и смотрел
на медведя». Дуюмаш ҷавоб медод: «Я бы тут-же упала и
умерла бы наверное и всё». Он рУз номи Назар байни
кУхнавпрдон шУхрат дошт. Худам дар ботин ба хирс
ташаккур мегуфтам, ки аклаш баландя карду ба ман
дарнаафтод, дар акси хол чархболе лозим мешуд, ки аз
Арчамайдон насади мачакшудаи маро интикол медоду дар
гурУх мотам эълон мешуд. Бо чунин андешахо охнста-
охяста баландии дар пешбударо низ фатх намудем, ки
яке аз куллахои каторкУххои Ҳисор до листа мешуд. Болои
баландй барфи гафсе хоб буд. Аз рУи харита аз он чо ки
кУхнавардон карор доштанд, рохи пиёдагард бояд идома
меёфг. Аммо барфи гафс онро зери худ пинхон карда буд.
Он баландя чунон шамолрав буд, кн 6арф каб-кабуд менамуд.
Яке аз бахшхои дарсхои назариявии кУхнавардй тарзи аз
болои яху шфяххо ва яхе, ки руйи сойю рудчахои кУхиро
бастааст.рох рафтану бехатар фаромадаи буд. Мавзее, ки
мо сароэер мешудем, аз зераш дарён калоне чорй буд, ки
агар ин сирро намедонистем имкон дошт, ки дар чойи
нарми яхоб ба дару ни даре фуру равем. Бинобар ин, хамаро
огох сохтанд, ки ба воситаи ледоруб фароем. Яъне, ба
ледоруб тарэе бояд такя зада худро мелагжондем, ки осебе
ба мо намерасид. Албатта, ин хунар барон, май душворие
надошт, аммо днлам ба хонуми акои Салох месухт, ки аз
ледоруб истифода карда наметавонист. Аз ни чост, ки акои
Салох рюкзак-борхалтаи худро аз китфонаш озод карда,
мисле ки ба аспу хар каг пушти хам савор мешаваид,
онхо болои он нишастанд. Мо се кУлобин нимкишлокй ба

173
ХОЛИ оахо механдидем. Махсусан, дасан рохат мекард м і
худро ба восітаі ледоруб аз ду тарафи акои Сад,,
хонумаш карор дода. якчоя харакат кардем. Медидам Щ
чй навь онхо аз сардие, ки аз зер таъсир мегузошт, щ-
медиданл. Вале нлочи дигаре набуд. Ман дар як дам чуД
фаромадам, м ленинградихо хайрон мондавд. XyJ
муаллимамон, ки як марди каддарози швединамо буд, Дѵ
се даъфа чапла туда, сарозер рафт. Вахте ки масофая яц
болои дарёчаро ба охир расондем, бехотир даре намоёц
шуд, ки касро фуру бурданаш аз нмкон дур набуд. Аз щ,
рУ, ман кп дар сафп пеш будам, ба ледоруб такя карда
аввал акои Салохро бо завчааш ба тезй доштам, то ц
харакаташоп лдома наёбад ва баъд Ҳасану Абдукиборро хан
аз дасташон дошта аз хатарп дарён яхин дур кардам..

Даречае, ки аз зери барфи якметра берун мебаромад,
сарогози дарён пуроби Қаратог буд. Ба хамив тарах
Якунин километр руби ях поён фаромадем; рУз хам бегох
шуд ва дигар аз рушноіш офтоб нишоне намонда буд.
Сохили даре чаманзореро барон истирохат пайдо намудем.
Аммо ин шаб шахрчан хаймай насохтем, зеро хаво чандон
сардй намекард. Гизои шомамон боз гушти консерва ва
чоямон шири купи буд. Хасан ба зудя дар як коса аз
шири купцу барфи тоза яхмос сохт. Чавон, ки будем 6а
хамон сардй нігох накарда, яхмос мехУрдем. Натичаі
яхмос он шуд. ки худи Ҳасан ба гулӯдард гнрнфтор шуд,
чуики аз хама беш худаш яхмоси сохтаашро хУрд. Раш
хобимо аз кУрпае иборат буд, ки бадохилаш медаромадену
бандхояшро мебастем. ГУё дар даруни халтаи пахтагй хоб
бошем. Пагохй, вакте аз хоб бедор шулам, дидам, ки бо он
рахти хобам 6а лаби даре гелида рафтаам. Агар ба сайге
дарнамемонд, мани даруни кУрпаи сарбаста ба даре гарк
мешудам. Ии холро дида, кУхнавардон хайрон мемондаид.
ки «нн Назар чй сир дорад, ки ин чо низ аз хатари чонй
рахоёфг». Маълум мешавад. ки шаб даруни кУрпаи пахтагй
ба ии тарафу он тараф тел хУрдаам ва ин боне шудааст, ки
то лаби даре расидаам. Боз хам, Худо чони маро
Гдпиарй намекардам.. Аммо Ҳасан ҳеҷ бовар намекард,
11 йан даруни кӯрпаи сарбаста ба масофаи даҳ -понздах
Г^гел хУрдаам. Ӯ ба ин акида буд, ки ин сахнаро худам
йфТам. «Шайтонй накун»,- мегуфт Ҳасан,- «худат пагоҳй
^иву кУрпата ба сохил бурда боз дарунаш даромадй,
і0 к,| мо тура кахрамон эълон кунем». Абдукибор
лухиомез 6а Ҳасан мегуфт: «Ту хам агар мисли Худойназар
’ ^ цанги хирс дармемондй, имшаб бо кӯрпаат аз Каратог
мебаромадй». Ин сухани Абдукибор хамаро ба ханда овард.
ga пн ходиса сарварамон шубхае надошт, зеро дар тачрибаи
кӯхяавардии ӯ чунин туда будааст.

Офтоб хам аз пушти кӯҳ cap боло мекард. Борхалтахоро
(а пушт гирифтему чониби нуктаи охирини кУхнаварди-
амов-Каратоғ сарозер шудем. Ду самти дарёро боғоту
цавгалзор ва майсазорхо иҳота менамуданд. Мавзеъчаи
иле зебо торафт паси cap мемонд. Дехахое хам ба назар
[жхУрданд, ки аз чорводор будани бошандагонашон шаходат
недоданд. Соҳили роста дарёи Қаратог заминхои коршоям
знёддошт. Даре то рафт сероб мегардид, зеро даххо
дарёчахои кУхиро ба худ фурУ мебурд.Ба боготе расидем,
кн олучаву гелосзор буд. Он чо соате дам гирифтем ва аз
туту невачоташ ҳаловат бурдем. Чо-чо мохнгирй хам
кардем, ки шугли дУадоштаи ман буд. Нонн чоппро хам
пн чо тановул намудем. Акнун рох хам наздик мешуд ва
ш душворие надошт, чунки аз боло ба ноин мерафтем
и хам рох мошинрав буд. Рӯзи охир хам буд, ки боз
неруямон мебахшиду тезтар харакат менамудем. Борхалтахс
Щрибан холй шуданд, факат барон як дастурхони дигар
оростан гизои сафари монда буду бас. Дар миёні
кӯҳнавардоы гохе назарам ба акои Салох меафтид, кі
I рохравии завчаашро метезонд. Он зани шахрив;
возуктабиат, ба чангу хок нигох накарда, бо сари хаі
Вадам мепартофт, то ки аз даста кафо намонад. Ҳаса
Русдухтареро мёхост «чоду кунад» аммо дер шуда буд. Д
I баъд духтарони ленинградй Сталинободро тар
чегѵфтзяхЧавовоне буданд, кн дар нв бнет рУз
им дэмтаяд ва баз кЯ мелонал... Шояд чавове
карду дуттаре шавхар Он вакт ба чунмн муаиі^Н

---^ *і__

лидаг* £2вфедэ€ нгмерафгаи. Лкнун хабдах сол - —*

Саагюв «■■ бегохЯ худро 6а шахрчаи Қаратог ргсгД
Наш чоітгвгав он аявакаі ду мошнни таксии боркащ
чину бухай. Дах-иоялдах дакика сэру рУіро *
чаш7 хокя бвстрУзаро дур сохта, 6о анчомхо
ждниесо чо 6л V цяеи. Шом буд, км ба валдя іц^
марбута роялем. Кабд аа мм км моро чааоб ляха»
фюкяиаи, кв аагох сот хзияг хозяр юмм, »о ц

вопя кабул ажмп. Мо се кас рохм Нагорявйр> ««
іярмф-т*я Аі шйѵп Путовскмй то ом чо имела рці
рфі’т Bane кв ба хавляя коллам даромадам, аявамв]
/арф» г» г . .г;-,^амя холлам бароям арз доил яя буд 1
«Хайржгт 'ладя. Аа дат подарят таьви кардааст, к и /дря I
t/jtip ly.v- б» дат ржояя* «Тяячя бошал»,* саяол кардч I
аа га'я/лгммм. «Намtt/яям*,' гуфт у ва ядоиа Лес I
«Модарэт т/*ия шяъш. Хатто таькяд кардааст, u I
С(у*4хіу, Щгл а? кгхяаяардялг вас хоста , ба К»лг/ |
ф^тем*. Хайров мулам *а ба аядаиа рафтам, кя «та
гав чуда бжад. Модзр хгжялз буд, матар ягоя Холмса бл f 1
ИГ* Даямег/ «»гуф»аам», Хз*яя буд км ом шабро морчх» ]
р»т карем Наго/я хелгаи хам, км ягаб дер аз кормя ■
'««ада буд, иуѵянт гущшяшзшу» такрор маиуд ва хохяя
«лк/л кя вдаар рда* ховаро вяи >врам. Субх як ввела
ігЛ fyimy бй ***** щгѵлн'Л хозмр ту/ум. Ба хзр
t'i щ-ttckps як гяюя я.ілшя. Хлйрял» чамднафарй изро
**?*'•-.* мдояд. (ли.хк мая іцюим гмрехбамдЯ ва аз
болт* еуааота* буд Чаядоя дунюоря издоигг, БаМ
а» ду ом» імлпм чвшбйст іардяд Ба мо шаходатмомая

гэмиллрдр кг клжж* -дряевва* додав». Илова 6а ия
жуччаік «гм Додав» кв мо се лояяшчУв омУзиштохя
•едагвгвв Ктлвб хамчув «устолояя кухвавардй*
шимш» курсив кУхвмардй тавш бадихем. Ншіюяв
саря еявагвамеч аксв кух ва »*1^**, Ҳарчаид кв

176
tfja фаромӯншашуданӣ буд, таҳти диламро ноором
гГ«»ч ва <шзе аз ғайб фишорам меовард. Ба нн хотир
j хамсафаронам хохиш намудам, ки барномаи
охргарднямонро ба як с9 гузошта, баъди чошт чониби
Qrjo6 рахтя сафар мебавдем. Абдукибору Ҳасан хам розй
цоидд. Акнун се кУХнаварди кУлобй дохили кабинаи
юапган боркаше карор дореиу мая бо андешахоям аз вокеая
азвокаде оиодагя мегирам...

Шоии он рӯз дар дурохаи Қурбоишахиди КУлоб аз
«сешя фуруд омадаму дуа дягар рохапюяро идоиа доданд
ййрохатояа то хояаи холаи Сафар гулам расидаи. Ҳаао
иряк туда буд. Холаам па регион гардид, кя лар шп бееактй
9 кучо иеояи. Касхяя кухвавардиаиро 6а холааи иакл
гзиудаи ва хаи ялова иамудам, ки аз хояа одам
ёвристодааид, то ки зудтар баргардам. Холааи хеч
нпкро яайхас накарда, «шкдоааи», гуфт. Ӯ пк аз
ияаяодая мо иамеяоявст. Факат ишора кара. ки «хамии
*”'•* очат аст. КУдак иитизорй дорад. Албатта ба хамии
япмр хостааст. кя дар иаздаш бошй...» Оре. тахииии
ж>ши дуруст буд, бояд чаяд руае дар яазда иодар
■мошиаи, ки какая дигаресг хузиаягез...

РӮЗУ МОҲЕ, КИ ДӮСТАШ НАМЕДОРАМ...

Бисту дуюми яюл худро 6а дехаи Тоскалъа расонидаи.
Авиалии касс, ки бо табассуми ба худ хос истикболам
гарафт, модарам буд. Модар яерохаяи сафеди васеьбар
дар таи дошт, ки дучои будаия Уро аз яазари хар дакякбян
пмвхои иедоягг. Саросемавор иаро ба оғӯш гирифт ва ба
сару руям бУсахо заду болои кати зери тута бузургчуссаи
хамя шииоидаи ва яавозишкорона гуфт: «Хайрият омадя.
Хобхои гандат дидум. Ба ту чй ходисае руй дод магар?
Дигар ни кя худамро бад хис дорам. Намедонам холам
чя иешуда бошад. Ин дучонй чаидон пештара бария не. Аз
ян рУ, таъин иамудам. ки зудтар биёию дар наздам бошй.

I охи чанд сол аст. ки туро кам мебинам. Акаллан дар
хамнн таътнлат бо ман бошя гуфта саросемагя намѵд
Модар харф мезаду ман ба чеҳраи у менигаристад
чехостам снреро барон хеш кашф намоям. Модарро хомм^
булан мефорид- Фарбех мешуд, чехрааш сафедтару cypxj?
мегашт ва хандахояшро дандонхои садафмонандаш м
зинати дигар мебахшнд. Назарам ба нарангушташ хурд, „
баста буд. «Чй шуд?»- пурсндам аз модар. Ба сари ангушіад,
як нигох андохту «намедонам. метан, ки ход баромадаасіу
аммо хеч не ки cap барорад» гуфт ва аз чояш хеста баров
чою нон омода сохтан тарафн хона рафт. Чй савготие бурда
будам, ки додарчахоям гирдам карданд ва хайрон-хайров
сУям менигарнстанд. Мусояки хурдакаку зардак аз багалад
намефаромад. Чумъахон барон Холназари дехкон сарв
замин чою нон бурда буд, ки надидам. Сохибназарі
бепарвою шУхтабиат ва то чое беадаб дар ким - кучо пуши
оббозиву хартозй мегашт. Аноргул чорУбчае дар даст хавля
чорУб мезад. Ин хамаро медидаму худро дар худ дидаяй
шуда, аз сарнавишти дар пешбудаи модар фикр менамудам.
«Чаро У мехохад , ки ман дар иаздаш бошам. Отат хона
сохта истодааст, хайроиам, ки он ба ман насиб мекунаде
не?» Ба назарам мерасид, ки модар торафт дар чодаи
ноумедихо худро мебинад. Магар У ходисаи яохушеро
пешгУй мекунад, магар хобе дидаасту таъбираш барояш
маълум аст? Чунин саволхо ба сэрам медаромаданду худ
мехостам чавоб пайдо кунам, вале хеч сарфахм
намерафтам. Боз он сари нарангушт ва он холе, ки УрО
норохат месохт ва модар хар гох латтаи онро кушода вн
сУву он сУяшро медид, боиси ташвишам мегардвд. Падар
хам ом ад. Маро дида шод шуд. « Модарат гущу майнаамро
хУрд, хар пагоҳй аз хоб мехесту зораву тавалло мекард, ки
бачама рафта биёр. Ба ин хотир, ман аз ду-се сафаракЯ
хохиш на мула будам, ки ба хонаи холаат даромада инро ба
ту гУянд». Баъд аз хУроки чоштро якчо дндан. падар хохиш
намуд, ки ба лойкориву хоиаандозиаш ёри расонам.
Леворхои хона боло шуда иду чубдавониаш огоз метл рифт
Модар бошад дар гУшае нишаста барои бачаи холо 6а

178
наомадааш ҷӯробча мебофту такрор ба такрор мегуфт:
сари мара мехӯра*. Падар аз болои бом ин харфро
‘ НМДу «Иклиммох ношукрй накун, гапхои бехуда иагу,

I ?(Ли бачата ганда накун*,- мегуфт. Модар нарангушти
! іолдорашро эхтиёт карда ҷӯроббофиашро идома медоду
1 jo табассум «хай, мебинй, ки и бача сари мара чй навъ
цехӯра. И бача не, балки бало аст. Лар шикамам мисле ки
fane хоб асту кӯшиш дорад, ки чонама бигира...»,- гУён
cap мечунбонду ресмонро мекашид. Чоште вакти чойнӯшй
гуфт: «Малим и хона чойи бузургворе бояд боша. Гирди
катя хобам шабҳо гови зарде омада маро бУй мекашаду пушти
хавлй меравад. Вакте ки ба таъкибаш меравам, он нопадид
мешава. Шабе барон ичрои хочат пушти ана ин девор
шипаста будам, ки садое аз гоиб гуфт: духтарам он чо
нашим, ки бузургворе хоб аст, худатро гунахгор насоз.

Биё аз и хонахо ба дигар чо бикӯчем. Ба гумоиам хамон
бузургвор таги пойи мо хоб аст...*. Падар харфи модарро
' афсона мегуфту боз болои бомаш мебаромад, то ки
вассабандиашро ба поён расонад. Модар боз дар хамон
чойи хамешагиаш менишасту «оли бисоз, бнсоз, хоная нав
бисоз, зани навут хуш мешава. Ту нагз медонй, ки и бачат
сари мара мех Ура* гуфтан мегирифт. Дар ин чаяд рУз
хонасозии падар поён меёфту аммо кафи дастн чапам
аз лойпартой чарохат гирифту он рУз то рӯз варам карда,
кнели нарангушти модар cap намебаровард. Дарди чонкохе
медод ва дигар он дасти корй набуд, балки ресмоне ба
гардан онро эхтиёткорона нигох медошт. Дарди дасти чая
шиддат мегирифт, вале чорае намеандешидам, балки
маътали он будам, ки худаш сяхат меиивад. Дарди дасти
ману модар мухитн нофорамеро дар хоиавода эчод
менамуд. Модар дарди нарангушти худро фаромУш мекарду
аз паи даво ёфтан барон дастн мая мешуд. Кулчапиёзи
сафедро зери оташ мегузошту баъд онро ба кафи ластам
мебаст ё ки хамиртуруш омода месохту шабона болои
чарохатам мегузошт, аммо хеч не ки варам, ки зери пУст
чирку зардобаш намоён мешуд, cap барораду кафад ва берун

по
-дрл шалид «еотуд, бблои катя ^
яра ірп И*Л япмвпаиу чатят 6а от гутяе рщя
mil паі азг ашр do атжтахоят мепятм.іу trot и
■шжаа, я dw каабатваяа дар чуибит буд, *ощ
арбалареД^та, ба ащдгша играфт. Ия холатхо ба
жулчамоязнду яурояят иодар, 6а оя дог х он лагах*
имя*ИГХ меигѵдаму аидсшахоямро с9Шя тақдири мод^
раяш месохтгм ва медялам. и У то ни рУз вакти xymps
щаиаагт. Baft заве аст, кя 6а хояая хешу хамсоя озодощ
■эрафтаает аа хамеша дар такопУя хонавода худро
дждааст. Мода ре, кя як фарзаядашро дар Чілац
дуюмаятро дар Чиниеой ва сеюмашро дар СангигУр 6
хок суяорядааст. Боиуе, кя ягон марогнба аіс
нагнряфтааст, шяяоснома надошт. Боре махсус
фотоаппарат бур дам, то ки аксашро бигирам. Амио
розй нашуд. Силас хостам, кя бо бахонаи аксн МУсоро
бардоштап аз модарро низ бигирам. Вале У зораву тавалло
намул, ки гунахгораш васозам. Аз ян рУ, харчанд ки модар
6а як дасташ аз дастчаи Мусо медошт, то кя яаафтаду мм
аксашро бардорам, кавл кя дода будам, факат ласти модарро
бо Мусо гнряфтаму бас. Ба нбораи дигар, модари мм
фарнштаеро мемопд. Бо вучуди ни, борхо шуиидаму дидам,
кя вайро баъзе аз фарзацдонаш азият медоданд. Холяазар
баром он кя чойя ба сари замни район карда и модар п
расой да и хунук мешудааст, баъди аз кор баргаштан бо
модар дагаля мекард, чойнакро бардошга 6а замни мезад.

С ян кя ба роя хар майда чУйдая рузгор модарро маяомзп
меиамуд. Сохибиазар бо одобя бадаго хеле модарро дардя
cap мептуд. Дар ттяяя тобястояае худ тохяд будам. кя
Сохибиазар модарро сахт раичояду сипае гурехт. Модар
дар хоктУдая рохя самтя ростя дакая Тоскалъа Уро ко
як-лу километр таъкяб яамуд, ко к я ба даст афтоиадят.
Дар ян какьКнб кардан мая биеёр мехостам. кя
Сскхтбтазарро япкгох лорйм-, то **г модар жм>6 накатал
змяо <'лЙХОТ, кя и*ссаиояис гам. ¥ мне *и будя К Ух Я тупая
аггогт, кя бег іж г овардйнат «*риг мухе, а буд (Ум «хи
I йз хллй дарокацг Сохвбвазарро дуои бале карл.

I .lJW ба ходя иодарам сУжт, кале чй хам мекардам?
I rjaUoaa дода ну бас. Дар ботгии мегуфтам: «На ход
I фарзаяд падару модарро раячояад. Ох яр. ян гуиохи азям
агг. Агар падару модар дуоя бад куилид чя? Он на кт гумок
I асг, ки оби он фарзаяд дар рУзгоря піахсиага ранг бигирал
■а кораш пеш равад». Худ ро ба он тасалло мед о дам, ки
ідмят дасги модарро мегиркфгам ва дар корхои хона Уро
I сря недодам. Аз ин чост, ки мегуфт: я Худое худовандо,
чаро Худойналарро духтар накардй?» Оре, дуоям дода буд.
дуое, кн хаметаа сарбаландам иигох медопгг. Ёдам хает.
Дар Хонобод рУзя бороние аз чаіпма як сатил обаш овардам.
Модар шод шуду чунин дуоям дод: «Худойназарчои, як
занет бта, ки мУйхош то замин брасаву факат дар хизматат
боны...».

Он вахт сарфахм нарафтам, ки чаро заяи иУйларозро
6ароям хост. Чй магар бонувони м?й то замин хуб
мешаванду кадр рас. Вале аз ин тахлнли богиня модарро
огох сохтанй нашу дам. Яъне, модар аз мав роз ft буд. Боре
хам ед надо рам, ки бо кадом рафторам боиси ранни лги хотири
9 туда ботам. Албатта, ин но ходисае дар Чннясой бо
Холназар рухдода истисност. Гузапгта аз ин. хамон рУз низ
иодар медонист, ки гуноҳ аз Холназар сар зада буд . .

Мохн а в густ и соли панчоху хаштум хам расид Сохтмояи
падар поён ёфт.ЧУбу хасашро андохтанд, андовааш кардан л
Ахнув ду хонаи дигар допттем. Модар торафг зебо иешуд.
Р9 з то рУз чехрааш мешукуфт. О латая заиони хомнла чунин
бонд шаванд, мегуфтанд ҳолдонхо. Эхсос на му дам. ки модар
гохе Чуръат нииюн дода, ба падар піУхихо мекард. Падар
«Ухни модарро чиддя медиду мену рейд: «Иклвимох ба ту
чй гауд? Чаро назди бапаҳот чунин пгУхяро рано мебшМГ?»
Модар ширину баланд хайда сар медод аа мегуфт: «Ҳст
гая не, иалям чаял рУз багъд шухихои Икляммохро яахохй
тупил». Падар еУи мая менигарясту «очаг шухй мекуаа»
мегуфт. Сарфи яазар м ятяряягуфторяхояш хяг иешуд,
кт ба тя*" дуиёбеэори норяд метавад ва лучонаги модарро
.... Лі.шидани Та. тан хам, к» аз КУх

баргашпім. аз надлн модар дур намерафтам. Ба IuJJJN
млйл надоштам. Мохнгмриро низ фа ром у ш намуд**
\ис мскардам. ал охмриы рУзхом модарро мебннам.

6а чохрааш -ч хн чемокдам м кУшиш менамудам.
уро дар магзѵ хаёдотам нами бандонлм. Он тупим дт*
од тчувокии баландгшрда. пирохани васеъбарн сафеду п«
бадеедш чухвармдадор *а докан слфеди дароз бар сару «
•лораи руйа 6о ддтгди cap иннхоншударо мехостам дар гущ*
и жши \jpop бидахам. то ки біггавонам аксн калачи
■ ііцірп 6a юягаі раесоме биофарам. Ope. молар rant,
ѵа пдхлУям менншасту иааозншам мекард, ман дар фпр
равшактар модарро пшнохтан будам.

Нихоят он рУзи сиёхе, кн хонадонро пахш кард, омэд
Он 13-уми августа соли панчоху хаппум буд. Модар аз
пагохин нн рУз се рта радду дтар шуд. ТанУр оташ дод.
Оатнри дУстдопггаи падарро пухт. Зери дети сиёх оташ
гнронд то ки шУрбон наскП барон чошт омода шавад. А)
кучо мед они стам, ки у барон худ гнзои пеш аз сафари
хаме шаги мепухтааст. Чя донам, ки модар ин чоштро дар
мухнти хонадоне, кн бет аз бист соли умраш бо он якчо
гузашт. бори охир гузаронданЯ аст. Ҳайхот дар ин мавры
дониши инсоня нами мекунаду фарорасии кадррастарин
шахсро пешгУЯ карда нам ста во над. Ачаб чонгге буд, он рУзи
сенздахуми август. Хама ахли о ил а. хатто Холназар, ки
дар сахро бонд мсбуду Сохвбиазар дар хартозЯ, сари
дастурхонн охнринн модар чамъ ом ад ем. Модар хеле
саросема буд. Хадаха мекард, кв нонн фатнрии кокакро
зудтар 6а табаки чУбя майда кунем. Надару модар ин корро
хубтар анчом медоданд. НаскшУрбо болом нони фатнрро
пуііюнд. Модар бо завк хеле хУрд, аммо якбора «басай»
гуфту даст каш мд. НаскшУрбо хеле лаззатбахш буд. Табак ро
модар ба яке? моаду падар тарбуэеро майда кард.' Додарчахо
6а тарбуэ хучум оварданд. Модар низ як бурда хУрду
«саросема нашавед. ба хаматон мераса* гУён гУЙя падар
шігохв маънндоре карду снпас гуфт: «Малим бачахоро ба

182
Р> ки пактам омад». Мо порахои тарбузи
борУ" * go длстурхон бардоигта, болои кати зери тута
^"^ншастсм. МУсову Лиоргул ва Чумъахоиу Сохибназар
'д|""и т„пбузхУриро идома медоданд. Надар сароссмавор
бокѵн баромаду моро огох сохт, ки «очатон касал
т МІІіал накунсд» ва худаш беруни хавлй шуда
«исоя-мирро бо худ овард. Маи фахмидам, ки модарро
<1М кудак шрифтасту ни кампир бояд долги кунлд Маи
Мусоро ба багал шрифта, сабукшавии модарро интаэоря
мг каш идам. Холналар аз найи кори сахрояш шуд.
Сохибназар хам баромада рафг. Болои кат пахлУи ману
Мӯсо Аноргул ва Чумъахон нишастанд. Надар болои бом
баромад, то ки баъзе корхои нотамоми сохтмонашро ба поён
расонад. Гуш ба ҷониби хона ва чашмамон ба тирезаи он
менпшастем. Ҳамин холат чашми ростам се бор параду
бас кард. Дар дил гуфтам, иншооллох модар ба осоня сабук
хохад шуд. Бехотир садои кУдаки навзод хавлиро пахш
вамуд. «Хайрият». гуфтам дар дил. Баъд аз лахзае овозн
кУдак хомУш шуду садои модар ба гущам зад, ки аз тиреза
шуыида шуд. Маи, ки 6о андешахоям саргардон бу дам, як
кад аз чой паридаму нониби тиреза назар андӯхтам, ки
модар аз чашмаки тиреза сарашро нишон дода тарафн
кати мо нишастагя нигох карду гуфт: «Худойназарчон, ту
як ба наздн тиреза биё». Саросемавор Мусоро болои кат
шинондаму худ наздн тиреза хозир шудам. Модар такя
бар девор донну он сУтар кУдаки навзоди печондагя болои
кУрпачае гузошта шуда буду доязан латтапорахоро чамъ
мекард. Модар ду чашм аз ман наканда нигох мекард. Баъд
аз модар пурсндам: «Оча. чй мегУЯ? Чаро чег задя?» Модар
аз cap то гунахояш бо арак тар буд. Донахои ашк аз болои
гунахояш ба пойнн мефаромаданд. Боз аз модар савол
кардам: «Оча, чи хелЛ. Ягой хохнш доря? Чл кор кунам?»
Модар бори охир хуб нигохам карду гуфт: «Акнун бирав,
сер шудам. бирав бачам. бирав Худойназарчон». Ман дндам,
кн модар руй ба бачан навзодаш гардонду Уро доя болои
дастонаш гузошту гуфт: «Иклнммох, бачат сына мега».

183
Дигар намедонам чй шуд. Омадам боло и кат ва МѵСо
багал доиггаму аммо дилам бекарор шуд ва худ ба худ
чаро аз хона днгар садое намеояд? Оё он донахом ашк бд
донахои арак, ки сару р9йи модарро обшор сохта будащ
Чаро модар махз маро наздаш хонду ба гайр аз нигоҳҳояшр,
насибам гардондан днгар чнзе нагуфту чизе хоҳнш
накард? Ҳамаи ин саволхо дар сару магзам печ мехурдац
ки якбора доязан берун баромаду «Малим, малиц
Ик л им мох аз хуш рафт, тез, зуд бошен, ягон муллоро
биёрен. Иклиммох, Иклиммох»,- гУён боз худро ба даруй
хона зад. Дидам , ки падар «ох», гуфту аз болон бои
худро ба замин хаво дода хона даромаду боз баромад ва бі
ісучое тохта рафт. Мая хам хостам ба хона даромада, аз
холи модари бехушам хабар тирам, аммо гумон кардам, ка |
У ба хунаш огУштаасту айб мешудагист. Дар чоям шах
шудам. Боз хамои чашми рост ба паридан cap кард, аммо
ин дафъа париданаш доманадор буД. МУСО, ки чизеро
намефахмид, аз таги манахи ман нигох мекарду бо
дастчахояш дасти маро задан гирифт. Ба гумоиам кУдак
даҳшати ба сари модар омадаро хис мекард. Аноргул хам
безобита туда, мехосг, ки назди модараш равад. Дардя
ластам афзоиш мекард, вале гУшам ба даруни хона буд, то
ки ягой нолише ё садои чонкоҳеро аз модар бишнавам.
Падар бо бобон Асомиддин гуфтаня мУйсафед, ки модарам
бисер эхтиромаш мекард, ба хавлй даромаданд. Дар дасти
бобои Асомиддин ту фанги шикория думиллагй буд, ки бо
он ду мароти6а ба осмон тир холя кард. «Ҳай, хай, Иклимое,
хуб мешай, иншооллох хуб мешай» мегуфту рУйи хавлЯ ба
ин тарафу он тараф рох мегаптг. Садои тир ҳамсоязанхову
дигар хамдехагонро назди хавлй намъ овард. Падар, ки дар
назди модар буд, берун баромад ва Мусоро аз багалам
гирифту гуфт: «Худойнаэар, очат бехол аст ва номи
холаатро 6а забои оварда истодааст. Тез ба Қурбоншахнд
рав ва холата гирифта биё*. Ман бо шиддати дарди дзетам
якчоя кутали Тоскальаро боло шуда, сари рох и Ку лоб-Совет
карор шрифтам. Мошиии боркаше аз тарафи нохияи Совет

184
пайдо шуд. Нишастам. Аз Тоскалъа то Курбоншахид 30-40
километр рох буд. Хонаи холаи Сафаргул сари рох карор
дошт. Мошин манъ карду худро ба поён хаво дода, ба
хавлии холаам даромадам. Ӯ гУё рохи касеро мепойид, ки
маро дидаи замон пурсид: «Худойназарчон, ба очат кадом
нохушие рух дод, магар?». Шитобзада гуфтам: «Хода, зуд
бошед, ки очам бехол аст ва факат номи шуморо ба забои
меораду бас». Ӯ саросемавор ба хона даромада 6а рУймоле
чизеро печояду асочуберо ба даст гирифту ба келинаш
супориш дод: «Эшон, ки омад зуд худро ба Тоскалъа
расонад, ки холи Иклиммох бад шудааст». Бо холаам, ки
пир хам шуда буд, сари рох баромадем. Соат хафти бегохй
буд. Мошини боркаше манъ карду ронанда моро ба пахлУяш
шинонд. Холаам меларзиду мегуфт: «Худое, зинда медида
бошам Иклиммохро». Бадбахтона мошин моро то дехаи
Крупская оварду дигар майли болотар бурдан накард.
Холаам хеле зораву тавалло кард, вазъияташро фахмонд:
«Ма очаи эшопи Абдуқодир мешам»,- гуфт. Аммо ронанда
розй нашуду боз сари рох мовдем, то ки мошини дигаре
пайдо намоем. Мопшне расиду моро то дехаи Арал бурд.
Ии ронанда хам ночавонмардона рафтор кард. Шом мешуд.
♦Чй илоч», гуфтам ба холаи пирам, «пиёда меравем, зеро
очам бехол буд*. Холаам розй шуд. Се-чор километр то
Тоскалъа бояд кадам мезадем. Пеш мерафтему гУш ба садои
мошине доштем. Холаам асозанон меомад ва мегуфт:
«Худойназарчон, похом пеш намераван, мисле ки ба кафо
рафта истодаанд. АфсУс, ки очат хайф шуд. Хоби ганда дида
будам. Ох, Иклиммохе, хеч аз дидорат сер нашудам. Ох
Иклиммохе, ту хам аз хонаи хешу дӯст сер нашудй. Факат
малим мегуфтиву бачахоша намехостй танхо гузорй. Ина
чй дидй? Ҳичй. Худоё чаро похом гапма намегиран. Наход
Иклиммора зинда дайров накунум, худоё ёрим дех, ки
зудтар худро болои ягона хохарам партояму пола кунум.
Худоё, рахм кун ба Иклиммох.охй чавон аст, акнун сик
Хашт сол дора.худоё рахмаша бихӯр, майлаш бачаша бигир
худаша нигох дор, боз бача меёва, худоё наздат илтичс
иягтяуИ' tt Иклюоюра зинда ион, то км ягон г
Глг. Млиеш-шет хо.ѵам pox иерафтаму хаи7-/-'^|
tpo, fo хросПбат кардану ёрй хостанҳояшро m^TN
дар бот» хухоса иебаровардам. ки аник иодарам N
мерка Ив «ампир тачрибаи зиндагии бой дорад. Дар *4
Одно* бачаашро гум кардааст, аз шавҳар чавои
моядажл, 6о хотіря як бачаву як духтар дигар щаД
натирифіааст. Ope, холаам ягой чизро фаҳмндааст, киді
халтааш ибосворй гнрифт. Холаам садо дод,
Худойназарчои боз чй кадар монд. Расидем іола, расидеи,
боз як километре дигар з?р занед, мерасем. Шом гузаопу
худро 6а хавлй расондем. Холаам дигар кувваи рохгард
надоил. Аз дасташ кашола карда 6а хона даровардам, а
модар дасти чапашро болои замин партофту «Хола омадй,
биё*гуфт. Холаам шнтобзада «Иклиммох, Иклиммох,
чй шуд1? Бит?»,- г?ён дасти дарозкардаи модарро дудаста
доил ва гуфт. «Ай малин, Иклиммох тамом кардаст-куі».
Дидам, ки падар ва Холиазару Сохибназар, Чумъахош
Аноргул ва Мтсохак гирди модари сафедпУш нишастаавду
хамагй чашм 6а чехраи модар доранд, ки дигар хун надовп,
балки пахта барии сафед туда буду хонаи нимторикро
охирин бор р?шной мебахшид. Дзетам, ки бошиддат дард
дошт, беруи баромада аазди оташдон рафтам, то юі дар
гармии оташ каме иигохаш дорам. Ҳамсоязане, ки хода»
Рокияаш метуфтем, огалаи гарде? з тайёр мекард. Ӯ як с?ям
нигаристу 6о оби дида гуфт. «Худойназарчои, очата маззаш
нест*. Ии суханро шунида бу дам, ки садои Холназар
баромад: «Худойназар, очам файрод дора, тез биё».
Давидаму болои сари модар карор гирифтам. Холаан
«Иклиммох, Иклиммох* мегуфт, то ки охирин харфи
хохарашро шунавад. Модар то ин вакт гохе 6а хуш меомаду
I боз бехуш мешуд. Такрибаи, паич-шаш соат ? ба хамии
I хол дучор омада буд. Дар атрофаш хамагй нишастем. Ду -
се бор «малим, малим», г?ён ишора кард, ки падар дасти
Ш роста модарро дорад. Падар, ки аз пойини иойҳои молао
меиишаст, 6а зудй аз тарафи роста сари модар гузашт ва

Щ
дастм нимчони вайро шрифту «Иклиммох, ина май,

Иклиимох чизе мехостя, бигУй, ина май» такрор ба такрор
іуфта, дастм модарро иолиш молод. Май лида аз чехраи
иодар намека идам. МУсохак пеши модар буд ва барахм-
барахм ба У менигаристу ким чи ииюрахо мекард ва гохе 6о
дастчааш рУйи модарро молиш медод. Оби дидаам шаш
кагор шуд. Акнун хуб донистам, ки сагера мешавам. Соат,
тахминан, нУхи шаб туда буд, ки модар чашм боз карда,
аввал холаамро дид, баъд назараш ба май хУрду гУё
табассуме сУям фиристонд ва дигаронро хам диду Аиоргули
ягона духтарашро ба мушохида гирифт ва сяпас хост
МУсоякро навозит кунад, ки натавонист, фа кат лабонашро
як чунбонду охирин нигоҳи риккатборашро ба чехраи падар
афканд ва як «уфи дароз» кашид. Он «уф» рУхи У буд, ки
аз бадан баромад ва дар шакли парвона гирди чароғн
керосиним модар се-чор маротиба лавр хУрду аз дарвозаи
хона берун шуд, то ки ба саволу чавоби киёмат омодагй
бигирад. Ба чехраи гулгуни модари бечонам менигаристаму
ба худо изхори норозиги мекардам, ки «охир, чаро ин кадар
бераҳм аст. Охир ин чй худост, ки нагузошт акаллан,
охирин бачаашро аз шираш сер кунонад, худое, мегуфгам,
охир холи ин Аноргулу Мӯсоча чй мешавад. Инхо холо
намедонанд, ки модарашон эинда нест, барояшон шир
намепазад, гардсУзашон намедихад, навозишашон
намеку над. Худовандо, чаро ин кадар ннсбати бандагонат
берахмй зохир менамой? Бале, май он лахэа гиря надоштам,
балки бо худое, ки меофариду бехотир мегирифт, чанчол
доштам. Аммо Холназару дигарон «очамой» мегуфтанду
холаам cap болои замини сахт мезад ва рУйи худ
мехарошиду бо панчахояш меканд. Падар рУйи хавлй
намедонист чй кор кунад. Хайрият хамдехагон - марду зан
Чамъ ом ада иду падарро ба гушае бурда дилбардорй карданд
Маи ханУз хам бо худо бахс доштам. «Худое», гуфтам б.
У. «Охир, сию хашт сол кабл, Иклиммохро офариднв]
нагузоштй шири модар бубинад ва «сари фарзанд рафті
гУён чони модарашро кашид и, акнун худи Иклиммохр<
«сари фарзанд» бурдиву он ятимакро хайрои Мов
Чй, ин магар берахмй нест? Садое аз гайб багуЭ
мегуфг:«Оре, Худойназар, ту, ки 6ачаи дустдори ИклвоЗ
Хастй. 6о чунин бахс оростанат аз гунохат мегузарам, ^
хуб медоий, ки бо офаридгор бахс нашояд, балки хар
фармони Уро ичро бояд кард. Охир, Худойназар, ту сарв
калом берахмй бахс менамой. Май агар ба модарат рахи
намекардам, мемондам, ки ту аз кУхнавардиат баргардиву
бист рУз налдаш бошй? Ҳеҷ гох- Мая як мох умри модаратро
ба хотири ту да роз намудам. Ту чй хея мактабхондагй хале,
ки ман чанд бор аз забони модарат огохатон сохтам, и
«и, бача Уро мекуша». Чаро ба падарат аз чоннбі
Иклиммох гуфтам, ки кн хавлй макони бузургворест, гуш
надоден ва ту ба падарат нагуфтй, ки модарат дуруст мегуад.
Боз ту маро берахм меномй. Чй хел берахм будаам, ки лахзаі
хунравй, ки рамзи чонравй аст, туро назди модарат бур дам.
Шунндй у ба ту чй гуфт? Нащунвдам мегУЯ. ДУрУг. Ту хуб
шунидя, ки модар ба чехраат диду гуфт:«Бира»,
Худойназарчон, бирав, сер шудам*. Гузашта аз ня,
метавонистам Иклнммохро хамон лахзае, ки бо ту хайрухуш
кард, бубарам, аммо У ки бандая дУстдорлм буд, маътал
шудам, то кн ту холаи хамшираашро биёрй ва баьд чонашро
бигирам. Худойназар, ту як сирро бояд фахмй. Ман хана
хостахои модаратро амалй кардам. Духтар гуфт, додам,
дитар зиндагя кардан намехохам гуфт, шрифтам. Модари
ту дар ин дунё рузи хуш надошт, зеро у ба гуфтаи мая
акал мекард. Акиун рузгораш хуб хохад щуд. Бяхипггро
ИЕВжт, чун модараш. кя аллакай дар он чо гирифт. Модарат
занн бихиштя буд. Мая чунин бзидагонамро хор нахохаи
кард. Агар ту модаратро дУсг дорй, ба ёдаш бизй ва гохе
дар либоси бихяштя жохам яшкмыт дод. Дигар бахс накун.
Худо чя кор карданавфо худааи иедоиад. Дигар хеч гох ба
худо бахс иаоро. ки гуиахгор меиыий. Ҳоло хам, ки туро
мебаххоам, 6а хотири модарат аст, ки гущае аз бихиютамро
обод мекуиад- Факат як иасихат «Хар вакт, ки модаратро
иишкшжт додам, 6а едаш биииггоб, агро у бесабаб хеч гох

JSS
пвшишат нахохад дод...». То ин бахс, ки сари зону даруни
вали писз менишастам, аз чой баланд шудаму «Бубахш,
худой муттаол, садхо бор наздат cap фуруд меорам, ки туро
I ташвиш додам. Агар модари ман дар бихишти ту рохат
нрдидя бошад, ман розй хастам ва дигар хеч гох ба сурогаат
харфи иочоеву беандешонае намегУям, ки ягона такягохам
іу хасіЯ. Аз гунохам гузар. Ташаккур ба ту офаридгори
хама...». ГУё хоб будаму бедор шудам. Мохтоб байки осмон
карор шрифта, гУё пеш намерафт, то ки хавлии Асо
Содикро, ки насади модари фарзандонаш болои кати нУбЯ,
зери дарахти тут 6арохат мехобид, рУшной андозад.

Табиист, ки хамнн шаб ба нохияхои минтака чанозахабархо
фиристонда шудаанд. Кавмхои модариам, асосан, дар
Дахаиаву КУлоб ва деҳаҳои Файзободу Қурбоншаҳид
менишастанд. Хешу табори падар дар нохияи Фархору
дехаи Гулистони хочагии МиралЯ МахмадалЯ сукуиат
доштанд. Руйи хавля катхои оханй гузошта буданд, ки
бачахо мехобиданд. Боз суфаи гилине хам буд, ки падар,
одатан, он чо мехобид. Он шаби сенздахум рамзан модар
бо мо як чо буд. ГУё хама мехобид. Маи аз дарди даст хоб
надоштам. Болои кати оханй дароз кашнда, сарро тага кУрпа
намуда, акнуи нарм-нарм барон модари яктоям иола
мекардам. Худам садои гиряамро мешу и идам. Он шаби
сенздахум, ки аллакай чоннби чордахум харакат доигг, як
шахся .ангаре, ки ба модар аз хама беш уис шрифта буд,
шавхари займурдае бо коми Асо Содик низ мегприст. Вале
ин гнряро факат ман мешунидаму насади бечони модар
медид. Падар гумон кард, ки бачахош хобанд, аз болои
су фа хест, рУймолчаашро ба даст гирифт ва омад назди кати
Иклиммох ва аз нУга пой то сари Уро навозит карду иола
иамуд. Бори аввал медидам, ки падар оби дидаашро сидкан
cap медод. Ман кУроаро аз болои сэрам яктарафа карда,
хостам фахмам, ки гяряи шавхар болои насади завчааш чй
ют сурах мегарад. Гяряи падар хосса буд, падар бо гиря и
худ аз модар узр мехост, ки зиндагии пурнозу неъматаш
иоляст бяъзан азияташ дод ва ба кадраш дуруст нарасид.
Падар бо харду даст сарашро дошта, такой медод ва Обҳ0я
дидаашро болои насади модар борон мекард. Сипае аз боло»
сари модар хам шуд, пешонй ба пешоня гузошт ва лоді
чонкохе кашнду рафт тарафи ҷойи хобаш. На, У хоб нарафг
балки то субх рУйи хавли гашт, танУри модарро дид, гов»
чушоии модарро тамошо кард, назди ятимак рафт ва дід,
ки дар багали холаи Сафаргул ба рохат хоб аст. Чонибя
хонаи сохтааш нигаристу cap такой дод ва шояд суханоил
модарро ба хотир овард, ки «и хона ба ма нагиб намекуиа,
зани навут хурсанд мешава*,- мегуфт борхо. Карибихо*I
рУз буд, ки хоби гароне фишорам оварду модар
табассумкунон ба хобам 'даромад. Модарро хандон ддламу
дар ботин гуфтам, хайрият модар зинда шудй. У пирохана
сафеди сербарашро як хаво доду руймоли сафедро аз бара
рУяш шрифту гуфт: “Худойназарчон, мая барои ту хамеш
зиндаам, дид я, ки нарангуштам чя хел сихат ёфт. Маи акнуя
дарди сари хеч кас намешавам, чову поям хуб аст, бехтаріш
хона бо хама шаронтхояш дар ихтиёрам гуэоиггаанд. И хоная
мани отат барои ма таигй мекард". Баъд саросе ма шудаму
аз модар мурсидам; «чй боя мерапй, ба хонаи нлват меравЯ,
охир и ятимака км шир мета, наран, нарам модар*, Модар
аз рохаш нас гашт ва гуфт: «Бачам, отята бгу, ки барояш
намемонам ятимака, чанд рУя баьд ба хонаи иаиам
мебарам...*. Ии харфхо гуф'і на боа рУймолро ба еяряш
кашид на піігіоб.іада аз хинди берун шуд, май, оча, оча, оча
гуфта аз ііушташ тохгамИ шудам, ки боа модар ба кпфо
баргапіі «Не, не, Худойназарчон ту аз кяфоп ман набнё,
он хона факиі барои ману додаракат аст, набий, нябнё, ягяр
мара дугі Дори аз паси ман мабий*. Модар бякуммаг кадам
мемонлу бод ііероханм Уро ба харсу мечунбонд. Дидам, к К
аз чанімам нннхон туда и< тдшм г, оча, а,.а гуфтп дод задам,
ки падар болои « арам меисгоду «Худойназар, Худойна іар»,-
I ѵен миро мечунбонд, Хоб дидам, очами зшіда дидам, і у«|мам
ба о.«дар на мм НЯ ЧОИМ х« < оіму назди *ы< ала модар і\арор
> Ирнфю ноКОП рунінро луч иамудам, Дар ни,шрам хамом
ки чах «а» чиН/ЮДимнім лібнееум м«ч<нрд, хам

I U/I
он табассум дар лабонаш ҳувайдо буд. Ба хобам бовар
накардаму вокеан мода рам ро мурда дидам. Падар харчанд
хост хобамро наклаш кунам, «ёдам намонд», гуфгам. Соат
хафт нашуда буд, ки хешу табори модар ва падар омадан
гирифтанд. Тагойи Файзуллох хуб сарашро дар кати хохари
бечонаш кУфт. Эшони Адбукодир хам хеле «холамой» гуфт.і
(алое аз сари к Уча шуиида шуд, ки мегуфт: «Ох, Иклиммое
Агора кучо партофтиву рафтй, акнун ин сагера чй навъ
зиндагй мекуна, Иклиммое ма дигар пеши кй меояме?»
Ин садои апаи падарам - аммаи Ҷиёнгул буд. Мо ки
хамагй Уро дуст медоштем, ба пешвозаш беруни хавлй
баромадем, падарам хам 6о мо буд. Аммаи Чиёнгул, ки докаи
сафеди дароз дар cap карда буд, чун рамзи аэодорй худро ба
гардаии додараш овехт ва 6о оби дидааш сару рУйи падарро
шуст. Сипае болои замни худро андохту панча ба хоки
кУча зада гуфт: «Хок ба сэрам, Асое. Ҳолат бе Иклиммох
чй мешавае?» Падар аз китфоии апааш бардошту овард назди
Иклиммохи бечоиу аммо хандон. Аммаи Чиёнгул боэхтиет
рУймол аз рУйи модар бардошту мУйхои сари худро ба
кандан даромад. Сипае чангол зад ба бари рУй, ки ду рахи

хундор над ид омад, «и хунест, ки ту рехтй, и хунест. ки ту
рехтй Иклиммох*. Ҳамин вактбуд, ки аммахои Гулчехрав)
Галатй омяданд. Аммаи Галатй чуіюн садо баровард, кі
деҳаро пахш намуд. Аммаи Гулчехраам, «ох, додаракі
бткдирам* мсгуфгу аммаи Галатй «ох, акай бссохнбамі
гУёи пола мекарднид. Ин холро Аиоргулу Сохибназар
Чумтіпхон диллнлу бп «очамойіУЙп* даромадпнл. Холиаза]
дер гУшас худ танхо гиря дошт. Он пагохии чордахумі
пигус іи СОЛИ папчоху Хішпум ХППЛИИ Асо Соднк мотамсарі
гардид. Ии даііфа па сари кУча садои КОЛас меомпд, к
мегуфт" «ох, ЛСОЧОІМ, ДУсти кудакис, акнун бе Иклиммо
м,.кѵнйі ох, яіігаи ширину мехрубоиуме...*. Он мар

' «и, іи бѵл на асом чУіюиіі дар даст дошт, к
миёнро СВХТ бВСТЯ Г, ... « .

, г . .... ,,.,11111) бобои Авлигкули Узбек буд. у (

рафики бпчнгии падар ѵ •

Хаі!„н даромндаи «мои. ба кнее мутшитех.ншнуд бал*

асо...ро болои ...........

задан гирифту «Ас
Шуя? Чаро Иклиммох мурд, чаро, чаро?..., іуфту бо ҳар.
даст гардани падарро халкапеч кард ва баъд гиряи мар^З
cap дод, ки акнун садо намедод, балки аз «хик-хик» ибор^
буд. Он рУзи сиёх аз кавму кабоил хама буданд, факат ду
кас набуд. Яке хохари модарам - Шарифамох, ки дар
Сталинобод рУзгор допгг ва дуюм додари чигарбандащ.
ЧУрахон. ки У низ дар пойтахт пайи зиидагии хеш буд.
РУзе, ки аз кУхнавардй омадам, аввалин саволи модар
дар бораи холаи Шарифамох буд, Чя хам мегуфтам? Агар
мегуфтам, ки «оча, охи У хохарут ба ту мехр надора, нега,
ки детдомияй, апама надидам, бинам хам намешино-
сумуш...» дили модар ганда мешуд. Аз худ бофтам, ки
саломи бисер гуфт, агар фурсат шавад, хатман ба аёдат меояд.
Модар бофгахои маро фахмид, ки гуфт: «Хай, бачам, чя
кунум, ки дидор 6а киёмат мебарум...». Модар рост мегуфг.

У мурланашро медонист, ки «дидор ба киёмат мебаран*.
гуфт. Холаи РУзигулам аз КУлоб бо бародароиаш омадаид
ва рУзе бо мо мотам гирифганд. Модар бисер хуш буд, ки
ба холаи Рузигул дохялшавии маро бахоиа карда, як гови
чУіпоиро бахшида буд. Он рУзи сиёхя чордахум тагойя
Махматаля, ки хафтае чанд бор ба аёдати хевдяухтараш
меомад, гиря кард ва афсУс хурд, ки дятар Иклиммох*
мехмояяавозро яамебяяад. Ҳа мсояза нхоямои ~ хода*
Рок ия. заяя бобом Лслам ва лягароя оя руз мехмояояя ба
таиоза хозирпіударо хуб яазироя из му да яд. И Я ко бояувот
бу дли д, км ха мета бо модар якчо нанята/, ганду
отмрнягуфгорихо чекарлаяд Оре. ом ру,м гмёхи чордакуя
Хамз ха«мкоро«ги маляр муалл*^л»„ макгаб дар //оЙ рос/
будлмд ва хввои мемамудамд Лз рохбар<мгм ХОЧагИ *№
гзил "«J^'"***'* Ммрадм Иакиадади fra

кат/ набора ^злару модар +”*'****'**

Иг ********** к* * *«”'*** <*»"* нити

/ а И /НМ/М! Дар 'Іи>,Hiт'кГ/М ш'н"т,*нм кли*

Ц-/РЯ/М *4Д*Н4ДДДМД ИД дд Ддк/И ДШаИ */ДяИ***"Я Ш+рндмиу

•чг.дити/,/ДІШ/Н ному
иамак мехУрданд. Додарэодахои ладар акай Абдукаюму
Абдулхаким ва Абдулхамид хам дар пахлУи амакашои карор
доил.1И.1 ва барон янгаашон оби дида cap медоданд. Тагойии
Гулом Тохир низ худро пеш аз бардоштани тобут расонд.
Хода» тоскалъаги 6о писаронаш низ дар дафни модар
нштирок карданд.

Пешими он рУзи сиёхи чордахум фаро мерасид. Модарро
барон хонаи охират омода сохтанд. Бо собуии мушк
шустандаш. Сару либоси сафеди навашро дУхтанду
пУшонданд. Аммо пеш аз рУяшро пУшонидан, бачахояшро |
назди часад овардаиду гуфтанд: «Бубинед очатона, охирин
бор бубинед, ки хозир рУяшро мепУиюнем... ». Дядем.
чехраи бехуни модарро. У хамоно табассум мекард. Вова рам
намеомад, ки он охирин дидор бо модар аст. МУсо, ки
дуюиимсола буд, намефахмид, ки чаро ба рУйи модар
нигарад. Аноргул хайронхайрон меннгаристу мегирист.
Дигар бачахояш хам медиданду мегиристанд. Аз хама беш
I Сохибназари игУх гарант буд, у мехост пурсад. ки ин чй
маъни до рад Чаро рУйи модарамро махкам мекунед. Вале
модар аз итоати фарзаидону шавхар ва хешу акрабо
6а ром а да буд. У бояд сафар мекард, то ки бо рУхаш, кв
табона рох пеш гирифгга буд, вохурад, факагг рУх иетавонад
дар хонаи иаваот бо у богоад... РУйи модарро бо пирохаяи
иават иушоидаиду ресмонхояшояро бастаяд. Тартиб
хамииро такояо мекард. МУЙсафеде бе руин хав.тй а Салоли
'!аноза, салеги чаиоаа* мегуфту садояш чояибн матч идя
а/иг г и хаммИ мерафг. Тобут бояд бармаагга меіяуд, ки к are
туфг; «Сабр, сабр, аяяал бянахоя». каяи Холназару
XyjMrfiHa:tap ft*m /т+ин, tt+nttap, яма ntctaat ж* ми rfma,
и* га* миг ара t Ж* ни tvtttaa tofrft дореду бирдоред» Мая бе
мм t а р*и tan, кн * их at буд, ,w гяя тббутн ш>м*рр" каиип&щ
//apfUrttrtmt, *І'*ж м t*, tytpt '/И ntaxt.11 мугма/іли. Им холаі
/tMtaiMtM fm t'Sfyta tMt/iap мм пмлампу Cr'/p/tatt/i л*тмим гамммі
мм t мл /tap 1ӮШМ ^траямломм Икаиммок цм t/n мар бярі
?// / у,рн MtMi MattMtMM tattn Mfto, мям*л»там. мар мм t
^ чини/ОН малярам О ум, t-и миг и и яаб9ц
чаиозагарон иамрдидамаш. Ҷанолаи модар бошукуҳ
Надар дар сафи пеш бо харду дасташ тобутро сари ^
гуаошт на наяд кадаме пеш рафт, ки чиянхо ва дигар
табор гУшаи тобутро ба ихтиёри худ гирифтанд. Куд?
Тоскалъаро боло шуданду бол сад метри дигар рафпц и
налди гУри тола тобутро боло и ламин гузоштанд- Надару
псшайвони гУри модар пойин фаромад, ба дариҷаи гур cap
халонду лахлае даруни хонаи нави модари бачахояшро днду
сипае боло баромада «гУраш кушоду хушрУй аст», гуфг.
Баъд тагойии Файлуллох, ки бо модар ширхора будащ
яъне аз як синя шнр хУрдаанд, челаки тикиашро кашвду
ба даруни гур даромад. Қавми модарй ба ин хулоса опав
буданд. зеро ба гур гузоштани мурла хакки онхо буд. Тобгп
модарро ох иста 6а айвони гУр фароварданд. Аз тарафі
пойхо насади дар кафанро ба дахоии гУр рост кардащ
Тагойии Файлуллох оромона гУшаи кафанро дошта сУіі
гУр кашид. Гуё модар худаш мефаромад, ки тобут холя
монд.Тагойии Файлуллох часадро мувофики коидахоі
маъмуля рост кард, ресмояхои тарафи сарро бол нануда,
рУйи модарро кутал ва ба тарафи кибла гардой.

Баъд аз ни амал тагойии Файлуллох аз даричаи гУри
хохараш берун баромаду дар айвони он карор шрифта гуфг.
«Мтсо ку?» МУсоро ни чо биёреи. МУсоро аз боло 6а
ялстя тагойии до давд. Тагойии Файзуллох ба Му со
ик/араста «щц дидя Мт со, очаг ала ия чо хоб аст, дкдЯ
■г?..» туфту сари МУсоро кайл ба даричаи гУр нойин кард.
Мтсо г7й модараигре» шгчуст, ки сарашро ии сУву он су той
ш^д/ід, то ки чодарашрг, бубииад, кат /шла иаметаноинст.
Пакте. ки МУсоро ал да/ ги тагойии модарам ба боло
баровардаид, у харду чуипчах/жшро ба /іа кои а ш мол и w
д/tna. таба/хуи кард ва ба ди/зрея гуфіани буд, ки «дн/іеД,
ии амал фадаг ба мая муяссар шуд» Даричаи хонаи наш»
модарро бо чаяд тахта чии /ятя/ чахкам кар/іаиду ЖОЩ/О
болмш гардоядаяд «а*», ии чая/у до боло шуд, ГУШКШШ

*мМ"И ***** ар чнлеро начешу ни/ыі И

шумам /Ьоарчи к/,у кардащі. ,ус Ц№№Ш. '&№№ тюан
оке вешан намоён шуд, ки аз ду гУшаи он ду чУби бедро
„„ст моидаид. Муллое тиловати «Куръон» дошту май бо
join дидани чехраи модар саргардон. «Худое», мегуфгам,
щро пи кадар зуд чехраи модар аз май дур шуд. ЗУр мезадам,
кн чанд лахза он чехраи табассумдори модари бечонамро
леши назар биёрам, зУр мезадам, боз солхо зУр хохам
зад ...

Ҳафти модарро додем. Аз хешони падар аммаи Ғалатӣ
барон муваккатан нону оби кУдакони сагерашударо омода
сохтан монду дигарон хона ба хонахояшон рафтанд. Оре,
он тифли навзодро Ятим ном ннходанд. Нигохубини Уро
аммаи Ғалатй ба Уҳда дошт. Пагохии сездахрУзагиаш хамон
дард, гнрифтораш шуд. Гиряаш оғоз шуд, кабуд гангг. Аммаи
Галатй намедонист, ки бо кадом рох Уро ором кунад. Худ
ба худ мегуфтам, омад, омад хамон дарде, ки муллой Лавова
модарро баъд аз таваллуди МУсо огох сохта буд. Ягона
рохн начоти Ятимро махз хамон муллой Лавова медонист.
Амман Ғалатя, ки аз ин дард огоҳй надошт, ба падар гуфт:
«Ака, Ятим бемор шудааст, хеч хап намекунад, ягон духтур
чег задан даркор...». Падар дар чавоб гуфт: «Ғалатй хеч
ташвнш на каш, имшаб Иклиммох дар хобам даромад ва
илтичо намуд, ки Ятимро ба пахлйяш гузорем». Оре, хоби
падар дуруст буд. Модар ин иияташро ханйз худ ба хок
нарафта, ба май гуфга буд. Аз ин чост, ки назди Ятим
нишастам ва гиря и чонкохашро то фурсате, ки чонаш
баромад, гУш додам. Соат дахи пагохй буд. Чанд тан аз
хамсоягон омодагй гирифтанд. Ятимро хам либоси сафед
пУшонданду падар барон ичрои хохиши модар, Уро болои
дастонаш гирифту боз бо хамон рохи модар боло баромадем.
Гураке аллакай нахлУи іРри модар канда буданд. Ятимро
циклу и модараш гузоштеи. Модар намехост, ки кУдакаш
ба дасти зани нави падар моиад. Мигле ки бо Ятим он
щщю хам гУр кардем. Дар лил ба он эшони сангнгуря,
ки ба Ііи/іИ- Аноріул ОШМН буду дапаш нарасил, лаыіаі
УЛИІЫМ. «Хонааш сУзал», гуф<ам іщ> ботч /Іардро ба
модар У *Иу/«(аш *урай*,мегуфіанл Худо і и рал
пуштата, он пупгге, ки чони ду кудаки навзоди
шрифт...

Аз ин чост, ки рУзи сездаҳуми моҳи августро ҳ*,
интизорй намекашам. Ин рУзн нале ба таври хамеша Мода"
аз ман чудо сохт. Он нуре, ки хоная Асо Содикро py,^|
мебахшид, барон ман дигар вучуд надошт, балки хоаді
таила буд...

СОЛИ СЕЮМИ ТАҲСИЛ

Ду- се рУз то оғози дарехо монда буд, ки рохи Кӯлобро'
пеш шрифтам. Аз дарвозаи хонаи падарЯ берун пхудаму
бехотнр ба кафоям нигох кардам. Модар набуд, балки
дола раком и сагераамро дндам, ки даст меафпюнданд. Дарк
намудам, кв модарро аз даст додан дахшат будааст. Ин дафы
кулчаву орзукхои модарро барон хамдарсонам намебурдам.
Дасти чапам бо ресмоне бар гарданам буду дасти лигарах
холин холя. Ба мошнни пахтакаше нишастаму охи сарде
каши дам.

Пагохвн дигар ба шифохона мурочиат намудам, то ки
аз варами кафи даст, ки бист рУз боз азобам медод, рахо
ёбам. Чаррохе диду чанчол бардопгг, ки чаро ба ин холат
раендааму акнун мурочиат меыамоям. Чй хам мегуфгам.
Кай он духтур медонист, ки дар мохи август чй холе до план
Ба хар хол чарохатро бурила иду дУхта ид ва дано молцданд.
Рузе як бор 6а назди хамом духтур мерафтам, медил ва
«хуб мешавад», мегуфт. Дарехо огоо шуданд. Ҳамдарсон
аз фавти модар хабар ёфтлиду хамдардй баён карданд. Оихо
медиданд, кв Худойназар дигар на онест, ки дилхушихо
мекард, балки хамдарсеро дар миёііашоіі ба мушохнля
мегирифганд, ки ба фикру хаёлаш фуру рафталст. Духтдрхои
хамдарсам Точиниссо, Бикамох, Махтобй, Піицимох,
Парчамох соатхо иаздаи мешшіастанд на бо гухаихои
гасамюбахш мДОСамро нам кардами м«*шуда,ід Точииитіи
аяахоийм, ки модмрамро дар ш-кшттм ходам Сифиргул лила
буд, оби дяди сир до;г Омхог, ки би ч«чра„ МоДі(|) ІШШІІ
ЛудайД. таассуф хӯрданд. Абдукибору харду Ҳасанхо ва
хан аз наддам дур нашу да, кУшиш мекарданд, ки мая
р танхой камтар карор бигирам. Муаллимонам хини
ірсгУйй бисер эхтиёткорона 6о чан муносибат менамуданд.
І^Іохи аввалн даре худ дохала сиифхона будаму андешахоям
саря такдири модар ва шахид гаштанаш чарх мезаданд. Ман
рузгорн худ дар худ медидам. Пахта эъдон карданд. Байни
чуякхои пахта черафтачу чехраи модар пеши назар буд.
Табассумхояшу хандахои баланду навозшпхояшро ба ёд
иеовардам. Бе модар худро хеле бад хне мекардам- Танхоиро
бехтарин палида шшюхтам. Эҳсос мекардам, ки факат танхой
иаро халоват мебахшад. Махз танхой метавонист, ки
накшахоямро пиёда созад. Танхой падндае буд, ки маро соатхо
бо модарам хамсУхбат месохт, им кон медод, ки чордах соли
дар оғӯши модар буданамро пеши назар бнёрам ва он
сахифахои ширини рузгорро варакгардон кунам ва ҷяҳати
хубтар шинохтани модар омодагй бигирам. Имтихонхои
шшеоларо супоридаму нняти зиёрати маэори модарро кардам.
Рафтам. ІІІаш мох шуд, ки модар дар бадандии Тоскалъа
хоб буд. Бо Холназар ба дидори модар рафтем. Як гУри
калон ва як гУри хурдакак моро пешвоз гарифтанд.

Дуоро рӯ ба гУр карда мехонанд. Рун мурда сУи кнбла аст.
Яьне, шумо рӯ ба кибла намекунед. Агар рУ ба кнбла кунед,
пуштатон ба кабр мешавад*. Ягон оят намедонистем.
Кабристои хомУш буду мо ҳам хомӯш меняшастем. Сухане
намегуфтем, то кн шахри хомУшонро норохат насозем.
Оромона аз чой баланд шудему омадем сари баланд и. Аз
он но Тоскалъа хуб маълум мешуд. Одамон дар
Кавлихояшон а.і найм рУлгор будній Кудлини деду фигрн
мебардоштанд, Маи |>У ба кишлок меішшастаму аз он ягон
ди.ібаум<*ди<‘|м) иніи.мірй надоіпіам. Мошиші боркшме дар
чоррлхам дрҳа карор ДОД. Іюлои мошин пддпрро дидам, ки
гяқпоррӮеро мі’фаропнрд. Аз иахлУн роннида мни кУдакдоре
иойии фаромад, Надар на он «ам мкчо шуданд на омлдлнл

*Аіар дар иаілн маркая РУ ба Міб.іа ішшпі, іуе мур/іа руяшро
мп ардонал
чоияби хоиаи МО Ьа Холназар гуфтам: «/(иди
на ваша овард*. Ӯ факат «хова», гуфту тУппиашро**'*
гирифта гУё. ки чангашро меафшонд, сахт-сах**1**
зояувояаш задан гирифт. Фахмидам. ки асабй шуп
илоч?*.- гуфтам ба Холназар, «хез равем», ки 6о:« ,|;|*
иаранчад»,- гУён аз чоям баланд шудам. ӯ низ хест
Баландиро фаромадем. Поям чониби хонаи падар рифта*
намехост. Душвор буд, лахзае, ки дар макоми модари хсщ
зани дигареро мебинй. Сахт аст барои фарзанд, вакте ц
зани дигаре танУри модарро, оташдони Уро бо чорубе тоза
мекунаду бо чУбе мекобад. Ё синахои гови чушоии модарро
медораду ба тарафи пойин мекашад, то ширашро бигирад...

Бо чуннн андешаҳо вориди ҳавлй шудем. Падар, ки аз
омадани ман хабар надошт, маро ба оғуш гирифт, бУсид ва
баъд хохиш намуд, ки бо «модари навамон» эхтиром ба ҷо
биёрем. Хонаи нави падар зани нави Уро аз хама боло чо
дода буд. Ин холатро дндаму ба дил гуфтам: «Модари
бечораам хар гох мегуфт, ки ин хона барояш насиб
намскунад. Ин хона барои зани нави падар хизмат хохад
кард. Зани нави падарро хамсоязанхо ихота карда буданд.
Сухбаташон хеле ширин сурат мегирифт. Падар аз дасти
ману Холназар дошта то назди дарвоза бурд ва
мурочнаткунон ба У гуфт: «Гулбй ана Холназару Худойназар
Хам бачахот мешаьан». Дар майнаам муште аз гайб зад, ки
як сарамро такон додаму ба худ гуфтам: «Худойназар худро
ба даст гир, асабя нашав. фикри падарро намо. Охир У ин
амалро аз ноилочя кардааст. Худат дидй-ку Анораки
хафтсола чп навъ нон мспухт. Ҳар даъфа, ки нонро мехост
ба танУр чагііонад, дасташ, ки кУтохЯ мекард іюни хамир
аз рафіілп ба даруни хокистари сУзон мсафтид. Дидй не.
чи ганр Аноргул гиря мекард. Ором, ором, наздик шав ба
модарандарат на дастатро дсх, то ки падар аз ту ифтихор
купал на назди зани наваш забонкУтах нашавад. Пеш рав,
шарм мадор, бубин зани зсбоест охир. албатга мне ли модарат
нс. аммо ба хар ход У зани надарит мешана...*. Рафтам
Зани нави падар аз чояш хест. Коматбаланд будааст Дасти

198
аостамро гУяш да po t кардам. Лммо май сарамро (іо даст
д,,шіу чоиибм худ буря ма ал іісшониам бу гид f Ус хоре ба
пешошым халид, ки бехотир сарамро рахо сохтам аа ба
Кафо гашгаму рафгам тарафи богчаи хаалй аа манд дакика
гирякунон аз модар у эр хостам. «Оманом*, гуфгам дар дал
«Чй илон. Дигар нора надоштам. О ре, бУскдам, аммо ом
на бУсаи содиконаи ту буд. балки бУсае буд, сохтаау сард...».
Надар и про дид, омад ба наэдам ма гуфт: «Бачам, мам туро
мефахмам. Ҳеч зани ди rape хам баром туву бародаромат на
хам барон ман чойи о чата гирифга наметавонад. Очам ту
фаришта буд, аммо Худо хамим кадар умраш дод. Ман аз
ноплочп бо нн зан издивоч бастам, хатто кУдакдорашро
шрифтам, то ки дар пахлУи бачахои худ хохару додархои
туро низ навозиш кунад, онхоро нигохубин намоял,
вонашонро тахия кунад. Охир, Лноргул холо манда аст.
нотавои аст. имкон допгг, ки я гон руз 6а даруни танУр
афтад. Аз ин рУ, ту маро бубахш, агар тавоня им занро
эхтиром намо. Медони дар ин шаш мох май чй азобхое
кашндам. Боз дарди шуш хурУЧ дорад, месулфам, гизои
дуруст налорам. Харчи бошад бо он зан муросо боя л кард».
«Майлаш, ота»,-гуфтаму хамрохаш 6а хавлй баргаштам,
аммо факат як шаб то кат кардам, ки дар хонам нави падар
бммонам. РУзи дигар бахонае ііеш оварламу чониби гУшаи
танхоЯ шитофгам. Ох. танхой чй мУъчизаест. касро озодии
андеша мсбахшад, Уро бомасъулият месозад, бачуръаташ
мекунад ва му дом сУйн худ мскашад. то кн бегонагй эхсос
нанамояд.

Таътили зим истова холо ба поён нарасида буд. Холаи
Рузигулам санол кард, ки чаро барвакт омадам, чаро иазди
хонадон намондам. Чавобро интизор нашуд ва худ гуфт:
«Мефахмам. Ҳар кучо, ки давр хУрдй, чехраи модарата
чустИ. Хай, ҳеч ran не. Бо таюйии Махматалит камс пул
кор кунй мешана. У хар рУз ба тарафи Дахана холя мера валу
аз он чониб пахта бор мекунад. Метоня бо У хам кори
намой ну аз мусофирон пули рох чамъ намой». Холаам
маслихати ДУ рустам дода буд. Бегохя ба тагойим хам ив

199
маслиҳатро дод. ҲамарУза аз назди мазорн Амнр, !
мусофиронро мегирифтему нониби Дахана хараГ'
мскардем. Ман болои мошин 6о мусофирон карор гирнфЭ
аз ҳар кадоме як сӯмй чамъ мекардам. Тағойии Ма.хматаД
аз пули чамъшуда хиссаи маро медод. Аз дигар сӯ, тагой*,
Даханаравиро аз он рӯ хуш дошт, кӣ он чо ба хохари зад»
як рафикаш, ки номаш Самад буду У низ ронандагя мекард
дил бохта буду мехост, ки вайро зан кунад. Фотеха ха*
доштанд. Бегохие ба хонаи бочааш маро бурд. Он шаб
калом туйе сурат мегирифт. Вактн хоб шуду рахти хобв
маро дар хоначае омода сохтанд. Кати охание буд. Мае
дар он чо истнрохат доштам, ки дар торикя касе пай®
шуду катро соп-сопкунон кУрпаи болои маро бардошту & ]
чойн хоби ман даромад. Ман дод гуфта хеста будам, ки он
шахе «охи*. гУён тохта ба берун 6а ром ад. Хандаи тагоішм
бо Самадн ЧУрааш дяр хаво садо медод. Тагойим мегуфг,
«Эй фалонй, чЯ чиянамро хам мехохед домод кунед, ки ба
чойгахаш меда рой?* Фаҳмндам, ки ин духтарак хохарарӯси
тагойим будааст, ки дар торикй чойи хоби худро мекофтаасі.
Рузхои дигар, ки бо тагойим мерафтам, 9 шарм дошта худро
6а дару ни хона мезад. Тагойим бошад шУхихои чолиберо
раво медиа. Ии о воза то КУлоб хам расид. Холаи РУзигул
бошад. шУхномез мегуфг: «Ха, Худойназар, шупилам, ки
бо тагойкт боча мешу дай?* Мачбур туда, ходигаи оншабаро
ба роя ш иакл мекардам. Язиаам, ки хеле инсони начиб буд.
«Хайр. хеч таи не, як ту йи дигар мешавад, боз нагз*,- !
мегуфту кох- кох механдид. Албатта, хама ин шУхихо ба
хотири он сурат мегирифтанд, ки ба диліиикастагии май
андаке дар мои бахінанд.

Ьахори соли наичоху иуҳ хам омад. Рузе дар даре
меиишагтам, ки Махтоббии хамдарсам иомаеро ба дастаи
долу ханлил. Хайрои мондам, ки чи номаест. Ман ба касс
хат район накардаам, ки чанобашро интизор ботам. Нома
бетокатам сох гу оиро аз лохили иокет берун бароварда ба
хокдаиані cap карлам. Мазмуии нома сарбаста буд Хчмии
кадар фахмидам. ки духтаре аз синфи Хаштуми мактаби

200
Сталин ба май дил бохтааст ва мехохад, ки дар нойи
муиосибе бо У мулокот намоям. Истилоххои ачибе дошт
ов хати духтар. «Токии сарат бошам», «ба осмон барой аз
вохот капида ба пойин мефарорам» ва гайра харфхои
бароям ноошно. «Боз чй хел мулокот» ,-гуфтам дар дил.
Дар танаффус аз Махтоббй пурейдам, ки ин чй мактубест,
он духтар кист ва аз кучо маро мешиносад? Махтоббй
іабассуме карду гуфт, ки «ин духтар ба акси дар назди
бозор часпондаи суратгир ошик шудааст». Дар он акс май
бо Азизн хамдарсам будаам, ки Махтоббй дида будааст. Дар
ёдам зад, ки мо акс бардошта будем ва чаядтои онро аз
I суратгнрхона гирифта будем. Саволе ба сэрам зад, ки кай
он акеро ба тахтаи намунавии суратгнрхона насб кардааид.

I Баъд аз даре ба он суратгнрхона хозир шудам тахтаро дидам,
ки бехтарин аксхоро гузошта буданд, то ки муштариёнашон
I бештар гарданд. Сипае аз суратгир савол кардам, ки дойр
I ба ин раем касе аз У ягон чиз пурсид? Суратгир хаядида
г гуфт, ки ду-се духтаракони мактабй раемхоро тамошо
I намуданду баъд якеаш расми шуморо бо ангушт нишон дода,
f пурсид, ки ин бача аз кучост?.. Май, ки сурогаи шуморо
Е. доштам, фа х мо идам, ки сохиби ин раем дар омУзишгох
; мехонад. Духтарак пагохие назди омУзишгох омада аз
I Махтоббй мепурсад, ки Худойназар ном бача бо У мехонад
[ с не.. Махтоббй мегУяд, ки оре, хамдарси мо аст. Сипа с,
:. духтар сирашро ба Махтоббй гуфта, хохиш меиамояд, ки
і номаашро ба мал супорад. Маи дар оғоз ба номаи духтарак
I диккате надода, онро даронда партофтам. «Девонагй»,-

- гуфтам худ ба худ. Наход кас ба сурат ошик шавад. Чанд

- руз гуяашту боз Махтоббй мактуби тозан духтараки беномро
бароям овард. Ин дафъа мазмуни нома бесаранчомам сохт.
Чуион ширин сУхбат мекард, ки шахе халоват мебурд. Мисле
ки харфхои навиштаи У ба калбам кора карданду ба
Махтоббй гуфтам, ки ба он девона гУй, ки дар сари рохи
самти гузари Каволо, соати дуй руз маро маътал шавад.
Дарсам тамом шуду рафтам ба чойи таъинкардаи хеш. Ӯ
маро аз рУЙи расмам мешинохт. Назди омУзишгохи тиббй
рас илам, ки духтараки либосҳои зебо дар тану да
рӯймоли сафед зери дарахте меистоду ҷониби Иястн*^
нигох мекард. Тахмин кардам, ки он ошики раем -цД
аст, ки даст пеши биий дораду бетокат менамояд. «Салом?
гуфтаму пурейдам: «Шумо маро интизор хастед ё кас*’
дигареро?» Табассуми нозуке намуду гуфт: «Оре, шуморо
маътал хастам, агар Худойназар бошен». Номашро гуфт,
IIIиное шудем. Сипае ба кУчаи Қаволо рУболо рафтем. Ӯ
чанд саволе дод ва баъд ниссан хешро огоз кард. Лухтар
хеле зебо ва андаке зардина буд. СУхбаташ хам шаркиёна
ва ширин. Табиист, ки вай дар ин мулокоти нахуст аз май
дида фаъол буд. СУхбаткунон ду-се километр рохро паси
cap кардем. Мазмун як чиз. Ошик шудааст ва гУё бе май
зиндагй барояш ҳеч аст. Гузари Каволо хам ба поён расид. і
Боз мехост болотар равем, он чо ки майдони чуворимакка
буд. Хохишашро рад накардам. Максадаш дили маро 6а
даст овардан буд. Ман хам кам-кам бедор мешудам. Аммо
ин илми зиндагй холо бароям торик буд. Чизе аз илми
ошикй намедонистам. Фахмидам, ки У модар ва хохарчае
доштааст. Падараш набудааст. Хонаашон дар кУчаи Карл
Маркс назди магозаи хУрокворй карор доштааст. Вай борхо
дар он кУча маро 6а мушохида шрифта будааст. Маданияти
духтар баланд буд. Аз ман илтичо кард, ки фанат хафгае
як бор Уро бубинам ва агар хуши мулонот надшита бошам,
аз назди хонаашон гузарам кифоя. РУзе Махтоббй аз номи
У салом овард ва гуфт, ки дар шифохонаи касалихои
дарунй, ки назди мактаби «Ворошилов» буд, табобат
медидааст. Ба хамдарсам вакти рафганамро гуфтам ва соатя
муайян ба аёдаташ рас идам. Маро дидан замон ишора
кард, ки ба дарунй боги шифохоиа равам, баъдтар меояд.
Омад. Ру 6а руйи якдигар нншастем. СУхбатамон оддй буду
халоватбахш. Ним соат нагузашт, ки аз гУшае марде пайдо
гардид, ки чониби мо меомад. Исми духтарро шрифта
пу рейдам, ки он мард магар надарит аст о тагоят, ки сУйи
мо меояд. Духтар «Ох, ин мардак шавхаршавандаи ман
аст»,- гуфт. Ба саволи ман: «Чи хел?» холо чавоб наёфта

202
КІІ он мард расиду «Ха, ана ту дар кучо будай. Ман
дар палатаат мекобам, ту бошй ишкварзй дорй-ку»,
убн тахдид намуд чониби духтар. Ман бетағйир болои
[іште менишастам. Он мард маро ишора карда, «Ин бача
ист?»,- пурсид аз духтар. «И як бачаи ншносам»,-гуфт
духтар бечуръатона Он мард тарафи ман нигаристу гуфт:
«Ту бача медонй ман бо ин духтар фотеха шудаам,
хатмкунандаи Институт хастам, ту чй?». Ман хам ягон
эхсоси таре накарда чавоб додам: «Ман донишчӯи
омУзишгохи педагогй хастам. Ин духтарро мешнносам. ,
Бинобар ин ба хабаргириаш омадам». Двдам, ки мард ба
хучум гузашта маро заданй аст, хишти зери поямро
бардоштаму гуфтам: «Ой, мардак! Ман гумон кардам, ки
шумо падари нн духтар мешавед. Чи дугу пУписа доред.
Агар андак тарафам майл намоед, ин хит ба теппаи Саратов
нехУрад». Духтар тохту назди пойи он мард худро андохт
ва хохиш намуд, ки ба ман кордор нашавад. Баъд илова
хард: «Майлащ, майлаш ман розй, аммо ба ин бача нарас»
мегуфг ба он мард. Дигар ман чизе нагуфта, «хай, ман
рафтам» гУён аз сари девори бог худро ба сари куча
партофтам. Он ду монданд. Баъд аз ин ходиса, духтар харчи
кадар, ки номахо навишту ба мулокот даъватам кард, на
чавоб навиштам ва на рафтам. Бо хамин «ишкварзй»-и
нахустнни ман 6а поён расид. Оре, борхо медндамаш, аммо
гУё бароям вучуд надопгг. Шунцдам, ки ба хамон мардаки
пир туй шудаасту рафтааст, ба кучо- дакик накардам. Ин
Ду-се мохи «ишкварзй» то чое боне шуд, ки камтар дар
бораи бемодарй фикр кунам. Мохи май буд. Мо як гурӯҳ
дойра истодему волейбол бозй кардем. Дар нн дойра
донишчуёне аз курен дуюм низ бозй мекардақд. Ҳасан тУбро
баланд бардоппу ман "тушит" задам. ТУб ба сари донишчУе
хӯрд, ки Абдулфайз ном дот. Ба назарам сараш дард
кард, ки гуфт: «Ха, очата фалон кунам». Дигар худро
нашинохтаму муште ба дахонаш хУрондам. Дидам, ки болои
замни хоб буду аз дахону бнннаш хун мешорид.
Хамдарсонам сэру Руйи уР° “Устанду фахмондандаш, ки
ту ночо модари Худойназара хакорат додп. навакм]
модарашро гУрондааст. Лбдулфайз бо рУймолчае дахощ*]
биниашро дошта, наддам омаду узр хост, «мебахши. мае
нафахмидам ва нодуруст туро хакорат додам». Ҳамин бу* 1
ки ману У баъдхо рафик шудему дигар хеч пакт бойся j
ранчнши хотири якдигар нагардидем. Донишҷуён байки
худ мегуфтанд, ки хеч гох нисбат ба модари Худойназар
харфе нагУед. ки У худро гум менамояду ба балое гнрифтор
.чекунад. Ҳамин соли тахсил буд, ки тагойии ЧУрахонро
аз Сталинобод ба КУлоб оварданд. Ин ташаббусро тагойии
Махматалй нипюн дода буд. Мехостанд, ки аз У «мусулноя»
тайёр кунаид, зеро рУзгорн ятям хона, хизмат дар ас каря ва
кУчагардкхо дар Сталинобод Уро ба як шахси бероха, майзада
ва чангара табдил дода буд. Ӯ, ки хамчун мутахассиси і
варзидае дар сохаи хонасозй шинохта мешуд, дар ндораи
сохтмонии раками !5-н КУлоб ба сифати бригадири
андовачиён таънн гардид. Идораи сохтмоня хоиаи
истнкоматне хам ба У дода буд. Бо кУпгапга тагойии
Махматалй эшоне, кв дар хамон бригада кор мекард,
вазифадор гардид, ки гох-гохе ЧУрахонро аз одобу рафтори
точнкя огох сохта ва ба чодан исломй рахнамояш кѵнад.
Чунон ки гуфтам, ба дани у пур аз суратхои кашкда буд.
Моххои аввал дар КУлоб хам 6а майзадагй дода шуд. Рук
дар хобгохам машгули китобхоий бу дам. ки донишчУе тохта
омаду гуфт: «Худойназар, зѵдтар рав, ки тагонят дар холатн
мастЯ ба хонаи духтархо даромада, каяй чняни мая гуфта,
хамаро безобнта кардааст. Хобгохн духтарон дар бинон асосЯ
буд. Давида рафтам, ки дар дахлези да роз садо мезад. «Ку
чняни май, ку Худойназар?» «Тагойя. тагойя».-гУён Уро
боздоштам ва гнрвфта 6а чойи хоби худ овардам. Один
Сафар гуфтаня донншчУе чанд маротиба маро барон ба
Ҳакназар Ғоиб одоб ёд додавай тахдид мекард. Вахте мая
бо тагойиям дохили хобгох шудам. аввалин касе, ки аксхоя
бадану тарзи суханроннн тагоямро 6а мушохида гирнфт.
Олим Сафар буд. Мнибаьд у мегуфтааст: «Ба Худойназар
карасей, ки тагойиш бо корд мегардад». Днгар ҳеч хуня
банк 6о май сарбасар шуда наметавонист. Такягохи бузурги
май дар мукобилн баъзе шахсоии бемурувват тагоям буд.
Охпста-охиста тагойин ЧУрахон ба муҳити Кӯлоб ва
плаботи хешу акрабо сари итоат фурул овард ва ба як марди
ламозхон табдил ёфг. Ӯ хамеша дар мурокибатн май карор
шрифта, ба хотири апаи гумкардааш маро аз нигохи
иктисодиву моля дастгиря менамуд.

Шабе хонаи падариро дар хоб дидам. Надар асші зебое
харидааст. Асп дар гулмехи рУйи хавля баста буд. Он чунон
аспи мает менамуд, ки гирди гулмех давр хУрда, ягон касро
6а наздаш рафтан намемонад. Албатга. таъбири хобамро
иедоннстам, вале барон каноат хосил на му дан, бегохни
якшанбее ба Тоскалъа рафтам. Аз мотив поён ту даму
дар назарам тофт, ки пуигти девори хавля модар чун
харвакта карор дораду «Худонназарчон, омадЯ, биё, аз и
сУ биё», мегуфт. Ҳайҳот, ки ив тавр нашуд. Дигар дар ни
хонадон каси мехрубонаму иавозишгарам вучуд надорад.
Мухити хонаводаи Асо Содик бакулля тагішр ёфта буд.
Ҳамагй аз хурд то калон озодона нафас намегирнфтанд,
балки ба ди фон хеш омодагя допгганд. Баъд аз инки чойи
модарро заии бегоиае ишғол намуд, чарогн он хона днгар
рУшноП надошт ва баракаташ хам парида буд. Дигар он
кадун кандакн модар, ки порча-порча хушк мешуду то
омаданн май дар болохона интиэоря мекашид. набуд. Модар
то хар таътплам хар қанду каидалот ва магзу чагзе, ки ба
даст меовард, чое пиихон менамуд. Ман, ки меомадам,
дастурхови модар такой днгареро ба худ мегирнфг. Он
лахза модар дар ру ба рӯям меншнасту мегуфт: «бихУр
бачам, ма инора баров ту аз додарчахот пин хон менамоям,
вагарна аз дастн онхо намемонад...». Он вахт аз он
ширинихо Чуъмахону Аноргул ва Сохибназар, ки гУшае
менишастанду «мехмон»-ро тамопю менамуданд, бахравар
мешуданд. Онхо ба модар менигарнстанд ва чуръати аз
дастн ман гирифгани кандалотро намека рданд. Модар
онхоро ичозат дода «бнгврен, бигнрен, аз дастн акатон,
бнгирен»,-мегуфт. Он рУзхо соатхо модар маро тамошо

205
менаиуд ва 6а худ савол медод, ки «иаход и бача
боша?». ИмрУз. ки дарвозаи хонаи ладарро кушодаму
рост 6а даруии хавля гузоштам, дидаи, ки Му соча
руяш пури лой, либосхояш чиркни ва гарданакаш ка»

гУшае менишасту аз тарой «аспи шУхи падар» барахм-барац*

6а акааш меиигарист. Садои модарро гУё шунидам, ки мсгуф^
«Худойназарчон додарчата аз болои замкни намдор бардор,
ки хунукш мезана». Оре, рафтам назди МУсоча, оба
бинихояшро 6о рУймолчаам тоза намудаму ба багал шрифта,;
аз савгохо ба кисачаҳош андохтам. Ӯ бо панчахои иозукащ
муйи сари маро, ки барояш ачиб буд, молиш медод. «Ака,
омадя»,- гуфт. Баъд илова намуд: «Ака, мара мезанан. Ба
отам бугум?». «Аспи зебои падар», ки аз гУшае ин сУхбагро
гУш мекард, гуфт: «дурУҒ мега и чувонмарг, ма хеч
назадамуш...». Чашмам ба духтарчаи худи он зан афтид, ки
либосхояш тоза, сару рУяш хам шустагй буд. Ҳамин лахза
буд, ки падар омад. Маро бУсиду назар ба МУсо кард, и
дар багалам буд. Фахмид, ки таъбам хира аст, аз «аспи
зебояш» савол кард: «Гулби, чй шиштй? Барой бачат чой
намондя-ку!». Ӯ 6о иозу карашма сУйи оташдони модар I
рафг. Калимаи «бача» калбамро шикофг ва аз падар ходу
ахвол ва саломатиашро пурейдам: «Мазам нест, бисер
месулфам».-гуфт У. «Аспи зебо» дастурхои орост. чой овард
ва як дона ноии гулзадагиву пур аз хокистарро гузош.
Нонро лядам/ аз фикрам гузаигг албатга бо ин навь ношшя
иадар худйтпро бад час. хеку мал Дигар иоихои ширин
модару чаявотяхоя когазяиаиіро бо ніѴрбочои наг.киг/
тирбириичагиро падар лар хобйн; мелил, Аиоргул Хам аз
кучсл »акам омздзст, акам оиадалг* ,гУёи тохта омаЛ5
дйлтхоязйро- бар гардам** ха,іха а и дох». (>>хи6иа»ар?
і /ч-яахо* вяз б» асрофйй ктшятп.. Аммо ия иишаетх

т ш ттщ буд, ги ,mptf пур и(/штш

«й» ** тт#;1П ГКІЩИШМ /*,* буд, ЧгХрЗХЛВ

фартвждсак* модарре, мл'/ауа/

_ раих/р меди дни

бмзяд АИзам Ш «Ш 'л бах,*** бяруии

'ТЫ-
хамя рафган гирифгаму пиихонй аз дигарои кУталеро. ки
иодар ба тавр* хамеша боло туда буд, баромадем. Мусо
фахмид: «Ака, ака пеши очам мереи»,- гуфт. «Ҳова,
Мусочои. Як очата хабар гирем-ку, чй хол дора»,-чавоб
додам 6а додарчаам, ки баробари мая рох мегашт ва гумон
допгг, ки холо модарашро мебинад. Вахте ки ба сахни
иаэор дохил шудем, МУсоро ба багал шрифтам, то ки хасу
хор пойхояшро нахарошад.

То нал ди модар ду-се метр моида буд, ки М У соча «ака,
ака, ана очам, аиа очам, ана иш додарчаам хастай, ки бари
очам ховай»,-гуфта баланд садо баровард. «Ҳова, хова,
Мӯсочои! Ана дидй очата, чй хел хобай, ана и гУри майда аз
Ятимакай, дида будиш ха, хо баъди очат ба ин чо омад...»,-
іуфтам ба додарчаи сагераам. М У соя к Давиду болои гУри
модар баромаду «оча, оча, ма омадум, бихез, ма омадум,
акам кати май, акай Худойназарум аз КУлоб ом ада й, барон
ма канду почин овардай, оча, бихез охир. Оча, оча, мара
Гулбй мезана, оча, биё хона брем» ,-гУён хоки гУрро таи тап
6о дастчахояш задан гирифт. Май ин холро дида, дигар
токат иакардаму оби чашмоиам шаш катор ба рехтан
даромад. МУсоро аз болои тур шрифтам, ки У оби чашмони
маро дида, савол кард: «Ака, чй гиря мекунй? Очама дуст
иедоштй, хай бигй бихеэонуш, хона баремаш, бигй, бигй
хезоиуш, чй дигар хона иамсрава?» ва якбора гиря cap дол
«МУсочои, Мусочои гиря накуй, ки очат мешиава, баъд аз
ту мераина, ин ча хонаи иавіпай, мои ки ором бихоба, оли
У хобай бе лор ііія ва м сея»,-туфта сахни кабристонро тарк
кардем. Мѵ со хан У» хам чомиби гУри модар менигаристу
обхои лидааніро бо сари остиичаи куртааш пок мекард. Дар
рУхияи иоумеди ба хавлии пала р ларомала бу дам, ки Мусой к
«Очама дидум, оли хам хобай, акам гиря кард, ма хам
гиристм»,'ГУёи ба на дар хисобот лод. Медилам, ки хисоботи
Мгсоба «асии зебглі налар* яут иаомаду пиёлаеро аз дастаіи
йф/оида шика»'», ('адом и яслям иіикаста калби падарро бедор
гард, ки чаид харфм іиня:и> ба іаиаім гуфт. Ы» душворж-
мабро гуаароидаму боя рохи рУзгори таихоиро нет

207
шрифтам. Аз рУзе, ки модарро гум карда будам Ливд
танхоиро дуст медоштам ва худро танхои танхо мёдЙИ
МУсочаву Аноргул аз пушти сэрам менигаристанду ^Я
боз кай меой. Кандамон биёр, зуд-зуд биё...»«мегуфгц|
Ии садо то хеле рох таъкибам мекард... Як рузу як кіабе j
ки дар хонаи Тоскалъагии падар будам, аз бародадеі|
фахмидам, ки рУзгорашон токатфарсост, аммо дигар!
илочеро намебинанд. Дилам ба падарам сУхт, падаре щ I
Хеч гох сари аастиро над ид а буд, акнун худро наздЛ
фарзандони сағерамондааш сарпаст эхсос менамуд. Холназар 1
мегуфт, ки «и занак ба задан хам ислох намешана. Отаиі
Уро чуион мезана, ки гов барин бохас мекуна. Аммо боз
кори худаша мекуна, боз Сохибназару Аноргул ва МУсорв
дар набудани отам мезана...». Таъбири хобамро дар амал
дидам. Намехостам, ки «аспи бесарн падар» сУйи май хам
шатта партояд. Дигар рохи хонаи падарро гум кардам.
Падар хис мекард, ки Чумъахонро хафтае як бор ба Куляб
равон менамуд. Я

Вақтҳое ки модар зинда буд, Чумъахон кулчаву гУшга
кайла меовард. Боре ба хобгох меравад, ки маро намеёбад.
Ба У мегУяид, ки «акат дар бог даре тайёр мекуна» "
гУшту кулчахоро бардошта ба бог омад, ки мо чанд нафар
болои сабзазор таги тана туда мутолив доштем. Он чоип j
нонимон бомазза буд, зеро дигар ба нос нарафта, дастархои
ороетем, аз чойхона чой овардем па Сайгон овардаи
Чумъахопро дастачамъп иУиш чои кардсм. Акнун омлдаихо»
Чумъахон он лаааати дпнронп модариро надоштанд, балка
у амрн надарро пчро мекард. То км аз ахполн ман бохпбар
шакал.

Пмгнхонхом соли сезомро суиорндому омУзншгохм
педагогии КУ добро баркам доданд, Курской моро, ки чорум
метудем ва курехои багдмро ба филиал шѵъбан Инстнтути
педагогии шахрн Ку лоб табдил доданд. Як сол кпбл
омУзяшгохи иедагогпн шахри Қургоитеипаро низ бпрхам
дола. доиишчУёни соли сезону чорумашонро барон ндомаи
гаченл ба омУзяшгоХН мо мупахпд кардапд. Ду сол шѵд.
ки байнв бачахои кУргонмву кУлобн баром дѵхтапп» пйм

•>ffcO
„ягу ҷаннол мерафт. Гап дар ин буд, ки гӯруҳҳое, ки аз
Кургонтеппа 6а КУлоб интикол ёфтанд.дар байнашон
духтар надоштанд. Аз ин рӯ, онҳо кУшиш мекарданд, ки
аньанаи «каплону апагирй»-и кУлобиҳоро дар фаъолияти
хеш амаля созанд. Бачахои КУлоб, ки кайсару чангара
буданд, рафтори кУргониҳоро напазируфта, ба чангхоидастя
рУІІ меоварданд. Ҳарчанд ки бачахои кУлобя голибият дар
даст доштанд, кУргоігахо пиихонй ду-се духтар и кУлобиро
баъди хатм 6о худ бурдаыд.

ЛАҲЗАҲО АЗ ДАРСҲОИ МУАЛЛИМОНИ
ОМӮЗИШГОҲИЯМ

Табиист, ки давршш дошішчуй лахзаҳои хотирмону чолибс

хам дорад.ки баъзеашон бевосита ба тар.зи дарсгУии

муаллимони омузипігохиям иртибот мегиранд. Дар мачмУъ,

чунон ки пеіитар хам ишора намудам, омУзншгохи КУлоб

Ьбсхтарин муаллимонро дар системаи таълимии хеш чамъ

[ оварда буд. Махсусан, забои на адабиёти точик, математика,

физика, география, таърихи Точикисгоп, химия дар еатҳи

баланд дйрс дола меніудаид. Дарсхои мазкурро муаллимоне

монанди ІІІариф Рахмонов, Хоркаш Кодирон, СаймУьмин

ІІІамсов, Соня Акалаева, Туреунов, Муллочоіюв, Ризоев,

Иугратуллоҳ Неъматов, Ҳусейн Каримов, ІІІахидЯ Каримов,

Моёншоҳ IІпзпріііоен, Нибэ Сафаров, Мирно Султшов ua

амсоли окон ба Ухда доштанд. Бсеабаб пест, ки баьдҳо

хатмкуііаіідагоііи омУзишгохи мазкур дар еохахои марбута

ал бехтарні! лоііііііімаіідоші Ҷумхурп шмнохта шудааид...

Дар соли ссюмн тахеил муаллимаи забоиамои Соня

Акалаева таъии гарднд. Авнали сентябр буд. Бонуи

Коматбалапду хушаидом па нирохани шохя дар бару

кафшхон попінабаланд дар ной бо мУйхои бофтаи

дукокулаву дароз ва тУпни гіакишин фаріонидухт дар cap

воридн гинфхоиа шуд. Дар р9 ба Р»«*он гУё талибам сиифи

лахѵм карор дошт. Салом лад. салом гуфтем, нишастем.

'} .. Дпііѵіі зебо хеч чашм канда иаметавоннстсм.

аммо аз он оопуи

209
do зеооияш, бо кавораи чиддияш.бо тарзи харфгриящ I
бо шарми шаркиёнааш моро мафтуни худ сохта буд. ӯ ^1
ин чихатро эхсос мекард ва аз ин ки шогирдонаш дар
ҳашамати вай лол мондаанд, ифтихор менамуд. Ин бону
он кадар маданняти баланди занона дошт, ки чанд банан
шӯхамон, ки ба муаллимахои дигар «гап мепартофтанд»
гунг шуда буданд ва факат бо чашмони зиракашон
муаллимаро шинохтанй мешуданд, ки «чй бонуест*. Дарси
забонамон рУзи аввали сентябр чй навъ гузашт,
нафахмидам. Замоне чириигоси занги танаффус баланд шуду
муаллима «хай» гуфта аз синфхона баромад. Ахли сииф ба
мухокимаи муаллимаи забои пардохт. Эмом мегуфт: «Ох,
бачахо, чй зани зебост. Май гов гаштам, аз ran мондам.
Хостам чанд саволе оид ба фонетика дихам, аммо зебоияш I
имконам надод, ки чунин кунам...... Касе аз бачахо таъкцд

кард: «Медонед, ин зани кист? Ин зани Мирзо Бегматов
аст, ха, эхтиёт бошед». Духтаре изхор дошт: «Ай и чй хелй
малймаи забонн тоники аст, ки на номуш точикияю на
фамилняаш. Соня Акалаева». Ман ба сУхбати хамдарсонам
хамрох шуда гуфтам: «Чй фарк дорад, ки исмаш Соня асту
падараш Акалаев. Мухим ин ки У точикиро бенуксои ва
хеле ширин медонад. Зани раиси исполком бошад, хам сару
либосашро дидед, ки чй хел буд. Пирохани шохй чунон Уро I
зебида буд, ки кас хайрои мемонд...». Бахе поён наёфга
буд, ки занги даромад шуд. Муаллими дигаре чойи Соня
Акалаеваро ишгол кард. Ин муаллим рохбари сшіфамои
Кабина Мария Василевна - завчаи Хоркаш Коди ров буд.
Дар гурУхи мо Хасан Ватанов бо ин муаллима озодона
сУхбат менамуд ва барои русидониаш Мария Василевна хам
Уро мепазируфт. Бинобар ин, Хасан аз аввалинхо шуда
дар мавриди муаллимаи забони точикиамон савол дод ва
хост, ки дар бораи он бонуи зебо маълумоти кофие дар
даст дошта бошад. Мо хам ба чунин маълумот эхтиёч
доштем ва саволи Ҳасанро такрор намудем. Мария
Василевна, ки хеле муаллимаи чидди буд, табассуме карду
5аъд тарчумаи холи Соня Акалаеваро бароямон қисса намуд.

210
Падараш аз миллати осетин буду модараш аз Балчувон.
Такдир чунин шудааст, ки марди осетин ба духтари тоник
издивоч мебаидад. Падару модараш солхо дар маркази
нохияи Кизилмазор-Совет зиндагп доштанд. Оилаашон
серфарзаяд будааст. Соня баъди хатми синфи дах барон
іахсил ба Института педагогии КУлоб дохил мешавад. Ин
чо 6о Мирзо Бегматов шиносой пайдо карда, сипас зануі
шавхар мегарданд. Соня хатмкардаи бахши забои ва
адабнёти точик будааст. Дар омУзишгох соли аввал аст,
ки ба сифати муаллим фаъолият менамояд. Ба ҳар павъ
ки буд, мо ин бонуи нозанинро бисёр эхтнром мекардем
ва гуфтору рафторашро хамчун омузгорони оянда намунаи
ибрат медонистем. Чиҳатн хуби ин зан он буд, ки кас
гумон намекард, ки У хамсари аввалшахси шахрн КУлоб
аа. Хеле оддй муносибат менамуд ва ягон хел магруриву
аз табакаи болои интимой буданашро эхсос намекардем.
Гузашта аз ин, бо шогирдон муомилаи хуб дошт. Вакти
чамъбасти имтихон кУшиш менамуд, ки боиси ранчиши
хотири донишчУе наіардад. Ҳамчун муаллим дониши хубе
дошт ва тарзи дарсгузариаш хам диккатчалбкунанда буд.
Мо дар дарсҳои у ҳеч гох эхсоси хастагй хис намекардем,
балки мехостем, ки ҳар руз соатхо даре гУяд. Бесабаб
намегУянд, ки омӯзгор ба ғайр аз дониши аъло боз симову
чеҳраи зебо дошта бошад, то ки ба даре чанбаи эстетики
бахшида тавонад. Соня Акалаева ба хама меъёрхову
нишонахои хуби омУзгорй сазовор буд ва май хеч гох чехран
дилкаши он муаллимаи азизамро фаромУш карда
наметавонам.

Муаллими дигари мо сарвари омУзишгох Нусратуллох
Неъматов аз яҳудиёни Бухоро буд. Ӯ бо рутбан напитано
аз чанги Олмон баргашта, бо маълумоти дусолаи муаллим-
тайёркунй ва ё гоибонаи бахши таърихи Институти
педагогии Сталинобод ба мо дарси таърих медод. Мавсуф
на ба хотири муаллими таърих, балки ба сифати сарвари
омУзишгох боиси сУхбати банда хоҳад гашт. Ӯ шахеи
мансабхох ва бокуруре буд, омУзишгохро хамчун мактаби
шахски худ мешинохт. Масалам, мегуфт: «педучилищ
Неъматов. педучилиши май...». Дар айни замой "Z
кадошсов шахр сахт метарсид. Вакте ки на.эди онхо кам
мегирифт, 6а дара час худро норохат меднд, ки меларзщ.
Бояд гуфт. ки калонхо хам Уро намепазнруфтанд. Амщ
маълум буд. ки У дар пойтахт такягох дошт ва гохе «
номи бпза онхо гаюрахо хам мекард. Неъматов дар л
р9з донишчУро бо фармонаш хорвч мекард ва баъд ад ду-се
соат боз 6а фармонн ваваш Уро баркарор менамуд. Таърифро
дуст мелопгг- Аз донишчУённ «сохибдор» хавф мебурд и
онхоро сох такорона эхтнром менамуд. Лахзахое хам мешуд,
ки аз чѵенн «сохибдорон» ба манфиати худ истифода
менамуд. Хвзматторхояш аз байни донишчУён зиёд будаид.
Бештар бозорші хонаашро хамив навъ донишчУён анчои
медоданд. Завчааш олмоня бу да. ду писарча ва як духтарча
дошт. Бндунп муболвга метавон гуфт, кв за наш хеле зебо |
буд. МалламУй. сиёхабрУ, хушандом ва К аду комати расое
дошт. Муаллими варзишамон Пашков хамеша дар хнзмати
хонадони Неъматов буд. Баъзан донишчУён шУхя мекарданд,
кв бачахон Неъматов ягов зарра ба У монандй надоранд.
бештар 6а Пашков шабех мебошанд. РУзхои чашн ду писаре
Неъматов дар нхтмёрн Пашков гуэоигта мешуд. Вакте ки
нас он ду писари малламУю зебочехраро дасти ба даст бо
муаллими варзиш меднд. гумои мекард, ки бачахои худи
Пашков хастанд. Завчааш хонашин ва хамачихата таъмин
буд.

Соли сеюмн тахсил маъракаи пахтачинЯ огоз ёфту
омУзншго.хро ба хочапш Шаталов сафарбар карданд. ки аз
ша.хри Ку лоб чандон дуря налошт. Нархи як кило пахта ро
се тин муайян карданд. Бо вн нарх донишчУён розЯ нашу,та,
«бунтъ- коршиканя намуданд. Ив чуннн маънЯ дошт, кп
мо пагохй 6а сари заміши пахта хозир піудему аммо ба он
надаромала. фартук-халтахоро зерамон гузошта ни mar тем.
Caere нагузлипу котнби якуми хюбии шахр Абдулин 3. М. бо
мошмни идорааш, ки худаш меронд, пайдо шуд. дар ЛохиЛН
он Неъматов хам буд. Абдулии чунон бо кахру г ал;,6 гап

212
езад кн агар туфанг медошт, чанд донишчУро бечон
негардонд. Аз байни донишчУён духтаре 6о ночи Назокат
м чой хест ва пироханашро боло бардошта чониби Абдулин
рафии шрифт. Мо хама дар пойхо рост истода «ба се тин
пахта намечинем, то панч тин накунед, ба зачин
намедароем», гуфта садо бардоштем. Неъматов сари чо дод
пезад: «ой, чедонед, ин шахе кй. Ин шахе котиби якуми
горком. Ҳозир хохад хамаи шумоёнро ба хабе чегирад,
педучилишро мебандад...». Абдулин гохе ба руей ва гохе
ба тоҷикӣ моро тарсонданй шуда «Это саботаж. Я вач
покажу бездельники и всё, пагох педучилишро мебандач,
кУрнамакхо» ва ба хамин монанд харфхои тахдидочез
гуфтан гирифт, ки Назокат почомаашро назди хамагон аз
бадан кашида, гУё байрак сохту онро ба сари Абдулин
кашпданй шуд. Ин холатро Абдулину Неъчатов дида, зуд
ба мошин нишастанду чониби шахр гурехтанд. Хамой рУз
мачлиси таъчилй дар Ҳукумати шахр дойр гардида, мавзУи
корпартоии лонишчУёни омУзишгохро баррасп намуда, онро
ба фоидаи мо хал карданд. Бегохй натичаи карорро
гуфтанд, ки аз пагох нархи як кило пахта «панч тин»
мукаррар гардад. Ба касе чазо надоданд. Назокат бошад
хамчун кахрамон шинохта шуд. Ҳамин «бунт» буд, ки он
сол хеле пул кор кардем. Мухимаш он буд, ки коршикаиии
мо ба фоидаи хамаи донишчУёни минтака хам буд. Яъне,
дигар мактабхо низ бо нархи панч тин пахта чидаид.
Неъматов хеч гох ба даре сари вакт намеомад. Сардорамон
аввал харитахои таърихро ба девор меовехт, дафтари синфро
омода месохт, баъд Неъматов чУбчаи ишорат дар даст бо
шитоб вориди сиифхона мегардид, гУё ки аз кадом мачлиси
расмие ба хотири даре тохта омада бошад. Дар оғоз хамаро
аз як cap медид, ба баъзехо танбех медод, метарсонд, ки
«аз педучилищ пеш мекунад» ва гайра. Хуши дарсгУй
надошт. Ӯ аз хама беш ба Хасан Ватан бахс меорост. Ҳасан
бачаи каме шУхтабиат буда, хунари таклидкорй дошт.
Масалан, бо садои гову хар таклид менамуд, дар чашнхо
сурудхои руей мехонд. Ба хусус доираро бисёр хуб мезад.

213
Боре хини доиразаня чунин шуд, ки он кафид [>.
іюни «Ҳасани дойракафшг» дар забоин сарварамон* ** *
гардид. Ӯро факат бо камин ном мешинохт. Яке аз .'«Н
Неъматов соати аввал даре дошту дер омад. Мо аз Хѵ^'і
ки таги тиреза менишаст, хохиш кардем, ки як садов хур^Д
таклид намояд. Вай дар аввал неву нестон карду баъд а1
чояш хеста, тарафи тиреза назар наму'да, ду-се бор дастҳоро
ба бадаиаш зада, гУё пар-пар задани хурУсро шпион медода
бошад, садои хурУсро чунон зебову іюней ичро кард, кі
рохгузарҳо ба чониби садо мутаваччех шуданд. Ҳамин лаҳза
буд, ки Неъматов ба синф даромаду бо асабоният пуревд, I
«Канй гУед, кй садои хурУсро ичро кард? Канй кй? Хезад ]
аз чояш». Мо хамагй бо сархои хам менишастему ба даруй» |
дил механдидем. Неъматов, харчанд ки ичрокунандаи садо»
хурУсро хуб медонист.хар кадомро аз чояш хезонда, «Каяв,
ту буди - мй? Чаро хомУш мондй? Гуй охир...» Ба хами»
Минвод Абдукиборро хезонд, «ха, додари пракурор, ту будй-
мй?> Ӯ cap чунбоид, ки не. Хайрият, маро мачбур насохіу
6а сардорамон Азиз дарафтод. Азиз «не, май набудам»,-
туфта буд, ки Неъматов шишаи пур аз рангро аз назди У
бардошту «Ҳозир, ин рангдонро 6а сарат мезанам, гУй ту
сардор хастй, ин корро кй кард?» Азиз меларзиду орон
меистод. Сипае, Неъматов охиста-охиста ба назди Ҳасан
омаду «Ҳа, манчук ин кори ту, ха?»- туфта бо чУбчаи дасташ
6а мизи Ҳасан задан шрифт. Хасан аз ной хеста 6а саволи
Неъматов чунин чавоб дод: «Малим, бахудову бахудо май
ором нишаста бу дам. аз таги тиреза як бачаи хурУсбадаст
мегузашт, ки хурУсаш садо дод. Май набудам малим, бахудо,
ки ман набудам». Неъматов коми дигари Ҳасанро «манчук»
монда буд, зеро биинии у пахну пачак менамуд.Бинобар

ин, Неъматов Ҳасанро гохе «дойракафон» ва тохе «Ҳасани
манчук* ном мегирифт. Неъматов аз чавоби Ҳасан мисле
ки каиоат хосил иамуда, назди мизи худ рафт ва гуфт:
«Ой, Ҳасаии манчук! Ту чй шайтоий мекуни. Ман пушти
дар хама маслихати хамдарсонатро гУш мекардам. Худам
дидам, ки ту чй хел дастхоятро пар-пар задиву садои хурУсро

214
„чро намудй, чаро дурУғ мегУй. Ҳасан хандаи хосе карду
4Хай, малим чй кор кунм, бачахо хохиш намуданд».
Неъматов хам як ханда cap дод ва занги баромал зада шуду
дарси таърих ба поён расид.

Муаллиме доштем, ки исмаш Муллочонов буда, аз фанни
химия даре мегуфт. Ин муаллим аз мардуми шимол,
кадпасту лоғарандом буд. Вакте ки ба даре шӯрӯъ менамуд,
баробари суханхояш оби дахонаш низ лареш мехурд. Мал,
ки дар сафи аввал менишастам, рУзхои дарси химия
руймолча дар даст факат обхои паридаи дахони муаллимро
аз сару руям пок мекардам. Муллочонов бисер инсони хуб
буд. Химияро аъло медонист. Дарсро хамеша ба воситаи
асбобхои лабораторй мегузаронд. Махсус, кабинети химия
дошт ва махз он чо дарсҳои амалиашро пиёда месохт. Дар
яке аз дарехо ду маводи химиявиро ба реаксия даровардаий
шуд, ки он бУйи тухми вайроншударо медод. Аммо, вакти
ба реаксия даровардан чй шуд, ки колбаи химиявп кафиду
еннфхонаро дуду хавои гализи бУйнок пахш намуд. То ки
аз синфхона бУйро берун бароранд, дарвозаро кушоданд.
Дар натича тамоми бинои омУзишгохро бУйи тухми палатда
фаро гирифт. Замоне Неъматов, мудири кисми таълимп
Каримов ва дигар муаллимон аз утокхои кориашон ба куча
баромаданд. Мо низ дамгир шудему аз тирезаву дарвоза ба
берун баромадем. Худи Муллочоновро чанд донишчу
бардошта берун бурданд, зеро саломатии хуб надошт ва
бехолона рох мерафт. БУйи хосса хафтае бинои
омУзишгохро пахш кард. Баъд аз як хафта боз дарси химия
сурат гирифт. Муллочонов калом мавзУи химиявиро барраей
мекард, чи Файзалй Ҳомидов даст бардошт. Муаллим аз У
пурсид, ки чй ran, чй магар саволе дорад. Файзалй, «оре,
муаллим як савол дорам». «Мархамат» лутф намуд
Муллочонов. Файзалй чиддиёна пурсид: «Муаллим, боз
як редаксияи дигар намекунед.» Хама хандиданд. Муаллим
табассуме карду гуфт: <Не, дигар аз он реаксия намешавад.
Неъматов ба ман чазо эълон кард...». Яъне Файзалй ба
Чойи «реаксия» гУяд «редаксия»- гуфт, ки боиси ханда

2И
дер омад на слбабашро худаш гуфт, Хоиааш дар оЗ
( і,і пин/юл, нліди магоааи хУрокпорй буд, Он паю на ^
кУ'іахоиу ілнікУчахои К у лоб гаиі'фнрні буданд. Муіш
юіфінро бн кал у іи (галош) мсііѵінид. А.і хона б/і|юміі/|л ■
шіадп масоаа морделд, ки дар на.іараиі нк ноши сцііц
мгнлмоил Ііа клфіндоиін ниі'ок искуНАД, нн нк калѵнчі
дар ку'ЮР ба лой дар мішда.к г, У ба ю»|»о баргамна, чііАиі
Кіідимхояніро ба мушохидн іирифіа, нихоиі килУкмир
шііідо мгкуиад Лоііхои кшіУиі|И> іоал карда, сніші чоагіі
омУіиннох бозхшсі род ііпіі могнрад, Одаін днмрінпі
ба іііоіирд іиіііінііу анион ладан буд, Агар домииіЧУі щ
дарена гаи мг.іад ё мгчунбид, У ііснбгі туда «Ҳа, мсртн,
шума барон чи механдед- ІІнрохмішм длридліи, мУІІи піран
шона ноаада, ршіідомм рш идлги, ки қаст, ілбатта бока
хіиіднн шумохои мсшамм 1>о им гуфтораш их ли гимфри
мсінармоіід на рост гам лилии ба муаллии мссУХіу худро
нородаі мсдидйи. На хамим моноид, рУэс ба сіііідплй
цитату, коти обчииакро бо длстомамі боаикуион мніід*
майда карда, хамэамон маімУи дарсро барон мо ара памуд<
Ҳамоно ласту панчлхош бо иайдаморахои обкапан банд
буд. Яке биниашро хориду бо дастамі онро молніи дол, и
иайдаиорас аз обчииак дар сУрохии биниаш даромад. Вахи
хи пафас иекашид, он майдаиора ба дох или бшіЯ мерафі
ва боз, ки нафас мсбаровард, он беру и мсбаромад. Чаяд
лахза ин холат такрор сфт. Ханда морс фииюр мсоварлу
аимо барон эҳтироми муаллим кӯшиш мснамудем, ки У

216
удндаамонро нафахмад. Ҳатто хостен, ки сарҳоямоиро хам
гирем, то ки рафгу омади майдан обканакро дар сѵрохии
(іішіш муаллим набиисм. Вале боз чашм мсафтилу хандаро
Ы иу'іуд меопарЯД. Охиста- охиста хандаи ахли сииф дар
цикли кит киту ошішр боиси таиаччѵхи муаллим гардиду
ба тнибехдиҳй лида шуд. «Орк, хаидаатои чо дорад, Як мои
май мслаигад, як диетам пест, саран кал, як чашкам кур»,
мегуфту дар чоши им тарифу он тариф род мл аил Ҳармипи
дохилишииу хоричінании миідаиораи обчшмк боз іеаіар
«уд н хаидии но хин бмиидтар іардид І»алаіідшании хаяда
бш аз он сабаб буд, ки нодкаи як чзіими муаллим кѵр буд
Дидам, ки ахли < ииф аз назорат м</мрояд, at ҷ/Л баланд
шудііму гуфіам Муаллим аз мумо узр мгшхам, сабаби
хзвдзи бачзхо аз он act, ки дар су pox ни бимин мумо
иийдинораи обчишік руст иондяисі на мак іи мафлпирииу
ІІІіфіМ'/мірорИМ ніуио ом міутрояду мебярояд » Муаллим
инро імуняду бимммміро молиім дода буд, ки ом иайданора
болов фарміи (инфхоим ифтнДі Муаллим бімер іудро
ІІОрОХіѴІ дид іш хайрииі ки злю седо доду он им биромлдл
іміфшід, Ииф] дмкикми гнинффус худро «мод дида хуб
ХЙМДИДКМ , ДмрСИ ДИІИр Турсумои fill ахли < миф yap КОМ.
in iio'io гммбехамон додиін г. Химии муаллим дар чирайіи
щи: ail еяломятиині іиикоят кард, ки радикулиі дораду
мдак боронырй іііаннд ал чой хи;іа намплиоиал Лу сг
Ліъфа бо Хамим иллмі ба дарсяііі сари вам хошр наінуд.
Рух ха во борону нам мок шуд. Дарси шимм иабі*т
буд. Аксаран ки дар хобюҳ икомат дошіем, аз тяргза
дндгм, ки ха ію меборал. хамаги масля хат караем, ки ба
Ларе Хоэир шулам шарт пест, зеро муаллим Турсумои
радикулит дораду омада намстлионад, бехтар аст, ки
хобамоиро идома диҳему ба да рта дуюм хшир шааем
Дах монадах дакика аз хаш гуэангта буд, ки сардори
самфамои Азиз , ки дар шаҳр ис г икомат мскард, ба
хобгохи мо даромада «Эй, бачахо, чй хоб рафген. Муаллим»
Турсунов худаш гаиҳо дар сииф пшиастааст Хеэед, ки
Хскшр Неъматов фаҳмад хаматона хорич иску нал», гуфта

217
монанди мо истирохат карданй буданд, ки дар Ин Ч|
бачахоро гунахкор мешумориданд. Ҳар кадом ба синф"4'
медаромаду «салом, муаллим», мегуфт ва баъд ба ҷ ^ 1
гузашта менишаст. Муаллим хам «салом, салом, сало^
гУён донишчӯёнро истикбол мегирифт.

Сабаби ба даре хозир нашудани моро сардор аллац
барои муаллим гуфта будааст. Аз ин рӯ, ӯ дигар моро тащ
надода, факат таъкид кард: «Муаллим меояду намема
донишчӯ бояд ба даре хозир шавад. Агар муаллим хаф|
дакика дер монд, метавонед ба рохбарият арз кунед. дар
ин шакле ки шумо раво дидед, гунахгор дониста мешавед»
Мо 6о як овоз гуфтем: «Муаллим, дигар такрор
намешавад, аммо мо ба касалии шумо бовар карда будем».
Муаллим хеле хандиду баъд ба дарсаш оғоз намуд. Он чц
дар мавриди муаллимон арз кардам, харгиз маънии манфц
надошта, балки бузургии ононро таъкид кардан мехохам.

СОЛИ ЧОРУМИ ТАҲСИЛ

Соли тахеили 1959-1960 омУзишгохи педагогии КУлоб
шомили Ииститути педагоги гардид. Неъматов Н. 6а
маорифи шахр гузашт. Аз баркам додани омУзишгох розй
набуд. Мешуиидем, ки У 6а воситаи одамонаш дар
Сталинобод дубора омѵзишгохро 6а расмият медарорад...
Акнуи сарпарамои Латифов- ректори Институт буд. Ӯ
шахен миёнакаду зебочехрае буда, либосро хуб мепУшид.

ИПирохаии чиноии духти украиий дар бадан дошта, рохбари
маданй ва орому нарм буд. Суханро баланд намегуфт,
балки бисёр муаддабонаву боандеша иброз медошт.

■ Мудири кисми таълимиамон Кодиров Хоркаш таъин гардид.
ИЧанде аз муаллимони мо 6а мактабхои шахр рафганд.

НИМуаллимоии наве монанди: Моёншоҳ Назаршоев, Ниёз
Сафаров, Рустам Кодиров, Мирзо Султонов, Исоев ва
дигарон ба мо даре мегуфтанд, ки оион ба кафедраҳои

218
хталифи Института педагоги нртибот мегирифтанд.
\І Назаршоев ва Латифов аз фанни «Таърихи партияи
к0мунистй», Н. Сафаров аз синтаксиси забои и точикй,
ѵі.Султонов аз математика ва Исоев аз педагогика, Р.
Кодиров аз методикам забои даре медоданд. Дар назари
аввал ин муаллимон нисбат ба муаллимони
„мӯзишгохиямон бохашамат менамуданд. Вокеан, то чое
вахмангез хам будаид. «Таърихи хизб»-ро аз рУйи мачаллаи
«Коммунист» даре мегуфтанд. Ҳоло ба шакли китоби
алохида нашр нагардида буд, балки баъд аз Анчумани
бистуми Ҳизби комунист, ки шахспарастии И. В. Стадинро
фош кард, таърихи он тахрири тоза лил ва барои мухокнма
ба хонандагон ба воситаи мачаллаи «Коммунист»
пешниход гардид.

Иимсолаи аввал Латифов ин фанро хонд, баъд М.
Назаршоев, ки котиби ташкилоти партиявии Института
Кӯлоб буд, онро идома дод. Ин шахе хеле калончусеаву
коматбаланд ва марди чиддиву шӯхе хам буд. Мавсуф дар
хамсоягии холаи Рӯзигул зиндагй мекард. Завчааш рус буд.
Ду писарчаи ширинрӯяк дошт, ки хар субх онхоро ба
богча гусел мекард. Мавзӯъхои таърихи хнзбро бисёр
возеху равшан мефаҳмонд, аммо эхеос мешуд, ки ӯ
сталиннараст аст. Латифов ором ran мезад, ки ин чихат
дарсашро чандон чолиб намекард.

Ниёз Сафаровро то ба мо даре гуфтанаш. хамарӯза
медидам. Ҳар вакт ки мавсуф аз бннои асоси ба бинон
собика меомад, мо аз дохили синфхонахои омӯзишгоҳ
роҳгардии вайро, ки нотакрор буд ба мушоҳида
мегирифтсм. Миённ донишчУён 9 хамчун «Маяковскнйи
точнк» шинохта мешуд. Ба ин хотир , ки аз нигохн каду
комат ва чехраи зохириву мРйн cap ба Маяковский хеле
шабех менамуд. Чанд торе аз мӯйи Н.Сафаров хам монанлн
мӯйн сари Маяковский хини рохгардй ё гапзаня ба тарафи
роста cap поён мефаромад. Мавсуф монанди М.Назаршоеву
Латифов озода мепУшид ва аз хамон пироҳанҳои гулдУзии
украинй дар тан доигг. Мирзо Султонов, ки аз математика

219
даре метуфт, солхо дар омУзншгох ларе медодааст
бар асари бо доншпчУе дастбагиребон шудану ба у за^
чисмонп расондан вайро ба махбас кашида буданд. Завҷ^Д
Зоя Николаевна, ки осетинка буду аз адабиёти рус ^ |
даре мегуфт. хеле мубориза бурда, нихоят шавхарац.^ 40
хабе хал ос мекунад. Бинобар ин М. Сул тонов, }!1 43 ^
омУзншгох ранчидагя буд, ба он чо барнагашта, балки 9
Институт меравад ва аз фанни физика ва математика J
мегуяд. Хеле муаллими чиддй ва бадкахр буд. «23
заданро дуст медошт. Ба хар суханаш оханги хачву муто*б,
медод. На хар касро эътироф менамуд. Ҳарчанд ки лагалѵ
магруря дошт. ам.мо хамчун муаллими мате.чатикадоа]
таърифаш мекарданд. Тавре ки дидед, хар чор фащц,
асосие, ки аз онхо мо имтихони давлатя месупоридем, б3
Ухдаи муаллимони Институт гузошта шуда буданд. Ба щ і
хотнр, соли чоруми тахенл 6арои мо душворихо бисер
овард. Ин чкхатро ба назар шрифта ману Хасан Валиев
ва Эмом Курбонов хостем, ки аз хобгох хорнч шуда, хонан |
іічора пайдо кунем, то ки 6а дарехон иамон камтар халаа
рас ад. Дар тангкУчаи Горкий, ки хонаи Неъматов ҳам он
чо буд, хона чае ёфтем ва ду-се мох линдагл хам карлем і
Ammo чЯ шуд. ки хонаи днгар кофтем. Ин даъфа дар
кучаи Стадннобод, ки акнун М. Калинин ном дошт,
хавлиеро ба ичора гирифтем. Пухту пазаш ба дил заду боі
ба хобгох баргаштем. Бо вучуди ни, май дар соли чоруми
тахеил бештар дар хонаи тағойии ЧУрахон мезистам. Ӯ
холо хам cap надошт ва рУэгори му чара дли мелил ва
холатхое, ки барон ду-се мох 6а иохняхои атрофи Кѵлоб
мерафт, хона дар ихтиёри май буд ва ин чихат шароитн
хуберо ба роям фарохам месохт. Соли халкунанда, ки махсуб
мешуд, фанат ба мутолиа машкул мешу дам. І'охе 6а хонліі
тагойии Махматалиам мерафтам. ки тоза ТУЙи а рус и карла
буду дар хавлии нотамоми холаи РУзигулам икомат мскард-
Лилам, ки аз «асии зебои надир» мои да буд, ба Тоскаты
cap иамезадгім, балки 1 (умъахону иалар юхе аз ходам хабар
мсгирифтаид. Дуст нам чу и хамеша бо Хасан Валиев.
дйдукибор Гадоев, Эмом Курбонов, Азиз Ҳафизов ва Хасан
Ваганов сурат мегирифт. Ин дастае буд, ки якчоя даре
тайер ыенамудем, саволу чавоб мекардем. Макони дарехонй
баъд аз еннфхонахо пушти мазори Амирчон ва боги
игтирохатии шахрй буд, ки харду дар атрофи бинои
омРзишгох карор доштанд. Оре, соли охир , ки буд, баъзе
хамдарсон аз пайи пай до кардами «каплону апа» меіиуданд.
Абдукибор хамоно 6о Парчамох дУстиашро илом а медод.

Ба Ҳасан Валиев модараш мачбуран духтареро аз дехааіион
дод. Ҳол он ки Ганчимох «каплонаш» буд. Эмому Хасан
Ватан дар ни чода принсип иадоштанд. Ба хар духтаре, ки
пет меомад, изхори ишк менамуданд. Азиз хам духтареро
дуст медошт, аммо духтар ба дигар хамдарсаш майл дошт.

Дар хамин замина, духтаре аз хамдарсонам, ки аз май як
гол бузург буд, бнсёр мехост. ки «каплон»-и банда шавад.
Роста ran харфхои ширнни Уро гУш медодаму 6а мохняти
мавзУъ сарфахм намерафтам. Ба истилохи дигар харфхои
ишкомезаш маро бедор сохта наметавоиист. У хамеша бо
! нигоххояш СӮҲбат менамуд. Духтари боодоб ва хушгуфтор
бу да, нншонахои чинен латнфро дар худ бисер дошт.
Рафта- рафта, андак майле ба вай пайдо намудам. Гох-гохе
шабона ба тамопіон филме мерафтем. Дарк намудам, ки у
маро сидкан дуст медорад. Харчанд ки ман хам 6а У одат
мекардам, вале аз масъулият доштани мавлуъ метарекдам.
j Вобаста ба нн масъала вай фаъолтар худро нитон медод.
аммо аз илмн ишк низе буй иамебурд ва банда низ дар
j хамон ептх худро мед идам. Бегохие бехотіір дарвоааи хона
зада шуду у даромад. То хеле нншастем, чой нуніндом ва
I синае бо пслосинедіі тагойим хостам, ки найро го
хонаашои, ки дар поёни шахр буд. барам. Ку чаи Калинин
иав таіімир мед ид ва дар хар 20-30 метр аефплтро чо-чо
ларгрцыхоі! куч.і чамъ опарда буданд. Кѵча чарогоп набѵд.
Лѵхтар дар пушти ман меицшаст на на комарам сахт медошт,
ки "шкІУІаД Велосипед и ман чарог донн, аммо бо он

луниіо||,,/'Чи рѴ|> ая < ;,,,ГУ асфалти бора бораро гупаштан
I» УД. Бехотир целое и под ба тс и пае боло ніѵд на ап
uu.lull ип яи ua иѵлп avpii^n. лѵАІar 4/0 А«рѵНІ| Ҷӯ|

ман зерн велосипед мондам. Дар натича ваб
зонувонаш чарохат бардошт. Ба душворне У|)0 T(j '*ц
хонаашон расондам. Чунин шуд, ки вохӯрии мо хаф,""^
се бор сурат мегирнфт. Боре дар хона менишасТец Ч
паллрам дар даст зарфе пур аз гӯшти кайла омад. д ’ ^
чой монд, дастурхон оросту худ сару рӯяшро печоқц,'^
хона баромада рафт. Табиист, ки падар савол кард. [улЛ
ки хамдарсам мебошад, факат дӯстии холисона д03
Падар табассум карду гуфт: «Духтари бападар меиамояд»

Ман чавоб надодам, зеро худро назди падар шармаЗ
медидам. Тагоиям азнохия баргашту велосиледро шикает,
дяд. Пурспд, кн « ба велосипед чй шуд?> «Намедонам»,
гуфгам. Хандпду изхори ранчиш накард. Дар гурӯхи х01
духтаре мехонд, ки аз вакти шавхар карданаш панҷ-ши
сол гузашта буд. Духтаре, ки маро дӯст медошт, 6а ӯ мегУяд,
ки «тагошш Худошіазар безан аст, хонаву дар дорад, щ
мешавад, ки 6о Ӯ ошно шавй». Он духтар розй мешавад. Аз 1
пн чост, ки бегохие якчоя ба хона омаданд. Духтар тагоянрэ I
дііду маъкулаш шуд. Аммо духтар чандон зебо набуд ва I
логарандон буд. Аз ин рӯ ба тагоям хуш наонад. Ба ц I
навь ки буд, духтарон дар хона монданд. Кати оханй иаснба I
сохибхоиа гардиду болон фарш насиби ман. Дар чушш I
вазъпят хам чияну тағо аз рӯйи адлу инсоф рафтор кардад I
ва ба духтархо даст нарасонданд, хол он ки онхо ба шя I
максад монда буданд. Пагохй онҳо рафтанд. Тагоям гуфг. I
«Дафъ шаваде, дар баданаш на гӯпгг дораду на пӯст, ранга I
кампирай...». Бо хамин фаъолняти «ишрарзйиі тагов
ба поён рас иду аз мо гУё «дома дошт, вале фаъолняти мо |
якчошіба сурат мегирнфт. Торафт ман дурй ҷустаий
мешу дам. Дар пеш имтнхонхои давлатй интизорам буд. ]
Махсусан, аз имтихони математика метарсидам, зеро Мир» ]
Султонов тахдид менамуд, ки 6а ягонтаи мо бахои мусбп
нахохад монд. Дар чараёни дарсхояш, ки дар бішон асосии
Н Инаіпут мегузапшшд, гурӯҳи моро мазоху масхара менами
Кар каломро 6а тахта даъват мекард ва харфхов носам

222
гѵфт. Дарси 9 ба он дарача дахшатовар буд, ки У худ аз
р'давида 6о каллааш тахтаи синфро мезад, «сарамро зада
іинекунам»,- мегуфт ба мо. Агар ракаме нодуруст навишта
^шуД. барон онро ба шогирд нишон додан, аз каллааш
истифода мебурд. Гохе тахтаи синф, ки аз поядорхо буд, аз
£р6и ласту пой ва пешонии муаллим ба раке медаромад.
Бачахо мегуфтанд, ки У аз омӯзишгоҳ касос гирифтанП аст.
ДонишчӮе, ки вайро ба махбас кашида буд, Абдулхайр дар
Донншгохи давлатй мехонд. Дар кӯча агар кадоме аз моро
иеднд, мегуфт: «Ҳа, шербачахои омӯзишгох, гаштаи гиред,
щѵмо хамаатон академикен, олй мебинем ч й на въ аз ман
[ бахо мегиреи». Табиист, ки мо бовар мекардему «мурданак»
математика мехондем, 6о донишчУёни бахши математикам
I Институт нишаста, аз онхо ба саволхоямон чавоб омода
I месохтем.

Чушш шуд, ки як мох кабл аз имтихонхои давлатй
! робитаро 6о он духтар тамоман катъ намудам. Абдукибор
\ ки 6о Парчамох шартномаи «каплонй» дошт, якбора
[ иуносибаташро канд. Ҳама хайрон буданд, ки чаро чуннн
I шуд. Аммо он духтар умедашро наканда буд, балки гумон
дошт, ки ин дилсардй ба огози имтихонхои давлатй иртибот
- дорад. Ӯ хато мекард. Зеро дар он синну сол ман нияти
I вдивоч бо духтаре надопггам. Ҳоло такдири хешро пешбинй
I карда наметавонистам. Гузашта аз ин, дар такенмоти
[ Вазорати маориф ба нохияи Колхозобод барон кор
[ мерафтам, ки дар назарам нохияи дурдасте менамуд. Он
в солҳо хатмкардаи омӯзишгоҳи педагоги хатман се сол бояд
I дар истехсолот кор мекард ва баъд метавонист 6а ягон
. иактаби олй дохил шавад. Вакти таксимот нохияхои
I Чумхуриро катор дар тахта нависонданд. Ҳар кас бояд
интихоб менамуд: Колхозобод, Вахш.Комсомолобод,
і Чиргатол, Ғарм, Файзобод дигар нохияхои 6а муаллимон
зхтиёчманд моро интизорй доштанд. Ман намедонистам,

I ки кадоме аз ин ноҳияхоро интихоб ыамоям. Сипае
муалзими географияамон Ризоев дар харита нохияи
Колхозободро нишон доду гуфт: «Худойназар биё ба

тп
Колхозобод рая. Ии нохия дар оянди «'*• «охад

саноатй табдил хохад ёфт, зеро маъдаии газ дорэд». ^
эхтироми муаллим «майлаш, гуфтаи муаллимам ша«Л
гугн ба наракаи таксимот дар рУ ба рі'и Колхозобод щ' I
ноядам.

Имтихоиоти давлатй огоз сфт. Нахустимтихои аі .забоц I
на адабнспг тоҷик буд. И что нашитом, ки чараслн цщ
іілмояндаіі Хукумаг Бердиева Буриігиссо ном бону н.гюрц I
кард. Чапд н а фар бахои «аьло» гирифтем. Табл ист, ц Г
инлюхои моро Пиёз Сафарои на Соня Акаласла гнфгмі
карла буданд. Павбати имтихони математика хам онад.
Синфхонае дар каноти чапи биио, иахлУи китобхола буд,
ки М.Султонов он чоро иіггихоб намул. Ассистент свараш I
Хоркаш Калиров бошал хам у як омаду калом кореро баҳова
карда рафт. Мо хама меларзидем на умели бахогиря дар
ягой гУшли днламон чой нддошт. Аз кавокхои муаллим г?і
барфу борой меборял- Саволхо боло и миз гузошта шулаедІ
Табиист, ки У аз рУйи алифбо шогирдонро даъват мскарл.1
Аз ин рУ, дар таги ларвоза а к нал май меистодлм. Муаллим
шаш касро даъват кард. Саволхоро гирифтему лишаете»
Сипае сардорамон Азизро наэдаш хонду гуфт: «Ра в дар «
чоіінакн «арабом чойи спех, сесад тиром канди рафинад и
tax дона булочка бнер». У тозон чониби чойхонаи институт !
>афт. Ман саволхоямро медом иста м, вале нурсидану
іатнчагирЯ ба табъи муаллим вобастагЯ дошт.Ба ин хотир
ашмам буду чехраи М.Султонов. Медидам , ки торафг
гхраи У кушода мешуд, дигар харфхои таҳдидомсзу
гтоибадорашро наметуфт, балки дилбардориамон мекард.
іатарссд.шумо ба ин саволхо омодаед, медонам*. Ия
санхоро шунида аз нав умели бахогиря дар ман лайдо
д. Сардор хам чою іюни муаллимро овард. М.Султонов
сардор аир кард, ки чою иоиро боло и печкаи хнштя
зорад. Сардор саросемавор аз рУзномахо дастархов
ста, наводи гизоии овардаашро ба он чо гузошт.
ллям ба пиёла паич дона канди рафинадро андохту
бо іюрае аз булочка омезипі дода, ба хУрдан даромад.

224
(іаС пурсишро аз май cap кард, ду-се дақика гуш дода, оа
^ta Х<>м ДМлат накарда «панч» монд. «Аъло»-ро дар
1,1 іКЯи имтиҳонй лида, худ бовар намекарлам, ба лил
^гуфтам <ин мУаллим мазох мекунад-чй?». Хулосаи
f „ХОІІН математика он іиуд, ки дар байни як соат 6а хама
j;, цаііЧ гузошту кшазҳояшро бардонгга рафт Хурсаидии
Хаду капор надонгг. Хоркаш Кодиров моро дида «дилед
„уз.ілим чй навъ осой имтихон мегирад, боз шумо
,ісгарсидед» гуфт. Он рӯз барои бачахои гурУх чашнеро
демонд» гУё ал махбас озод шуда бошем. Ба хамин тарик.
цмтихонхои давлатй ба поён расиданду мувофики нияти
каблй, бачахо назди кинотеатри «Комсомол» рифта, як
косай яхмос хУрдем. Дар ин амал ташаббускор Эмом
•Курбонов буд.

. Акнун мо худро дар дигар сатх медидем. Охир мо
касонс, будем, ки омУлишіохи недагогиро тамом намудем,
аттестат не, балки диплом мегирифтем. Мудири шУъбаамон
X. Кодиров гуфт, ки рУзхои а впал и июл дипломхомонро
і месупоранд. Ин рӯз хам омад. Дар дахлел чониби идораи
собикаи Неъматов мерифтам, ки аз пунгги сэрам он духтар
садо зад: «Худойназар, Худойназар, андак ист, як гапи
Іиухим дорам». Истодам. Ӯ наздам карор гирифт ва гуфт:
I «Агар ту аз ман даст кашй, ҳозир назди Латифов, ки
дипломхоро месупорад, даромада арз менамоям, ана баъд
I' иебинй». «Гуфтан гир, охир ту фахм маро. Ман дар ту хеч
\ шбудиеро иамебинам, вале наметавонам дар ин синну
f сол оиладор шавам. Ленин агар шикоят кардан хохй, мар-
' хамат»,- изхор дошам ба У. «Майлаш», гуфту тарафи дари
идораи ректор рафт. Ҳама чамъ омада буданд. Парчамох
низ дар гушае сари Абдукибор тахдид дошт. Бехотир
дарвозаи идораи ректор кушода шуду X. Кодиров эълон
кард: «Дар навбати аввал дипломхо ба духтарон супорида
мешавад». «Худо зад»,-гуфгам дар дил. Ҳол он ки аз рУйи
алифбо аввал ман бояд даъват мешу дам. Таги дар бо сари
хаму андешахоям меистодам, ки он духтар диплом дар
дасташ аз таги бннниам даромаду «ана гуфтам, акнун мебиий
холат чй мешавад...» гуфіу ғамзакунон кафшхояшро та»,
так зада рафт. МУйхои баданам сих шуданд. «И»
шармандагй»,* мегуфтам худ ба худ. «Асоев дарояд», садое
ба гУшам зад. ГУё аз хоб бедор туда му саросемавор ворцдіі
идо рай ректор гардндам. Латифов аз барн боло и мил бо
пнроханн дУхти украинй менишасту дипломеро дар даст
дошт. Маро, ки дар рУ ба рӯяш дид, аз ной баланд шуд ж»
«рафик Асоев муборак бошад. Шумо аз бехтарии
донишчУёни омУзишгох будед, хубу аъло мсхондел. нмрУз
вакти он расидааст, ки ин дипломро ба шумо дар вазъияти
тантананок супорам ва умед кунам, ки шумо омУзишгохро
сарпаст намекунед, балки обрУи онро дар хама чо
мебардорсд. Муборак шавад»,- гуфта дастамро фишурду
дипломро такдимам намуд. Чуи пионерон рост истода,
«рахмат муаллим», гУён пуштнокй то таги дар рафтаму аз
он чо берун шудам. Сарам ба осмон рас ила буд. касе наддам
наменамуд, кУхе аз болоям хал ос хУрда 6уд. Якбора ин
садо 6а гУшам зад: «Худойиазар, май туро сидкам дуст
медорам, шухй кардам, чй май метавонам ба ишкам яарба
данам. Ҳаргиз. Худойназар хохнш мекунам, бис ишки маро
зери пой накуй, баъд пушаймои хохй шуд». Оби лида рехт.

Аз диетам сахтакак дошту ііеши ноям лишает.

Қалбам так-так 6а задай даромад. Гуфтам: «Охир, ту чаро
намефахми. Маи холо иамедонам такдирам чй мешавад. Дар
пеш аскарй аст. Бубахш маро. Намггакомаи. Хушбахт бош»
гуфтаму худро рУйи халата омУзишгох зада, ба чояибе
мисле ки as касе мегурехта бошам, шчтобон pox пеш
1 шрифтам. I абмист, ки худро иорохат хш: мекардам, дмяам
месухт ба он духтар. Рум дар хода# t той им ш иинімгтаи.
**• ііадарам омщд. Харфи амиьвг ки иакіop /шші • Бжчим,

/.«*«. - - — _ к# ____ ^ —

«ЦЦД/вгаракеро. кд* дуста/ игдѵрм, р*ри

у&іькян улр «а мадарро мв

• Оре, Ш ок й/ЦХНфр нмро ШШЛ М>>~! ДОр&Д
&***> ***». ншм Hftupmt ш+о л*р
мнр Иммчв ди*яи, «* <т

w КИ NUS МИМ4И .......

—W--------/уру Март*

Х/4,
ва дар дах соли наздпк зан пірифтанп вестам» Падар
майлаш бачам» гуфту дигар сари ин масъала сУхбат

^Ноо'фта намонад. ки 6о ташаббуси мудири шУъбаамон
чанд сумй чамъ намудему кабл аз ин ки даргохн омУзшп-
гохро тарк гУем, зиёфате оростем, ки дар хавлии Сиддиков
сурат гирифт. Такрибан хамаи муаллимонамон иштирок
доштанд. Суханхои умедбахше гуфтанд, бароямон рохи
сафед хостанд. Болои мизхо ба гайр аз г изо шароб хам
буд, ки «вино» ном допгт. Табиист, ки муаллимон «коняку
арак» нУшиданду барон мо «вино» пешниход карданд.
Баъэе аз хамдарсоиам, масалан, харду Ҳасан, Абдукибор,
Эхом бештар ба шароб и муаллимон майл зохир намуданд.
Аммо май ба хотири шарти сеюми падар «харгиз шароб
канУш»-ро вайрон накардан, оби маъданй нУшидам, вале
Хоркаш Коди ров ва дигар муаллимонам хохиш карданд,
то ки як пиёла аз шароби «вино» истифода кунам. Хеле
пофишорй намудам, аммо эхтироми муаллимонам боло
гирифту чанд култс аз винои «портвейн» фурУ бурдам.
Эхсос кардам, ки нафасам гирифт ва «ух, ух», гУён
дахонамро пУшондам. Дар дмл гуфтам: «Оре, шарти дуюми
падар хам» шикаста шуд. Нахустии маротиба мохи июли
соли шастум маззаи шароби ниноро чашидам, ки андак
гарантам кард. Чунон ки ишки анналам 6о бУсахои хушк
поём ёфт, шароб ИУшидаиам хам аз «маззаашро чдшидаи»
иборат гардид. Албатта, ин сирро ал падар пинхон дойнам.

Іанре гуфіам, а і руйи таксимоі ман боял ба Колхозобод
мерафтам, 1>а гайр аз май Г.айвалИ Сафарони хамдарсам,
ки ад Кафтархоиа буд, ба он кохия иерафг. Ііисгумхои
амуст би иаорифи кохия и марбута иурочит кардан.імои
хаіии буд, Дар роххати Ііящти маориф чуиии амр сабт
шЩр, Аммо надирам мѵхое.і, ки наддан/ би ионам иа дар
Тоскальа, ё Арад муаллимй кумам Сухими мадарро рад
изхлрда бо у рниТіхМ'Шім new гирифт им, РУзм ди/араш
бг/ иадар дярншяи лиргкщ/и мнкіпби ии'иші Арздро, ки
fa* 4»* *Ш* шѵ л, тши
Падарам бо Узбеки ба Авезов мавзУъро фахмонд.
Фах мидам, ки барон маро ба мактабаш гирифтан розя шуд.
Ҳатто хурсандй изхор кард, ки як муттахассис дар мактабаш
зиёд мешавад. Директор падарамро то рУйи хавлй гусел
кард. Ҳамин рУз буд, ки НаврУз Афзаловро, ки як сол кабл
институтро тамом карда, холо вазифаи муовини директорію
6а Ухда дошт, дидем. Падар ба У низ мавзУи дар ин мактаб
кор кардани маро гуфт. Муовини директор хурсанд гарднд.
НаврУз писари раиси Афзал буд, ки 6о падарам опшой дошт.
У зуд-зуд ба Тоскалъа меомад ва падар ба хараш як халта
гандумро бор мекарду 6о эхтиром мегуселонд. Аммо
ризоияти Авезов холо чунин маънй надошт, ки май
мета вонам муаллими мактаби Арал бошам. Гап дар ин буд,

ки роххати Вазорати маорифро аз ихтиёри маорифи нохияи
Колхозобод бароварда, роххати нав аз Вазорат ба шУъбаи
маорифи нохияи Восеь гирифтан лозим мешуд. Барой ин
мудири шУъбаи маорифи нохияи Восеъ бояд ба унвони
Вазорати маориф нома менавишт, ки ба чунин муттахассис
шУъбаи маорифи нохияи Восеъ ниёз дорад ва метавонад
Асоевро ба сифати муаллими мактабхои ибтидой кабул
кунад СУхбати онрУзаи падар хам бо Авезов дар хамин
мавзуъ сурат гирифта буд. Авезов падарро бовар купона,
ки чуаин ичозатро аз мудири шУъбаи маорифи нохия
Умаров Факир хохад шрифт. И лова тан, у дар шакли хаття
6а унвови мудири маорифи нохия изхор дошт, ки мактаби
Арал 6а Асоев зарурат дорад, ва хохиш мекундд, ки Уро ба
ихтиёри мактаби Арал фиристонад.

Мохи август аз таърихи бист гузашта буд. Мактуби
Авезовро гирифтему нал ди Умаров Факир хозир шудем. У
I моро кабул карду гуфт: «Рафик Содиков! Ҳамон бачаи дар
1 «Хорпуштак» макола навиштагй хамин аст?*. Падар бидуни
ідешае гуфт: «Оре, рафик Умаров, хамин аст». «Ин хел
бошад»,- ид ом а дод суханашро Умаров,- «маорифи Восеъ
5а чунин мутахассис зарурат надорад. Дар ҳамои Колхозобод
юр кардан тирад». Дигар 6а падар гУщ над од. Падар бо
сабоният берун шуду «хеч ran не, бачам. Ба Вазорат

228
жг,тмі. ба Сталинобод неравен»,- гуфт. Қабл аз ші ки ба
Сталипобод равен, хостан, ки рУэе дар Кулоб бошану бо
іамдарсону шахри солҳои навҷавониян хайрухуш кунам.
Дар вазараи бннон онУзишгохи педагоги, ки чор соли
умрамро дар ин даргох гу заронила бу дам. нбодатгоҳеро
мемонд. Ба хотири бори охир ин биноро зиёрат кардан,
чоішби он мергфтам, ки дар назди институт он духтар ба
хзтмкардае аз институт пахлУи хам меомаданд. Аввал ман
салом додам, зеро он мардро хуб мепшнохтам ва бештари
вактхо дар бог якчоя даре тайёр мекардем Эпюн хам даст
дол ва гуфт: «Муборак бошад, хатм кард И, акнуи муаллим
.чешавй». «Бале»,- гуфтам ба У ва рафган хостам, ки духтар
ба он мард инюрати рафган карду худ чанд кадан ба сУям
гузошта, бо сари баланд гуфт: «Ана, дидй. Ту ки не гуфтй,
■н хам шах рама шрифтам”. Силас хамон нигоху табассуми
хамешагиашро, ки вақтҳои мулокот такдимам медошт,
такрор намуд ва чанд Катра ашкашро бо нУги докааш пок
карду «хайр, Худойназар. Дар хар кучо кй бошй, фаромУш
накун, ки хамеша ба ёдат хохам зист. Ин мардро аз ноилочи
шрифтам, то ки шармсор нагардам». Ман хам, ки чехраам
тагнйр ефта буд, ба У рУзгори хуш орзу намудам ва охирнн
харфам, ки ба он духтар гуфтам чунин садо дод: «Аз такдир
гурехта намешавад. Такдират химии мард будааст. Ман хам
хеч гоҳ лутфу навозишхоятро фаромУш намеку нам.
Бубахш, ки такдири мо набудааст». Рафтам ва У хам рафг.
Он мард чизе аз вай савол кард, аммо дидам, ки духтар ба
У гуш надоду шитобон ба пеш харакат намуд. Оре, шитобон.
«Хайфи он рУзхон ширин» гуфгаму бо бинои омУзншгоҳу
шахри Кулоб хайру хуш намудам. Албатта, ба хонам тагойии
Ҷӯрахон, ки навакак духтареро барояш дода буданд,
даромадам ва хамзамон ба хонаи холаи РУзигулам рафтам
ва 6а хама захматхошон иэхори миннатдорй баёи намудам
ва хам тагойии Махматалиамро дидам ва ба оилааш низ
ташаккур гуфтаму шахри Кулобро пушти cap гуэоштам. Дар
мошине чониби Тоскалъа лака хУрда меомадаму дар магзам
гуфтам он духтарро чарх мезанондам: «Дигар илоч надонггам,

229
ИЛѴ\\ > ‘V К* «ММ Winy ДК(ѴЛОО «WpMVttp іЧЧП.ім» Я MU' ч,
і&іфК ИМВЧЯр ЧЛр.Й» т»пч\мі.іш.ші м.ц\ЛіМИН x ”'
Л\л* чЧШЛ мслч'лям \ѵд Лл худ Нпфя.ч.мііл.ім. чаре
• *wi'4i4Xf мммт», дѵчтарг. кн хамспга мяглм молярам
**. «span рУятро бо руймолн tap пянхом мягок медотг. К»
\ар vox он кпгоххо пурмаъші будаад. Факат нитох дошт
он дух-тар, нигохи маьнисоз, нпгохи дарддор, нягохі
умелбахш м нихоят пояд хамон нягохаш такднрашро \41
кара.

Бисту хаштуми август харчи бодобод гУён бо падар
Сгзлшюбод рафтсм. Шабро дар хонаи холап Шарифамоҳ
руд карда, бисту нухум наздн Вазорати маорифи Чумхурп
хозир шудем. Муднри шУъбаи кадрхо марди русе буд, ки
точнкяро медонист. Ӯ катьиян хохишн падарро рад намуд,
зеро Умаров Факир, аллакай Уро бохабар сохта буд, то ки
барон роххатя маро ба Восеъ табдил додан розй нашавад.
Савок ба мнён меояд, кв чаро Факир Умаров хохиши
падарро рад намуд ва хатго хохиши Аво Авезовро. ки шахсп
мУьтабаре буд, ба ивобат нагпрпфт. То ки хонаидаро боз ба
кафо накашам, мавзун мазкурро андаке шарху эзох додан
лозом меояд.

Асо Содик вакте ки дар мактаби хапгтсолаи Тоскалъа
фаьолняти муаллнмиашро огоз кард, Уро ба сифати пасе
мешинохтанд, ки аз мактаби Хонобод «пеш карда буданд*
Гузашта аз ви, Асо Содик боз хамон тарзи дарсгУиву
дарссанчиашро ни чо хам пиёда сохт. Шабона лампа дар
даст хона ба хона мегашт. Ҳалол кор кардами Асо Содик ба
хайати муаллимоии мн даргох хуш наомаду Камол Умар
ном муаллкми навъи Фоэил Салимро дар мукобилаш карор
доданд. Падар, ки сталиипараст буду хеч гох дар ғайри
назму низом» охаішіі кор карда наметавонигт, навншт, 6а
идорахои болоя навишг, фахмонд, ки мупллимон майзадагп
намуда, ба фарзандони халк даре намедвханд. Маи хам 6а
срии падар расидаму мудири маориф Факир Умарро
кихрамокн мачаллаи хачвии «Хориуштак* гардондам
Злбатга, Камол Умар, ки дар шихеи рохбари комсомоди

230
I'y.'iioii Ммр.инноги КОМНИ худро мед ид, 6»і
'*ѵ'ліі'ні Лео Годик би муборіш пирдохт. Дастин Камил
ѵ»мі' аз иооромО дар онлйдорнн Лео Содик и< і ифода бурда,

• по дар рУзномам «Мубориз*-н кохия хабареро 6о
чдмѵнн мн, ко гУб Лео Содик фарландашро куіігта боиіад,
«• non расонданд. Орс, як писари Лео Содик а:> лани панаш
фаятнда буд. Ба ибо рай дигар онлаи нави падар, дугоник
гаиаллуд кард, ки ҳардуяш пнеар буд. Онхо ба худ ном
доштаид: Ҳасан ва Хусейн. Аммо яке аз инхо бемор туда,
дар ду-сс мохагя фавтмд. Ба иллати ин ки бо зан хамеша
мунокиша доиггу баъзан зарбаи чисмонп хам ба У мерасонд,
мухолифонаш он маколаро ба хамон мазмуни ба худ лозим
сохтавд, то ки падарро ба махбас кашанд.

Лео Содик, ки аз чавонп ва дар тамоми роҳи тайкарлааш
ба чунин харифон дастбагиребон шуда буд, ба пдорахон
лозимП навишту худро сафсд кунонд. Бинобар ин, ки падар
6а Факир Умару Камол Умар ва дигар харифонаш галаба
ба даст о варда буд, онхо низ касос шрифтами шуда, бу дани
писарашро дар пахлУяш нахостанду ба хар рох, ки буд,
маро ба Колхозобод фиристоданд. Дар ин боб, албагга Асо
Содикро шикает доданд. Ҳамин буд, ки сиюми августа соли
шастум падар дар Сталинобод ба май дуо дод, то ки дар
нохияи дурдасту бароям ноошное ба муаллимй шурУъ кунам.
Падар ба таксии самти Ку лоб нишасту май ба таксии самти
Қӯрғонтепла, ки такдири дигарест дар саряавишта банда
ва фасли тозае хохад буд пур аз ходисаву вокеахои
хотирмон.
ФАСЛИ СЕЮМ

Вахшонзамин. Овони чавоня
САФАР БА ВАХШОНЗАМИН

Пагохни сиюми августа соли 1960 аз Сталинобод чошібя
Вахшонзамин нахустнн маротиба рахти сафар бас гам Рощ
дехоти ноошно пешвозам гнрнфт. Автобуси «Газик»-и но
аз назди дарвозаи калони хочагии Хрушев гузашта, ба самтн
нохияи Ленин харакат кард. Маркази нохияи номбурдаро
убур намуда. ба заминхои пахтазоре дучор омадему сипае
теппаи баландеро боло шудем, ки нуктан охиринашро
Фахробод мегуфтанд. Аз ин баландм рУ ба нишеб овардем
ва дар майдоне чанд ад ад хавопаймохои АН-2-ро дилен.
Гандумзорхо пушти cap монданд. Ба маркази Даханакиик
расидему автобус чанд дакнка маътал шуд. Нохияи
хурдакаку ноободро бо даштхои беканори пахтазораш
гузашта, вориди шахрчаи Уялй шудем, ки нисбатаи обод
менамуд. Магозахо дошт, боэоре амал менамуд ва чойхоиае
пур аз мусофнронро ба мушохида шрифтам, ки одамоиаш
ба бошандагони КУ лоб монандй надоштанд. Баъди чаил
километр ба махаллае бо коми Қизилкалъа расидем. РУД"
Вахшро дидам, ки болояш пули камбаре ба пой буд.
Автобуси мо назди он карор дол, то ки мошини мукобил
гузашта тавоиад. Сипа с ду тарафи рохро камиипору
ботлокзор лидам. Бо вучули ии заминхои кишти пахта
торафт лиёд ба иалар мерагидаид. Нихоят ба шахри
Ктргонтеппа во ряд гардидем. Аз автобус птёда туда му
мугофиреро пурейдам, ки чи навь ба чониби Колхоэобод
рафгаи мумкин. У фахмоид, ки ію*итар ранам, ал он чо
ж/іііинхо мераяаид. Мошини боркашс истода буд, ки чанд
к ас ба он чаеннданд Маи хам худроболои моіинн гирифтам.
Липуч ляѵп.юрхону дехахо пушти cap мешудаид. Даіптхоро
кишіи Іалладоиаву пахтаэор на шолизор нахш менамуд.

232
моте, кіі рӯ ба рӯ мешудем, нисбат ба дехотн минтакаи
Кулоб сарсабзу обод буд. Чошт ба маркази Колхозобод
омадам Рӯ 6а рӯи бозор ошхонаву чойхона кор мекард.
Муштариёну мусофирон менишаставд. Ман хам ба кати
Чӯбие нншастаму чою нон 6о шириниаш фармоиш додам.
Одамони ин но дигархелтар буданд. Мардон дар пахлӯ-
хояшон корд меовехтанд. Занҳо дар сарашон латтахои сурху
сиёхро чунон печонда буданд, ки сабади гирдаро мемонд.
Одамон ба ғайр аз забои и точикй, ӯзбекиву русй хам сӯҳбат
менамуданд. Аммо ӯзбекхояшон 6а ӯзбекхои КУлоб монандй
вадошт. Ҳини гапзанӣ ким чи хел нӯги эабонашонро
иеларзонданд. Андешидам, кн «6а кучо омадам? Охир ин
чо 6а Точикистон кам шабехият дорад*. Идораи маорифи
нохияро пурсон шудам. Ба кӯчаи марказиаш, ки Ленин
уивон дошт, тамошокунон худро ба идораи шӯъбаи маориф
расоиндам. Назди дари мудири маориф чанде аз
корафгодагон интизорй мекашиданд. Чашмам ба навиштаи
рУйи дари мудир хӯрд, ки ин буд: Мудири шӯъбаи маорифи
яохияи Колхозобод Ҳайдаров. Навбатам омаду ичозат
гирифта вориди утоқи корни мудир шудам. Салом додам.
Марди кулУлаву сергУште роххатамро аз дастам гирифта
хонду синае хушхолона гуфт: «Рафик Асоев! Мо шуморо
ким-кай интизор хастем. Чойи коратон мактаб-иитернати
Ворошиловобод муайян шудааст. Ҳамдарсатон рафик
Сафаров як хафга боз он чо ба кор cap кардааст. Шумо
хам 6о он кас дар як чой кор мекунед. Директоратом
Каххоров ном шахе аст, ки ордени Ленин дорад. Бисер
оахеи мУътабар мебошад. Дар мактаб-интернат барои
кутахассисоии чаион хамаи шароитхо мухайс шудааст. Ба
шумо муваффакият. Худи хо.шр ба мошине ншшшеду ба
Ворошиловобод равед. Дур пест. Ним соат рох хохал
буд...*, «Рахмат, муаллим»,- гуфтаму аз утокаш баромадам
Хайдаров маъкулам шуд, на монанди Факир Умарові
худбин буд. Боя 6а мошине часпидаму сУЙИ Ворошиловобо;
рох неш шрифтам, Мошии назди дарвозан маіетаб-шітерна
ипод. «Дна хамим аст, чойи пурсидаги-тон»,-туфта ронанд
ва харакаташро адома дод. Дарбон фахмид, ки ман ба 0ц
чо хамчун муаллим аз Кулоб омадаам, хурсанд шуд. «Ин
чо боз як кУлобии ди rap омадааст» гуфта, иттилоъ дод j
Дар назари авввал мактаб-интернат шахрчаи навън
аврупоиро мемонд. Атрофаш девор гирифтагя. Аз дарво-
зааш хар кас даромада наметавонист. Хеле сарсабз.
Бинохояш сафеду рохравхояш об задагй ба назар расид. Бо
рохбаладии посбон тарафи идораи директорат мерафтам,
ки аз гУшае Сайвалиро дидам, ки дахонаш то баногУш расида, j
40Н иби май меомад. ОгУш іи рифтом. У гуфт, ки боз ман
ин 40 хабар додам, ки ту намеоЯ -«Нашуд»,- гуфтам. Надарам
хеле кУшиш кард, хатго вазорат рафт, вале роз я нашуданд. ]
Дигар илоҷ, ки наёфтем, падар ичозат дод, ки ба чойи I
таксимшудаам биёям». СайвалЯ хурсандй дошт, ки акнуа |
аз Кулоб ду кас шудем. Ӯ маро ба назди Каххоров бурд. |
СайвалЯ даромадан замой: «Мал им, ана хамон ЧУраи ман, I
Асоев омад» ,-гуфт ба директор. Каххоров аз чой хеста,
дастамро фишурд ва изхори хушнудЯ кард, ки боз
мутахассисе дорад. Он кас шахе и миёиакад ва чингиламУй 1
буд. Чашмонаш андаке сурхча менамуд. Марди гандумгун j
ва чехрагарме буд. Сару лябосаш хам чолиб буд. Марде j
буд, такрибан 40-45 сола. Ҳамин тарик, макони нави зисгам ]
таъин гардид.

МАКТАБ-ИНТЕРНАТИ ВОРОШИЛОВОБОД

И стило хи мактаб-интернат поёни солхои панчох ва огозя
шаст рнвоч гирнфт. Собик детдом - ятимхонахоро ба мактаб-
интернатхо табдил доданд. Дар чунин мактабхо хам таълим
дода мешуд ва хам хонандагон бо чойи хобу хУрок ва сару
либос таъмин карда мешуданд. Хамон сол, масалан, детдом»
Файзободро бархам дода, талабагони онро ба мактаб-
интернати Ворошиловобод интикол дода буданд. Гузашта
аз ин, 6а ин навь мактаб бачахое, ки одобу рафтори бад
доштанд ва ба падару модар итоат намекарданд, чалб мегар-
диданд. Мактаб-интернати Ворошиловобод солхои шаст хеле

234
овозадор буд. Ба ив хотир директори онро бо ордени Левин
саловар донистанд. Ин чо чор сол мехонданд.

Марказв Ворошиловобод сари рохи Қумсангиру ноҳияи
Панч карор мегирифт. Рохе хам буд, ки ахамияти стратеги
Д0НІТ. Ба воситаи он 6а кишвари Афгонистон мебаромаданд.
Ворошилов нсми маршале буд, ки дар чангхои дохилй ва
Олмоиу Шӯравй хнзматхои чангй нишон дода, чанд муддат
ранен Шӯрои Олии Шӯравя хам буд. Дар гузашта
Ворошнловобод хамчун нохияи мустакнл махсуб мегардид.
Акнув он ба шахрча табдил ёфта, марбути нохияи
Колхозобод буд. Ворошиловобод ба ду кисмат - махалла
таксам мегардид. Махаллае, ки дар он мактаб-интернат ва
манзнлҳои миллатхои ғайри точик карор мегирифт ва
кисмати дуюм дар самти рости шохрохи Колхозобод-
Кумсанпір чойгир буд, кн бо номи хочагии Максим Горкий
шинохта мешуд. Ин чо асосан .чухочирони мшггакаи кӯхис-
тоии Гарму Комсомолобод зиндагй мекардаид. Ранен
хочагнаш Додобоев ном допгг. Ӯ иштирокчии чанг буда, як
пояш набуд. Вай ба мардуми мухочнри самти шимоли
чумхурӣ тааллук дошт. Маҳаллаи онхоро «40-солагии
Октябр» меномиданд. Дар ин шахрча немисхо, тоторхо,
казокхо ва русҳо ҳам икомат мекарданд. Табннст, ки немису
тотору казокхо низ аз чумлаи ононе буданд, кн ба нн
минтака чабран оварда шудаанд. Дар ин шахрча мактабн
дахсола ҳам амал менамуд ва он чо Бобокул ном яке аз
хамшахриёни ман, ки шУъбаи таърихи Донишгоҳи давлатиро
хатм намуда буд, ифон вазифа менамуд. Ӯ аз калигхои
Шӯрободи Кӯлоб буд. Дар ин чо вай дар як муддати кӯтох
Хамчун муштзан ном баровард. Метавон шахрчан
Ворошпловободро шахрчан навъи аврупой номнд. Ҳафтае
ду маротиба раксн авупоп сурат мегнрнфт ва дар хатм чангн
тонику миллатхои ғайр шурӯъ мешуд. Махсусан, духтархои
олмонивѵ тотор ба чавонони точик бисёр хуш меомаданд.
Барои ба онхо сохнб шудан зӯроварии шарқй лозим мешуд.
ки Бобокул дар чуннн набардхои дастаиву тан ба тан голиб
мебаромад.
Воршимдовобод дорой мунссмсдҳои фарҳ*щЯ
мактаб интернат карор мегнрнфт. Клуб-к'инот№«'

V " V ' " ч^рҳангину май

ич буд Ҳаммоми хубе лот, кн ҳафтае як бор дар .11

фаъолнят менамуд. Бегоҳнҳон танбсву я

' Р Ха„
к“ійііб*

Вороитловобод ба шахр табдил меёфт. Ин рӯзҳ0 Ҷаио с
6а нстирохаш маданй дода мешуданд. Аз башш нн Шах!?]
рохи камбарн поезд мегузашт.

Мактаб-интернати мо хеле бузург буд. Боги ангуР1
калоне доигт. Дохнлн он аз шахр ҳеҷ монандя надошт. Бнноц
таъднмп, хобгоҳхо, ошхона, майдончахои варзцтд
айвончахон бозй барон домннову шоҳмот ва ғайра хама
дар як мавзеъ карор мегнркфтанд. Ба беруни мактзб-
интернзт ^аропздакн талабаҳо манъ буд. Онхо факат рӯзхоа і
шанбе бо иҷозатномаи махсусн директор аз дарвоза хорвд j
шуда метавонистанд. Хешони наздик ва падару модарон
хам бо иҷозатнома муваккатан фарзанд-ҳошонро ]
мегирифтанд. Назму низом дар ин мактаб хеле сахт буд.1
Ҳар гурӯҳ мураббии худро дошт. Сармураббии мактаб-
интернат Файзиев ном хатмкардаи Института педагоги
Кирови Ленинобод буд. Ӯ худро аз ноҳияи Ашт мегуфт.
Шахси серхаракат ва ташкилотчй буд. Қаворааш ба казакхом
Дон шабеҳ менамуд. Ҳамеша чехрааш суп- сурх буд. Боре
Бобокули хамшахр ӯро рус гумон карда чанд мушт мезанад.
Вакте ки ӯ ба тоники ҳарф мезанад, Бобокул мегӯяд: <0,
бародар чаро баъд аз ду-се мушг якбора тоник шудй?»
Баъдхо харду 6о ҳам аҳди дӯстй бастанд.

Бегохии сиюми август Файзиев хини шинос шудав,
мураббиягии синфи чорумро 6а ман супорид. Синфи сеюм
ба ӯҳдаи Сайвалй буд. Ин чунин маънй дошт, ки дарсхов
таълимии синфи чорум пӯрра ба ихтнёрам гузошта шуд
Яъне, якуним ставка кор кардан лозим меомад. Албатта,
бахши мураббияпиш масьулияти бешарро талаб менамуд.

Пагохй 6а варзиш бурдав, шустушӯйро ташкил додан, аз
рӯйи низоми ҳарбй кагор карда ба ошхона овардав ва аз он
чо ба синфхона даровардани талабахоро мураббй энном
медод. Дарсхо дар як бает сурат мегирифганд. Баъд аз хар

236
v couth даре талабахоро 6а чойнуши мебурдем, то ки чойю
кулчахои ширин хУранд. Ии амал дар танаффуси калон, ки
„ЖдаХ дакика буд. аичом мегирифг. Соати яки рУз дарехо,
КІІ ба поён расид, талабагонро қатор карда то хобгохашон
мсбурдам. Оихо сару либоси мактабиро ба либосхои
маъмулй иваз мекарданд. Сипае, ба ошхона мерафтем ва
кони чошт мехурден. То соати чор истирохат сурат
мегирифг. Ин соате буд, ки дар бинохои истирохатй «пашша
пар иамезад». Аз соати чор то ҳафг омодагй ба дарехо ва
бозихои варзишй гузароннда мешуд. Соати хафг хУроки
шом медоданд. Истирохати шабона соати нух cap мешуд.
Тавре ки дида шуд, май ягон соати бекор надоштам.

Баъди талабахоро хобондан то соати 11-12 дарехои
таълвмиамро барои рУзи дигар тайёр менамудам. Ба гурУхи
май чанд бача аз ятимхонаи Файзобод дохил мешуданд, ки
ба хеч кас сари итоат фуруд намеоварданд. Онхо якгапа
буда, талабагони дигарро мезаданд, дар дарехо беинтизомй
мснамуданд, муаллимахои забоин русиро азият медоданд.
Вобаста ба ин масъала хамаруза маълумот дар даст доштам,
кн маъниаш 6а ин даста алоҳида машгул щуданам лозим
меомад. Ба ин хотир, баъд аз соати нухи шаб онхоро ба
юнаи махсуси тарбиятдихй даъват намуда, беадабиашонро
нсбот мекардам, мефахмондам, ки мактаб-интернат
вазифадор аст онхоро ба рохи дуруст дарорад. Ду- се соат
бо овон аз одобу рафгори хамидаи инсонй сУхбат мекардам.
Чунин тарзи корбариам натичаи дилхох медод, аммо ду-се
нафаре буд, ки ҳеч cap намефароварданд. Ин холат ичозат
доштам, ки аз методн Макаренко кор бигирам. Яъне, ба
таври психолога хучум овардан ба чунин бетарбиятхо. Соати
ёздахи шаб бехотир ба хобгохашон даромада, ононро
нимбарахна 6а хонаи тарбиятдихй меовардам ва муштро 6а
кор медаровардам. Дар ду-се рУз онхо мнели дигарон нарм
мешуданд Маи он серо вазифадор сохтам, кн хар нагохй
гурухро кагор карда, сурудхонон ба ошхона бурда, аз он чо
то еннфхонаанюн гусел намоянд. Директор, сармураббй ва
дигар муаллююн хар пагохй. вакте ян амалро аз чоняби

237
ин се беадаб медиданд, дар тааччуб мемонданд. ки іѴр..
бемураббя хама корхои ташкилиро худашом ичро мекуя-ц?
ГурУхи чорум бонси таърнфу тавсифхо гардид. Директор
офарин мегуфг. Файзиев бисер хурсанд буд, ки бахши худ»,
пеш мерафт. Муаллимахои руси низ шикояте пе,
намеоварданд. РУэе Сайвали аз гурУхаш шикоят кард, ц
итоат намекунанд ва дар Кагор ис тода ба сари У 6о сайг,
мгзананд. Дар тУли як мох Чое нагуфтааст, зеро влзнфа*
хула іи буд. Ба хар рох, ки метавонист гурУхро боял 6а пазит
низом мговард. Ба У гуфтам, ки лагохй вакти катар кардан*
гурУхаш меоям ва хамон чо хал мекунам. Пагохн днгар ба
он чое ки СайвалП гурУҳашро кагор монда буд, рафтам.
Налму низом ба мушохида намсрасид, бачахо гаи мезадпнд.
яклнглрро 6а пн сую он су тела медоланл. СайвалП харчавд
ки садо баланд менамуд, гУінаш намедоданд, бпръакс
мгхандиданд ва аз пушти катор сУяш сангчахо хам
медоданд. Ба холи хамдарслм, ки чанд сол сардора
гурУхамои буд. рахмам ом аду ба бачахояш гуфтам: «Шуио
маро мгшиноссд?» Хамон бачахон сарсахт чаноб доданд,
кн « Ха, медонем. Шумо мураббии гурУХН чорум хасгсд. j
Хай. чЯ? Ии гурУхм шумо нест-ку! ►мағал бардоштанд
чандтоа онхо. Дигар хуламро дошта натавоннстаму сардори I
беадабхоро. кн псшакп Сайвали нишонам дода буд, аз кагор
беруII катила, амр кардам, кн тасман миёнашро кашад. ]
Итоат накард, ки мунгги сахтс ба гарданаш задам. Сипло, |
мачбураш сохтам, ки брюкашро хам бадар намояд. Як сӯяш
ннгарііста будем, кн мезлнад і умов карда, сароссмавор
брюкашро кашид. Баъд беадаби дуюмашро даьвлт намудаму
тасман рафикашро, ки нимбарахна меистод ба дасташ додачу |
«лан», гуфтам. Назад. Рафики сеюмашро ба пеш к.іішідамѵ
хамон амрро додам. Бай хам ҷуръат ба задан накард. Ин
хел бошад гуфтам, а на ин рохбаратон хозир шуморо боял |
запад. Лидам, кн боз итоат нлдорад. Бори дигар ба баногУшаш
хѵрда буд. ки тагмлро гирнфіу чУрахояшро задан шрифт. Он |
ду хайрон-хайрон ба «сардорашон» меіііігаристанду дод
мезаданд. ки чаро мезавад, онхо Уро назаданд-ку! Акнун

238
м 6а ои се беадаб, агар аз имрУз иборатан ислох нашавед,

1 оба хонаи чазодихи бурда дигар хел сУхбат хохам кард.
Ха'мзамоіі ба СайвалИ маслихат додам, ки гурУхро ба хамин
се беадаб супорад, чй навъе ки май кардам. Бегохи аз Сайвалй
пурсидам, ки чй хел шуд методи тарбиятдихии май. Ӯ
хаидиду гуфг: «Ба худо мисли барра мегарданд, дигар ягон
хел качрафториашонро ба мушохида вамегирам». Ҳарчанд
ки илми амалии педагогика чунин намефармуд, аммо баъзан
аз зУроварй нстифода бурдан ба манфиати кор хохад буд.
Овозаи тарбиятдихии мураббии синфи чорум мактаб-
интернатро фаро гирифт. ГурУххои дигар, ки медидандам,
«Салом, Худойназар Асосвич», гуён аз наздам мегузаштанд.
Баъзе мураббихо бо номи май бачахои беадабро
метарсовдагй шуданд. Ҳатто Файзиев методи маро пазируфт,
зеро рУзе ба сари У низ сайг партофта буданд. Директори
макгаб ба идорааш даъват намуда, «Офарин, рафик Асоев!
Маи дар фикри он будам, ки ин беадабхои Файзободро чй
навъ ба тартиб модарорем. Онхо батамом бачахои интернати
моро тахти таъсири худ карор дода буданд. Хуб, шуд, ки
шумо рохашро ёфтед, рахмат, рахмат, рафик Асоев»,- гуфта
маро бо новозиши рохбарона то таги дараш гусел намуд.
Ду муаллимаи чавони забони русй, ки монанди мо баъди
хатми омУзишгохи педагоги аз Русия ба ин чо бо роххат
омада буданд, дар симои май начотдихандаи хсшро
медиданд. Якеаш, ки Тамара ном дошт, бо мани 19-сола
чунон унс г«рифта буд, ки рУзе чанд бор ба суроғам меомад,
то ки бегоҳй ба шаҳрча равему ракси аврупой кунем.
Файзиев, ки марди 30-35 солае буд, ин холатро дида андаке
рашк мебурд, ки русдухтархо дар итоати уянду
Худойназарро ба тане даъват мснамоянд. Чунин муносибати
Тамара охиста-охиста мехрамро нисбати У меафзоёнд, аммо
се сол аз май бузург буд. Яъне, вай дар чодаи ишки чавони
фаъолтар худро нишон медод. Ҳар чинен латиф чизн
мухиме, ки дорад, нигохаш мебошад. Факат нигох метавонад
нигохи дигареро дар мукобилаш карор бидиҳад. Ope, аз
чунин нигох Тамарахон бархурдор буд, ки кас токат

239
намекарду бо он нигох худро мепайваст. Ба вборая д]
овонн чавонп дар подан чавонп карор дошт ва|
цстнрохативу чавонп кардан хам пайдо менамудам. Мух,'
млктаб-интернат торафт маъкулам мешуд на дар ІД
мегуфтам: «Хуб шуд. км даводавни падар дар мапрндн п%.
Кулоб монданам натнча надод». Падидан мухнм он буд, J
дар гурУХ ба ругП кор мобурдам, зеро ни гурӯҳи руся махсув!
мешуд Пмкон дошт, кн ругиро ни чо беҳтар аз худ намою,.

II им ап дуюмн октябр буд, ки pS'ae директора мактаб-
интернат ба наздаш даъват намуда, арэ дошт, кн талабае1
бенишон гум шудаагту сурогааш нохияи Восеъ мебоцщ
Исмашро ба мая дол па хохиш намуд, ки ба он чо рафп
бачаро ба интернат пас бяёрам. Роххатро гирифтаму пак
ичрон фармонн сарварамои шудам. Аввал то шахрі
Қургоктеппа болои мошини боркаш омадам, синае бо поезд
то Даигара па аз он чо боз бо мошин худро ба хочагмі
Томинн нохияи Восеъ распилам. Дехае, ки падару модарі
бачаи гуреза мезистаид, дар рУ ба рУи дарвозаи «Зулайхо*
ба самти рости шохрох карор дошт. Хонаи бачаро бфтам.
ІІадараш кабул. Модараш гуфг, ки «бачашоиа бозпас район
карлаанд». Вазифаамро ичрошуда дониста 6а аедати падар
Тоскальа рафгам. Аимо «зеки зебои падар» дар катарам
иахУрд Вахте ки савол кардам, додарчахоям гуфтаид, кя
Уро надарам ба хонаи модараш гусел намулаагт. Маълуи,
ки дар тТли ду соли рѵзіори якчоя байки Гулбиву падар
лкдиіарфахмя сурат иаіирифт. Бо «учуди ни ки аз падар
сохиби фарзаид хам шуд, аимо У бо фарзандони падар
муросо накард, балки оихоро азиат медод. Надар аз
мзоодхои зуровзри w іифолл намуд, то ки Гулби|иі ба роки
■мн/ыіш» ц/іхиіі иамоил І-а/іии кор боз дар он буд, ки
он за и и бадбахт иоиу »изои лурум омодя сохтя май *
іашіНШ I Ід/нуе буд дар рѴзіори Хоиаводигя беназму низом.
Михоят, рУз* надар аз ширишуфюри кор гирифга, ба
«тлям м«Уял «Гулби, кулчзиу фаіир на», /штаряом куи,
>о ки ба zoivtu ипіЩіаі wmm р;»я«» Заи аз нппиихо.іи
ммикар /айрон тИ'№/і Імимриаіи иаи<ояд, ки Асо (здіик,
6а худ чунин мекунаду Уро ба хонаи модараш мехмоня
^бярад. Падар бори дигар такрор менамояд: «Бовар кун,
лиак. хи мехмоня неравен, хез тезтар ханнр кун*. Ба
хаинн тарик, надар занашро 6о дух тару писарчааш Хусейн,
ки аз падар буд. ба дехаи Қурбоншаҳид неба рад ва дар
пюхидии модару хешу табораш талокашро нсдихад. Акнуп
«нону об», чй хелс ки негУянд, 6а Ухдаи Аноргули нУхсола
буд. А.юби хохарчаамро дидану аз падар ичозат шрифта,
уро бо худ ба интериати Ворошиловобод овардан. Дар
гурухи чорун чо ба чо шуд. Сару либосаш додаид. Чор вахт
хУрок медоданд, хобгох дошт ва иухинаш он, ки «назли
акааш» карор гирифт. Пакте ки дар хона будан, гУшам бод
ёфт, ки падар дар чустучуи зани нав аст. Ханой руз падар
дар мавриди Апорту л гуфт: «Хай чЯ илоч. Хамил Аноргул
нонамонро иепухт, харчанд ки Ухда нанекард, аиио иайлаш
бар, но ягон илоч меёфтагистем». Албатта падар нлочашро
дар найдо карда ни зани нав недид. Дигар чорае иадошт.
Салонагии падарро хам иохуб эхсос намудам. Ӯ кунд кунд
иесулфид. «Гизой нагз нидорам»,- иегуфт. Бояд іуфг, ки
май хан баъди сафари ичбории Воссъ, ки болои мошин
тши як курта иишаста булан, гохе месулфидам. Ва вакти
бояии волейбол зуд моида шуда, иафаскашиам номУътадил
мегардид, «Мегузарад»,- гУёи чаидон дик кат иамедодам ва
ба духтур хан иурочнат накардам. Аноргул шод буд,
дугоиах» найдо кард ва ба чехрааш анлаке сурхя пайдо шуд.
«Хайрият окардамаш*,- нетуфтам худ ба худ. Худро тасалло
недодам, ки «'шли саіерадухтарро харидам*, вагариа холаяі
дар мухити хонаи надари чй шниуп. Аз Ворошиловобод
штода сари таклири Сохибшшру Чумъахои ва аз хама
frui М9С0Я* иеандешидам, ки анкуи наич соя донпу хеле
барвакт аз навози ши модар нахрум моида буд. Харчаид
тедраи модару табассумхои нозувя модарро дар хотир
издорзд, **т' »«'фяхммл, т **олараш пест. Агар 9 но,тар
иСДОМТ, сару рѵвшу івбосхови, иошуста меиоид?
/ІЖ іашиіаш чир* мгбм гу кафи ноЯхшін нгкафидаид? Агло
иг Моляр ба чунин иосо.змхо муросо ианевард, АфсУе

7

241
мехӯрдам. к и хона вода и А со Сод и к дигар ш парс
саргардоннхо ха лоси пах охал бфт. Модар худ .! >Н|,*У
но.іѵ нп.маііі хонаро бурд. Ьаракати хонаи Асо (• 'Мі|
парила буд. Ҳар пакт ки Аноргулро миснм іурУхлнГ^
либосхои шмнаму махсуси интернат медидам ва пахлу
днгарон кадамзаниву дастпартонхояшро ба мушохвдЗ
меги рифтам, бехотир модар пеиіи рУям меомаду гУё *aig
духтарн ягонаашро дида пороха г мешуд. Аноргул ішшонае
аз модарн шахидам буд. кн хамаруза медндамаш: дар
сннфхона. дар ошхона, дар хобгох. Ин шпиона хамеша
андешахоямро дар маврндн модар тоза мекард.

Ману СайвалП дар як хона истикомат мекардем. Рузе
баъди нони чошт дар нстнрохат бу дам. ки СайвалП кон-
вертеро ба роям овард. Ба суроган сохнби нома ннгаристам,
то кн муайян кунам чЯ касе онро ба роям навиштааст. Номаро
духтарн яке аз дУ стони п ада рам бо номи Абиров, ки дар
Восеъ рУзгор дошту чое аз он ишора намуда будам,
менавкшг. СайвалП бошад бисер мсхост фахмад. ки У чЯ
духтарест. «Духтарн дУстн пала рам аст»,- гуфтам ба СайвалЯ
ва ба мутолна пардохтам. Мазмуни мактуб хеле самимиву
навозншомез буд. Вай нзхора мухаббат намуда. аз
нахустин рУэе кн дар хонаашон маро бо падарам дидааст,
ёдовар шудааст. Вокеан он рУз бо падар болон кУрпачахои
рангин менншастам. ки духтараки зебопайкаре дастурхон
овард. Хамой вакт падар аз дУсташ чя саволе кард, кн чушін
чавоб гирнфт: «Ҳамин духтар по коп их ил аз туст, 6а хар
ба чает, кв метя бте, ма чизе намегум». Он лахза май чавоби
дУств падарро чандон вафахмида будам. Маълумам гардвд,
кн 6аъд аз ов ки май «он духтар »-ро рад кардам, падар
сари рох ба хонаи ДУсташ медарояд ва мавзУи духтарашро
баров ба май додан матрах месозад. Дустн падар баз хамон
тали чанд сол кабл баёндоштаашро так pop мекунад. ДУстя
падар гуфта будааст. ки хама масрафи тУйро худаш ба зимма
мегирад Хар вакт ки хоста бошен фотеха кунед ва 6аьд
'туй. Духтар. ки аз мавзУъ ба вое итак модараш бохабар
іудаасту ва хам маро дида буд, ин номаро менависад ва

242
•хдббаташро сндкаті баси медорад. Вакте ки хондани
ммаро тпмом иамудам, чехраи он духтари дастар-
хоіювардаію пеши назар овардам. сафедрӯяку сергӯштак,
«таллому боназокат. Хулоса духтаре пеши назарам омад,

Кі, г ус «дар колаб рехта бошандаш*. Мактубро ба гӯшае аз
катан мои даму ру ба боло нихода ба андеша дода шудам.

Чп чавоб бояд дод ба У. Маи холо сари мавзУи хонадоршави
фнкр намекардам. Лекари кнтизорам буд ва баъд ндомаи
тахенл дар ягон мактаби олй оромам намегузошт.
Меандешидам, ки агар рафту розигИ додам, ТУЙ кардем,
такдирн ваю ман чй мешавад. Кудак ва рУзгори хонаводагй
фишорам меовард, ки ыатичааш 6о маълумоти омУзншгохй
каноат кардан буд ва бас. Духтар чуннн андешахои маро
пешакп медонист, ки менавкіігг: «Дах сол гузарад хам маътал
мешавам. Факат розигиатро деҳ, кнфоя...». Сайвалй бошад
хеч дилаш карор намегнрифт, мехост дар борая духтар
маълумот пайдо кунад. Ҳеч ки намонд, мазмуни номаро
барояш накл иамудам. Гуфтам, ки пала рам мехохад хамин
духтари дусташро ба ман дихад. Духтар хеле чолиб аст,
анмо холо наметавонам зан кардан. Сайвалй савол дод, ки
чй маъкулат нест. «Албатта, маъкул аст, духтари паричехрае
хам хает, вале худат медонп-кѵ рУзхои наздик ба ас карп
даъват шуданам аз имкон дур нест, баъд он духтари бечора
Дар ннтизоріш ман шиштан мегирад-чй?!».- фахмондам ба
Сайвалй. «Яъне ки намегириш?» боз савол дод У. «Не»,
гуфтам. «Дар айни ход, менавнеам, ки интиэор нашавад.
Ба хар кас ки диханд розй шавад»,-гуфтам. Дидам, кн
дахонн Сайвалй кушода шуда, кариб буд, ки гУшхояшро
хУрад ва гуфт: «Хай, ту ки намегириш биё ма бигирумуш».
Ман бидуни андешае изхор доштам: «Ихтиёрат, ана
сурогааш, раву гнр». В ай хандида, «не, ин хел намешава.
Ӯ духтар мара намегира, факат отаи ту мето на Ура ба ма
гнрнфта 6та»,-гуфт. «Хай, майлаш. Ман ба падарам
менавнеам, кн Ура гнрнфта наметавонам, агар хохед ба
Хамдарсам Сайвалй днхедаш* ,-идома додам фикрамро.
Сайвалй бехад шод шуд ва гуфт: «Хай, ичозат мети, ки

243
номаи он духтарро бхонум?» «Марҳамат, гир хон
суханхои ошиконаи 9 ба ман тааллук доранд, на ба т?0
«Медонам, медонам, хай хамин хел як хонам, куЛ
гуфтааст*, якравй кард Сайвалй. Номаро аз болои катам
шрифту хонд «Ох, ин духтари босавод 6удааст-ку. Бехато I
менависад»,- тааччуб намуд Сайвалй. «Хай, чй гумон кардо?

Ба Худойиазар хар ачал-пачал номаи ишқй наменависад.
Падараш замене дар Момайй бо падарам муаллим буд. ӯ
духтари муаллим аст>, гуфтам дар хотима ба Сайвалин
ошуфгахол. Такдир, ки бо ин духтар хам набуд, ба падар
номае навиигтам ва мавзӯи духтари дӯсташоиро иброз дошта,
зимнан хохиш намудам, ки метавонанд ӯро ба Сайвалй
хамсар созанд. Сайвалй дар чояш кад-кад мепарид, ки акнун
духтар аз 9 шуданаш мумкин аст. Азбаски бо духтари дӯсти
падар боре чамс9хбат нашуда будам, мазмуни номаи
ошиконаи 9 чандон парешонхолам насохт, зеро аз вай хеч
нишоние барои худ надоштам. Вале аз «он духтари
0М93ИШГ0ХЙ» ёдовариву лаҳзаҳои ширини хотирмони зиёде
дар сарам чарх мезаданд. Ҳарчанд ки мо аз меъёр беруи
набаромадем, аммо борхо дар як болин cap монда будем.
Б9йи чавониро чашида будем, ки факат б9й буду бас. Бо
вучуди ин максади баъдй нагузошт, ки бо 9 бошам. Аз ин
р9, духтари дуста падарро ба ҳамдарсам Сайвалии хираву
шилкин бахшидам ва дигар сари он фикр накардам. Сайвалй
мақсад гузошт, ки дар таътили зимистоий мераваду мавз9и
духтари дӯсти падарро ба манфиати хеш хал менамояд.

Сайвалй хам сода буду хам пухта. Пухтагиаш аз сағера
калон шуданаш сарчашма мегирифт. Ӯ аз падар хеле хурд
ятим монда, дар дасти модар бо тангдастиҳо зиндагй
кардааст. Соле, ки 6а ом9зишгох омад, нисбат 6а дигарон
калоисолтар менамуд. Кафтархона, ки факат бо рӯди Ёхсу
аз шахр чудо буд, Сайвалиро р9згордида тарбия менамуд.
То ба омӯзишгох омадан аз хисоби бӯрёбофй ва фурӯши он
дар бозори Кӯлоб рӯзгори худу модар ва хохару
бародаронашро мегузаронд. Ҳунари бӯрёфурӯщиро солҳои
тахсил дар омӯзишгоҳ хам тарк накард, балки хар р9зи

244
дарзаи бӯрёро 6а эхтиёчмандон мефурУхт ва гоҳе моро
^?іой зиёфат мекард. Аз хунари бУрёфурушии Сайвалй
ректорамон бохабар шуда, Уро «Сайвалии бУрёфуруш»
„ом мегирифт. Соли аввал 6о хамии сабаб Уро сардори
Ісіінфи мо таъин намуда буд. Ба гумонам аз пули бУрё
сарварамон хам бахра мебурд. Аммо ба иллати ин ки
Сайвалй фурсати дарстайёркунй надошт, дониши казой
шпион намедод. ҲамарУза ба кишлокаш мерафту пагохихо
боз ба даре худро мерасонд. Аз ин чост ки соли дуюми
тахеил Уро аз сардорй чавоб додаыд. Ба ибораи дигар,
Сайвалй донишчуи камбизоати гурУхи мо буд. Ҳар
кнронашро хисоб мекард ва хеч гох бероха намегашт ва ба
нсрофкорй рох намедод. Ҳасани манчук Уро «Сайвалии
кунуск» ном нихода буд. Ӯ чавони баландкомати сиёхпУст
буда, устухонаш аз хурдй дар корхои чисмонй обутоб ёфта
буд. Каси захматкаш ва сахтчоне ба чашм мерасид. Ханда
хамеша бо У буд. Бамавқеву бемавкеъ механдид. Ҳоло ки
дар Ворошиловобод якчоя будем, зик намешудам. Ӯ хатман
ягон коре мекард, ки боной ханда мешуд. Бегохие аз даре
омадам, ки дар дохили хона як занбУри ало зинг-зинг гУён
аз ин кунч ба он кунчи хона худро мезад. РУзномаеро силох
сохта ба занбур хучум овардам, ки болои фарш афтид.
Нимчон буд, андаке харакат дошт. Майли шУхй карданам
боло гирифту занбУри нимчонро зери кУрпан Сайвалй
І андохтам. Болои кат дароз кашида, ба мутолиаи китобе
машғул будам, ки Сайвалй даромад. Ӯ хело
ширингуфторихо карду «Хай, биё хоб равем. Пагохй барвакт
хестан лозим мешавад» ,-гУён таги тана намуду дохили кУрпа
шуд. Ман, ки занбУрро он чо андохта будам, кУрпаро ба
сэрам кашида фаъолияти онро иитизорй кашидам. Баъд аз
чанд дакика Сайвалиро хоб фишор оварду ба хурроккашй
даромад. Ман худ ба худ мегуфтам: «ЗанбУр чй шуд. Магар
Сайвалй бо баданаш онро бУтй карда кушт.. Набошад чаро
ба У неш намезанад, як соат гузашт-ку! Ба максадам
нарасидам, туфта нияти хоб доштам, ки якбора Сайвалй
додгУён аз кат худро болои фарш хаво доду «газид, газид,

245
чиж галид, 6а гумоилм мор буд»,-гуфтан шрифт. Мм J
ал кат пойин шуда, дилбардориаш мекардам, ки «иге J
кучо мор. Албатта хоб дидп»-туфта будам, ки Сайващ
газандаашро пайдо кард, - заибУри бсчораро зер карда, куищ
буд. Ал пари занбУр бардоипу гуфт: «Медоиам. ни кори ту
аст, оли бест на тура чй кор мекунм». Худро сафед кардан
4Ба май чй лозим. Холо тирамок аст, вакти ангур аст.
Албатта аз хамим боги ангури иушти хона ба им чо зада
даромадааст. Ту ки 6о баданат зераш иамудай, чояаш ширина
карлаагту ба ту неш задааст. Чй кор хам мекард, занбУри
бечора, вакте ки тамоман пачакаш кардая??*. «Нс, не,-
метуфт Сайвалй»,- Ту онро аввал нимкуиіта карда блъд ба
эери кУрпан май гузоштай. Агар он ниммурда намебуд, чуноя
неш мезад, ки варам карданам мумкин буд». Дар ди
меандешидам: «О, балое. тахминаш тамоман ба шУхии мал
cap меху раде». Маи хеч ба зимма нагирифтам шУхиамро. .
Нихоят Сайвалй «хай» туфту бо оби дахонаш чойи йена
занбУрро молиш додан гирифт. Ин ходисаро дягарош
фахмиданду хуб хан ди дан л ва г9ё фаромУш шуда буд, кв
рУзе чунии шУхй ба сари худам зад. I

Дар синфи чорум даре доштам. Таърихи рУз ва номи
мавзУъро дар тахта иавиштам. Дастхоям, ки бУродуд
шуданд, хостам, ки аз чайби ростам рУймолчаамро бароварда.
дастхоямро пок кунам. Даструймоламро аз чайб кашидам,
кв муше дар он чаепкда буд. Саросемавор дастрУймолро
ба замни партофгам. Муш халос хУрда, болов фарши синф-
хона медавкду ахли сивф пуппк он мегашташі. Дар енвф I
доду фигов баланд иуд. Вакте ки талабагон баров доштани
•суш опора буданд, назарам ба дари синфхона хУрд. ки
Сайвалй ба холи ману талабахоям мехаядид. Бо ин амал
хвеобамои баробар иуд. Бачаи директор, ки дар синфи
май иехоил. ходисаро ба падараш нахл мекунад. Каххоров
хаилнду «хай. вПЯ хардаанд -дня» гуфта аз пайи он нагауд
ва маро хам даьват иакарл. кв чунии шухихо дар кори
таъ.іииу тарбия хуб яахохад буд. Бо ин рох Сайвалй
каеосааро аз май гирифт. ШУхия дигари Сайвалй бо

246
„„ікварзин директор робита дошт. Дар интернат бовуи
алламУю хушандоме кор мекард. Азбаски хонан
истикоматни мо дар пахлУи дафтари корни Қаҳҳоров буд,
мо медидсм, ки он бону хафтае як соат кабл аз огози кор ба
«пжв директор медаромаду аз дожил дарро махкам намуда,
сипае дах кам хашт баромала мерафт.

Сайвалй ин ходисаро ба мушоҳида гирифта, накшаи чй
навъ 6а директору он бону зарба заданро каш ид. Пагохие
дар хонаамон менишастем, ки аввал садои кафшхои бону
6а г Ушам он заду баъд боз гардидани дари директор ва аз
дохил махкам шудани он. Сайвалй охистакак аз хона
баромаду аз берун зулфаки дарвозаи директорро махкам
кард. У зулфакро чунон эхтиёткорона андохт, ки он ду
нафахмиданд. Баъд аз соате онхо хостаид, кв аз дафтар
хорич шаванд, аммо дарро кушода наметавонистанд. Онхо
харчанд аз дохил ба пою мупгг дарро мезаданд, боз намешуд.
Директор фахмид, ки дарашро Сафаров Сайвалй махкам
кардааст, ба эораву тавалло даромад. «Сайваличон», шуннда
мешуд аз дожили идора, маро шарманда накунед, хуб нест.
Хозир муаллимон чамъ мешаванд. хохиш мекунам, дарро
кушоед». Сайвалй бошад, дар дахлез истода ба завк
механдиду «Малим, ма махкам накадам, нам едо нам, кй
зулфаки дари шуморо андохтааст. Ба гумонам вахте ки шумо
аз даруй дарро сахт кардед, зулфаки беруна аз чояш хато
хУрда ба сУрохиаш даромадааст» мегуфт. Қаххоров тавалло
мекард: «Медонам, ки зулфак ба сУрохЯ худаш даромадааст
аммо аз шумо хохиш мекунам, ки дар дахлез хаетед, хамок
зулфакро аз сУрохаш бароред, то ки мо хорич шавем».
Сайвалй лаззат мебурду мегуфт: «Майлаш малим, май
даратона мекушом. лекин боз наген, ки в кора Сайвалй
кардааст». Директор «не, не, Сайваличон ин корро ту
накардй, медонам, вале илтичо мекунам, тезтар кушоед,
соат хашт туда встодааст, хозир муалимои ба кабули май
меоянд, хуб наменивал, май шарманда мегардам, зудтар
кушоед» гУён идома медод суханашро. «Хай, ива малим.
кѵшодам, лекин ма и кора накадам, хо боз мара айбдор

247
иашуагя ха...» таысид менамуд Сайиаля. Man а., хотя г*..,
илмсбаромадам. то ки 6а директору он бону айб ііamaZ
Сайвалп саросема зулфакро хато карду худро ба хона
Он бону кафшхояшро так такта мои чунон бо тнтоб ^гттщ.
ки гУс касс гаъкнбаіп менамуд. Директор дари моро кушоду
іііармгнііона гуфт: «Рахмат писарам. рахмат». Сайва-ій^рщ
сахтар пУішіду «хуб бобуш кадм. охи, падарллънат ц
пагохя мсояву бо директор ишкварзП мекуна» гуфту аз тахт
ди л хандид. Ҳарчаид ки мо ни ходисаро ба чое
набаровардсм. он бону аз итернат рафт. Шунидам, ки аз
шарм рохи Сталииободро псп гнрифтааст. Хар боре кп
директор моро медид. бо ннгоххош таъкид менамуд, ки нв
сирро пеши худ иигох бндорем.

Лкнун 6а мухнтн мактаб-интернат адат карда будам на
мехостам, ки дар рохи таълим па тарбияи навчавонони
душвортарбня чилднтар машгул шавам, ки аз ндоран Харбин
нохня даъватнома шрифтам. Мохи ноябри соли шастум
дар арафаи поёнёбл буд. Ба ндоран марбута вахта
му мяышу ц I худро расонлам Дар муониаи тиббя ханлзин
as реи пев гузаронидан дар кисми боной шуши чап догеро
ба мунхиді шрифта, онро аз ншпонахои бемории сил
домиста, маро ба швфохоиаи касалихои с или шахрчаи
ЧинникУл фирн I ппян^ Реален хато накарда буд, зеро
чунон ки гуфтам. вактхои охир сулфа пайдо туда,
иокшаи эхсос менамудам. Нафаскалшам хам хаигоми
бозихои волейболу баскетбол ва футбол мУътаяил ба иазар
иаиераенк. Сураххои шушамро бо аавиштачоти мутасаддп
реимеи прафондг ба интернат омада, вазъро ба директору
сараеурабби арз ааиудаи. Оихо бовар ититрипгі ки банда
ба чунзга бемории гузаряиля дучор оиадаам ГІУшида иабуд.
ви шахсоне, шя ба ни дард гирифтор мешудаид, дар
шужгшглот таълимизу тарбияви ва гайра чойхои чазгьияти-
ау середам кор карланашпи мумкив набуд. Директорамои
афсУс хУрд ва тагаааоам дод, ки хеч ran не, баъд аз се
мох боа ба ворам вдета медихам. Табобат кардан лознм
аст. Максади ндоран харбй он буд. ки маро табобат кувоцда

248
__ 5а хнзмати аскарй даъваг намояд. Сайвалй хам зик
ӯ танхо мсмоіід, дигар 6о кй шухихои ночояшро амалй
ІісііамуЛ- Бо КаХ хоров? Не, албатта. Бо хам коронам хайру
—я намудам. Аноргулро 6а Сайвалй супоридам, то ки аз
щгохубинаш бе хабар намоиад. Фаъолияти омУзгории ман
Ua поён ёфтани як чоряки таълимй дар маюаб- интернат
Порошиловобод ба омр расид. Бандаро сарнавншги дигаре
иптизор act, ки дар хикояти ҶнлликУл онро хохед хонд.

ҶИЛЛИКӮЛ

ЧнллнкУл хам пештар марказн нохия буд. Он дар сохили
рудн Вахш чойгир аст. Шахрчаест навъи аврупоиву шаркй.
Ив чо ду маданият омезнш меёфг. Бошандагонашро асосан,
точекхо, русхо, немисхо, тоторхо, казокхо, туркманхо,
Уэоекхо ва чанд хонаводае аз халкхон Кафкоз ташкнл медол.
Ии шахрча ннсбат ба Ворошиловобод фархангитару
бузургтар мснамуд. Дар ҶнлликУл гарннзони харбй низ
мавчуд буд. Дар марказн он мактабн мнёнан ба нома Киров
бо чор забои: точикй, русй, Узбекй ва туркманн фаъолият
доли.

Дорой шифохонахо о ид ба бемории чашм, касалихои
дарунй ва сил буд. ШУъбаи чаррохиаш хеле шУхрат донгг.
Ба ибо рай дигар, бо вучудн ив ки нохия бархам хУрда буд,
хама сохторхон ичтнмоиву фархаигии он ннгох дошта туда
будалд. Мета вон гуфт, ки дар Вахшонзамин баъд аз шахрхои
КУргонтепааву то чое Колхозобод, монанди ЧнллнкУл
шахрчаи аврупоішамоя сериуфус ба мушохида намерасид.
Бозораш хеле обод, магозахои калов дошт. Ресторану
чойхонааш доимо серодам буд. Дар ішёдароххои ду тарафи
кУчаи марказй одамоіш знёде тамоми рУз рафіуо мекарданд.
Марказн шахрча боэорн одамовро мемонд. Идораҳои низом иву
хукукиаш хам фаъол будацд. ФурУшандахои магозахояш,
асосан аз мардуми Фаргона худро муаррифй мекарданд. Ду-
се улчавпла аз уйгурхои Чин хам буданд, ки касби мантупазиву
санбУсаиззй доштацд. Устои давдоисозаш худро лезгин мегуфт.

249
1

йтаыі шробт шво шеш «рода* (J

іпкѵт а лао т?ъиу хкбовпм Чкиавд
«Дхш яа&зсгахххіжрасіх Гнрдуетроф* а^Д
боаашгэа іочагжхоі «Пахтакор», «Якуми Май!®
«Калашга* «nffoj жнамудаіх Шахрча мустакил foJj
хам. ба шзхга Колзшобод ноет мекард.

Дар пе аз рУзхок декабри соли шаетум аз мошине J
маркая ин шахрча пиёда шудаму аз рохгузаре cypojy
шафохонаи васалжхоі сжлро пурсидам Аз рохи асосй ы
шіфохона сад метр буд. Атрофи шифохона девор,
якукимметра дошт. Ба хавлии он воряд шуда, идораи
сардухтурро ёфгам. Назди он хараке буду болояш се-чор
мардн миёнасол 6о либосхои беморй менишааанд. Ба она
савол додам, ки сардухтур ҳастанд. Якеаш, ки чавояі
лоғарандоме буд, дархол фахмид, ки бемори навбати
мурочнат дорад, ба пуши сараш ишора карда «ана хамив
даре, ки боз аст, кабинета сардухтур Попова Татяна
Николаевна мебошад. Он кас нишастаанд, мархамат карда
дароед» гуфт мехрубонона. Ҳамин вакт хамшираи шафкате
шитобзада ба дафтари сардухтур ворид шуд. Духтаре буд,
такрибан бистсола ва сергУшту 6о мУйхои сардодаи дароз.
Чехрааш халкхон Қафкозро мемонд. Ин духтар тУё якбора
боной таваччУхам гардиду боз аз хамон чавони лоғарандом
кй буданашро пурсидам. Ӯ чавоб дод, ки ин духтар хамшираи
шафкат аст ва хатто исмашро хам гуфт. Ҳамин лаҳза буд,
ки он хамшнра саросемавор аз кабинета сардухтур берун
баромада, як тарафн ман нигарясту тохта 6а бинои касалхона
даромад. Ман дари сардухтурро задам, ки «войдите,
войдите», шунида шуд аз дохил. Даромада 6а русй салом
арз намудаму чанд калам 6а пеш гузоша, роххата идораи
харбиро 6о хуччатхои дигар 6а даста у додам. Сардухтур
хуччатхоро гирифту «ппгаед» гуфт. Дар ру 6а рУяш нишас-
там. Бай бонуе буд аз тает боло. Дар чашмонаш айнак ва
6о кулохи духтурй хеле бохайбат менамуд. Маи аз чехраи
сардухтур чашм намекандам. Маълум буд. ки дар ҷавонй
ши зебое будааст. Дар назарам фарбеҳ иамуд. Чанд дақика

250
. „ццпму хулосаи коғазн рентген ошно иуда, сипае аз
. ХсѴТу нанчахон асбоби гУшкуниашро ба гӯшхояш халонд
т ХОХИш намуд. ки аз мм боло барахна гардам. Сардухтур
Івгір чвддй фаъолияти шушхоямро гӯш мекард: «нафас
нафас бароред, шнкамро дам куновед. акнун cap
дііхед»,-метуфт У. Дар амаля ташхиси сардухтур эхсос
нешуд, ки вай бештар шуши тарафи чапро ба мушохяда
мепірифг, он чо ки дар сурати рентген доге маълум мешуд.
Во анчоми амали ташхисЯ сардухтур сари мизаш нишаст ва
гуфт: «Шумо дар асари сардй ба касалии шуш гирифтор
шудед. Кисми болоии шуши тарафи чапатон догхо дорад.
Хеч ташвнше нест, холо чавон хастед. Дар тУли се мох
табобат мешаваед. Худи хозир мо шуморо мех обо нем».
Сипае ба воситаи касе хамон хамшираи шафкатеро, ки ба
воситаи беморн логарандом андаке пинохта бу дам, даъват
карда, маро бо хуччатхояму хулосаи тиббии худаш ба
пхтиёри У супорид, то ки палатаамро муайян кунад.
Ҳамшира ишора кард, ки бо У равам. Ба дахлезн бииои
агоей даромадем. Назди мизи навбатдор карор шрифтам.
Духтарн хилъатпУш ба курсиаш нишасту маро хам ичозатн
нишастан дод. Маи дар рӯ ба рУи У карор шрифтам.
Саволхо медоду чавобашро дар варакан тиббп менависонд.
Пурсишҳо мекард, ки берун аз талаботи варака буданд.
.Магадан, падару модар, кучо хондаам. вактхои охнр дар
кучо кор мекардам, оиладор шудаам ё не ва дигар саволхоро
медоду барон худ чавоб мешрифт. Мед идам, ки аз до дани
чупин саволхо худаш шарм медошт. Вай бодиккат
менавишту май чиддиёна ба чехраву сэру мӯю биниву дабу
дандону гарданаш менигарнстам. Аз ин нигоххо ду чизн
нав дар симои У бароям маълум гард ид: яке чашмонаш
кабуд буданд ва дигаре лаби болояш андак пашмнок
менамуд. Руйи пірду кошхои гафс ва мУйн сари дароз Уро
хеле зинат мебахшид. Аз болои хилъат хам муайян мешуд,
ки андоми хушеохтеро дороет. Ҳамеша саросемаву шнтобзада
ва тезкор менамуд. Такрнбан ним соат шархи холамро
авишт ва баъд палатаеро бароям маълум кард, ки ду бемори

251
дигар хам мехобнд. Маро бо онхо шнносонда. катамро н
доду боз 6а ха моя шитобэадагя берун шуд. Яке"°Н
хампалатаам нсмашро РУзиев гуфт. Марди калонсоле бух
Фарбех менамуд, аммо касал наш чиддй буд. Месулфнд ^
хар лахза бурутхояшро тоб мед од. Марди чахонднда ц
хушсаликае буд. Фа хм ид. ки ман аз К У лоб хастаму ба иі
су бо роххати вазорат омада, ба ин дард гирифтор шудааи.
афсУс хУрд ва тасаллоям дод, ки 6а зудй сихат хохам ёфг.
« Нагз хУрдан даркор ва хурсандона зиндагй кардан даркор»
гуфт дар хотимаи сУхбати нахустинамон. АфсУс аз он буд.
ки дар нуздахсолагй гирифтори бемории шуш гардидаам.
Албатта, ин беморй 6ароям ошно буд, зеро падар хам ин
дардро мекашид. Оре, ин саволро сардухтур 6а ман хам дод
ва сарчашмаи касал ни маро аз дарди падар донист. Ба лил
мегуфтам: «Он кандхон рафинаду гизохое, ки падар вакп
дар бемористонн Ку лоб хоб рафтанаш ба ман медод, беасар
намондаанд».

Табобат огоэ ёфт. Хар рУз се маротиба таблетка*
«Фтевазит» ва навъе аз витамин медоданд. то ки иппихояіч
кушода шавад ва печкорй хам мекарданд. Дар нонушта як
дона нони гарми танУрй, равғани маска 6а андозаи муаііян.
чор донап кандн рафинад медоданд. Чошт шзои аввал ва
дуюм мехурдем. Шом хам хУрокхои болаззат омодл
месохтанд. Маи. ки касс надоштам ва хабаргирхо хам
набуданд. ба газон додан шифохона каноат хоснл менамудам
ва мгтавон гуфт, ки эхсоси гуруснагй намекардам. Дар
шифохонаи номбурда я гона беморй «бесохиб* ман махсуб
мешудам. Ин чихатро беморони дигар, ки аз чумлан
муаллимон хам буданл. дарк менамуданд ва гохе 6а сари
дастархоихояшон, ки гУпгги кайлаву асал ва дигар навъ
ғизохо доштанд, маро низ даъват мекарданд. Ба хар хол
мухити шифохона 6ароям маъкул буд, харчанд ки худро
бетона мед идам. Ба шифохона рУзномаву мачаллахоро
ХамарУза меоварданд. Ман соатхо ба мутолиа машғул будам
Мухимаш он буд, ки дУстони нав пайдо намудам. монандн
Шамсиддинов, Кутбидддинов, ки муаллим буданд, ва

252
лпоеву РУзиев, кн 6а май бо мехрубонп муноснбат
мекардаиД- Татяна Николаевна хамеша ба палатаам
модаромад, шушхоямро гУш мскард ва суханхои тасаллобахш
мегѵфт- Фарроше буд бо номи тётя Мария, кн бисер за ни
нехрубон буд. Намедоиам чаро фанат ба чехраам зехн
мемонду худ ба худ чизе мегуфт. Ҳамшираи шафқатн дигаре
доиггем, ки Надя ном дошту аз миллати олмон буд, ки хар
сари вакт аз ахволам пурсон мешуд ва нигоххои
маънидорашро сӯям равона месохт. Мария ном хамншраи
налламӯй низ дошлем, ки бо хамои духтараки кафкозп
дугона буду хамеша бо хам мегаштанд. Ба назарам май ба У
чандон маъкул иабудам, ки бетаваччУхя мекард ва оханги
сУхбатхояш низ дагал менамуд. Аммо бону и хушандоме
буд. Аз зебоияш ифгихор дошт. Мегуфтаид. ки бо офктсерхо
шишту хез мекунад. Ҳафтае гузашту рУйи хавлЯ он
хам тиран кафкозиро лидам, ки бо мардн зебои бурутдоре
сУхбат мекард. Ба дилам гузарондам, ки мардн мегаштагиаш
будагист, зеро У низ ба кафкозп шабохат донгг. Ҳамон чавони
логарандоме, ки рУзи аввал шинохтамаш ва исмаш Аллоев
буд, дар бораи ин духтар маълумотн казоя дар даст дошт.
Ман ки наздн тиреза он сУхбатро ба мушохида мегирифтам,
Аллоев гУё максали маро пешакЯ фахмнд, ки гуфт: «Он
нард язнааш мешавад. Ӯ хам духтур аст». Ман савол додам,
ки У низ кафкознст? Аллоев чавоб дод, ки «не, тоник аст.
Гап дар ин ки бародари калони ин духтар замоне аз Осетия
ба Колхозобод омада, ин чо ба русдухтаре издивоч кардааст.
Баъд аз чанд сол хохари калони У ба яаздаш меҳмонй
омадаасту ба ин духтурбача ошно шуда туй кардаанд. Баъдн
чанд соля днгар апа ин духтарак, ки номаш Зоира аст, ба
аёдати бародари калоиашу апааш омада, холо ин чо кор
мекунад». То чое хамншраи шафкатеро, ки аз соатхои
аввал я ба даргохи шнфохонаи каса лихой сил омаданам
боиси таваччУхам гардида буд, шинохтам. РУзиеви
хампалатаам Уро Зоира Чекоевна туфта ном мегирифт.
Торафт рУэХои навбатдории духтари кафкозиро интиэорЯ
мекашидам ва тарзи рохравиву овозашро дар дахлези

253
■■^окш hjh* мехостам. Ҳнс мекардам. ки uf ш
таиччП лори за хар боре, ки аз назди дара палат;
мегузашт. ба катам назар меаидохт. км хастам ё ае. 6*
■учуди не, вактхое ки барон дорудихя за оечкорй бо нщ
мал:г.-л мешуд. аз расмиити касбя дур иамерафт. баліз
чцдапн муиосмбат менамуд за худро тарзе вамокш недол,
ки -«дастиорас ист». Дар асл мо якдигарро шинохтаа
мехостем. Бегохие У иавбатдор буд. Баъд аз соата дахи
шаб, вакте кп хама бемороа ба хоб рафтанд, дар назди мизи
назбатдории У карор шрифта, то дер аз сарнавишти якдпгар
кттилоъ пайдо намудем. Ман дар борам падар доштаиу а
мо дар махрум монданам ва бародархоям ба У киссахо
намудам. Ваіі хам сарна в ишташро хикоят нам уд. П адару
модар ва се бародараш дар Осетияи Шнмоля зиндагй
мекардаанд. Ҳудаш як сол кабл назди бародару апааш
омадаасту ин чо мондааст. Баро дари калонаш Мурод дар j
Колхозобод рУзгор дошта, экскавагорчй будааст. Апааш ба <
тонике ба шавхар 6а ром ада дар шахрчаи Чапаев икомат ,
мекардааст. Ҳафтае як бор апаашро хабаргирй мерафтааст. j
Чиянча хам доштааст бо номи Света. Дар айяи замов
язнаашро мастчохя гуфта, шахси чиддиву бадкахр муарряфй

кард. Аз макони эисташ пурсон шудам: а И норами шинам»,-
гуфг. Зимнан илова намуд, км 4 ягой сол кор мекунаму баъд
ба катан бариегардам». Мулокоти мо маі.кии хос ба худ
мегирифт. ГУё якдшарро маъкул шуморидем. Дар ШЫИОХП
май мам шахси хомдеги ва дорой наьяунотм касбя будем.
1 абиист, км у хамим мамъ чавомро ёфтаи не хост. Мая
дуриамои худро аз сихат ефтамам чустучт ме нардам
Мегуфхаид, нм мм нлсддя ба зудя дермой манеббад, баяны
•sj.i/ .і'/існ асу, мм оиро габоба» ну манду бммор бе ну tv
ММ««Д. »>а ибфя* да/ар, шахе* ба им баморЯ дучоршуда
***** ******* гшктм НЯЩЖ* яутрон Ошид Д ір «ар <*
*2* І*'***"9**** де коря </я/ моим

Г **"***»»* ***** нам,ар fa,мд фннр

** *********** ЧУ*»* ********* де м/л/Um /ap/zyxyyp

2M
3-р, низ мешѵнидам. Баъзан сари бемориам 6а андеша
■* пафтаму хѵдро дар дунён ноумедИ мед идам. «Хондани
чп мёшавад?*,- мегуфтам худ ба худ. Чй навъ м.мкон
к„ худро тахта назората духтур карор дихам? Ч
сфпа 6а >ш савод соатхо масруфам месохт. Ояндаи
ддро Хеч дида наметавоиистам. Аз худ мепурсидам: «Чй
(ид кард?* Баъд аз андешаву таҳлилхои зиёд ягона рохи
халосп аз ин беморнро дар он меди дам, ки хамив хам ши рай
шафкати кафкозиро, ки дар хамин соха кор мекунаду аз
ух дан табобатн баъдиам баромада метавонад, бо худ
хамтакднр созам.

Табобатам идома меёфт. Руз то рУз муносибатхои ману
духтари кафкозй рУ ба инкишоф меовард. У дар пунгги
шифохона нчораншшш буд. Шабона гохе муяссарам мешуд,
ки ваііро то таги дараш гусел намоям. Рузе ба аёдатам
бародари калонам Холназар омад.Табиист, ки хабари
бистарп шуданам ба хонадон мерасад ва падар ба У
мсфармояд, ки омада аз саломатии май вокнф гардад. Bait
амал ба мактаб-интернат мсравад ва аз он чо суроған шифо
хонаро шрифта, сипас pox суп ҶилликУл пеш мегирад.
Рузн офтобй буд. Мо ду бародарон рУйи хавлии шифохона
шшіаста, соате аз холу ахволи якдигар сУхбат намудем.
Им лахзаро духтари кафкозй ба мушохида шрифта будааст,
км бегохй ну рейд : «Он наіюнмарл ки буд?» Фахмондам.

Банда барон хамшираи иіафкат бетафовут набудам, балки
f низ дар гУшае аз кал баш мехри маро меііарварид. Ал ин
Ноет, ки мумосибати мо руз то рУз ба хам і а кд при ну
найнаетшании қалбхо меоиард на гУі мо бе якдигар
наиеіакомисга боніем. Ллбатта духтари кафкозй тарбими
надару иодар шрифта буд на ба сифат и яке аз духтароии
ш.іХ'.ит хон анмали Осетии и ШимылИ шинох іа мешуд.
Чиш/щі ин розиіии Надару модар аз харду чоммб баронш
иу/им буд Сип а/: маизУИ ба ішішхи икдш ар даромадаиро
барра/ и »‘.ір,і.ін нунции мешуд Ім мм хотир.ѵ аз май гакозо
іЫН/lh ИИ ми ** манрид ба н.оіарам ттт фирме і..му члш/т
нуг(ціш /ШбН|а/биіир.»м. Мумии м.о-1 уб ба « уроі ..и киблиюц
фяряетода «УД Л*9 чаимб ба тмии пуштяи
ржжтра барон xomwp ту лян ба яуяі»рп цУЫ
фщягт/L Ҳярчаил *" ним т-ммпплм гидлр хп i ",\
щ&пяш пункт набуд, янно т гатрхое, кч fa гаГ,/,,|
(гляя беиориам яртибгл донггу лар ин рох фицдг х^'
духтар метаяоиигг, март» табобат иамояду тахти И;,и 4
хаиетагии f ботам, надлрро мачбур сохтаагті
ротгиатро дахад. Чуяоя ки болотар хам іуфглм,
ом табу рУлҳо фмхр дошгам, ки гиҳаг iiry/ын.щ іуИГ)|| .
на июяд » 30 40 соя бая умр кабинам Духтуре доноси, , J
НІамсидлии Сайфиддииоя иом доінгу года аз кургн,|
Ииггитутя гиббии Душанбе бархегта буд, боре хиии іѵщі
кардами іііутхохм ба ман гуфг, хи ба чуиин бемори ш|
мактаби олИ хоиданам іайри имкои лет, м*ро ИИ дард фикру]
нахмагхои дриишаидУлиро иамепжшрдд. Хатто их иішір4мі|
чуиии маьии доил, ки шояд чил сод умр бубиилму би
Хе іс '(лмои, ки будлиу бори аиилл дар бимлри бенорщ|
сия мсхобам, ба гуфтахои духіур боиар мехардам. Ііа ҳаии»
ілрик, дар тУли се моли табобят як бячяи ІЭсолаи tv м/л [
такдиришро 6о духтлри 20 солаи кафКОЗЙ наймам Ии Харду I
иамедоиимаид, ки бо кадом pox чуфтюаяидіиоиро (я
расами яг дарораид Ҳятш иамедгтигтанд, хи барон чуши»
аиях иияохи мусуамоии яя длила і и бя кор art /Up!
ЧилликРл иа у касс доил яя иа май бру ДѴсте, Х*иі
иуяофями іаряфайи яа мухити шифохоиа иа манзили
ичорм духтари кафкоаи беруи няиебароиад. Нидуии бя юи г
як писла чой додай, мо тякдярхоро пай»;» гем. Мохи март
шли ИМИ бяп»д аа муоииаи духгурои бяиларо ал піифохоил
чяиоб додаид, вале тамил кардаид. ки бол як ду мохи дитар
дар ntm огоииігохи кагялихои сил табобят бит ирам. Синие
мгтлялд, ки ба фаъолииіи педагогиям идома ди хам Чуиии
ошиттох дар МУьминободи К» лоб фяъолиит мскардааст.
Но срии сардухтурамои-Ионова poxxate хам ба даст овардам.
Албкки кирмандшіи тифохоиа яэ муносибэтн мо итгалоъ
доилаид, 6о еярдухтур маслихат кардаанд, км ҳамшираи
шафкатро барон як мох ба Душанбе і афарбар намояцд, то

256
- м щифохоиаи лупхуунпапп кишит спя, мяу ба
fa uf/орлн*я такмили ихтисос гуаарад, зеро шифохоиаи
Чй і.іикУЛ ба чуиии лаборант ларурат дошт. Дар хамим
йМииа мох и май харду рохм Душаиберо нею гиряфтеи
Гамаки 6а мехмонхонаи «ІІоиир» оиадеи Утокеробарои
духіари кафкоай гирифтаму худ хоиаи холааи, ки дар
Нагориий ист икона г доил, рафтам. Максад ии буд, ки май
щ чо чаид рУэе боінаму синае 6а осоин/гохи МУъиинобод
равам, РУзбегох туда буд, Ьо холааму хушдоманашу я іиаам
сари дастурхои ииніастеи. Хини сУхбат оихо фахмилаид,
и мая онладор інудаам, у алхол дар мехмонхонаи «Помир»
якоиа? иеиамояд. Илнаам Махмадамин, пакте ии
яавшариро шуиид, ба зуди ал чой жесту ал дасти май гирифта
мішш иамуд, то ки ба мехмонхона хамрохияш кунам.
Ь'льпн дах-монадах дакика ба иалди арУс худро уасондем.

Я иіаам «іроссмавор салону алейкро 6а чо ояарду мехмоиро
тУрая бо аичомхояш аз мехмонхона барояарда ба ха ал каш
<іурд. Ҳамаги арУсро днда хушхол шуданд. На хусус лебоиу
яѵйдарол будаиаш хешонамро мафгуи сохта буд, Оихо хам
0« хушй уро ішируфтаид. Ҳол он ки мам аксм холро гумои
: лошіам, Албатта, холаам, ки дггдоми буду шаахараін шах.ри,
духіари аируіюиро нллируфтаид на и «хор карданд, км у то
кт К У лоб барганламам налди омом мемоиад. Норохатиам,
ві-Н'' ба чинси латн(|)И іайритомик нлдіпюч карданам, ки
фишорам медод, бартараф шуд аа дар калб меандемшдам,
ки ба им амалам киблагох на хешу акрабои дар Кулоб будлам
чи меіуфта бошаид? Аз ии рУ, холо чуръат иамскардам, ки
Хамсарамро баром муаррифи хоиаи киблагох бубарам. Ба
фиіфам, хі'ііюни душанбеінам ба духіари кафколи маі.кул
шуданд, ки барон як мох дар хавлии оион мондан
розигиаінро дол, Рули дигараш чониби «Улоб хар.ткат
карлам. ІІІабс|>о дар Тоскальа сшіари намудам. Надар сари
мавлУи хонадоршавиам сУхбат отоэ карду «бачам, худат
медонИ, Худо купал, ки иушаіімеш нашави». Ик ҳолаг
сарам болон зону вонам карор гирифт. Дарк намудам, ки
падар ба илдивочи банда чаидон роли мест. Бале, желе Ча вон,

257
КІІ бу дам. таъхнди падарро чнддп надндам, вале аз iJ
духтара хамдинн худ. ки даст кашнда бу лам. хемм
шарманда медидам ва эхсос менамудам, ки падар хам «J
хамов авдеша буд. аммо аз бемориам. ки огохя пот
намехост, ки чарохатамро тоза намояд. Ҳамин руз фахі»|
дам.кв падар оилан пав гярифтааст. Ӯ зани миёнакаду
зардвна ва хеле камгал буд. Аз ин бону гуё додархоям роза
будавд. Ногуфта намонал. ки Аноргул дар мактаб-иіггериащ
Воропшловобод ба бемории пусти cap гирифтор шуду уро
ба Дувввбе оварда. дар швфохоиа бисгариаш кардам. Аз
холаш холааму духтари кафкозй бояд хабар мегирифтанд.
Ин хабар падарро норохат сохт ва шояд пушаймояя аз он |
дошт, ки вайро дар ихтвёри май гуэошта буд.

Ба хамвв тарвк, дар мУхлати муайян ба осоишгохн I
Муьминобод расидам. 24 рУз бояд он но аз боду хавои кУхВ. 1
ки гуё бемории сжлро даво мебахшид, нафас мегирифтам.
Ду-се руз гузадпу дигар токатам ток шуд. Аз ни ру j
осоишгохро тарк карда, ба чоняби Душанбе рУй овардам.
МУхлати та км или нхтисоси Зоира хам поев ёфіу дуюмбора
ба ЧняднкУл рафіей. То ин вакт ки мо хонаи ичора дошей,
акнуя бо ёрии сардори шифохоиа на дуртар аз он баров
хоиумам хавличаеро бахшиданд Май барон и дома в касби
иуаллимя иазди муднрн маорнфн Колхозобод даромада, ба
мантайн миёвав раками I шахраки ЧилликУл Киров кв
Д2р карказ карор дошт, роххат шрифтам Як сари кддам
ба Воропшловобод ад рокада, бо директору хамкорои ва
СайваяЯ хайру хуш вамудаи. Саівали ки се мохи бемориам
чудом ба аёдэгаи меомад. иброз дошт. ки У низ аз соли
нам готая фаъолияташро дар дехаи худ Клфтархона
маома жохам дол Барон (л/иит иухимаш ом буд, км духтари
дуг» надари маро хоспорд иамуда. гУЙро ммткмзрЯ дошт
*• *уяш 9 гуща муибажт медям. км илибулгарям
Яудщт дфдц» тля куд гарщмда буд. Ка хмр хол, у дар
г—мо»маяя имели май «фрседод «охмр ивклрдл буд
балам дана рамшу рУ'/ии оиладоршаидрс рищ Ҳм

іидгуш щлл буду ам дли кудма Ма*і «м тиши
оиладоршавиро 6о баконаи даъвати аскариву минбаъд
хондам рад мекардам, дар байни се мох хамболин ёфтам.
Оре, аз такдир гурехта намешудааст, мегуфтам дар дил.
Тобистонн соли шасту якум дар ЧилликУл мондам. Ба
шарофати ин ки завнаи ман духтур буд, 6о хамкоронаш
ошноп пай до намудам. Ҳамон сол як зумра хатмкунандагони
Институти тиббии Душанбе барои кор ба шифохонахои
ЧилликУл роххат оварда буданд. Аз чумла, хамом духтури
худам Шамсидддин Сайфидлинов, чаррохе бо номи
Аъзамчон Азизов, духтури дигаре, ки аз тарафхои
Узбеки стон буд - Отакул ва Рахматуллоев ном табиби дигар
аз шифохонаи касалихои шуш маро ба нишастхои хеш даъват
менамуданд. Гузашта аз ин, дар мактаби ЧилликУл яке аз
хатмкардахои омУзишгохи КУлоб — Нуралй кор мекард, ки
боиси хушхолии ман мешуд. Нуралй 6о язнааш Бобо
мезист, ки дар идораи савдо касби борбардорй дошт. Мухити
шахрча, ки аврупой буд, бегохихо 6а майдончаи раке рафта.
чанд соате вактамонро хуні мекардем. Баъзан байни агкарон
ва чавонони шахрча барои духтарон туда, муштзанй сурат
мегирифт, ки бо дахолати кормандони милиса о ром мегашт.
Оғози рУзгори заношУйй чандон бад набуд. Аммо мамедонам
аз чй буд, ки соатхои танхой духтари кафкозя харчиро бахона
мекарду ба мунокиша мепардохт. Дар назарам худ аз худ
еабабхои иооромиро дар оила чустучУ меиамуд. Ман, ки
каси эхсосотй махсуб мешудаму аз хурдй касе маро чанг
иамекард ва оромй маромам буд, яимашабхо чомадонамро
мебардоштаму ба кУча мебаромадам. Лахзас иаме/узаш г, ки
хамсарам аз пасам медавиду ба зораву таиалло медаромад,
то ки ба хона баріардам. І»а хамив миниол, га мили
т</лк гона доён ёфту бистумхои имгуст ба мактаб хозир
шудам 7

Макіаби ЧилликУл чорзабома буд Онро туркмене бо
коми 1>‘ ги‘-и оарвзри мккард- Ііаяифии мудири ки>ми
іавлимиам/ро <м*онн4ЯШ- адо меиамуд. Мактаб бе/и аз хазор
«алабарѵ дар бар м<оирифі ТнллЛнгоинш аз маркази
махамаход »дрДУ Ргр*>ф, насилии, Пахіакор. Яку ми Май,
8-Март, гузарш эовуди пахта меомадаид. Ба мбораи ;ш .
мактаби номбурда фарзандони миллатхои точик, рус,
туркманро бо таълиму тарбия фаро мегирнфт. Илова ^
нн, дар наади мактаби Ҷилликӯл мактаб-ннтернат фаъолщ|
менамуд, ки писарону духтарони бепарасторро бо таълияу
хӯрду хӯрок ва чойи хоб таъмин менамуд. Бином таълиміщ
он мактаби Киров махсуб гарднда, хобгоххояш дар поёігтарл
шахрча назди вокзал карор доштанд. Шогнрдони мактаб-
ннтернат баъд аз даре ба ихтиёри мураббиён мегузгшпавд,,
ки яке аз окон банда будам. Ман синфхои яку сен ибтндоа
доштам ва хам дар еннфи панчуми руей аз забонн точівд
даре меіуфтам. Бегохихо ба касби мураббигй машғул будам.

Аз рӯзхон аввалн фаъолияти педагоги бо чанд тан аз
муаллимои ошпоП пандо намудам. Диккатн маро фаъолияти
Девлох Бердяев ном муаллими забонн англией бештар
чалб мекард. Ван аз мардумм Вахе бу да, хеле ішеони оддя
менамуд. Тоза изднвоч карда буд. Пагохихо маро мачбуран
ба хаял наш даъват мекард ва бо шнрчой мехмондорй
менамуд. Завчааш хам бисер бопун мехмондУст буд. Хоная
нн муаллнм дар кисми поёии шахрчаи ЧилликУл, сари
махаллан 8-Март карор дошт. Аз назди манзнлаш капали
серобе мегузашт. Вокеан, то ошной бо Бердяев ман такрибан
худро танхои танхо мед идам. Баъдтар бо Мукимов ном
муаллими забои ва адабиёт шииос шудам, ки хатмкардаи
факултети забои ва адабиёти Институти педагогии КУлоб
буда. бо роххати Вазорати маориф дар он чо ифои вазифа
мекард. Мавсуф додай нохияи Совети КУлоб буд. Ҳарчаид
кя снинаш ба чое расида буд, рУзгори мучаррадй дошт. Дар
иактабн номбурда но се кас аз Кулоб будем -Нуралй,
Мукимов ва камина. Вале мам бештар бо Бердиев гаипу гуэор
мекардам. Ба воситаи хамил нас бо муаллимоии хочагии
Калинин» нохияи Кумсангир шииос гардидам, ки аз
ЧилликУл ба масофаи ду-се километр ба самти Бешаи

Палангой карор мегирнфт. Гаи дар ин буд, кн раиси хочагии
номбурда язнаи Бердиев Гардиев махсуб мегарднд. Бинобар
ин бисерин мавридхо аз тарафи бегох як дзета зисиёни Ч
1іИКуЛ дар шахси Аъзамчон Азизов, Шамсиддив
Сайфиднинов, Отакул, банда ва Бердиев 6а хочагии мазкур
рафта, аввалан чанд соате дар майдончаи спортии or
волейбол бозй карда, снпас дар хавлии ранги хочагя то дер
истирохат менамудем. Дар натнча ба муаллимоне монанди
Хукумат Рахимов, Хайдар Қурбонов, Амон Низомов ва
діігароп унс шрифтам. Гохе онон ба маркази Чилликӯл
иеомадаиду дар чойхона иишастхои дУстона ташкил
мекардем. Аэбаски чунии нишастхо бо шароб лаззатбахш
буданд, сУхбатхои пур аз хайда то соатхои дахи шаб кдома
меёфтанд. Ҳамзамон сакабозиамон хеле чолиб сурат
мегирнфт. Ба ин бозй ману Бердиев бештар сэру кор
доштем. Таътили ноябри хам омаду бо хамсарам рохи хонаи
палариро пеш гирифтем. Моро ба хушя кабул карданд. Падар
хама расму русуми исломиро дар мавриди издивочи мо ба
чо овард.

Эхсос на му дам, ки саломатіш падар чандон хуб нест
Мо панч-шаш рУз дар Тоскалъа мондему бас. Ҳамсояҳо
барон дидани арУси аврупоЯ меомаданд ва хамагя ах сайт
мегуфтанд, зеро вокеан духтари зебое буд монанди
паридухтарони афсонахои кафкозя. Бурди ман дар ин
изднвоч он буд, ки духтари эебопайкару ботамкинеро барон
хамсарй кабул намуда бу дам. Мехмоня ба поён расиду боз
ба ЧнлликУл пас гаппем. Соли 1962 оғоз ёфг. Завчаам дучон
бошад хам, ман парвое надоштам. Шояд чавон, ки будам
ба ширииии фарзанди навзод чандон сарфахм намерафтам.
Медидам, ки хамкорони завчаам Уро ннгохубнн мекарданд
ва суханхои тасаллобахшаш мегуфтанд. Тасаввур наме-
кардам, ки дар бнстсолагй сохибн фарзанд мешавам. Аз ин
ноет, ки бо дУстонам баъди даре маъраканнпшнй менамудам.
Табиист, ки завчаам дар ботин ин корамро намепазируфт,
аммо изхор намекард. Мохи феврал ом ад. Гохе барфи лак
лакй меборид. Табиати ЧнлликУл бештар хушк буд. Такрибан
зимистони он эхсос намегардид. Рӯзҳо торафт пеш мерафтанду
завчаам худро норохаттар медид. Оре, на модару на хешу
акрабое Уро рУзхон охири хомиладорй харфхои тасаллобахш

261
-Г---і«шд. wo лярду оекас миксуб Мппулеч. !>■/ ,■

гоити дучонаіии хамсарам башумор монда буд, ки камширі
шафкате, ки бо оилаам дугонаги донг г, пинии гирифі, ,0 ц
7 являли кулик лир юишгохи и ар казн нохия Колхозобо» j

сурят битирид. Ни химии нияі у бо мои іи ни тибби хамсарнмро
би Колхоэобод бурд. Ҳамрохии биндаро лозим надонистпнл
Иегохй он бону ба май иттидоъ дол, ки завчаамро дар
зоишгох хобондааст, метавонам, ки баъд аз як-ду рУз ба
аёдаташ биравам.

НАХУ СТФАРЗ АНД

Бисту хаштуми феврал аз сарварони мактаб чавоб
шрифтаму ба мошине нишаста марками Колхозобод рафтам. I
Зоишгох дар баромадгохи шах рак ба самти Ворошилов-
обод карор лошт. Вакте ки ба бииои зоишгох ворид щулам, [
навбатдор ба саволам цавоб дод, ки духтарчадор шудаам
ва табрикам гуфт. Ин хабари хуш соати 11 -и 28-ум и февраля
соли /962 сурат гирифт. Руйи хавли баромадаму ба кабатн
дуюм назар андохтам. Дидам, ки Зоира аз папчара чонибан
даст меафшоид ва хушҳол буданашро изхор медошт. Маи
хам худро дигар навъ эхсос иамудам, харчанл ки холо хам
аз нахустфарзаидам халовате намебурдам. Бале, худ бача
будам, аз кучо лаззати онро мефахмидам. Дар чойи корам
хама хамкоронам табрикам мекарданд. Май факат чехраамро
хандон медидаму бас. Чор-панч рУз сипарй шуду
нахустфарзандро ба хона овардем. Ӯ яозукаку зардинаву
аммо дар назарам хеле бенур маълум гардид. Ба чехраи
гифли навзод менигаристаму дар ботин хавф мебурдам, ки
ин кУдак сихатманд нахохад буд. Хушбахтона, боиувоии
шифохоиаи касалихои сил хамеша налди завчааму к Уда каш
карор мегирифтанд ва гУё вазифаи доягиро адо менамуданд.

Дар ин чода май чандон захмат намекашидам. Баъд аз як
Хафта оилаам мавзУи номи духтарчаро матрах сохт.
Чаксадаш он буд, ки номи кУдакро май гулорам. Оре, орс.
fa надари май наздик буду на надиру модари у. Мо харду

262
>аЛ0ІІ будем. Хамим буд, КН мо коми тифлро худ бояд
^гузоштем. Солхои донишчУй дар КУлоб рӯэе ба тамошои
(Шие рафтам, ки иомаш «Фотима» буд. Дар иақш боиуе
^зй мекард, ки Фотима ном дошт. Ӯ бисер заии зебо буд
Іва гуё ба пай ошик гардидаму дар ботин андешидам, ки
агар фурсате расаду оиладор шавам ва агар духтаре дар
хонавода тавлид ёбад, исмашро хатман Фотима хохам
іузошт. Аз ии чост, ки ба саволи завчаам «Фотима» гуфтам.
Ии ном ба ӯ низ маъкул шуд, зеро дар миллати вай низ
іемя Фотима роич буд. Фотима ном гуэоштани
[иахустдухтар гӯё барои харду и мо маъкул шуд. Албатта,
Фотима боз дар паҳлӯяш бояд 3?хро хам медошт. Яъне,
исми дугоникхо чунин бояд сурат мегирифт. Шояд ман ба
анъанаи номгузорихо риоя накардам, вале касе ба мая эроде
нагирифт, чунки эродгире хам надоштам. Барои он чанд
ган бону вони аврупоие, ки ба хоиаи мо рафту омад доштанд,
чй ном гузоштани тифли навзод чандон ахамият надошт.

Рӯзхо паси cap мешуданду Фотнмаи мо хам хам кам чон
мегирифт. Семоха шуду якбора ба беморй гирифтор гардид-
Г?ё дар чехрааш хун надошт. То хаде логару бехол буд, ки
рагхои сараш метофтанд. Шири макидаашро пас мегардонд.
Шабу рӯзхои дароз мегирнст. Духтурҳо хамарӯза ӯро тахти
назорат карор медоданд, аммо хеч бехбудие ба назар
намерасид. Ба хулосае омадем, ки Уро бо модараш дар
шифохонаи касалихои дарунй, ки дар масофаи 20-30 метр
аз хонаамон карор дошт, бистарй соэем. Акнун кору бори
хона, барои касалихо гизо омода кардан ба Уҳдаи ман гузапгг.
Албатта, аз шифохона барояшон гизо тахия мекарданд, аммо
ман хам дар нн чода фаъолият ншпон медодам. ҲамарУза
чалпакхои картошкая мепухтаму ба шифохона мебурдам.
Пирожкихои пухтаам, ҳатго ба духтурон хуш меомад, ки назди
завчаам таърифам мекарданд. АфсУс ки табобати шифохона
натича намедод, балки рУз то рУз Фотима бехол мешуд, хун
аз чехрааш меиарид. Натича он шуд, ки Уро ба Душанбе
бурдем. Дар кУчаи Чапаев ба шифохонаи кУдакон хобонданд.
Ҳайрият, ки модарашро хам ичозат доданд, то ки бо Фотима

263
бошад. Ман чанд рУз дар хонаи холлам мондаму сипае l
ЧилликУл баргаштам. Табиист, ки холлам ал холу —J
бгморон хабар мегирифт. Ҳафтае гузашту ба аёдати Фот«^
омадам. Ичозат гирифта ба хавлии шнфохона ворцд
гардидам, ки Зоира дар дасташ Фотима ха во мехУрданд.
Маълумам шуд, ки холи Фотима рУ ба бехбудй овардаасг.
Суйи ман менигаристу гохе гУё хандиданп мешуд. Оилаам
кисса кард, ки аз рагхои сараш хун гирнфтанд. хулоса хе*
азобаш додалнд, ки баъд натичаи дилхох ба даст омадааст.
Дарсхои соли 1962 огоз ёфтанд. Фотимаро ба ясли
супоридем. Ҳоло хам бечоиак менамуд, аммо серхаракаіу
шУх буд. Вактхои фа рогат якчоя ба кУча мебаромадем.
Бегохихо анчомхои хонаро ба хар сУ пош медоду худав
бозавк механдид

МОЧАРОҲОИ СОХИБНАЗАР

Чунон ки каблаи хам ишора кардам, дар хонадони Асо
Содик бачаи аз хама шУху душвортарбия Сохибназар
махсуб мешуд. Қисса ме карда нд, ки рУзе набудааст, ки
хамсояхои Тоскалъагии мо аз болои рафторхои ношоямн
Сохибназар назди падар шикоят накунанд. У фарзандн
муаллим бошад хам, дарехоииро хеч кабул иадошт, балки
бо бачахои беадаби деха уяс гирифта, муаллимояу
мансабдорони дехаро азият медоданд. Вактхои дар мактаби
Арал хонда наш боре маркаберо ба сияфхона дароварда.
муаллимро хаидасор сохтааст. Ҳарчанл ки падар баъзан
адабашро медод, вале хеч не ки ба чодаи одами дохил шавал

Таътили соли 1962 ба поён расиду рУзе 6а аёдати
киблагоху бародарон 6а Тоскалъа рафтам. Дар хонадони
падар хам духтарчае 6а дунё омадааст, ки исманіро
Майдагул нихода буданд. Падар нахустсаволе, ки кард дар
маиридя аз хона фирор иамудани Сохибназар буд. Ман
гуфтам, ки то дируз Сохибназар ба ЧилликУл парафтааст
Хеч клс намедонист, ки У кучо шулааст. Гуё хонаи хо
Сафаргул рафтаасту велосипеди Абдулкодирро дуздидл бо

264
,аМ1ІП нопадид гаштааст. Вакти бозгаштам ба Чилликӯл
кнблагох хохнш иамуд, ки агар Соҳибназар дар Чилликӯл
пзйдо шавад, дошта ба милиса супорамаш, то ки баста
биёрандаш. Рӯзи дигар 6а Чилликӯл расида будам, ки дар
сари кӯча Сохибназар 6а чашмам хӯрд. Ӯ маро дидан замон
чонибам омадаи гирифт. Ҳамин лахза буд, ки сардори
милисаи шахрча майор Шералиев наздам пайдо гардид. Бо
эшон салому алей к намудаму сӯйи Сохибназар нигариста
гуфтам:

— Падар амр додааст, ки туро ба дасги милиса супорам.
Ана майор хам омад.

Сохибназар ба чор тараф як нигарисгу «Хайр, агар фарзанди
падар фарзанди падарашро ба милиса таслим диҳад, майлаш,
ман тайёрам». Рости ran ин суханонро шунидаму дилам ба
Сохибназар сӯхт. Майор хайрон-хайрон 6а дуи мо менигаристу
чй пурсиданашро намедонист. Факат аз банда савол кард, ки
«муаллим тинчй аст?*. Ман гуфгам: «Тинчй, тинчй, шинос
шавед, ин чавон бародари ман аст, ки мехмонй омадааст».
Сохибназар, вокеан тарсида буд, зеро чиддияти падарро хуб
медонист. Меҳмонро хона овардам, чанд рӯз монд. Ба чунин
хулоса омадам, ки ӯро барои хонондан 6а омӯзишгохи касбй-
техникии Чилликӯл дихам, то ки бехудагардй накунаду ягон
ихтисосеро соҳиб шавад. Худаш хам мехост, ки дар Ҷилликӯл
бимонад, зеро аллакай шахрча маъкулаш шуда буд. Дар хамин
максад назди директора омӯзишгохи номбурда Чумъаев
рафтам. Ӯ маро ба хушй паэируфг ва Соҳибназарро 6а шӯъбаи
наччорй кабул намуд. Омӯзишгох бо хобгох ва се вакт хУрок
таъминаш мекард, боз чанд сӯми дигар стипендия медод. Ман
хам аз як нонхӯри зиёдатй рахо меёфтам, зеро бо он маоши
ночиз душвор буд рӯзгор дидан. Ба воситаи нома падарро
огох сохтам, ки Сохибназар дар тарбияи ман мемонад ва баъд
аз ду сол сохибихтисос шуда 6а деха бармегардад. Табиист,
ки рӯэхои шанбеву якшанбе 6а хонаи мо меомад. Медидам,
ки У ба дастаи «Дружинаи халкӣ» ворид шуда, шабона 6а
на.зму низоми шахраки Чилликӯл назорат мекунад. Майор
Шералиев аз Сохибназар бисёр розй буд. Милисахои дигар
хам таърифяш меиамудянл. Албатта. бо аибошхо
Сохибназар чаіюиоші молоку хушср бсхтар мубориа»б"*
мстапоманл Баъэан бсгохихо. ки дар шлхрча бо рафц^
пииту гу:юр мгиамудам, Сохибналарро дар сафн поит ласЗ
мазкур мсдидам. Акиуи двгти рогги майор ІІІсралиг»
МСсфт Дар шахраки Ҷидликул лУлнхоіі Молдавия
рУзгор доштанд, ки асосаи ба хорхом сясх машгул будщ ц
анонс .и ин каим рУэе шароб пУишда, мает мешаиаду ту<|цІІГ,
думиллаи шикориро ба даст гирифта, дар кучаи марками банц
да pax тс баромада, ба рохгуэарон тахдяд мекунад. МаЦ
Шералисв бо чаид мшіисаи дигар, харчанд хохиш мекуаац
ки лУлни аслихабадаст поен фарояду мухитро хароб насозад
кай гУш надода манли сУйи одамон тир холй кардан мекунад.
Хамим лахза Сохибназар аз кучое пайдо мешавалу
чуръатмандона ба эери он дарахт рафта ба лулй, ки якдигарро
хуб мешинохтаанд, мегуад, ки ба накзй туфаигро партояду а
дарахт пойми шавад. Аммо лУлй хамово дугу пУпаса кара.

аз тахдил даст намекашад. Сохибназар сангеро аз зама
бардошта ба сари ЛУЛЙ хаво медихад. Тасодуфаи сайг ба
пешонии лУля мехУраду бо туфангаш белой пиёдарав меафіад.
Хайрият, ки бо лулй хеч ҳодисае рУй надода, балки баъд аз
чаид дакикаи бехуширо паси cap кардан ба идораи майор
Шералисв бароп тафтиш мебаранд. Рохгузарон хайрои аз он |
буданд, ки майор бо милисахояш чора наёфтавду як шогирди
омУзишгохи техники мочароро хал кардааст. Баъэе авбошони
шахрак дар симои Сохибназар кахрамонро мебинанд. Бо ин
Ходиса доираи фаъолияти Сохибназар рУз то рУз васеъ
мсгардад. Дастан У ба хулосае меояид, ки бсгохихо сохклхои
рУДИ Вахшро тахти назорат карор дихаид, то ки духтарбозоиу
майзадахоро ба дасти хомиёни конун су по ранд. Бо ин иияі
Сохибназар бегохие бавд аз шом ба сох или рӯди Вахт рафга,
марди малламУеро мебинад, ки бо русдухтаре ишкварзй дорад.
Дастаро огох месозад, ки ни малламУйро худаш чаэо медиҳад
Ба ии хотир санти бузургеро болом cap бардошта, ба сари
марди ишкбоз задана мешавад, ки он мард ногахон мебинаду
мегУяд: «Э, бача чй кор мекумй, окй ма тоник кастам»
6а чеҳраи мард зехн мемонад на мебинад, ки
С**®****. кл(іілихои сил Шаисиддии Сайфиддииов аст.

1 ахал Сохибназар «Э, акай Шаисиддии худутя»,- гуфіа
5* иехохад. Пагохии дигар Шаисиддии маро диду «Э.
а]ча. додарут кариб ки зада кушта будум»,- гуфт. «Чя
|Ш||> гуфга, аз У савол кардан. Шаисиддии хикоя кард.

>іі баъли кор он чо бо бонуе нишаста ханой тоза мехурдем,
кн Сохибназар пайдо гардида чуиин балоро ба сарамои
онарданй шуд. Соҳибназарро аз хобгохаш хоста, хуб чанг
кардам. «Корат чй аст, хатто сохили дарёро назорат
мскардагп шудай». Гунох. ки дошт, гУш доду ran нагардонд.

Пагохис дар хоиаи муаллиион нснишастам, ки ба иазди
телефон даъватам кардаид. Аз дастгохи директори омУзиш-
го.чи каебя очилан омадани бандаро мехостанд. Ин хабар
парешовам сохт. Дар ботин мсаидсшидан. ки шояд ба
Сохибназар ходисан нохуше рух додаасту бо телефон
гуфтан намехоханд. Сароссмавор чониби бинои омУзишгох,
ки аз мактаби мо ба иасофаи 500 нетр карор дошт,
шитофтам. Дидам, ки дар сахни омУзишгох директор
шогирдонро катор монда мачлис мегузаронад. Ман назди
эшон хозир шудам. Маълум шуд, ки Сохибназар шабона,
вахте ки хама шогирдон ба нсгирохат дода шудаанд, байни
панчахои пойхои чанд тан аз ҳамдарсонаш когазеро пилта
карда, оташ cap додааст. Дар натича чанд кас чарохат
бардошта, руйчоихо сУхтаанд. Ба ин хотир Чумъаев
Соҳибназарро чанд кадам ба пеш бароварда, назди ман
шармсор сохт. Дархол Уро шрифта хона оварда, мехостам
чанд шаппотя ба сару руяш лапам, аммо янгааш 6а ди фон У
баромада, нагузошт, ки чазояшро дурустар били хам.

Боре дар Қурбоншахид холаи Сафаргуламро хабар
иегирад. Сари дастархон холаам мепурсад, ки «Сохиб-
назарчон дар кучо мехонй, тамом кардя чй мешавя?» Сохиб
маекак тозаро ба ион нечонда ба дахои меандозаду чунин
чавоб медихад: «Холачон дар касби иачнорй иехонам, устои
ЧУбтарош иешавам». Холаи Сафаргулаи ніУхй карда
мепурсад: «Сохибиазарчон, вахте ки мактабро тамом кардя,
барии ман чй метароши?* Сохибназар чою ноиро фурУбарон

267
ба холааш чунин чавоб медиҳад: «Масалам. агар МѴрл
тобутатро метарошам* ва зуд аз чояш хеста, чониби лармш
мегурезад. Холаи Сафаргул аз пупгги сари Сохибназар сад,
мебарорад: «Ай, танобут бканае, боз бачаи хохармае». Хар
вахт кн ба аёдати холаи Сафаргул мерафтам, гуфтаі
Сохибназарро псши рУй меоварду механдид. Ба хамщ
минвол, Сохибназар мактабашро тамом карду хеч хунари
наччориро ёд нагирифт, вале барон бошандагони Шахраи
Чилликӯл хотираҳои зиёдеро аз фаъолияти чавонмардонаав
бокй гуэошт. Кисгахои Сохибназар холо дар пешанд

ЛАҲЗАҲОЕ АЗ РУЗГОРИ ЧИЛЛИКӮЛЙ

Касби муаллпмыам идома меёфт.Солн хониши 1961 ба
поён расид. Ду мохи т об і* стон дар Чилликул мондам.
Намедонам чаро, поям чониби Тоскалъа на мс каш ил данов
застав чавононн зиёй бегохихо дар чойхона чамъ меомадеиу
то соатхон ду-сея шаб сакабозЯ мекардем. Нншастхоямоз
ісх знлнишнв мегузашг. Ман бепгтар 6о Девлох Бердяев
рУз кТр мекарлам Хамнн сол буд, ки дУсти дигарем ,
им авам Темам вамѵдам. Вабро ба май Бердяез

omd Ufa У вкшв ачаб. басёр шахеи камгап буд. Дар I
мчат < Пахт вор» вхэмфав мудвра анборро ба Ухда доплг.
Зс.р.го ба кашла дам» мекард. Киблагохаш марля
свдУриву ОВХВЦВ буд. Дар ва хонадон чаяд бародароя ]
заива игіщіщт. ка хамам масла падарашон бузургчусса
буті Сафа дусговам афэошп меёфг.

Хафіуяв аоабра 1962-ро дар мавзалв мая гузарондем.
Лгспяаи ІШисидлин,Девлох, Аъзамчон, акай Точной.
Хуктмат, Амоя Назимов сари мизи чашня карор гиряфтанд
ва мургя марчоии ба сангчае зада бехушкардаамоиро баъди
ба кабоб табдил ёфтаяаш ну ши чон кардем. Ходка чунин
ягуд, ка хамсоязани но, ки мурги марчони зиёде донгг. Гохе
окхо ба хавлй даромада, хоку чангро ба сархошон бод
медоданд. Рузи шашум 6о Шамсиддин хона омадем, ки як
мурги марчои руйи хавлй хиромон-хиромон давр мезад
Тасодуфан Шамсиддин як сангчаро аз замин бардоіщу ба
сари вай зад. Мурғи марчон 6а замин дароз кашид. Дидем,
КІІ чонканй дорад, ба зудй сарашро аз танаш чудо кардему
[ яУсту пархояшро дар гУшае аз хавля таги хок намудем.

I Нишасти онрУза миёни дУстон ба кахрамонии Шамсиддин
I бахшида шуд. Ду - се рУз баъд сохиби мурғ фахмид, ки
; онро духтурону муаллимон хУрдаанд. Сирри мо он вакт
фош шуд, ки саги дайдуе пару каллаву пусти онро бо рудахояш
6а хар СУ капюла карду ба чашми пи разам бархУрд. Азбаски
дастаи мо хамагй саги аз шахсиятхои шинохтаи ЧилликУл
буд, пиразани рус ба кучое шикоят накард.

Дар мачмУъ се соли дар ЧилликУл буданам, тачрибаи
зиёдеро чи дар зиндагиву чи дар бахрабаря аз он омухтам.
Ин муддат худро ба муҳити дигаре пайвастам. Инсонхои
шарифу хуберо ёфтам.Ба кавму миллатхои бисёре у нс
шрифтам. Махсусан, бо мардуме, ки солхои кабл аз Гарму
Вахё ва Бадахшону Дарвоз ба Вахлюнзамин мухочир туда
буданд, рУзгори пайваста допггам. Онхо маро ба сифати як
чавоне, ки ин чо дусту хешу акрабо надорад ва метавон
■УФ1, ки меҳмон аст, мехисобиданд ва дар сатхи мехмони
олиқадр эҳтиромам мекарданд. Дар шахси Девлох Бердиев,
Точмон Сулаймонов, Ҳукумат Рахимов, Амон Низомов,
раиси овозадор Гардиев, Ҳайдар Курбонов ва даххо дигарон
касонеро шинохтам, ки мудом гамамро мехУрданд ва
рУзгорамро аз хар чихат таъмин медоштанд. Боре оилаам
хост, ки ба Мастчохи нав, хонаи апааш равем. Аммо рох
аз ЧилликУл то Душанбеву баъд то Ленинободу Мастчохи
иав масрафи зиёде мехост. Дар фикри он будам, ки аз кя
мивдоре пул карз бигирам. Бо ин андеша чониби мактаб-
интернат мерафтам, ки аз пешоруям Амон Низомов, ки дар
мактаби хочагии Калинин вазифаи мудири кисмн илмиро
адо менамуд, баромад. Салому алейк кардему чуръат намуда
ззэшон пурсидам: «Акай Амон, Ленинобод рафтаниам, аммо
нули заруриро дар ихтиёр надорам. Имкон дорад, ки шумо
юнд сУме бароям карз бидихед». Ӯ бо чеҳраи хандон гуфт:
(Чаро не, мархамат ин 25 сУмаро бигиреду аз рохатон
іамонед». Бисту панч сУм пули калон буд. Лутфи
інсонгаронаи Амон Низомов боне гардид, ки бо хамсарам
6а Мастчохи нав cap задем ва як проблемам оилавиро
намуда пас гаштем Вокеан. марлуми Вахё то ов|
мехмоннавоз буданд, ки май дар умри 21- солаам вонах»
бу дам. Бошандагони махаллаи 8-уми Март кӯлоб/
бошанл хам. ягон маротиба аз онон лутфе над илам ДлЯ
он вахт мая ин чихатро чандон дарк намекардам ва|
допгтам. кн хама мардум як мебошанд. И наш кУлобявуЦ
гармиву вахёчп хастандро нам ефа х м ид а м. Вале, ва'кте q
ба сатхн зиндагии іш мардум мутаваччех шулам, лидам „
махаллаи ғармиҳову вахёчихо нисбат ба махаллц
бадчувоннхову кангуртихо ва данғарагихо хеле ободу |
низом буд. Масалан, мардум и Ғарму Вахё дастархЯ
мехмонро хеле чиддй меоростанд. Ҳатман 6а хотири ме
кулчахои ширП мепухтанд, болои дастурхон иаздп щ
мехмон косачахои чургот метуэоштанд. Аз хама иухім
он буд, ки онхо хавлин да руну берун доштанд, ионам
мардуми Бухорову Самарканд ва дигар шахрхои кадима
точикон. Мехмон хеч гох да вода в н кУдаку раф
бонувонро эхсос намекард, балки озодона рохат мекард Бі
Хамин моиаид хочатхонан мехмон алохида дар гУшае о
хавлп карор дошт. РУи хавлП дастшУяк ва дастпок мсҳмонр:
интвэор буд. Илова бар ин ин мардум меҳмонхонахон шв I
озода доштанд. Баров хар мехмон ду болишт мегузошіащ.
то ки 6арохат нншннад Мутаассифона. мардуми аз мннпха
КУ лоб мухочяршуда холо чунин сатхро дар мехмонкабулкѵнв
надошт. Эхсос мекардам, кн дар іга самт аз бародарони Гарит
Вахё меомУхтанд ва бо гузашти солхо фарханги мехмоилорш
хамшахрихои банда низ рУ 6а инкишоф хохад овард. Чихал
хуби мухочирони Гарму Вахё боз дар он буд, ки мехмовро
бе ту таи рох гусел намскарданд. ТУшаи рох иборат аз гУигге
гову мург ва кулчахои каймокиву себу анор иборат буд. Ин
хам чузъе аз фарханги мардумй буд, ки на дар хаман кавв
миллатхо роич мебошад. Лахни гуфтору харфзаннашовро
ширшггар ба мушохида мегирифтам. Аз ин чост, ки хіши
сУхбат аз лахчаи Вахё кор мегирифтам ва ин чихат эх тиром»
бандаро боз назди онхо меафзоёнд. Махсусан, бонувонашон
бисер ширин ва лаззатбахш харф мезаданд. Аз хар калимаву

270
нбораи онхо оханги навозит 6а мушохида мерасид.

Дар нинтака хочагии «Пахтакор»-ро асосан мухочиршш
Гарму Кангу рту Балчувон ташкнл медоданд. Махаллахошон
дар адохндагЯ карор донгг. Аммо нуфуси ғармихо нисбат
6а кУлобихо зиёдтар 6а назар мерасид. Аз ин чоет, ки раиси
хочагя аз намояндаи гармихо интихоб мешуд. КУлобихо
вазнфахон поёнтарро ишгол мекарданд, масалам, бригадир,
ёрдамчии бригадир ва дигар вазифахое. ки чандои
мустакилият надоштанд. Дар рохбарияти мактабхо ва
иуассвсахои фархаигя чунин нобарорП 6а назар мерасид.

6о вучуди ив бошаядагони хочагии «Пахтакор* дУстона
руэгор меднданд, тую нишастхояшон муштарак буд, духтар
медоданд, духтар мегнрифталд. Яъне, омезиши мухочироии
гар.чнву к У лоб И ва дар им замни а хешу таборй рУ 6а инкишоф
мсовард. Лахзахое, ки 6о сарварон менишастем, онхо бо
I эхтиром номхои Махмадулло Холову Мирзо Рахматовро
6а забои меовардаид. Агар дар хочагй проблемае пеш меомад,
мУбсафедони гармй, хамчун намоянда рохи пойтахтро пеш
мегирифтанд. Чунин 6а назар мерасид, ки хурдтарин
проблемаро бо машварати мУйсафедон хал менамуданд.
Мутаассифона, гурУҳбозиҳо хам мешуд. Масалан, барон аз
вазифаи райей дур андохтани Олимов мочарои сахте cap
зад, ки баъд аз дахолати Сталинобод о ром гардид. Албатта,
банда ягой махалро паст задали пестам, аммо мани чавон
[' эхсос мекардам. ки мардуми Ғарм мехост, ки дар хама
вазнфахо намояндагони худро чо 6а чо иамояд. Ҳол он ки
[ дар хочагии иомбурда 6а гайр аз гармихову кУлобихо
бадахшонихо, дарвозихо, то чое туркманхо хам знндагй
мекарданд. ПУтида намемонд. ки гармихову кУлобихо дар
баъзе маврид вакти таксими вазифа иорохатй эхсос
менамуданд. Ба нбораи дигар, нинюнахои махалгарой дар
холатиогозпірй карор доштанд. Ё инки хочагии «Калинин»
ба пуррагй тахти тасарруфи мардуми Вахе карор донгг. Ин
падида вокеият хам дошт, зеро хафтод дар сади боіпандагонн
онро мухочиршш Вахе - нохияи собик Сангвор ташкнл
медод. Дар ин хочагя як бригадаи гармихо ва як бригадаи
туркманихо хам фаъолият менамуд. аммо оихо боиси

к

271
мочарохои дохили хочаги намешуданд, зеро р;„ІСІ| Щ
Гардиев Гулмурод хеле рохбари бамулохвла ва фарҳан°8
буд ва хама аъзоёнашро «ба як чашм медид». Хочащ ■
«Якуми Май»-ро асосан туркманхо сохибй мекарданд. ц„ I
хочагй ба куллй о ром ба назар мераснд. Чавононе аз ;ш
кавм дар мактаби ЧилликУл мехонданд, ки хеле лаёкатмам ]
буданд. Аксарашон ба мактабхои олии Точикистону Ашкобоц]
до хил мешу да нд. Аз чумлаи онхо духтурони хубе тарбщ I
ёфта, дуюмбора 6а Чиллнкӯл меомаданд. Чй чойи шубха ап, 1
км директорн калонтарнн мактаби ЧплликУл туркман буд ва
6а ин забои синфхои алохида амал мекарданд. Такроран
мегУям, ки ЧилликУлро 6о махалхоя гирду атрофаш метавов
ннтернатсионалй ном ид.

Ривоятеро хам бофта буданд, ки кадоме аз душманоші
Давлати Советй дар чустУчуи идорахои хукукй карор
доштаасту аз хеч кучои шуравй пайдояш намекунанд. Баро»
машварат назди И.В.Сталин мераваид ва мавзУъро баронш
арз медоравд. Сарвари давлат чУбчаи и шора тиашро гирифта, |
иазди харитаи чугрофни СССР меравад ва баъди чащ
лаҳзаи ба харнта назар андУхтан бо нуги чУбча нуктаеро
мезанад ва мегУяд: «Ана, чосуси мекофтан шумо инчост,
ки ЧилликУл ном дорад. Ҳатман Уро аз ин чо пайдо хохед
кард». Ба асоси супориши И. Сталин дастан чустУчУй ба
ЧилликУл омада хоинро дастгир мекунаид. Истилохи
дигареро хам дар мавриди ЧилликУл истифода мекарданд:
«портов ий город». Вокеан дар ин шах рак аз хама гУшаву
канори шуравй намояидагонро дарёфг кардан мумкии буд.
Дар кУчаву бозораш сУхбатхоро бо забонхои Узбекй,
туркманй, казокй, ненией, руей, осетинЯ, латишй, лезгинй
ва гайра ба мушоҳида мегирифгам. Дар хамин замина,
хоиаводахо хам 6а кавму миллатҳои гуногун омезиш ёфта
буданд. Барой оила ташкил додан миллат иакше надошт.
Дар шах рак аз хама кавми оэодаву 6а назму низом немисхо
буданд. Боре немисдухтаре, ки дар шифохона касби духтурй
дошт, маро ба мехмоий хонд. Хонааш настак сохта шуда
буд, аммо дохили он хеле озода маълумам гардид
Модараш. ки бону и хонашин буд, чунон сару либоси тоза

272
крахмалу ѵтузада дар бадан дошт, ни дар хайрат мондам.
Шояд бори аввал мизи аврупоиву тарзи гизохГрии онхоро
чсдидам Бо ин духтар шабхои навбатдориаш зиёд сӯхбатхо
мекардем, харчаид ки аз муноснбати май бо кафкозндухтар
огох буд. Барой он кн май іиабхо танхоя накашам, дар кати
на.члУи май истнрохаг мекард. Хеле зебо буд. Гардани
баланду сафеде дошт. Андак биниаш кУлула буду бас. Дигар
лариро мемонд. Ӯ мегуфт, ки ориёй аст ва бо мардуми
точик пайванди решай дорад. Он рӯзи мехмонй бароям гизои
иахсуси тарзи олмонй омода сохт, ки аз гӯшти сирзадаву
нарм иборат буд. Вакте ки он гизои болаззатро нУши чои
мекардам, У бодиккат сӯям мснигарист ва шояд барон бо
иштнхои баланд хУрданам, завк мебурд. Баъд аз ин ки
гизоро поку покиза хурдам, пурсид: «Худойназар. фахмидм.
ки гушти чй буд?», «Албатта, гӯшти барра буд»,- гуфтам.
Духтар бозавк ханда cap доду «не» гуфг «ин гушти хукбача
буд, ки ту хУрдан намехостя». Дид, ки чехраи мая тагйир
ёфт, гуфт: «Ҳеч ташвиш нашав, гУигти хук ба дардат даво
хохад шуд. Бесабаб нест, ки ба силкасалхо равгани
рУйдилии хук пешннход мекунанд». Аз ин баъд намепур-
сидам, ки гизояш аз чя гУштест? Бори аввал дар хонаи
духтари олмонп гушти хук хУрдам ва хеч тавофуте миёни
ону гушти гУсфанд надидам. Шояд он рУз нахустин буд, ки
худро дар мухкти фар.ханпш аврупой медидам. Духтари
олмонй, вокеан дилрабо буду мехрубон ва навозиштар, аммо
такдир бандаро сУйи дигар кашола кард. Баъд аз оиладор
шуданам хам гохе ба хонаи он олмонидухтар мехмонй
мерафтам. АфсУс, ки чанд соле баъд ба ватани бобоияш
кУч бает. Соате чое нмшастему баъд гуселаш намудам. Акнун
пушаймонам, ки чаро сурогаи олмошіашро наги рифтам. Боз
хам такдир гунахкор аст. Исмаш Мария буд, ки Майрамаш
мегуфтам. Ҳамон даврон буд, ки одатхои аврупоиву
шахриро ёд шрифтам. Ин хам як тачрибаи рУзгор ва доншнн
тозае буд, ки дар шахраки ЧилликУ.і аз бар намудам. Аз он
духтари олмонп, аз чашмони сабзу гунахои сурху гардани
сафеду андоми дилфнребаш хаёлоти ширина ҷавонӣ дар
дилам бокй монд.

273
КИБЛАГОҲ БА ЧИЛЛИКӮЛ ОМАД

Ду сол снпарп шуд. Хостам, кн таътили тобистоваи соли
хоншш! 1962-ро дар Чилликӯл гузаронам. Чоште ба сакабозп
машғул будам, ки «падарат омадааст» гуфтанд. Зуд хона I
рафтам. Падар болои кУрпача такя зада, 6о Фотима чя 1
сӯҳбате дошт. Завчаам, ки холо точикиро намедоиист,
машгули оростани дастархон буд. Падарро ба огӯш
гирнфтаму хуш омадед гуфтам. Саломатиаш хуб иабуд, кунд-
кунд месулфид. Маълум, ки бемории силаш боз аз нав ру
ба ннкишоф овардааст. Максадн омадаяаш он буд, ки маро
ба тамом хона барад, то кн наздаш касби муаллимиамро
ндома днхам. Ба нв хотир якчоя Колхозобод рафтем ва
назди муднрл маорнфн нохия Ҳайдаров даромадем. Мавсуф
падарро бнсёр ба хушя кабул кард ва майлаш гуфт: «Мав
шсаратонро чавоб .чеднхам, харчанд кя ба муаллнмхои
касбя нохня зарурат дорад*. Дар хона хам бо хамсарам
маслнхат кардам. Барон ӯ ннз чойн кор омода буд. Ваи
метало ЕЕСт дар шУъбая таббн худи махаллаи Тоскалъа ба
ваэнфааш ндома бахшад. Албатта. розЯ шуд. аммо
мефахмядаи, кя тага лиан ба 9 чет дигаре мегуфп «Он чс
жх аст. Ту ддцрв анруноя хастя. забонро намедонЯ. Хешу
ахргбо на хитинин чи иыуц?» >1ан дигар нлоче надоштам
Наввяжашшпш, кн атак падарро про накунам. Натнча он
Ц1 >н сош хонн 1962 бо маорифи нохня ва какпбя
Киров шібѵцс баробар врЕиу чоиабя дана падаря рох
вен тарифом. Ош* оттаян дар ЧаллякУл моах Мая
рафн^ннр лрнфнонніораааіапаая ВосеъбястарЯ
прип А> сабабн ея нн дар жнтбя S-еолав Тоскальа хам
Сошр» г^іяцшні ХГсг апнгнні ни. дар маоряфя
тепля гтфлаял. ня *чИ веет, фанат иетавоиеи. кн
іінніагн «нагой яаэоргоро даре апь Надар хам разя
35*5. ян но анн ёфпннв дарешн Гро дар еннфя ду оеш
Сирен Чой* нтякематиаи хаяяии Шр нуд. Аз нахуст
рГпм фамямта муаллимиам эхсос яаиѵдаи кн

274
директору чанд муаллими дигар маро хуш надоранд. Дар
цактаби номбурда Умар Камолов ифои вазифа менамуд,
„и аз навъи Фозил Салимов буд. Ӯ бо падар муносибати
баддошт ва дар хамин замина писарашро хам намепазируфт.
Хамзамои муаллими дигаре бо коми Махмадалй Нурулоев
кор мекард, ки аз дӯстони наздики падарам маҳсуб мешуд.
ӯ мудири кисми илмй хам. буд. Вай мисли Асо Содик
кнелатхои «инкилобгарой» дошт, дар маъракахои
ташкилдодаи Умар Камолов наменишаст, шароб наменУшид
ва ба назму низоми педагоги чиддиёна муносибат менамуд.
РУзхои якшанбе ба аёдати падар мерафтам ва вазън
нохубамро дар мактаб ба роя ш накл мекардам. «Бачам, токат
кун. Охир, дида истодай, ки мая бистарй хастам. Дар хона
ягон калон нест. Маи мехохам, ки дар оянда саробони хона
бошй» ва ба хамин мазмун насихатхо медод. Вале богини
мая бароям чизи дигареро арз медошт: «Ин чо ту инкншоф
нахохй ёфт. Зери таъсири гурУхбозихои мактаб монда,
минбаъд ба мактаби олй рафта наметавоня. Мухитн корни
иоорому чанчолп хатман касро аз нигохи маънавй маыоб
месозад». Оре, андешахои ботияиам дуруст мегуфтаид
Тоскалъа бо мактабаш чойи банда набуд, вале боз хам сабру
токат мекардаму дар хавлй хулро ба баъзе ободкорихо
маеруф месохтам. Масалан, дар сараи аидешаи
заргУшпарварй пайдо шуд. Ҳамрохи долархоям. махсусаи,
бо нштироки фаъ-олонан Чумъахон хоная заргУш сохтем.
Баъзан мохнгирй мерафтем. Бо вучуди ни. Тоскалъа бароям
дехаи бегонаеро мемонд. Гузапгга аз ин. кабри модарро гум
сардам. Раиси хочагии овозадори Ленин Миралй
Махмадалй 6а хотнри кашфи замияхои корам аз болои
мазори Тоскалъа об оварданй шуд. Экскаваторчихо, ки
асосая русхо буданд. хокро ба як гУшаи мазор андогтаил,
ки дар натяча ба масофая дах-понздах метр гуристояро 6а
хоки канал пУшонданд. Аз ян чост, ки кабри модару
додарчаям иопадид шуд ва дигар наметавоивстаи, ки гУри
модарро зиёрат яамоям. Факат, тахмии кардан мумкии
мешуд, ки кабр дар калом хиссаи мазор вокеъ аст

275
Пагохие ба даре рафтаиу то оғози он дар хонаи муаллиж,
нишастам. Бехотир Умар Камолов даромаду харфх„и
носазое ба сурогаи Асо Садик гуфт «Май иедонам чщ
туро овардааст. Мехохад, ки баъди мурдаиаш писарані щ
мактаби Тоскалъа чояшро иваз намояд. Намешавад. Иі
мактаб чойи Асо Содикхо нест...». Ӯро гУш додаму баъд
дари утокро аз даруй заичирбанд карда, курсиеро барлошіа

ба сари Умар Камол задам. Акиун ба кисмати шаттакорц |
мегузаштам, ки вай долу фигон бардошт: «Ой, мардум, иачоі
дихед, ки ин авбош маро мекушад». Аз беруи садок
Махмадалй Нуруллоев баро над Вай талаб мекард, ки дарро I
кушоям. Аммо ба садои мудири кнеми илмй диккат налода, 1
Умар Камолро ба девор зер карда, бугй намуда будам, ки
Нуруллоев дарро шикаста дохили уток шуду дастони маро
аз гулУи тУхматгару нохалаф рахо намуд. Мая беруи
баромадаму оихо дар дохили уток монданд. Намедонам
Нуруллоев ба У чихо гуфт, аммо тасмим гирифтам, ки дигар
ягой руэ дар ин мактаб даре нахохам гуфт. Аз ин баъд
муаллимону шоі ирдони мактаб маро дигар хел медидаид.
Хазар доппанд. Директорро тарсу харос фаро гирифта буд,
зеро У низ аз дастаи Умар Камолов буд. Овоза пахя
карданд, ки ман авбош хастам ва солхои тахеил дар
омУзишгох корам дар кУчахои Ку лоб муштзаий будааст.
Ҳоло хам гУё зери кашам рукоятка мегардонам. Сарфи назар
аз чунин иосазогуихо худро сарбаланд медидам, зеро чазои
як нохалафро дода будам. Умар Камол рУзи дигараш ба
ндорахои расмии нохия аз болои ману падарам шикоят
навишт. Баъэе муаллимоне, ки бо падарам муносибати хуб
доштанду уро эхтиром мекарданд, ба ман суханхои
тасаллобахш мегуфтаид. Файзуллоев ном муаллим боре ба
ман гапи хакро изхор доил. «Худойназар, ту ни чо обрУ
11 намегирй. Му хита мактаб хароб аст. Ин чо факат гурУхбозй
11 хает. Агар ту хам ба ягон гурух худро бипайвапдеі, тасаввур
Ц кун, ки холат хамчун як чавони умедбахш чя мешавад? Агар
Пнасихата маро кабул дорй, боз 6а чойи пештараат баргард
Ц зану бачаатро хам мачбуран ин чо наёр...».

276
Ин муаллим дуруст хулоса бароварда буд. Маи дар ботин
чѵиин иакшаро кашида будам. Факат чашни ноябриро
иктизоря доштам, то ки 6о бахонаи дар рӯзҳои чаши ба
О аёдатн оила рафтан, дигар барнагардам, балки дар мактаби
II Киров боз фаъолиятамро идома дихам. Албатта, чунин
ииятро ба касе намегуфтам, вонамуд мекардам, ки таври
доимя дар хавлии надари мемонам. Оилаамро хам меораму
ии чо хамшираи шафкат мешавад.

Чашни Ноябр хам омад. Барой як хафта таътил доштам.
Пагохие ба хонадони падарй хайру хуш намудаму ба аёдати
падар рафтам. Падар то сари рохи калон гуселам кард ва
таъкидам сохт, ки хар чй зудтар хамсару духтарчаамро
шрифта пас гардам. «Майлаш»,- гуфтам ба падар ва чониби
ЧилликУл шитофтам.

БОЗ ДАР МАКТАБИ ҶИЛЛИКӮЛ

Такдир чунин шуд, ки хохиши падарро ичро накардам.
Шояд чунин амал аз чониби банда гунохи тозаеро пеш
меовард, вале аз такдир хам гурехта намешудааст. Авваллан
бо дУстам Девлох Бердиев маслихат кардам. Ӯ низ тавалло
намуд, ки дигар ба Восеъ барнагардам, балки аз рУзи дигар
боз дар мактаби Киров ба фаъолият пардозам. Директора
мактаб Бекиеви туркман хам хушхол шуд, ки дуюмбора ба
мактабаш пас мегардам. Ба ин муносибат номаи пурдарде
ба суроғаи падар иншо карда, мавзУъро ба ояндаи хеш
нртибот додам. Узри бисер хостам аз падар, то ки наранчаду
дуои баде накунад. Ба ҳамин тарик, чоряки дуюми соли
хониши 1962 дуюмбора дар ЧилликУл идома гирифт.
Касбам маъкулам буд. Дар мактаб эхтиромам мекардаил.
Мухимаш он буд, ки шогирдон мепазируфтанд ва дар кУчаву
бозор хамеша эхтиромона салом арз медоштанд. Талабахои
синфхои руся «Здравствуйте, Худойназар Асоевич»
мегуфтанд. Баьзаи аз чунин саломдихихои русбачахо
шармам меомад. Дар синфи панчуми русй лисарбачае
мехонд, к*1 фамилияаш Саша Городетский буд ва дар

277
хамсояпш но зиндагй мекард. Дарси аввал хини ошион I
У фамилияашро пурсидам. Ба чойи ин ки нсмапмі
Городегский гӯяд. «Юрий Гагарин» гуфт. Ҳаминро гуфд I
буд, ки як муппи обдор ба гарданаш фаровардам. «Ой мама».!
гУён болои фарш афтид. Аз чой бардоштаму гуфтам;
«Повтори, как твоя фамилия». «Городетский. Худойназар
Асоевич»,- чавоб дод У. «Вот это другое дело, можеша
сесть», гуфтам ба вай. Ин ходнса боне гардид, кі
авбошнамохон мактаб ба масофаи нанч-шаш метр дядаі
закон эхтнром ба чо меоварданд Ҳарчанд ки ходисаро ба
рохбарпятп мактаб расонда буданд, бинобар ни ки іур?»
кайсару беадаб буд. рафтори маро нодида гирифтанд. Давлаі
Бердиевнч хам бисер вактхо аз чунин метод кор мегирвфт.
Муаллимв забои ва адабнёт - Мукимов, харчаид ки
маъмѵлотв олЯ доипу нисбати мая дар сатхн болотар карор
мегирвфт, миённ шогирдои чандон манзалат надошт і
Шогирдон 6о вай миелн ин ки рафикашон бошад, муносибаі
карда «ту ту» мегуфтанд. Директори мактаб хам муал-
лимони сахтгирро бештар мепазируфт.

Гузаппа аз ин. дар тамоми корхои чамънятии мактаб
иштирок меиамудам. ГурУххое, ки дар пахтачішй рохбарй I
мекардам, хамеша чойхои намоёиро ишгол менамудаяд. Дар I
бознхоп спорта мактаб вомдор бу дам. Дастаи волейболе
мактаби Киров дар Колхозобод миённ мактабхои иохия I
макоми аввалро ишгол намуд. Дар ин сайг Давлат Бердиев
хам хеле намоёв буд.

Земисіони соли 1962 аз Вазо рати маорифи чумхуря
комиссия омад. Дар хайати он Музаффаров Мирзобадал
гуфтани шахе хам буд, ки ихтисосаш муаллими забои ва
адабнёти точик будааст. Вай хеле бо вохима сУхбат мекард
Сглобаташ аз чуссая бузурташ шаходат медод. Марде буд
саркалон ва такрибан ду метр над дошт.

Аз нахустин сУхбаташ фахмидам. ки дагал аст ва саводи
кофп надо рад, балки вохимаангезиаш Уро яазди дигарон
«боманзалат» нигох медорад. Пагохие мехостам ба дарси
забоин точикй дар синфи панчи руей дароям. ки пайдо шуду

278
6а тарсам даромад. Пушти сари пюгнрдон нишаста. гуфтахои
яѵаллимро чпддиёна ёддошт карду изхор дошт, ки бегохй
бахши мураббигиамро дар интернат санчиданй аст. «Ба
ошм»,- гуфтам ба мехмони душанбегй. Бегохй барвакттар
сари вазнфаи интернатиам омадам, ки Мирзобадал
.Музаффаров аллакай он чо ба фаъолият пардохтааст. Ба
хучрае даромадем. ки бУйн пешоб доду Ӯ катхоро чапаву
роста карда, дар натича кати пешобдорро пайдо намуд.
Дархол дафтари ёддошташро кушода низе сабт кард. Ҳамин
буд, ки пагохин дигар директор и мактаб Бе киев ба наздаш
даьвагам намуда, факат як саволро пеш меовард: «Почему
так». Мавсуф калимаи «так»-ро «так» талаффуз мекард.
Фахмонда.м. ки он бача бемор аст, чЯ вазнфаи май аст, ки то
субх боло и сараш нишинаму Уро ҳар лахза бедор созам, то
ки пешоб накуиад? Бе киев хуб гУш андохту «Вообще-то,
Атаев прав...» -туфту идомаи сУхбатро бо М.Музаффаров
лоз им надонист. Мохе нагузашт, ки дар рУзномаи «Маориф
ва мадаиият» маколаи М.Музаффаров рУйи чоп омад, ки
мактабо Кировро сахтакак афшонда буд ва чое нс.чи банда
низ ба назар мерасид. Дар макола тарзи дарсгуии муаллими
забои ва адабнёт Мукимов чиддй танк ид мешуд. Мукимов
рУзномаро дар даст доагга мегуфт: «Ин тУхмат. Он нохалаф
иншохоро нодуруст санчидааст. Ман ба ин сатх иншо
надоштам» ва днгар худсафсдкѵнихоро ба аҳли мактаб
фахмонданй мешуд. Дар ботин меандешидам, ки «охир,
худсафедкунЯ чй л озим. Музаффаров дуруст эро.іхо шрифта
буд-ку!». Албатга, Бскиеви мо, ки дар ваэорат одам дошт,
он макала Уро бадвом сохта натавонист.

Дар рУ ба рУші бннои мактабн асосии Киров боз як
бинои днгар карор дошт, ки он чо синфхои ибтидой -
сннфхои яку се якчоя меховданд. Ман ба онхо даре медодам.
Дар синфи як бачае мехонд. ки исмаш Су.ттон Ҳамадов
буд. Ҳар пагохй ки меомад, дар наэарам сэру либос ва
тозагиаш чандон мувофики талабот набуд. Пагохие уро
танбех додам, ки минбаъд сару гарданашро бо собун шУяд
ва барои пок кардаии оби биниаш дастрУймолеро бо худ

279
бнгнрад. Гузашта аз нн танбалп доогг ва сари вакт вдрсхоро
тайёр намекард.Ин танбех боне шуд, ни пагохии диГар
падараш ба мактаб омад. Ӯ марди баландкомату мУйлабдор*'
буд. Султои аз муаллимаш шикоят кардааст, кн бесабаб
Чангаш менамудааст. Баъд аз суҳбат акай Ҳамад
фарзаидашро рост ба пой нигох дошт ва гуфт: «Муаллим,
ал нн рУз иборатан, Султои дар ихтибри шумост, пУстаиа
ки канн, чизе намегУям, факат хохиш, ки хоиад, мачбур
кунед, ки хонаду одам шавад...». Ин харфхо туфту аз банда
узр хоста рафт. Султан бо сари хам худро шарм айда эхеос
мекард, ки бечо аз болои муаллимаш ба хонадон шикояі
намудааст.

Акай Ҳамад дар заводи пахтай ЧилликУл касби та розу катя
дошт ва зиндагиаш хам ба назму низом буд. Марди
фархангдУст маълумам гардид. У хар кучо, ки медил. аз
холи писараш пурсоя мешуд. Вокеан, аз он рУз баъд Султои
ба яке ал шогирдони аълохон табдил ёфт. Сару рУяш ва
либосхояш хам дигар шуданд. Дар хамин синф бачаи днгаре
мехонд, кн аз кангуртихо буду сари калони харбузамоипил
дошт. Аз хама шогирди танбал ва чиркин буд. РУэе асабп
шудаму як шаппотя ба сараш задам. Калааш чунон сахт буд.
кн чанд хафта дзетам дард кард. Бо вучуди ин. У ба дарехо
бстайсрП мсомал ва дарегурезя мекард. Дар нала рам аз 9
тракторчни хубе тарбня шудаиаш мумкин буд. Ногуфта
намонад. ки баъди он шаппотя хепюиаш ба сарам хучум хам
оварданд. Вахте ки вазыіятн бачаашонро фахмцдаид. дигар
чизе нагуфтаиду рафтанд. Яъне, май ба касбам чпддП
муноенбат менамудам. то ки июгнрдонам вакташовро бечо
сарф нанамоянд. Дар ин чода мактаби Асо Со дик таъсіір
гуэопгта буд. Аз ин чост, ки синфи май дар мактаби Киров
намунавЯ махсуб мегардид ва бисёре аз падару модарон
кУшиш мекарданд. ки фарзаидхояшонро ба синфи банда
иомнавис намоянд.

280
кисели ШАМСИДДИН

faBpC kji пештар аз вай ном бурдам, У чавоне буд
ятмкардан Института тнббп дар тахассуси касалии сил.
Чмд муддат ин чо тачрнба омухт ва 6аъд аз хатм вайро боз
ЦилликУл фпристонданд. Банда тахти наэоратя бевоситаи
1 и духтури чавон карор доштам. Вакте ки ба духтари
! кафкоэй пздивоч кардам. дУстнам бо Шаме и длин огоз
шрифт. Мавсуф аз мардуми Ванч буда. хонаводааш дар
нохшш Кумсангир зпндагп менамуд. Модараш Уро хеле
шон ба духтаре аз ватандорхояш хонадор намуда, сохибп
дѵхтарчае хам буд. Соли 1961 сардухтури бемористони сил
Попова Т. Н. ба нафака ба ром ал у ба таври хамеша
[ Точвкистонро тарк гуфт. Ба ивазаш духтури чавону
мутахасснси соха Шамсиддииро таъин карданд. Дар
пахраки ЧнлликУл ва ноҳия обру г и рифт, хама фа кат нсми
Шамсиддин Сайфидднновнчро ба забои меоварданд.
Духтарони зебову бешавхар аз атрофаш дур намевуданд.
иехостанд ба доми хеш афгонандаш. Ҳавлиеро хам барояш
доданд. Рузе завчаашро бо духтарчааш кУчонда овард.
Лухтарчааш чннгнламУю ширинрУяке буд. Бо як дндан кас
гумон мекард, кв сари Шамсиддииро кандаанду ба
духтарчааш часпондаанд. Ҳамсараш хам бонуи хушаидому
эебочехра ва монаиди худи Шамсиддин малламУй буд. Зани
хеле мадачн ва хушрафтор. Аз эшонзодахои Ванч буда,
шаробнУшнву маъракаороихои Шамсиддииро намепазируфт.
Амали гааахараш, ки шахен улфатп буду нишастхои
дастачамъші марлону заноиро мешісаидид, боиси мунокшиа
дар хонадон мегардид. Гохе, ки бо Шамсиддин танхо
мемондем, шикоят аз он мекард. ки модараш барон вай як
духтари нохондаву бефархангеро хамсар сохтааст. Акиун
п дар пзччфаи баланде карор дорад, дУстонашро дар хона
чамъ карда наметавошад ва занаш оихоро хушомадед
намегУяд. Яъне, дар дил орзУи завчаи ихтмсосманду
босаводро мепарварид. Маи тарафи заиашро мегирифтам

281
ва Г9С насихаташ мекардам, ки аз чунии хаисарн хѵшѵ/
яошукрй накунаду эхтиромашро ба чо о рад, ӯ т‘,'

<Худойназар, ту намефахмй. Чаро худат духтари кюмоч]
нагирифтй?». Ин холат он духтароне, ки дУстам медошіан^
такдир набудааст пеши рУям меомаданду хомуш мемоидам 1
Соли 1962 бонуе аз миллати украин барон кори духіуря
ба шифохонаи с или ЧилликУл омад. Он духтур хам акнуа;
Института тяббиро хатм карда, 6о роххат ин чо омала бух
Хамкории У бо сардухтур дар як мухит огоз гиршфтт
Шамсиддин вайро ба хар кучо мебурд. Май эхсос
менамудам, ки окибат ин бону боиси вайронии онла
Шамсиддин мешавад. Аз нн чост, ки акнун Шамсиддп
зуд-зуд завчаву духтарчаашро назди модарашу бародараш
Кумсангир мефиристонд. Нава как ба сардухтур мошшш
навъи «Шкода» дода буданд. ки он хамеша дар рохи байни
ЧилликУлу Кумсангир рафтуомад допгг. Табиист, ки дар
пабу дан и хамсараш он бонуро, ки исмаш Тамара буд. Щ
ихтиёри худ карор медод. Ин холатро дУстонаш Аъзамчон.
Девлох ва дигарон медиданду Шамснддинро насихат кардан*
мешуданд, ки хато хохад кард. Аммо Шамсиддин ба он
да рана мафтуни украиндухтар туда буд, ки гУшхояш ягон
насихатро намешуинданд.

Шамсиддин ба муносибати зодрУзаш маъракаи каноне
о рост. Раисов, сарму хосибон, мудирони анбор, сарду хтуроя
ва чанд тан аз дУстони чилликУлиаш бо хамсархошон
иштирок карданд. Опшазхо оварда буд. Шароб фаровон,
мусикй дар хаво, раксу бозИ чангро 6а осмон мехезонд.
Нишасти воней шуд. Шамсиддин дар хузури завчааш бо
Тамара ракси аврупой мекард. Ҳамкоронаш бошанл. аз ракси
сардухтурашон халоват бурда, “браво Шамсиддин
Сайфиддинович”- мегуфтанд. Ин таърнфхо рохбари чавонро
боз хам бо чуръат месохту худро дошта натавониста дар
шохидии мехмонон ба лабони Тамара бУсахо мезад. Табиист,
кн дар ни ракси ласта чамьй ману занчаам ширкат надоштем
балки дар гУинае ншпаста, пардону заноии мастро тамошо
мекардем. Он бегохя иуовиии ранен хукумати нохияи

282
Ко позобод Бахриддинов хам дар базм иштирок дошт. Ӯ
карда хушчехраву улфатй ва майзадас буд. Мехмони
хукумат мает шуду чашмаш ба завчаи Шамсиддин афтод ва
чошібн У харфе парронд. Ин холатро Шамсиддин ба
иушохида шрифту мехмонро хакорат дод. Бо хамин
наърака вайрои шуд. Бахриддинов аввалтар аз хама хонац
Шамсидинро тарк карданЯ шуд, ки Шамсиддин пасаш
баром ада, ба таъкиби У пардохт. Ману Аъзамчон ва дигарон
Шамсиддинро доштем ва нагузоштем, ки аз акиби мехмон
Колхозобод равад. Шароб корашро карда буд. Як-як
мехмонхоро гусел намудем. Шамсиддин дар хонааш бо
завчааш монд. Ман то як хиссаи pox рафтаму боз пас гаштам.
Андешидам, ки Шамсиддин ба сари завчааш кадом балоеро
наёрад. Пушти дарвоза расидам, ки аз даруни хона садои
завчааш бо гиряи дилхарошн духтарчааш, ки пюял се-чор-
сола буд, ба гущам расид. Ьадбахтоиа дарвозан берунро
занчнр карда буд. Ҳарчаид ки «Шамсиддин, Шамсиддин,
*ушо ин ман, Худойназар»- гуфтам, вай хамоно завчаашро
мушткорй дошт. Илочи дигар наёфтаму аз болои девор худро
рУйи хавля андохтам. Дарвозан мехмонхонаро саросемавор
купюда, дудаста Шамсиддинро ба огуш шрифтам. то ки
дастону пойхояшро дигар кор фармуда натавонад. Хона аз
дуди сигарету болиштхоро ба хамдигар задани Шамсиддину
хамсараш торикистон мснамуд. Дуларакаш дар як кунчи
хона нишаста буду мегирист ва аз модари бечорааш чаши
намеканд. Фахмидам, кн ин мунокиша дар заминай рашки
Шамсиддин ба эмали ночои Бахриддинов cap зада буд.
Завчааш ба ман мурочиат карда мегуфт: «Охи, ака шумо
шохид будед, ки ман гунохе надоштам. Он пнрхар худаш
ran партофт». Хайрият, Шамсиддин каме ором шуду гуфт:
«Сагера, хайрият омадй, вагарна ин муллодухтара зада
мекуштам». АфсУс, ки дар оила дилсардя пайло шуду рУзи
днгараш боз мошини «Шкода» завчаи Шамсиддинро бо
духтарчаи чингиламУяш чоииби Қумсаигнр бурд.

Шамсиддин чавоне буд, ки хамеша хунаш мечУшид, ба
зудя меранчид ва хатто бо харифаш даст ба гиребон мешуд.

283
АЙВИ JKD Чіш ши» Чмобв’ шароб fi. 1

Іацк п4ш. я*рвб— up белпа лета но ба
Гі — ■“ Р» Г Гарва —рифтам. Табвист' «*

«■ пр>фѵ—с in ftnpr—грп 6а итаёри мо мегпов

Бо&х ай» —ГЛ X— іо эоит НіхпШ меомалем.

Jap и— p—t іо лер барош авшастем. Аъзамчон
ffiaaoun. Оштх Гева. Демоі, Точной 6о вошвю
Цв— ране ч—бі Ч»і шТ-і pox веш гврвфтем Халате,'

6а ? айр аз шзн Точной насту ахает будем. Дезлоху Шаи- !
гцяя ва Лыагав сарн валом навзУе бахс меоростанд.
Мая хамеша аз муаохвдакорй нстнфода намуза,
хамрохонамро меомУхтаму рУзи дигараш, кв хушёр шуланд,

6а овов камбудвхоявювро пеши рУяшон меовардам. Ба
нушохида расид, кв харфхои Шамсиддин ва Девлох боло
мер афт ва охавгн тахдид 6а якдигарро мегирифт.
Мешувидам, кв Шамсиддин дар гУштин худро зУртар
медиду Девлох хам хамчунин Ҳарфхошон онхоро каноат
намекуконд, ки ба хамдигар часпиданд. Чангу хоки рох
кам буд, ки боз ин ду чанги болов мошинро хезонданд.
Лахзае нагузашт, ки Девлох Шамсиддинро бугй карда j
афтонд. Аъзамчону ман дидем, ки онхо шУхй не, балки
чанг доранд, чудошон сохтем. Аъзамчон гуфт: «Шарм
намедоред, ду марди зану кУдакдор бача барин чанг
мекунед». Аз дахони харду кафк мепариду хамоно якдигарро
маломат мекарданд. Дар хакикат, Шамсиддин ва Девлох
шахсони тунду тез буданд, ба эхеосот дода мешуданд. Яъне,
харду худро ЗУ ру тавоно меиіумурданд ва гУё касе онхоро
маглуб карда наметавоннст. Дар тану туш харду як вази
доштанд, аммо эхсос мешуд, ки дастонн Девлох кавитаранд.
Меандешидам, ки ин “чаноби" шароб ба чй корхо кодир
аст. Боз хамагй, ки 20-25 ва 30-сола будем боисн
тасаллобахшиамои мешуд, ки дар оянда ислох хохем шуд.
Баъд аз ин ходиса мушохида мекардам, ки Девлох аз
Шамсиддин сахт ранчида буд. Баъдхо, ки менишастем, онхо
бо эхтиёт ба якдигар муносибат менамуданд. Дар миёни мо
аз хама беш Аъзамчон чавони бафархангу ором ва дурандеш

284
. с ба овла за рУзгори хонаволагя хеле со ди к буд.
Ліічмш хам Софиябоиу зани чиддй маълум мешуд.
і Масалаа. У хеч вамехост, ки шавхараш аз мехмони дгр
холата бехѵшП хона бнёяд. Албатта. ни чунин маънй
32Л0ШТ, кн Аьзамчон дар о ила оэодй надошт, балки ин
і чихат боной мустахкамии онла мегардид. Аммо Шамсиддину
Девлох ва мая ба ин чихатн масъала камтар мутаваччех
мешу лен. Завчаи Девлох хеч гох чуръати шавхарашро танбех
задан намекард. Ҳамсари май хам дар ин чода аз оилаи
Девлох монданя надошт. Май худамро шох медидам ва
бештар худамро дУст медоштам. Бинобар ин нози зан барон
нан хеч кимате надошт. Агар норизоие дар чехраи завчаам
медидам: «Ту нашудй дигараш мешавад»,- мегуфтам. Шояд
ин камбудии май буд. Чавон ки будам, парвое надоштам.
Шамсиддин бошад, дар осчони хафтум рох мерафт.

Торафт шУхрати Шамсиддин афзошД месфт. Дар холатн
мастй сари чилави «Шкода» менишаст. РУзе духтараки
зебопайкаре аз Душанбе ба назди Шамсиддин омад. Ба чойи
9 но духтарро мехмон кардем. Бегохй Шамсиддин расид.
Дастархон оростем. Духтар чунон зебо буд, ки дар гулУяш
обро лила и мумкин буд. Ин гуиа духтари бадахшии зеборо
Хеч надида будам. Дар рУзгори чавонии Шамсиддин бонуи
нав пайдо шуд, ки Тамараро ба зинаи дуюм гузоигг. Хоиан
духтарак дар деҳа бадах шихои хочагни «Пахтакор» к а pop
донгг. Шамсиддин чунои ба он духтар ошик шуда буд, ки
соате бе вай наметавоиист. Шабе Шамсиддин хона омаду
хоҳиш кард, ки 6о У хонаи духтар равем. Дуст, кн буд, не
туфта натавонистам. Рафтем. Ду-се километр рох буд то
он деха. Ба деҳа даромада будем, ки сагхои чупонй ба
пешвозамон баромаданд. Манзили духтарро пайдо кардем.
Бубинед, ки ишк чй кудрате дорад, ки як сардухтур ва шахси
шшіохтаро нимашаб ба дехаи торику нообод мекашад, то
ки аз ишкаш лаззат бубарад. Духтари бадахшп дарвозаро ба
рРямон кушод. Модару падараш хуб пазироимон карданд.
Соате дар хонаи маъшукааш нишастему нимашаб боэ ро.хи
ЧилликУлро пеш гирифтем. Табиист, ки Тамара паст

285
вамеомад ва гУё он духтари нозанниро начедид ва

аз зери (шала Шамснддин медошту рох мерафт.

мш

мапаб кв херафтам, аз пешорУям Шамснддин бо ТІ
мебаронаданд масла ин ки зану ту гардида буданд 1
ибаркашхо аааахов рУзгорн Шамсиддннро 6а Кумса]
мерасонланл Аз ан чост, ки занн конунин ШамсіЛ
датар дар хавлвв чилликУлиаш вамедвдам.
мехУрдаму низе іуфта наметавонистам. Зеро Шамсиллвні
датар аз касоие набуд, ки 6а насихати дУстон зхтаёч зова*
бошад. Рафторхов чавонй Уро 6а чониби ишкварзихо капли
буд, то он вакт кв каноат хосил кунад. «Магар ишк шоп |
дорад?*,- мегуфтам дар ботин. Чавонй имкон иамедод, і
1 чавоби дуруст дарёбам. ДУстон низ дар хамил андсиві
буданд. Чаяд муддат миёии духтари бадахшй на украяй |
мубориэа вдома ёфту баъд ба фондам духтари украиня хаз |
гардяд.

ҲИКОЯТИ ОХИРИН АЗ ЧИЛЛИКӮЛ

Соли нави 1963-ро хам дар ЧилликУл пешвоз шрифтах 1
Чоряки нави хоннш огоз ёфт. РУзгори оилавй якнавоп |
пеш мерафт. Фотима рохраваку гаггзапак туда буд.Вактхоі
фарогат бо ? машгул мешу дам. харчанд ки хешро дар либосн
падарп чандои эхсос намекардам. Ширннин фарзаидро холо
хам дарк наменамудам.

Пагохие дар хонаи муаллимон нишаста, маътали зангв
ларомад будам, ки яке аз муовинхои директор, ки бонуе аз
кавми осетин буд, бандаро ба он маломат сохт, ки
омУэишгохро тамом кардаам, на институтро. Он рУз гапи
хардуямон гурехт, хол он ки хуб маълумот дошт, ки завчапм
аз