Табаддулоти Тоҷикистон: Иборат аз се китоб
A Coup in Tajikistan (3 vols.)

Transcription

Сафаралӣ КЕНҶАЕВ


Т АБАДДУЛОТИ
ТОҶИКИСТОН


Иборат аз се китоб
.(Китоби аввал)


Душанбе
«Фонди Кенчаев*
1993
БВК 63.3 (2іочкк)<


1


Кенчаев Сафаралй,


К-45 Табаддулоти Точнкистші: Иборпт аз се китоб КтеПц
ггнвал./муқар. АѴ. Фарзод/.— Душанбе; Фог.зм іѵ.-пч ;• в
!993.— 496 с.


Китоби Табаддулоти Точи;..нсіон бозгуйи ходися.чон бисер ;слки
(шематсуэн вавДачѵ миллатв точикод асі ғп нэ иазари cofmi: Рн.дц
Шурой Оли ба риштаи тасвир расида. Он пэрда аэ рӯйй дасисзСозлну
вобакоронн тахту чох*ох ва хомийнн он.чо. ни Ватзнре ба хѵчи (>;пі£т
давен orymra кардан д. бармеафчаняд- пя н.члзіи шикасти д;ан.:,*:»< с .,
вункро бар асоен да.іеіілн мѵъѵям; д онщяр нссо.ійд.


Кнтоб диетури муфадег? басни <-«йсзтмяд.-;;ор в а іаърихи арзвшч да-
лее і дар маъркфаги яудншпосші киллит.


СЛФЛРАЛП КЕН'ШВ


(на таджикском языке)


Муларрнр Муҳашшд Форюд
Муезхдех И. СсҳиЪпюар
Мухаррири техииьй И. Аҳме.иов
Мухаррири орпвт А!. Ташйеков


Ба иэібаа 20.07.93 супорида шуд. Ііа чопаш 30.09.93 см.зо шу-д. Фор-
мат» GOxftAs Когаэи Кч2 Гарьптурааш адабй. Чузън чоіши шавтй 28.83.
Чуэьи кашрьчо хкеобй .31. Адэдв пяшр 50 С00. Супорши.і f& 114-
Пархаш шгргномггш.


Фонди Кеи чае в, Душанбе, кучяи Піаикив. 84.


Комбинат полиграфии Ві.зорати маібуот ва ах бора Чумхѵоив Точиянг-от.
Душанбе, кӯчаи Айші, 126.


(g) Фон ди Кенчаев, 19ь*Ф


.
эхдо


Ба шаҳидони ростин, қаҳрамонони ватанпараст ва инсоч-
цои якрдву якқавли мардона, ки баҳри дифои давлати қону*
нии қумҳурии Тоцикистон ба хоби абад фурӯ рафтанд.
АЗ МУАЛЛИФ


Китоб номаи дод бар бедод аст, ки банда ҳаводиси қабо-
ҳатбору даҳшатзои дар ҷони хеш эҳсос кардаву паси cap наму-
даамро ба риштаи гуфтор баркашидам.


Албатта, андешарониҳои камина сухани охир ва хулосаи
қатъй нахоҳад буд, чунки воқеаҳои талхи ба зуҳур пайвасга,
ки даҳҳо ҳазор инсонро туъмаи маргу садҳо ҳазорро дар cap-
замини обоиамон беватан намуд, саҳлу содда нест.


Биноан паҳлуҳои ҷудогонаи табаддулоти воқени давлатй аз
дониби муҳакқиқони соҳаҳои мухталиф ковипгҳои амиқи илми-
ро тақозо менамояд, вале чун банда дар мар-кази ин ҳодиеаау
воқеаҳо қарор доштам, яқинан муҳаққиқинро зарур меояд, ки
пиромуни андешаҳои камина бархурде дошта бошанд. Аз ин
рӯ аз худой, бузург барои хонандаи соҳнбзавку самими а яде-
шаи рост, ба муҳақкиқини ин соҳа им он и комилу бахти бедор
в а гуфтор и р остро таманно дарам.

ПЕШГУФТОР


Китоби дар даст доштан Шумо лаҳзаи маргбори сарнавишту қиематсӯ-
8и як халқест, ки а дли олам тоҷикаш мехонанд, тоҷбарсару бостонй.


Пушида нест, таърихи ростини халқи тоҷик ба ҳазорсолаҳои пеш аз ми-
лод мерасад ва ҳамеша ин миллат-бо номи пуршарафи гузаштагони хеш
миёни оламиён фахр доранд. Ростй, ин мардум андар миёни тамоми қааму
қабилаҳои сукунатдсштаи Мовароуниаҳру Хуросон бо нлму фарҳвнгдӯстн,
меҳмоннавозиву олиҳимматй ва саховатпешагиву шуҷоатыандӣ аягѵштнамо-
янд.


Мардуми тоҷик андаруни қавмҳои иронинажод, ки дар ин сӯи Омуя зин-
дагй доранд, асосан мардуми деҳқонанду пешаваранд ва хӯшдору чонибдо-
ри фарҳанганд. Чун сухан аз таъркху фарҳанг меравад, моро ёди муаррихо-
не чуи Балъамиву Хондамир, Мирхонду Вассоф меояд. Агар аз фарҳанг-
дӯстиву сиёсатмадорй ва низоми давлатдорй сухан ба миён ояд, Вузургмеқ-
ру Балъамй, "Низомулмулку Қайковус, Ҳусайн Воизу Аҳмади Доннш ва Ьо-
боҷон Ғафуровро ҷоиз буда бошад, ки баршумурд.


Ва агар сухан аз завқу нишот ва лаззати сеҳри сухан равад, дар гах-
ти назм қарор доштани Одамушшуаро Рӯдакй ва наямбаропи он Фирдав-
сиву Анвариву Саъдиро кас мебинад.


Тоҷиконро мардумони олам оромтарин халк, захитарин қавм ва ҳаесос-
тарин миллат меҳисобанд, чунки то бад—ин рӯз аз чониби тоҷик нисбати
халқҳои ҳамҷивори ҳамсоя ҳатто хурдтарин ҳаракоти ночою кобихрадонае
ба вуқӯъ напайваста, дили қавмеро наёзурда. Биноан, тоҷик гузашта ба
гузаштагони хеш хирадро муқаддас медонанду шахси соҳибхирадро эҳти-
ром менамоянд. Аз ин рӯ, бузургтарин шуарои асили ин миллат андар си-
тоиши хираду дониш беҳтарин абёти хешро суруда, ки мардумонамон он-
ҳоро сина ба сина ҷовидона нигаҳ доранд.


Дониш андар дил чароғи равшан аст
В-ая ҳама бад бар тани ту ҷавшан аст.


Ҳеҷ ганҷе нест аз фарҳанг беҳ.


То тавонй рӯй бар ин ганч неҳ.


Вале бисёр ҷои таассуф аст, ки порае аз халқи орому осудаи самимо-
наи моро иддае мухолифинн тахту кулоҳхоҳ фирефта намуд. Сарварони дав-
лати қонуниямонро имкони кор надод.


Чуноне ки аз мӯқтавои китоб бар меояд, иллати асосии чунин икдоі\ш
номубораки мухолифин заминаҳои дохилимарзиву бурунмарзии хешро молик
аст, кй муаллиф ошкорову возеҳ ҳар лаҳзаи сурат пазируфтаии онҳоро дар
асоси ділоили раднопазнр мавридн баррасиву муҳокима қарор медиҳад. Аз
иц нигоҳ, китоб лаҳза ба лаҳза даст ба даст додани ду қутби мантидан
х?ухолиф-ҳизби демократ ва ҳизби наҳзати и слом, ҳамчунин созмонҳои Лаъ-
лй Бадахшону Растохезро дар роҳи ба амал пайвастани «табаддулоти дав-
латй бисёр амиқу ошкоро нишон медиҳад. Щояд чунин сурат гирифтани во-
кеа дар тамоми дунё ҳодисаи талхи нодиртарине бошад!


Ба ин маънӣ асар аввалин китоби нисбатан чамъбастии фочиаи талху
Пііігийи ба вуқӯъ пайвастаи табаддулоти давлатй дар Тоҷикистони хуфта-
бахт аст, кн дар ҳамон рӯзҳои сари қудрат будаии мухолифин эҷод шу-
дааст.


Муаллифи асар касест, ки дар атрофи номаш мухолифин ин ҳама шуру
шар ва ҳаёҳуву қиёмро ба роҳ андохт. Пас, саволи чаро ин тавр шуд? хо-
пзндаи воқеъбинро нороҳату безобита месозад.


Бале, муаллиф шахсияти тавонои риштаи ҳуқуқ аст, на сиесатмасои
«пролетарҳо» ва на пешвои «ашрофиюни» онҳо, Биноан, мӯҷиби камаршл-
кан намудани ӯ барон чанд тоифаи чоххоҳу манфиатчӯ зарурати аввалпн-
дараҷаро молик будааст.


8
Чаро мухолифин махз ба С. Кенчаев часпид? Бале, дар шахсияти ӯ мук*
тадиртарин* интелект ва маеьулиятшиностарнн чехраи команда и ҳокимияти
навро медчд. Ӯ дар як муддати кӯтох тавонист, ки аз коргузории колабіі
даст кашида, фаг-олияти Шӯрои Олиро мувофиқн талаботи қонун ба pox
андозад. Дар оғози озод гарди да ни нарх тавонист бо рох,и назорати амалй
таркишҳои ичткмоиро, ки емкой дошт дар бай ни донитчӯён ва гурӯххои
камбизоатн ахолй cap бвзанад, пешгирй намояд.


Би ноан, мухолкфин дар шахсияти ӯ лидери сиёсии мнллатро дида, ба
да рос афтод. Аз човиби дигар медонист, ки миённ дохйлк да рбориён бекас
аст.


Аз ни рӯ. дар чамъи тоифаи мухолифин зхли сиёсатмаоби дохилидзр-
борро рукнн асосии бадбини ин шахсият месазад, кн баршумурд. Чаро? Зе-
ро барон ин той фа Сафаралй Кенчаев одами «бегоиае* буд, ки аз молу саг
вату давлатк хафтодсолан хизи абаркудрати коммунист тандо билети леішчи
ва андешаву гоядои солями гуманистй насиба нам уд а, ба музди дастранчи
хеш каноат меварзид. Из кн рӯ, барои ин топфа чукин инсони аз бе рун во*
ряд гардида, ки кайхо иддае чоплусони саршиносаш мисли Михайлину К*>
стецский тавассути харакоти ҷасурокаву қадзма хақталошонаи ӯ адабашон-
ро дарёфтанд, чуй маводи таркандае менамуд, ки дар сари хокимият оу-
данйш хама гунз иқдоми ному бор аки игаонро пешгирй мекард.


Аз чониби дигар, тоифаи мафиозе, ки наъли харро ба кимати зар ба
бозор мезанад, обрези дасти мухолифин гардида, хаммаромии хешро дар
башараи талхвашонаи ншон пай до нам уд. Мӯчиби чуннн харакати ин той*
фа мисли рӯз равшан аст. Яъне то сари хокимият омадан С. Кенчаев, ки
тайн кариб як сол равен Кумитаи назорати конунхон Президента ҷумҳуриро
бар ӯхда дошт, чашми ҳаромхӯрону дузду муттаҳамонро тарсонида буд.
Муайян намуданн нскасиқои зиёд дар Сахши кооперация, ки садхо миллион
сӯмина ба иероф р афта ни боигарии чумхуриро муайяну хамзамон даххо
мяллионро ба хазикаи давлат ворид гардонид, гурӯхқои зиёди харомхурону
манфиатҷӯро нороҳат сохт. Гузашта аз нн, муайян намуданн нокисихои мав-
чудан пули арзй еярбории навокиси зикршуда буд, ки калӯши иддае аз^
мучримин пеши пояшон гузошта шуд. Биноан, дар сари хокимият капор
доштани С. Кенчаев бузургтарин хазф ва азимтарин еадд барои ахли сар-
В8т ва мафия буд.


Ба чамъи ин ду гурӯҳ иддае ашхоси косолимакли рзкетро низ ҳамроҳ
кардан чоиз аст, кн барои пул шуда тайёранд ба ҳар гука дасисаву кабо-
хат даст бизананд. Роста, барои ин тоифа чизи аз хама муқаддас пул аст.
Бяноан, касе кн ба кшон пули зиёд диҳад, ҷонибдораш бошанд ва дасти ӯ
болову шахен ғолиб ба шумор меравад. Дна ҳамин мароми нобихрадонаи
гурӯҳи рекэтро мухолифин тазонистанд, ки ба манфнати хеш сӯиистифода
намоянд.


Ба замми ин, иддае аиёиёни калованда, рӯзноманигорони сарватдӯсту
харнс ва дигар тоифаҳои нопойдору ноустуворро мухолифин тавонистлнд,
ки баҳри амалй гардндани нақшаҳои носавобонаи хеш, яъне дар табаддулэ-
ти давлатй нстифода баранд. Ба иазарам, сабаби аввалиндарачаи ба вуқӯь
пайвастани ин амри номуборакро пеш аз хама чашмгуруснагии тоифахои
зикршуда ба бор овард. Ҳодисаи бавукӯъ пайвастаи талх собит менамояд:
чомеае, ки аз нигохи иқтисодй ва маънавиву фархакгй ко мил нагардида, гу-
зхшта аз ин, худшиносии милли дар замири шахрвандони он амалан мавчуд
набошад, ба мачрои дилхохи тархи бофтаву сохтзи ин ва ё он гурӯҳе во-
рид гардидаву гелиданаш ба осонй даст мед од а аст.


Чунон ки мебкнем, китоб аз дидгохи касе сурат мегирад, ки тамоми
ҳодисаву воқеаҳои талхи бз зуҳур пайваставу сипарй гардидаро дар чони
хеш эқсос намуд. Аз миённ гирдбоди хаводиси нангини миллат имон ба са-
ломат бурда, чун нохудои корозмудаву дурандеше бар сари чилави киштии
вачоти халкамон иишаста, онро ба со хи ли му род расонидааст. Хар шаҳрван-


9
ди соҳкбҳушя имондор сахмя ӯро дар кагъи чанги бародаркуш мясли рӯзя
равшан дидааст.


Ии шахе кист? Чаро ин ҳама хаёҳуву даву ғедҳоа гӯшношунидро мухо-
ляфин .бахрн аз сари кудрат дур намуданаш ба ^ард дод?


Бале, ӯ мардест панчохсола, ки айёми ҷавониро ба ниёзмандиҳои зиёде
чуя муздурнву мардикорй сипарн кард, ҳамззМон Донишгоҳро бо диплома
аъло хатм намуд ві соли 1980 дар риштаи ҳукук еюмзадн или гардндаву
кори докторияшро низ дар ҳамин ихтнеос поён додаает.


Қуқуқшиносии ӯ зим ни талаби ҳаким Низомй:


Мебош фақеҳи ҳикматомӯз
Ammo на фақеҳи ҳиллатомӯз


ба роҳ монда шудааст.


Бйноан, ӯ инсонест, ки аз миёни мардуми қатории ранҷбар рӯида, заҳ-
мату меҳнати деҳқону коргари оддиро хеле хуб эҳсос намуда, зеро аз айё-
мй ҷавонй дар миёни деҳқонзодаҳо тарбият ёфта, ба тамоми қасбу кори
деҳқонӣ: шудгору дарав, хирманкӯбиву бодкунӣ, хиштрезиву деворзанй ши-
носоии амиқе дорад.


Ӯ додситон аст, аксари умрашро сарфи йн пеша намуд, ғаму андӯқи
чоыеаро бар дӯш гирифта, рӯзгоре ба олами ҷиноят даст ба гиребон аст.
Бесабаб пест, ки аксари шаҳрвандони ҷумҳурй ӯро «Комиссар Катани»_ ла-
каб додаанд. Дар замири ин тахаллус мардум чун рамзи ихлосу боварй ба
ӯ, кй додситони матннирода, ростниҳод ва хомии конунҳои давлат ва ҳуқу-
ки мардум мебошад, эътиқод бастаанд. Албатта ин гуна сурат гирифт №и
кор бесабаб нест„ Ба назари мо, се хиелати ӯро аз қабили мукаддас дояир-
тани Қонун ва бечуну чаро ичроиши он, сониян шикастанафсиву чашмсерй
дар тамоми қолатҳо ва сеюм, ҳаққи ҷомеаро аз ҳаққи хеш бэдіанд доние-
тану зимни ба амал пайвастанш хоҳишҳои мардум камари химмат бастан,
дар ин роҳ баршумурдан лозим %еояд.


Ӯ дар касби хеш сохибмактаб аст. Саҳми ӯ дар рушди мақомоти дод-
ситонии чумҳурӣ ва собиқ шӯравӣ, хи солҳон 1970—1980 мумтозтарнн
юрист шинохта'шуда, бо Opдени Дӯстии ҳалкхо, медали барои меҳнати шо-
ён ва Ифтихорномаҳо сарфароз гардндааст, далелн хамин даъвост.


Ӯ дар интихоби шогирдон, пазируфтани ҳамкорон ва чо ба чо намуда-
яи кадрҳо ба лаёқату истеъдод, меҳнатдӯстиву ростқавлй ва покиву ҳалэл-
корй эътиқодманд буда, чуиин талаботро ба диди фаросатн нѳтакрори хеш
мавриди санчиш қарор медяҳад.


Ӯ олим аст хело еермаҳсул. То имрӯз 12 китоб, аз ҷумла 7 моногра-
фия: «Ҳар мактуберо соҳибё ҳаст» (ба забони тоҷикй) Душанбе, сИрфэн>,
1978, «Анализ районным городским прокурорам правонарушении непреступ-
ного характера (ба забони руей) Харков, 1981, «Аз хусуси кор бо макт/б-
хои мехнаткашвн» Душанбе, «Йрфон», 1982, «Қонун, ҳуқуқ ва инсон», «Ду-
шанбе, «Ирфон», 1984, «Ҳамоҳангии кори прокурора нақлиёт дар хусуси пе-
то дш а вин вагону сицернҳо» (руей) Душанбе, 1988, «Делои ҷиноятии 10 895»
(тоҷикй) Душанбе, «Маориф», 1989, «Ҷиноятнома» (тоҷикй), Душанбе, «Мао-
риф», 1993; 53 очерку мақолаҳои илмй-публицисти дар шахрҳои Душанбе,
Москва ва Харков ба табъ расонидааст.


Чу нон кн аз номгӯи монографияҳояш бармеояд, кигобҳои ӯро на танҳо
дар Тоҷикистон, балки дар дигар чумхуриҳо мисли Украина, чун васоити
таълимй мавриди мутолиаву истифода қарор додаанд. Бадин маънй назяри
олимии С. Кенҷаев кайҳост берун аз остони ҷумҳуриамон доман паҳн наму-
дааст.


Едовар бояд шуд. ки нақшӯ чеҳраи одимонаи ӯ дар риштаи ҳуқуқ ба-
со мароқовар ва муассир аст. Биноан, силсилаи монографияҳои ӯ шахсияти
воломақоми илми ҳуқукшиносӣ будани муаллифро кайхѳет, ки миёни аҳли
илм собнт намуд а аст.


10
Мутахассисони соқаи қукуқ ӯро чун хукукшиноси комил ба дарк гириф-
таву нисбати осораш бахои мусйати сазовор додаанд.


Гузашта аз нн, шӯҳрату азамати ӯ дар Тоҷикистон тавассути очерку ма-
колаҳо ва китобхон илмяву публидистияш ба амал пайвастааст.


Очеркҳои «Мӯй дар хамир», Садоц Шарқ № Ю. 1988, «Мардон»-и чора-
созу шохидонк дурӯя», Садои Шарк Mb 9. 1989, «Каҷқаламй дар сабхи ҳа-
қикат» Садои шарк, Ма 8 1989 ва китоби «Сӯзи дил», Душанбе 1991 аз
ҷумлаи асарҳои илмй-пувлицистии муаллифанд, ки ӯро на танҳо олими со-
хли ҳуқуқ, балки нависандаи соҳибзавку нозукхаёл ва каламкаши ҳассос,
фаросатманд андар миёни доме а муаррифй нямудаанд. Воқеъбинӣ в а ҳақи-
* хатнигории муаллиф пайваста меҳри ӯро дар дилу дидан оммаҳои васеъ
ҷойгир намуд. Аз ии рӯ, очерки «Мӯй дар хамир», аввалин асари ошкорку*
нандаи олами ботинин қабоҳатзову шеванпарвари Костецкий М. С. барин
чоплусони нн соҳаи мукаддасро ошкоро нишон дод. Шояд ба аввалин Оор
ҳамон шумораи мачаллаи «Садои Шарқ»-ро аксари шаҳрваидони чумҳурй
ва хоса кормандони илми хуқуқ аз дуконҳову киоекҳо кофту ков иамуда-
анд. Ҳатто кор ба дарачае расид, ки очерки номбурдаро ашхосн а.лохида
барон хеш маблағ сарф намуда, ба забони руеӣ баргэрдон менамуданд,
Фильмбардорон аз рӯи ©я фильм бардоштанд. Чуно-н т аз ахборн телеви-
зиони тоҷик хабар доданд, ин фильмро Шабакаи Телевизионии Осташшнои
Руссия ба мабяағн 40 миллион рубл харида дар рӯзҳои каздик ба пахш
намуданаш иқдом гирифтааст.


Чунон ки мебннем, муаллиф дар ни соха, яъне дар навиштану ба табъ
расонидани аҷоди бадеию публицист® шахсн навкору тозаворид андаруни
аҳли қалам набуда, балки чикидаҳои хомаи ӯ далели шоеъ бар онанд, кв
ин шахс илҳоми худододи навиеандагй ва завқн саршори табиии модарзодй
дорад.


Биноан, ҳамҳамаву дабдабаи мунофиқин, ки аз чопи «Овоза ва хаки-
дат» (ногуфта намонад, зиёда аз як сол аст рӯзномаи «Тоҷикистон» ба ин-
тишори порае аз ин китоб пардохта, ки зиёда аз сад еахифаашро фаро ме-
гнрад), дар кунчн вайронаҳову таҳхонаҳо ва горҳову камари кӯҳҳо маскаи
гузида, ба муаллифи қақиқй будани С. Кенҷаев йзҳори шак намудаанд. ду-
рӯғашон бефурӯғ аст. Ин ангезахои шайтонии ишон бори дигар қанотафшон-
данашон парвози мурғи хонагиро монад. Давву ғеҷашон то остонаи коҳдон
фосилае беш надорад .


Чи чора, худо дар чояи нобакори ин тоифаи аоғҳои бадмур, ки мухолифин
унвонашон мебарем, ба ҷои раҳмон шайтону ба ҷои фаришта деви хабиси
кинхоҳро андаруни колбадн валангори қалъаи баданашон ворид сохтааст.
Ин тоифа ором намудани деви хабиси хохишҳои шайтонии хешро дар ҷаягу
побудиҳо ва бардам задану барбод доданн дастовардҳои аромонаву осудонаи
ватани хуфтабахтамон дидаавд.


Ин тударо метавон муште аз яамъи тоифаи маҳалгарои тоҷик маҳсуб
донист, ки аз моҳияхи миллат ва шукӯху шаҳоматн он бенасиб буда, кӯрди-
ливу торикимонй ва яъсу навмедиро сармашқи хеш намуда, ватани азиза-
монро тиккаву порра сохтанд!


Ӯ инсонест башардӯст» чомеапараст. Дар замири дилаш тамоми халқ-
қову миллатҳо ягонаву воҳиданд. Истеъдодхову меҳнатқаринҳоро дӯст ме-
дораду поси эҳтиром менамояд. Ба. хусус аҳли илму фархангро шоиставу,
гиромй медорад ва заҳмати ишонро мукаддас меҳиосбад, зеро ба пиндори
салими ӯ иқболу саодат ва шукӯҳу шаҳомати давлату миллат дар касби
ростандешонаи аҳли сухан нуҳуфта мебошад.


Дар дӯстй ва одаму одамгарй ҳамто надорад. Дасткушоду харроч аст.
Шояд ҳамин дасткушодаву дилсофияш бошад, кн инсонҳои гуногумазҳабу
мухталифмиллат ӯро гиромй медоранд. Хуллас, густариши пайвандқои дӯс-
т»ро ба қимати чон харндор аст, аеро:


11
Гуфт назди ман чавонмард он бузад.


Камтарин кораш фидои чон бувад.


Ба қадри ахли меҳнату зақмат мерасад, чунки худ аз миёни тӯдада?!
аҳли заҳмат рӯида, азобу машаққат ва ногувориҳову ниёзмандиҳои ононро
ба чашми cap дидаву дар ҷони хеш эҳсос намудааст.


У касест, ки дар сиёсат мӯйро аз хамир ҷудо менамояд. Шояд ҳамин
гуиа истеъдоди фитрии чомеадориаш буда, ки дар душвортарин лаҳзяҳо
ҳайати намояндагони мардум бо муштзӯрии мухолифин нигох накарда, се
дафъа дар райъгирии пинҳонй ба ҷонибаш озоз доданд. Ба назарам, ин ҳо
Диса дар сатҳи дунё то бад-ин рӯз воқеаест бисёр муассиру такрорнопазлр.
Дар ин маврид низ фаросати сиёатмадорй ва нерӯи акли ҷомеаиисандй Са
у даст дод, то ҳар дафъа ғолиб бошад. Мухолифин яқинан ба хулоеае
омаданд, ки дар буданаш ӯро ҳеҷ имкон надорад, ки аз чой ҷунбонид, бв-
коан даст ба дуздии намояндагони мардум заданду куштору ғорат ва §
қаллобонаву фиребгарона дар ғайбаш ӯро сабукдӯш на-мудаанд, ки аз ко-
пун фарсаххо дур ин ҳоднсаи табоҳ ба амал пайзаст.


Ин марди тавоно даст ба тасвири ҳодисаҳои рухдода зад. Инак, асаре
дар се муҷаллад таҳти унвони «табаддулоти Точикистон» ба вуҷуд омад.
Муҳтавои ёддошту хотираҳои С. Кенҷаев «табаддулоти Точикистон» боз-
гӯйи табаддулоти давлатӣ дар асоси далелу саиади боэътимод буда, чачд
андешаи судмандеро пеш меорад:


Аввалан, муаллифи китоб дядахову шунидахо ва дар чони хеш эҳсос
намудани ҳодисаву вокеаҳои рухдодаро мавридн таҳлил карор дода, тарзу
усули ворастагӣ аз ин гирдоби балоро мантиқан ҷустуҷӯ менамояд ва та~
моми пешниҳодҳои саривақтии часуронаи ӯ, ки дар ҳузури шоҳидони ^зчёд
гузошта шуда, аксаран аз чониби Президенту сарвазир чонибдорй наёфта-
анд, боиси барҳам задани ҳукумати қонунй шуданд. Дар ин Штрид такрор
ба такрор ба далелҳои боэътимод мурочиат намудани муаллиф асарашро
мароқовар ва саҳеҳ мегардонад.


Сониян, муаллиф фалаҷии аркони асосии давлатро мӯҷибн шикасти дав-
лати конунӣ дар ҷумҳуриямон мешуморад. Биноан, асар ҳуччати муқимест
барои сарварони ояндаи Точикистон ва дигар давлатҳои хамҷавору ҳам-
мазҳабамон...


Сеюм, далелхои овардаи муаллиф чунон мантиқан устуворанд, ки аз
рӯи онҳо ашхоси мучримро кормандони хифзи ҳуқуқ, ба осонӣ муайян ме-
намоянд.


Чаҳорум, муаллиф ба зуҳур пайвастани табаддулоти давлатиро зина ба
зина аз чониби аҳзобу созмонҳои «сиёсие, ки асосан дурнамои назарашои
мухолифи ҳам карор дошта, дар айни вақт баҳри аз миён бурдашг даала-
ти қонунй даст ба даст дода, зимни дасисаҳову қабоҳатҳо тарзи тоза-
тарини табаддулот, яъне Президентро ҳамчун никоб барои ба ҳадафи ни-
хоии хеш расидан нигоҳ дошта, дастгоҳу ваколат ва имкониятҳои ӯро аз
миён бардоштаанд, муфассал таҳлил менамояд. Аз ин нигоҳ асар ҳуҷҷати
сиёсии таърихи лаҳзаҳои ногувори Чумҳурии Точикистон буда, равнақу ну-
мӯи «навдавлатон» (оппозисия) ва нобарориҳои давлати қонуниро дар тар-
сӯиву лавандй ва фориғболии роҳбарияти асосии он мебинад.


Панҷум, асар дастури шоистаи давлатдорист, ки мавҷудияти мустадка-
мии онро муаллиф дар ваҳдати ногусастании се аркон: Шӯрои Олӣ, Шӯрои
Вазирон ва Дастгоҳи Президент мебинад.


Охир, сабку услубн китоб хоси муаллиф аст. Ӯ дар тарзи нигориш оохи
саҳеҳу солтдабаёниро пеш гирифтааст, ки ба оммаҳои зиёди хонаидагон даст-
рас мебошад.


МУҲАММАД ФАРЗОД,
профессор, доктора илми филологй


12
оғоз


Умр ба хушнудии дилҳо гузор.


То зи ту хушнуд бувад кирдугор.


Ҳаркй ба некй амал оғоз кард,


Некии ӯ рӯй бад-ӯ боз кард.


Инак, муборизаву знддиятҳо, беадолатию муносибати нота-
вонбинсшаи шӯъбаи идеологии Кумитаи Марказии Ҳизби Ком-
мунист и Тоҷикистон таҳти сарварки котиби дуюми КМ ХД То-
ҷикистон Г. Веселков нисбати камина, ки гӯё аъзои ҳаракати
«Растохез»-у ақидаҳои экстремистй дошта бошам, паси cap гар-
дид.


Ҳақиқат бар беадолати ғолиб омад, ба боварии интихобку-
нандагони ҳавзаи интихоботии рақами 63 Ҷӯйбодоми ноҳияи
Ленин сазовор шуда, аз миёни се номзад бо аксари озозҳо де-
путати халқи Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шудам. Ба арсаи
сиёсат қадам гузоштам. Сари бедардамро пур аз ғаму ташвиш
намудам, чаро ки дар ҷони покам умеди ягона ҳимояи ҳаққу.
ҳуқуқи мардуми меҳнаткаш ва барқарории адлу инсоф асту
бас.


Ростй, аз таърихи башарият хуб медонам, табиатан сиёсат
чизест номардона ва гоҳо нопок, ки дар умқаш дӯстню ростқаз-
лию покию якзабонй мнвҷуд нест, вале чй чора, ба хотири он
ки заррае бошад ҳам ба халқам нафъ расонда та вонам, кадам
андар ин майдон задам, ки задам. Зарур медонам барои сиё-
сатмаобон калимаи сиёсатро шарҳ диҳам. Шояд ба ғазаби кин-
хоҳии модарзодиашон, ки нисбати банда камари номардона
баста, борҳо чораҳои сахт нангини тирборонашонро бароям
арзонй доштанд, онро бихонанду лаҳзае ба кори хайр, ба ман-
фиати мардум кӯшиш намоянд. Омин!


Сиёсат калимаи арабист, ки маънояш идораи дав лат, ба
даст овардани мамлакат, нигоҳ доштан ва истифодаи ҳоки-
мият аст. Пас, вазнфаи рохбари сиесй аз ҳалли масъалаҳои
зерин иборат аст:


АВВАЛ, гузор и ши масъалаҳои муҳим. Равшан ва муайян
намудани масъалаҳои имрӯзу фардо, ки бояд дар фосилаи
муқаррари в акт бо риояи қонунҳои дохилшо хориҷии аҳли ба-
шар халлу фасли хешро ёбанд;




СОНЙ, ба вуҷуд овардани метод, воеита, шаклҳои фаъо-
лияти ҷамъиятӣ ва ташкилотҳое, ки бо ёрии онҳо вазифаҳо^и
ба миён гузошташуда ба осонӣ ҳаллу фасли хешро дармеё-
банд.


. СЕЮМ, интихоб ва ҷобаҷогузории кадрҳо аз рӯи приним-
ай қобилият, истеъдод ва маҳорат, ки ин нишонаҳо ба дарк
намудану иҷрои вазифаҳои гузошташуда вогузор мегарданд.


ЧОРУМ, мустаҳкам намудани аркони давлат, муқаддасии
қонун, иитизоми катъй дар тамоми соҳаҳои давлатдорӣ, кафо-
лати истифодаи амалии ҳуқуку озодии шаҳрвандон қатъи на-
зар аз миллат, мансубияти нажод, маълумот, мазҳаб, маҳал
ва ғайра.


Масъалаҳои номбаршуда фишанги асосии давлатдорианд,
бидуни онҳо кор пеш намераваду муваффақият ҳам ба даст
намеояд. Иҷро шудани ин фишангҳо ба валвалаву ҳамҳама,
гардиҳамойиҳову террорҳо ва фаҳшгӯиҳову дурӯғбофиҳо бэ
даст намеоянд.


Барон сиёсатмадорони норафтароҳи камфарҳангу бехнрад,
яъне сиёсатмаобон иҷро намудани чунин вазифаҳо кори саҳ-
лу осон нест ва аксари онҳоро ҳаёту зиндагй маҷбур месозад,
ки баҳри пинҳон доштани костагиҳову камбудиҳои хизматӣ
ва дар сари қудрат мондани хеш дурӯғ гӯядд, дурӯяву баьзан
рӯсиёқ бошанд, якеро ба дигаре гоҳо ҷанг андохтг^ худ нақши
тамошобинро бозанд, манфиатҳои ночизи худро бо дасти ди-
гарон ҳал намоянду аз вазифаю манеаб бахра бардоранд. Бо
итминон мегӯям, ки чукин ашхос ба дили мардуми меҳнатӣ
роҳ намеёбанд, балки агар иҷборй ишонро ёд кунанд ҳам,
ҷуз ёди нафратбори заҳҳоконаву аҳриманона чизи дигаре
нахоҳад буд.


Азбаски иддаи зиёди «роҳбарон» дар кӯраи сиёсат напух-
та, зинаҳои мӯътамади онро тай накарда, фаросату хнради
казоии сарварй надошта, дурандеш ҳам набуданд, ба чунин
иллатҳо аз ӯхдаи идораи давлат баромада натавонистанд.


Воқеан, он чизеро, ки ҳеҷ гоҳ эътирофаш намекардаму са-
ри гурез аз он доштам, бо амри худо гирифтораш гардидам,
ки акнун дар андаруни par ба раги ҷонам маъво дорад.


Чун дигар вакилони мардумии Тоҷикистон дар ҷаласаҳол
Шӯрои Олй ширкат меварзидам, расман ба ягон гурӯҳе ҳам-
роҳ нагардида, вазифаи депутатиро адо мекардам. Аз рӯй
ақлу фаҳмишам нисбати масъалаҳое, ки мавриди баррасии
иҷлосияҳо қарор мегирифтанд, фикру ақидаамро ошкоро, бе
тареу ҳарос иброз месохтам, камбудиву норасоии курсиниши-
нонро фошофош мегуфтам, барои қабули қонунҳои солим, ҳи-
мояи ҳуқуқу манфиатҳои мардуми оддӣ пайваста нерӯи ақлу
имонамро ба харҷ медодам.


14
Иддаи депутатҳои Шӯрои Олй ва роҳбарияти ҳамонвақ*
таи ҷумҳурй, ки ҳоло ҳам зери тарҳи кашидаи солҳои пешкн,
акйқтараш, солхои рукуду карахтй амал доштанд, одатан
фикру ақидаи бандаро дар бисёр мавридҳо нодуруст маъни-
дод менамуданд ва ба гарда ни мал ҳар гуна гапҳои носавоб*
ро бор карда, мегуфтанд: «Сафаралӣ Кекҷаев ба ростй узви
«Растохез» ё аъзои ҳизби демократ», ҳол он ки аз соли 1968
то ба қувваи конун даромадани фармони Президенти ҷумхурӣ
Қаҳҳор Маҳкамов оиди боздоштани ҳизбият дар органҳои
маъмурй узви Ҳизби Коммунист будам, ки ба ақидаам то ба
имрӯз содиқам. Вале андешаҳои зиёди демократӣ доштаму
дорам, ,ки кулли онҳо танҳо барои беҳбудй ва таъмини адола-
ту барСбарҳуқуқии инсон равона карда шудаанд. Вале роҳ*
барияти КМ ҲК Тоҷикистон бо сабабҳок то кунун б а роям
номаълум аз ман хавфе доштанд, боре ҳам ҳуқуку манфиат-
ҳоямро ҳимоя накарда, баръакс онро поймол карданд.


Як теъдод роҳбарони кумитаи Ҳизби Коммунисти шаҳри
Душанбе, ҚМ ҲК Тоҷикистон дар симоям шахси номатлубро
дида, борҳо нисбатам санҷишҳои ошкору ниҳонӣ ба роҳ ан-
дохтанд, аз зери нохун чирк кофтанд, вале шукри худо, дар
шахсиятам зарраи гуноҳе пайдо нанамуданд, зеро дар тамоми
давраи иҷрои вазифаву зиндагиам дар масири рост қадам
мондаву талаботи қонунро муқаддас дониста, гоме ноҷо>ву но-
савоб нагузоштаам.


Ҳатто боре собиқ котиби аввали КМ ҲК Тоҷикистон, на-
хустин Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Каҳҳор Махкамоѣ
ба воситаи Холму род Шарифов маро ба утоқи кориаш даъ>
ват намуд. Дар рафти сӯҳбат он кас бисёр ҳам зираконаю
оромона аз ман пуреон шуд:


— Сафаралӣ КенчаеіВ, мегӯянд, ки Шумо ҳам аъзои «Рас-
тохез» шудаед?!


— Чй хел аъзои «Растохез»,— дар ҳайрат афтода, ба сӯяш
нигаристам.


Қаҳҳор Маҳкамов дар он лаҳза ба сӯям писхандомезона
нигаристу' қалами дасташро рӯи миз бозй доронда, суханашро
идома дод:


— Ҳаракати мардумии «Ростахез»-дия.


Ман низ дар навбати худ бо заҳрханда гуфтам:


— Мӯхтарам Қаҳҳор Маҳкамов, на ход Шумо ба он бовар
кунед, ки ман ба ҳаракати мардумии «Растохез», ки дар он
Тоҳир Абдуҷабборов барин шахси «бенамоз» раису Мирбобо
Миррақимов, ки азрақии чашмаш аз ботини қабоҳатзояш гу-
воҳй медиҳад, чонишинаш бошад, аъзо бошам?! Охир, банда
токати Дидори чунин башараҳои талхавашонаро ростй, надо-
рам. Агар ҷамъият ё ҳаракате ташкил медодагй бощам, қабл


П
аз хама раиси о.н худам мешавам. Вале ҳоло дар ин маънй
хурдтарин андешаро дар хеш роҳ надодаам. Хо-Ҳишмандам,
Шума тахминй, бе таҳлили дақиқу амиқ ва бе далелҳои кофй
ба суханҳоӣ бофтаю сохтаи хабаркашону суханфурӯшон бо-
вар накунед. Дӯстонро ба худ душман наеозсд. Чуноне ки
Саъдӣ гуфтааст:


Сухандони парварда пири куҳан
Бияндешад, ои гаҳ бигӯяд сухан.


Ҳеҷ гоҳ бо онҳо ҳамақида набудам ва шарофатмаидона ме-
гӯям, ки нахоҳам буд. Бо ҳамин сӯҳбати онрӯзаи мо поён ёфт.


Вале аз миён ду ё се моҳ гузашту боз Қаҳҳор Маҳкамов
маро наздашон хонданд. Ҳангоми сӯҳбат нисбати таъсиси ҳиз-
би наҳзати ислом ақидаи бандаро пурсон шуданд. Ба ан кас
гуфтам: «Таъсиси ҳизби наҳзати ислом дар ҷумҳурии мо ҳеҷ
зарурате надорад ва ин ғайриқонунй мебошад, чунки аз рӯи
Қонуни А соси и ҷумҳурй «дин аз давлат, мактаб аз дин ҷудо
мебошад». Бинобар ин, дин ҳукуқи ба сиёсати давлат шарик
шуданро надорад.


Бо хоҳиши Қаҳҳор Маҳкамов ҷиҳати қонунии ин масъала-
ро бо далелҳо дар 6 саҳифа иншо намуда, ба дасташон бурда
супурдам. Ин ҳуҷҷати қонуние буд, ки баъди мутолиаи Бар-
нома ва Оинномаи ҳизби наҳзати ислом, таҳлилу таҳқиқ ва
омӯзиш дар асоси талаботи қонун онро иншо карда будам
Ба ростй, ҳамон рӯз баъди мутолиаи Барномаю Оинномаи ин
ҳизб эҳсос карда будам, ки он мақсадҳои таҳтонии нощже
дорад ва бо гузашти чанд моҳ, ҳатто ба сол накашида, ош-
коро гардид.


Баъди ин вохӯриҳо боз чандин маротибаи дигар Қаҳҳор
Маҳкамов маро наздаш даъват намуда, оиди масъалаҳои ба
миён омада, вобаста ба ҳуқуқу қонун сӯҳбат орост. Сипас, рӯ-
зе маро даъват намуда, ба вазифаи Мушовири давлатии наз-
ди Президент оиди назорати қонун, фармонҳои Президенти
ҷумҳурй, актҳои Девони. Вазирон ва ҳамонҳангии муборизаи
зидди ҷинояткорӣ таъин намуд. Сипае, бо 13 нафар коргар бо
фишори оппозиция, ки гӯё президент ҳуқуқи таъсиси чунии
аппаратро надорад, онро ба Кумитаи назорати назди Прези-
дент табдил дод.


Дар муддати бисёр кӯтоҳ Кумитаи назоратй дар шаҳру но-
ҳияҳои ҷумҳурй санҷишҳои зиёде гузаронд, камбудию нуқсон-
ҳои нобахшидании зиёдеро дар қонуншиканй, мардумфиребй,
дуздию ғоратгарй, мафияи дохилй ва хориҷии бо ҷумҳурии
мо алоқаманд буда ошкор сохт. Садҳо миллион сӯмн ғорат-
шударо пайдо намуд, ҳамзамон даҳҳо миллионро ба буҷаи
давлат барқарор намуда, мансабдорони каллобу ноинсофро


16
аз кур си и и мансаб маҳрум сохт, теша ба решай м*фия зад.
Ин амалиёти Кумитаи назоратии назди Президента ҷумҳурӣ
ба бисёр курсинишинони зинаҳои боло, ки забои бает а и ма-
фияи дох и л ию хоричн буда, алоқаи ногусасташш мол иву ҷо-
нй доштанд, хуш наомад. Ин гуна кор аз чумла ба роҳба-
рияти ҳамоивақтаи ҷумҳурй маъқул наафтод, чунки ишон низ
чандон пок набуданд.


Роеташ, аксари роҳбарияти ҳамоивақтаи ҷумхурӣ: вази-
‘рон, раисон сардор ё худ аъзои ягон кооператив, корхонаи
хурд, маркази тиҷоратй, ассоциация, биржа, корпорация, кор-
хонаҳои муштарак бо давлатҳои хориҷӣ ба ҳисоб мерафтанд.
Онҳо бо ҳар роҳу восита аз манезбҳои хещ сӯйистеъмбл на~
муда, ба хотири он, ки фардо аз ин шаҳд ком ширин намоянд,
аз ҳисоби молу мулки давлат барои даҳ шуда, сад медоданд.
Ҳамаи инро роҳбарон пеш ҳам медонистанд ва хуб дарк кар-
да буданд, ки дар Ҷумҳурй чун дигар ҷумҳуриҳои собиқ Шӯ-
равӣ ҷунбише амал дорад ва он боиси хонахаробии мардум
мегардад. Вале онҳо и,н ҳамаро дида, худро ба нодонӣ ва но-
дида гирифтани ҳаводис мезаданд, зеро тамаъкор буда, хеш-
танро ба тамаъ фурӯ мебурданд. Охир, шоир дар мазаммати
тамаъ фармудааст:


Тамаъ дар ҳарчи бастӣ пой бастй,


Чу даст аз чумла шустй, рав, ки расти.


Кумитаи назорати назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикис-4*
тон, ки он вақт банда сарвариашро ба ӯхда доштам, фаъо-
лияти якчанд корхонаву ташкилотҳоро нисбати ташкили фон-
ди арз (валюта) дар зарфи се соли охир (1989—1991) таф-
тиш намуд. Он вақт дар Ҷумҳурй 59 муаосисаю корхона ва
ҳоҷагиҳо бо пули арзй сару кор дошт. Маълум гардид, ки ак-
сар в акт муомилоти арз дар ҷумҳурӣ бо иштироку миёнара-
вии иттиҳодияю фирмаҳои хориҷй ба амал бароварда мешуда-
аст. Азбаски фаъолияти корчаллонҳои хориҷию ҷумҳурии мо
дар як поя нест, аксари маврид худфиребдиҳй ва даст ба ки-
саи давлату ҷамъият задали корчаллону миёнараеон ва ман-
саб дор он и мо аён мегардид. Тафтиш собит намуд, ки заводи
равғани шаҳри Қӯрғонтеппа ба маблағи 1311 ҳазор пули хо-
риҷии категорияи якум қарздор аст. Як миллиони ин пули
арзӣ аз иттиҳодияи пахтатозакунии Қӯрғонтепп^, 50 ҳазор аз
заводи пахтай Шаҳритус, 250 ҳазор аз заводи пахтай шад-
раки Октябр, 11 ҳазор аз совхоз-техникуми ба номи Куйби-
шев. Одатан пули арзиро ин ё он корхонаву ташкилот ба мак-
сад и сохтани объекти нав, таъмир ё васл намудани хати нави
технологи карз мегирад. Дар заводи равған бошад, пули хо-


2—1147


17
ричиро карз гирифта, автомашина, помОарх, рӯймол, магнито-
фону видеокамера, аудиотехника харида буданд.


Дар заводи нуриҳои азотии Вахт ба нарасидани нуриҳои
азотй дар чумҳурй нигоҳ накарда, сши 1990 ба миқдори Ш
дазор тонна карбамидро ба фирмаи америкоии «Экспо-инкор-
порейтед» ба маблағи ночиз ба фурӯш заданд. Аҷобати кор
боз дар он аст, к и завод ҳар тонна карбамидро аз нархқои
ҷаҳонӣ ду баробар арзонтар фурӯхта, дар охир бошад, фир-
ма ба ҳар тонна карбамид ба чои 80 ҳамагй 70 доллар ҳақгу-
зорй намудааст. Ва аз ин хисоб завод 1.548.000 долларро аз
даст дода, зарари аз ин хисоб ба завод расида даҳҳо не, сад-
ҳо миллион рублро ташкил додааст.


Чунин худсарй нисбати иқтисодиёти чумҳурӣ дар идоран
овозадори «Тоҷиквнешторг» ҳукмрон буд. Соли 1990 ин таш-
килот ба ивази пули арзй ба микдорн зиёд асбобу анҷом, тач-
ҳизот ва дорувор харид. Аз чум л а, ба маблағи 2.206.706 рубл
дорувори «Супвермп», 885.205 рубл. «Кокцидиовит», 1.087.001
рубл. «Феродекс» харид. Доручоти номбурда дар анбор пуеи-
ду талабгоре наёфт. Маълум гардид, ки роҳбарияти «Точик-
внешторг» ин ҳама доруворро бе маслиҳати мутахаесисон ха-
ридорй намуда будааст.


Аз ҳама аламовараш дар он буд, ки солҳои 1989—1990
корхонаҳои Тоҷикистон дар ҳолате, ки иқтисодиёти чумҳурй
бо ду пояш мелангид, берун аз чумҳурӣ, бе бозгашт 5.996 да-
зор пули арзиро дода, ба ивазаш ягон чиз ба Тоҷикистон ха-
рида наовардаанд.


Роҳбарони «Тоҷиклегпромсирё» бошанд, 16.000 тоннаи пах-
тай деҳқонони тоҷикро ба 20.225 ҳазор сӯм харида, онро
яке аз фирмаҳои Америка ба фурӯш бароварданд. Ин муоми-
лот ба хазинаи мардуми тоҷик 6 миллион доллар зарари маҳз
овард. Чунин мисолҳое, ки ба касофатии ин гуна муомилаҳои
хомакию кӯрдилона в а ғаразхоҳона сурат мегирифт, иқтисо*
диёти хароби чумҳуриро боз ҳам харобтар гардонда буд, хеле
зиёданд. Ба хотири тӯл накашидани чунин далелу санади дил-
гиркунанда иктифо менамоям.


Нисбати ҳамаи ин қонукшиканию ҷинояткориҳо ва рӯз то
рӯз аз тарафи баъзе корчаллонҳо хароб гардидани хазинаи
чумҳурй ба унвони Президента Ҷумҳурӣ Қаҳҳор Маҳкамов,
Девони Вазирон ва Раёсати Шӯрои Олй ба таври расмӣ чан-
дин маротиба маърӯзаҳои хаттӣ навишта, хоҳиш намудем, ки
шадсони мансабдори эшелони болоро аз сари қудрат дур со-
ва нд. Вале, чуноне ки дар хикмати халқ омада: «Бе дарди
cape нишаста будам, пул додаму дарди cap харидам». Дар
ҳақиқат, ба худамон бори дигар душман харидему дар амал


18
бошад, ягон таклифу нешнидоди кумита дастгирии худро да-
рёфт накард.


Нисбати ин бедодгариҳо, ки ҷумдуриро рӯ ба қашшодй
оварда буданд, борҳо дар ҷаласаҳои Шӯрои Олй издори ақи*
да кардам. Вале чун пештара касе ба додам нарасид!.. Род-
барон побаыди мафияи дохилию хориҷй ба андешаҳои худ бу*
данду парвою ғами ҷомеа надоштанд!


Бинобар ин боре дар ҷаласаи Шӯрои Олй баромад карда,
•рӯирост гуфтам: «Қаҳҳор Маҳкамов, аз ӯҳдаи ҳаллу фасли
ягон масъала набаромада истодаед, обрӯю эҳтироми Шумо
рӯз аз рӯз миёни мардум паст шуда, мафия и дохилй-хориҷи
дар ҷумҳурй реша давонда, мустаҳкам мегардад. Дар чункн
вазъият, ки ҷумҳуриро бӯдрони сиёсй, иқтисодй ва фарҳангй
фаро гирифта буд, миёни роҳбарият якдилию ҳамдигарфаҳмӣ
ба чашм намерасид, доираи вабои маҳалгароӣ вусъат меёфту
пурқувват мегардид, оппозиция муташаккил амал карда, н.а-
мегузошт, ки роҳбари аввали ҷумҳурй дар иҷрои вазифа озо-
дона амал намояд.


^Билохира, аз як тараф фишори гнрдиҳамоии ғайриқонунии
майдоыи «Озодй», ки қотеъоыа истеъфои Раиси Ҷумҳур Қаҳ-
ҳор Маҳкамов, Раиси Шӯрои Олй Қадриддин А слонов, Рамси
Девони Вазирон Иззатулло Ҳаёевро талаб мекарданд, аз ди-
гар тараф зиддияти дохилии миёни се роҳбари ҷумҳурй, ки
ҳамкорию ҳамдигарфаҳмй надоштанд, сабаб шуду вобаста аз
мавқеи онҳо депутатҳои Шӯрои Олй ба гурӯхдо тақсим ғар-^
диданд. Барой бартараф намудани чунин вазъият ва раҳо ёф-
тан аз буҳрони сиёсй на танҳо ба ҳама шахсони мансабдору
сиёсатмадор, балки ба мардуми оддй ҳам маълум шуда меис-
тод, ки дар ин кор қуввату қудрати Раиси Ҷумҳур заифӣ ме-
намояд. Бинобар ин депутатҳои Шӯрои Олй истеъфои Пре-
зиденти Ҷумҳурии Тоҷикистон Қаҳҳор Маҳкамовро қабул
намуданд ва дар асоси Конституцияи ҷумҳурй иҷрои ҳукуқу
ваколатҳои Раиси Ҷумҳур ба зиммаи Шӯрои Олӣ Қадриддин
Аслонов гузошта шуд. Ва бо роҳи умумй мувофиқи талабогн
Конституция дар да во ми на зиёда аз се мод мебоист, Раиси
Ҷумҳур бо роди интихоботи умумихалқй интихоб мегардид.
Вале мардум аз он бехабар, ки аз борон гурехта, зери нова-
дон мемонад. Бо рафтани Президент ҷои ӯро баъдтар маълум
гардид, ки шахси худписанду мағрур, мутакаббирӯ кӯтоҳна-
зар, ҷамъулҷамъ ҷадли мураккаб муваққатй бошад дам, со*
қиб гаштааст, вале ӯ бехабар аз он, ки шоир гуфта:


Басо мард, к-ӯ дам зи тадбир зад.


Вале бар худ аз узви худ тир зад.


19
ДАСИСАИ АВВАЛ


Вақто ки истеъфои Раиси Ҷумҳур Қаҳҳор Маҳкамов ка-
бул гардид, роҳбарони оппозиция, гирдиҳамомадагони майдо-
ни «Озодй» Тоҳир Абдуҷабборов, Шодмони Юсуф, Раҳими
Мусулмониён, Муҳаммадшариф Ҳимматзода, Давлат Исмон,
Мирбобои Мирраҳим, Дӯстмуҳаммади Дуст, Сафар Абдул л о
ниқоб аз рӯн хеш дур сохта, аз ақидаи худ баргаштанду из-
ҳор намуданд, ки масъалаи истеъфои Қадриддин Аслоно© в.т
Иззатулло Ҳаёев дар ҷаласаи Шӯрои Олӣ баргузор нагардад,
онҳо омодаанд, ки бо хукумат ва Раиси Шӯрои Оли хамкорй
намоянд. Яъне, нимкосаи зери коса ба пуррагй аён гардид
ва бисёрии депутатҳои халқ мақсаду мар ом и мухолифин ва
ташкилкунандагону ҷонибдорони тазоҳуроти онҳоро хуб дарк
карданд. Аз ҳамон рӯз миёни мардуми водиҳо маҳалгарой
шиддат гирифт, ки гирифт!


Рузе, ки Қадриддин Аслонов роҳбари Ҷумҳурӣ интихоб
гардид, рафтору суханронй ва акидааш ба куллй тагйир ёфт.
Роҳбарони оппозиция ва «пеш©оён»-и дини мубини ислом чун
тортанак дар атрофаш тор таниданд. Дар бораи ҳаллу фасли
масъалаҳои мубрами ба миён ом ада бо ишон машваратҳо
мегузаронданд. Рӯз аз рӯз таваҷҷӯҳаш ба роҳбарони оппо-
зиция, ҷонибдорони онҳо ва ҳомиёни тангназари дини ислом
меафзуд.


Ақидаи Қадриддин Аслонов рӯз ба рӯз нисбати депутатҳои
Шурои Олй, сохти давлати қонунй, Ҳизби Коммунист ва мар-
думи шимоли ҷумҳурй тағйир меёфт. Дар гирдиҳамонҳо, иӯз-
но'махо оппозиция ӯро таърифу тавсиф намуда, чун шахси
окилу до-но муаррифй мекард.


Рафтору кирдор, муомилаю муносибати Аслоновро мардум
аз рӯзҳои аввал ба сифати иҷрокунандаи вазифаи Раиси Ҷум-
ҳур дида, ба хубӣ эҳсос намуданд, ки вай ҳанӯз дар мансаби
Раиси Шӯрои Олй ба халқу кишвар ягон зарра нафъе нарасо-
нида, аллакай аз паи фикру зикри тахти боло мебошад. Ва
ҳамин о-рзую ҳавас баъдтар ҷомеаро ба роҳе бурд, ки пешо-
рӯяш чоҳи марговар қарор дошт. Ва ин чоҳро ин мансабтало-
ши чаҳли мураккаб барои худу тамоми ҷонибдоронаш бо лас-
ту неруи ақлаки пучаш кофт.


Биноаи, давуғеҷҳои оппозиция в а қозиёти ҷумҳурӣ ба он
оварда расонд, ки пеш аз Акҷумани XIX Ҳизби Коммунисти
Тоҷикистон Қадриддин Аслонов, ки мағзу пайвандаш ба Ҳиз-
би Коммунист мустаҳкам гардида буд, ба намакдони солиёни
дароз аз хони фарох вон хӯрдааш туф кард, Ҳизби Комму-
нистро «се талоқ» намуда, расман аризаи хаттй навишта, аз
аъзогии ҲК ва КМ ҲК Тоҷикистон баромад.


26
21 сентябри соли 1992 дар шаҳри Душанбе Анҷумани XIX
КМ ҲК Тоҷикистон кори худро огоз намуд. Соатҳои 12 дар
назди қозикалон хоҷӣ Акбар Тӯраҷонзода ба идораи қозиёт
барон ба баъзе масъалаҳо равшанй андохтан ҳузур доштам,
Дар утони кори и ӯ писари эшони Абдураҳмонҷон ҳоҷй Абдул-
қуддус бо бародараш нишаста буданд. Ҳангоми сӯҳбат теле-
фони ҳукуматй занг зад. Ҳоҷй Акбар Тӯраҷонзода гӯшаки те-
лефонро бардошта, гуфт:


— Щуморо гӯш мекунам.


Аз шеваи суханронию мазмуни сӯҳбат дарк кардам, ки бо
и. в. раиси Ҷумҳур — Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷихис-
тон Қадриддин Аслонов сухан мегӯяд, Ҳангоми суханронй қо-
зии Ҷумҳурй ба ҳамсӯҳбаташ гуфт:


— Ҳеҷ ran намешавад, ун тарафаш як фармон будааст-
дия, имзо кунед, ҳа, имзо кунед, ако, худаш мурда истодааст,
натарсед, мо ҳастем, намегузорем, ки як тори мӯятон кам ша-
вад. Мард бошеду ҳеҷ вақт наҳаросед! Роҳи мо якто — даст-
гирӣ кардани шумо ва инро гуфту қаноатмандона гӯшаки те-
лефояро ба ҷояш гузошт.


Ба ӯ нигариста, бо заҳрханда гуфтам: «Ҳоҷӣ Акбар, боз
сари киро хӯрданӣ ҳастед? Кадом фармонро бояд Кадриддин
Аслонов ба имзо расонад?


Дар ҷавоб гуфт: «Амалиёти Ҳизби Коммунистро бояд катъ
намояду молу мулкашро мусодира. Бе ин ҳам худаш ин ҳиз-
би бадбахт мурда истодааст!»


Ба ҳоҷй Акбар Тӯраҷонзода таъкиду илтиҷо карда гуфтам:^


— Илтимос, нагузоред, ки ин корро кунанд ва Қадриддин
Аслоновро ба ҷинояткорӣ тела надиҳанд, чунки иҷрокунандаи
вазифаи Раиси Ҷумҳур Раиси Шурой Олй хукуку ваколати
катъ намудани амалиёти ягон қизбро, аз чумла, Ҳизби Ком-
мунистро надорад! Ҳаллу фасли ин масъала ба ваколатҳои
Суди Олии ҷумҳурй тааллуқ дорад. Ҳоло ҳам дер нашудааст,
ба Қадриддин Аслонов сим зада гӯед, ки ба фармон имзо на-
гузорад, вагарна оқибаташ ба ӯ рӯсиёҳй меоварад!


Ҳоҷй Акбар Тӯраҷонзода аз рӯи хислати деринааш ба мач
бо лабханди хоеааш нигариста гуфт:


— Ако, Шумо коммуниста кӯҳна, ки ҳастед, дилатон ба-
рон ҳизбатон месӯзад. Ҳозир бояд, ки мо ба пеш равем, зиёда
аз 70 сол Ҳизби Коммунист хуни моро макид, пешвоёни дини
мубини исломро ба катл расонид, китобҳои диниро оташ зад.
Ин, чабру зулмаш барои ҳафт пуштамон мерасад.


Ҳамин вақт боз телефон садо дод. Козикалон гӯшакро
бардошта:


— Шуморо гӯш мекунам,— гуфт ва илова намуд: — Ҳозир
меравам.


21
Вай шитобон аз ҷой бархеста, ба ҳозирон рӯ овард:


«Кори зарур баромада мондааст. Маро Қадриддин Дело-
нов интизор, Шумо каме нишинеду хӯроки ннефирӯзй хӯред.
Ман ҳозир расида меоям. Баъд гапзанон мекунем» — гӯён са-
росема баромада рафт.


Пеш аз рафтан боз ӯро таъкид кардам, кн ба масъалаи
қатъ намудани амалиёти ҲК Точикистон даст наёзонанд, ки
ин кору амалиёташон хилофи қонун асту ба ҳама бадбахтй
меоварад.


Мо дар утоқи кории ҳоҷӣ Акбар Тӯраҷонзода то соати 15-и
рӯз нишастем, хӯроки нисфирӯзй истеъмол кардем, вале аз ӯ
ному нишоне набуд. Вай на танҳо ба ҷои кораш барнагашт,
хатто ба козиёт занг ҳам назад.


Сипас, бо эшони Куддус ҳайрухуш карда, бо троллейбус
ба утоқи корнам, ба бинои собик Госплан омадам, чунки ма-
шинаи хизматиамро ҳоҷӣ Акбар Тӯраҷонзода савор шуда, ба
назди Қадриддин Аслонов рафта будааст.


Машғули кори ҳамарӯзаи идора будам, вале дар майдочи
«Озодӣ» гирдиҳамойй бар зидди Ҳизби Коммунист идома дош-
ту имкони кор кардан ҳам набуд. Митинг дар рӯ ба рӯи ҷои
корамон идома дошт, ки дошт! Соати 18 бо мақсади аз кор
ба хона рафтан аз идора баромадам, ки дар назди даромад-
гОҳи Госплан дӯстам, доктори илми таърих Карим Абдуловро
дидам, ки ӯ бо хашму ғазаб ба ман гуфт:


— Ҳой додар, ин чй бедодгарист, чӣ кор карда истодаем,
дар рӯзи равшан дар гардани доҳии пролетариати ҷахон В. И.
Ленин ба шахсе, ки тамоми ҳаёти худро ба кори наҷиб — ба
мубориза баҳри аз зулму истисмор озод кардани захматкашо-
ни тамоми башарият, барои дигаргунсозии инқилобии ҷамъ-
ият бахшида буд, аз ду тараф занҷир андохта, ӯро ба дор
овехта истодаанд! Ба ҳамаи ин халқи рус, сокинонн Федера-
циям Русия чӣ мегуфта бошанд?! Ҳоли фарзандони мо, ки дар
гӯшаву канори кишвари Русия хизмат ва кору тахсил мена-
моявд, чӣ мешавад?»


Шумо, калоиҳо инсоф доред?! Ӯ сухан мегуфту даст меаф-
шонд, аъзои баданаш меларзид. Ба ӯ нигариста гуфтам:


— Шумо ба ман дӯғу даранг накунед. Ин суханҳоятонро
ба мо не, ба Қадриддин Аслонов даромада гӯед, нони Ҳизби
Коммунистро ӯ шикамсерӣ хӯрдаву ҳум-осидаает!


Аз коми ҳизб ӯ давру даврон кардаву дигаронро «панд
лодаядахкнр менамуд.


Карим Абдулов дохили бинои Шӯрои Олй гардид.


Бо Рачаб Нуров дар остонаи бинои Шурой Олй истода, ба
кэп тарафи майдон нигарони он дахднат будем, ки ҳамон за-
мед аз би ной расти Шурой Олй Қадриддин Асланов, аз па*
саш хоҷӣ Акбар Тӯраҷонзода, Шодмони Юсуф, Муҳаммадша-
рифи Ҳимматзода, Давлати Исмон, Тоҳири Абдучаббор, Ога-
хон Латифй, Максуд Икромов, Бозор Собир, Иззатулло Хаёев
ва дигарон баромада, ба минбари майдон рафтанд.


Гирдиҳамомадагони майдон онҳоро бо доду вою кафкӯбн-
хо истикбол гнрифтанд. Ҳанӯз Қадриддин Аслонов ба сухан
рғоз накарда, Иззатулло Ҳаёев бо шнтоб ақиб баргашта ома-
ду ба машинааш нишаста, аз майдон рафт. Аз паси ӯ ҷониши-
ни Раиси Шӯрои Олии ҷумҳурӣ В. И. Приписное бо ғазаб ба
автомашинаи хизматиаш нишаста, ӯ ҳам аз майдон рафт.


Сипае, баранда Мнрбобо Мирраҳимов пайғамбарвор Қад-
риддин Аслоновро таъриф карда, риштаи суханро ба ӯ дод.


Майдон ӯро бо кафкӯбй, доду фарёд, ба ҳаво партофтани
тоқию либосашон истиқбол гнрифтанд. Қадриддин Аслонов
баландгӯякро гирифта, гуфт: «Рафиқони аҳли ислом, ба шу-
мо фармони и в Раиси Ҷумҳури Тоҷикистонро дар бораи
қатъ намудани амалиёти Ҳизби Коммунисти Тоҷикистон дар
қаламрави Ҷумҳурин Тоҷикистон қироат мекунам». Ҳама хо-
мӯш буд ва ӯ иброз намуд, ки: «Амалиёти Ҳизби Коммунисти
Тоҷикистон аз ҳамин рӯз баста ва молу мул каш мусодира
карда шавад».


Мардуми майдон зиёда аз 10—15 дақиқа «Зинда бод қаҳ-
рамони миллат Қадриддин Аслонов!», «Мо бо Шумоем, мусул-
мони асил Қадриддин Аслонов!», «Қасам ба Қуръони маҷид. -
Намегузорем, ки дар пои Шум о хоре халад» — гӯён ҷор за-
данду қасам ёд карданд, ки намегузоранд аз сари ин «қаҳра-
мони миллат» мӯйе ба замин бияфтад.


Чунин ваҳшати гӯшношунидаро дида, бо ҳамдигар мегуф-
тем: «Хонаи Қадриддин Аслонов сӯхт1», «Ҳалолат бод, ҳоҷӣ
Акбар Тураҷонзода! Сари Қадриддин Аслоновро ҳам хӯрдӣ.
Ӯро ба чоҳ партофтӣ». Ҳамон гоҳ ба назди мо ёрдамчии Қад-
рйддин Аслонов Муҳаммадҷон Холиқов омада, хоҳиш кард,
кй лоиҳаи фармон дар бораи катъ намудани амалиёти Ҳизби
Коммунисти Тоҷикистон ва мусодира и молу мулки онро тар-
тиб диҳем. Ману Раҷаб Нуров, ки ҳамроҳ як ҷо истода бу-
дем, аз ӯ пурсон шудем, магар лоиҳаи фармон набуд?! Пас,
Қ. Аслонов чир о қироат намуд?


Муҳаммаддон Холиков гуфт: «Сиёҳнависи Тоҳир Абдуҷаб-
боровро қироат намуд».


Суханҳои ӯро шунида, ба афсуни оппозиция комилан ги-
рифтор гардиданй Қадриддин Аслоновро бо чашмони cap ди-
дем ва ба он ба пуррагй боварй ҳосил карда гуфтем:


— Раведу ба Раис гӯед, ки фармонро Тоҳир Абдуҷабборов


23
нависаді Ҳоло но ханӯз ақламонро то вартаи девонагй нахӯр*
даемі...


Дар ҳамин вақт раиси комиҷроияи Душанбешахр Максуд
Иқромов қарори комиҷроияи шаҳри Душанберо дар бора и
бардоштани ҳайкали В. И. Ленин аз майдони ба номи В. И,
Ленин қироат кард. Боз издиҳом доду фарёд мезадаиду хур-
сандӣ доштанд ва ҳама бо як овоз дар васфн Қ. Аслонову
М. Икромов суханҳои табрикй гуфта, бо номи онҳо қасам ёд
мекарданд. Баъд ба хода рафта, шабона ростй, вахшонияти
чн гуна кандани ҳайкали Ленинро аз оинаи нилгун дидам.
Ростй, он лаҳзаҳо ба он ваҳшонияту кӯтоҳандешии рохбария*
ти ҷумхурӣ он шаб миҷҷа таҳ накардам. Рӯзи дигар дар то-
лори Института кишоварзии шаҳри Душанбе гирд омада, ба-
рон даъвати сессияи ғайринавбатии Шӯрои Олй имзо чамъ
карданд. То соати 10-и саҳар ба талабнома ба чои 68 депута-
та Шӯрои Олӣ 147 депутат имзо гузошт. Барой даъвати сес-
сия имзои лозимк ҷамъ омада буд ва сессиям ғайринавбати
мебоист рафтору кирдори ғайри инсонии Қ. Аслоновро нисба-
ти вадшиёна кандани ҳайкали В. И. Ленин ҳаллу фасл ме-
на муд.


Бо хамин соати И-и рӯз ҷаласаи фавқулоддаи Шӯрои Олй
бзpi узор гардид, ки рафтори носавоби Раиси Шурои Олй
маериди интиқод қарор гирифт. Оппозиция қувваҳои худро
муттаҳид сохт, майдони «Озодӣ»-ро пур аз одам гардонд, гир-
днҳамойии ғайриқонуниро идома дода, гуруснанишинии сунъй
ташкил намуд.


Ба дасту пои як гурӯҳ ҷавонписарону духтарон занҷир бас-
та, онҳо чанд рӯз дар назди бинои Шӯрои Олии чумҳурй рост
истоданд. Бо ин обрӯю эҳтироми миллати тоҷикро паст за-
данд. Илова бар ин, бо роҳи макру фиреб ва ошнобозӣ мири
шаҳри Санкт-Петербург А. Собчак ва академик Е. Велихов бо
40 кафар муҳофизатгарон бе розигии роҳбарияти ҷумҳурй ба
Душанбешахр оваронда шуданд ва онҳо дар назди гирди-
хамомадагон баромад карда, бори дигар диккати мардуми
майдон ва аҳли чомеаро гӯё ба ноадолатию конуншиканин
роҳбарон чалб намуданд. Дар ин рафтори демократҳои исло-
мй — максади деринаашон — паст задани обрӯи рохбарияти
ҷумҳурият ва Ҳизби Коммунист ниҳон гашта буд.


Оиди даъвати ичлосияи фавқулодда Шӯрои Олии Чум-
қурии Тоҷикистон барои ҳаллу фасли масъалаҳон пешниҳод-
кардаи оппозиция бо кӯмаку фишори А. Собчак ва Е. Вели-
хов ва гирдиҳамомадагони майдон Раёсатн Шӯрои Олй қа-
рори ғайриқонунй қабул кард.


3-юми сентябри соли 1990, соати 2-и рӯз дар шаҳри Ду-
шанбе иҷлосияи фавқулоддаи Шӯрои Олӣ баргузор гарднд,


84
г«чП


ки бо пешниҳоди роҳбарони оппозиция б-а рӯзномаи сессия
масъалаҳои зерни дохил гард ид:


1. Дар бораи бекор кардани вазъияти фавкулодда дар
шахри Душанбе.


2. Дар бораи боздоштани Фаъолияти Хизби Коммун ист к
Тоҷикистон. ВООИГИ он Rn ми.пгт уунпндяди моликияти ХИЗО.


Таъсис на мудаки комиссия оиди тафтиши амалиёти УК Точи-


ҚИСТОН.


3. Дар бор а и бе кор кардани кзрори Шурой Олни ҶШС
Точикистон аз 5 октябри соли 1990 «Дар бооаи ѵ. акту би
ҒАДОЕВ С., ИСМОНОВ Д. в а дигарон, ҳамчунин кием и чо-
руми моддаи 7 Қонуни Ҷумҳурии Точикистон «Дар бораи озо-
дии в и ч дон ва ташкилотҳои динй».


4. Дар бораи аз тарафи рафик Набиев Р. Н. муваққатак
соқит кардани ваколатҳои Раиси Шурой Олии Ҷумҳурияти
Точикистон дар давраи маъракаи пешазинтихоботй оид ба
интихоботи Президенти Ҷумҳуркяти Точикистон ва ба зим мак
ҷонишини раиси Шӯрои Одни Ҷумҳурияти Точикистон рафик;
Искан дар ов А. гузоштани ичрои вазифаи он.


Бо фишору таҳдиди гирдиҳамомадагони майдони «Озодй»
бемасъулиятию маҳалгароии баъзе депутатҳо сессия и фавқу-
лоддаи Шурой Олй масъалаҳои рӯзномаро комилан ба ман-
фиати мухолифин халлу фасл намуд, ки ин нала ба и навбатии
беқонуниятй ва чашмбандии зоҳиронаи конунй буд, ки сарва-
рн қонунии чумҳурй Раҳмон Набиевро бар хилофн конун аз *
сари кудрат дур сохтанд.


Вале кяр.р. ад. прлд.о,тррятпяряетони лохилию ховичй нисбзти
чуни'н амалиёти ғайридемократии ба ном «демократ» А. Соб-
чак ва академик Е. Велихов ва роҳбарони оппозиция ҳарфе
намепчЬт. Давлат бе сарвар монда~ буд. Ваз^Ияти ҷумҳурӣ
рӯз ба рӯз муташанниҷ мегардид, рукнҳои давлатдорй амал
намекард. Давлат сиёсати муайяи надошт. Ҳамаи ин бесару-
^рмониҳо мавқеи оппозицияро мустаҳкам мегардонду онҳ&рэ
далертар месохт, ки бо даму нафасашон зағора мепухт. Шс-
ир маҳз дар ҳаққи чунин тоифаи мардум фармудааст:


Зи доно мӯй арзад як чақоне,


Наярзад сад сари кодон ба ноне.


Илова бар ин, ба сабаби пастии фарҳанг ҳар минтақа ном-
зади худро ба вазифаи Президенти Ҷумҳурй пешниҳод наму-
данд, ки ин рафтори онҳо мардуми ҷумҳуриро батамом ба
маҳалҳо пора-пора ‘сохта, дӯстию бародариро аз миён бурду
маҳалгарой ба дараҷаи олиаш доман паҳн кард. Рақобату
виддият миёни ҷонибдорони номзадҳо ба Президенти Ҷумҳу-
рй, алалхусус, Раҳмон Набиеву Давлат Худоназаров рӯз то


25
рӯз авҷ мегирифт. Сардоря сятоди и н тихо боти номзад Оа
президенты чумҳурй Давлат Худоназаров О та ход Латифй
буду аз они Р. Набиев ман. Ин зиддиятҳо рӯз то рӯз зиёд
мегашту мардумро ба гурӯҳҳо тақси.м мекард. Ҳоло суханҳои
Козин мусулмонони ҷумҳурй ҳочӣ Акбар Тӯрадонзода пеши
назарам меояд:


Боре, дар рӯзҳои аавали оғози пешбарии номзадҳо ба Пре-
зиденты чумҳурй ман ва Нарзулло Дӯстов тасодуфан ба ҳоҷй
Акбар Тӯраҷонзода ҳамсӯҳбат гардидем. Дар рафти сӯҳбат
ӯ чун ҳамеша устокорона лаҷоми суханро ба тарафи сиё&ат
гардонида, нисбати киро ба курсии Раиси Ҷумҳур дидан иб-
рози андеша намуда гуфт:


— Ҳар касе, ки дар ин рӯзу замон, кн чумҳурӣ ва давлат-
ҳои собиқ иттифоқ ором нестанд, Ранси Ҷумҳур ннтихоб ша-
вад, умри да роз нахоҳад дид ва миёнаш зуд хоҳад шикает.
Чунки дида иетодаед, биринҷи ҷумҳурй оббардор нест.


Вале ӯ хуб медонист, ки ман ва Нарзулло Дӯстов тараф-
дори Р. Набиев будем, мавқеи худашро ӯ то ҳол равшан на-
карда буд, тарафдори кадом номзад буд ӯ дар он рӯзҳо ҳанӯз
ба к асе маълум набуд. Худаш медонисту худо. Сипас суха-
нашро давом дода гуфт:


Имрӯз ба ақидаи халқ баҳои объективона дода, ҳоло хо-
зир ҳамагӣ бояд Р. Набиевро ба вазифаи Президенти Ҷумҳу-
рӣ пешбарӣ намуда, ӯро дастгирӣ намоем. Агар ягон ҳодисае
шавад хам, ӯ умрашро дидагй...


Суханҳои ӯро шунида, мақсади ботинии ӯро фаҳмидан
хоста, ба ӯ гуфтем: «Домулло, ин чӣ хел мешавад, мо номза-
дии Р. Набиевро дидаю дониста ба вазифаи Президентй пеш-
барӣ менамоем, агар ӯ доимй набошад ва дар миёни чор-панч
моҳ миёншикан шавад, аз ин ташвишу сарсонй чй суд?! Халқ-
ро фиреб додан чй лозим? Биёед набошад каси дигарро ё ном-
задии худи Шуморо пешбарй менамоем. «Вай бо заҳрханда
гуфт: «Ҳоло намегузорам ва ба ин вазифа тайёр ҳам нестам».


Аз сӯҳбату суханронии ӯ дарк кардем, ки дар ботинаш
чизе ниҳон асту ба мо ошкоро намегӯяд. Вай ишора ба он
мекард, ки бояд бар сари мардуми ҷумҳурй ҳодисаи нохуше
ояд. Чунки дар суханронии ҳоҷй Акбар Тӯраҷонзода самимия-
те эҳсос намешуд ва ҳамеша ибораи «худо»-ро истифода ме-
бурд. Яъне, барон Чомаи амал пӯшидани мақсади ниҳонии ӯ
чанд моҳ вақт лозим буд...


Суханҳои ҳоҷй Акбар Туроҷонзодаро ба Р. Набиев нақл
кардем. Вай ҳам аз суханҳои қозикалон ба худ хулосае ба-
роварду афзуд, ки диндорону оппозиция дар дил аз афташ,
ягон нақшае дора-нд, к^і ҳанӯз барои сарони давлату идораҳои
таъмини бехатарй ва Іхли ҳуқуқ номаълум аст. Идораҳои ва-


26
колатдор ва хусусан кормандони ҳифзи бехатарки давлат ғо-
фил мондаву оппозиция боз ягон балоеро ба сари мардуми
цумҳурй наоваранд?


Дар охири сӯҳбати онрӯза Р. Набиев моро ором намуда,


гуфт:


— Ҳеҷ ran нест, вай Шуморо тарсонданй шудааст, ки ға-
лабаи Давлат Худоназаровро таъмин намояд. Шумо ба ӯ
кагуфтед, ки аввал дастгирй намояд, ки Раиси Чумхур инти-
7Ц)б гардем, он тарафашро ягон фикр мекунем. Ба зиддият-
ҳо, танқиду таҳқир нигоҳ накарда, вохӯриҳои Раҳмон Набиевро
бо интихобкунандагон муташаккилона мегузаронидем, хис-
латҳои неку инсонигарй ва кордонии ӯро ба мардуми ҷумҳу-
рӣ муаррифй менамудем. Ростй, баҳри ғалабаи қатъии Раҳ-
мон Набиев бар ҳарифонаш хизматҳои беғаразонаи Тағойму-
род Маҳмадмуродо-в, Абдуҳаким Ҳалимов, Карим Абдулов,
Шаҳоб Набиев, Усмонқул Шокиров, Ҷӯрабек Муродов, Фай-
зулло Қувватов, Қурбоналй Мирзоалиев, Адолат Раҳмонова,
Абдуваҳҳоб Саидмуродов, Ғайбуллоҷон Орифов, Фаррух Ниё-
30'В, Абдумалик Абдуллоҷонов, Ҳабибулло Орифов, Қурбон
Азизов, Искандар Тӯрахоҷаев, Мавлон Мирзоев, Рукниддин
Хоҷаев, Сайгак Сафаров, Рустам Абдураҳимов, Муллоҳайдар
Шарифов, Мирзобек Мирзобадалов ва бисёр дигарон хеле зи-
ёд буд. •


Ба тамоми фишоровариҳои гурӯҳҳои мухолифин нигох на*
карда, ҳақиқат ғолиб омад, Раҳмон Набиев дар давраи аввал
аз миёни 8 номзад ба зиёда аз 58 фоиз овози интихобкунан-
дагон сазовор гардида, Президенти аввалини Ҷумҳурии То-
чикистон аз тарафи мардум интихоб гардид. Дар сессияи Шӯ-
рои Олии ҷумҳурй, ки 2-юми декабри соли 1993 баргузор гар-
дид, ӯ савганд ёд намуд ва бо амри худову дастгирии депутат-
ҳои Шӯрои Олй миёни се номзад банда дар давраи аввал бо
аксарияти овозхо Раиси Шурой Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон
интихоб гардидам...


Бо Қонуни Асосии ҷумҳурй савгандёдкунии нахустпрези-
денти қонунии Тоҷикистон ба охир расиду мавҷи кафкӯбихо
ба осмон. печид ва хурду калон, дӯсту душман аз ҷой бархос-
та сарвари на.вро истиқбол гирифтанд ва дар ҳамин асно ду-
рӯягии бархе аз намояндагони халкро эҳсос кардам. Зеро ана
ҳамин азҷойбархестагон дар давраи аввали интихоби прези-
дент ӯро тарафдорй накарданд ва ҳато роҳбарияти ҳамонваҚ'
та муқобилият нишон доданд.


Ҳамин асно ҳодисаҳои бори дуюм ба арсаи сиёсат қадам
ниҳодани Раҳмон Иабиевро хира-хира пеши назар овардам.


Ӯ дар дафъаи аввал аз ҳавзаи интихоботии раками якуми


27
ноҳияи Роҳи Оҳан номзад пешбарй шуда буду нагузашт. Ҳа-
рифаш котиби аввали Ҳизби коммунисти ноҳия А. Височнн бо
ҷонибдории аппарата ҳизб дастболо гардид.


Баъди ҳамин воқеа рӯзе дӯсти азизам, ҳофизи мумтози
мардумй Ҷӯрабек Муродов наздам омада арз намуд:


— Ако, ҳамин Раҳмон Набиев депутат интихоб нашуда но-
умед гашт. Интихоби* депутат дар ҳавзаи раками 10 вайрон
шудааст, чи мешавад, ки якчоя бо мадади бевоситаи Шумо
ба V дасти ёрй дароз кунем?


Дар хакикат ман пештар Р. Набиевро нағз намепгинохтам,
бо ӯ иишаста пиёлаи чое нанӯшида будам. Ба ҳурматн дӯс-
там ба ии таклиф розигй додам. Зеро 20 сол боз дар Душан-
бе фаъолияти корй доштам, сокинонашро мешниохтам. Аз ин
рӯ ман езрдори штаб таъин шудам. Кор бурдем аа зақмата-
мок барабас нарафт. Ҳарчанд роҳбарони хукумати ҳамонвак-
та ва сарвароіни ҳизби коммунист ба мо фишорн рӯирост мео-
варданд. ноумед нашудем, натарсидем. Ҳато Набиевро ба Ко-
митета Марказии Ҳизби коммуниста Точикистон даъват на-
муда мачбѵр сохтанд, ки номзадиашро гирад. Ӯ дудила шуд,
калавид. Аммо мо нагузоштем, ки номзадиашро гирад. Ман
гуфтам:


— Модеме ки моро ҳамроҳ кардед, чойи акибгардй нест.
Нихоят, дар давраи аввал дар байни ду хариф депутат инти-
хоб гардид.


Ҳамин ки намояндаи халк шуд, рӯзномаҳои оппозисионии
«Чароғи рӯз», «Адолат», «Ҷавонони Точикистон» ва ғайра ӯро
аз нав «кашф» карда, ба умеди рӯзе ӯро ба арши аъло бардош-
тан гирифтанд. Ӯро равшаяфикру демократ ном бурданд. Ҳато
овоза паҳн намуданд, ки ӯ гӯё дар ким-кадом чаласаи Ҳизби
демократ иштирок намуда сухан гуфтаа-ст.


Намояндагони ин рӯзномаҳо медонистанд, ки хайҳоет, ки
Раҳмон Набиев аз Ҳизби коммунист ва рохбарони он аламза-
да аст, дарду доғи зиёде дорад. Хоху нохоҳ барои аз байя
бардоштани баъзе роҳбарон мададашон мекунад. Ҳамчуннн
боварй доштанд, ки ин марди солхурда ва даврахои рукуд
роҳбарйкарда, наметавонад дар муддати боқимонда чахонби-
нии худро нав созад. Аз ин сабаб бо ӯ чанги мушу гурба на-
мудан осонтар мегардад.


Бале, ана хамин тавр Р. Набиев бори дуюм ба арсая сиё-
сат кадам ниход ва дар муддати кӯтоҳ машҳур гардид. Ёру
дӯстони кӯҳнаву нав, ҳамшаҳрцҳо, мансабхоҳон баъди фаро*
мӯшиҳои тӯлонй боз дар атрофаш парвона гаштанд ва ӯ ви-
на ба зина боло баромадан гирифт. Аммо чун сари кудрат
омаду мувофики табъи дили рӯзномаҳои оппозисионй кор на-
бурд, дучори ҳуҷумашон гашт.


се
ДАСИСАИ СОНЙ


Ин чй шӯрест, ки дар даври қамар мебинам,


Ҳама офоқ иур аз фпткаву шар мебинам.


Гирдиқамоиҳои ғайриқонунй бори ди г ар дар майдони «Ша-
ҳидон» аз тарафи гуруҳҳои ошіозиционй рӯзи 26. 03. 1992 оғоз
гардид ва худи ҳамон рӯз ноиби Ра йен чу.мҳур Нарзулло Дӯс-
тов бо ҳамроҳии кормаидони масъули да-стгоҳи Президент бо
гирдиҳамомадагон ҳамсӯҳбат гардид. Мардуми боақлу зако-
ва.ти бадахшонй, ки ҷамъ омада буданд, Нарзулло Дӯстовро
дуруст фаҳмиданду майдонро тарк карданд. Рӯзи дигар, 27. 03.
1992 майдони «Шаҳидон» бо роҳбарии раиси Ҳизби демократ
Шодмок Юсуф, раиси Ҳизби наҳзати ислом Муҳаммадшариф
Ҳимматзода, му овин и ӯ Давлати Исмон, қозикалони ҷумҳурй
ҳоҷй Акбар Тӯраҷонзода, раиси ҳаракати мардумии «Расто-
хез» Тоҳир Абдуҷабборов ва раиси ҳаракати мардумии «Лаъ-
ли Бадахшон» Амирбеки Атобек пур аз мардумоне гардид, ки
доимо дар гирдиҳамоиҳо фаъолона иштирок мекарданду тач-
рибаи фаровоне доштанд. Дар назди даромадгоҳи бинои Раи-
си ҷумҳур баландгӯякҳо гузоштанду нотикони «кордида» ба
«сухангӯӣ» оғоз карданд.


Сипае, май ва Нарзулло Дӯстов бо сарварони гирдиҳамо-
мадагон Ш од мои Юсуф, Давлат Исмон, Тоҳир Абдуҷабборов
ва Амирбеки Атобек вохӯрй гузаронида, хостем аз сабаби
ҷамъомад ва талабҳои онҳо бохабар гардем. Дар ҷавоб гуф- *
танд: «Масъалаи Вазири корҳои дохилӣ М. Навҷувонов ба мо
дахл надорад, даъвои мо дигар аст. Чунки мувофиқи қарор-
дѳди ахзоби сиёсй ва созмонхри мардуми гирдиҳамоӣ баъди
анҷоми ҷашни иди шарифи Рамазон, саҳеҳтараш 12 апрели
соли 1992 таъин шуда буд. Аммо бегоҳии 25 март аз тариқи
телевизион намоиш доданд, ки чй тавр ҷаласаи Президиума
Шӯрои О л ии Тоҷикистон фаъолияти вазири Умури дохилии
ҷумҳурӣ М. Навҷувоновро мавриди муҳокима қарор' дод ва
хост, ки ӯро аз сари кудрат дур сохта, нақшаҳои пешакии мо-
ро барбод диҳад. Чунки ҳукуматдорон, хусусан С. Кенчаев
хуб М'едонистанд, ки М. Навҷувонов тарафдори неруҳои де-
моіератй ҳаст ва дар вақташ қозй Тӯраҷонзода баҳри ба сари
мансаб омадани Навҷувонов то Лигачев баромада буд. Аз ин
рѵ, танҳо бо Раиси ҷумҳур Р. Набиев гуфтушунид хоҳем кард.
Дар раёсати ҳизбу созмонҳо чунин карop кабул карда шуд».


Нерӯи гирдиҳамоӣ чун пештара рӯз ба рӯз боло мерафт.
Мақсаду мар ом и сиёсиаш тағйир меёфт. Бароҳандозандагоие
муассисони зери пар да гоҳ-гоҳ башараҳои пурмакру ҳияли
хешро, ки аз д ас исаву хиёнат и борат буд, ноҷавонмардона на-
моён мекарданд. Мақсадҳои чандинсолаи гурӯҳи амалпарасту


29
тахту чоҳхоҳ, ки бо роди истифода бурдани қу&ва, рехтани
хуни мардуми бегуноҳу гумроҳ ғосибона тасарруф намудавд
ҳокимият б уд, рун об баром ад. Бинобар яд, рӯз аз руз дар
чавкоти рӯзномаи гирдиҳамой тағйиротҳои мухталиф pyx ме-
доду зуд он намуди дигаре мегирифт, талабҳои онҳо пай дар
ҳам тағйир меёфтанду меафзуданд ва шаклу намуди сиёсй ме-
гирифтанд.


Ҳар гоҳ ки кас баромаду талабҳои ҳаррӯзаи онҳоро мео-
мӯхту таҳлнл мекард, бидуни иштибоҳ ба хулосае меомад, ки
дар дохили давлати қонунии Тоҷикистон сиёсатмандони но-
хондамулло, тифли норафтароҳи сиёсиеро бо номи «давлати
мусолиҳаи миллй» рӯзе рӯи замин хоҳанд гузошт, ки мояи бе-
додй ва шикасти ахдофи миллати тоҷикро дар кӯлвораш дош-
танист. Ба ин манзур рӯз аз рӯз дар майдони «Шаҳидон» дар
баробари теъдоди хаймаҳо шумораи супоридани рутбаҳои ҳар-
бй ва сарбозони «гвардияи миллй» меафзуд. Шаб то рӯз, рӯ.з
то шаб дар майдони «Шаҳидон», кӯчаи Рӯдакй ва Исмоили
Сомонй сарббзоне, ки ба рутбаҳои майор, подполковник, пол-
ковник аз тарафи гирдиҳамомадагон сазовор гардида буданд,
бо роҳбарии генерали армияи «мардуми» ^шонн Қиёмиддин
машқҳои чангй мегузарониданду мардумро ба чанг, ба инки-
лоб даъват мекарданд. Бисёр тааҷҷубовар буд, ки касе гурбая
онҳоро «пишт» намегуфт. Ҳама бетараф буданд, гӯё дар Ду*
шанбешаҳр чизе рӯй надодааст. Ҳарчанд ин на гирдиҳамоӣ,
балки даъват ба чанг, ба табаддулоти давлатй буд. Ба ди-
моғи хукуматдорону муҳофизаткунандагони давлати навбунё-
ди точи кон бӯи хун мезад, овози гиряи тифлакону ашки мо-
да рон пеши рӯ меомад, вале боз ҳам ҳама бетараф буданд.
Миёни онҳо ашхосе дида мешуд, ки аз хуку мат нон мехӯрдан-
ду ба намакдони он туф мекарданд. Роҳбарони оппозиция
вазъияти ба миён омадаро бисёр ҷиддй меомӯхтанду тахлил
намуда, нақшаҳои нав ба на® мекашиданд. Иштиҳояшон то
дарачае расида буд, ки мардуми Душанберо аз гузарониданя
иди моҳи шарифи Рамазон, ки ба 04.04.1992 мувофиқ омада
буд, маҳрум карда, ба хоҳиши роҳбарони ҷумҳурият нигоҳ
накарда, дар рӯзи ид гирдиҳамоиро қатъ нанамуданд. Агарчи
бори аввал бо талабу дархости мусулмонони ҷумҳурӣ рӯзи
иди Рамазан бо кар op и Шӯрои Олии ҷумҳурй рӯзи истироҳат
эълон карда шуда буд. Ва ҳукумати чумҳурй барои бошукӯх,
гузаронидани ин ид кори знёдеро ба анҷом расонид, вале ин
ҳама нияти не к барбод рафт, ки рафт!


Кор то ба ҷое расид, ки ду ракаат намози сиёсиро бо ам-
ру пещниҳоди Қозиёт ва Ҳизби наҳзати ислом дар майдояя
«Шаҳидон» хонданд. Агарчи ман мутахассиси соҳаи дин пес-
там, вале алҳамдулиллоҳ, ки муеулмонам ва аз оҳанги сухан-


80
гӯии чанд тан уламои рӯҳонй пай бурдам, ки ба ин тариқ
эҷодгариҳо ҳатто дар ҷангҳои мазҳабии ислом (ба ёд оред,
ҷангҳои Абӯмуслими Хуросониро алайҳи Насри Сапёр, ки аз
чониби Марвон — ҳокйми мутлақи Хуросони бузургро ба ӯҳ-
да дошт), камтар дидан мумкин буд.


Ҳанӯз аз рӯзҳои аввали гирдиҳамоии майдони «Шахидон»
тамоми мардуми солимфикри чумҳурӣ ба по хеста, бо хар роҳ
*ин гирдихамоии гайрнконуннро сахт махкум карда, талаб ме-
намуданд, ки саркардагонашон ба чавобгарй кашида шаванд.
Ба ин гуфтаҳо ҳазорҳо барқияю мактубхо, мақолаҳо, зътироз-
номаҳо, муроҷиатномаҳо ва зангҳои тилфунӣ унвонии Садою
Симои тоҷик, идораи рӯзно-маҳо, Шӯрои Олӣ, дастгоҳи Раиси
Чумқур ва ашхоси алоҳидаи масъул мисол шуда метавонанд.


Акнун дар маҳалҳо аксари мардум ба ҷунбиш омада, ба
ҳар тариқ овоз баланд мекарданд. Ҳарчанд ки мардуми май-
дони «Шаҳидон» шарм накарда худро намояндагони кулл-иГ
манотиқи ҷумҳурӣ арзёбӣ намуда аз номи тамоми халқи То-
чикистон ҳарзагӯй мекарданд, дар шаҳру навоҳии мухталифи
чумҳурй мухолифинашон бештар шуда, баҳри доир иамудани
гирдиҳамоиҳои ҷавобй даст зада, пуштибониашонро аз хуку-
мат ва сохти конститусионии ҷумҳурӣ иброз медоштанд.


Дар Душанбе ва навоҳии атрофи он низ ба таблиғоти ду-
ру ғи ни шабонарӯзии қувваҳои опозисион нигоҳ накарда акса-
ри мардум гирдиҳамоии майдони «Шаҳидон» ва доиркунанда- „
гонашро сахт маҳкум менамуданд.


Ҳамин буд, ки як гурӯҳ ҷавонмардони ватанпарасту чон-
сӯзи миллат аз маскунини Душанбешаҳр ва навоҳки атрофи.
он баъди 2 рӯзи гирдиҳамоии майдони «Шаҳидон» гирд ома-
да, «Қумитаи ҳифзи сохти Конститусионии чумхурй»-ро таъ-
сис доданд. Ин шермардон ба хубй дарк карда буданд, к и
ҳадафи ниҳоии оппозитсия табаддулоти давлатӣ аст.


Аввалин коре, ки Кумитаи мазкур анҷом дод, ин кабул ва
пахши муроҷиатнома ба шаҳрвандони ҷумҳурй тавассути Са-
дою симо ва рӯзномаи «Садои мардум» буд.


Рӯзи 2-,ми апрел бо ташаббус ва даъвати Кумита дар май-
дони 800-солагии Маскав «^рати 16-00 гирдиҳамоии қонунӣ ои-
ди пуштибонӣ ва ҳимояи сохти Конститусионии ҷумҳурй доир
гардид, ки аз ҷониби оппозиция таҳти сарварии Дӯсти Дӯст
ва муаллимаи Донишгоҳи Омӯзгорй Маҳмадшоева ба он фи-
шор оварда шуд.


Пяр ИН ГИПЯИ.ХДШ^ У И Я У я я гѵр -лл_2.ц_. ч ажъ ШУ-


да буд, натанҳо аҳолии Душанбе, балки намояндагони дигар
ноҳ1ГЯх,ой чумҳурйпниз штфъаг тгоштанд. Ьаромадкунандагон
аз~вилояти Қурғонтеппа Дамонов Амонбой — раиси созмони


31
«Якдил4і»-и вилоят, Раҳмонова Сайрам ва Шарифов Абдува-
ҳоб аз ноҳияи Варзоб, Гулов Алӣ, Каримов Ҷунайдулло, Гул-
муродов Нормуҳаммад аз ноҳияи Ленин, Мирзоев Саидвафо
аз ноҳияи Кофарниҳон, Даҳбошиев Ғуломалй, Ғафуров Нар-
зулло аз ноҳияи Файзобод, Азимов Тилло аз шаҳри Норак,
Тураев Саидҷон аз ноҳияи Турсунзода, Мирзоалиева Муҳар-
рам-раиси созмони «Дӯстлик»-и ноҳняи Бохтар, Зарифов Аб-
дураҳмон, Ғуломҳайдаров Алишо, Абусамади Мулло, Сама-
дов Абдуғанй, Саидов Маҳмадалй, Одинаев Ҳабибулло аз шаҳ-
ри Душанбе, холаи Қимат Дилмуродова, модари серфарзанд
аз ноҳияи Панҷакент ва ғайраҳо дар баромадҳояшон зикр
намуданд, ки тазоҳуротчиёни Майдони «Шаҳидон» аксаран
ҷонибдоро-ни табаддулоти давлатиянд.


Ҳамин тавр митинги қонуние, ки дар майдони 800 солагии
Москва бо иҷозати Комиҷроияи ноҳияи Роҳи Оҳан 2 апрел
1992 таҳти роҳбарии аъзоёни раёсати кумитаи навташкили
ҳифзи сохти конституционй: Наимчон, Н. Мирзоев, И. Сало-
ҳиддинов, Н. Холназаров, С. Зулфонов, Н. Валиев, Қ. Восеъ,
Ҷ. Охунов, А. Насимов, X. Холов, Е.Ёралиев, С. Зарифов бар-
гузор гардид, аввалин эътирози қатъии шаҳрвандони Тоҷикис-
тон бар алайҳи мухолифини тахту кулоҳхоҳ буд.


Вале рӯз ба рӯз мақсаду маром ва талаботи гирдихамома-
дагон меафзуд, даст ба бастани роҳи нақлиёт дар кӯчаҳоя
марказии ба номи Рӯдакй ва Исмоили Сомонй заданд, таҳ-
қир намудан ва гаравгон гирифтани мардумони зодаи вилоят-
ҳои Кӯлобу Ленинобод одат мешуд.


Вале бо таассуф ёдовар мегардам, ки ба чунин вазъият
касе баҳои зарурй ва лозимаро раво надонист. Аркони давла-
ту ҳукумат бошад, ҳама нақши мушоҳидакунандагону тамо
шобинони сах,наи лӯхтакбо-зонро иҷро мекарданд. Бубинед:
сарвазири чумқурӣ — Акбар Мирзоев «сари вақт» бемор ту-
да, қароргоҳи бедаву тоз ва оромонаву судчӯёнаро дар кунҷи
мамнӯъи беморхонаи ҳукумат дарёфт кард, ки ҳамоно, бо аш-
хо>си далхоҳу дилобхӯраш ниҳон-ниҳон тарҳи пора-пора гардо-
нидани ҷумҳуриро дар он мавзеъ ҳаллу фасл менамуд. Раиси
ҷумҳур бошад, касест аз миёни сад оташу селборонҳои азими
зиндагӣ тансиҳату бардам гузаштаву ором монда. Ӯ чун дэ-
рахти азими солхӯрда аз вазидани бодҳои пуршиддати мухо-
лиф, ки шохчаву навдаҳои бороварашро каллапар мекард, со-
биронаву оромона бо таҳаммули гӯ!йношунид, дандон ба дан-
дон совида, гӯши хещро ба ношунавй ва дидагони зарраби-
нашро ба нодида гирифтан зада, бо ин ҳаводиси камарщикан
аҳамияте намедод. Ба назари ӯ чунин менамуд, ки гӯё дар


82
Хаймаҳои гирдиҳамомадагони майдони «Озодӣ». Сентябри 1991.
Хаймахои шайхоне, ки «гуруснанишнни» эълон карда б\{данд.
Хурок барои гуруснанишинони майдони «Озоди». Сентябри 1991.



Тавбафармоён чаро худ тавба камтар мекунанд.
-


Гирдиҳамомадагон дар майдони «Шаҳидон». 25 марти 1992.
Бо даъвати фундаменталистони ислом ва демократҳои мансабталаб гум-
роҳзадагон аз ноҳияи Кофарниҳону Роҳи Оҳани шаҳри Душанбе бо кӯчаи
Айнӣ дар рӯзи корй роҳи нақлиётро баста, ба гирдиҳамоии ғайриқонунии
майдони «Шаҳидон» омада истодаанд.
Майдони «Шахидон»-и назди Кохи Раиси Чумҳур ва Девони Вазирони


Ҷумҳурии То'шкйетом.



Ҳангоми хондани ду ракаат намози фарзи сиёсй дар майдони, «Шаҳидон».
Намозро раиси ҳизби Наҳзати исломи Тоҷикистон Ҳоҷӣ Мухаммадшариф
Ҳимматзода имоматй кардааст.

Нишасти митингчиён дар майдони «Шаҳидон». Лаҳзас


ли 1992.


аз моҳи аире-
f 0


% #


Намоз дар майдони «Шадидон».
т *


Рамси Хизби паҳзати целом Муҳаммадшарифи Ҳиммагзода гирдиҳамома-
дагонро ба табаддулоти давлати даъват мекунад.
Филиали митингҳои майдони «Шахидон», ки дар назди бинои музейи киш-
варшиноси парой фишор ба майдони <Юзодй» сурат гирифт. '
Ла.чзае аз намозн сисей.



Лахзас аз мамози сиёсй.
Аслиҳаи мафкуравй ва силоҳи оташфишон такягоқи боэътимоди мухо-


лифин.
ҳаёти сиёсии чумҳурият ягон ҳодисае рух надода бошаду ҳат-
то шамолаке ҳам барги дарахтеро начунбонда,


Ҳайҳот, агарчи насими мафтункунандаи ҳамал ба машо-
маш бӯи муаттари мадҳушкунандаи таъриферо вонамуд ме-
кард, дар умкаш захри қотил дошт, ки дошт!


Ҳайҳот, агарчи гургони маккор дар ҷомаи меш андар ями-
ну ясораш аз муктадириву кордонии шубон ҳарф мезаданд,
интизори лахзаи мусоиди ба рама тохт оварданро мекашиданд,
к и кашиданд!


Ҳайҳот, ӯро таърифу тавсифҳои дурӯғин, ваъдаву аҳду
паймонҳои обшуста фирефтаи хеш мегардониданд. Пеши чаш-
ми ӯро пораи абри булӯрини найранги дасисабозони риёкор
гирифт, ки аз остонаи қароргоҳаш фарохтарро дида натаво-
над. Бо ин сабабу баҳонахо бошад, ки ӯ фориғболонаву хун-
сардона бо тахаммули хосаи хеш муносибат мекард.


Оре, чунин фалачиву корношоямии роҳбарияти ҳукумат,
яъне ду аркони ок ба тарроҳону роҳбарони оппозиция маъқу-
лу мувофиқ омад. Аз чониби дигар, онҳо бо роҳбарони ма-
фияи амалкунандаи дохилидарборй ва хориҷии чумҳурият за-
бои як карда, ба мукобили парлумон ва Президиума Шӯрои
Олии чумҳурии Точикистон муборизаро ошкору ниҳон ба роҳ
андохтанд. Сабаб чист?


Бале, омили асосй он буда, ки Шӯрои Олй барон мустах*
нам намудани мубориза зидди ханнотон, мардумфиребон, сав-
догарон, чинояткорон конунхои камаршикан қабул кард.


Масалан, Президиума Шурой Олии чумхурии Точикистон
дар як муддати кӯтоҳ оиди иҷрои конунқои кабулкардашуда
санҷишҳои ҷиддиву зиёде гузаронд. Дар натиҷа никоби макру
хияли табоҳ аз рӯи як идда ханнотону мардумфиребон, кч
солҳои дароз касе кудрати пишаки онхоро пишт гуфтан на-
дошт, бардошта шуд ва корҳои нопоки онҳо дар Президиума
Шӯрои Олй мавриди мухокима карор гирифта чазои сазовоіри
хешро дарёфт.


Кормандони Президиуми Шӯрои Олй аз анбори коопера-
тива «Автоваз»-и ноҳияи Ҳисор, ки собик Президента чумҳур
Қаҳҳор Маҳкамов вазифаи мушовириашро ба дӯш дошт, 158
хазор метр пилтабахмал ва суф ёфтанд, ки бо роҳи чурабозй
аз иттиҳодияи бофандагии матоъхои пахтагии Душанбе ба
нархи арзон (як метр суф 87 тин) харида, бо нархи қимат
(як метр суфро 42 сӯмй ва пилтабахмалро 106 сӯмй) мефу-
рӯхтааст, Ин масъала дар Президиуми Шӯрои Олй дида ту-
да, роҳбари иттиходияи бофандагии матоъҳои пахтагй аз ва-
зифа озод карда, махсулоти ёфташударо бо нархи бозор ба
мардум фурӯхта, пулаш ба маблағи зиёда аз 15 миллион ба
бучаи чумҳурй дохил гардид.


3—1147 83
Е худ, мухокнмаи кори кооперативно, ки мпллдон.ҷо Суми-
на боигарии давлатѵ шаҳрвандони чумхурйро ба ғорат бурда,
ситораро аз осмону шири мургро дар замни пайдо мекарданду
ҳар кадоме хону хшізода ва ё беку бекзода дар кадимрави
чумхурй барои талаву тороч иамудани моликпятн ин сарза-
мйнн бепарастор камари номардона бахрн ғараз баста будаид.


Е аз 25 марти соли 1992 масъалаи «Дар бораи чихатхоч
иҷтимоию иктиеодй ва хукукии вазъияти чанчолй :ар заводи
равғанкашнн Қурғонтеппа, дар маркази шахри Кӯрғонтеапа
ва нохияи Қумсангир» ва ба ин монанд, даххо масъалахои до-
ги рӯз маврпди баррасни Шурой Олй карор шрифта, калуши
мучриминро пеши пояшон ғузошта, чазои сазоворро иисбати
нн тоифаи тороҷгарон пешниход намуд ва дар пӯетини аш-
хоен сармояпараст, ки унвони онро мафия мегуянд, кайк да»
ромаду хатарро эхсос намуд, ки намуд!!


Бо мақсади начот додани мафия ва обро гилолуд кардэ
моҳй доштан знмомдорони ахзобн снёсиву ашхоси тахту ҷоҳ-
талаб бо мафия хамзабон гардида, худро аз чиҳатн мсддшо
маънавй пуркувват намуда, сипас, аввало истеъфои парлу-
монро вазнфйп хеш капор дода, зиёда аз 20 рӯз дар майдони
«Шахидон» мардумн бебиэоату гуруснаи гумрохзадаро барои
истеъфои парлумон ташгннсяу таргнбот кардаил. .Дар ■ .
онхо дарк карданд, ки парлумонро касс истеъфо додан наме*
тавоиад ва аз нигоди кокуи хам хак надорад. Чуикн хукуқро
конституциям амалкунандаи чумхурй ба Раиси чумхур ва Шӯ-
рспі Олй ипз надодааст.


Пас, онхо мӯхтавои даъвои хешро тағйир дода, матлабн
днгар вешииход намуданд, ки парлумон ба истеъфо наравзлу
Президиум и Шурой Олин чумхурни Точикнстон ба истеъфо
равад Чат рӯз нн мавзӯъ аз баландгуякхои майдони «Шахи-
донг’ радду бадал шуда, ба охангҳои «Оллохѵ акбар» чӯр ма-
шуданд ва талаб мекарданд, ки агар Президиум» Шурой Олй
ба истеъфо наравад, онхо чанг мекунанд. Барой халли ин
мас.ъала якчанд маротнба май, ноиби Президент Н. Дӯстов
ва худи Президент Р. Набнев бо рохбарони оппозиция дар гар-
да миз няшвста сӯхбат кардем, вале талаби ягонаи онхо даъ-
ватя сессиям Шурой Олин чумхурй ва истеъфои Президиумн
Шӯров Олни чумхурии Точикистон буд. Аммо ишон санаде,
ки тунохи Президиумн Шурой Олиро далели кофй бошад, ба-
ем намекарданд.


Рузе рохбарони оппозиция Ш. Юсуф. М. Қнмматзода,
Д. Исков, Акбар Тӯрачонзода, Амирбеки Атобек ва аъзосни
Президиумн Шурой Олй дар зали хурди Шурой Оли гнрди
мизи мудаввар пишастем.


Он рӯз, аъзои Президиума Шурой Оли, раиси Кумитан


34
фарҳанг за муносибагқои байни миллитҳо Д. Ашӯров, чун
акса I рӯзчо, бемор буд. Аз чй сабаб бошад, ки ӯро аз хама
пеш ГД ' сари мнзи мудаввар бо роҳбаронн оппозиция дида,
дао хайрзт монда, пас аз салому алейк хазломезона гуфтам:
«Давро.ч Ашӯровнч, бисёр кори хуб кардед, ки аз бпстарк бе-
лорГі хеста, барои бо роҳбаронн оппозиция гуфтушунид кар-
дан о\!алел... Борахаллоҳ!».


Вактп гуфтушунид, аввало аъзои Президиуми Шӯрон Олй,
раисн Кумигаи сиссатп аграрӣ, хӯрокворй ва шуғли аҳолй
Ҳ. Насриддинов, аз паси ӯ Д. Ашӯров баромад карда гуфтанд:
«Бар' Н; барои мӯътадил гардонндани авзои ҷумхурият
туда, таГіёр х а схем, худи ҳозир ба истеъфо равем...*. Вокеан,
ин ааеисан риёкоронаи ншон ба дарахти боҳашамати давлати
конунй табари марговап мезад. Ин суханхои ду аъзон Пре-
8иднумр0 шуиида, дар чони оппозиция нерӯи тоза ворнд гар-
дид в а о і то барои халли ин масъала даъват карлаин сессия*
ро талаб карда, кафолат доданд, кн ба кори он фишор на-
меоваранд.


Бо хамии 08.04.1992 Президиуми Шурой Олй қарор ка-
бул карл, ки сессиям сездахум даьвати дувоздахум аз таъри-
хи 11 апрели соли 1992 даъват карда шавлд.


Ба рӯзномаи сессия масъалаҳои зерин гузошта шуда бу-
данд:


1. Дар бораи рафтн тайёр кардани лонхаи Конституцияи
нави ч мх ,’рии Точикистон.


2. Дар бооаи вазъи сиёсн вз нчтн шию иқтисодпи чумҳу-
рии Точикистон.


3. Дач боран талаботҳои нштиоокчиёни гирдихамон оиди
ба истеъфо рафтаии Президиуми ІІІѵрои Олии ҷумхурни То-


ЧИКИСТОН.


Бо таасеуф ёдовар бонд шуд, кн 11.04.1992 сессиян сез-
дахум и Шурой Олй даъвати дувоздахум кори худро cap кар-
да датавонист, зеро роҳбарони оппозиция ӯхдадории хаттии
ба зимман хеш гирифтаро сарфи назар намуда, гмрдихамома-
дагонро аз майдон-н «Шахидон» барои фишор оварлан ба ко-
ри сессия ба майдони «Озодй» тахти шиорхои «Истеъфо пар-
лумон», «Истеъфо Президиуми Шурой Олин чумҳурии Тоҷн-
кистон» оварданл Дар ни ҷо шиори истеъфои раиси Шӯрон
Олии чумхурии Точикистон Сафаралй Кенчаев пайдо шуд.
луллас, нимкосаи таги коса маълѵм гардид. Максади асоеиа-
шон истеъфои раиси Шурой Олй бѵіааст ва аз ин рӯ Д. Ашу*
ров ва X. Насриддннов хам хеле шердил будаанд. Бо хамин
сабабҳои мзълум онхо нагузоштанд, ки сессия кори худро
°ғоз намояд ва депутатҳо мачбур шуданд, ки соатн 14 рӯз ба
Макони хеш баргарданд. Чунин икдом намудани Шурой Оли


35
аар пӯстнни роҳбарони олпозші ч кайк давопд. Очхо бо ’• но
дастгирии кормандони масч !ДХО хона ба хона гашта, одамон-
ро бо Куръоіш маҷнд қасам дола, бл мапдотін «Шахидон» ка-
шиданд. Шахсонеро, ки ома а наметзвоннстанд ва ё раъйи
омадан надоштанд, кофлр ху-о мекар.тннт,


Бо ҳамин майдоии «Шахидом» рѵзсч t пур аз одамони гум-
рохшуда буду шабона бошал, кироякороне, а сосан аз баро-
дарони бадахшонй ва чавонони Душанбешахр пайдо м е ту-
да нд, ки хар шаб пул ко.р мекарданд.аз ко-' ётя мус’ . с ю-
ни чумҳурй, ҳнзби наҳзатп полом аз 100 то '0 у:.: мегер mb-
танд. Амалиёти оғознамудаи о: позчцияро фаҳмидаю нафаҳ-
мида бисер давлатҳои орччк ва pyx•■■'ну гхзобп снҒюш ізнь-
зе давлатҳои собиқ Иттнфок гастгнрй мекарданду кӯмакл
моддӣ мерасондапд.


Дар рӯзҳои гирдиҳамоии моҳҳои апрел— маП майчони
«Шахидон» танҳо аз вилоятхон Намннгс-у Фар гоня и чуѵіху-
рии Узбекистан ба у н вон и хочӣ Акбар Туг ■чонзояа аз ном и
зиёда аз бнст масчиди чучъахонн баркия дожил гардидааст.


Ба хазинаи гирдихамомадагони майдонн «Шахидом» аз
муфтии мѵсѵлмонони «Мовароуннахр»-и Оснёи Миена точи
Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф 200 хазор доллари амери-
кой, чонишннк ӯ оид ба масчидҳои водии Фарғона хоҷй Аблу-
рауф Ғаффоров 100 хазор сӯм хадя ирсол гардидааст.


Ба нн гирлихамоии ғайриқонунй хукумати чумхурӣ даҳой-
ро пурн об карда, ягон чмзе намегуфт. Балки кормандони ур-
гонхои хнфзи ҳукук. гирдихамомадагонро мухофизат мекар-
даид. Мошинахои колхозу совхозҳо ва корхонахои давлагй ба
гнрдиҳамомадагон хурок меоварданду хизмат мерлсониданд.
Кормандони ннспекцияи давлатпи автомобили бошанд, мунин
ронандагонро мухофизат мекарданд.


Пас, андешаи он ки дар дохили давлати мустакили Точи-
кистон боз як давлатн дигар, к и на та.чхо дар козпёт, балки
дар бисер нохияхои тобой члмхурй 6а вилояти Кӯрғонтеппа,
инчуник як кием 1 1 ерхоналоі! иахри Дут г бе таъснс ёфта-
аст иинчуну ош.ко-'о амил мскуиал, лурусл • д


Шахрдорни Душанбе бо умели хокимнят шуда канорни>
шикни худро давом медод, агарчачде ба гчі аз чйігд хазор
нафари кормандони корхои лохи, нн чоу ■ г - 1 у тмаҳри Ду-
шапбе, боз Г'00-то мил пса дар ихтнёри \t«” • шахри Душанбе
бошад хам, вале іпі вягыіяти пі.хчнічеріі чомеаро днгап карда
наметавонист. Чуння в азъ нити р ух.іода, кп акс-і nr кормандо-
нн давлативу хуку мат й худро ба бетарсфй на као •онишнпй
мекашнданд, кам буд, ки бар белой сухта яамакоб, боз баъзе
рохбаронн буздилу тарсончак ба оппозиция ҳамкорнхои чо.п-
лусонаро ба роқ андохта, бо як тир ду нишон мезаданд. Қа-


Зй
мая ин, вокеан, дилг&рмие ба сарварони оппозиция меОахшад
аа нерӯн тоза ба тозаи сиёсатбозон умедҳои чоҳталабонаи
ишонро мустаҳкамтар мекард. Бинобар ин, яқинан, дар гир*
диҳамой гурӯхи иотиқони доимй ба суханҳояшон нлова даро-
варда, рӯ-ирост ба снёх кардани раиси Шӯрои Олии чумҳурии
Точикистон Сафқралн Кенчаев гузаштанд, Тамомн навоқису
«орасоихое, ки дар чумҳурият вучуд дошт, ба гардани Сафа*
ралй Кенчаев бор мекарданд.


Бубинед, кн чи мегуфтадду кадом далелҳоро пеш меовар*
даяд. Масалан, дар давоми 6 моҳ маош нагирифтанн колхоз*
чиён, замннн наздиҳавлнгй надодан ба онҳо, кимат будани
нарху наво, дар мағозаҳо набуданн канд, орд, гӯшт, калӯш ва
ғайраго гайра... Вале, касе намегуфт, ки ҳамаи ин ба вакола-
ти ҳукуматн чумҳурй дохил мешавад, Бисёр тааччубовараш
он буд, ки касе номи идораи ҳокимиятро ва номи сарвазирро
ба забон намеовард. Аммо, аз чи сабаб буд, ки кормандони
ҳукумат, аппарати президент ба воситаи радио, телевизор, га-
8етпчо, ё дар назди гнрдихамомадагон баромад карда наме*
гуфтанд, ки нн камбудихо ба кори хукумат ва аппарати пре*
зидент вобастааст, на ба кори Шӯрои блй ва раиси он, чункн
Шӯрои Олӣ хамаій ургони конунбарор мебошад, на иҷроияю
амрдиҳанда!


Дар ин шабу рӯз радио ва телевизиони чумхурй оидн ба
мардум фаҳмонидани хақикати хол ва ҳуқуқу ваэнфаҳои се
ургокн роҳбарикунандаи Тоҷикистон қариб бетарафона раф-
тор мекард. Дар бораи конуншиканиҳои пайдарҳаме, ки оп-
позиция содир мекард, касе сухане намегуфт ва ё фурсату
кудратн баёни фикр надошт, ки чиэе гуфта гавоиад.


Ба худ меандешидам: «Вой бар раёсати давлате, ки арко-
нн он бар сари ғаразхову дурӯғгӯихо ва даеисахову чоплусн*
қо сохта бишавад! Наузанбиллох, он давлат пойдор нахоҳад
монді». Ман ин гумонро борхо хам ба Раиси Чумхур, хам ба
Сарвазир ошкору пӯстканда иброз доштам, вале, э вой бар
ман, ки маро хаёли ғарибону бечорагон, фаровон намуданн
маводи хӯрокиву пӯшокй. баланд гардонидани сатҳи зинда-
гии донишчӯёну устодон, ахлп захмату меҳнат ва саҳеҳиву
бардамии қонунхои чумхурият бѵду ишонро ғами чохи чукур
кофтан аз барои май. Бехабар аз он, ки киштиеро, ки ба кӯ-
маки мухолифин аз пасаш сӯроххо карданду он дам ба дам
ғарқ мегардад, ишон низ сарнишинони он буданд. Ҳамегӯям,
ки вой бар ШумоН!


Вазъияти ба миён омада касро ба як андешаи ниҳоят до-
манадо'ре мебурд, ки оё дар зери коса нимкосае нест? Оё дав-
лати навзоди тоҷиконро ин гуна бетарафиҳо бугй намекунад?!


if.
Оё хомуши аломати рознтн пест, ки рѵэе муште табзддулоте-
ро ба роҳ андованду хуни мардум бирезад?!


Вале шайюн ноумед, гуфтаанд. Дар яке аз рӯзхои мох я
апрель шодравон Мавлои Олим ба назди ман даромада пеш-
ниҳол намуд, ки акс биёед як ба хонаи хочГі Акбар меравем,
би нем чй мехоҳад. Охир, Шумо 6а хоиадони ӯ одами ношнпос
нестед ку? Ман пешниходи ӯро пазируфтам. Мо се нафар: Ма-
лу худорахматй Ботур Мскокову Мавлон гайрирасмй бидучи
даъват ба хонаи козй рафтем. Ҳоҷӣ Акбар моро дида биёед
ако, гуён ба пешвозам шнтобида, зоҳыран хеле хушнудона мо-
ро пазируфт. Ба хона вор ид гардидем. Падараш низ хузѵр
доштанд. Қозй зохиран бисер самимопа сухаи мегуфт. Ин
татрнфи нохонда барояш хеле хуш омада буд. V ба ман му-
рочиат карда гуфт: «Ако. ин хонахалокони мансабталош мозѵ
ніуморо аз хам чудо кардакиянд, вале им кон надоранд, ки
гӯштро аз нохун чудо созанд.


Албатта имрӯзхо дар хаккн Шумо аз номи ману хамакила-
ҳоям гачхои пасту баланд мегуянд, вале имондорона мегѵям,
ки май чонибдори Шумоям ва намегузорам хоре ба пойи Шу-
мо бихалад*. Ҳамин вам занги дар баланд шуду Козй берун
рафт. Мову падараш сӯхбатро идома долем, Баъди чанд да-
қика козй баргашта издор дошт, ки гӯё хамсояаш бо коре
омада будааст.


Камин тавр моро бо хушнудихо гуселопид. Дар рох Ботур,
ки нақши шоферро мсбозиду дар дох или мошнн моида бѵд,
каноатмандии моро дида гуфт: Ин шакал намедонам, ки ба
шумо чн гуфта бсшад, вале ним соат пеш як жигулии сиёҳ
омада аз дохилані чор шахси мусаллах баромаданду ксзиро
даъват намуда гуфтанд: «Козидомулло, чаро имруз ба сигоди
митинг ташриф наовардед Пагох сари кадом масъала бояд
сухая гуфта шавад?». ӯ дар чавоби онҳо нзхор дошт, ки мав-
зѵъ як аст, ин хам бошад истеъфои С. Кенҷаев, вассаломі
Кар кадом нотик. ин амрро бояд дар знмии суханронияш ба
такрор бигуяді Чуики ӯ деворест барон давлати коммунист-
хо. То уро сарнагун начупем, максадамон ичро кагардал. Чуя
ин суханро аз чониби бародари чониям— Ботур шунидам, ба
беимоииву дасисабозии Козй ва зархарнди бегонагон буданаш
итминоп хоснл намудам.


Аз он лахза бабаъд ба тамоми некнҳоям, ки ба ин авлод
карда будам, чониби қибла истода ишонро бо тазарро ба яз-
дони пок супоридамІІ То чазои сазоворашон бидихадІІ Иншо-
оллоҳ, ки ҳар касе он даравад оқибати кор, ки кишті


38
АРКОНИ ФАЛАҶШУДА


Рӯзе дар ҳузури еардори ситод оиди пешгирт гирдпуамой,
Ноиби президенти чумхѵрй Нарзулло Дӯстов чамъомади наз-
батн мегузашт, ки камина хам ҳузур дошт. Дар он чо ҳама
генералҳои ҳарбин Президенти Чумҳурии Точнкиетон иштирок
доштанд: генерал-майор Раҳмоноа Б. Р,— мушовири давлата,
Ниезов Ф. Н.— ранси Кумитан мудофиаи чум.хурӣ, Махмадчо-
нов М.— Комиссара ҳарбии чумхурй, инчунин Стройкип Л. П.~
ранен Кумитан амиияти чумхурй, Л. Л. Қаххоров— муовини
Вазири корҳои дохилӣ, Н. X. ҲуваЙд . к § — ~ снтонн куда и


чумхурй, А Н, Мартовитский— кумондони сарҳадот, Забо-
лотний—кумондони нерухои ИДМ дар Точикнстон, А. Рача*
бов — ччрокунаидаи вазифаи Влзкр корхои дохнлП


Сухан дар бораи мустзхкэм будани сутупҳои давлат рзфт,
чункн гирдиҳамоии майдонн «Шаҳидон» рӯз ба рӯз шнддат
Меёфт, гг 'килкунандагони ом мақсаду мароми худро тағйир
медоланд. вазъият дар Душанбс-шахр муташанниҷтар мегар-
дид, шумораи гурди миллии мухолпфнн меафзуд. Роҳҳои иақ*
лиётй баста мешуд, корхонаҳо кор иамекарданд, оҳиста-охие-
та Душанбешаҳр ба зери иазоратн оппозиция мегузашт. Map-
думи Душанбешахр аз хукуматн чумхурй дилхунук мегардид.
Дар дасти аъзоённ гурди миллии оппозиция силоҳи оташфи-
шон дида мешуд, ки шабу рӯз дар иӯчап Рӯдакӣ за Исминля
Сомонй машқҳои ҳарбй мегузаронданд. Ҳар рӯзу соат овоза-
ҳо пахч мегардид, ни оппозиция барон соднр на: дани габад-
дулоти давлатй тайёрии чнддп дида, бо роҳхои гуногуи сн-
лохи знёде ба даст овардааст. Садои пурдаҳшатн «муборизо*
ни роҳи озодӣ» демократкой «асил», точнкони «покиза»-н аф-
ғониву эронилаҳча, исломиарастонп бенамоз, «падарон»-у «мо-
дарон»-и миллати сарсахт, ҳочиёни хаҷкардаву лек аз рохн
худо каҷрафта аз майдони «Шаҳндон» ба гӯш мераснд, ки
мар.т ш 'у мроҳшударо барон нигоҳ доштанк «тозагни дння
мубини целом» бо шиорхои «Е март ё ғалаба!», «Инқилоб!»
ба чзнг даъват мекарданд. Вале к асе аз > ѵк, матдорон, орган*
хон мухофизати ҳуқуку му боризаи з-дди чи і гкор й. турбин
онҳоро «пяшт» намегуфту сари лачомашоиро намедошт. Аз
даму нафаеи оиҳо бӯи хун меомад. Як дадшате бул. Науза.м-
биллох аз заҳму воҳимааш чони кас ба ларза медаромад.
Сарвазнр ва Раиси Чумхур бетарафиро иптихоб нам уда, худ-
ро бемор сохта, аз паи саломатиашон буданду асабашоиро
ором мекарданд. Вазирони дудилаю селила масчид ба мас-
чид козию хатиб мекофтанд, то он ки «а?.1 зтарин» чизхояшон*
ро пеши пои эшон гузоранд ва дар мансаб бимонанду чон 5а
саломат бибаранд, агар сад хазор мардум бимирад хам, пар-


39
вое надоштанд. Шиорашон «Гӯр сӯзаду деги каландар чӯ-
шад» буд.


Бо таклифн Нарзулло Дӯстов мушовири президента чум-
хур й оид ба дифоъ ва аргапхои мухофизати хуку к генерал-
майор Б. Р. Родионов ба қозирон ахбор дод, ки то имруз ба
еафи Гурди миллим раиси чумхур ягой касро кабул накарда-
аст. Х,ол он, кп бо супориши Шӯрои Олй дар бораи таъснси
Гурди милли фармони Р. Набиев 22 декабри соли 1991 бо
шуморан 700 сарбоз ба имзо расида ва хукѵмат доири ин
масъала аз бучаи давлат зиёда аз 30 миллион сӯм маблағ
чудо карда буд.


Сипае, аз генерал-майор Б. Р. Рахманов пурсон шудам:


— Шуморо нафаҳмида истодаам, агар то имрӯз ба сафя
Гурди миллим президента чумҳурӣ ягон нафаре кабул накар-
да бошед, пас чи гуна ва аз кадом ҳисоб январи соли 1922
дар назди Кохи Раиси чумхур сарбозони зиёдеро чамъ овар-
да будеду подполковник С. Шарофутдннов ба шумо, дар нав-
бати худ шумо ба ноиби президент Нарзулло Дӯстов рапорт
дода гуфтед, ки Гурди миллим президенти чумҳурӣ саф орос-
таасту барон кабул тайёр. Баъд шумо ва Н. Дӯстов Гурди
миллиро кабул кардед, онҳо дар назди шумо савганд ёд кар-
панд, пас, бигӯед, онҳо киҳо буданд?!


Охир, ин намоишро бо чашмони худ дар оинаи нилгуни
чумхурй дидам?!


Генерал Б Р. Раҳмонов ба ман мигариста заҳрхандае кар-
ду бо забони руей гуфт:


— Мӯҳтарам ранен Шурой Оли, дуруст гуфтед, аммо бо
максади чашми оппозинияро тарсондаи аз двизияи 201-и Фе*
дерацияи Русия ва полки харбии Вазорати корхон дохилй еар-
оозони зиёдеро даъват намуда, саф ороста ва чун Гурди миллй
ба Нарзулло Дӯстов ҳисобот додсму онхо савганд ёд кард::ид.


Суханов и г-'яералро шунида дилам тах кашид, холам ди-
гаргун шуду баданам ларзид, бо худ гуфтам: «Эй фалаки
шӯъбадабоз, эй сипеҳри бе.меҳру найрангй, ту маро бо кй хам-
табаку хамкор кардан?! То кай ва то чанд азобам медихй?!


Охир, Ранен Чумхур солхӯрда, сарду гармин рӯзгор чаши*
дану тачрнбалор буд-ку?!


Чаро ба чунин бемасъулияткю форнғболй роҳ дода бо-
шад?!


А^агар дилаш ба халке, ки ҳаёташро ба ӯ бовар карда,
сареарн худ і;ніихоб на иуд, намесухта бошад?!»


Фикр мёкунам, кн дар хусуси то чи андоза пок будану на-
б\ пани ип о:-; ер а л хонанда бояд хулоса барорад, чаро ки аз
РӮ'"' бЯ£0-! 'ни фармони Президент зиёда аз чахор м-ох си-
і’зр“ бошад ҳам, ӯ шарм надошта мегӯяд, ки то ба оа
рӯз касеро ба сафи Гвардкяи миллй кабул накардааид. Вт
касе аз у пурсон нашудааст, ки чаро дар чунип вазъалтн м\
ташашіич фармонн Президептро ичро накардааст?!


Аз нн ру, аз эҳтнмол дур пест, кн дар хуну мағзу паЙван-
ди генерал Рахмопов хнёнат кардан ба халку Батан хело пеш
чойгир туда будаасту МО бехабарем на бо дасти худ теша бі
решай даслати конунй мезадаемі


Генерал-майор Ф. Н. Ннёзов ахбор дод, ки ду мох пеш ху-
ку мати чумхурй барон муқофизати сохти конституцией! й З7
мошини зирехпӯш (БТР) харидааст ва онҳо дар полки мул >
фиаи гражданин чумхурй вокеъ дар деҳаи Қарагог маҳфу-
занд. Аз ӯ пурсон шудам:


— Мошннҳои зирехпӯш ронанда доранд ва оё дар холаги
корй хастанд ё не? Он кас дар чавоб гуфтанд:


— Ҳамаи мошннҳои зиреҳпӯш нав хаетанд, вале то имрӯз
ягон ронандаву мутахасснсони ин соҳаро каёфтаем, ҳарчанд
ки нисбати масъала комиссари ҳарбй генерал-майор М. Ма.ѵ
ыадчонов вззифадор карда шуда буд.


Бубннед, тайн ду мох 37 мошшш 'зирехпӯшро гирифта, ин
ѵутасаддиёни «дурбину> кӯтоҳандеш яке ба дигаре фармон
дода, байни худ хархаша намуда, ронандае пайдо накарда-
анд. Охир, хунукназарй, мусолихакорй ва бемасъулиятй аз кн
хам зиёд мешавад?! Ин хунукназарию бемасъулиятй не, чи-
ноят нисбати халку Ватан буд.


Боз дар кучо?! Дар даргоҳи Раиси чумхур?! Агар іеиерал-
хои зердастн Раиси чумхур то ин дарача бекнткзому хунукна-
зар бошанд, дигар ба кй арз бояд кард, аз кй гила?1


Генерал М. Махмадчонов ахбор дод, ки зиёда аз 1000
офнцерхои эхтиётй даъват кардааст. Вакто ки дар кучо бу-
дани онҳоро пурсон шудему ба чй корхо машғул буданн он-
хоро музйян кардем, маълум шуд, ки холо танхо номи 1000
каеро рӯйхат карда будаасту халос. Вале, то он рӯз касе он-
хоро даъваг накардааст. Аз ин рӯ, (онхо) дар кучо ен зинда
буд *:! s у набуданн ин ё он офицер и момнавиеро танхо худи ху-
до медонил! Як бор фичр кунед, оё бо чунин парокандалаш-
кар каноти кас намешиканад? Охир, аз сари ннсоф гӯе.м, кй
бонд ни к> рро ичро мекард?! Ранен чумхур, ноибаш, Сараамір
ва ё Ранен Шурой Олй?1


Г е! -трал А. А Строй кин і\фт:


— кормандонн КАМ (КНБ) чаькеи бетарафиро нштол
менаѵ.о-шд аа Снгзор гирднхамо.'ій гузашта т і ираі, ни иг
чои тарсу ха рос ба вучуд намеоварад. Як аидеша кунед: реч-
ей Кумитан бехагарии давлат аввалан бетарафй до аду >
ннян, пешгӯй менамояд, ки чизе нахохад шуд. Оё им рзфи-
рн душманона ыест? Оё касе, ки ваэифаи масъули бс.чага; и


И
дав.'іатпо С " ѵхда до■>ад, чунип икдомя бепарвоёна дошта-
наш б і аркопи давлат рахиа иамеоварад?


Маро, росгй, ин ахбори Стройкин бисьёр ба изтироб овар-
да буд, кп бо члддият он р'з чакд сухане ипсбатн мавкеи ин
ташкнлотн азами давлат пброз доштам.


Ге; за Л. И. Марговитский гуфт: — хязыатчнённ сархад
Ба масгалахои дохилип давлат пару кор падоранд вассалом.


Ба айдеша фурӯ рафгам: —оё ба ин гурӯхн генералҳо. Ш
танхо п:ь ой чояшон онхоро аз сарбозн од.ін фарк е іонад
ва •.•■оси '’Оми чо 11 capo ваз к фа хон онхо муайян мекунад,
дар рӯзн иофзрчом ба ишон рӯйи ниёз опардал мумкпн бошад?
Бале янаГпон гюумед* гуфтааид, аз онхо муносибати чиддй
намудамро такозѳ карде.м. Он еӯхбатн навмедкунанда, ростӣ,
гӯё гал. I ■; рі ніро дар рамаи калбам норид намуд!


Геікрал А А, Қаҳҳоров чонишинм вазири корхои дохплин
Нум ҳурии Точнкистон ва А. Рачабов ичрокунандан вазифаи
вааири корхоя дохилин Чумхурии Гоҷикистон икрор шудан.д,
ни кисVи зиёдн кормапдони Вазоратп корхои дохилии дар шаҳ-
ри Душанбебуда мардуми Бадахшону Каротегин мебошанд,
Кн амал .зйдони «Шахидон»-ро дастгноӣ мекунанд. Ва
ҳатю вакто ки Ш. Юсуф ба корманлони Вазорати корхон до-
хилии дат майдони <Шаҳидон> була, мурочнат карда, мегӯ-
вд: «Агар тарафдори мо бошед, майдонро холӣ иамоед», ми-
лиснояерхо саф кашнда, бо командирхояшон аз майтон бачо-
мада мераяапд. Андеша кунед: дар вззорате, ки тартибу низа-
ми чо.меа Gap ӯхдааш аст, агар аз рӯн махалчигн кормандо-
ни оп акснран гнрдонарӣ шуда бошанд, ин чй маънй лорал?


Полковник Заболотный — сардори гарнизони Душанбе иб-
роз Лотт, ки бе ичозати сарфармон дех г Харбин СНГ Шапош-
ников ва іпезиденти Русия Б Ельцин ба корхои дохили дав-
латн Точи- .тон ягон кӯмяке расой ы наыетавонад. Барой ин
фармонп президента Точикистон Р. Набиев лоз нм аст Ва ин
фармон то рузн вопасини шикастн лавлати конунй нашуд.
Агарганде сарфармондехи ҳарбии чумхурй мувофикн Консти-
туция президент Р. Набиев мебошад ва борхо аз ӯ илтимос
нам удам '-и барон таъмини амниятн мардуми Точнкистон чу-
нин фарѵ'про пмзо намояд. Вале ӯ рад кард...


Едовар бонд шуд, кн навоқисн знкргардида бе еанчншу му-
хокима и;і . озашішу ҷлэо мондзнд, ки монданд!


Охир, онхо (рохбэрони ВКД-и чумхурият), шахсан аз пре-
зидент ва понби у супориш гирифтанд, ки чун мавкеи ОМОН-
хо оиаи даетгирии хукумати қонунй муайян нест, бинобар ия
онхоро аз шахри Душанбе ба вилонту районҳо фиристонанд,
яъне ба та ради таъҷилй табдилн ОМОНҳо зарурати аввалин-
дарача дошт.


42
Бо бадбахтй изҳор менамоям, ки ин супориши Президент
хам ичрои худро наёфт.


Суханҳои генералҳоро шунида, дар вучудам як павъ но-
боварй ба пойдорни давлат пайдо шуд, зери хавфн бузург
мондани давлат анику амнқ ошкрр гардид. Даспеабозиро бн-
нед, кн баъди чанд дақиқа фикру мулохнзахот нброзшуда бо
фасеҳияти фарохтари худ, нарезондаю начакконда, аз баланд-
гуякн майдони «Шақидон* садо дод. Оппозиция аз нотавошіи
аркони давлат бори днгар хабардор гардид, бинобар ин ишти-
хоі. он қо-згир шуда, ба матлаби хеш иловаҳо зам менамуд.


Хулоса, дар ентоди кароргоҳи Президент рузе ду маротнба
чамъомад мегузашту вазънят рӯ ба бехбудй намеочад баръ-
акс, ҳаракати гирдиҳамомадагон шиддат мепазируфту талабо-
ташон зиёд мегашт.


Охир, аз рӯн инсофу адолат бнгӯем, генералҳои мазкур
аз рун вззифа ба раиси Чумхур нтоат мекарданд, на ба ранен
Шӯрон Олй. Раиси Чумҳур мувофики Конституция сардори
давлати Точикпстон, роҳбари олии амрднҳанда ва иҷроия буд
ва чаро ичрои фармонҳои худро талаб накард?!


Сарвазнр бошад, дар беморхоиа асабҳояшро табобаі ме*
нямуду одамони ба худаш лозимнро кабул мекард...


Сине моломоли лард аст. эй худоро мархаме.


Дил sh танхон ба чон омад. худоро хамламе.


РАЪЙИ СОНЙ


Дар муддати 29 рӯзи гирдиҳамой б маротиба бо козикалоя
хочй Акбар Турачопзода, Саид Абдуллой Нурй, Давлат Йе-
мен, ҳочй Саид Киёмнддин. Шодмони Юсуф, Сафар Абдулло,
Абдунабй Сатторов вохѵрдам ва аз онхо идтимос кардам, ки
хамрохашон ба «Шахидон» рафта, ҳақиқаги ҳолро ба гирдн-
ҳамомадагон бифаҳмонам Онҳо як шартро гузоштачд: сАгар
Шумо дар майдони «Шахидон» президент Р. Набневао танкид
намоеду истеъфояшро пурсида, ба мо хамроҳ шлпед, дигар
Шуморо касе тахкиру танкид намекунад, аз майдони «Шахи-
дон» то бинои Шӯрои Олй Шуморо сари даст мебарем, дар
вазифаатон кор мекунед ва оянда мавқеатон бнсёр хуб ме-
шавад, оппозиция Шуморо чун одами худ дастгирӣ мекунад».


Албатта, ба онҳо чавоби ғайриқаноатб; хш дода гуфтам:
«Шумо иштпбох кардаед, ҳеҷ гоҳ ба роҳи номардӣ кадамена-
хоҳам гузошті» Сипае, амалиёташовро ба муқобнли Шӯрои
Олй ва раиси он боз хам шиддатнок карданд. Чун диданд, ки
ба нн пешниход аз тарафи банда чавоби котеъонаи рад дода
шуд, онҳо ҳамаи ручӯашоиро чоннби Президент гардоппданд.


43
Аз мул окоти Президиуми Шӯрои Олй даст кашида, гуфтушу-
иидро бо Президент мегузарониданд.


Ва рӯзе Президент ба ман сим зада, хоҳиш карданд, ки
Президиуми Шурой Олй барон дида баромадани талабиома-
ҳои г и р д и л а м о.м а д а гон сессиям навбатиро даъват намояд. Пре-
зидиумро даъаат нгамудем. Лъзоёни Президиум бо як овоз та-
даб карданд, ки рохбарони оппозиция агар талаби даъват
карда. 1 л сессия дошта бошанд, бо Президиуми Шурой Олй
вохӯранд, на бо президент. Чунки аз рӯи кон у и ҳукуки даъ-
ват кардани сессияро Президиум дорад. Баъд рохбарони оп-
позиция іПодмой Юсуф, Давлат Исмои, Мухаммадшариф Ҳим-
матзода, қочӣ Акбар Тӯраҷонзода. Тоҳир Абдуҷаббор ва на-
мояндаи «Лаъли Бадахшон» Лмирбеки Атобек бо аъзои Ире-
зиди\ ми Шӯрои Олӣ вохӯрланд.


Хини сӯ.хбат талаб намуданд, ки сессиям навбатй даъват
карда шавад барон ҳаллу фасли талабу дархости гирдихамо-
мадагони майдоии «Шахндон» ва забонхвт доданд, ки ба ко-
ри сессия катъиян халал намерасонанд ва чӣ гуна халномае-
ро, ки сессия кабул намояд, итоат мекунанд Сипае, хар яке
аз рохбарони оппозиция ба Президиуми Шӯрои Олӣ забоч-
хат доданд, ки ба кори сессия дахоллт иамекуианд ва рӯзи
кори сессия баландгӯяки майдоии «Шохпдон'* хомӯш карда
мешавад.


Бо ҳамнн Раёсати Шӯрои Олй дар бораи 20 апрели соли
равоп дар шахрн Душанбе даъват намудани сессиям Шурой
Олй барои баррасй ва халлу фасли масъалахое, ки аз тара-
фи гирдихамомадагоц пеиіниход гардидааст, карор кабул на-
муд. Аз чѵмла:


1. Ахбори Раиси Ҷумхур Р. Набиев «Дар бораи вазъияти
сиёсй, иктисодй ва ичтимой дар Чумхурии Точикистон».


2. Истеъфои Раиси Шӯрои Олни Точикистон С. Кенчаев
ва Раёсати Шѵрои Олй.


3. Ба хайати Раёсати Шурой Олй дохил намудани вакило-
ни оппозиция: С Қаххоров, хочй Акбар Тӯрачонзода, Аслид-
дин Сохибназаров ва Сайфиддин Тӯраев


4. Беэътибор дониста шудани Кону-ни Чумхурии Точикис-
гон «Дар бораи тартиби гузаронидани гирдихамоихо, митинг-
хо ва рохпаймоиҳо»


5 Оиди бекор кардани тагйироти ба моддаи 139 кодекси
чиноятии Чумхурии Точикистон дар сессияи XII Шурой Олй
дохил гардида.


6 Мухлати интихоботи парламенти чадидро муайян карда
шавад (дахаи авнали мохи декабри соли 1992) ва ба комис-
сиям конституционй ланч нафар аз ахзобу созмонхои сиёсй
дохил карда шавад.


44
7. Дар сессиям навбатии Шурой Олли Тол:;: истом масъ-
алаи ба Чумҳурии Мухтори Бадахшон (ҶМВ) і. бднл додан и
ВЛБК мавриди баррасй карор тирад.


8. Онди тахккки ҷииоятноман М. Икр омов комиссия таъ-
сис пода шавад.


Масъалаҳои аз тарафи гирдихадіомадатони ѵгидоми «Ша-
хидом» пешннҳодгардидаро депутатҳо тарафдори нам уда, ба-
рон ба рӯзномаи сессия ҳамроҳ гардидан ба гайр аз масъ-
алаи дуюм, дастгирн карданд.


Сессия масъалаҳои жкум, сеюм, панҷум, шашум, хафтум
ва ҳашгумро пуррл аз рун хохм ши оппозиция х.яллу фасл на-
муд. Масъалаи чорум барои омӯхтан, гузаронидани эксперти-
заи қонудӣ ба кумитаҳои Шӯрои Олй супорида шуд.


Агарчӣ бо овози аксарияти депутатҳои Шӯрои Олй масъ-
алан дуюм ба рӯзномаи сессиям Шӯрои Олӣ дохнл нагардида
буд, вале депутатҳо А. Соҳибназаров, Т. Абдучабборов, И Зин-
натшоев, Р. Каримов, А Ҳабибов, Қ. Аслонов ва рохбарони
оппозиция Ш. Юсуф, М. Ҳимматзода, Д. Исмон аз баҳри ис-
теъфои раёсати Шӯрои Олй баромада, қотеъона талаб кар-
данд, ки истеъфои Раиси Шӯрои Олй С. Кенҷаев боовоздихил
пинҳонн гузошта шавад. Чӣ тавре ки депутатҳо х,ал намоянд,
онх.0 розӣ ҳастаид. Сипас, 21 аирел, дар оғози маҷлиси бегохй ■
бо илтимоси май масъалаи истеъфои сарвари пэрлумон бо
овоздкҳии пинхонӣ гузошта шуд. Дар натиҷаи раъйдиҳӣ 54
депутат ба тарафдории аз вазифа сабукдӯш кардани С. Кен-
чаев ва 131 депутат ба мукобили он овоз дод. Се бюллетени
овоздиҳӣ беэътибор лониста шуд. Ҳамии тавр, парлумон бэ
мукобили тарки вазифа намудани Раиси Шӯрои Олӣ овоз дод.


ГАРАВГОНГИРИИ НАМОЯНДАГОНИ МАРДУМ


Вакто ки раиси комиссиям хисоботй депутат Э. Раҳмоиоз
хулосан ововдихии пинҳонт-шо оиди аз вазифа озод кардана
Ранен Шӯрон Олӣ С. Кенчаев бя депутатҳо эълои кард ва я і
ба фондам оппозиция анчом наёфта буд, хамом лақза Давлат
Исмон, Шодмон Юсуф, Мухаммадшариф Ҳ» шатзода толорѵо
тарк карданд. Пас аз р; фтан онхо чахмпиан 30—35 дакик t
иагузашта буд, ки одамона дар майдони «Шаҳидон» чамъ
омада, ба майдони «Озодй» бо долу фарёд, чуп сели дамой
иіуридаил. Бо кор мал дони Вазорати умурн лохі;лй дар пазла
бином Шурой Олй задухӯрд cap шуд. Онхо бином Шурой
Одиро мухосиуа карданд. Бо душворй як кием депутатхсро
ба мехмоихонахояшон бо автомашинахо гусел кардем. Кием а
дигарщшон аз Шурой Олй баромада натавоинстанд. Аз паҳлӯа


45



бинои Вазорати кор.хои хориҷӣ салон силах боромад. Бо идти*
моей май хочй Лкбар Тӯрачонзода баромадп ир ,.і\амома-
дагони майдонро хомуш кард, аз зад ѵ , д бовдошт.


Пас, чамъомадагон бо доду фарёд ба майдопя «Шаҳидон*
баргаштан ! Ят»не, роҳбароии опа • 1 Ос:-.' urrap ко ну н ши-


камй карДаНД, ахдномаашонро ночавоимардона шикастанд.


Ҳамои шаб дар уток и кори:1»,: хуччатҳон сеосияро ба рол
фардо меомӯхтам, соатхои 21 хабар додаид, кн 17 депутата
Шурой Олии Ҷумҳурии Точикистон ва ду ДОНЮТИЯИ сарвазіь-
ри Чумхурии Точикистон Ҳ. Саидмуродо» ва С. X. ХаГірул-
лоев аз тарафи оппозиция ба хабе гну афта шуданд.


Чи бояд кард?


Сарвазир А. Мирзоевро кофту ков кардем. Мутаассифона,
пайдо накардам. Президент дар хонааш бемор буд, Пас, бз
хона и нолей президент Н. Дустом сим задам, чутки ӯ ранен
штаб оиди (узарошідани чорабнничо иисбати гнрдихаиома*
дагон буд. Хушбахтона, он касро дарёфт карда, ходнеаро фах-
монидам ва хоҳиш намудам. ки зуд ба стоки, кори биёяд.


Мо дар утоки корни И. Дӯстов вохурдем, ба хама чо сим
аадем. Леина аз аъзоени хукумат касеро наёфтем. Ба назди
худ ранен Кумитаи амиияти милли Л, А. С і ройки и ва роҳба-
рони Ваэорати корҳои до.хилиро даъз-г наму.чя, аз ончо талаб
кардем, ки барон аз хабе озод кар заик 17 депутати Шӯрон
Олй ва ду чонишнтги сарвазир чорахо бнаядешапд.


Вале ои.хо котеъона гуфтанд, ки дар майдони «Шахидон»
аиёда аз 15-хазор одам чамъ омадааст ва қувваи органхои
муҳофизати хукук ба онхо намерасад, хазорхо бегуяохон ша-
хид мегарданд, Суханҳои онхоро тахлнл кардем, ба хулосае,
омадем, ки дигар илоче нест, чунки Раиси Ҷумхур ва хуку-
ыат дигар кувваи иловаій надоштанд.


Сипае, бо роқбароии оппозиция, аз чумла, бо муовини
Раиси ҳизби наҳзати иолом Давлат Исмон дар бораи аз му-
хоенра озод кардаии депутатҳои Шӯрои Олй ва чоняшянҳои
сарвазир маслиҳат кардем. Ба Дазлати Исмон фахмонидам
кн дспутатхои Шӯрои Олй мувофики конституция шахсони
дахлнопазаранд ва касе хукуки ба гаравгон гирвфтани онхо-
ро надорад ва мувофиқи қонун ин чииоят аст.


Бинобар ин, котеъона гуфтем, ки дар амалнётн Шумо ун-
сурхои шадиди чиноят аст, ин корро накунед, онхоро чавоб
дихед. Дар чавоб гуфт: «Ҳамаашро медонам. То он даме, ки
Шумо аз вазифаи раиси Шурой Олни Чумхурии Точикистон
аризаи истеъфоатонро наиависед, ман онҳоро чавоб намеди-
хам!».


Пас бо рафнқ Дӯстов маслиҳат кардем ва на ходиса со-
ати 4 субҳ буд, Сипае, аз Давлат Исмон хоҳнш кардем, ки


46
якчанд делутатҳоау ду чойнншинн сарвазири гаравгирнфтаро
казди мо биёранд, то бо онхо сухбат дунем. Дар он сурат мап
аризаи аз вазифаи раиси Шурой Олй ба истеъфо рафтанамро
менависам. Таклифн маро Дазлат Исмон бо хушнудй кабул
карда гуфт:


— Агар арнза нанависед, онхоро чавоб намеднхем ва якин
бидонед, ки чанг мсшзвад, хуни мардум мерезад, чзвобашро
Шумо медиҳед.


Бо,ри дигар ба ӯ дар шоҳидик Н. Дӯстов гуфгам: «Марду-
ми бсгунохро аз асирй озод кун, аризаро бошад, ман менави-
сам!».


Давлат Исмон пас аз чанд дакика бо дуто чоидораш (тело-
хранител), ки вокеан мардони бисер азимчуссаву пахлавой-
нусха будаиду дар чаккаҳояшон бо хуруфн форсй «ё март ё
ғалаба» навишта шуда буд, дар гардан заччирбаиди тиллой,
бо силах, ва аз чашмонашон хув меборнд, шаш нафар лепу-
тати халки Точикистояро чуя бапдй пеиьпешкуиоя ба назди
мо овардапд. Бо онхо мо салом кард ем Халу а\воли анҳоро
дида. кас дар х.айрат мемонд, яке либосҳояш ларида, дигаре
аьзои баданаш хуншор. Қар яке бо чашмони нмдодталабона
ба мо менигарнстанду барои аз гзравгон халосй ёфтан имдод
металабидаид. Аз чумла, депутатн Шурой Оли Сайфуддші
Тӯраев, ки рангу руяш ларида, холаш дигаргун гашта буд,
монанди одами моргазида мепечнду мелзрзид ва аз ман хо-
хиш кард, ки ба талаботи Давлат Исмон р~f: шула аризаи
истеъфоро нависам. Дигарон ором будэиду бо имею ишорэ
суханҳои уро тарафдорй мекарданд. Ба онҳо меннгаристаму
ба андеша фурӯ рафтам: «Худое, дар мамлакате, ки ба чои
хирад —чаҳл, ба чои ростй — дурӯг, ба ҷои самимнят — ға-
заб мехоҳад сари кудрат ояд, магар шшони одамиро чустан
равост?!»


Оё он тоифае, ки бо ни роҳ мехоханд тахту салтанати
миллати точикро гиранд, дар сурати сари кудрат о ,ар ли фа-
шиз и махалгароёнаро ба роҳ на-меандозапд?!


Ба гирдогирди худ чаадон, ки билам.


Бало ангушіарипѵ ман нигпнам.


Ман ба холу ахволи депутатҳои ҲаЛҚй чумҳурии Тоҷикис-
гон нигариста, ба Давлат Исмон гуфгам: «Мебинам, ки ту аз
хукумат ва конуихои он ваметарей, вале чуй шахеи мусулмон
оё аз худо хам наметарей, афроди бегунохро, ки чун ту садхо
аа хазорхо нафарро дарси захмату мехнат омӯхта, дар хони
мубораки точик сахми арзанда доранд, бадин холу аҳвол гар-
доииди?! Оё аз худо шармат намешід?! Охир ин афрод мӯя-
шонро дар рохи зиндагии мардум сафед кардаанд!». Дарво-


47
қеъ, ман ба аҳволи марди кордида, Қаҳрамони Меҳнати Со-
циалистӣ, раиси колхози номдорн ноҳиян Ашт Хӯҷаназаров
нигариста, дар қаъри дилам хуи мегнристам, хазорхо мароти-
ба ба худ лаъкат мехондам, ки чаро ба снёсате, ки то бад-
ин ҳад ифлос будаст, ҳамрох шудам?!


Ба Дарён фикр фуру рафта, ба Давлат Исмон нигариста
гуфтам: «Эй номард, эй ҳаромзодаи модарбахато, чаро коре,
ки натичаи бех надорад, карда истодай. Бо ин рафгор нафра-
ти мардумро зпёд.хахй карл, хеҷ гоҳ сари қудрат нахоҳй
омад»!


Тфу бар ту, эй чархи гардун, тфуI


Давлат Исмон ба ман нчгаристу гуфт: «Устоди мӯхтарам,
маро таҳқмр накунед, ин мубориза аст. Метавонем Шум о ва
Нарзулло Дӯстовро хам ба гаравгон гирем, давлати Шумо
қуввае надорад, ки мукобили мо истодага: ӣ намояд. Охир,
ҳукумати шум о худро дифоъ карда наметавонад, кормандони
милисаю амнияти чиллй ба тарафн мо гузаштаанд.. То ариза
дар бораи ба истеъфо рафтанатонро аз айзғфаи Раиси Шӯрои
Олии ҷумчурии Точикистон нанависед, ман ягонтои онхоро
ҷавоб аамедихам ва боз баргардонида ба майдон мебарам.
Вассалом!»


Ба Давлат Исмон гуфтам: «Бисёр афсӯс мехӯрам. ки ту
барин шогирдро хяпфе омӯзочдам. агар ту номард бошӣ, ман
номард местам, арзиши тори мӯи ҳар яке аз ин вакилони мар-
дум, ки ба онхо знёда аз даҳ хазор сокини чумхѵрй овоз до-
дааст, аз хазор мансаби раиси Шӯрои Олй волотару арзиш-
маидар меистад за ман хозирам ба истеъфо равам! Bane xv-
ди хоз и р шумоён лепутатхон мӯхтарами халқро, ду чонишини
сарвазнроо ^ гяравгонй озод намоед ва нмсбати онхо тахдид-
ро бас кунед!»


Давлат Исмон сарашро бардошта гуфт: «Шумо, ки барон
ба ист' ьфо рафтаи ариза додед (навиштед), ман 17 нэфар
депутатро озод чекунач!» Сипае, илова кард: «Вале бояд гӯ-
ям, ки мо лV чомншкни сарвазнр Саидмуродов ва Хайруллосв-
ро бо хамрохиі. -1 вакили майдони «Шахидон» ба хоняи Пре-
зидент фиристоде то раъйи ӯро дар бораи аз вазифаи ранся


Шӯрои Олӣ с.,. ; наѵ.удани Шумо гирем Да>р назди онхо низ
мо шарт гузошт а, кн агар ризогии Презндеитро сиди ин масъ-
ала гирифта тавонанд, аз асирй озод карда мепіаванл»


Ва бояд бидопед, ки ба мо хабар расид: «Президент /,ам
ризогиашрп додааст, бинобар ин мо онхоіро ба хонахояшон
чавоб медихем»


Бо ҳамин сӯхбати мо ба охир расид. Давлат Исмон бо лаб-
Х.ОИ пур аз ханда ба штаби оппозиция, ки дар майдони «Ша-


48
хидон» воқеъ гашта буд, рафта, хабари «хушро» ба воситаа
баландгӯяк дар майдон эълон кард.


Ману Нарзулло Дустов ба хонақояыон рафтем ва субхи
содик, дамида буд. Соати 6-и субҳ матни аризаи ба истеъфо
рафтанамро ба восптаи телефон ба кормаидони радио дикта
кардам ва хоҳиш намудам, ки ба воситаи радиои ҷумҳурй
шума во ни да шавад,


Соати 7-и сахар матни арязаро паи хам кироат карданд,
ки он чунин буд:


БА СЕССИЯ И ШӮРОИ ОЛИИ ҶУМҚУРИИ ТО ҶИК ИСТОН
Аз коми Ранен Шурой Олни Ҷумҳурии Тоҷикистон С. Кенҷаев


Лриза


Аввало, ба депутатҳон халқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, кн
бо талаби роҳбарони оппозиция рӯзи гузашта дар овоздихии
пинҳонӣ бозхонди маро кабул накарданд ва бо аксарияти
овозҳо депутаткой иӯхтарам бори днгар маро дар вазпфая
Раиси Шурой Олӣ интихоб карданд, ташаккури худро баён
мекуиам Вале ба ,рн ба даст овардани ваҳдати маллат, аз
маҳбусии мухолифин озод кардани 17 депутати Шӯрои Олй
ва ду ҷонишипи сарвазирн ҷумхурн, беҳ намудани вазъи ку-
нунии ҷу■■ ҳурй, нарехтани хуни ннсон, хамчуннн бо мақсади
ҳарчй зудтар холн намудани майаони «Шахидон» аз гирдя-
ҳамомадагон аз мансаби Раисии Шӯрои Олии Ҷумхурии То-
ҷикистон даст мекашам. Аз депутатҳои мӯхтарам хоҳиш ме-
кунам, к и ба истеъфо рафтани маро аз вазифаи Раисии Шӯ-
рои Олй бо вуҷудн он, ки ба хар яки Шумо душвор аст, ка-
бул намоед. Май кушиш мекунам, ки аз арсаи сиёсат дур на-
равам. Дар хузури Шумо ба ҳамаи он мардуми шарифи чум-
ҳурӣ, ки дар давоми 29 рӯз маро дастгирй карданд, гирдиҳа-
моиҳо таъсис намуданд, баркияхою мактубхои зиёд фпристо-
данд, ташаккур мегӯям. Вакте мешавад, ки хакикагу адолат
рӯи об мебарояд, боз мо муборнзаамонро давом меднхем ва
ҳақ ба ҳақдор хохад расид».


Соати 10-и субҳ сессия ба кори худ огоз кард ва ман ин
матнро хонда, бори дигар аз депутаткой арчманд илтичо на-
мудам, ки бе мухокима аризаи маро ба овоз монанд ва шах-
сан худам хам ба истеъфо рафтанамро раъй додам. Онхо низ
ноилоҷона ин райъи маро дастгирй намуданд.


Пас аз он, ки ба курсии депутатки худам нишастам, ба
депутат Ғоибназар Паллаев гуфтам: «Ғоибназар Паллаевич,
вақто ки Шумо аз мансаби Раиси Раёсати Шурой Олии Чум-
Хурии Точикистон сабукдӯш мешудед, шояд бо максади зар-
рае бошад хам хотиратонро болида доштан, Шуморо ба ках-


4—1147


49
вахонаи Чормағзи ноҳияи Варзоб бурда Судам, ки хамроҳи
мо А. Сохибназаров низ буд. Дар он ҷо, дар сохилн дарёи
Варзоб сеямон чанд лаҳза истироҳзт кардем. Рі дар он до
иафаси чукур кашнда, Шумо гуфта будед: «Оббо, падарн
млнсабба лаънат! Хонаи мансаб сѵзад! Аз рӯн маисаб шѵдз,
чанд сол буд, км сохилхон дарёи Варзобро надида будам. Им-
руз хуб шуд, ки аз мансаб дур шуяаму мумсарам гарлид, ки
аз нн манзаран зебои табнат ладзае истифола барам!». Ба-
родар, имрӯз агар Шумо карзи худро адо карда, маро ба со-
дилн дарён Варзоб мсбурдед, интнхои лутф мебѵд.


Албатта, инро ман нимшӯхн иброз доштам. Ғоибиазар Пал-
лаев бо захрханда ба ман нигариста, гуфт:


— Имрӯз мазаам нест, каме шамол хӯрдаам!


Пас, ба тамомн номардихои дунё пугштипо задам...


Аз сессия б.-фомадам ва дар ошёнаи якумн бинои Шѵрои
Оли дӯстони беғарази худ Кѵпбо.ч Восеъ ва Шаркфи Хам*
дампурро дидам, ки гуфтанд: «Баоодар. салтанати давлат чун
танӯри оташ аст, бисёр назднк равй, бисузй! Бнёел. аз барон
худо лахзае Ф on и г бошем! Ҳаволаи салтанатхохонѵ партфел*
чуёни ларгохпо ба Яздонн пок биепореѵ!», ки шоири форси*
аабон Ибни Ямин хуб гуфта аст:


Ин ду рѵзе, ки хаёт аст чуиин бояд аист.


Ьз халоик, ки кямѵ беш самое арзал.


Вакти рафтяп чу расад инз, чѵмин бояд рвфт,


Ки зи бегом а зѵ аз хеш canoe арзал.


Ҳамрохи дӯстонн номбурдаам. ба кахвахощи «Чормағз»
рафтем Тавре мегу'янд, хама фикрхо дар рох па к до меша*
ванл. Курбонп Воссъ, ки бисёр шахеи сохнбмаърнфату хирад-
маид аст, бо максали лили манро тасалло додан хпкояеро аз
гузаштагон, комардй ва нпсфп будани хакикат накл карда
гуфт:


— Бародар, ин номапцихо танҳо имрӯз сурат нагирифта,
пораморашагни ягоиа давлатн Сомониёнво махя хамни каш-
маканшхову чоху тахтхохнхо ба Хоки сиёх гксон карл Худи
давлати Газнаиивѵ ТемѵрГі, Шайбониву МанғитП ва хамсояго*
ии мову шумо — Иропнёну Афғонистон сари хпмнн злрмондаи
портфелу тахтѵ ҷох сарҳоро ба бод додана. Б: побар ин, ман
бар онам. ки Хусайн Воиз барҳак гуфта: «Ҳар он касс ки хи-
рад дар ӯ тиқй монад, мухаббати чоху мансаб андао ӯ голиб
бошад ва баръакс хар он. ки сохиби фазлу хиради воло бо*
шад. талоши чоҳу мансаб да,р ӯ камтар вокеъ гардаді».


Дар каҳвахонаи «Чормағз» дӯсти бегаразу бачагиам Ан-
вар кор мекард, ки аллакай аз ходисаи рѵйлодл ба воситаи
ахбори умум бохабар гашта буд, мор о бо огушн кушод исгиқ*
бол намуда гуфт:


БО
— «Валлох, чум мебинй, зиндагиам бад пест. Ба худо рост,


кн ту дастатро ба об и хунук пазада, ҳар рӯз хамроҳи ҷӯра-
ҳоят ха• :і тараф бнё, маму авлодоня ман сарн мову қада-
мат». Рост! ҷавочмардиву лутфи бисёр лубн Лнвар риштахди
гирехбаетаи асабамро, кн дар сӯҳбати дӯстонн чояиам мулэ-
им гар'іі' ... бу.и 1 боз ҳам ороытар гардоннд.


Хамдаммур, кн низ як нафар фарди маърифатпарвар ва
вокеам журналист хуб act, гуфт: «Ако, им хама гузарон асг,
вале дар муддати кӯтох Шумо дар днлу дидаи мардуми гу-
ногуни ҷумҳуриамон маъво гирнфтсд. О.хир, аз тамоми гӯша-
ву канорч чумхуриамом ба дастгнрнн Шумо садхо баркняхо
дар Садо аа симо, рӯзиоман «Садом мардум* ва шӯъбаи мак-
туботи Шӯрои Олӣ мавҷуданд. Ин амри дилн халки ҷумҳурн
аст, халк тарафдори муборизаҳои Шумо ба мукобнли дуздо-
ну ҳаннотои, конуншиканону ҷнноятхорон аст, Инро касе ки
набошад, агар ноднда бигирад, ноли ха.чқ кӯраш мекуиадІН*.


• * *


Сабр бехтар мардро аа харчӣ ха.гт.


То биёбад бар муроди хеш даст.


Хамим тавр, якчанд соат аз хавон тозаю форами соҳили
дарён Варзоб вз аз сухбатм мардуми беғаразу бекимаи он
нафас гирифта, халоват бурдсм ва хар яке бо фаҳмишу ак.лу
вакоытп дурандешонаи худ ба ом нерухои демократияи сох-
таю бофтяи мансаб і аломі нафрат хон. п.м


Сипае, маро ба хона гуселонмданд. Муддати се рӯз дар хо-
на нишаста, ба хеч куҷое нар афтам ва сим назада, саргарми
мутолиаи кнтоби «Ахлоки мӯҳсннй» ва «Футувватномап су.іго-
ни» ва «Рисолан хотамия» будам. Им асархо саропо кнтобқои
панду ахлоқиамд, км Хусайм Воизи Кошнфіі онҳоро дар тар-
ғиби бехтарин суниатхом волом чомеадорй за ҷомеашиносй
пешкаши аҳли рӯзгори хеш намудааст. Алҳақ, кн имрӯз хам
онхо дар тарбияи камолоти маъпавии инсон саҳмгузоранд.
Бубинед, ки чй мегӯяд: «Ҳаё шохе аз дарахти имон аст. Он
ннсомро дар низом нигоҳ медорад. Чум хаё аз мнём равад,
инсон бенизом гардад. Хоса, низомн чомеа бг низоми хаёи
он вобаста аст». Им андарзҳоро хонда, беҳаёни гурӯҳи та.хгу
мансаб:;:»;еро, ки бо нома демократия худро ба бехаён зада,
ба максадҳои мопок ноил гаштамианд, ба нафрат ёд кардамі
Иҷрокунандаи вазифан Раиси Шурой Олни Ҷумхурмн То-
чикистон Акбаршоҳ Искандаров «дилсӯзона» ду маротиба ба
ман сим зада гуфт: «Мо карор додем, ки бодгардон (телохра-
нитель) ва автомашинам хизматиатон дар хизмати Шумо мз-
монанд». Ба он кас ташаккур гуфта, хабардор кардам, ки ман


51
аз вазифа сабукдӯш гардидаам ва бинобар ин бодгарду (чон-
дору) наклнёти хнзматй лозим надорам. Дӯстони беғаразу
шояд ғаразноки зисде ба хона сим зада, аз ман ҳолу а\вол
мепурсиданд, барои хабаргирӣ меомаданд, қариб, ки хисоб
надошт.


ВАЗИФАИ НАВ


Рузи 24 апрел, соати 11 рӯз буд, ноиби Президент Нар-
зулло Дӯстов ба ман сим зада, пас аз ходу ахволпурсй гуф-
танл, ки бонд ба назди президенти мӯҳтарам Р. Н. Набиев
равам.


Дар чавоб, ба ӯ гуфтам:


— Президент раками телефонхои хонаро медонад...


— Пас аз якчанд дзқика телефони хукуматй занг зад. Гӯ-
шакро бардоштам, ки Президент. Пас аз салому ахволпурсй
ӯ маро ба наздаш даъват кард.


Ба назди ӯ рафтам, ки Н. Дӯсто-в низ дар он ҷо ҳузур
дошт. Пас аз гуфтушунид ба ман вазифаи раисии Кумитаи
амнияти миллиро (КАМ) пешни.чад кард. Розй шудам. Чунки
зиёда аз 26 соли ҳаётн худро ба кори ургонҳои мухофизати
ҳукуки инсон ва муборизпи зидди конуншиканию чинояткорй
додаам ва кори КАМ б; тахассуси ман алокаи ногусастанй
дорад. Худи хамон рӯз Президент фармонро оиди таъин на-
мудани ман ба вазифаи раиси КАМ ва додани рутбаи гене-
рал-майор имзо кард ва маро Ноиби президент ба коллектив
муаррифй намуд. Сипае, корро cap карлам.


Хуҷҷатхои «махсуси» КАМ-ро варак зада чашмам ба ном-
хои Мирбобо Ми’ррахимов, Тоҳир Абдучабборов, хочй Акбар
Турачонзода, Дустмухаммади Дуст, Муҳаммадшариф Ҳим-
матзода, Саид Абдуллоҳи Hyp Л, Давлат Исмоін ва чанде дига-
реж афтид. кн чун «агент» кайд шуда буданд. Синае, парван-
даи шахени яке аз онхо — хочй Акбар Турачоіподаро аз еан-
дукн фулолии собик ранен КАМ А. А. Стройки и дарёфтам ва
он аз ду чилд иборат буд. Хар як чилдаШ зиёда аз 350—400
вараки пур аз «ахбор» дошт, ки чандин чавонмардежи сарсу-
пур-іап миллатро рѵепё.чу іах.онталх гардой да б;, л. Дар ин ду
чилд ѵіахсулн «хизмяти» чандннсолан колика тогмі чумчурй бо
номхои махорни «Абдукарнм» ва «Тоҳир» чамъ шуда буд.
Ҳар як хуччати онхоро тахлил карда, гиребон медоштам ва
ба худ меандешндам: «Худое, ин чй да хш а тест, бо чашми худ
мебинаму му толи а менадюям, кн хпёнате ннсбі г ба блродаро-
ни хамдн'ну хаммазхаб, ки сарсупоридач ривоҷу равнак і эта-
ни мазхаби Имоми Аъзам буданд, бо дасти худи коз и кал о пи
чумхурй сабт гардидааст, Охир, аз рӯи фармудаи Оллоҳи іаь-


52
оло ва Куръони мачид хабаркаш, тӯҳматчӣ, дурӯғгӯй душ-
мани худост, Мусулмон онест, ки аз забои ва аз ласти ӯ мар-
ди мусулмоне озор наёбал Как. таоло мефармояд: «Тарсед,
эй баидагон аз худо ва ба яклигар хиёнат накунсд. Агар касе
нисбати бародари худ хиёнат намояд, худованди Кариму Ра-
хим дар ин дунё ва охират ба ӯ рахм няхоҳад кард ва ӯро
вориди дӯзах гардонад». Наузамбиллохі


Ҳамои рӯз дар бораи ин хуҷчатхо Раиса Ҷумхур Р. На-
бнсв, ноиби ӯ Н. Дӯстовро хабардор намудам ва кй будани
роҳбарони оппозиция, хттариокии онҳоро ба чамъият чун рай-
ей КАМ фахмонда додам ва хохиш намудам, ки чорахои ло-
зимй биапдешапд.,


ЧАШМАКЗАНИИ КОЗӢ — ОҒОЗИ ЧАНГИ
БАРОДАРКУШ


Ҳамон рӯз аллакай гяврh-vth ташкилотҳои дар ноҳияву
вилоятхо манчул булан КАМ хабар расида буд ки амалист-
хои ғайриқонуини пірдиха мом.і л и гон и май і они «Шахидон» ва
чашмакзанихои хочй Дкбаі Тѵрачонзода; о бо А кбаршох Ис-
кандаров дар сессиям ПІ'.'рон бди та внесут и оииап нилгун ди-
да, мардуми внлоятхои Кулоб, Ленинобод, иохияхои Евон,
Ҳнсор, Шахрипав, Турсунзода. Ленину Варзоб, Файзободу Ко-
фарпнҳон ва гайрахо :ар гпрдихамоихо газабн худро баён на-
мудаанд. Ва котеъона талаб карча истодаянд:


1. Қарори Шӯрои Олин Чумҳурии Точнкистон дар бораи
аз вазифаи Ранен Шурой Ол і і То11 ккстон сабукдӯш ка-рда-
ни Сафаралн Кеичаев бекор в.: ѵ дар вззифааш баркарор
карда шавад.


2. Қарори Шурой Олй дар бораи ба аъзогии Президиуми
Шурой Олин Чум .курил Тоник стон иптихоб карда ни вакило-
ни оппозиция депутат \о С Тӯраен, А Сохибназаров ва К Ту-
рачонзода бекор карда шавад


3. Шахсоне, ки 17 депѵтзти Шурой Олии Чумхурии Точи-
кнетон ва ду чонишини саовазир ! чѵмхѵрй С Хайруллоев аа
Ҳ. Саидмуроловро гаравгон гирифтаанд, ба чавобгарии чииоя-
тй кашида шаианд.


Гирдихамомадагон аз нохияю шахру вилоятхо садхо мак-
тубу баркияхо фнристодант ва аз хукуматдорон талаби катъй
намуданд, ки масъалаи гузоштаи оінхоро хал намоянд ва ба
онҳо тавассути Садою симо чазоби мушаххас гардонанд. Вя-
ле боиси таассуф аст, ки хукуматдорон сари вакт ба доли
мардум нарасида, гурӯҳхои таблиғотй ташкил нанамуданд ва


63
ѵмуман, ба ин талабу дархости захматкашони саросари чум-
хуріі сахлангорй зоҳир карданд.


Снпас, кор ба чое расид, ки гнрдихамомадагон аз нохнню
шахру вилояти Кӯлоб, Ленинобод, Кӯрғонтеппа ва нохияхои
тобеи чумҳурй ба хукуматдорони каҳаллн нтоат на карда, ба-
рон баркарор намудани хакикату адолат нияти ба шахри Ду-
шанбе омадан карданд. Чун кор аз кор гузашту кайла аз маз-
за, зохиран бо максади пешгирй кардан ва гуфтушунид ба
іирдихамомадагон, то ба Душанбехр набиёянд, сарвазир
Акбар Мнрзоев, чонишинаш Саъдулло Хайруллоев ва депутэ-
ти халкн Точнкистон, Ранен Ҳизби Коммуннети Точикнстон
Шодй Шабдолов ба вилояти Кӯлоб рафтанд. Гуфтушунидҳои
эпсде баргузор гардид. Чи тавре, ки мо иттклоъ ёфтем, ин
даву ғечи хукуматдорон натнча набахшид, чунки онхо вако-
латп х.аллу фасл намудани талабхои мардуми вилояту нохия-
хои чумхуриро надоштанд. Бинобар ин ба хоқиши рохбарони
вилояту чумҳурият нигоҳ накарда, марлуми 8долатхо\ марду
ван, пиру чавон савораю пиёда ба Душамбешахр рахсипор
шуданд.


Рохбарони хукумат бори днгар хостанд, кк пеши рохп мар-
думро дар нохияи Совет гиранд, вале харакяташон беокибат
монд, чунки онхо ба пурсиши халк мушаххас посѵх нядоданд.
Чунин муносибати сахлангоронаи хукуматдорон ба он оварда
раеонид, кн аллакай дар як қисм кишлокхо норозигӣ ва ихти-
лофҳо мнёни тазохуротчиённ майдони «Шахидол» вя дигар
мардуми меҳнаткаш ба вучуд омад. Онхо аъзоёни хизби де-
мократ ва ваххобиёнро радли маърака хнсобняа, аз киш-
локхо пеш ыекарданд. Чунин ходисахои нохуш ҳар соату да-
киқа дар дехаю ноҳияхо меафзуду вазъи чумхуриро номӯъ-
тадил мегардонл. Вале рохбарони чумхурн монанди пештара
ба вазъияти ба миён омада аз паси панҷа нигаркета, бахои
чиддй надодапд ва барои пешгирй кардан чорзхон зарѵрй на-
аидешиданд. Барои иҷрои талаботи гирдиҳамомадягон ба ман-
фнатғ умумки шахрвандони ҷумхурият икдом накардлнл


Ин хама боне бар оя гардид, ки аз хар гӯшаю каиори чум-
хурӣ 25 апрел ба майдоии «Озодн» одамони зиёди касбу кори
гѵногун бо гакору транспарантхо омаданл. Ба онқо як қисм
мехнаткашони Душапбешахр хамрох тѵданд.


ДАСИСАИ СЕЮМ


Рохбарони оппозиция барои муташанпнч намудани вазъ-
пятп сиёсии чумхурй куръон ба даст гирифта. хопа ба кона-
ву масчид ба масчид гашта, ба мукобили гирдиҳамомадагони
майдови «ОзодіЪ пар майдони «Шақидон» бори дигар гирди-


64
дамой ташкил карданд. Ба мардуми гумроқзада фахмондэчд,
ки гѵё дар майдони «Озодй» коммупистони бехудо, кофирон
цамъ омадаанд, мзнсадашон бастанв масчидҳо, аз миен бур-
дани ; и іи муб'ини пслом, ба ҳабс гирифтанн эшону уламохо,
пешаоёни чини мукаддаси ислом. Рақобати бародарро бо ба-
родар. пнеарро ба падар зиёд карданд, ба оташ керосин по-
шиданл. !. ; хар'іи тезтар алангааш ба фа лак барояду чанпі
бародаркуш огоз ёбад. Лгарчи аз назар пӯшида набуд, т
дар ду Гідон гирд омадани афкорн ба хам муходиф боной


cap за пн! нохушии гӯшношуяид мегардад. Агар вокеан он-
ҳо таг п 1 ри оромии авзои чумхурй мебуданд, майдони «Ша-
дидон»-ро ташкил намекарданл, аз руи ннсофу адолат мегу-
аоштакд, ки мардуми меҳнатй дарди дилашро басн мекардан-
ду мерафтанд. ГІушяда нест, ки и он и ранчбар ба бекорн-
тиаѵ шуру па л за л а вант надорад па • удд.атҳой тӯломй ба чог-
заниву с фсатафурӯшй иқдом нлмсварзад Дар «Шаҳидои»
як мох т л улика мой буду ҳеч кас ба кори онхо дахолат на*
кард-кѵі Ҳар чи хостанд — гуфтанд... Вой бар холи демокра-
тия! бхнр, мехнаткаши бечора савдогару моли мардумхӯр,
найрангбозу мансабталаб нест, ки аз лари масчидҳову «сач-
дукхои хайрия» ва чанозахои пурдабдаба пулу мол чзмь нт-
моялу мохдо мукнмпншини майдон гардад!


Рӯзп апвал бо максади рух надодани нохушй ба Шурой
Олп рифтам. дар иаздя гирдихамоліадагони майдони «Озодй»
баромал карда, онҳоро ба оромивѵ бурдборӣ даъват кардам,
сипае, пар ҳузури рохбарони гирдихамомадагонн ни майлач
аз ичрокунандаи вазифаи Раис» Шурой Олин чумхурии То-
чикистоп Акбаршох Искандаров хохнш кардам, ки холо дал
майдонл «Лзодй.» одамон кам чамъ омадаанд ва барои рӯх
надодани ягой иохушй бех мешуд, ки талабномаи онхоро гп-
рифтл ргзіі сессияро тахмипан 20 май соли 1992 муайяп на*
му да. мя'”іумро чавоб медоланд. зеро дар ду майдон гузаро-
ниданк I рдихамойни кувваҳои ба ҳам мухолиф албатта оқи-
батҳои. нохушро ба бор хохад овард. Сари ин масъала розіі-
гни р'-.- Салоне гирдиҳа.моии майдони «Озодй»-ро гшпіфта бу-
дем. вале акидаи маро касе тарафлорй накард. Халли пи
масъала бэ ваколатч Президиуме Шурой Олии Точикистои
иртибот лошт, ки ӯ бетарафиро иятихоб карда буд. Бипобар
ин май бо лили ғаш паси ичрои вазифаи худ рафтам.


Дар ду майдон гнрдиқамоии мардуми бо ҳам мукобил идо-
ма дошт. Рӯзи 28-апрел, соати 16 Ноиби Раиси чумҳур маро
ба пазл и хул даъв.чт намуд. Вақто ки ба утоқи корни ӯ раф-
там, он чо роҳбароии ургонхои мухофизати хукун ва мубори-
заи зидди чинояткорй, ҳарбиён, роҳбарони оппозитция, май-


69



дони «Озодн» ва козикалони чумхурй хочй Акбар Тудачэн-
зода бо падараш эшони Тӯрачон чамъ омада буданд. Пас аз
як чанд дакпка Раиси Чумхур Р. Набиев омадаид. Аснои сух*
бат Ранен чумхур ва ноиби ӯ аз роҳбарони оппозитсня хохнш
намуданд, ки гирдих.амомадагони майдони «Шахидон»-ро чі-
воб диҳанд, зеро дар ду майдон чамъ омадани куввахои ба
хам мухолнф нохушиеро ба миён хоҳад овард. Сипае, мо чо-
раѵо меандешем, ки мардуми майдони «ОзодГр-ро бо хушу
хурсандй гусел кунем ва дигар мардуме, ки дар нохияхон худ
аз кору зиндагй монда гнрдихамой гузароида истодаанд, ором
намоем


Нале похбарони ©ппозитсия — Шодмон Юсуф, Мухаммад*
шариф Химматзода, Давлат Исмон, Тохир Абдуҷабборов,
Амирбеки Любек ва Аслиддин Сохибнззаров таклкфро кабул
накарданду котеъона изҳор намуданд, ки аввал бояд гирдн-
хамомадагопн майдони «Озодй» пароканда гарданд. Баъд гид*
дихаѵ.сй дар майдони «Шахидон* катъ карда мешавад, агар
Чанг туда монад, чавобашро рохбарони чумхурй медик а мд.
Сайгак Сафаров, ки аз пахлуи чапи Аслиддин Сохибназароа
нишаста буд, ба онто мурочиат карда гуфт: «Бзродарон, аз
рун худо каме инсоф намоед. Дар давоми зиёда аз як мох
дар майдони «Шахидон* гирдихамой ташквл карлед, хае ЯЙ
дар дил доштед, ба мардуми чумхурй ва берун аз он гуфгед,
ба воситаи радиостанция и хусусй касеро хостед, сиёх кярдедѵ
аз вззифа рондед, рӯзноманигорону рӯЗЯОМахОй калаг-анда
Шумоёнро таърифу тавеиф намуда, ба фалак бардоштанд,
Кохи Раиси Чумхур ва Девон и ’Вазироиро мухосира кз; лед,
мардуми бечораро ба шӯр овардед. Касе пеши рохя Шумопо
пагирифт, пишакатонро «пишт* иагуфт. хукумчтдорон ба Шу*
мо шароит мухайё карданд. Имрӯз, ки мардуми олли аз сари
кор каланду трактор, мошину досу болглашро монда омала-
аст, ки еуханхон дер дил доштаашро бигѵяду дклпгпро холй.
асабашро ором намуда ба чон кораш баргярдад, ба Шумо
маъкул пест. Охир, ояхо бо амри дил бэроя акта. бзрои а до-
дат омадаанд ва кй метавонад овхоро аз май юн биронад.
Ояхо барои чанг наомадаянд, касеро ба чяиг даъяат иэкарда-
внд вз пахоханд кард, ба худ сухану аки за и мардѵми мех*
наткашро оварданд, на силох. Охир каме инсоф куиед, аз ху-
до тарсед...»


Аслиддин Сохибпазаров гуфтахоя Сайгак Сяфаровро ин*
кор намуда, нисбзіи ӯ ночавонмаолопа кали ми.,,он лчғалро
истифода бурл...


Сипае, хочй Акбар Тӯрачонзода сухаихои рохбарон» ой*
позипияро тарафлорн карла, гуфт: «Мардуми майдони «Ша-
хпдон»-ро мо хамин шом чааоб меднхем, сахар дар мзйдон


бе
кг.се на.мемонад, танҳо ба шарте ки то саҳарй гирднҳамом і-
дагони майдони «Озодй» ҳам пурра пароканда шаванд*. Бо
чунин таклиф Ранен чумхур розй шуд. Дар рафги гуфтуш} -
нид сухан аз хусуси гайриконунй аз вазнфа сабукдуш нам'
дани Ранен Шурой Олй Сафаралй Кенчаев рафт. Қозикалоп
ки рӯ ба рӯи Раиси чумхур менишаст, ба ӯ нигариста, гуфт:
«Мухтарам Раҳмон На би ев, чумҳуриро Шум о ноорому касод
карда нстодаед, аз рӯи методхои хизбй зиёд дурӯғ мегӯед вз
мардумро ба ҳамдигар ч.анг апдохта нстодаед.


Охир, Шумо, дар утоқи кориатон, пеш аз гирдихамопҳо дар
вакти сӯҳбат ба мал гуфтед-ку: — Сафаралй Кенчаев одами
суханфахм не, гапхои маро намегирад, я•;рав аст, илоче ёфта
ӯро бонд аз мансабаш озод намуда, ба ягон давлати хоричй
сафир таъин намоям. Боз маро таъкид кардед, ки ин суханхэ-
ро ба С. Кенчаев нагӯям.


Пас, чаро кмрӯз мегӯед, ки бо гуноҳи оппозитсия Сафара-
лй Кенчаев аз вазифа сабукдӯш гардид...»


Рахмон Набиев ин суханҳоро шунида ҳолаташ дигаргун
гашт, ранги рӯяш боз хам сурхтар шуду чашмонаш паридан
гирифт ва ба Тӯраҷонзода нигариста гуфт: «Дафъаи дигар
Шуморо дар хузурн шоҳид кабул мекунам». Хоҷӣ Акбар Ту-
раҷонзода бошад, катъиёна чавоб дод, ки агар дар суханхои
ман заррае дурӯғ бошад, ба покизагии хонадонатон касам ёд
карда, сари дастатовро дихед!..


Суханҳои анҳоро шунида, ба аз хақиқат дур ё наздик бу-
дани он баҳо надода, андешндам: «Худое, наход дар замни бан-
дан муъмину мусулмонро то ин да,рача пасту намакбаҳором
офаридай, ки чашмони ӯро ба ғайр аз хоки гӯр чизи дигаре
сер нахоҳад кард.


Охир иін бозиҳо ба кй лозим буд?


Чаро ба ман рӯирост нагуфтанд, ки бо рафтору кирдор
ман маъқул нестаму а.ризаи истеъфоро биднхам?!


Охир, монандн дигарон вазифаи Район Шурой Олиро на-
харида ва аз он то хол бахрае набурда будам-ку. Рохбароіы
оппозитсия ё касн дигар агар ҷавонмарл бопілнд, бнгуянд ни
мардум бидонаид, ки ос дар давоми чор моҳи мансабдоризм
ба манфиати дӯстону хешовандонам коре кардаам? Имондо-
рона мегӯям, кн не, накардаам, аз рохи хақикат қадаме кач
иагузоштаам за нахоҳам гузошт.


Худоё, ман медонистам, ки снёсатмаобп харомтарипѵ
фадштарни чнзест ва хамеша дар ҳаракате будам ба он нз<-
дик нашавам, вале чн гуноҳе дар назди оллохи таъоло со-
дир карда будаам, ки маро хамнафасу хамкори сиёсатмаобэ-
ку номарду фитнаангезон кард?!»


Бо $амкн яамъомад ба охир расид. Роҳбарони чумҳурй аз


57
паи андешидани чораҳо барон пароканда намудани гирдиха-
момадагони хар ду майдон шуданд. Бо хамроҳии Нарзулло
Дӯстов ба Шурой Олй ом ада аз Акбаршоҳ Пскандаров хохиш
намудем, ки талаботи гирдихамомадзгони майдони «Озодн>-
ро дар Раёсати Шурой Олй днда бароянд. Руан даъаати сес-
сиян ІІКрои Олиро ба 20 май гузорад ва гирди.хамомадагоян
майдон» «Озодй»-ро ҷавоб диҳад. Карори Раёсати Шурой
Олиро бо всснтан ахбори умум дастраси мардум карда, мар*
думп шахру цоҳияхоро барон кагъ гардонидани гирднхамонқо
даъват намоянд. Аммо зай розй нашуд. Силас, мая ва Н. Дӯс*
тов дар назди трдихамомадагони майдони «Озодн> баромад
карда, онхоро барон рноя намудани интизом, оромию хамдн-
гарфахмн даъват кардем.


Баъд аз паи ичрои вазифаи худ рафтем. Ннсбати хоҳнши
хайрхо.човаи моро инкор кардани А. Искандаров ба худ ан-


дешидам:


— Оё Искандаров намехост, ки дар чу.мҳурй оромй фаро
расаду сѵлху салоҳ бошад? Вале чавобе ёфта натавонистам...


Аз Раёсати Шурой олй ба мал хабар доданд. ки рӯзи 1-май
сессняи Шурой Олиро барои халли мзсъалаи гирднхамомада-
гони майдони «Озодм» даъват ка.рдаанд. Ин ахбор мзро нл-
рохат кард ва ба худ андешидам: «Чаро авзоъро то ба хаддя
иіртифо расонида, баъд ба ором кардани он мекӯшанд?!


Чаро мумкин набуд, ки дар оғозд омадани мардум ба май-
дони «Озодй», яъне дар давоми як хафта, барои ҳаллу фаслн
дархостд опхо кушанду захматкзшон сихату саломят ба хо-
нахоишои баргарданд?».


Тааччубовар буд, ки лар гнрдихамоия майдони «Шахидон*
якчан і аъзоёни Раёсати Шурой Олй рӯзҳон дароз рохбарони
оппозигсияро чустучѵй доштанд, даъват мекарданд, ки Раёса-
ти Шурой Олй тайёр аст хар лахзаи ба онхо мувофиқ чамъ
шаваду так.шфу лешниходхояшонро халлу фасл намояд. Рох-
барони оппозитсия бошанд, хохиши бо Раёсати Шӯрри Олй
вохурдан надоштанд Вале роҳбарони гирднхамоии майдони
«Озодй», ки барон мухофизати давлати конунй аз гушаю ка-
нори чумхурй омада буданд, хар дақика тайёр буданд, ки бо
Раёсати Шурой Оли агар чамъ ояд, масъалахоро баррасй на-
мояд. Агарчи масъалаи пешниходкардаи онхо дар донраи чор-
чӯбаи конун буд, бо сабабхои то хол номаълум Раёсати Шу-
рой Олй аз хамсӯҳбат шудан ба онхо худдорй мекард.


Охнр тайн як хафта дар ду майдон гирд омадани мардумн
зиёди акидаашон ба хам мухолиф, ба хар як одами солимакл
пӯшида набуд, ки меваи талх ба боір меоварад, ки овард!


Вале хукуматдорон, махсусан Раёсати Шӯрол Олй, огоҳо-
на муташашіич гардндани авзои харду майдонро чуй тамо*


68
іи об ни пекла истода, баъд ба кушолани гпрехи бисер чнгнлшу-
да иқдом кард. Ба пгаідори май, лар пн чо кѵшіили сахлан-
горонан Раёсатн Шурой Олн барон рафъч ҳодиса.чоп ба зу-
ҳур пайваста бе риё паб;, д. Х,пр соату дакиқахог оѵзхои я кум,
дуюм, сеюм, чорум ва панҷуми май вазънят лар харду май-
дон пуршнддат мегарднд. Гнрдихамомадагони ѵлпдоп.і «Ша-
ли дон» руирост Сарой ҷанг, резон да ни лун даъват мек.ярданд.


Теъдоди одамои дар майдони «Озодй» зиёд мешуд. Пафл-
рони гярднҳамомадаи майдони «Шахидон» даргохп Прези-
дент ва Девони Вазиронро мухосира кар панд. Днгар корга-
ронро нагузоштанд, ки ба утони кориашон дароянду вазифан
худро пчро намоянд. Байраки чумхурии Точикнстон дар .му-
хосира буд. Дар назди бинои Президент на Девони Вазнроп
байраки ҳизби нахзтаи кслоѵ.й, ки бисёрнхо апдеша каоданд
парчами Чумхурии Исломии Ирой бошад, гузошта шуда буд.


Акнун кормандонн идораи Президент ва Девони Вазирон
тамоман кор намекарданд. Дар дохили идораи президент зз
Девони Вазирон зиёда аз 20 коргарони масъули аппарати
президент ва Девони Вазирон ва зиёда аз 450 харбиѳни бо
силох таъмчни назди президент буда, 4 (БТР) моішгаи зиреҳ-
и у іи бо сардории мушовнри а плати президент оидн мудофиа
ва срггшҳои муҳофнзати хуку к. генерал-майор Б. Р. Рачмо-
нов асир монданд. Рузҳои о.ѵ р ба даст и мардуми гнрлихз-
момадан майя хии «Шахидоп» силох додя мешуд. Рохбзроач
онхо бо шиорхок «В .март, ё галаба» баромад карда, мардум-
ро ба чанг даъват мекардакд. Дар ддвоми шаш рӯз прези-
дент ва сарвазар бо цонкшннхояш дар Шурой Олн чей гириф-
тапд, аппарати корни онхо умуман фалач туда бут Имондз-
рока мегӯям, ки ин нкдомн авпялини ғоснбона гнрнфтани ху-
кумат аз чонкби олпозитсин буя ки ун-во к и онро хатмй улсур*
хон табаддулот хисобилан рявост!!


Вале ба чунин амалиёти коиуишиканонаю чнпоятко-роиан
онхо касе аз роҳбаропи чумхурият, ургонҳои мухофизатя ху-
кук ахам гите иадод ва парное хам накард .Бадбахтнаш оч,
ки ягоя чорае хам наандешпд. Чунин бетарафшо холабеіпмй
ва тареончакню сатхй нига,ристали роҳбариятк хуку я- л. т ба
Ғ-охбаронк' опгозктсия воксан бисёр хуш омал. Онхо шерднл
ш уда кд. в а акне к рѵ прост дар майдони «Шахи дон» бо силох
баромаланд ва мардуми ҷамъсшадарс ба чанг ба муқобилн
мардуми беспл.-лн май пони «Озодй» даъват карда нд. Дар зер-
хонаи театри ба коми Лохутй маҳбасхона кушоданд. Гарчан-
де хукумат рӯзҳои охн.р бо сад азобу укубат зиёда аз ду мил-
лион пул ёфта, таъмири онро ба охир расонда, барон кабули
тамошобкнон т:• йё,р намуда б д. Шахсоне, ки гарафдори май-
дони «Озодй» будавд, ё ии ки одамони бегуноқе, ки аэ вилоч-


59



ти Ленинобод ё Кӯлоб пайдо мешуданд, бе ягон асос дастгир
карда, ба зиндоя партофта, нстинток мекарданд. Ба нн беда-
дию қонуншиканй ва чинояткорй ҳукумат дахон пури об кар*
да, ягон бахое надод, аз ургонхои муҳофизати хукуки инсон
ва муборнзан зидди чинояткорй ичрон конунро талаб накард
ва барон пеши рохи нн бедодиро гирифтан чорае хам наан*
яешид. Бо ин сабабу бахонахо оппозитсия кадами дигарро ба
пеш гузошт: дар шахри Душанбе ҷинояткорона ҳаракати та*
моми наклиётро бастанд, Душанбешахрро зери назорат ги-
рнфтаид Ба ин хам хукумат бепарвой зоҳир намуда, нақшн
тамошобинро бозид. ки бозид.


Лз ин сабаб хар лаҳза вазъият тағйир меёфту муташан-
ничтар мегардид Буи хун ба машом мерасид. Касе ба сухани


дигаре гӯш намедод.


Дар дести хар касу нохас, марду номард силох пайдо ме*
шуд. Пешониашонро л-этой сафед бо назиштачотн «фидой», «ё
март ё ғалзба» зеб медод.


Падару модарон, зану фарзаидон бехабзр аз он будавд,
ки баъди чанд соате ё чанд рӯзе туфоне бармехезаду аз фар-
запдони чигарбанд, шавхарони меҳрубон, падарону бародаро*
ни ҷонсӯз якумрй чудо мешаванд ва лнбоси мотам ва бар
мегиранду аз хонахо фигону нолаи чонхарош баланд мехезад.
Бо хасрату адам аз дидагон ашки хунин чун резабороя чо*
рй мешавад


Ростй, дар шахр акнун ба тамоми маънй анархия шурӯъ
гардида буд Хам хукумат ва хам дастгохи президент ин Гу-
на конуншиканин оппозитсияро бетарафона назорат мекз?-
данд. Аз тарафи ургонхои маъмурй ва муборизаи зидди чи-
нояткорй барон пешгирии чѵнин бедодгарихову чннояткорихо
акаллан ба хотирн мукаддас донистани сару либос ва маоше,
ки ахли оилаашонро ѵгехуронанду мепӯшонанд, ягон харака-
ту амалиёг эхсос нпгардид.


Хама ба фар моии Президент. Сарвазир ва нчрокунаидаа
вазифаи Ранги Шурой Олни Точикястон интязор буланд, вале
онхо ягон фармоне намедоданд Во ачабо:— яке аз дигаре
мегурехт ва харакат мекард, ки хулпо бетараф вонамуа кула-
ду ба ягон коре шарики надошта бошад. Хар суха ну калами
Президент, Сарзазир ва нччокунанлаи вазифаи Рзисн Шӯрои
Одй ба оппозитсия ко мил а н маълуму муайян буд, чунки аз
се арконн рохбарияти давлаг дутоашон пурра бо оппозитсия
ҳамфикр ва розу ниёзи вохид доштанд, сеюмаш аз кардааш
пушаймон буд, чунки бо дастн худ тарафдоронашро паро-
канда сохта яккавѵ танхо монла буду сарашро ба сад дар ме-
зад, то он ки оппозитсия худи уро дар курсив мансаб бимо-
над. Аз чунин вазъият истифода бурда, бо мақсади шаҳрро


60
пурра зери назоратн худ гирифтан қозпёт рухсатнома Йо им-
зои ноиби козии чу чҳурй бо тамгаи идораи кознет бароварл.
Яъне, даромаду баромад ва воридоту содирот ба Душанбс-
шахр танҳо бо рухсатномаи қозиёти чумҳурӣ му.мкии буд.


Аз ин сабаб дар шаҳрн Душанбе касе оромона гашта на-
метавонист, нақлкёт намегашт, корхонаю муассисахо кор на-
мекарданд, шаҳрвандон барои ба кӯча баромадан метарси-
данд, дар \ар тарафи шахр садои ваҳмангези снлоҳ ба гӯш
мерасид. Ба ҳамаи ни Президенту хукумати чумҳурй гӯё кн
дар памоишномаи театрие барои кабул хузур дошта бошанд,
бо фарогату орс.мн менигаристанд. Ва интнзори антракт Су-
да ад, вале бехабар аз он, ки «Чун парда дарафтад, на ту чо-
нию на май! Охир, кучо шуд, он хама масъулмят ва ҳукуқе,
кн сессия ба Конституция плова намуда, аз 20 апрели соли
1992 карор кабул карда буд:


Шурой Олин Чум кур ии Точикистон карор мекунад:


1. Ба банди 27 моддаи 99 баъдн калимаҳои «бехатарии
давлатии мамлакат» калимаҳои «Ба президента Чумҳурин
Точпкистон додана рутбаи харби» илова шавад.


2. Ба банди якуми моддаи 120 абзаци дуюм ба мазмуни
зайл плова шавад: «Сарфармондеҳи ҳамаи Қув-ваҳои Мусал-
лаҳи Ҷумхурии Тоҷикнстон мебошад».


Бояд зикр кард, ки сессиям Шӯрои Олии Ҷумҳуруки Точм-
кнстон аз 20 апрели соли 1992 дар бораи ба президент Р. На-
биев — Сарфармондехи ҳамаи Кувваҳои Мусаллахи Чумҳу-
рии Точпкистон додани рутбаи генерал-полковник карор ка-
бул карда буд. Расти, шаҳрвандон аз ин гуна бетарафни роҳ-
барони Хукумату Президент, ки шахр ба як маҳбасхонаи таъ-
рнх табдил ёфта буду мнллиятхои узбеку ғайри тоҷикзабоп
ва хатто як пдда тоҷгасон (!) ба фирору кӯч бастан шурӯь
намудаад, таҳлукаовару ваҳмангез менамуд. Акнун бесару ео-
м он и хон знёд хар лакика рух медод.


Рохбаронн оппозитсия аз бесалоҳиятни Ҳукумат рӯҳ ги-
рифта, боз як қадами номубораки дигар ба пеш гузоштанд:—
Ба гаравгонхои дар бчг и Президент ва Девони вазирон Су-
да додана хурокро манъ карланд. Агарчанде Сарвазиру Пре-
зидент олли халли ин ыасъала аз онҳо хоҳпш ва илтнчо н ■
муда бошанд хам, вале оихо ин хокишро нодида гирифтанд.


Раёсатп хуку мат, Президент ва Прети дну ми Шурой Олин
чумхурли Точнлгетои ба ни амалиёти ғайрнкопунии оихо яклі
чораи чиддиву қалкуиаидае наандешпданд. Барои гирифтан
пеш я рохи хунрезй ба воснтаи садою сг.мо ба мардуми чум-
хурй мурочиат на кар таил, барои таъснс намулзни урдуи мил-
ли қадаме ба пеш нагузоштанд, ичрон фармони Ранен Чум
ҳурро оиди даъват намудани сарбозон ба урдуи милли та


61
лаб накарданд. Вазъияти ба миёномадаро ба давлатҳои ҳам-
сояи собик Иттиҳоди Шӯравн нафақмонданд, аз онхо расой-
дани ёрпи амадиіро хоҳиш накарданд, нгарчи кисме аз онҳо
тайёр буданд ба мардуми Тоҷикистон кумакн зарурӣ расо-
нанд. Вале хайҳот, рохбари чумҳурӣ намехост, ки ба замин
нигараду пояшро аз узангу бигирад...


Кор ба чое расид, кн ба одамони дар мухосира буда та-
вассути вертолёт хӯрок мепартофтаид, та ин кн аз гуруснагн
ҳалок нашзванд.


Камин тавр, ягон амалиёти дар конун пешбннишуда нис-
бати он даракатдои чинояткоронаи гирдиҳамомадагон, кн к,о-
Нуншнканй кардана, дида нашуд. Бесарусомонй дар Душан-
бешаҳр даном мекард, роҳбарони оппозитеня аз зафардон
хеш кабат-кабат гӯшт гирифта нақшахои таза ба тозам айё-
ронаи днгар мекашиданду ба содир намудани табаддулотн
давлатн наздик мешудаид.


Штаби назди ноиби презнденти Ҷу.мхурии Точикистон
Н. Дӯстов хар рӯз чамъ меомад, генералхои знёде маслиҳат
мекарданд, вале ягон масъалаеро хал намекарданд, барон
озодона баён кардани ақида яке аз дигар метарсид, барон
озод кардани бинон Президент ва Девони вазирони чумхурият
хурдтарип икдо.ми амалй сурат намепірифт. Пешниҳодхон
боисрори ман дар бораи чорй намудани вазъияти фавдулэ-
да ва соати комендантй дар пойтахт ва андешидани дигар
чорахон мушаххас дастглрй намеёфт.


Рохбарони Вазорати кордон дохилй, Кумитаи амниятн мил-
ли, Ку.мпгаи дифоъ хамеша бо як мазмун чавоб медоданд:
тҲукумат кувва надорад», сОрганхои ҳнфзи хукук. бетара-
фанду ба бозидои сяёсн дамрод намешаван г* Дар хаққи чу-
Нин вазнрону соднбмзнсабони чандрӯяю хиёнаткор касе чо-
рае намеанлешид, кафшдояшонро пеши пояшон намегузошг,
таклифхоп Н. Дӯстов, Н. Ҳувайдулдоев ва маро ба дисоб на-
мегирифт. Ҳамеша дар даракати он буд, ки зарратарии доғе
ба ӯ нарасад.


Бннобар ни баъди ба охи.р расвдэни кори штаб, бо сард
пасту ди:.и пурдарду алам баромада мерафтем. Чй илоч да-м
доштем? Арзамонро ба кй дам мегуфтем. Замни сахт буду
осман баланд.


' Бо сабабдон номаълум Сарвазир А Мирзоев ва чоннши-
нони ӯ боре хам дар кори штаб иштирок намекарданд, огодо-
на худро ба нодонй мезаданд ва датто барон рахониданн чов
корашон хурдтарип иқдомро раво намедоннстанд.


Родбарони оппозитеня аз бесарусомоиидон хукуматдорон
истифода бурда, бо гурӯхи рэкетёрони Шохмансур, махаллан
Қаротегин ва дигарон забои ёфта, ба ичрон надшаи деринан


62
худ—гасб намудани студиям телевизион гуфтугӯ намуданд.
Натичаи нн ккдом он шуд, кн онҳо гирдиҳамоми ссюминро
дар майдони 800-солагии Москва ташкил намуданд. Рӯзи пкум
барон санчиш ва дарк намудани кувван хукумат 200—300
кас ба назди студиям телевизион омада, сухянронн кардапд,
мукобилияте аз тарафи ургонхои мухофизати тартиботи
чамъиятй зҳсос нагардид. Сипае, рӯзи дигар бо сардорни рэ-
кетерхои Шохмансуру кӯчаи Қаротегин ба хучум гузаштанд.
Яке аз сардорони ғасб намудани дастго\и телевизион Миралй
Закмряев буд км баъди чанд рӯзи он вокеа дар сари так-
сими пули иінъомшѵда, аз чониби хамкораш Ермахмая Лсоев
катл карда шуд ва ҳоло аз чониби додситони ноҳияи Роди
Охан тафтиш меравад. Е худ К. Рачабов ва дигарон дар ма-
колаи «Шоҳмансурихо чй гунох доранд?». («Чумхурият» 15
июни соли 1992) навиштаанд: «Душапбегиён (Шохмаисуриён-
ро дар назар дорад), бе ягон қурбонии тарафайн телешпно-
нн ба ном халқню дар асл фитнакору дуругбофро шрифта,
бо ду дасти адаб ба оппозитсия супоргданд».


Чуноне ки мебинем, бе ягон мукобнлият озодона студиян
симон точикро гасб намуданд. Кор.мандсшн Вазорати корҳон
дохилй вазнфаи муқаддаси худ — муҳофпзати студиян симо-
ро ичро накарданду ягон мукобилият хам ба забткорон нишон
надоданд. Ҳол он ки ба роҳбарснни Вазорати корҳои дохилй,
аз чониби Ранен чумхуру ноиби ӯ супоірнши қотеъ дола шу-
да буд, ки вазифаи муқаддасн онҳо мухофиѳати студия аст.
Аз ин рӯ рэкетёрҳо студиян телевнзионнро тасарруф намуда,
ба дасти оппозитсия супорнданду мухофизати онро низ бз
ӯхдаи хеш гирифтанд.


Кормандони телевизнонро ронда, оппозитсия кори худро
ба воситаи телевизион шуруъ кард.


Холо хам Хукумат мулохизакорона амал мекард. Раёса-
тн Девони вазирон ва Шурой Олй бошад бстарафпро ихтиёр
карда буданд ва хатто дар чунии лаҳзахои марговар сукут
доштанду дар гирди Ранси Чумхур муттахид намешуданд.
Ягой чорае барон гирифтани пеши нн табаддулот намеанде-
шиданд. Кормандони Вазорати корхои дохилй, ки аз вилояту
районхо барон химоян хукуматн конунп даъват шуда буданд,
хамчушш офицерони эҳтиётн, ки аз чониби комиссарнати Хар-
бин чумхурй даъват шуда буданд, бе ягой амалиёт, бе яроқу
еслиха дар утокхои казармавн нишаста, фармонро муптазнр
буданд. Вале касе аз рохбарони чумхурият барои пешгирии
чунии бадбахтнҳо фармоне надод ва ё кодири бар ӯхда ги-
рифтани масъѵлият набуд.


Паи хам ба роҳбарияти чумхурият а.\бор мерасид:


«Генерал-майор Б. Р, Рахмонав иняти ба оппозитсия тз>


63
лим шудан ва супоридани я,року аслихаи дар дохили бинои
Президент ва Кабинета Вазпрони Ҷумҳурӣ бударо дорад». Ба
ин ахбори шадиди камаршикан хам касе аз роҳбарият ахт-
мияте надод. Вазъияти Душанбешахр бисер муташаннич га л
дида бошад хам, то ин вакт холати фавкулодда ва соати к
мендантй дар Душанбе эълон карда нашуда ва коменданта
шаҳр таъи'Н нагардида буд.


Бо сабабхои помаълум Раиси Чумхур то ҳол ба чнзе ин-
тизор буд. Нисбатн ким-кадом масъалае бо шахсони бова-
риноку маслихатчиёни худ пинхон-пннхон маслихат мекард.
Алалхусус бо якчанд сарварони дини иолом, «генералхо-и
мардумй» дар ҷойхаи помаълум ҳамсӯхбат мегардид, вале ба-
рон андешидани чорахои амалй, гирифтани пеши рохи амч-
лиётҳои ғайриқонунӣ, ба эътидол овардани вазънят каламе
ба пеш намегузошт, ки нагузошт!


Бояд икрор шуд, ки ба Президент тамоми хукукхо дола,
мувофики карори Шурой Олй дар чумҳурӣ идоракунии пре
зидентй чорй карда туда буд. Қонун дар баран «Шакли идо-
раи президента» аз 30 апрели соли 1992 таҳти раками 638 ба
тасвиб рапида буд, ки чунин аст:


«Дар каламрави Чумхурии Точикистон ба мӯхлати 6 мох
шакли идоракунии президенти чорй намула, дар ин давра ич
рои ваколатҳои Шурой Олии Чумхурии Точикистон, ки дар
бандхои 8, 9, 10, 13, 19, 20, 21. 24, 25, 27, ва 31 моддаи 99 Қо-
нуни Асосии Чумхурии Точикистон пешбинй гардидаанд ва
ваколатхон Президиум и Шурой Олии Чумхурии Точикистон
дар бандхои 9, 10 ва 12 моддаи 108 Конуни Асосии Чумхурии
Точикистон пешбинй шудаанд ба Президенти Чумхурии То-
чикистон дода шаванд».


Бо ин хама хукуки фаровои ва рукни муайянкунанда бѵ
данаш Президент ба таври хамешагй аз ҳаллу фасли мась-
алахо худро канор «егирифт Чунин икдомаш давлатдорин
Султон Мухаммади Хоразмшохро ба ёд меовард.


Шаби 5 май соли 1992 генерал-майор Раҳмонов бо хамко-
рии командири полки назди президенти чумхурй полковник
Миллер савганди дар назди Президент ба давлат додай худро
се талок карда, ночавонмардона ба тарафи оппозитсия гѵ
зашту 450 автоматн «Калашников», зиёда аз 26000 патрон.
4 мошини зирехдор ва дигар аслихаи чангиро низ таслим нд-
муданд.


Сипае, хоини миллати точик генерал Рахмонов ба назди
гирдихамомадагони майдони «Шахидон* баромада бо ранги
парида, аз талвосаи чон гуфт: «Эй ахли ислом, эй мардумй
озодихоху часур! Мам фарзанди эшону эшонзодаам, бобокало-
нам Дар вақти ҳаччи акбар дар Маккаи мунаввара ба номи


64
худованди кариму Муҳаммад расули барҳақ чон ба хақ су-
пор ида а ст. Падрамро коммунистони беинсоф, бедину беимон
барон эшонзода буданаш ва тоату ибодат карданаш зиндонй
карда, китобҳояшро оташ зада Ьуданд. Имрӯз чун авлоди
эшонзода, арвоҳи падару бобоямро шод намуда, барон гала-
баи дини мубини ислом, барои озодй бо Шумо мардони май-
дон, ҷасурони миллат ҳамрох гардида, Кохи Раисн Ҷумҳур,
Девоіни вазирон ва я,року аслиҳаи зиёдро аз хисоби хукумати
чумҳурӣ тӯҳфа менамоям ва то қатраи охирини хунам бо Шу-
мо якчоя ба муқобилн коммунистони беимон мубориза меба-
рам. Ба кешу мазҳабам қасам, ки рост мегѵяім!..»


Суханҳон ӯро шунида майдони «Шаҳидон» ба вачд омад.
Ба тарафи онҳо гузаштани генерал Раҳмонов барояшон як
бозёфти гаронбахое буд, чунки теша ба решай давлати нав-
зоди точикон мезад. Эшону эшонзодаҳо, авлиёю авлиёбачаҳо,
ҳоҷиёну қориёни «Қуръон» даст ба рӯ бурда гуфтанд:


— Омни, худоё, худованди карим, генерал Раҳмоновро аз
нури биҳишт мушарраф гардону аз ҳурҳои чаинат бенасибаш
нагардон. Па номи худой яккаву ягона касам ёд мекунем, ки
хеҷ год намегузорем ба пои ӯ хоре халад ва чоірахое меанде-
шем, ки вазифаи вазнри дифо нисибаш гардад...


Аз шупидани ин ҳарфхо Раҳмонов қабат-қабат гӯш мегн-
рифт, дигар касон дар ҳайрат монда меа-ндешиданд: — Худоё
худовандо, чаро бандагоиатро то дарачае чоплусу ночавоя-
мард офаридай, ки барои сохиби мансаб шудан ҳар лаҳза ди-
гар м^шаванд ва дар як шабоиарӯз чун қурбоққа чома сабз
мекунанд.


Ҳарчанд ин эшонзода аз забони модарй харфе ва аз «Куръ-
он»-и мачид ояте намедонист, калла мечунбонд, чаро —худаш
медонисту худо.


Оппозитсия бинои Президент ва Девоии вазнронро пурра
шрифт. Утокдои корни аппарати президент ва Девони вазн-
ронро талаву тороч намуданд.


Аввалин шуда ба ин биноҳо Давлат Худоназаров ва Дав-
лат Исмон дохил гардиданд.


Яроқу аслихаро худи хамон шаб генерал-майор Рахмонов—
Мушовири Дазлатии президент оиди мудофиа ва сардори пол-
ки ҳарбии президент полковник Миллер бо хамрохии роҳбл-
рони оппозитсия ба «Гвардияи миллйе», ки аз ҳисоби «фи-
доиён» таъсис шуда буд, бе ягон ҳисобу китоб бидуни ба
кайдгирй ва муанян намудани шахсият, донишу малакан хар
яки онҳо тақсим карда, чанги рӯи ростро бо номи табаддулот
ба роҳ андохтанд.


Чй тавре ки муайян гардид, кдсми зиёди «Гвардияи мил-
лй»-и оппозитсия аз ин пеш бо яроқҳои чангй сэру кор на-


Б—1147


65
ДСШЛГЛ1Д Еа ба дасти опҳо додани чу шин адад яроқҳон чангй
чинО'Яти азиме буд, ки барон ҷамъият хавфи камаршиканро
ба бор меовард. Барои № «хизчатҳояш» мардумн гирдихамо*
мадаи май дон и «Шахидон» ба генерал-майори ҳарбӣ Б. Раҳ*
монов унвонн генерал» мардумӣ доданд ва ӯ,ро сардори сігто-
ди кувваҳои мусаллаҳи оппозиция таъин карданд. Ӯ слвгач-
ди харбни худро шикаста, кору амалиёти худро ба мукобнліі
мардумн худ ва давлатн канституцианй cap кард. Худи хамон
шаб ба чар БТР, ки бо яроку аслиҳаҳои ҳозиразаман мусал-
лаҳ карда шуда будамд, аз хисоби гвардиям мишлии аппози-
ция чор шѵъбаи чангй таъсис намуда, ба ҳар яки анҳо курта-
ҳои чангн (бронежилет) пӯшонид. Чунки зиёда аз 350 броне-
жил-ети чангй аз хисоби полки харбни назди президент дар
дасти ӯ мол да буд. Ҳамин тавр кувваҳои генерали мардумии
оппозиция бо автомату мошинҳои зирехдор ба шаҳр бахри
шикори одамоии майдони «Озодй» ва тарафдорони хукумати
қанунӣ баромаданд. Дар ҳар кӯчаву канор лозиму нолозим
ба тарафи одамоии б и ярок аз автомату БТР тир халй мекар-
дапд. Вале пеши рохи ҷинояткоронро касе намегирифт, ҳа,ма
зери нарда нихон гардида, рафти вазыгятро мушоҳида мекар-
данд.


Қувваҳои Базорати корхои дохилй, кп аз бсмасъ; лиятию
буздплй ва нопокии роҳбарс-паш дар сухан бетарафиро нити-
хоб карда буданд, дар асл амалиёти оппозицияро дастгирй
м.екарданд.


Рӯзи дигар генерал Б. Рахмонов чун сардори ситоди кув-
ваҳои мусаллахи оппозиция конфронси матбуотй дат-ват кард
ва бо мухбирони дохнлию хоричй кусох.чба намуд. Дар вак-
ти ба саволхан анхо посух додан беимоиона давлатн кону-
ниро сисх намуда, гуфт. «Роҳи пешгнрифтаи оппозиция қобн*
ли кабул аст ва мо барои озодй мубориза мебарем». Мухби-
рони дурӯяю риёкор, харомзодаву модарбахато ба генерал
Раҳмонов бо хушнудию дастгирии амалиёти ноҷавонмардо-
налш савол медоданд. Барон он ки ба дасти худобехабарон
силохи зиёде дода, ба муқобили мардумн бесилоҳ фнристод
ва сабабгори рехтани хуни инсон гардид, бо ӯ чун кахрамони
мл.пат муноснбат мекарданд.


Яке аз нштираккуняидагонн конфронс, директори кино-
студияи «Точикфилм» Саъдулло Рахимов ҳангоми додани са-
вол гуфт». «Мухтарам Бахром Рахмонов, ичозат бифармоед,
барои қаҳраманиатон шумаро генерали худам хисобида, му-
рониат намоям. .» Имруз, ки Б. Раҳмонов чун хоини миллат
аз сари кудрат дур гардидаасту куроии судшаванда интизо-
раш мебошад, Саъдулло Рахимов боз киро «генерали худ»
меиомида бошад?!


66
Худоб агар бандагонат аз як хок офарида туда бошанд,
пас чапо яке чавонмардонаю дигаре номардона даёт ба cap
мебарад?..


Хулоса, ин амзлиёти оппозитсия шоҳиди воқеин ом буд, ки
яш о и бо роҳн исткфода бурданн ярок, табаддулоти сиёсй кар-
дапй хастанд.


ИКДОМИ ПРЕЗИДЕНТ


Кдблан президент и чумхурй Р. Набиев барон мухофязат
кардани дастгоҳн Президент?! ва мардуми Душанбешаҳр, рок
надодан ба хулрезй дар бораи ташкил кардани баталони чу-
догона фармон бароварда, ичрои онро ба район Комитетп му*
дофиаи наздн Президента Точикистон генерал-майор Ф. Н.
Ниёзов ва комнссари ҳарбии Ҷумхурик Точикистон генерал-
майор М Махмадчонов супорида буд, ки матни он чунин аст:


«Фармон дар баран баталони чудогоіна дар хайатн брига-
дам таъиноти махсус.


1. Дар мӯҳлати 2 ҳафта дар хайати бригадам таъиноти
махсус, баталони чудогона ташкил карда шавад.


2. Полковник Чобиров Бурихон командири баталони чу-
догона таъин карда шавад.


3. Кумитаи мудофиаи Ҷумҳурии Точикистон ва комисса-
риата харбни чумхурй баталони чудогонаро бо хайатн шах-
сн (аз чумла, хайати офицерй) техникй ва аслиҳа таъмин
намоянд.


4. Дсзоии Вазирони Ҷумҳурии Точикистон барон ни го хло-
рин бригадаи таъиноти махсус маблағи зарурй днҳад.


5. Кѵмитаи иҷроияи шахри Душанбе дар мӯҳлати 5 руз ба-
рон чойгнр намуданн хайатн шахсии баталони чудогона бита*
ҳои зарурй дих,ад.


Душанбе, 1 майи 1992, № ФП-76,
Президент Набиев Р. Н».


Дао асоси ин фармон бо кштнроки корма клони мудофиаи
граждан?! ва комнссариати харбй аз ҳисобн хохишмандон аз
РУ и тартиботи муайянкардашуда ба сафи Гвзрдияи навтагн-
ккл одам кабул карданд.


Аз рун ахборн рохбарияти Гурди милли аз ҳисоби офице*
рони харбй ба онхо командирони отделения (шӯъба) ва ко-
манднрони взвод таъин карда, бо саду лнбосқои харбй таъ-
мин наѵуданд. Пас, генерал Ниёзов ба ман, ки он вахт вази-
фаи ра"си Кумитаи а мни яти милли.ро иҷро мекардам, дар бо-
Раи аз хисоби КАМ таъмин намуданн Гурди миллй бо силоҳ—
автомат тақозо кард. Маи дархости ӯро катъиян рад карда,


6Г
ба ӯ фаҳмоаидам, ки ичрои фармони Раиси Чумхур Оа ху-
кумат супорида шудааст ва қукумат онро бояд бечуну чаро
иҷро намояд. Силоҳи Кумитаи амниятн миллӣ бошад, барои
иҷрои вазифаи кормандони худаш зарур аст. Аз ин рӯ, ман
ҳамчун Раиси Кумитаи амнияти ми.тлй аз ҳисоби он мусал-
лах намудани Гурди миллии навтаъсиси назди Президентро
ба ӯқдаи худ намегирам, зеро таъмини он ба ӯхдаи ҳукумат
вогузор аст.


Сипас, ҳукумати чумҳурй Гурди миллиро аз ҳисоби кис-
матҳои эҳтиётӣ бо силоҳ таъмин кард.


Аз рӯи Қоидаи ҳарбӣ ба онҳо машғулияти харбӣ мегузаро-
ниданд ва масъалаи таъминотро ҳал менамуданд...


Гирдихамоӣ дар ҳар ду майдон шиддат мегирифту пур-
даҳшат мегашт, дар гӯшаю каиори Душанбешаҳр аз тарафи
силоҳбадастони гурди миллии ошюзитсия шахсони бегуноҳ
кушта, хонаашон го-рат карда мешуд. Баром ба даст оівардани
силоҳ ба шӯъбаҳои корҳои дохилӣ ва корхонаҳои дорои сило-
ҳу аслиҳа ҳучум меоварданд. Майдони гирдиҳамой схисга-
оҳиста ба майдони ҷанг табдил меёфт.


Гурӯҳи оппозитсия ба воситаи мошиыи зиреҳдо-р ва асли*
ҳа ба шӯъбаи милисияи ноҳияи Октябр барои шрифтами ярок,
ҳучум овард. Вале натавоиистанд, ки ба максад бирасанд.


Вале пас аз ҳучуми навбатӣ ба шӯъбаи корҳои дохилии
Қофарниҳсш ба мақсад поил гардиданд ва силохҳои мавҷуда-
ро бе ягон муқобилият гирифтанд. Оиди ин масъала прото-
коли дутарафа (байни роҳбарони оппозытсия ва роҳбароии
ШКД-и ноқияи Кофарниҳон) тартиб дода шуд. Бо чунин рох,
аз рӯи ахбори расида, оппозитсня дар давоми ду шабонарӯз
аз кормандони Вазорати корҳои дохилӣ 275 автомат, ISO тач-
понча, 10 мошин шрифт. Магар ин хиёнаткарӣ ва ҷиноят ние-
бат ба халқу миллати чумҳурй нест, ки кормандони Вазора-
ти корҳои дохплӣ аз ҳксобн араки чабини мардуми меҳмаг-
каш зиндагонӣ мекунанду боз силоҳи дасташопро ба ашхосе
додаид, ки ОіНро ба муқобили халқи худ истифода бурда, хуня
ҳазорҳо мардуми бетуноҳро резонданду аз хона бехона карда-
анд. Агарчи аз рӯи талаботи конуни милиса ҳар як коргари
Вазорати корҳои дохклй бояд хун медоду силоҳ не.


Барон ба чунин амалиётҳои чинояткорона кқдом варзидан
кормандони Вазорати корҳои дохилй сазовари мукофот гар-
дидаанд, на чазо.


Тааччубовар он аст, ки оппознтсня ба воситаи садою са-
мой чумхурй, воситахои ахбори умум мардуми ҷумҳурию хо-
рачиро ба рафтору гуфтор ва кирдори гӯшхарош днлбазан
кардааст, ки гӯё, Раиси чумхур кори ғайриқоиунй карда бо-
шаду ба 750 мафар гвардияи миллии худ силох дода бошад.


68
Вале онҳо то ҳол ба даҳон об шрифта, оиди амаляёти дни пят-
кор он а и хеш, ки зиёда аз 450 силоҳи кормандони Вазорати
кордой дохилй ва назднки 450 силоҳ, 4 мошинаи зиреҳпӯши
полки харбни назди Раи-си Чумҳур.ро гирифтаанд, сухане н і-
гуфтаанд Магар ин аз рӯи адолату ҳақиқат аст Магар раф-
тори онхо чочавоямардоиа ва чоплусона нест?


Оё бо чунин икдом намуданашон метавонанд сазовори о5-
рӯю эхтироми мардум гарданд? Имондорона мегуям, ки хеч
гоҳ не ва боз не! Ҳеч гоҳ!Н


...Чй тавре ки мегӯявд, «иштиҳо дар вакти хӯрок меояд>,
бо фармони генерал-майор Б. Раҳмонов боз се БТР-к дпгар,
ки дар ҳисоби ДОСААФ буд, низ таслими оппозитсия rap*
дид.


Ҳосили кӯрдклихо ва бесарусомонидои Ҳукумат ва Район
Чумхур ба он оварда расонд, ки акнун оппозитсия соҳиби
7 мошинаи знреҳпӯш гардид ва худи ҳамон соат барои онҳо
ронандаҳо ва гурӯҳи чаигӣ дарёфт намуд.


Ҳукумат бошад, агарчи зиёда аз 37 БТР. полки мухофи»
зати гражданин чумҳурӣ дар Қаротоғ дошта бошад хам, дар
давоми се мох ба онҳо ҳаиӯз рона-ндагон пайдо накарда, он»
хоро хамчун боигарии мурда нигохдорн мекард. Бинобар ин,
дар лахзаҳои заруриву хассос аз ин «боигарии мурда> исти-
фода накард.


Магар ин бемасъулитию холабеғамй нест?! Оё ин содир
намудани чиноят дар назди халку миллат нест?!


Дар хар ду майдон вазъият тезу тунд мегардіи. дар баро*
мадқои нотиқон истилоҳоти норавою кабеҳ истифода бурда,
тарафи мухолифро бп шӯр меовард. Аз забони потнқони май*
дони «Шаҳидоя» паи хам та-қири мардуми майдони «ОзохЛ»
садо мелод. Мардумро даъват мекарданд: «коммунистҳоро
қир бояд кард», «чашмотш онҳоро кофтан даркор», «комму-
нистҳо кофир мебошанд», «ҷанозаи коммунистхо хонда наша-
вад», «дар майдони «Озодй» ҳама коммунисток;.' кофироня
беимок чамъ омадаанд», «ба мукобили дини муқаддаси ио-
лом мубориза мебаранд», «Муллоҳайдар Шарифзода, Руста-
ми Абдурахнм, Сангак Сафаров, Субҳон Туйғунов, Абдуса-
лом Қурбонов, Муҳаррама Мирзоалиева Ботур Исҳоков но-
мусулмонанд» ва ғайра ба гӯш мерасид, ба воситаи радно-
станцияе, ки дар майдони «Шаҳидон» ғайриқонунӣ таъспс
йфт, ба тамоми мардуми чумҳурй расонида мешуд. Шукри бе-
Ҳад худой бузургро, ки калбҳои аҳлу ачдоди моёнро дини му-
бини полом равшан сохтааст ва мардуми Мовароуннақр ханӯз
аз қадим ба мазҳаби ҳанафй (имом Абуҳанифа ибни Собит
Дайбонӣ 699—767) гаравида буданд. Ва ин маэҳаО, ни аз ум-
дата рин шохаи равняй тасаннун мебошад. таи асрҳои аср, кн
таърих гувох аст барон мусулмонони Бухоро ягона мазҳаби
маъбуд хисоб меёфт Аз ин рӯ кй кй аст, кӣ мусулмон асту
кӣ номусулмои танҳо худои таъоло метавонад гӯяд. Х,еҷ кас
мағрур ба хондани намозу доштани рӯза нашавад Еа о ро
чун меҳнат ми.ннат накунад. Имондо-рона мегӯям, ки Рустам
Абдурахнмов, Субҳои Туйғунов, Абдусало-м Курбонош, Мухар-
рама Мирзоалиева, Ботур Исқоқов, Сайгак Сафаров, Мулло-
ҳайдар шарифзода, Бобоҷонови Конибодо.мӣ. Қодирови Бво*
ИЙ, Абдуллоҷонови Ҳуҷандй, Фозили Мастчоҳй, Шехсафо Бо-
боевн колхозчиёнй, Нуъмонови Айнигй шахсони дақиқу ҳак-
гӯ, ростқавлу имондор, бохираду баруманд ва сарсупурдаи
миллат буданд ва хастанд, ки чун шамъ нурафшонй карда
дар миёни ҷомеа месӯзанду хазорон мардуми бенаворо аз ро-
хи март га.рдоидаанд. Дар кадом вазъиятс, ки набудавд, аз
рӯи садоқату масъулият, бо дили поку забони тоза ба халқу
миллати худ ҷасурона хизмат карданд Нами оихо, кору кор-
донии ҳар яке аз онҳо дар дилу дидаи хар як сокини Точи-
кистон накш бастааст. Пае, барои чӣ ҳомиёни дини мубини
ислам, «демократҳо» нисбати чунин чавонмардони миллат
савги маломат мезананд.


Агарчи пайғамбараман мефармояд: «Мусулмон онест, ки
аз забон ва аз дасти ӯ мусулмоне озор наёбад ва бародарии
муъмин аз бародарии насабй қавитар аст». Аз и,н чнхат хак-
таоло фа,рмудааст: «Тарсед, эй бандагон, аз худо ва ба як-
дигар ҷангу таҳқир накунед». Пас, худ казоват намоед, ки
чи гуна ҳомкёни днни ислам бар муқобили фармудан худою
пайгамбар а мал намуда, ба воситан баландгуякхо рохбагони
гирдиҳамоии майдони «Озодӣ»-ро тахкир карда.нду номусул-
моп гуфтанд. Пас, аз гуфтаи худою расул худи анҳо чн гуна
мусулмон будаапд?! Халк давар аст, баду некро хуб мефах-
мад...


Чунин фикру акндаҳои беандешаю пур аз бухтону ба из-
аати нафси дига.рхо мерасидагӣ ҳеч гоҳ амили иттиҳодн сиё-
сӣ ба хоткри ормонҳои начиби нҷтимой ва сулҳу осо.іш дар
миёни мардум ва гуруҳҳои мухталифи ичтнмой туда наме-
тавонад. Оиҳое, кн мардуми чумҳуриро ба шур меоварданд,
миёни чамеа нифок меандохтанд, даъватхо мекарданд, магар
фикр намекарданд, ки дар гузашта худи онҳо кӣ буданд, хе-
шу табор, хамсояю хамшахриҳои коммунист доранд. Ба рӯи
онхо чи тавр, бо кадом рӯ ннюх мекарда бошанд? Ддлу ин-
соф, рахму шафкати мусулмонӣ куҷо мешавад? Б аз қахру
ғазаб, чоҳнлӣ, кн кори шайтон аст, фаромӯш карда бошанд,
ки оллоҳи таъоло раҳмону раҳим, ғафуру карим аст?!


70
Ба фахмити банда, дар ин дунё касе, ки аз пеши худ худ-
сарона бандан муъминро кафир менам ад, бо як таъна, нау-
занбиллоҳ, дар назди оллоҳи таъоло гунаҳкору мучрим act,
чунки ба ҳакки худо шарик шудаасту ҳумм мекунад. Дафта*
ри аъмоли ҳар я инсонро танхо худон яккаву ягона медонад,
ва фардо рӯзн киёмат кӣ дӯзахӣ асту кй бихнштй. танхо зотч
поки худаш худованди кариму рахим медонаду халос!..


Магар акли солим шаходат медиҳад, ки бигӯянд, дар май-
до и и «Озодӣ» ҳама кофирону дӯзахиён дамъ омадаанду дар
майдони «Шаҳидон» мусулмонону чаннатнён?! IІе, ҳеч гоҳ!!


Ин худобехабарию аблаҳист. !!


Барой чунин суханҳои дилхарошу пур аз фитна, ки неш
ба дили ннсон мезананд, фардо рӯзи киёмат ҷавоб хоҳанд дод.
Наузанбиллох, касоне, ки дар ин дунё майдонро фарох ди-
да, худро козию козикалон, эшону эшонзода, уламои дннй
мубини ислом хисобада, ба хақку ҳуқуки худованди карим
шарик мешаванд, сакароти мавтро чй тавр аз cap гузаронан-
ду дар гӯри тарик ба саволҳои мункар ва наки,р чй чавоб ме-
дода бошанд?!


Охир, дар он чо онхо дурӯғ гуфта, гуноҳашоиро ба гар-
дани каси дигар лартофта наметавонанд-ку? Ҳама уззи бе-
да ни онхо ба забани хол омада аз корн баду некашон ша-
ходат меднхад-ку?! Наузанбиллоҳ!


Охир, дитаронро аз азоби дӯзах метарсонанд, пас чаро ху-
дашон наметарсанд...?!


Мушкиле дорам зи доиишманди мачлис бозяурс:


Тавбафармоён чаро худ тавба камтар мекунапд?


Қазрати Муҳаммади мустафо байни умматони худ харгиз
фарке нагузошта ва хеч вахте иддаеро бар дигаре тарчеҳ на-
дода. Зеро дини мубини ислом ба зоти поки худ имон, эъти«
Код, андеша, тафаккур ва ибодат намудан дар роҳи оллох
аст ва агар ба хот при чамеаро аз чомеа ташхнс дода, як ид-
да муслііминро бар зидци дигаре гузоранд, гунохи азим асг.


Қлзовати мусулмонии мо ба дасти худованди карим аст
на ба дасти козпкалону эшону этпонзодауои пургунох ва сох-
таю бофта. Охир, парвардагори хаждах хазори олам ба ҳеҷ
бандаи худ, ҳатто ба пайгамбари охири замон хазрати Му-
ҳаммади мустафо ҳуқуқи ба диин мукаддаси ислом маҷбур
намудани касеро надодааст, чунон ки дар ояти муборак ома-
дааст: «Ва лав шои раббука лаомана ман фил арзп куллухум
Чамиъан афоанат тукриху ан-носа хатто якуну муъминин» (эй
расули худо, мо худой ту агар мехостем, ахли замин хама як-
сара имон меоварданд, (чун нахостем) ту кай тавонй то ба чаб-


71
pv икроҳ ҳамаро мӯъмииу худопараст гардоий») (Сураи
«Юнус», ояти 99).


Чунин рафтори ноҷавонмардонаи як идда ноггикони май-
дони «Шахидон» вокеан ба дини мубини ислом хавфѵ хатар
мебиёрад, итминон цорам, рӯзн бозпурсе хохат буд ва онҳо
фардо рӯзи кнёмат ба ин ҳама чавоб хохапд гуфт!


Дар Куръони азпмушшаън, ки барои ҳидояти башаричт
парвардигор нозил фармудааст, оятхои зиёде ҳаст. ки хамаи
мусулмонхоро ба якдигар бародар эълон дошта. Дар ин ки-
тоби мукаддас парвардигор фармудааст: «Ҳамаи шуморо аз
як падару модар ба дунё овардем». Ҳикмати илоҳӣ будааст,
ки моро ба миллатҳои гуногун тоҷик — форс, турк, ӯзбек,
араб, англис ва ғайра тақсим кардааст.


Дар ояти дигаре парвардигори ази'мутшаън ба тамоми ич-
соният хитоб карда мегӯяд: «Эй мардумон! Эй марду он! Эй
инсонҳо!. Бидонед, хамаи Шумо аз як падару модар ба дунё
омадед: аз Одаму Ҳавво, Одаму Ҳавворо аз хок, Шуморо аз
як падару модар ба дунё овардем». Ин хитоб маънои он,ро
дорад, ки ҳеҷ як инсон катъи назар аз мансабу боигариаш
мағрур, саргаранги худнамоишдиҳӣ нашавад, ман-манй на-
кунад, худро аз дигарон боло наҳисобад.


Дар назди оллоҳи таъоло бақадртарини Шумо, баланд-
мартабатарини Шумо шахсе хает, ки такводор, росткавлу бе-
кина ва худотарс бошад.


Агар ин тавр бошад, мехостам аз хомиёни дини мукаддася
ислом, ки имрӯз муҳофизони худ Хдгзби назҳати исломро хи-
собиданд, пурсон шавам: «Дар асосн кадом ояту хадис худро
мусулмони биҳиштй, аксарияти мардуми ҷумҳурии Точикис-
тан, ки дар майдони «Озодй» чамъ омада буданд ва ё ақа-
даи мардуми ин майдонро дастгирй мекарданд, кофиру дӯзт-
ҳӣ номидаанд?! Алалхусус он шахсоне, ки араки чабин резон-
да бо меҳнати ҳалол маҳсулот истехсол мекунанду шоху га-
до, қозию қозизода, эшону эшонзода, хочию ҳочизодаҳо ва
зиёиёни «ҷонкоҳи» миллатро мехӯронанду мепӯшонанд. Охир,
дар майдони «Озодй» хар ним соат аз Куръони тариф ояте
қироат мекарданду гирдихамомадагонро ба худотарей, пархез
аз кори бад, инсондӯстӣ даъват мекарданд. Пас, онхо чй гуна
муборизи дини мукаддаси исломанд ва ин бар хилофи оятн
Куръони мукаддас, ки аз ҷониби парвардигори азимушшаън
офарида шудааст, амал намуда мардуми мусѵлмонро гумроҳ
карда, даъват мекунанд, ки бар даст силох бигиранд ва му-
қобили бародаропи худ бичанганд, хуни якдигар бирезонанд!


Охир, чаро онҳо Куръони азимушшаънро хуб медонанду
ба гуфтаи он амал намекунанд?1


Худое, чаро дар вучуди мухолифин то ин дарача шайтони


72
бадбахт лона кардаасту ба мағзу пайвандашон чой шудааст,
ки аз хурдтарин ҳаракоти нолоиқу бад гаштанй нестанді...


Аз чо-ниби дигар бояд ёдовар шуд, ки агар мо халқро эъти-
роф намоем, бояд Раиси Ҷумҳуре, кп o-hdo халк. баргузидд-
аст, эътироф намоем. Охнр, шоҳ сояк худо дар рун замин
аст ва рнвочу равнақ ёфтани кори ӯ танхо ба шахсияти ху-
даш не, балки ба кӯмакрасониву хамкории сами: опан ҳар
нафар шах.рванди ин сарзамини точки вобяста аст!


Имондорона арз мекунам, агар аз рӯи хақиқату адолат
назар афканем, номзадҳо ба Раиси Чум чур яке аз дигаре бар-
тарн надоштанд. Дар муддати се-чор мох эз чиҳати мустач-
кам намудани иктисодиёти чу 'хѵрй ва іппнохтани он дар ми-
к.иёси чаҳон қадамчои хело судбахше ба пеш гузоінта шудз
буд. Ба манфиати чумҳурӣ нақшаҳои хуб -ашида ва шарг-
номачо баста шуда буд, ки бе карзи хоричй зиндагию некӯач-
волии мардуми чумҳурй рӯ ба бехй оварда буд. Вале мѵхо-
лифин намопданл ки Президент хотирчамъона ифои вазифа
намояд!


Агар Раиси Ҷумҳур каси дигар хам интихоб мегардид, дар
муддати 4—5 моч вазъи иқтисодии чумхурй бечтар вамегар-
дид, зеро чар со\аи хочагии халк камаш дар павоми як сол
метавонад, ки хосили хочагиро чамъбаст намояду сипас хуло-
са барорад...


Таърих гувох аст, ҳар замоне, ки миллатхои исломй ба
гуфтаҳок Қуръон амал накардант, мақсадҳои ғаразнокя худ-
ро болотар аз ояти Қуръон допистанд, оёти Қуръонро ба суди
кӯчаки хеш шарх дода, мардуми бесаводро гумрох карданд,
одлоҳн таоло ба сари он миллат мушкилиҳои зиёд, азобу
ранч. кулфату нохушихои гӯш.ношунидаро ато карда!


Сиёсат комилан кори дунявист на динй. Дин (ислом) роч-
намой охират аст ва хар як мусулмон барон охират шуда, ба
диви ислом таваччӯх зоҳир менамояду аз корхои попок даст
мекашад...


Дини ислом натанҳо аз сиёсати зоҳир чудо, балки мухолнф
бар он аст. Пайғамбари охириззамон хазрати Муҳаммад сал-
лалоху алайхн васаллам фармудааст: «Дунё ва охират чун
шарқу ғарб аст, ба яке наздикшавй, аз дигаре дур хочй шуд»
(чазору як чадис, саҳ. 33). Ҳар кй амали охиратпо (кори дин-
ро) василаи ба даст оварданн дунё карор диҳад, дар охираг
бахоае надорад...


Исломй асил ин пеш аз хама дастури охират аст, бзъд
дунё...


Ба ситоди харбии оппозитсия полковники кумитаи бехатз-
рии давлати Руссия Аминов Ҷӯрабех, ки солҳои дароз дар


73
разведкаю контрразведка кор мекарду хуб обу тоб ёфта буд
ва дар Точикистон ба ӯ ягон мансабро лоик намедонистанд,
ҳамрох гардид.


Аз ин рӯ амалиёти мухолифнни давлати кояунй ҳам аз
ҷиҳати назарй ва хам аз чихати амалй ошкоро нерӯяш боло
рафта, пуркувват гардид. Албатта, ин чиҳати рӯшангардидаи
ходиса мебошад, вале ҳоло зери парда чанд генералу сархан-
ги ватаниву хорични дигар ба ин амал дастандаркороне бу-
данду хамроҳй мепамоянд, ки алхол аз назархо пинҳонанд!!!


Ва онхо нақшаи зери назорат гирифтани фурудгоди шах-
ри Душанбе, вокзалн автомобил ва роҳи оҳану даромадгодн
ш. Душанберо чорй намуданд. Дар наздн диспетчерҳои дав-
латии фурудгоҳ, истгоҳи қатора (вокзали роҳи охан) ва ав-
томобили нозирони мушаххаси силохдорн худро гузоштанд,
ки танхо бо нчозати ишон наклиётхои ҳавоӣ, роҳи оҳан ва
автомобили ба харакат медаромаданду аз ҳаракат боздошта
мешуданд. Тамоми намуди иақлиёт пурра зери нтоати оп-
позитсия гузашта буд. кормандони Вазорати корҳои дохилн
чун тамошобия ба онҳо менигаристанд.


Танҳо ба рухсатномае, ки аз тарафн — қозиёт дола шудз
буд, убури шаҳрвандон ба Душанбешаҳр рӯи кор омад.


Ин а:. алиёт шаҳодати онро медод, ки оппозитсия бо роди
зӯроварй хукумати худро дар асоси табаддулотн сиёсй дар
хама ургонҳои давлат сохта истодааст. Вале, рохбарияти чум-
хӯрӣ холо хам хомхаёлона амал намуда, умедвори он бу-
данд, ки бо роҳи гуфтушунид, бастани созипщомаҳо, курбон
карда іи як-ду роҳбари дар сиёсат нопухтаю бекас бе хунре-
зй масъалаи ба мнёномада халлу фасли худро меёбад. Бис-
ер ва бисер афсусПІ


Барси тезояиданн хунрезй, амалй гардочидани накша оп-
позитсия гурӯхи махсуси иборат аз 100—150 касро аз ҳисоби
«фидонёни миллат» таъсис намуд, ки кпсми зиёди онҳо бо
силоҳ мусаллах карда туда буданд. Яке аз ин гурӯхҳоро бз
роҳи Кӯлобу Кофарнидон. ағбаҳои Шаршару Чормағзак, дн-
гареро ба даромадгоҳи Душанбе кӯчаи 40-солагии Точикие-
тон, мавзеи комбинати гӯшт ва сеюминро ба роди нодияи
Евону Ленин фиристоданд. Дар он чо онҳо мардуми бе яро-
керо, ки аз вилояти Кѵлоб ба мардуми худ. ба майдони «Озо-
дн* хуро-к м-еоварданд, тирборон карданду мошинхояшонро
оташ заданд.


Чуноне ки мебинем, аллакай хуии мардуми бегунох рехт,
бародар ба мукобили ба.родари бегѵноху бесилод силох бар-
дошт, якчанд кас дар гқрду атрофи шаҳри Душанбе ярадор
ва ҳатто ҳалок ҳам шуд, ки насади шахидонро ба майдони
«Озодй» оварданд. Мардуми ба шӯр омада ин ноадолатию


74
чиноятксриро дида, бори Дигар ба шӯр омада, аз хукуматдси
ром талаб мекарданд, ки барои пеши роқи хунрезиро гириф*
тан чораҳои таъҷилй андешанд ва нобоварии худро нисбатк
кормандони Вазорати кордой дохилй иброз доштанд. Дар ар-
кони давлат бесарусомолй, бемасъулиятй пурра хукмфармо
буд, аз ашхосн хукумат касеро дидан иахол буд. Ростй Раи-
си Чумҳур танҳо манда буд, ҳатто дар рӯзи равшан сӯзан ги-
рифтаву фонус гнронда Сарвазирро мекофт. Сарвазир Мир*
зоев А. бошад, аз худ ба Раиси Чумҳуру ноиби ӯ аз чою ик*
доімаш иттилое наыедод. Танҳо якчанд шахе, ки дилашон ба
давллту миллат месӯхт, катъи назар аз мансабашон дар гир-
ди Раиси Ҷумҳур Р. Набиев чамъ омада буданд. Акнун
Р. Набиев ба хулосае омад, ки максадхои оппозитсия хело
яукуру дурбин аст ва ҳаракат мекардагй шуд, ки чораҳо би-
андешад, вале афсӯс корд ба устухон расида буд... Чунин
вазъияти ба миёи омадаро мушохида карда, кас бо хубй дарк
мекард, ки кй-кй аст, дӯст кй асту душман кист! Кошки хамая
ҳамдастону мукаррабони Президент мисли Тошматова Мукзр-
рама чавонмарду ватандуст мебуданд!..


Ба акидаи камина дар хамон холат Раиси Чумҳур Р. На-
биев ба фикре фурӯ рафта, камбудиҳои худро онди чобачо-
гузории кадрхо а'з пеши чашм мегузаронид. Яқинан ба худ
меапдешид, ки ӯ ии дафъа хам дар интихоби хамкорону хам-
дастои иштибоҳ намудааст.


Сипае, бо мақсадн боздоштани хунреай, 4.05.92 ба наздя
Президента Чумҳурӣ омада қатъияга талаб кардем, ки Фао-
монро дар бо.раи ҷорӣ намудани ҳолатн фавкулодда ва вакти
коменданта дар Душанбешахр имзо намояду коменданти Ду-
шаибешаҳрро таъин намояд. То он ки кувяахои мавчудаи дав-
лат барои мухофизати сохти конститунионии Ҷумхурӣ дар
дасти шахеи муайян чамъ оварда, аз рун накша пстифода бур-
да шавад. Чунки то хал касе ба касе итоат намекард, хар рох-
бари идорахои мухофизати сохти конституционй кувваи зер-
дасти худро ба фахмиши худ иетифода мебурд. Аз тар а фи
дигар дар вучуди баъзе роҳбарони Вазорати корҳои дохилй,
Комиссариат!! харбн, Кумитаи дифои назди Раиси Чумхур.
гариизони Душанбешахр, Кумитаи амнняти миллии Чумхурчіі
Точккистон шайтоие чойгир шуда буд, ки я,ке дигареро чаш-
ми дида и надошт.


Хар яке аз генералҳо, ки сутуни пойдории аркони давлзі
буданд, ба гарази нафс ги.рифтор гашта, худро аз динаре бо-
лою тавоно медоннст, аз паси яке дигаре ғайбат мекарду сай-
ги маломат мезад. Кариб ҳамаи онҳо дар чустучӯм вазифаю
рутбзхои баландтар буданд, Чумші вазъият дар миённ ашхо-
се, ки бехатарии сохти конститунионии давлат, осудахолию


75
оромии мардуми оиро ба зпммаи худ доштанд, аз рӯзҳои 5а
сари кудрат омадани хокимияти Р Пабиев амал мекард. Му-
носнбаті: гаразноку дилсиёхонаи онхо ба кормандони зердас-
ташои бе таъсир намемо 1 ки он интизоми харбию давлатиро


суету заиф мекард.


Вале, рӯзхо мегузашту касе ба вазъияти бамиён омада, бз-
ҳои лозима намедод, барон табобати он қадаме ба пеш наме-
гузошту окибати онро дарк намекард. Ба акидаи камина ин
яке аз сабабхои бохтк давлат буд, чунки куввахои давлат пэ-
рокаида буду фалачі


Лоиҳаи фармон тайёр бошад хам, Президент фикри рохба-
рони ВКД, хукуматро ки ҳоло асос ва кувва барои чорй на-
мудани холати фавкулоддаю соатн комендантй пест, мегуф-
танд, бори дигар ба ҳисоб Шрифта ба андешае фурӯ рафту аз
имзои он худдорй карда ба роҳбарот Вазо-рати корхои дэ-
хилй, Кумитаи амнняти милли ва дигарон бо чашму абрӯво-
наш имою ишора намуда, талаби катъии моро оиди чорй
намудани холати фавкулоддп ва соатн комендантй ба хисоб
нагирифт, хол он ки хар як дакика вазъият тагйир меёфту
рӯй додани табаддулоти давлатй равшантар мегардил, задачи
бӯи хун ба димоғ зиёд мешуд.


РАЪЙИ СЕЮМ


Рӯзи 4.05.92 гирдихамомадагони майдони «Озодй», аксари
депутатҳои Шурой Олй аз раёсати сессияи Шурой Олй котеъ-
она талаб мекарданд, ки масъалаи якумн сессия дар боран
бекор кар дани карори сессияи сенздахуми Шурой Олии Ҷум-
хурнн Точикистон онди аз иазифан Рацеи Шурой Олии Ҷумҳу-
рии Точикистон сабукдӯш карда ни С. Кенҷаев дида ба ром ада
шавад ва ӯ ҳатмй дар вазифааш баркарор гардад. Он гох
онхо ба хонаҳои худ бармегарданд.


Пеш аз cap шудани сессия бо иштироки аъзоёни Прези-
двуми Шурой Олй. Сарвязир ва чонишинхои ӯ, Президент ва
ноиби Президент мачлис баргузор гардид. Дар он чамъомзд
пас аз баррасии дигар іасъалахо авгвало аз Раиси Ҷумхур,
аъзоёни Президиумн Шѵрои Олй хохншу илтичо кардам, ки
нозъиятро ба назар шрифта, якчоя ба пешн мардуми гирди-
хамомадагони майдони «Озодй» баромада ба онхо фахмонем,
ки дар ин шабу рӯз, ки дар ду майдони ба хам мукобил гир-
дихамойй даво'і дораду вазъият хеле муташаннич гардндаасг
С. Кенчаевро дар вазифаи пештарааш баркарор кардан ягон
зарурияте надорад, чунки ба наздикй (яъне, дар декабри со-
ли 1992) интихоби нави парлумони Ҷумҳурият баргузор ме-


76
ғардад. Дар он чо метавонанд С. Кенчпевро пешлиход ва ин-
тихоб намоянд. Инчунил, ваколатхои Шурой Олй кариб, к и
пур-ра ба Президент дола шудааст. .'ар чумхурй идоракунии
президента чорй карда шута буд, чй ҳоҷат аст, ки Кенчаевіро
аз Раиси Кумитаи амнияти милли баргардоне т. Гузашта аз
пн, имрӯз С. Кенҷаев тар идораи бисер хам асъулу ҳаесос
ва яке аз рукнхои пайдории давлат анҷоми вазнфа карда ис-
тодааст. Ӯ дар Кумитаи амнияти миллим Точикистон манфиа-
ги бештаре ба халк чех ад овард.


Ва бо хамил кори сессиям чордахумро ба охир расонему
мардум ва депутатҳоро сиҳату саломат ба хонахояшон чавоб
дихем.


Вале, намедонам аз чй сабаб буд, ки Раиси Ҷумҳур фикри
маро тарафдорй накарданд. Сипае бо чунин акида ба рохбл-
рони Кабинета Вазирон ва аъзоёни Раёсати Шурой Олй му-
рочиат кардам, вале касе аз онҳо бо ҳамроҳии май ба пеши
мардум баро,мадам нахост ва ҳамаашон бо сабабҳои номаъ-
лум дар чунин вазъияти муҳим бетарафиро интихоб карданд.
Рафтору муносибати хар яки онҳоро мушохида карда, ба худ
андешидам: «Худоё, чй сирре ин чо ниҳон асту май бехаба-
рам?». Охир, бахри мӯътадил гардонидани вазъи майдонҳо,
гирифтани пеши роҳи хунрезй ыагар кори мушкил аст,_ ки
Раиси Ҷумҳур, Сарвазир ва Раёсати Шӯрои Олии Ҷумҳурй ба
назди гирдиҳамомадагони майдони «Озодй» баромада, роди
бо хушу хурсандй ҳаллу фасл намудани масъаларо пеш ги-
рем!


Пас чаро онҳо оиди ин масъала пешниходоти маро рад
ка.рданд?!


Магар кисме аз онхо чунин ранг гирифтани вазъиятро ме-
донистанд ва хабар доштанд ки мазза аз кайла гузаштаасту
Ҳизби назҳати ислом нақшаи понздаҳс-олаашро амалӣ мегар-
донад ва мақсади хули мардумро резондану содир намудани
табаддулоти давлатй дорад?. Пас чаро баҳри нарехтапи хуни-
инсон ҳақикатро аз якдигар пинҳон карданд?


Чаро силохдории онҳоро гз яждигар пинҳон кардем? Дав
он шабу рӯз, аллакай. якчанд тӯп ва ракетаи чангии хукумаг-
ро, ки ба муқобили абрхо истафода бурда мешуданд, оппозит-
сия гирифта, ба чойҳок хоса гузошта буданд. Вале, оиди ин
масъала Ҳукумат чизе намегуфт.


Чаро?


Бо кадом мақеад?!».


Чунин «чаро»-ҳои зиёде пеши назари ман мегузашту ба
онҳо чавоби каноатбахш ёфта наметавшистам. Чунки ёфтани
чавоби мушаххасу мантнқан дуруст ба ин «чароҳо» ба шмону
виҷдони роҳбарони думравакони се аркони давлат вобаста


77
буд. Дилу забони кием и родбарони а,ркони давлат бо хам му-
холи ф буданд, дурӯғ мегуфтанд яке мсхост дигареро бифире-
бад. Хандаю ба оғӯш гирифтан ва бӯсидаии якдигар зоҳир-
фиребии маҳз буд, на аз рӯи меҳр1


Онҳо ба ақидан худ устувор набуданд. Дар миёни родба-
рони аркони давлат хабаркашу мардумфурӯшон пайдо шу-
данд ва хар рохбари аркони давлат бо фаҳмишу аклу зако-
вати худ суханҳои ондоро бовар мекарду об медод, масли-
ҳатн имрӯзаро оиди қалли масъалаҳои давлатӣ, ҷо ба чо кар-
дани мансабдорон пагоҳ тағйир медоданд. Чун дар миёни рох-
барони аркони давлат дурӯғ гуфтан, якеро фиреб додан, яке-
ро ба дигаре чанг андохтан, суханҳои хабаркашони давлатию
ғайридавлатиро бо оби тилло навиштану бз манфиати ғараз-
ноки худ истифода бурдан ба миён омад, дарк кардам, ки ба
давлати навбунёди тоҷикон футур афтнд. Чункн он чизе, ки
ман ҳамеша метарсидам, ҳамин буд.


Тарсидани моро хама аз бими бало буд,


Акпун зи чй тарсем, ки дар байии балоем.


Вақто ки дар вазифаи ҷанишини прокурор и нақлиёти Осл-
ёи Мчёна кор мекардаму оидн баъзе ақндаҳо гӯё дар оппозиг-
сия будам, боре мӯхтарам Қаддор Маҳкамов, ки барон вази-
фаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурӣ мубориза мебурдалд, маро
ба назди худ даъват карданд. Дар вақти сӯҳбат аз ман пур-
сон карданд, ки аз он кас чӣ мехоҳам? Агарчи интизори чз-
воб буданд, к и ин ва ё он вазифаро бигӯям, гуфтам: «Мухта-
рам Қяххор Махкамович, танхо як чиз меходам: — Шумо ха-
баркашону гапфурушонро аз гирду атрофи худ дур намоед,
ба суханхои онхо бовар и а кун ед, хеч год коргузоронн зередае-
т:: чудро ба одамони худию бегона, бовариноку ғайрибовар.ч-
нок таксим накунед. Касе дар хаки каси дигаре сухан фурӯ-
шад, ӯро рӯ ба ру куиед». Бояд икрор шуд, ки ин камбудии
родбарони органа давлатиро олпозитсия дам аз чихати наза-
рй ва хам амалй бисер модирона истифода бурд.


Рӯзе, пас аз акчоми кори Раёсати Шурой Олн (тахмин
охпрхои мохи март) Нарзулло Дустов ба угоди корпи ман да-
ромад. Вақти сӯхбат вазъияти ба миён омадаро бо ӯ таҳлил
карда гуфтам: «Нарзулло Дустов, дар миёни роҳбаронн арко-
пи давлат хабаркашону одамфурӯшон пайдо туда, корман-
донро ба шахсони худию бегона, бовариноку гайрибоваринок
таксам карда истодаанд. Дили ман гувоҳн дода истодааст, кн
окибат онхо сари ману туро ходанд хӯрд, чунки дар сибсату
рочбарии давлат одамони нав дастему тачрибаи кори наде-
рем ва «бекасему» морбозііро од нагирифтаем». Вай табаосум


78
карду гуфт: «Сафараличон, парво накунед, хамааш хуб ме«
шавад».


...Алқисса, вакте онко таклифи маро дар хусуси ба назди
гирлиҳамомадагон баромадан рад карданд, худам ба назди
мардуми майдони «Озодй» баромадам. Пеши зиёда аз садко
ҳазор кас изҳори акида кардам. Онхо фикри маро кабул ня-
карданд-ва катъиян талаб намуданд, ки ба вазифаи пешта-
раам баркарор карда шавам. Снпас, бо рохбарони мардуми
миллатхои гуногун, ки аз ҳа\;ан ноҳияҳои чумҳурнят дамъ
омада буданд, хамсӯҳбат шуда, хоҳиш ва илтичо намудам, ки
бо мардумонашон маслихат намоянду масъалаи ба вазифзи
Раиси ИІурои Олй баркарор кардани маро аз миён бардорапд,
ё ин ки халли ин масъаларо ба сессияи ояндаи Шурой Олй,
пас аз озод шудани майдонхо гузоранд. Опҳо ҳам ба гуфта-
хон ман розигй наѵ.едоданд ва барон халли чунин масъала
ба назди мардум баромаданашонро катъиян рад карда, гуф-
танд: «Мардум ба шӯр омадааст, аллакай хуни инсон рехта-
аст, касе суханхои моро оиди ин масъала гӯш кардан наме-
хохад». Ман дигар ба кӣ муроҷиат кардаиамро надоииста,
ба КАМ рафта, сари ҳалли ни муаммо ба фикр фурӯ раф-
там. Чй бояд кард, кн мардум маро дуруст дарк кунанд, аз
ман наранҷанд? Охир, бузургтарин вазифа ҳам ба як тор мӯи
нисоті, ашки модаропу гиряи тифлон намеарзад-ку?


Бо камни, соатп чордаҳи рӯз сессия кори худашро cap
кард ва маро боз ба кори сессия даъвзт намуданд. Бо талаби
депутатхо ва вакилони гирдиҳамомадагони май они «Озодй>
иҷрокунандаи вазифаи Раиси Шурой Олни Чумҳурии Точи-
кистон А. Искандеров масъалаи аввали рӯзномаи сессия —
бекор кардани карори сессиям каблии Шӯрои Олии Чумҳурии
Тоҷнкистон дар бораи аз вазифаи Раиси Шурой Олй озод
кардани С. Кенчаевро ба муҳокимаи депутатҳо гузошт.


Вобаста ба ин масъала ман се маротиба дар сессия баро-
мад карда, қатънян аз депутатҳои мӯҳтарами халк ходит на-
мудам ки модоме дар ду майдон гирдиҳамоии ба хам муко-
бил гузашта ва имрӯз хело тезу тунд шуда истодааст, халли
ин масъала имконнопазир мебошад. Ман тар суханхои худ се
роҳи ҳалли ин масъаларо пешниҳод кардам: яке он буд, кн
халли ин масъала, яъие ба вазифа баркарор кардани ман ба
сессиям оянда гузошта шавад, то вақте ки майдонхо аз гир-
дихамомадагон озод гарданд. Рохи дуюм — ни масъала аз
рӯзномяи сессия пурра ба.рдошта шавал. Барой халли он аз
Хисобн депутатҳо бароп гуфтушунид кардан бо роҳбарони гир-
диҳамомадагон ва ба воситаи онҳо бо худи гирдиҳамомада-


79
гон комиспгя таъсис гардад, то онҳо аз баҳри ин масъала та-


моман барон,нд ё и.н корро ба сессиям дигар гузоранд.


Ро\и сеюм: ба моддаи 109 Конституциям ҶТ илова даро-
варда, вазнфаи Раиси Шѵрои Олни Чумҳурии Тоҷикистон то
интихоботн навн парламенте, ки он бояд дар моҳи декабри
соли 1992 баргузор гардад, ҷамъиятӣ карда шавад.


Қисмн депутатҳои халқ оиди масъалаи якум маро дастги-
рӣ карданд. Қисми дигари депутатҳои халқ акидаи маро оиди
масъалаи дуюм ва сеюм дастгирн кардаид. Вале гурӯҳи де-
путаткой халкии ҷумҳурй фикрн маро оидн роҳи сеюм пурра
дастгкрӣ накарданд ва онко гуфтанд, ки Район Шӯрои Олй
наболд ҷамъиятӣ ё фахрӣ бошад. Раисикунанда бар хилофи
талаботи регламенти Шӯрои Олӣ таклифҳои маро ва фико-
қон депутатҳои халқиро ба овоз нагузошт Қисми депутатҳо
такроран іаклиф намуданд, ки ба моддаи 109-н қануни асо-
сии ЧТ тағйирот дароварда шавад ва маро хамчун район
фахрӣ интихоб намоялд. Ба чунии таклиф гоҳбарони гирди-
ҳамомадагои ҳам розй шуданд. Барои тайёр кардани тагйирот
ба Қонуни Аоосй ва тартиб доданн карори Шӯрои Олӣ оиди
ҳалли ип масъала ба Кумитаи конунбарорӣ, қонуинят, мубо-
ризаи зндди ҷинояткорӣ ва дида баромадани муроҷнатномаи
шачрвлндон супориш дода шул. Сессия танаффӯс эълон кард.
Man бошам, ба чои корам — Кумитаи амнняти миллй баргаш-
там.


Соати 16 рӯз дар Кумита масруфн вазифа будам, ки аз
Раёсатн Шӯрои Олӣ маро даъват кардапд, ки ба корн сес-
сия иштироік намоям. Вақто ки ба маҷлисгоҳи сессия дохил
гардида--, муҳоквмаи масъалаи рӯзнома оиди Ранен Шӯрои
Олӣ рафта истода Суд. Депутаткой зиёде баром ад карданд.
Баъзехо акидаи маро дастгирй карла, пешнях,од медоданд, ки
«масъалаи Раиси Шѵрои Олй дар сессия и оянда мавр иди му-
ҳокима карор ёбаду ҳалли худро дарёба Гѵрухи дуюм ҳам-
чунип таклифи маро дастгирй карда, пег , инод мекарданд. чя
бо рохбароии мардуми гирдиҳамомадагон майдони «Озодй»
маслиҳлт карда, чиддй фахмонида, аз рӯзномаи сессия онро
бардошта ба дигар сессия гузопітан л озим аст.


Гурӯҳи сеюми депутатхо баромад карда, пешниход наму-
данд, ки вазифаи Раиси Шурой Олиро чамънятй кардан мум-
кнн пест. Алалхусус, онро бо вазифаи Раиси Кумитаи амния-
ти милли якчоя кардан боиси он мегардад, ки дигар мамла-
катх.0 моро шояд нодуруст бифаҳманд. Ин як дараҷа унсур-
Ҳои демократияро дар назди давлатҳои мухталифи дунё пой-
“мол менамояд.


Раиси Кумитаи қонунбарорӣ, конуният ва муборизаи зид-
ди чинояткорй А. Ҳабибов (аз гурӯҳи оппозитсия) бисер хам


80
маккоронаю пардапӯшона баромад карда, депутатҳоро бозар
кунонид, ки ҳеҷ ran нест. Иҷро кардани даъвои гирдихамома-
дагони майдони «Озодй»^ро лазим мешуморам ва масъаларо
оііДи бекар кардани карори Шӯрои Олии Чумҳурии Точикис-
тон дар бораи ба истеъфо рафтани Раиси Шӯрои Олин Чум-
ҳурии Тѳчмкистон С. Кенҷаев ва ба вазифааш баркарор кар-
дани ӯ ба овоз монда шавад.


Роҳбарони гирдихамомадагони майдони «Озодй» баромада
Ҳабнбовро дастгирй карданд, аз раисикунавда талаб карданд,
ки масъала ба овоз монда шавад, вале дарк накарданд, ки зе-
ри ин баромади «беғаразонаи» А. Ҳабибов чизе ниҳон буд.
Аксари депутатҳо низ инро дарк накарданд.


Суханҳои А. Ҳабибонро шунида, ба худ ларзидам. Зеро, ӯ
ҳеҷ год дар ҳаққи ман сухани неку хайрхҳона нагуфта буд
ва ба пиндорам мақсади ӯ ва хаммаслаконаш дигар буд. Ӯ
хеч год намехост, ки ман баркарор шавам ва таклифи ӯ ба
фикраѵ, бо маслиҳати роҳбарони ошіозитсия ё каси дигар
буд. У бо як тир ду нишон мезад; дар сурати амалй гардидзч
ё нагар :идани пешниқодашон медонист, ки аз рӯи нақшаи ка-
шидаи оппознтсия бояд табаддулоти давлатй рӯй диҳад за
хуни мардум бирезад. Аз тарафи дигар, дар назди интихоб-
кунандагоиаш худро сафед кард, талаботи онҳоро қонеъ rap-
донд. Е інобар ин, онҳо сабаби ҳаводиси ғайричашмдошгу
гӯш Ношунидро интизор буда, чашмнигари гунаҳкорм бегуноҳ
будаіід. Аз ҷоннби дигар, аз вазнфаи Раиси Кумитаи амния-
тн миллни Ҷумҳурйи Тоҷикистон ҳарчӣ зудтар дур намудачи
ман ҳамон қадар барои куввахои сиёҳи оппозитсия мароко-
вар буд. Чунки Кумитаи амнияти миллӣ қудрату тавогочи
чнддиву фарохе дошта, .ҳамагуна зӯроварию содир шудани тз-
баддулоти давлатиро пешгирӣ карда метавонист. Рӯзе, ки даэ
рузномаҳо, садову спмои чум урй ишғолн ин вазифаро бо руг-
баи генерал-майор Раиси чумҳур ба исмн ман иттилоъ дод,
ростӣ, рохбарону пешвоёни оппозитсия мотам гирифта бу-
да нд ва ниятҳои капок доштанд.


Агарчанде барои фикри анику хамаҷониба кардан фурсат
хам набуд, вале таклифи А. Ҳабибав барон ман мисли сел-
борони чиллаи тобистон аз назардошт дур буд. Ва ин акида-
ҳоро ман аз дил гузаронидаму бисер таассуф хӯрдам, ки фуо-
сати баён ва гӯши шунавои намояндагони мардуму роҳбария-
Тіі гирдиҳамомадагон набуд. Во вуҷуди ин, бе ихтпёр аз чой
бархоста, аз садри мачлис барои сухан гуфтан иҷозат пурси-
Дам. Ба минбар баромада, таклифи А. Ҳабибовро рад карда,
ба депутатҳои муҳтарам муроҷиат ва илтимос намудам, ки
онҳо ақидаи пештараи маро дастгирй намоянд ва коре карда,


6-1147


81
роҳи халлу фасли онро бнёбанд, мардуми майдони «Шаҳи-
дон»-ро ҳам аз хотир фаромӯш накуланд.


Дар хамин вакт касе аз роҳбарони гирдиҳамомадагони
майдони «Озодӣ» ба ман луқма партофта гуфт: «Мӯҳтарам
Кенчаев, оё Шумо дари карда истодаед, ки зиёда аз 1 милли-
он мардумн чумҳурй аэ тамоми ноҳияҳои чумҳурият барои
ҳнмояи ІІІумо ва давлати қопунӣ омадаанд, боқимондаи мар-
дум в чумхурй аз кору бор монда, дар ноҳияҳон худ хаііма за-
да гирдиҳамоӣ карда истодаанд. Шумо мефахмед, ки ОНКО як
максад доранд: Шуморо ба вазифаи Раиси Шурой Олии Чум-
хурии Тоҷикистон баркарор намудал. Дар акси ҳол касе аз
ин майдон намеравад ва вазъият боз ҳам муташаннич туда-
наш мумкин аст. Агар Шумо ва депутатхои мӯҳтарам ба му-
қобилн акидаи халки меҳнаткаш, пиру ҷавон, зану мард, то-
чмку ӯзбек, русу украин ва дигар миллатхои муки-ми Чумҳу-
рии Точикистон рафтор мекарда бошед, пас мо чй тавр он
мардумеро, ки дар зери борон истодагарй карда, чашми ѵмед-
ворй аз кори сессия доранд, ба хонаашон баргардонем. Ин аз
тарафи Шумо беҳурматй нисбат ба мардум мешавад, худо
накупал, ки аз даҳонн мардум афтед! Мардум барон беадо-
латй, он беадолатито чаніімакзанихое, ки козикалони чумхурй
ҳочӣ Акбар Турачонзода ва ичрокунандаи вазифаи Раиси Шу-
рой Олии Ҷумҳурии Точикистон Акбаршоҳ Искандеров дар
вақтп истеъфои мачбурии Раиси Шурой Олии Чумхуртш То-
чикистон С. Кенчаев карда буданд, ба шӯр омадаанд. Ва ии-
ро тамоми халки Чумхурии Точикистон ба воситаи оинаи
нилгун тамошо карда, ба ғазаб омада, худи хамон сахар ба
майдони дехаю ноҳияхо баромада, нисбатн чуш-ш беадолатию
конуншиканй эътироз баён карданд. Ба унпони Президент,
Раёсати Шурой Олин Чумхурии Точикистон ва шахсап ба
С. Кенчаев садхо мактубу баркияҳо фиристоданд, ки пенш
рохи іін беадолатй шрифта шавад, хакиқат баркарор гар-
дад»!


Ба суханхои он кас чавоби.котеъ ёфта натавонистам. Зе-
ро, ки хам метавонист ба муқобили акидаи халки аз беадо
латй ба шӯр О'Мада чизе бигӯяду худро бо хости мардумаш
мукобил гузорад, алалхусус дар он табу рѵз.


Ба хусус барои ман, ки дар миёни хамил заҳматкашон
афтодаву хеста, то ил зина омадаам. Бисер мути-килу дақшп-
товар буд, ки ба мукобилн райъи мардуми кишвари азизам,
намояндагони он — гмрднхамомадагони майдони «Озодн», ху-
сусан дар он шабу рӯзн бисер хассосу нозук чизе бигӯям ва
ба касе бифахмонам.


Лахзае хомӯш истода, чй гуфтанамро надоннста, худро ба
даст гирифта, гуфтам: «Ҳеҷ гоҳ ман ба муқобили акидаи халк


82
нарафтаам ва дар оянда ҳам иахоҳам рафт. Ба ха май онҳэ,
ки барон ҳимопи май, барон ҳнмояи давлати констнтуционй,
барон ҳимояи адолату ҳакиқат ва қонуният бархостаанд, са-
ри таъзим фурӯд меоварам. Агар дар давоми 4—5 моҳи ко-
рам, дар вазифан Раиси Шурой Оли, ки аз ин кариб ду ио-
ҳашро гирдиҳамонҳо ташкил мекарданл, ба халқи меҳпаткаш,
мардуми шарифн ҷум.\урп дилгармиву муҳаббат ва самимня-
те пайдо карда бошам, ба ихлосашон сарбозона ташаккур
мегӯяму шукри он.уо мекунаѵ Ва аз рапъи онҳо қадам берун
няхоҳам гузошт. Вале ман танҳо акидаи оқро лорам, ки азбас
дар ду майдон қувваҳои ба ҳам муқобнл вуҷуд доранд ва ҳама
мардуми моянд, бо максади нарехтани хуни касе (агар-
чанде, аллакай дар роҳн нохияи Кофарниҳон хуни мардуми
вилоятя Кӯлоб ҳини инткколи хӯрок рехт) илтичо ва боз ил-
тичо карда истодаам, то ҳалли ин масъала ба сессияи ояч-
да гузошта шавад ва S рохи дигари ҳалли масъаларо ёбанд,
ки ҳарду майдонро конеъ созад».


Пас, аз гурӯҳи оппозитсия депутати дигар Ҳайдаршо Акба-
ров баромад карда, ақидаи маро инкор намуд ва таклиф кард,
ки пешниҳоди раиси кумитаи Шӯрои Одй А. Ҳабибов қобили
қабул аст ва ба овоз монда шавад. «А\уҳтарам С. Кенчаев
дар сессияи гузаштаи Шӯрои Олй аз вазифаи Раиси Шӯрои
Олии Ҷумҳурии Точикпстон ғайриконун сабукдӯш карда шуд.
Ба имрӯз аз тамоми гӯшаву канори ҷумҳурӣ мардум барон
барқарор карда ни ин беадолатию қонун пиканй бархестааст
Бинобар, ин, хоҳиш мекунам, таклифн раиси кумитаи Шӯрол
Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон А. Ҳабибовро дар бораи бекор
кардан и карори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оиди қа-
були истеъфои Раис и Шӯрои Олй мӯҳтарам С. Кенҷасв ба
овоз ыонда шавад». Шумораи зиёди депутаткой мӯҳтарами
халқ дарк накарданд, ки дар баромаду таклифҳои А. Хаби-
бов ,ва X. Акбаров зери коса нимкосае ҳаст.


Бинобар и.н, аз хар тарафи мачди.сгох депутатхо садо ме-
доданд. «Ба овоз монда шавад», «Таклпфи А. Хабибов ба овоз
моцда шавад», «Рафик Искандаров, чаро Шумо яктарафа


Сипае, раисйкунанда А. Искандаров таклнфи раиси кумн-
таи Шӯрои Олй А. Ҳабибовро дар бораи бекор карданн ка-


рори ПІѵрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистои оиди аз вазнфая
Раиси Шӯрои Олӣ сабукдӯш кардани С. Кенчаев ба овоз
монд Дар натича, бо аксарияти овозн депутатқои мӯҳтара-
Ми халқ, ду кас муқобил, карори сессияи 13-уми Шӯрои Олӣ
бекор карда шуд ва ман боз ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии
Ҷтмҳурни Тоҷикистон баркарор гардидам.


83
Шояд дар таърихи давлатдории дунё камтар сурат гириф-
та бошад, ки се маробкта дар давоми сеюним моҳ ман ба тар-
ан пӯшида шарафёби ин вазифаи олии давлат гардидам. Ал-
батта, ин бадбахтй асті Чунки аз рун ко,нун хукуки талаб
кардани истеъфои Раиси Шурой Олиро танхо депутатхоп хал-
кй ҷумҳурӣ доранд, на мардуми гирдихамомада. Вале давре
буд, ки хар талаби гирдихамомадагон нисбати ни ва ё он
роҳбари ҷумҳурй пешниҳодкарда, бе каму кост ба мухокн-
маи сессиян Шӯрои Олй гузошта мешуд. Кумитаи назорати
конститунионй ба дахон об гирнфта, хомуширо афзал медо-
нист.


Аз сари имону вичдон шукри мардуми ҳалолкору покнзэ-
рӯзгор мекунам! Шукри онҳое, ки ҳоло хам чашми онҳоро
найранги дасисакорону гӯши онҳоро садои шӯъбадабозон кӯ-
ру кар накардааст.


Ба кори сессиям Шӯрои Олй раисиро давом додам. Дар
рӯзномаи сессия кайҳо, ки масъалаи дигар намонда буд. Ва-
ле вазъият дақиқа ба дақиқа пуршиддату хассос мегардид.
Бинобар ин, ба хулосае омадам, ки ба кори сессия хотима
дода, депутатҳои мӯҳтарами халкро сихату саломат ба хона-
ҳояшон фиристодан лозим асту коре карда, ба роҳбарони гир-
диҳамомадагони майдони «Озодй» маслихат намуда, онҳоро
низ сихату саломат ба хонахои худ гуселонидан заруричт
дошт.


Бо и,н максад ман бо депутатхои Шурой Олй маслихат
кардам, ки ба кори сессия хотима диҳем, ҳар кас ба ноқиян
худ баргардаду аз паи кору зиндагй шавяд. Онҳо аз ман дар
кучо будани Раиси чумхур мӯҳтарам Р. Набкевро пурсон
шуданд. Аз руи ахбороти ба ман расида ба онҳо гуфтам:*
Мухтарам Р ІІабиев дар тафрехгоҳи Девони Вазирон бо рох-
барони О'плозитсия дар сари миз гуфтушунид карда истолз-
аст. Натичаи гуфтушунид холо муайя,н нест». Ҳамои рӯз Р. Пэ-
биев бо «генерали армия» қорй Қиёмиддин ҳам гуфтушунид.і
ғайрирасмй дошт.


Депутатхои халк, катъиян талаб карданд, ки аз натичаи
гуфтушунид бояд онхо хабардор гарданл ва дар чунин вазъ-
ияти хассосу номуайян онҳо хукуки маънавй надоранд, кн
пойтахтн ҷумҳурият— шаҳри Душанберо партофта раванд.


Сипае, дигар илоч набуд. депутатҳо ба акндаи ман розй
нашуданд ва то соати 10-и сахарин рӯзи дигар ба кори сессия
танаффус эълон кардем. Депутатхои халки чумхуриро, ки дзп
миёни мардуми вилояти Бадахшон обрӯто эҳтиром доштанд,
ҷамъ овардам ва бо сардории муовини Раиси Шурой Оли и
чумҳурй А. Искандаров гурӯҳи таблиғотй таъсис намудем,


84




to дар миБни чавононн Бадахшон сӯҳбат карда, опхоро аз
ақядаҳои ғаразнокашон баргардонанду бинои Раиси чумҳур,
Девони Вазирон ва студияи телевизиони чумхуриро озод на*
моянд. А. Искандаров ахбор дод, ки гуё чавонони Бадах-
шон изҳори акида намудаанд, ки дигар ба гирдихамомадагэ-
ни майдони «Шаҳидон> ҳамкорй нахоханд кард.


Дар назди Шӯрои Олии Ҷумҳурии Точикистон Шурой оли-
мопу нависандагон ва шахсонн маъруфн чум.хурй амал ме-
кард. Худи ҳамон рӯз онҳоро даъват кардам, чй Гуна аз вазъ-
ияти бамиеномада бе хунрезй баромаданро маслихат кардем.
Бо маслихати онхо асосан аз чумлаи шахсоне, кв ба гурӯҳи
ошшзитсия иртиботн наздик доранд, ба онҳо ҳамеша масли-
хат медиҳанду машварат мекунанд, миёнравонро : тнхоб кар-
дем.


Бо камоли хурсандй Отахон Латифй, агарчй аъзон Шурой
олимону нависандагон набуд, ба ин гурӯҳ номи худаш, Лоих
Шералй, Муҳаммадчон Шукуров ва Акбари Турсонзодро ба
забои гирифт. Шурой олимону нависандагон ва инчунин млн
бо максади заррае хам бошад ба хунрезй рох надодан ба чу-
нин ҳайат розӣ шудему танҳо академик Р. К. Раҳимовро қам-
рох кардам. Пас, ман аз шахсони миёнрав хоҳнш ва илтичо
кардам, ки тезтар бо роҳбаронн оппозитсия маслихат намо-
янд. Барой нарехтани хуни мардум шахсан ман розй хастам
кадом мансабе, ки онҳо хоҳиш доранд ба онҳо диҳсм, Танхо
барои мансаб шуда, хуни мардумро нарезонанд, дар миёии
мнллати тоҷик гавго наандозанд, ба пора гардиданн чумҳурии
Тоҷнкнстон сабабгор нашаванд. Бо сабабхои ба ман номаь-
лум аз ин суханҳои ман Отахон Латифй ва Мух.аммадчон
Шукуров ранчиданду гуфтанд: «Ин тавр нагӯед, ба ягон каеи
оппозитсия мансаб лозим нест, барон мансаб шуда, касе дар
майдони «Шаҳидонэ чамъ наомадааст, онхо барои «демокра-
тия», «озодй» чамъ омадааня».


Ба суханхои онхо нлова намудам: «Агар барои сохиби ман-
саб шудан мардумро гумрох карда, ба гирдихамой даъват
накарда бошанд, пас барои чй, барон ҳаллу фасли кадом
масъала чамъ омадаанду мардумро рӯирост бо шиорҳои «Б
март, ё ғалабаЬ ба чашу хунрезй ва бародаркушй даъват
карда истодаанд. Амалиётхои онҳо ба кадом «демократия»,
«озодй» дохил мешавад? Онхо зери кадом зулманд, ки барон
озодй чанг мекардаанду хун мерезондаанд?


Охир, Шумо академики мӯҳтарам, роҳбари идеявии май-
дони «Шахидон» ҳастед?!


Барои Шумо чй гуна «демократия», чй гуна «озодй» лозим
аст?| Агар демократия ва озодй вучуд намедошт, чй гуна Шѵ-
мо сазовори унвонҳои олй мегардидед?!


85
Суханамро давом дода гуфтам: «Мухтарам От г он Лати-
фй, боре аз рӯи ннсофу адлу адолат, аз худованди карим б;;-
тарседу бигӯед, ки магар амалиёти онҳо ба фондаи халку мил-
лат аст?! Магар рафтору гуфтори он.\о ба ягон чорчӯбаи де-
мократия, давлати ҳукуқбунёд, давлати дунявӣ мувофиқзт
дорад?! Аз рӯи к адом конуни башар аст? Бнёед он конунҳо-
ро тақлил мекупем. Мархамат карда, чанобони мухолнфни,
бигуед, то он кн моду мардуми заҳматкаш бяфаҳмсм! Вале
худи Шумоён хуб медонед, ки ин рафтори оппозитсия танҳо
ба фондам шахсоли алоҳидаи чоху маисабхоҳ аст, па халку
миллати чумхурии Точикистон! Аз амалиётҳои онхо бӯн хун
меояд, на демократия!


Мункири бедаступоихои маъзурон мабош,


Очизон коре, ки натвон кард, пайдо кардааид.


Ба Отахон Латифй ва Мухаммадчон Шукуров мурочизг
карда гуфтам:—Ҳар касе, кн бо фикру акидаи гаразпоки худ
халку миллатро ба шӯр оварда, авзои чумхуриро номӯътадил
карда, барои манфиати худаш нстифода мебарад ва хун и халк-
ро мерезаду аз хона бе хона намуда соҳиби мансаб мешавад,
худо уро мезанад!


Аз ин суханхои ман академик Мухаммадчов Шукуров бори
дигар ранчид ва хост маҷлисгоҳро гарк намояд, локнн олимои
аз ҳар тараф гуфтаҳоя маро дастгирй намуда, моро ором кар-
данд. Чунки агарчанде ҳакиқат талх аст, вале онро бояд гуфт.


Гурӯҳи шахсони миёнарав бо сардории Отахон Латифй бис-
ёр хостанд бо Раиси Чумҳур вохӯранду таклифхои псшакн
тайёр кардан худро ба ӯ пешниҳод намоянд. Пурсидам: «Так-
лифхое доред, ки аз ман пндхон медоред?».


Мухаммадчон Шукуров, Отахон Латифй гуфтанд: «Мебах-
шед, Сафаралӣ Кенҷаев. таклифҳоро ба Шумо нишон дода ия-
метавомем, онро танхо ба Раиси Чумҳур Р. Набиев нпшон ме-
дихему бо ӯ маслиҳат мекунем». Як кисми олимону нависач-
дагоп гуфти онҳоро рад карданд. «Чй гуна таклиф будааст, ки
аз мо аъзоёни Шурой олимону нависандагон ва Раиси Шурой
ОлП пинхон медоред».


Аз суханронихои Мухаммадчон Шукуров, Отахон Латифй
бисёр хуб дарк кардам, кн таклифҳо аз тарафи роҳбаронн
оппозитсия ба назди мо омадаанд ва хо.іо гапдумнамоп чав-
фурӯшӣ карда истодаанд. Ва якин масъалаи асосй ин — ис-
теъфои камина аз вазифаи Раиси Шурой Олни Чумхурии То-
чикистон будагнст, чунки онҳо хело хуб медонистанд, ки ал-
лакай Раиси Чумхур Р. Набиев маро аз вазифаи Раиси Ку-
митаи амнияти миллим чумҳурм озод кардаасту ба ни вазифа


86
Ризо Шарипович Турсуновро аз Москав оварда, таъин иаму*
дааст. Ман бояд аз ии чо мондаю аз он чо ронда шавам. Ои-
хо бисер шароити хубе ба даст дароварданй буданд, ки 6о
як тнр ДУ нишонро зада, каминаро аз сиёсат дур намоянд, то
дар майдони сиёсат бе тарсу ваҳм қадамхои худро калон-ка-
лон гузошта, ҳукмронй намоянд. Онҳо мунтазири ба мнён
омадани чунин вазъияти бисер хам ба максадашон мувофак
буданд.


Бо вучуди ин ба онҳо рӯирост гуфтам: —Агар чамъият
ором шавад, хунрезшо бародаркушй боздошта шавад, хозир
тайёр кастам, ки ба истеъфо равам. Чунки бнсёр хуб медоиам,
халк, худаш довари ҳақҷӯст, вазъиятро дида истода, ба ҳар
фард 'бахои объективона хохад дод, ки кй кй аст!


Оипас, ба онҳо фаҳмондам, ки ҳалли масъалаи ташкил нч-
мудани вохӯрии онҳо бо Раиси Ҷумхур ба ваколати ман до*
хил намешавад, чункн Ранен Ҷумҳур ыаксади бо онҳо вохӯр-
дан надошт. Шӯроч олимону нависандагон ва маъруфони
назди Шурой Олй ба онҳо маелиҳат доданд, ки бори дигар
бо рохбарони оппозитсия қамсӯҳбат туда, таклифу дархостн
онхоро ба таври мушаххас гирпфта, баъд бо Раиси Ҷумҳур
сӯхбат кардан ва фикру ақидаи ӯро фаҳмидан салохдиди
акл аст.


Бо ҳамин Шӯрои олимону нависандагон ва маъруфони чум-
хурй корн худро ба охир расоиид ва гурӯҳи шахсони мнёна-
равро барон гузаронидани гуфтушунид бо рохбарони оппозит-
сия ба майдони «Шаҳидои» фирнстод. Ва умедвори он буд, ки
онхо танхо аз рӯи адолату хақиқат ба ҳаллу фасли масъала-
ҳои ба мнён омада кӯмак мерасонанд. Дар он вазъият хар
яд дакнкаву соат вазъ;; чумхурй тағйир меёфту муташанннч-
тар мегардид. Ба ман хабар расид, ки дар қишлокн Олий Со-
вети нохияи Ленин аз майдони «Шахидон* гурӯҳн чавоночи
Муса ала:,гардида. кп дар чаккаҳои сарашон «фидой», «ё март,
ё ралаба» навишта шудааст. рафта, мошинаҳои аз аз вилояги
Кӯлоб .чурок меовардагиро боз дошта, оташ заданд, рохи ад-
томобплгардро канда, мардуми беяроди онро парронданд. Ха-
барн нохушу нанговарро шунида ба худ апдешидам: «Худоё
чй камбуде аз миллатн рӯзнадидаи ман гузашт, ки имруз ба
гузашти чаҳордах карн аввялин марот::ба фазой солим и пи
ватани мукаддас ва бостониро ҳаёҳуйҳои авомфиребонаи му-
аофиконе дар никоби ислом чун абрҳои заҳролуд пур аэ зуд*
мат ка-рдаанд ва ахли исломро бо ҳам душман сохтаанд, бо
силоҳ мусаллах намуда, барон куштани бародари бегупоқи
худ фиристодаанд...».


Барой муайян кардана ҳақиқат ва пеши роҳи хунрезиро
гирифтан ба ичрокунандаи вазифан вазири кордой дохилая


87
Гоҷикистон полковник Абдусаттор Рачабов сии зада, ахбор
гирифтанӣ шудам.


Дар воқеъ, ба он кас ин хабари нохуш расида будааст.
Ман аз ӯ саҳеҳии масъаларо такозо кардам. У ба ман ваъда
дод, ки кормандони вазорати корҳои дохилиро равона карда-
аст ва пеши рохи чунин рафторҳои авбошонаи «гвардияи мил-
лй»-и майдони «Шах.!!лон»-ро гиркфтааст. Пас аз лкт'я:!Д да-
Киқа боз депутатҳои халқии чумхурӣ аз зилояти Кӯлоб наздя
ман даромада, шикоят карданд: «Он ҷо босмачигӣ, одамку-
шии рӯирост cap шудааст, хукумат вуҷуд дорад ё не?! Дар
кишлоки Олий Совети ноҳияи Ленин роҳи автомобилгардро
канданд, хама мошинаҳои аз вилояти Кӯлоб омадагиро оташ
зада, мардумн беяроқи онро, ки барои хешу ақрабои худ ба
мандони «Озодӣ» хӯрок меоварданд, аз ярокхои оташфишон
парронда, кушта ва маъюб карданд!».


Боз ман барон муайян кардани ин вазъият ба А Рачабов
сим задам, вале он касро дарёфт накардам, депутатҳои наздя
ман истодагй гуфтанд: «Ба А. Рачабов сим задан хочат неет,
чунки мо худамон он касро хуб мешиносем, ба он кас чанд
маротиба оиди ин масъала сим зада гуфтем, ки барои пеш-
гирй намудани хунрезй чорае андешад, вале ӯ ягон чорае на-
андешид, касеро аз кормандони милиса ба чои ҳодиса нафи-
ристод, мою шуморо фиреб дод. Дар коргузории ӯ ва сами-
мияте, ки ӯ ни-сбати давлати қонунӣ дорад, мо шубха дорем,
ба ӯ дигар бовар надорем», Гуфтаи онхо бори диіар маро ба
шубха андохт, ки ба фикр фурӯ рафта, ба худ андешидам:
«Наход, А Рачабов ба мардуми вилояти Кӯлоб хиёнат ку-
над, охир ӯ зодаи Кӯлоб мебошад-ку! Мумкин фармони ӯрэ
касе дар ВКД ичро намекунад?...». Аз роқбарони чумхурй,
аъзоёни хукумат касе набуд. Ба гумонам хама дар каноря
завҷаҳои худ нишаста нигарони он буданд, ки кй ғолиб ме-
барояд.


Сипае ба чонишини вазири корхои дох ил ни чумхурй гене-
рал-майори милиса Абдураҳим Қахҳоров сим зада, аз ӯ хохиш
кардам, ки хатман ба қишлоки Олий Совети нохияи Ленин
кормандони Вазорати корхои дохилиро фиристонанд, то ҳз-
Киқати холро муайян намуда, пеши роҳи хунрезию одамку-
шнро гиранд.


Вай дар ҷавоб гуфт:


— Ҳозир ман муайян намуда, сипас ба Шумо сим зада ах-
бор медихам.


Пас аз якчанд дақиқа ба воситаи телефон ӯ ба ман хабар
дод, ки хакнкатан дар кишлоки Олий Совети нохияи Ленин
задухӯрд шуда истодааст ва хозир зиёда аз сад нафар кор-
мандони вазорати корхои дохилиро фиристодааст.


88
Баъдбо максади ин хабарро ба қозикалони чумхурй хоҷГ
Акбар Тӯраҷопзода расонидан, то он кн пеши роҳи хунрезиро
аз чониби мухолифин бпгирад, бо телефони хукуматй ба мае»
чиди Ҳоҷй Еқуб сим задам. Гӯшаки телефонро Отахон Лати-
фй бардошт, ки аз овозаш фаҳмидам. Ҳоҷй Акбар Тӯрачон-
зодаро пурсидам, «он кас нестанд», ҷавоб дод. Пае ман бз
Отахон Латифӣ худро шннос карда, задухӯрди дар кишлоки
Олий Совета нохняи Ленин шударо накл кардам ва хохнш
намудам, кибарои нарехтани хуни мардумони бегунох ба хо-
ди Акбар Тӯраҷонзода ва ба роҳбарони оппозитсия бигӯяду
аз чониби худ низ сари ин масъала кӯмаки хешро арзонӣ до-
рад. Гӯшаки телефонро гузошта, ба худ андешидам: — Ин чй
рӯзест, ки ҳама масҷидрав шудаасту мусулмонтарошӣ меку-
над, майзада ҳам азоп мекашад, ғару дузд ҳам, оки падару
дайюс ҳам.


Пас аз я/кчанд дақика боз ба ман хабар расид, ки дар
қншлоки Олий Совет задухӯрд давом дорад ва аз коргаронн
Вазорати корҳои дохилй барои пеши роҳи хунрезиро гириф-
тан касе нарафтааст. Нарзулло Дӯстов аз ҳодиса хабардор
гардида, ба Сарвазири чумхурй А. Мирзоев сим зада, хохиш
намуд, ки оиди боздоштани хунрезй дар дехаи Олий Совет
чорақои мушаххас андешанд. Вале А. Мирзоев ба Н. Дӯстов
гуфт: «Шумо ба ин корҳо овора нашавед, вакти ин корхо нест,
кй киро куштааст, кори ман чйі». Ин суханҳои сардори ху-
куматро шуиида, гӯё мо кару гунг шудему садҳо сатил оби
сард ба сарамон рехт, ки рехт!


Сипае, ман ба Вазорати корҳои дохилии чумхурй дигар
сим назадам. Чунки онҳо маро фиреб доданд ва суханҳзи
сарвазири чумхурй А. Мирзоевро шунида, бори дигар боваой
ҳосил кардам, ки зери коса нимкоса хает.


Чн бояд кард? Ба кй бояд арз кард? Раиси Ҷумҳур дарёфт
нашуд. Хуни мардуми бегуноху беярок бошад, барои баён на-
мудани ақида нисбати ҳукумати конунй рехта истодааст. Чй
Гуна чорахо бояд амдешид?! Саовазир, рохбарони Вазорати
корҳои дохилй супориши май ва Н Дӯстовро ичро накарданд.
Ҳамроҳи депутатхои Шӯроп Олй аз вилояти Кӯлоб чун морга-
зида мепечидем, вале аз дастамон чизе намеомад.


Сипае, ба сардори шӯъбаи корҳои дохилии ноҳияи Лент,
полковники милиса Ҳамза Холмӯъминов сим задам, ки ӯро хуб
мешинохтам ва хоҳиш кардам, ки пеши роҳи хунрезиро дчр
деҳаи Олий Совет тирад. Ҳ. Холмӯъминов бо кормандопн шѵь-
баи корҳои дохилии ноҳияи Ленин ба чои ходиса рафта, барои
мӯътадил кардани вазънят кӯмак расонид. Дар задухӯрд ӯ нш-
тирок карда, аз тири нохалафон ярадор туда, чанде халоку
захмй шудаанд. Шахсомеро, ки дар қишлоқи Олий Совет ха-
локу ярадор шуда буданд, ба май.юни «Озодй» оварданд, ки
дар дох ил и онхо мӯйсафедон буданд. Онхсфо дида мардум б >-
ри дигар ба шӯру гавғо бархестанд, ҳаракатк ба тарафи май-
донн «Шаҳидон» ҳамла оварданро пеш гирифтанд. Бо роҳн
гуфтушунид ва қироат кардани сурае аз Куръони маҷид аз
тарафи Муллохайдар Шарифзода мардумро ба оромӣ, сабру
токат даъват карданд, ки танҳо ба шахсияти ишон садҳо та-
шаккур мегӯям!


Дар бинои Шӯрои Олни чумҳурй депутагҳо бесару сомон
гашта буданд, аз гуфтушунидҳое, ки гӯё рафта истода буд,
ҳало ягон ахбори мушаххасе набуд. Бинобар ип, депутатхоро
ба толори Шӯрои Олй даъват карда, кори сессиям Шурои
Олиро давом додем. Депутатҳо хабардор буданд, ки мардумн
гирдихамомада бинои Раиси Чумҳур, Девони Вазнрои, Симон
Тоҷикистон, фурӯдгоҳи Душанбешахр (аэропорт, вокзали ро-
ди оҳан ва дигар нуктаҳои асосиро бо таври зӯроварӣ гнриф-
танд, яъне табаддулоти давлатй дар бисёр нуқтаҳо кайҳо бч
анҷом расидааст. Дар дигар нуқтаҳо бошад, сурат гирнфга
истодааст.


Гирдиҳамомадагонн майдони «Шаҳидои* мақсади гириф-
таии бинои радиоро доштанд. Бо БТР-хо дар шаҳр хукмропй
мекарданд. Бинобар ин бори дигар муташанниҷ гардидапи
вазъиятро ба депутатҳои халқ фаҳмондам ва аз онҳо илтимос
кардам, ки ба бастанп кори имрӯзаи сессияи Шурои Олӣ ротӣ
шаванду то давраи мӯътадилй, ба ҷойҳои худ баргарданд, ва-
гарна хасти шахсии онҳо длр хагар хоҳад монд. Дили онҳоро
тасалло дода гуфтам, ки Шумо ором бошед, давлати консти-
туционӣ кувваи лозимие дорад, то ба мукобили конуншикано-
ну ҷинояткорон мубориза барад. Чунки бовариамро аз мар-
думе, ки савганд ёд карда, муҳофизатн сохти давлати кон-
ституинониро ба ӯхдаи худ гирифта будапд, пурра наканда
будам. Афсӯс кн онҳо савганди ба халку Ватан додаашонро
чун генерал-майор Б. Раҳмонов ва полковник Миллер се тч-
лоқ карда, ба опиозитсия панд сад силоҳ ва ҳазорҳо тирро су-
пориданд. Ҳоло ба худ меамдешидам: — афсӯс, давлат аз лӯх-
таке беш набуваду мо бехабар! Онҳо ба акидаи ман розн шу-
данд. Бо хамнн кори сессияи Шурои Олй хотима ёфт. Агар-
чанде кисми депутатҳои Шӯ.рои Олй норозигй баён карда гуф-
іанд, ки онҳо ба х,еч кучо намераванд, ҳуқуки пойтахти чум-
ҳурй ва мардуми онро дар ин вазъияти муташаннич гузоштэн
иадоранд, ба онхо ма-і фаҳмонидам, ки бояд хар кас дар са-
ри корхонаву чойҳои худ бошаду ба мардуми башӯромада
дар чойхо кор бурда онҳоро ба сулҳу салоҳ даъват намояд.
Ба хамах ин нигоҳ накарда, қисмн депутатҳои халк ба нохня-
хои худ барнагаштапд, қисме ҳамроҳи мо дар Шурои Олй


90
монданд, қисми дигари онҳо баргашта натавоннстанд. Лз тя-
рафи оппозитсия кисми делутатҳоро дастгир карда ба козиёг
бурданд, кисми дигареро ба маҳбасхонаи оппозитсия — ба зер-
хонаи театри Лоҳутй.


Депутатқои вилояти Ленинобод Ю. Ахмедов, М. Орипов,
М. Ситников, А. Ҳабибов, А. Мухиддинов, С. Каримов ва ди-
rap он р о аз дохилн самолёт дастгир намуда, аввал ба козиёт,
сипас ба маҳбасхонаи майдони «Шаҳндон» — ба зерхонап те-
атри Лоҳутӣ бурда истинтоқу таҳқир намудаанд...


Шаби чорум ба панчуми май соли 1992 дар утокҳои корӣ
бо депутатҳои вилояти Кӯлоб, Қӯрғонтеяпа, Ленинобод ва
дигар ноҳияҳо шабн ялдои интизориро ба рӯз овардем. То дл-
мидани субҳ аз чор тараф садои автомат ва паррондани тар
аз БТР ба гӯш мерасид. Аз болон боми бинон почтахонаи мар-
казн (главпочтамт), кинотеатри ба номи Ҷомӣ ва сафоратхо-
нак Ҷумхурии Исломии Иран ба тарафи мардуми майдони
«Озодӣ» аз автомат ва БТР тирпаронӣ идома дошт, ки вазъ-
ияти майдонро поорому муташаннич мскард. Дар натичзи
дамой шаб аз гирдихамомадагони майдони «Озодӣ» якчачд
кас ярадор шуданд, онҳоро ба беморхонаҳо бурданд. Оху фн-
ғопг; мардуми «Озодй» ба авҷи сурайё расид. Чунин беадола-
тиро дида, ҳар як фарди боақлу заковат, борикбину ҳақиқат-
чӯй ашк мерезопду ба худованди кариму рахим муноҷот кар-
да мегуфт: — Эй худованди мутаъолі Магар кудрат иадорӣ.
ки ба нн ласисабозони маккору хунхор ва нӯкарони кнм кз-
дом дастгоҳ.чои тахрибчори хоричӣ зарбаи чонкохе бизанӣ ва
Тоҷикистоиро аз ин шайтоиҳо дар амон нигох, бидорӣ?! Охпр,
кирлорн ин авомфиребон дасисае беш нест-ку!


Саѵарии 5 май соли 1992 аз амалиётҳон кормандони идо-
рахои мухофизати ҳукуқ ва муборизаи зкдди чннояткорй,
машварати роҳбарани гирдихамомадагон ва роҳбарони хуку-
мат ягон натиҷаи муайяну мушаххасе набуд. Опхо гӯё ба ягон
хулоса наомада будзнд. Аз кишлоқи Олий Совети нохмяи Ле-
нин боа як мурла ва якчанд каси паррондагиро аз мардуми
вилояти Кӯлоб ба майдони «Озодй» оварданд ва гнрднхамо-
мадагон ин ходисаро дида, аз тахти назорат баромаданд, вазь-
ият боз тезу тунд гардид ва ба ҳукуматн Раиси Ҷумҳурӣ даъ-
вохо пепшиход карданд, ки чаро ба мардумонн ги.рдихамома-
дагони майдони «Шаҳидон» чорае намеаидешанд, чаро оихо
ба бародаркушй даст зада кстодаанд?! Кувваҳои низомии
корҳои дохилии хукумату Раиси Чумхур дар дасти кн аст?!
Чаро онхоро касе намебинад?! Ба чонибу фоидаи кй онхо кор
карла истодаанд?!. Онҳо даъво мекарданд, ки мардуми май
доли «Шаҳидоп» бо силоҳ мусаллаҳ гардонпда шудаалд вз


81
онхо хам мусаллаҳ карда шаванд, то ин ки ба мардуми гн,ч-
дихамодагони майдони «Шаҳидон» хучу"м намоянду касоси
хуни бародарони шаҳидшудаи худро гиранд. Вазъият то да-
дараҷае муташаннкҷ гардида буд, ки касе ба касе итоат на-
мекард, қайла аз мазза гузашта, корд ба устухон расида буд.
Cap задани ҷанги бародаркуш миёни ду майдон дур набуд.
Гирдиҳамомадагони майдони «Озодй» тайёр буданд, ки бо
дасти холӣ ба мардуми майдони «Шаҳидон» ҷавоб гӯянд. Бо
як илоче, пас аз гуфтушунидҳои дуру дароз, илтимосу илти-
чоҳо Муллоҳайдар ПІарифзода, Рустам Абдураҳимов, Муҳар-
рама Мирзоалкева, Сангак Сафаров ва раисн комиҷроияи вч-
лояти Кӯлоб Курбоналӣ Мирзоалиев ва дигарон мардуми ба
шӯр о.мадаро ором мекарданду аз роҳи хунрезию бародарку-
шӣ мсгардонданд.


ҚУРБОНИИ АВВАЛ


Аз вазъняти нохуш пайваста бӯйӣ талхи мусибати хунини
гӯшношуниде шаҳодат медод. Бинобар ин ман бо Н. Ҳувай-
уллоев, Н. Дӯстов, мушовири давлатии Раиси Ҷумхур А. Ҷаб-
боров, депутатҳои халки Ҷумхурии Тоҷикистон 1\ Мирзоалм-
ев, Ҳ. Шарифов, Муллохайдар ПІарифзода. М. Шерализодч,
М. Олимов, Ф. Ниёзов. М. Мухаммаддонов ва дигарон ба уто-
ки чонишини Раисн Шӯрои Олии Чумҳурии Точикистон В. И.
Прнписнов рафтем,чунки Раиси чумхурӣ Р. Набмсв баъди му-
ҳосираву забт кардани қароргоҳаш «ме-:мон»-и Шӯрои Олй
буда, дар он ҷо кор мекард. Хостем, ки ба он кас вазъияти
\ар дақика муташанннч гаолиданстодаи чумхуриро накл нпму-
да, дар бораи ба Душанбешаҳр ҷорй намудани холати фаз-
кулодда ва соати комендантй маслиҳат намоем, чунки вазъият
бисёр ҳам муташаннич гардида буд. Душпнбешаҳр пурра ба
зери назорати оппозиция гузашта буд. Вале мутаассифона,
дар он чо рафик Р Набиевро иаёфтсм. Аз гуфтаи Н. Дустов
муайян гардид, ки гӯё он рӯз Р. Набиев бо миёнравии вазири
сохтмони хочагии кшплоки ҷумҳурӣ Рахимчон Fa фу ров дар
ѵтоки корни ӯ бо генерали армияи мардуми қорӣ Қиёмиддин
се маротиба вохӯрӣ гузаронидааст. Чй масъала мавриди му-
ҳокима карор гирифтаасту ба кадом хулоса омадаанд, ҳоло
номаълум аст Сипае, ноиби Раисн Чумхур Н. Дѵстов ба хо-
наи Р. Набиев сим зада гуфтанд: «Мӯҳтарам Р. Набиев, Шу-
мо чй кор карда истодаед, мефаҳмед, ки дар ин чо чаиг раф-
та истодааст, хуни ма.рдумони бегуноҳ рехта цстодааст, опд>
зиция шахрро зери назорати худ гирифта, дар роҳи ноҳияи
!:вону Ленин чанд касро парронданд. Шумо тезтар 'ба ин чо,
ба Шурой Олй биёед, то ки ягон чорае андешем, пеши роди


92
хуН'резиро бигирем». Дар ҳамин вақт и or ох садом Т"р ба rv:u
р'асид. Х,ама аз тирезаи ошёнаи сеюм ба тарафи ҳавлии Шӯ-
рои Олӣ нигаристем, ки лепутати халқии ҷумхурӣ, сармуҳар-
рири рӯзномаи «Садом мардум» Муродуллоҳи Шералнзода
nap кунҷи бинои Шӯрои Олӣ аз тарафи хавлии Шӯрои Олй
афтидааст. Ӯ ҳамроҳи мо буд ва кай. барои чй ба берун барз-
мадааст,-баром май муаммо буд. Ҳамон лаҳза Р. Набнев ома-
данд, одамон бо тезӣ Муродуллохи Шерализодарр бпрдоштаид,
ки аллакай чон ба ҷонофарин супурда буд. Равонаш пок боду.
манзилаш обод!


Ин ходисаи гӯшношунпду чашмнодидаро днда, дунё ба на-
зарам торик гардид, худам ба мисли одами моргазида печу-
тоб мехӯрдам.


Ростй, ашкам рехт. банди дилам ларзид, ҳолам дигаргун
гашт, монанди одами ба оташ афтода месӯхтаму лаънат ба
мансабталошон мехондам, зеро ҷавонмардеро ба мисли Муро-
дуллохи Шерализода ба он қадар фарҳанги олӣ ва ширинли
калом, маърифату маданияти бисёр фарох, чавонмарди асилу
покиза ва сарсупурдаи миллат кам дидааму кам шунидаам,
худо рахматаш кунад. Чун инсони сиёсатмадор хело закӣ буд.
Фикр мекунам, ӯ я.ке аз он фидоиёне буд, ки баҳри осудагнзу
оромй ва истиқлоли вокени тоҷик умри хеш мефарсуд. Ба на-
зар мерасид, ки аз ин мусибат, аз марги ҷавонмарди хақгузу
ҳақҷӯй, покзамиру поккирдор, ки аз сад гулаш як гулаш нз-
шукуфта буд, ҳатто шохони дарахтон ҳам гаштанду парраи-
дагон хомӯшу лол монданд. Он шаб хуш аз сару хоб аз чаш-
мони ҳазорҳо мардону занони ҷумҳурӣ, ки хайрхоҳи халку
миллати Тоҷикнстон буданд, парида буд. Ин шахскят_ дзр
таърихи мардумамои ҳамчун инсони тавонову бино ва мӯнису
дардошнои ҳамагон дар к.алби авлодонп миллатамон човндо-
на хоҳад монд.


Ҳеҷ гох аз хотир фаромӯш нахоҳах? кард, вакто ки Муро-
дуллоҳ ба миибари сессиям Шӯрои Олӣ ё Раёсати Шӯрои Олпя
чумҳурй мебаромад, аз он ақлу заковатн фитрй, фархангу ма-
данияти нотакрор, ёфтзну чо ба чо гузоштани калимаҳо ва
тала4)фузн сухан кас ҳаловат мебурд. Ба ибораи дигар, вай
Яони гапро мегуфт. Ӯ метавонист таваҷҷӯҳи сомеъонро ба худ
ҷалб намояд. Қудрати суханро накӯ эҳсос мекард ва ба кад-
ри сухан мерасид. Дар кадом вазифае, ки набуд, аз рун ад>
лат ва садоқату масъулият сухан мегуфту кор мекард. Ҳа-
меша бо суханҳои буррою тавоно ва калами тез ба мукобилн
ашхоси дурӯя, мансабпарасту мазхабфурӯш, нопоку дасисабо-
зон мубориза мебурд


Муродуллоҳи Шерализада дар нутки охпрннаш, аз мич-


S3



вари Шурой Оли чанд соат пеш аз курОон піуданаш чунин


гуфта буд:


— Ман дирӯз аз ҳавзаи интихоботиам баргаштам. Халк
ташнаи чист? Имрӯзқо халк пеш аз хама ташнаи оромилу
осудагй, ташиаи конунҳои одилона дар бораи вамин, тартибо-
ти чамъиятй ва интизоми давлатй, ҳнмоян ҳуқуки инсон, мо-
лу доли ӯ. Вақто ки бо мардум вомехӯрдам,— мегуфт Мур о-
дуллох,— аз ма.н мепурсиданд, ки чаро баъзе депутатхо дурӯя-
гй мекунанд, дар бораи ягонагии Точнкистоп сухаибозй мр-
намоянду дар асл дар байни вилоятҳо ва нохияхо чудой ме-
ангезанд, фақат мегуянд, ки роҳбарони ҷумҳурӣ хатман аз фз-
лон чой шаванд... Бигузор шаванд,— изхор мехард нотик,—
агар сазовор бошанд, агар аксари мардум опхоро чонибдорй
намояд... Боз онҳо шарм накарда аз хусуси сарнавишти мил-
лат сухан мерона ід, худро ғамхору пешвои миллат мешумо-
ранд. Аммо ҳамин. ки аз и>н толор мебароянд—ин зарафшо-
нн, взіі бадахшонй. дигачашонро ҳисориву кӯлобй ва хучаи-
диву каротегинй мегуянд. То кай, ҳамватанони азиз, мазҳаб-
савдогарнву имонфурӯшй мекунем?! Хато намешавад, агар гӯ-
ем, ки хама нобаробарихои рузгори мардуми мо аз нотифокй.
зиёдтар аз он аз ноустуворй ва калавишҳои назариявй, сивей
ва мязҳабин вакнлони мардумист. Ин бештар ба роҳбарЪну
мансабталошони мо хам дахл дооад. Кам нестанд онҳое, ки
ба хотири мансабе як вактҳо аз дину мазхабашон гашта бу-
данд ,акнун аз акидаҳои хизбиашон даст мекашаид, барон
онхо «гӯр сӯзаду дег чӯшад» кифоп Ибораҳои мукаддасн
«қисматн миллат», «бехбудии ватан» барон опхо суханбозин
рӯякӣ асту бас.


Вакте Муродуллох аз мпнбар фаромад, дусте аз ӯ пурсон
шуд: «имрӯз хеле бо алам ran за пн?»


— Чаро, ако, аламнок нашавпм? Худатон қазоват намоед,
баъзе закидон то чй андоза аз халли масъала канопагирн ме-
кунанл, агар баромад куиэнд хам, на аз мавқеи акли солим,
рохн дурусти халлп масъала, балки фзқат па дндгоҳи танги
гурӯхбозн, шӯқратпарастиву худнамой мипбарро ишгол мена-
моянд. Онхо ба танкид усто шудаанд, аммо рохн дурусти хал-
ли масъала кадом аст, парвое надоранд. ба гуфтан очнзн ме-
кунанд. Аксар мешавад, вакилон то кабул гарлндани копуну
карорхо талошхои зиёде мекунанд, бехад тезѵ тунд хам ме-
шавзпд, аммо баъди кабул шудан он копупхо ичро мешаванл
ё намешаванд ба хаёли касе намерасад,— гуфта, оҳи сарде
кашид Муродуллох.


Чунин буд Муродуллох хам дар кор, хам дар доираи хо-
навода, хам дар ҳалкаи дӯстопу ҳамкорон. Baft атрофиёнаш-
ро бехад дуст медошт, чон меканд, ки онхо хориро набинанд,


94
азняти накашанд. Аммо агар касе аз ҳадди одобу тамиз ва
яхлоқ барояд, намебахшид, бо усулҳои мувофик, танбеҳйш
мед од, аз пастиву баландии зиндагй, ҳа стиву нестин он сабақ
меомузонд. Бордо аз ҳамкорону рафикони ҳаммаслакаш шу-
яидам, ки мегуфтанд: «Муродулло нисбат ба ҳама ҷонсӯзу
ғамхору меҳрубон аст. Вале ҳаромкорҳо, дурӯяҳо, мунофиКон,
даснсабозоиро чашми дидан надошт ва чунин мекард, ки ху-
дашон аз нобакориҳояшон пушанмон мешуданд».


Дар мавридхои кулай, дар суҳбатҳо такрори сатрҳои ҳик-
матангези зеринро дӯст медошт Муродуллоҳ:


Ислом ба зоти худ надорад айбе,


Ҳар айб. ки хает, дар мусулмонии мост.


— Ман ин акидаро ба аюсари узвҳои фирка низ ниебат
медиҳам,—• мегуфт Муродуллоҳ.— Зеро замона аз касоне ка-
сод шуд, ки имрӯз барои улҷаи чузъӣ шуда, дар як акидаан-
ду рӯзн днгар ақидаашонро тағйир медиҳанд. Одами асил ба-
рои эътиқоду ихлосаш чон медихад, мо чӣ? Имрӯз ба як сэз
рақс мекунему пагоҳ зери сози дигар юрға меравем.


Ҳар вакте бо шиноеону хамкоронаш рӯ ба рӯ мешавам, бо
як чаҳон афсӯсу ҳасрат Муродуллоҳро ёдоварй мекунанду ба
қотилон нафрату лаънат мегӯянд.


Модари Муродуллох имрӯз қоматхамида, оҷизу пажмурда
гардида, дар куҷни хона яккаву танҳо мондааст. Табассумҳои
ширину латифаш ҳамроҳи Муродуллоҳи чигарбандаш дар гӯ-
ри хунук беҳаракат хобидаанд. Ӯ орому хомӯш дар кунчи хо-
нае. кн бо хазоро.н орзуву умед Муродуллох бино карда буд,
нигарпета, нақши дастоии чигапбандашро андар дару девору
шифти хона мекобад. Пн оромӣ ороѵ.ии чонкоҳ аст. Днли мо-
дар танӯраи пуроташи дарду колаву алам аст!


Мардуми шарифу барӯманди тоҷик, «падарон»-у «модз-
рон»-и мнллат! Бигӯед, канӣ ннсофу адолат?! Ку мехру му-
ҳаббати ЯБСонй?! Оё чунин чаллодоии (".тоҳбадасте, ки зери
ннқоби нерӯҳои «демократій» ва дини мубини ислом баромад
мекунанду амалиёт мегузаронанд, зодаи нпсонанд?! Аз пнсто-
ни м-одар шнр хӯрдаанд?! Не, ҳеҷ гохі Ба дарачае тарбия ёф-
таапд, ки барои онҳо куштани инсон як бознп муқаррарӣ гаш-
тааст. Ба онҳо фарқ падошт, ки инсо.пи рӯ ба рӯяш кист ва
оё заррае гуноқе содир кардааст? Онҳо бо чоҳилй, каҳру гд-
заб гулҳои сари сабади миллати точикро ар айни шукуфтан
решакан мекардаиду бо ин амали вахшиёнаи худ мефахрл-
данду меболиданд. Вале он кӯрдилону куррахарон дар-к наме-
кардапд, кн мнллати тоҷикро даҳҳо сол ба ақиб катила бад-
бахт мекунанд.


Вақто ки мо барои мансаб шуда, мардумро ба шӯр меова-


95
рему бо дасти худ бародарони ҳамзабону ҳамдил, ҳаммазҳабу
ҳамхуни худ.ро курбон месозем, вахте беҳтарин фарзандоня
миллатамонро, ки барои муттаҳидии мо шояд дар як гӯшяЦ
танҳоӣ бо алам шабро рӯз кардаанд зери тиру лату кӯбу ши-
канча мекашем, магар бедодй нест? Шайтон дар мағзу паi -
ванди мардуми мусулмон ҷой шудааст?


Пн ҳодисаи чашмнодидаву гӯшношунидаро дида, дилам зор-
зор бигиркст, ки бигирист!!


Касе ба худ намеандешид, аз каеофати фаъолияти номар-
донаи кадом сиёҳкорони худхоҳ шаҳри мо—Душанбе таи ту
сол аст, ки ба мотамсарои шахидони гѵлгункафан гирифтор
шудааст? Аз касофатии кадом ашхоси мансабталаб ва сиёсз:-
маобони кӯрдилу норафтарох аст, ки кӯчаҳои Душанбешахо,
нохияхои тобеи чумҳурию вилоятхои Қӯрғонтеппа ва Кӯлоб
пур аз хуни инсон шудааст?!


Эй мардум! Эй мусулмонон! Чун шайтони лаин ба дили и д-
дае аз ҳамватанони мо роҳ ёфту ба мағзу устухонашон ҷоА-
гир шуд ва эшонро васвосй кард, худо накунад, ки днлҳову
аклхои солими Шуморо низ ба шӯр биёварад. Шуморо хуш-
дор медихам ва мн абёти алломаро пеш меоварам:


Ибнн одам чист? Як мушти хас аст.


Мушти хасро як шарар аз ман бас аст.


Биандешед, эй котилон, ки хуни хазорон бародарону падз*
рон, модарону хоҳарон ва тифлакони бегунохи хешро бе х?ч
андсшаю тахлпл рехтед, чароғи дили онхоро абадй хомӯш кар-
дед, тифлаконашонро читарбирёну рӯсиёҳ ва бепарастор мов-
дед, то кунун зери осмони соф байни мардум қадам мезанед
Биандешед, он куштахо ва бехоиумоншудагон чй гунох дош-
танд? Магар гуноҳашон он буда. ки хакгӯиву ҳақҷӯйй карда,
бо азамати фитрии худ пардаи сиёхро аз рун чанд ашхоси н
халафу иопок ва каламбадастону курситалабон бардошта кй
буда ни онхоро ба халк нишон додаанд?!


Эй нохалафоп! Эй номардон! Эй куррахарон! Магар Шу-
мо умедворед, ки орому осуда дар рун замин кадам мезанеду
хуни касро мерезонеду боз аз хзвои софи он нафас гирифга,
агішу ширя ту кайфиятатонро давом медихед? Не! Ин хобатон-
ро ба об гуеді!


Ҳеҷ гоҳ не! Ҳар амал мукофоти худро дорад!


Худой кариму рахим, хакиму ҳабиб ҳамабину хамасанч
аст, барои корхон разилонаатон ҷазои сазоворе хоҳед гирифт.


Иншооллоҳ он «тӯҳфаро» парвардигор ба Шумо тақдим
менамояд, маззаашро бо фарзандону дӯстонатон мечашед.


Ҳилолй хуб туфта аст:


96


Л
Адолат бояд ғалаба бикунад!
1


Кори Шум о хак act!
Чоннбдоронн локимляпі конѵнй.


I
Аз ха him л .чан бнхаросед, aft кӯрдилон!
I


I
Муродуллохи Шерализода чангомн сухбат бо депутате чалки Чумхурни То-
чикисгон .Мадиброхммов дар мачлисгохн Шурой Оли.


і
Чѵрабосв Холнк Рахматчонович,
3одаи хочагии ба номи Ӯрунхочаеви
но.чияи Хучанд


10


X


1960


05


V


1992


Портрстчои аввалип курбошісіі

Гирдихзжніи рузи 14-маіі 1992 дар майдоші «Шамідои».








\


i


Эй шахри .ііілогох. чарогох кй кардит?!
1


Оғозн харобкориҳо
Мучохид с рэкет?!
Лахзао а:і чаршдімн у cry вор кардами парчами Хизбм иахзати т.юм .'.зр


чайлоин «Шахидои».
Нуфузи силохГкідаггон дар майдони «Шахидом» моафзоял ва тзозлдудо-


тіи давлатнро метезонад.



М узд 11 май допи иштш соатиайъ аст.
Моро ба чафо кушта пушаймон шуда бошй,


Хуни дили мо рехта хайрон шуда бошй.


Худое, ин чй гуиа фитна, ин чй шӯр буд, ки байни як мил-
лати бисер хам кучаку рӯзнодидаи ман офат омад, фарзандо-
нй беҳтаринашро чун Муродуллоҳи Шерализода аз миён бурд,
модарону падаронро ашкрезону чигарбирён намуд. Фарзандо-
ну чигарбандон агар чй шеърдӯст буданд, на шеърнавис, ра-
му андӯх меҳру муҳаббат ба қиблагоҳи худ, беадолатию ноин-
софк онхоро бар он дошт, ки калам ба даст бигиранду нисбз-
ти падарони меҳрубони худ шеър назисанд. Ба хасрати та-
мом ва меҳри пок нисбати ҷавонмарди хақикӣ — Муродулло-
ҳи Шерализода шеъри иншо намудаи чигарбанди Ӯ Эраҷҷон-
ро чун нишонаи чнгарбирёнихои авлодон меорам:


ДАР СӮГВОРИИ ПАДАРАМ


Ай ру'хи район, зи тан рамида рафтй.


Чуп боди сабо даме ваэида рафтй.


Аз чоми ачал чу чуръае нӯшидй.


Маетой а сӯи ачал давпда рафтй.


Дар лопан ғам нихода чӯчахоят.


Ай мурғаки паршикан. парида рафтй.


Аз тири чафон душмани бешафкат.


Ту синашнкофѵ саркафида рафтй.


Гулшан зи сафои дил намуда хар чо,


Гулдаетаи бахти худ начида рафтй.


Момо магарат надода шири серй,


Хуни чнгари хѵдэт мякида рафтй,


Чун охѵи чустн сайди ночавонмард,


Накши кадамат ба кӯх кашида рафгй.


Пардч бикашад ба чашмн котилонат,


Хуноба, ки аз барат чакида рафтй.


Алхамдулиллох бихиштии падаочон.


Тіокчэагухар бѵдй, хамила рафтй.


Эрачи Муродуллохи ШЕРАЛИЗОДА,
5—6 май соли 1992, Душанбе — Кулолй.


Ҳар соату хар дакнқа марги инсони бохираду хакгӯй ва
ҳакчӯ Муродуллохи Шерализодаро пеши назар мебиёраму ба
худ меанлешам: — оё ман гунахкори марги Муродуллохчон
набошаѵ? Чунки хамон руз Муродуллохчон хамеша бо йен
буд ва бисер монанд будем Бағайр аз шабехи Чисм боз бо
сару либос хам монанд будем Дар тани ӯ костюми снёхи рах-
дор, куртаи сафед ва галстуки сиёхи холдор буд, ки айнан
дар тани ман низ чунин лнбо-схо буд. Шояд он душмани кат-
толи хунхор каеди чони ман дошту тир синаи бародари манро
чок намуд, ки чнгари маро пора-пора кард.


Зикри хайрашро наелхои ояндаамон бар сари забонҳо хо-


?-1М7 9!
ҳанд бурд, Охир, тире, ки дили ӯро кишофмд, ҷигари наелҳо-
ро хоҳад сурох кард, чунки нн гуна инсони дардошнову соҳиб-
хирадро камтар ёфтааму бештар ҷуста. Ҳеҷ кас набояд фаро-
мӯш кунад, ки чархи гардун ҳаргиз бесарпараст нест, кави-
тарин ва нишонрастарин силоҳ оҳи мардумон аст, оҳи мазлу-
мону бенавосп ва ранчурон, ки тавоие дорад ҳамагуна маи-
сабталошону фитнагарон ва моҷароҷӯёни миллатро, ки хиёна-
те ба халку Ватан кардаанд, ба хок яксон гардонад.


Бннга.ред чӣ сон Бедили ҳақиқатнигор аз умқи қалби шаф-
қатпарвараш нн мисрақои ахторднхандаро ба самъи мо расо-
нида, таваҷҷуҳамонро ба ин нукта чалб намудааст:


Алхазар аз фнтнае. к-аз табъи мардум гѵл кѵнад.


Игтифоки ин ғубор аз барк ҳам вазнинтар аст.


Аз хучуми очизон ғофнл набояд зистан,


АЛӯри мнеким хар кучо чӯшида бо ҳам, аждар аст.


Имтнёзи пеку бад махз аст дар чуши амал,


Чун баланд афтод оташ хушкѵ тар хокистар аст.


Худоё, кош ин миллати мехиатрӯзӣ, ки муште дасисабозо-
ну чоҳталабон аз номаш гулӯ дароиида, хеш,ро фарзандони
«содпкаш» қаламдод менамоянду агар сӯзач шрифта боти-
нашонро ковй гайр аз чахлу нодонй, курдиливу мардумфиребГі
ва шайтониву рӯбахӣ чнзи дигареро нахоҳӣ ёфт, зумраи му-
родуллоҳҳоро ба бор меовард. Вале бисер афсӯс в а бисер да-
реғ, ки ин тавр нест дар ин рӯзгори тгобасомои, ки саг соҳи-
башро намеёбаду акка аз хиромидани кабк рашк мебарад,
чугз аз булбул кина мечӯяд. Танҳо бо надомату ҳаорат ёдо-
вар мешавам, ки:


Булбул ба боғу чуғз ба ваОроиа мондааст,


Хар кас ба хасби хнмматн худ лона мекунад.


ТАДБИРИ БАРБОДРАФТАИ ПРЕЗИДЕНТ


Пас, хама аз ин гуна ваҳшоният ба изтироб омада, аз
Р. Набиев қотеъоиа талаб кардакд, ки хуни мардуми бегуноҳ
рехта истодааст, чаро он кас барон ургонхои хифзи тартибо-
ти чамъиятй ва зидди чинояткорн, пеш гирифтани хунрезй, ба
итоати як кас додани куввахои мавчѵдаи хукумат, бархам до-
дани парокандагй фармонро дар бораи эълон кардани ҳолати
фавқулодда ва чорй кардани соати қомсндантӣ дар Душан-
бешахр имзо намекунанд. Р. Набиев чун пештара ба роҳба-
рони Вазорати ко-рҳои дохилй мурочиат карда мепурсид:«—
Кувва ҳаст-мӣ?» Онҳо ба монанди «.партизан на допрос* чизе
намегуфтанд. Сипае, мо, чамъомадагон ба ӯ гуфтем: «Раҳмон


98
Набиев, дигар плоде надоред, давлататои аз даст рафта исто-
дааст, онҳо тайёранд, ки пагох мову Ш умор о cap зананд, бе
ҳамин форигболию мусохнлакорй ба ин рузи бад расидем,
хуни мардуми бегуноҳ рехта истодааст. «Меомӯзем», «фиир
мекунем» ҳам андоза доштагист?!»


Вазъиятро ди да, Раиси Чумхур ба хглосае омад, ки дигар
илоче надорад. Вазъияг и шаҳри Душанбе, нік кием и ноҳняхои
тобеи думдурй аз зери назорат баромада, ба таҳти назорати
оппозиция гузаттааст, хуни мардуми бегуаох рехта истодааст.
Бинобар ин, ӯ ба ноиби худ Н. Дусто® муродиат карда гуфт:
«Фармон дар даст ; кист?! Омро тапёр куп- :!»


Нарзулло Дӯстоо ба вай н иг ар ист а посух дод: «Ра хм он
Набневичи мӯҳтарам, фармон дар бодай эълон кардани хола-
ти фавкулодда ва соатя комеиданти тар шлхри Душанбе чанд
рӯз аст, ки тайёр асту ба кмзои Шумо мунтазирй мекашад.
Агар лозим донед, хозпр ба Шумо онро мерасонам».


Бо фармоиши И. Дустоз шӯъбаи хукукию маъмурии Деао-
ни Вазирони чумхѵрй А. Д. Серебннков лоихаи фармонро
озард. Авівал онро рохбарстп ургонхои му хофизати ҳуқук ва
муборизаи зиддн динояткорГі-Кумитан амнняти мнллй, Раи-
си Шурой Олй идорахон харбй имзо карданд ва баъд Раиси
Чумхур имзои худро гузошт. Агарчанде мувофики моддан 99
Қонуни Асосии Чумхурли Точикистон, карорн сессиям Шӯрои^
Олй ва Конун дар бораи таъсис намудаии ндоракунии Прези-
дентй дар чумхурй, ки дар сессиям чаҳоряахумн Шурой Олин
Чумхурии Точикистон аз 1 мая соли 1992 бо максади мӯътя-
дил гардонидани вазъи сиссии чумхурй ва ба даст дароварда-
ни ваҳдати миллй кабул карда шуда буд, эълон кардани хо-
лати фавкулодда ва соати коменданта танқо ба ваколати Раи-
си Ҷумҳур дохил мешуд. Аз ин сабаб ҳоҷат барон чамъ кар-
дани имзои дигар кормандони масъул, аз чумла Раиси Шӯ-
рон Олй набуд. вале бори дигар онҳоро вазифадор мекард,
ки нчрон фармонро таъмпн намояид Албатт унии ламуди
кордотшю корбарпро хам доннстан лозіш аст, ки ба танӯри
оташ равию насӯзй ва ба дарён пѵрталотуми ваҳшатҳо мӯза
накашида дароивѵ хушку хушнуд ба сохнли мурод бирасйі!


Синае Равен Чумхур фармонро имзо кард. Масъалаи ба
вазифаи комеиданти Душанбешахр кпро таъин кардан аз чй
сабаб бошад, ки бонси баҳси тӯлоий гардид. Мувофики Копу-
Ни Асосии Чумхурй хифзн тартиботи чамъиятй, муборизаи
зиддн чинояткорй ба зиммаи Вазорати корхои дохилии Чум-
КУрин Точикистон гузошта шуда аст. Аз рӯи конун бояд ичрэ-
кунандаи вазифаи вазири корхои дохилии ҷумҳурӣ полковни-
ки корҳои дохилй Абдусаттор Рачабов комеиданти Душанбе-
шахр таъин мешуд.


99
Вакто ки ба ин вазифа коми ӯро гирифтанд, авзои А. Ра-
чабов беч,о шуд, чун мурғи посӯхта дар чояш истода иатаво-
ниста, зорию илтиҷо мекард, ки уро ба ин вазифа таъни на-
намоянд. Вале барон исботи фикраш ягон далели боварнбахш
пеш намеовард.


Изтироби А. Рачабов афзун ва хаёлаіп парешон буду гӯё,
ки соатҳои охирини умраш бо-шад, аз таб.іарза дандон ба
дандон мезад. Он дабдабаву сухаиварй. пишасти Сӯхробу Снё-
вушвори ӯро ҳангоми ба вазифаи чонишини аввал, сипас ич-
рокунандаи вазифаи Вазири корхои дохилии ч1- мҳурият таъин
шуданаш пеши назар овардам.


Он рӯз Абдусаттор Рачабов тамоман дигар хел буд. Худро
бисёр ҳам часуру доно, мутахаосиси соҳаи худ мешуморид,
тайёр буд, ки худи ҳамон рӯз ба кори Вазорати корхои до-
хилй тағйиротҳои ҷиддие ворид кунаду ситораро аз осмон би-
канад. Сарвазири чумҳурй Акбар Мйрзоев ба часурию кор Да-
нии ӯ ҳамаганро бовар кунонида гуфт: «Абдусаттор Рачабов
на танҳо аз ӯҳдаи чонишини, балки боз аз ичрои вазифаи ва-
зирй ҳам хуб мебарояді» Яъне, аз тарзи суха иронии А. Мир-
зоев пурра дарк карда мешуд, ки масъала хал гардидааст...
Ин фикрро худи Раиси Ҷумҳур ҳам тасдиқ кард. «Азбаски
ман ва Нарзулло Дустов бо Абдусаттор Рачабов неш шино-
сой надоштем ва ҳамроҳ кор накарда будем, ба гуфтаҳои
А. Мйрзоев бовар намудем».


Аз суханрониҳои онҳо возеҳ дарк намудам, ки дар асоси
хулосаи санчиши Кумитаи Шурой Олй оид ба қонуният, му-
боризаи зидди чинояткорй ва дида баромадани мурочиаги
шаҳрвандон, ки якчоя бо кормандони Вазорати корхои дохилй
ва и р отіура тур а и чумхурй, аз рӯи шиксятҳои кормандони ВКД
дар давоми ду моҳ гузаронда шуда буд, бояд Навҷувонов М.
аз вазифаи Вазири корхои дохилии чумхур сабукдӯш карда
шавад ва дар оянда ба чои ӯ А. Рачабов таъин гардад.


Ин фикрро рӯзн дигар баъди мухокима дар Раёсати Шу-
рой Оли, дар сӯҳбати хосэ худи М РІавчувонов тарафдорй
карда изҳори акида намудз буд, ки аз муовинхои ӯ. А. Рача-
бов аз ӯҳдаи ичрои вазифаи Вчзири корхои дохилии чумхурй
баромада метавонад, А. Қаҳқоров бошад, камбудии зиёде
дорад.


Аз ин сабаб хохиш карда нд, ки масъала и ВКД чумхурй
иавриди баррасіш Раёсати Шурой Олй гардад, чунки М. Нан-
чувонов ба осони ва оромй аз вазифа рафтан нахост. Ва бе
розигии роҳбарони ошюзитсия наметавонист, ки бо хоҳиши
худ ба нстеъфо барояд. Ин ба касе пӯшида набуд. Ва дар
асоси қарори якҷояи Ҳизби Наҳзати ислом, Ҳизби Демократ,


100
харакатҳо ва ҷунбишҳои мардумии «Растохез», «Лаъли Ба-
дахшон», «Носири Хисрав» бонд, ки 12-апрели соли 1992 дар
Душанбешаҳр гирдиҳамоии ғайриқонунии умумичумҳурй бар-
гузор мегардид, ки дар он масъалаи содир намудани табад-
дулоти давлатӣ гузошта мешуд. Бинобар ин дар мансаби ва-
знри корҳои дохилӣ мондани М. Павҷувонов барои оппозитсия
чуя обу хаво лозим буд, чунки ӯ зархариди дасти онҳо буд.
Аз ин сабаб роҳбарияти ҷумҳурй аз паи он шуд, ки харчй тез-
тар М. Навҷувоцов аз сари кудірат дур бигардаду дар кори
ВКД тағйироти куллӣ ба амал ояд. Аз тарафи дигар, масли-
ҳат шуда буд, ки гунохи М. Навҷувонов ба воситаи оинаи
ниягун ба халқи чумхурй фах.монца дода шавад, то он ки мар-
дум бифаҳманд ӯ чигуна гуноҳхо доштааст ва дигар ба фире-
би хар касу нокас ба майдон ҷамъ наоянд, гирдиҳамой нагу-
заронанд. Маи, ки дар рӯҳияи хакиқату ҳақиқатпарастӣ тар-
бия ёфтааму кор кардаам ва хама чизро дар тарозуи адола-
ту қонун баркаш намудаам, чиҳати таҳтонӣ доштани маеъала*
ро ба назар нагнрифта онро ба муҳокимаи раёсати Шӯроя
Олй гузоштам.


Агарчн май хам метавонистам ба ҳамаи он чашм бипӯшам,
монанди дигарон аз об хушк бароям, вале ман имондорам, ҳу-
қуқшннос хастам, ҳеч гоҳ сиёҳро сафед нагуфтаам ва нахо-
ҳам гуфт. То он даме, ки худой рахиму карим ҷони покро дар
Чисм и ман хифз доштааст, барои рахонидани чамъият аз хар-
гуна ночавопмардиго фиребу даеиса ва каллобиву харомхӯрӣ
мубориза мебарам... Вале, бори дигар имондорона тасдиқ ме-
намоям, ки дар давоми ду мох аз тарафи шахоони мас-ъул,
кормандони додситони чумхурй, В КД, мутахассисони чандин
вазоратхо бо роҳбарии мутахассисони калони Шурой Один
Чумхурии Точикистон, аз рӯи шикоятхои ворид гардида сач-
чиши хаматаоафа гузаронида шуда буд, ки аз рӯи хулоса ва
далелхои кофіі чамъоварида камбудй. бемасъулиятй ва хунук-
назарй дар фаъолияти корни М. Навчувонов исбот гардидв
буд. Пеш аз ба мухокимаи Раёсати Шӯрои Олй баровардан
ҳар як банди хулосаи комиссияро бо далелхои мавчуда му-
коиса намуда ба М Навчувонов нишон додам. Аз ин рӯ гунЬ-
хи ӯ пурра тасдик гардида буд. Ва инро худаш хам инкор нз-
мекард Охир Вазорати корхои дохилй ва рохбари он чй гуяа
камбудихо дооанд. халк медонад. Чи тавре ки мегӯянд, он чй
ки аён аст хочат ба баён несг. Барои сазовори чазо гарди-
дани Навчѵвонов. ки ӯ аз ичро кардани карори Раёсати Шу-
рой Олй дар бораи конуншиканихо дар вилояти Кӯрғонтепта
худсарона безътиной кард Ra ба зинахои поён расидани ин-
тизом миёни кормандони ВҚД, зиёд гардидани чинояткорию
бесарусомонй кам набуд. Магар аз рӯи инсоф буд, ки дір
давоми ним соли гузашта 139 автомашинаи ВКД-ро бо глр-ч
аірзон ба ѵ.ардум фурӯхтааст. Агар нархи кӯҳнаи автомаши-
наи Газ-24 16 ҳазор сӯм буд, 32 ҳазор сӯм шуд. Вале, аз ҳп-
собн нархи кӯҳна, яъие як автомашинаи «Волга»-ро қисм-
ҳои эҳтиётии нав іузошта аз 2000 то 4000 сӯм фурӯхтаан ҷ.
Ҳол он ки тамоми кормандоии шӯъбақои милиса ҷор мс-за-
нанд, ки ба мақсади сама,ранок бар зидди чиноятко,рону ван-
ронкунандагоии тартиботи ҷамъиятӣ мубориза бурдан мошч-
наи хизматй намерасад. Ҳозяр ҷумҳурй ин гула мошинаҳоро
ба даҳҳо миллион сӯм ҳам харида наметавонад...


Магар ни хиёнат ба давлат набуд? Аз кадом хисоб М. Нав-
чувонов дар шадри Душанбе соҳиби се дар хона (хар яке аз
се то нанч ҳучра), ду нстироҳатгоҳ (дача) ва хонаи сеошёнчи
шахсй гардидааст? Чн гуна ва аз кадом ҳисоб комиҷроили
шаҳри Душанбе бе бозгашт ба ӯ зиёда аз дахдо ҳазор сӯм
пул додааст?! Чӣ гуна ӯ УАЗ-468 ВКД-ро ба номи худ гузл-
роннда шахсй карда аст?!...


Бояд чавонмардоиа бигӯям, ки ба мардуми Бадахшон ягон
аиддияте надоштам, бо ҳамаи онҳо дӯсту бародар будам ва
ҳоло ҳам кастам. Бисер бадахшониҳое, кп ба ман аҳдн баро-
дарӣ доштанд, доранду имрӯз хам омада маро хабар меги-
ранд. Ба М. Навҷувоаов ягои ғаразе надоштам ва ит т
дорам, имрӯз ҳам надорам. Дар кучое кор накарда бошам,
танҳо аз рӯи хакиқат кор кардаам. Агар бародарам гунохе
содир намояд, тайёр кастам, ки чазоашро бигирад. Дар ҳамин
рӯҳия тарбия ёфтаам, танҳо роки ростро зҳтиром мекунам..
Ва М. Навчувовов бояд кақиқатро мефаҳмиду камбудии худу
дигаронро дарк мекарду ба гардан мегирифт ва барои ислоқз-
шон чорахо меандешид. Бо ин рох метавонист аз гирдоби ма-
фия и онпозитсия барояду дар заболи мардум ба номи иск мо-
над:


Ба пипдори ман ин чангко ногузир воқеъ 'мешуд, чуики оп-
познтсия солҳо ба ин тайёрии чиддй дида буд. Он ток М. На.а-
чувонов дар назди мқрдум рӯсиёҳ намегашт. Афсӯс кп ни
тавр нашуд... Вале дар як муддатн кӯто.ч бар инази кулфагу
бадбахтихои зиёде, ки сари мардуми бенавои чумхурй гардэн
шуд, худи хаёт собит намуд, ки яке аз рукнхои асосии дав-
латдории мо, ки дифои хаёту мамоти мардумро ба ухда до-
рад, то ба чй андозае фалачу корношоям шудааст. Зиёда аз
ин, магар метавон дар чомеан солиме, ки сохторҳои хукукму-
хофизатии давлаташ аз ӯхдаи таъмини осоиши мардум мебя-
роянд, тасаввур кард, ки садҳо яроқи ба кормандони умури
дохила вобасташуда ба дасти авбошу ҷинояткорон гузарад.
Вакте шахсоне, ки дар макомоти зикршуда нфои вазифа ме-
кунаиду савгандн ба халку Батан додаашонро бо чувии хун-


іоа
ярдмг.’ бедаёки гӯшиошунид поймол мекунанд, бадбахтие as
ин зиёд оё мешавад?


Ходатҳои зиёдеро ёдовар метавон шуд, ки кормандони уму-
дрила аз рӯи ғараз ба савганди додаашон ба халқу Ва-
тани хеш хиёыат кардаанд. Чуноичй, 5 июли соли равон капи-
тани хизмати дохила, сардори кі л лавбатдории управлени-
яи кор хон ислоҳии ВКД Уомокчон Комилович Юсуфов даст-
гир шудааст, кн панде пеш 2 автомату чщѳзи л озимая онр®
дуздида буд. Барой истифодаи кихо ин силох лозмм буд? Ма-
гар силохе, ки бад-ші тарик ба ласти чннолткорон афтидааст,
то ба хам ин рӯз хуии одамоня бегунохро намерезонад?


Агар бенизомиву футур дар мақомоти умури дохилаи чум-
дурй ба авчи аълояш намерасид, магар дар рӯзи равшаи дар
яке аз кӯчаҳои серодамц пойтахт разилоне чаид ҳаёти Дод-
ситонп Кулли чѵѵ.хуриро катъ мекарданд?! Чй тавр метавон,
нас аз пн кафолати бехатарнн мардумро дод?! Ва, ниқоят, ба-
рон тасдики хулосахои Раёсати Шурой О.пй мавр иди муҳоки-
маи фаъолияти М. Навчувонов ба шахсоне, ки бериё ва ба
хотири гумрох карданн мардум аз хусусн «говсуд намудани»
ин шахе чор мезананд, боз чй гуна далел лозим аст? Оё ба-
рон камбудиҳои чиддй ба таври бояду шояд ҳаллу фасл на*
карданн масъалаи пар вазифааш нигох доштани сардори Ун-
равленияи умури дохилаи вилояти Кӯрғонтеппа ПТ Махрамов
аз М. Навчувонов домангир шуданн Раёсати Шурой Олй аз
рӯи хусумат буд? Амри воқеъ ин аст, ки хакиқатро пинҳон
доштан натавон. Пас, хусумат на/ кӯшише буд баҳри беҳбу-
дии фаъолияти макомоти дазлатй, пурсише буд аз ноӯҳдз-
баро зу бемасъулиятн, пешгирие буд аз харобни сохтори му-
ҳими хукукаті. Вагарна, пас аз сипарй шудани муддате худи
мардум аз бесалоҳиятни ургонхои дохила ба дод омада, ав
вазифа сабукдӯш карданн Метрамовро ба иерор тақоэо на-
мекард ва ин ба яъсу навмедии бо оху шеван олуда амалі?
намегардид.


Кори давлатдорй хамин аст. Вахте чунин макомоте, кн
чони вазифааш дифон бехатариву осоиши мардум буда, ба
хотири «дирмократия» хештанро барканор.меандозад, одамоп
мачбуранд бахри хнмояи хеш силох ба даст бигиранді


Имони ком ил дорам, агар тан солҳои охир ургонхои умрк
дохилаву амнияти давлатй дар асл ро.хбароии кордону ғамхор
медоштанд, чунин кисмати талх насибн мардуми азияткашя-
Дви сарсахтамон намешуд. Бечуръатӣ, ноӯҳдабарой ва бе-
масъулиятии онҳоро маҳз сабабгори муқовимати шадиду душ-
манигарии махалҳои чудогона, ки ба хунрезиву кушокушй
*Дбдил гардидааст, медонам. Агар роҳбаронл ургонхои ҳифзи
ДУКУХ, мубориза бар зидди чинояткорй ва таъмини бехатаряи


ЮЗ
чумҳурй ба Ватани худ, ба халқн он содиқ мебуданд, ба роҳи
ҳиёнату разолат намерафтанд, чӣ гуна оппозитсия дар давоми
15 сол тайёрӣ медиду силоҳ ҷамъ меовард, ки касе хабард.>р
намешуд?1 Охир, пӯшнда набуд-ку, дар хонан ҳар як мухо-
лиф силоҳ буд. Боз чй гуна силоҳ? Силоҳҳои хориҷӣ ..


Охир, чаро Бадахшон кӯхистон будаасту Ҳисору Зараф-
шон не? Фикр мекунам, ки ин хама суханҳои сохтаю бофта-
аст. Имрӯзу фардо камбудию норасоиҳои ВКД пеши назаои
М. Навҷувоной гузашта истодаанд.


Азбаски М Навҷувонов бо маслиҳати роҳбарони оппозит-
сия омодапш амиқу мустаҳкам дида будааст, дар мачлиси
Раёсати Шӯрои Олӣ дилпурона, «часурона» чй тавре ки мегӯ-
янд, беҳтарин ҳимоя ҳамла кардан аст, яку якбора ба ҳамла
гузашт, суханҳои ноҷою нораворо истнфода бурда ба ҳиссиёти
махалгароии мардум маводи нафтӣ пошид. Ҳак ба чонибн кӣ
аст, вақту таърих нишои медиҳаду худи халк бахо медиҳад на
аллакай баҳо дода истодааст. Ҳар як фард дар он сурат сазо-
вори номи чавонмард мегардад, ки агар пастию баландии
ҳаётро дида гуноҳи худро ба гардан гирифта тавонад...


Аз мухокимаи масъалаи М. Навҷувонов Сарвазир А. Мир-
зоев хабардор буд. Пешакӣ ману Ранси Чумҳур Р. Пабиев ӯро
огоҳ карда будем, ки ҳатмап бояд дар мачлиси Раёсати Шӯрон
Оли иштирок намояд ва фикру акидаи худро оиди аъзои ху-
кумат, Вазири корхои дохшій рафик М. Навчувоноів иброз на-
мояд. Аз тарафи дигар, хулосаи санчиш оиди М. Навчувоноз
ба ахбори Раиси чумҳур Р. Набиев, ноиби ӯ Н. Дӯстов ва
Сарвазир А. Мирзоев расонда шуда буд. Раиси Ҷумҳур ваь-
даи қатъӣ дод, хамон соате, ки Раёсати Шурой Олй мухоки
май масъалаи М. Навчувововро ба охиір расонида карор ка-
бул менамояд, фармони аз вазифа сабукдӯш намудани ӯро
имзо намуда ба ахбори умум месупоірад. Хулоса, мо ки дар
остонаи сиёсат акнун кадам гузошта будем, ба гуфтахои шах-
сопе, ки дар сиёсат гурги борондида буданд, бовар кардсм
Вале бехабар будем, ки яке бар дигаре чох мекобад...


Дар мачлиси Раёсати Шӯрои Олй А, Мирзоев ва Н Дуэ-
тов даъват шуда буданд ва ваъда дода буданд, ки хатман
иштирок мекунанд. Рӯзи мачлиси Раёсат Н. Дӯстов ба но-
хияи Шахритус барон халли ҷанҷол ѵшёни раиси комичроияи
кохия ва якчанд роҳбарони хочаги рафт. А. Мирзоев бошзд,
шабона худро бемори бистарй сохта хешро ба беморхончи
хукуматй гирифт, баҳояачӯи карда, худро канор кашиду чо-
нишинаш Саидыуродов Ҳ. С. иштирок намуд. Бубинед, Раиси
Девони Вазирон вақте кисмати вазир хал мешуд, дар мачли-


104
си Раёсат нштарок накард. ба чои ӯ муовинаш омад, Муво-
фики ваъдаю қавл соати 10 саҳар Раёсати Шурой О.'ій му-
хокимаи масъаларо оид ба ВКД чумҳурй cap карда, соаги
II20 дақика хотима дод. Ва соати 12 карори Раёсати Шӯрон
Олиро ба Р Набиев фнристондам, сипас ба ӯ сим зада нис-
баги суханронии М. Павчувонов хабар дода, ба имзо расида-
на фармонро пурсо-и шудам. Раиси чумҳур гуфт: «Фармои ҳо-
злр ба имзо мерасад». Ҳамон рӯз бегоҳ мешуд, хабаре аз фар-
мон дар борал аз вазифа сабукдӯш намудани М. Навчувонов
набуд. Сипае ба назди Р. Набиев рафтам, ки дар утоқи корн-
аш И. Дӯстов, Н. Ҳувайдуллоев, А. Абдуллочонов ва чан.д
каси дигар. ки иемп шарифи онҳоро фаромӯш кардаам, ҳузур
доштанд. Ман аз Р. Набиев нисбати ба имзо расидани- Фор-
мой дар бор а и аз вазифа сабукдӯш намудани М. Навчувонов
пурсон шудам. Он кас дар чавоб гуфтанд: «Чаро М. Навчуво-
нов пас аз мачлпси Раёсати Шурой Олй ба назди ман наомад
ва ким-кй хабар дод, ки гӯё ӯ варақаи беморӣ кушода ба хо-
нааш рафтааст». Аз суханроиии Раиси Ҷумҳур дарк кардам,
ки зери коса нимкосае ҳаст». Ба ӯ гуфтам». «Раҳмон Набие-
вич, чаро М. Навчувонов ба назди Шумо наомадааст ва бд-
рои чй ба назди Шумо меомадааст, ба ман торик аст. Вале
аз рӯи конуи имрӯз метавонед, ки Фармонро имзо намоед, чуп-
ки то соати 12 рӯз М. Навчувонов дар Раёсати Шӯрои Олй
буд».


Суханҳои маро Абдумалик Абдуллочонов дастгирӣ карда
гуфт: «Раҳмон Набиев, шумо Раиси Чумқур ҳастед, касе ҳу-
куки иуҳокима кардани Фармони шуморо надорад, бо вучудч
он М. Навчувонов то соати 12 рӯз дар Раёсати Шӯрои Олй
буда, ба^д ба вазорат рафтааст. Муиосибати М. Навчуво-
нов ба ВКД, ба хукумати имрӯза чй гуна аст, ҳоҷат ва баба
пест. Бинобар ин, фармонро имзо намоед». Ба часурию мар-
дигарии А. Абдуллочонов коил шудам, ки суханашро натар-
сидаю наваҳмнда гуфт. Р. Набиев риштаи суханро ба дигар
Чо тоб дода, гуфт: «Як омӯзем». «Реакция нашавад. Реак-
ция». Алқпсса", рафторп нобихрадома карда, каси дигарро
фиреб дода, ба оташ партофтан ва худ аз миёии обу оташ
чун мусичаи бегунох баромадапро донистан даркор будааст.
Бадбахтопа, ип хам «фаросатмачливу еиёсатмадорй» будаасг,
ки онро омӯхтану истифода кардан корест бароям кабех ва
нѳчавоимардоиаі Ба чунин снёсат, ба чун фаросат, ба чунин
чавонмардй, рости ran, кайфа м меояд! Қеч гоҳ аз рӯи фиреб,
номардй нон нахурда будам ва иахохам хӯрд!..


Некпомию неккомии худро аз бадномию бадкомии каси
Дигар начустаам, нахоҳам чует ва ҳазару парҳез дорам, ки
Дорам!


105
Охир, ягон хешованд ё дусте надоштам, ки талабгори вз-
зифаи вазири корҳои дохилии чумҳурй бошад?


Охнр, ба вазифан вазири корҳои дохилй номзадии А. Рача-
бов гузошта шуда буд-ку? Аз ин ҳодисахо пеш ӯро намеши-


нохтам.


Пас ҳакнкати талхро ба фаросати худи хонанда хавола
мекунам. то ба худ биандешанд, ходисаҳои руйлолаистодарв
таҳлил чамуда, баҳои мантиқӣ дихаид, ки чаро дар гирдиқэ-
моии якушшмохя вл то имруз гурѵххои оппозитсионй боре хам
яоми саопазир А. А. Мнрзоевро ба ёд наовардаву нагирифта-
анд. истеъфои уро напурсидаанд.


Оё Мнрзоев аз дигар рохбарон босаводу бохирад, кор-
донѵ сапсупурлатари миллат бѵд?


Оё бо сарвашпо кордонии Акблп Мирзоев иктисодиёти чум-
хурй баланд рафта буду зиндагни марлум бех?


Не. қеч гох!..


Вале бартзрии ӯ он буд, кп вазъияти чумхуриро ба фах-
миши потавонояаи худ бахо долл, бисер чоплусона ба осиёби
оппозиция об рехту мунтааири оп бул, кп бе мехпат ганч ба
даст биёварад.


ХаПхот, фиребгар ба фиреби худо гирифтор гардид...


Алкисса, агар кас нп вазъияти ба миён омадарр тахлил
намояд. бе ягон мушкилй ба хулосае мебиёяд, ки дар хаётп
«вазир» и ковхои дохилии чумхѵрй Аблѵсаттоп Рачабов дар
ин мѵддяти бисер хам кѵтох тлғйироти чиллй ба миён омадз-
аст. Оп хлвото харакат. он часурию кордонй дар рафтооѵ кир-
лори ӯ лида намешуд. Ба мо номаълум бѵд аз чй сабаб бо-
шад, ки имруз акидаи у бл лавлати конституциопй хизмзт
кардан, ба он дзвлзте. ки бл у маогтт медихад ва ӯро тарбия
намѵдл то ба ин поя оваолааст, тағйир ёфтааст.


V харакат мекапд, ки худро ба капов гипад, ба халлу фас-
ли вазъияти рупдода, ки мнлл.з'т зери хатар моидааст, хамрох
нашавал Хамя р а фтору суханронии ѵ шаходат бл он медол,
ки аз пакта ва куввахоп гирлихлмомапягони мяйдони «Шз-
хидоч» рохбаропн оппознппя холдону вокнф агт. Вале ни cud-
рп ботиниро аз рохбаропн чумхѵрнят, алалхусус Президент,
ноибп ѵ ва Раиси Шурой Олни Чумҳурият пииҳон медошт. Як
тарсу вахме ѵоо пахт карла бул, ки аз баён карлани фикри
худ ва амалиётн часурона намудан мехаросид. Ба пиндорн
май чуттнн намуд: — А. Рачабов чизеро нисбатн нақшаю ку.л-
ваи оппозиция медонисту аз мо пинхонаш медошт, маслихзт
намекарл ё метарсид, ки маслихат намояд, тпоял ѵ ҳамФикре
до.шт ё ба кормапдони ВКД чумхурй боварй надошт... Аз пн
сабаб мунтазирн он буд, ки миёпи давлат ва оппозиция заду-


106
хӯрди ҷиддие рӯн медиҳад ва касе аз тарафҳо ғолнб барояд,
бз он тараф майл хоҳад намуд. Ва илоҳо ғалат бошад...


Аз чунин рафторн А. Раҷабов як кисми роҳбарони ҳукумат
ва ҳар як шахсн солимфикр пурра дарк мекард, ки дар нн
бозиҳои сиёсй қувваи оеіом амал карда истодааст, кп ҳалку-
нзпдаи авзои нотинчи чумхӯри аст. Вале он кувва агарчанде
зери парда амал кунаду ниқоби сиёхро аз рӯи худ набардош-
та бошад хам, вале акси сиёсии он аллакай аз амалиётхояп]
маълуму мушаххас буд. Мақсади табоҳокронаи асосии он куп-
ва равшан мегардид, яъне ду қувваи ба хам мукобилро ба
хам чанг андохта, ба максади ниҳоии худ ноил гардад. Чй
тавре ки дар халқият мегӯянд, мехост «обро лой карда, моҳӣ
дорад». Бо ин роҳ мавқеи худро дар ҳукумат мустаҳкам со-
зад. Сардор, иҷрокунанда ва нақшаи ин гурӯҳ муайян мегар-
дид. Аз андеша дур нест, кн А. Раҷабо® ба иродаи ҳалқи чум-
хур нодуруст баҳо дода, ба А. Мирзоев боварй карду ба он
дом афтод ва як тан аз аъзои ин кувва низ гарднд. Бо ии са-
баб, агарчй кори Вазорати Корҳои Дохилӣ фалач буд, он бэз
хам фалаҷтар гардид.


Ба пиндори банда, вучуд доштану амал кардани чунин
кувва, максаду мароми онро пеш аз ҳама бояд ки Президента
Ҷумҳурӣ дарк мекард ва дарк накардани он аз акл дур буд.


Чаро? Зеро роҳбарони ин қувва пеш аз саршавии кори сес«
сияи чаҳопдахӯми Шӯрои Олн дар мачлиси гайрирас.мии Прг-
зиднуми Шӯрои Олӣ ва дар дигар чамъомадхо бисёр чиддиву
ҷасурона баромад карда, санги маломатро ба сари Президиу-
ми Шӯрои Олӣ ва Президенти Чумҳурй парронданд. Чӣ тавре
ки гпрдихамомадагони майдони «Шаҳидон» дар давоми яку-
ним мох айби ошро дар маош зада, паст шудани неқӯаҳво-
лии мардум, зиёд шудани қонуншиканию чинояткорӣ, аз
мнён рафтани интизоми меҳнат, нарасидани маҳсулоти хӯро-
каю пӯшокӣ, холӣ будани мағозаҳо, ба қарз ғӯтидани ҷум-
ҳурияту ғайраву гайраро ба сари Шӯрои Олй ва Презпдиумн
он мепартофтанд. Инчунин Президент ва Президиуми Шӯрон
Олиіро ба он гунахкор мекарданд, ки гӯё онҳо хукуку вако-
латҳои хукуматро махдуд кардаапд. Бинобар ин, боре А. Мир-
эоев риштаи сухапро хам ба он тараф ҳавола дода, гуфта буд,
ки гӯё аз як тараф, ҳамаи органқои дахлдоре, ки ба хайати
Хукумат бояд дохил гарданд, Президент зери итоати худ гя-
рифтааст, аз тарафи дигар, хукуку ваколатҳои хукуматро ди-
гар органҳо ба ӯхдаи худ гирифтазнд Оиди ин масъала ӯ по-
розигии худро ханӯз дар сеосияи сенздаҳумн Шӯрои Олӣ хам
пешниҳод карда буд, вақто ки сухан дар бораи кабули Қо-
нуни саруправленияи ивсиекцияи давлатии оид ба андози наз-
Ди Раиси Чумхур мерафт, ӯ талаб намуд, ки саруправленияи


107
инспекциям давлатии оид ба андоз зери итоати Девони Вази*
рон бошад, на Президенти ҷумҳурй.


Илова бар ин, вақтҳое ки сессияи чаҳордаҳӯм кори худро
cap кард, Сарвазири чумхурй рафиқ Акбар Мирзоев бе ягон
сабаб, агарчй давлат ба чунон ҳолати вазнини сиёсию иктисо-
дй гирифтор шуда буд, истеъфои худро гузошт, дар зери ин
коса нимкосае буд, истеъфо пурсидани ӯ беасос ва аз сидки
дил набуд, балки дасисаи ичбории мухолифини давлати кону-
нй буд, ки дар амалиёти Акбар Мирзоев ошкор мегашт.


Афсӯс ки ба хамаи ин рафторҳои зери пар даю ночавоя-
мардона Президенти чумхурй бахои саривактию хакконй ча
нишонрасро ё раво намедид ё намедод. Ба назарам, хайрхо-
ҳонаю софдилона рафтор кардани Президент, ки дар пешн
рӯяш як сухану дар пасаш рафтори дигар аз чониби Сарва-
зир зохир мегашт, гандумнамои чавфурӯшро ба ёд меовард,
ки овард!


Сипае, Президенти Чумхурй, баъди мочарохои зиёле вази-
фаи коменданти шаҳри Душанберо ба чонишини Вазири Кор-
кой Дохилй Абдурахим Қаххоров пешниҳод кард.


Он кас хам сабабхои конунй чустанд, ки бояд аз рӯи к1)-
пун коменданти Душанбешаҳр ичрокунандаи вазифаи Вазири
корхои дохилии чумхурй полковник А. Рачабоп, ё им ки ко-
миссари ҳарбӣ генерал-майор М. Махмадчонов таі.ин карда
шавад, ӯ бошад, бидуни шубха ба онхо муопии ё сардорн
ситод, шуда, ёрин худро тапёр аст табу руз бираеонад Вале
ҳеҷ намехост, ки ин вазифаи бисер хам масъулиятнокро ба
зиммаи хул гирад, бо хар роҳ ҳаракат мекард, ки таклифи
Президент ва ноиби ӯро бисёр хам мохирона рад намояд ва
бо далелу бурхонхои зиёде битавоннст. ки инхову диіаронро
бовар кунонад Хамив тавр ҳам шуд. Президент ва ноиби 5
ба пешниходоти А Қаххоров розй шуданд Бояд гуфт, ки раф
тори А Каххоров дар хамин гуна вазъияти бисёр хассосѵ но-
зуку бугранчи хаёти чумхурият ва халкн он, ки худро дар ка-
нор кашид, бисёр таассѵфовар буда, он сабаби тахтониеро
молик аст, ки холо сари ин масъала месазад бахсе сурат ги-
рад. Ба назарам Абдурахим, ки худ аз хонадони зиёии асил :
миллат аст, набояд чунин мекард ва шояд барон ин гуна ра t-
тори як нафар сарбози асилзода бахои объективона додан з <-
рурият дорад Амалиёту беамалиётии ӯро пас аз 5-уми май
соли 1992 пурра тахлил карда, ба конунхои 'хаёт, муносибаг-
ҳои шахсии ӯ бо атрофиёнаш ҳаматарафа мукоиса кардан ло-
зим аст, чунки талаботи ӯ хам аз хақикат дур набуд ва маи-
тикан дуруст буд Вакто ки ичрои вазифаи Вазири Корхои До-
хилии чумхуриро А Рачабов ба дӯш гирифтааст, чй гуна ва


108
аз рӯи кадо.м мантиқу этикаи инсойӣ коменданти Душанбе-
шахр А. Қаҳдоров мешудаасту А. Раҷабов ҷоиишини ӯ?!


Мавқеи А. Қаҳҳороз дар вазъияти рӯйдода бояд дар асосн
таҳлили далелқо баҳои ҳаққонӣ гирад, ки он лаҳза дуруст буд.


Снпас, ноиби Президент Нарзулло Дӯстов ба вазифаи ко-
менданта Душанбешаҳр таъин карда ни комиссар и ҳарбпи
чумхурй, генерал-майори ҳарбӣ М. Маҳмадчоновро пешни-
ход кард. Ҳама сарашонро чунбонда, маъқул донистанд, Пре-
зидент ба номзадии ӯ низ розӣ шуд. Вале М. Маҳмадҷоиов
норозигии худро мантиқан объективона ва дуруст пешних>Д
карда гуфт: «Барон вазифаи комендантам Душанбешаҳрро бл
ӯхдаи худ гирифтан муко.бил нестам, вале бовар кунед, ки
комиссариата харбй бисёр ҳам қувваи кам дорад, ҳама қувва
дар дасти Вазорати Корхои Дохилй мебошад ва системаи ко-
рни Вазограти Корхои Дохилӣ, чо ба чо гардидани қувваҳэи
он ба ман торику норавшан мебошад.


Аз дигар тараф. сухан дар бораи мустаҳкам намудани тар-
тиботн чамъиятй, мубориза бар зидди ҷинояткорй меравад,
ки он ба ваколату салоҳияти Вазорати Корхои Дохилии ҷум-
ҳурӣ гузошта шудааст ва онҳо мутахассиси ин соҳа мебошанд.
Бинобар ин, хуб мешуд, агар комендант аз роҳбарони Вазо-
рати корҳои дохилии чумҳурият таъин мегашту ман ба ӯ ёр-
дамчӣ мешудам.


Дар вақти муҳокима, азбаски дигар кас набуд, рафтори
соддалавҳонаи М. Маҳмадҷоновро истифода бурда, ба ху-
лосае омзданд, ки М. Маҳмадҷоиов комендант, А. Раҷабов
ва А. Қахҳоров муовини коменданти Душанбешаҳр таъин кар-
да шаванд, ки ба кори М. Маҳмадҷонов А. Қаҳҳороб ва
А. Раҷабов ёрнн амалӣ дар чо бо чо намудани кувваҳо ра-
сонанд, чунки вазъияти Цушанбешахр ва кори Вазорати кор-
хои Дохилиро бисёр хуб медонанд. Бо ҳамин коменданти Ду-
шапбешаҳр мувофики фар моли Президента Чумҳурии Точи-
кистон Р. Набиев генерал-майори ҳарбӣ М. Маҳмадҷонов
соатн 17 бегохии 5 май соли 1992 таъин гардид.


Азбаски Симои тоҷик аллакай дар дасти оппозиция буд,
муатни фармони Президент танхо тавассути радиои чумхурй
ба мардум шунавонида шуд. па коменданти Душанбешахр ге-
нерал-майор М. Махмадчонов ва роҳбароин Вазорати Кор-
хои Дохилии чумхурй (А. Раҷабов ва А. Каҳҳоров) Презя-
денти чумхурй Р. Набиев ва ноиби ӯ Нарзулло Дӯстов дар
Тори иштироккунандагони маҷлис супориши қатъӣ доданд:


— дар бораи тартиб додан ва баровардани фармони ко-
менданта Душанбешахр оиди муайян кардани соати комен*
Дантй дар шақри Душанбе;


109
— тартиби нчро гардидани онро ба мардуми шарифи То-
чнкистон ба воситаи радио ва ахбори умум фахмондан;


— даромадгоҳ ва баромади Душанбешаҳрро пур.ра баста,
назоратчиён гузоштан, ки касе даромадаву баромада натава-
над;


— барон ба Душанбешахр даромадан вя баромадан рух-
сатноман махсус тартиб додан, бо им зон ком-епданти Душан-
бешахі ;


— ба рохбарони вилоятя Қӯрғонтеппа, Қӯлоб ва ноҳняҳол
гирду зтрофи Душанбешахр супориш дода шавад, ки роҳҳоро
бибанданд, нагузоранд, ки касе ба Душанбешахр биёяд;


сипа:, камин шаб ба воситаи истифода бурдани автомо-
шиихоі; водомет, сӯхторхомӯшкуиа нда ва дигар те хи и каю кув-
ваҳои мавчудан дар Вазорати Корҳои Дохилн мавчудбуда
озод кардами студиям телевизион, идораи симои чумҳурӣ аз
дасти о: позиция икдом намуда, аз натичааш ба ӯ ахбор ди-
хаид.


Президент қарор дод, ки снтоди коменданти Душанбешахр
бояд дар Вазорати Корхои Дохилй чой тирад ва х,ар соат дар
бораи вазъияти -Душанбешахр ва чумхурй шахсан ба ӯ ё ба
нопбн Президент Нарзулло Дустов ахбор дода шавад.


М. Маҳмадчонов бо ҳамрохии Р. Рачабов ва А, Каҳҳо-
ров итоат, гуфта, даст ба чакка бурда, пошнаҳоро ба ҳам за-
да, паи якдигар аз дар баромаданд.


• • *


Пас аз нн Президента чумхурй Р. Набиев барои маслиҳзғ
кардан бо чустучӯн зиёде Президенти Федерацияи Русин Б. Н.
Елцинро дар автомашН'Наи хизматиаш дарёфт карч. Дар на-
тичаи гуфтугузори зиёди телефона Б. Н. Елцнн розигй дод,
ки ба сарфармондеҳи Қувваҳои Муттахидаи Мусаллаҳи ИДМ.
маршали авиация Е. Шапочников сим зада, супориш медиҳад,
ки барои мухофнзат карданн идораю корхонахои давлатй ва
обгсктхои харбн ичозат диҳанд, ки техникаи Харбин дивизиям
20І гарнизона Душанбешахр истифода бурда шавад. Баъди
якчаид дақиқа бо супориши Елцин Б. Н. Сарфармондеҳи Қув-
вахои Муттахидаи Мусаллаҳи ИДМ, маршали авиация Е. Ша-
почников ба Р. Набиев сим зад. Пас аэ сӯҳбатхои тӯлопп
Е. Шапочников ҳам розигии худро оиди истифода бурдани
техникам Харбин дивизияи 201 гарнизони Душанбешахр танҳо
барои мухофизати объектҳои давлатй ва аъзоёни оилахои ҳдр-
биёи дод Аммо пас аз чанл дакика Е. Шапочников бо сабаб
хои номаълум боз ба Р. Набиев сим зада аз гуфтааш гашт ва
дивизияи 201-уми гарнизони Душанбешахр барои нигоҳ дош-


110
та,іи тартиботи чамъиятй ва муҳофизат кардани объекгҳои
давлатй аз ғоратгарону дуздон аз ёрй расондан қатъиян да:т
кашид. Фикр мекунам, таъсири нерӯҳои «демократй» ба Пре-
эиденти Федерациям Русия Б. Н. Елция ҳа-м расид...


Вазъият тезутунд мегардид, Р. Набиев ба Президенти Чум-
хурии Қазоқистон Н. С. Назарбоев сим зад, он кас гӯшакн
телефонро нагузошта, бо дигар телефон ба маршали авиация
Е. Шапочников хеле чиддй гуфтутузор намуд, вале натича
надод...


Хулоса, Р. Набиев ба ҳама ҷойҳои даркорй сим зада, гуф-
тугузор кард, кӯшиши зиёде ба харч дод, вале натичаи суд-
бахш ба даст оварда нашуд. Вазъият ҳар соат тағйир меёфт,
Душанбешахр пурра дар зери назорати оппозиция монда буч.
Мухолифин ба чунин амалиёти бераҳмона истифодаи силохро
ба муқобили мардуми бегуяох маҳз ба хоткри ба тарсу во-
дима андохтани шаҳрвандон ба кор бурд. Ҳа,р соате хабар
мерасид, ки гурӯҳҳои оппозиционй дар гӯшаю каиори Душаи-
бсшаҳр бя кормандони ВКД хучум карда, онҳоро бесилох кар-
да истодаанд...


Баъд аз ин, акидае ба миён омад, ки барон пеши рохи хун-
резиро гирифтан Президенти Ҷумҳур бояд, ки фавран бо фар-
моии худ дивизияи 201 гарнизони Душанбешаҳрро зери ито-
ат бигирад ва чавобгариро ба эиммаи худ гирифта, баром му-
ҳофизати объектқои давлатй, оилаҳои хизматчиёни харбй ис-
тифода барад. Чунин таклифро ба Президенти чумҳурӣ ман
пешниход кардам, чунки рохи дигаре иабуд. Ва ин бо талабэ-
ти конун мувофик буд. Сардори дивизияи 201-уми гарнизони
Душанбешахр полковник Заболотнийро даъват карда будем,
дар гуфтушунид хузур дошт ва изҳор намуд, ки агар Прези-
денти Ҷумҳурӣ чунин фармоиро имзо намояд, ӯ вазифадор
аст, ки техникам харбии дивизияро барои мухофизяти объекг-
ҳои давлатй, нигох доштани тартиботи чамъиятй сафарбая
намояд. Фармонро пешакй тайёр карда ва хама дар нусхаи
он имзои худро гузошта буд, аз чумла ман хам имзо карла
будам, агарчй ин ба вазифаи Раиси Шурой Олй долил наме-
'■ардид. Аз шахсоне, ки дар гуфтушунид иштирок доштанд,
қисмашон пешниҳодро маъқул шумориданд, қисми дигар бо-
шанд, чун хамеша аз та реи оппозиция бетарафиро ихтиёр кар-
данду чизе нагуфта, хомӯш истоданд. Дар ин сӯҳбат Мукар-
рама Тошматова иштирок доштанд, ки бе тарсу ларз чанд ма-
ротиба аз Р. Набиев котеъона талаб карданд, ки пешниходи
маро кабул намуда, ба чунин фармои имзо гузоранд. Ин яго-
на роҳе буд, ки ба воситаи истифода бурдани техника и харбй
мустаҳкам кардани мухофизати идораю корхонахои дазл*тй,
Душанбешахр ба низом дарсварда мешуд, то ин ки рехтаня


Ш
хуии мардуми бегуноҳ, зада гирифтани силоҳу техникан вазнн-
ни ҷангии кормандони Вазорати Корҳои Дохилии чумҳурӣ аз
тарафи мансабталошону мансабпарастон боздошта шавад.


Бо сабабҳои иомаълум ё чиҳати иқтисодии онро ба назад
гирифта, Президент Р. Набиев таклнфи маро ба ҳисоб наги-
рифт ва чавоб хам надод, гӯё ки нашунида буд. Якинан, ҳоло
ҳам андешаи ман бар он аст, ки саҳви асосй ва нобахшид?-
нии навбатии Раиси Ҷумҳур Р. Набиев маҳз сари хамин а мал
сурат гирифт. Датто командири дивизпяи 201-уми гарнизони
Душанбе Заболотний дар хузури моён такрор ба тзкрор из-
хор нам уд, ки бе фармони Президента Ҷумҳурӣ аз пеши худ
ҳукуки ягон намуди ёрй расондан надорад!..


Ин акидаи софдилонаю дилсӯзонаи Заболотний ба он ша-
ходат медод, ки ба фармони сардори Ҷумҳурии Точикистон,
Сарфармондеҳи Олии он, генерал-полковник Р. Набиев мун-
тазир мебошад. Ва ха моя рӯз бахри гирифтани фар мол зиёда
аз чор соат ҳамроҳи мо буд. Амри ман ва Нарзулло Дӯстовро
ҳуҷҷати ҳукукй намеҳисобид, чунки сарвари давлат Раиси
Ҷумҳур мебошад.


Дар хамин вакт раиси Кумитаи давлатии телевизиону ра-
диошунавонии чумхурият Атахон Сайфуллоев бо тани ларзо-
ну ранги парида вориди кабинета Президент гардида гуфт:
«Мухолифин ҳознр ба Хонаи радио ҳамла карда, мехоханд, кн
онро гиранд, кормандони милиса бетарафию каноранишиниро
интихоб кардаанл, ба онхо боварӣ нест, онҳо бо оппозиция
яканл. Чӣ тавре ки идораи Симоро супурданд, хамин тавр Сл
доро хам месупоранд. Ягон чораи таъчилй андешидан зарур
аст!»


Бо мошини зирехдор омада ба тарафи бинои радио тир
доли карда истодаанд, тирезахои биноро шииастанд, онхо м
саллах мебошанд. Ягонз кормандони кумита бесилох ба онхо
мукобилият нишон дода истодаанд. Х,амаи ин амалиётхои оп-
позиция ба он шаходат медод, ки онхо аз рӯи накшаи пешакй
кашидашуда, бо максати табаддулоти сиёсии лавлатй кардан
харакат карда истодаанд, ки пас аз идораи Симо Садоро хам
бигиранд. Вале хуку мат мусолихакорй ва холабегамй карда,
то он лахзахо ягон амалиёте мукобили харакатхои чиноят-
коронаи онхо накарда буд, худи хукумат хам набуд, то ход
аз амалиёти коменданти Душанбешахр хабаре набѵд.


Суханхои Атахон Сайфуллоевро шунида. Президент сари
ғазаб омада, Сарваз: ри худро бо максали он. ки ба ӯ барон
мухофизат кардани Хонаи радио супориш бидихад, чѵстѵчу
кард. Ба ӯ хабар доданд, ки он кас бо чонишинхои хѵд. Ваз •-
ри Корхои Дохплй М. Навчувѳнов, Давлат Худоназаров ва
Отахон Латифн дар Вазорати Корхои Дохилии чумхурй бо


112
дап: шӯшида сари кашидани нақшаҳо ва ҳаллу фасли ким-
ка іом масъалаҳое ё «кандани чохе» ба мо номаълум банд бу-
данд. Инро хуб дарк карда будам, вале имондорона ба тан-
таиаи ҳакикат боварй доштам, ки оқибат «чоҳкан зерн чоҳ
аст»!


Пн ахборро шунида, ранг аз рухи Президенти Ҷумҳурй
р. Набиев па,рид, худдорй карда, чй тавр бах.о дод, номаълум
буд, чунки чизе нагуфт. Вале шахсоне, ки дар қузури ӯ бу-
данд, яке ба дигаре нигариста сабаби дар як чо нишастани
ду кувваи бо хам мукобилро фахмида, дар хайрат монданд.
Ҳар кас бо фаҳмишу аклу заковати худ ба чунин р а фтор и
Сарзазири чумҳурӣ А. Мирзоев, чонишииони ӯ бахо медоданд
ва ба таъсис ёфтану аз зери парда берун омадани кувваи сеюм
гумон ба ҳақиқати талх медаромад. Зери коса нимкоса пабо-
шад, пас чй гуна ташкилкунандагони табаддулоти давлатй ме-
тавонанд дохили би,ной ВКД гарданд... Бо супориши Прези-
дент ва гвардияи миллни нав таъсисёфта якчанд кас барон
мухрфизати бипои Радиои чумҳурй фиристонда шуд, чунки ба
кормандони ВҚД-и чумҳурй дигар боварй набуд, онҳо тайёр
буданд, ки Радиои чумҳуриро хам бисупоранд.


Боз бегоҳии 5-уми май соли 1992 соати 22-и шаб рохбаро-
ни оппозиция дастаи махсуси чангГ тартиб дола, бо силох (ав-
томат) мусаллаҳ гардонида, барои гирифтани бипои радиои
чумҳурӣ фиристоданд. Дар ин дзета Ширинчони Ахмадчон за
Олимп Заробек буданд ва касе аз опҳо фармонфармои дастаи
чангй буданд Дар автомошини УАЗ-462 8 нафар, як автобус
(ки аз калом бечорае ё корхонзе зада гирифта буданд), пур-
аз ҷанговарони «гурди миллим» ѵайдони «Шаҳидон» ва гурӯ-
ҳи зиёд чанговарон пиёда бо роҳбаладии мошини зиреҳдор,
ки дар пешаш «Оллох» навишта шуда буд, аз майдони «ПІа-
ҳидон» ба тарафи бозори «Баракат» ва сӯи Хонаи радио ба-
рон гирифтани он равон шуданд.


Вақто ки онхо ба Хонаи радио наздик шуданд, ба биноя
радио, ки дар он кормандони бесилох кор мекарданду о нро
гвардияи миллим навтаъсиси хукумат мухофизат мекард, аз
силоҳ ва мошини зирехдор тир парроиданд, ки якчанд кас
яралор ва як кас халок гардид. Сипае мухофизаткунандагоч
ба онҳо чавобан тир парроиданд, ки дар натича якчанд кас
захмй шуд. Ннсбати ин ходиса рӯзноманигор Ҷовиди Муким
Дар рузпомаі «Точикистон», № 18 аз 24-июли соли1992 зери
сарлавҳаи «Олимп Заробек,ро кӣ кушт? овардааст: «...намедо-
Нам чй хел худро аз машина ба берун задам. Аллакай чанд на-
Фар захмй шуда буданд. Худи ман низ аз ду поям се тир хӯр-
Дам. Дар пеши чашмам Шодмон, ки аз паси дарахт баромада


8-1147


11-3



тир парронданй буд, ярадор шуд. Ӯ болои асфалт афтида ап
«оллоҳу акбар» гуфта, ҷон меканд. Ҳамлн вакт яке аз сарбо-
эони майдони «Озодй» ба наздаш омада, модари мардуми
майдони «Шаҳидон»-ро ҳақорат дод ва ду-се тири дигар ба
тани ӯ андохт. Ин ҳодисаро дида, беҳуш шуда... ба худ ома-
дам, ману Ол ми Заробек ва як нафари дигарро, ки аз пояш
захмй шуда буд, ба ситоди майдони «Озолй», ки дар бинол
Шурой Олй чойгир шуда буд, аварданд. Олнми Заробек аз
банди дасти чапаш захмй шуда буд...»


Мӯҳтарам рӯзноманигори «хақикатчӯй» Ҷовидн Муким, аэ
Шумо маъзарат мехоҳам, ки намедонам Шумо аъзои кадом
хизб-ҳизби демократ хастед ё ҳнзби наҳзати целом. Фикр ме-
кунам, хар кй набошед хам, худро аэ «нерӯҳои демократии
мешуморед. Бо акндаи банда нерӯҳои «демократй» хамеша
дар ҳаракати он аст, ки бо рохи демократй, гузаронидани ин-
тихобот, сазовор гардидан ба боварии халк сари кудрат биё-
янду сазовори ин ва ё он курсии манеаб гарданд. Бо рохи зӯ-
роварӣ, силоҳ ба даст гирифта, хуни каси дигарро резондз,
ба идораҳои давлатй хучум карда, соҳмби манеаб гардидан,
ин табаддулоти давлатй аст, ин содир кардаки чинояти сахт
дар назди давлат ва халки ӯст. Агар ба гуфтаи банда бовар
накунед, метавоиед луғатҳои хукуқшиноснро гирифта, бо ама-
лиётн худатоп муқоиса намоед.


Шумо ва «нерӯхон демократй» хуб медонед, ки Чумҳурии
Точикистон ва сохти давлатдорин он дар асоси Конституциян
Ҷумҳурии Точикистон дар сессиям Шурой Олй тасдик гарди-
даасту амал мекунад ва ӯро зиёда аз 111 давлатй чаҳон |ия-
нохтааст. Идораи Садо ва Симои Точикистон корхонаи дав-
латй буда, зери муҳофизати давлат мебошад ва оё ба худ
боре имондоропа савол додед, ки силох гирифта, ба хонэи ра-
диои давлатй барои забт карда гирифтани он рафтан ин аз
рӯи кадом ннсофу имон аст ва нанавиштаед, ки ин чй маъно
дошт?


Оё ин гирднхамой буд ё табаддулоти давлатй?!


Агар гирдихамой хисобед, сил ох чй лознм буд, гирифтани
илораи давлатй чй мазмуи дошт?


Охи.р, Шумо фикр накардед, ки барои паррондан вэ куш-
тапи кй силох шрифта, ба Хонаи радио рафтаанд?! Барои пар-
рондану куштани бародарону хохарони худ, резондани ашкн
модарояу падароп, хохарону бародарони оііхо?!


Магар дар оииномаи «нерӯҳои демократй» павишта шуда-
аст, ки силоҳ ба даст гирифта, ба корхонаю ндорахои давла-
тй ва чамъиятй хучум намоед, ки хуни мардуми бегунохро ре-
зондаву сохиби манеаб гардед?! Мухтарам Човид Муқим ва


ІИ
«церӯҲ°и демократ»»! Барой сазовори мансаб гардидан пеш
аз хама аклу заковат, хираду меҳнати ҳалол ва сазовори бэ-
варии мардум гардидан лозим аст. Мон а иди Мирбобои Мнр-
раҳим, Давлати Исмон, Аслиддин Соҳибназаров, Давлат Ху-
доназаров ва ғайра хуни мардумро резонда, мансаб гириф-
Тан номардист ва нобахшлданйИ


Афсӯс кн дар аввал мардум нафаҳмид, суханҳои «нерӯ-
хои демократй» яке будаву амали ишон дигар, ки дигар!


Чаро Шумо дар маколаатон имондорона намегӯед, ки аз-
тири силоҳи «нерӯҳои демократй» мошини зиреҳпӯш бо там-
раи «Оллоҳ» чанд нафар чавонмардони бегунок,, ки барои ҳн-
моян давлати конунй, баён намудани акидаи худ, на барон
сохибп мансаб шудан, омада буданд, дар назди Хонаи радио
дои ба хак супориданд? Магар онҳо падару модар, хоҳару ба-
ролар надоштанд? Охир, «нерӯҳои демократй», мазхаби «Вах-
хобия» бо тиру туфанг, мошини знреҳпӯш ба Хонаи радио ома-
да, ба сари онҳо хамла оварданд-ку?!


Чаро Шумо бӯҳтон задел, ки сарбозе аз маГідони «Озодй»
ба чавон.Ѵіарде, ки аз майдони «Шаҳидон» захмин шуда бул,
боз ду-се тири дигар андохт»? Охир Олими Зар обе к ва дигаре
ҳам захмин гардида буданд-ку. Пас, чаро сарбози майдон.и
«Озодй» ба тарафи онҳо тир холй накард? Шумоёпро накуш-
танд? Чаро докапеч карда, ба беморхона фиристоданд?! Суха-
ни рост чй гунох дорад, ки садхо бор дурӯг мегӯеду як бор бз
забои онро мардона намегиред?!


Чаро имрӯз ҳомиёни «нерӯҳои демократй», мазхаби «Вах-
ҳобия», Олими Заробек ва дигар чавонмардоне (аз хешоваи-
дон, фарзандон ва дӯстони онхо узр мехоҳам, илоҳо чояшон
ҷанчат шавад), ки аз майдони «Шахи дол» буданду барои мач-
саб халок гардидамд, «шахидони гулгункафан» номнданду ба
воситаи рӯзнома, Садою симои чумҳурй борҳо номи онҳоро бз
ёд оварда, навозиш карданд, гӯё онхо барои озодии «халк».
баркарор намудани дини мубораки ислом ба мукобили беди-
ну кофирон чангида, чо.н ба ҳак супорнданд. Вале номи ча-
вонмардоне, ки аз майдони «Озодй» буданду барои муҳофиза-
ти давлати конституционй чон ба хақ супориданд «шаҳидони
гулгункафан» паменомапд, номи онҳоро дар саҳифаҳои рӯз-
номахо, Садою Симо ба забои намегиранд ва тахкирашон
хам мекунанд?!


Ҳой, «бародарон»-и хаммазҳабу ҳамкеш ва ҳамхун! Ҳой,
«бародарон»-и «нерӯҳои демократй» ва мазхаби «Ваҳхобня»!!!
Шумо бояд фикр бикунеду хуб дарк намоед, ки мардумро на-
метавонед як умр бифиребед. Мардум аллакай фаҳмида ис-
тодааст, ки киро шахиди гулгункафан номидан мумкин ас г,
киро не. Чормагзҳое ки 15 сол бо он доманашонро пур кзр-


115
да будед, ҳушдо,ратон бидиҳам, ки онҳо пуч баромаданду рех-
та истодаанд...!!


Ба пиндори банда киро шахид хисобидану киро не, ин Дак-
ку хукуки од лох и таоло мебошад, ки фардо рӯзи киёмат маѵ
лум мегардад. Вале аз рӯи гуфтаи Куръонн мачид, хадиеи
ҳазрати Мухаммад мустафо саллаллоҳу алайҳи ва саллам
ашхосе, ки барои баркарор кардани дини мубини ислом, дар
рохи оллохи таъоло мубориза мебараду худро курбон меку-
над, ба мартабаи шахидй хохад расид. Вале имрӯз опхо на-
медонанд барои кадом ислом мубориза мебаранду калом ко-
фирро, киро мекушанд?! Охир, шукри худой каримурраҳим,
ки пас аз хазор сол давлати Тоҷикистон истиклолиятн худро
ба даст оварда, масчидҳо, шумораи намозхонҳо дар давомн ду
соли охир 10—12 маротиба зиёд шуд; Ҳизби наҳзати нсломи
Точикистон ба кайд гирифта шуда, мустакилона амал мена-
мояд; мадрасахо озодона амал карда истодаанд; Козиётн
Ҷумхурӣ муносибати дохилию хориҷии худро бо дигар мамла-
катҳо озодона, чй тавре ки дилаш '.'екашад, хамон тавр бурда
истодааст; омӯзиши дини мубини ислом дар мактабхои мне-
наю олй чорӣ хоҳад гардид; сессиям Шӯрои Олӣ рӯзи иди
«Рамазон» ва «Курбо.н»-ро рӯзи истироҳатӣ ва иди давлагй
эълон кард; барои рӯзи истироҳат эълон кардани рӯзи чумъа
ба кумитаҳои Шӯрои Олӣ супоришҳо дода шуда буд; замин-
хои мадрасаву масчидхо аз андози давлатӣ озод гардид; аз
рӯи кудрату тавоноӣ, касе ки нияти хач рафтан мекард, ягон
мамониат ва ё зиддияте аз тарафи давлат зохир намегарднд,
баръакс давлат қӯмаки худро дареғ намедошт: танхо заводи
нурихои минералки Вахш соли 1991 ба Қозиёти Ҷумҳурии То-
чикистон барои ба хач фиристодани ахли ислом 100 хазор а
зи америконро ба нархи пакчох фоиз арзон дод; касе намоз
мехонад ё рӯза мегирад, ягон тахкире набуд; дар Садою Са-
мо барон ташвиқи дини мубини ислом вакти муайян чудо кар-
да шудааст; аз хонаи як кием кормандони дини ислом соле
то 7—8 нас ба Хонаи Каъба ба хач мерафтанд, вале хукумат
намепурсид, ки хар яке онхо 171 ҳазор сӯмиро аз кучо ёфта-
анд, аз хисобн кадом бечораи дехкону коргар; соли чорй зиё-
да аз 80 фоизи кормандони Шурой Олй бо хамрохнм банда
рӯзадор буданд; рӯзхои иди Рамазону Курбон Ранен Шурой
Олй хаттй ва шифоҳй масчид ба масчид гашта. ахли дини ис-
ломро табрику муборакбод мекард ва ғайраю ғайра Пас,
нмондорона бигӯянд, барои кадом «озодй», аз кадом «иуқсоихо
озод кардани дини ислом», кадом «озодиро ба халк додан»,
нерӯхон демократій ва мазхаби «Ваҳҳобия» танҳо дар майдг-
ни «Шаҳидон» зиёда аз 45 рӯз дар соли равон гирдиҳамой
карданд, мардумро ба чангу хунрезй даъват карданд, силах


Ив
дода, ба муқобили падари худ, бародари худ равон карданд?!
Охир, мо, роҳбарони чумҳурй бо роҳи интихобот, демократия
сари кудрат омада, хамагӣ 3—4 моҳ кор карда будем-ку?!
Цас, чй гунох доштем?! Алҳамдулиллоҳ, ҳамаи мо мусулмон
будем, лукмаи халол доштему бо номи худо кору зиндагӣ ме-
кардем, монанди дигарон худоро барои мансаб нашинохтаем,
аз рӯзи соҳиби акл шудан аз худо тарсидаву ҳақки худу Дак-
ки чомеаро фарку дарк кардем, рӯзе 11—12 соат ба ман-
фнати мардум кор мекардем, решай дуздону қаллобон ва мз~
фияро, ки халқу давлатро хароб мекарданд, мекофтему те-
ша бар решай дузду муттаҳам мезадем, хобгоҳ ба хобгоҳ, бе-
морхона ба беморхона гашта, аз аҳволи мардуми бебизоату
камбагал ва бекасу кӯй хабардо-р мегардидем, барои ҳалли
мушкилоти онхо то имкону кудрат буд, кӯмак мерасондем...


Вале боре ба дини мубини ислом, наузанбиллоҳ, ба Куръо-
ни мачнд, баробархуқукии инсон, демократия заррае хиёкат
карда бошам, хомиёни лини мубини ислом ва «нерӯхои демок-
рата» аз козикалони мусулмонони чумхурӣ хочиакбар Тура-
чонзода ва Шолмони Юсуф cap карда, мардонавор бо далел-
хои шайън бигӯянд, дар кучо, кан ва оиди кадом масъала муд-
рим гаштаам Имондоропа мегӯям, чизе бофтавѵ ёфта наме-
тавонанд. Ин хаѵз лозунгу шиорхо, суханҳои болохонадопе,
ки дар майдони «ІІЪхидоп», «хонахои худо» нотикон мегѵф-
танду якеро шахи д и гулгункафану бихиштй, дигареро кофнму
лѵзахй хукм мекарданд. аз барои худо, танҳо марлѵмфир-бче
беш набуді Наузанбиллох, худи онхо ба хаққу хукуки хѵдо
шарик шуда, гунахкори ин дунёву охират гардидаанд. Муайян
кардани он ки кй бихиштй асту кй дузахй ба ҳакку хукуки
оллох таъоло вобаста аст Магар ин риёкорй пест? Дар сурам
«Араайталлазн» омадааст «Вой бар он намозгузороне, ки дар
намози худ сахлангоганд, омон, ки риё мекунанд...»


Давлатро кашшокѵ марлумро безобита карданд, ба гурус-
нагп оварда истодаанд.


Хамаи ин бозихопо. Обпо лой карда, мохй доштан»-и он-
хоро марлум бис хѵо фахмияа истодааст ва бояд охи мар-
Дум мазхаби «Ваххобня» ва чандин «нерӯхои демократй*-ро
бигирад!!


Хозир кисме аз «"ерухои демокоатй» ба монанди Мирбо-
бои Миррахим, Мухаммадалй Хаитов, Шодмон Юсуф, Огахон
Латифй, Давлат Худоназаров, Амирбеки Атобек, Додочон
Атовуллоев, Салим Аюбзол ва ча«д ашхоси дигар барои со-
Хиби мансабе гардидан худро чонсупори дини мубини ислом
Ҳисобиданду масчид ба маечид аз паси хочй Акбар Тӯрачон-
зода чун мурғони посӯхта метозанд. Хой, мардуми ахли ислом!
Б°ре ба худ биандешед, дар назди К,уръони мачид, дини му-


117
бини ислом онҳо кӣ ҳастанд, чандон сидкан иродаи мустах-
кам ба динл мубини ислом ва Куръани маҷид дораид?! Онҳо
ду-се сол пеш атеист буданд, ба Худованди карим шакку
шубҳа доштанд, навнштачоташонро хонед, ки танҳо дар тав-
сифи Хизби коммунисту танкиди Худо буд.


Мирбобои Мирраҳим ва Шодмони Юсуф дар рисолаи вом-
задии илми фалсафа (атеизм) садхо маротиба бо харфи ка-
лон ііоми Хизби Комунист, асосгузорон ва доҳиёни ақидан
партияи коммунист»— К. Маркс, Ф. Энгельс ва В. И, Ленич-
ро бо таърифу тавсиф сабт намудаанд ва набудани худован-
ди каримро бо фаҳмиши худ исбот кардаанд.


Наузанбиллоҳ!


Охир, Шодмони Юсуф, котиби аввали ташкилоти Хизби ком-
муиисти АФ Ҷумҳурнп Тоҷикистон буд ва шояд даҳҳо касро
барои дини мубини исломро пос доштан чазои хизбй хам до-
дагист...


Вале имрӯз авомфиребанд, ки чавфурӯшй карда, гандум-
намойй мекунанд!! Агарчй, имондорона мегӯям, аксари оиҳо
бинои мусулмонй, пияти ғусл, нияти намозу рӯза, усули диви-
ашонро, наузапбнллоҳ, намедонанд. Охир, самимона гӯем, бо-
ре рӯяшоиро нашуставу ботахорат набудаанд! Агар пойи бо-
таҳорат мебуданд, чунин чоҳили мураккаб намегардиданд.


Ҳамаи Шумо шоҳнди он будед, ки дар пленуми февралей
соли 1990-уми Кумитаи Марказии Хизби Коммунист» Точи-
кистон Отахон Латнфй, ки чонишнни Сарвазирн чумхурн буч.
иброз дошт: «Ман ду чизи муқаддас дорам—билети партии-
виам, ки ба хизби комунист содикам ва модари яккаву ягона-
ам ва ба коми онҳо қасам мехӯрам, ки рост мегӯям!» Вале
мӯҳтарам Отахон Латифй нагуфта буд, ки Худо дорам, ки
дунёро, замину осмонро офаридааст, пайғамбарн охири эамон
Хазрати Муҳаммади Мустафо саллаллоҳу алайҳи ва саллам
дорам, ки рӯзи киёмат дастгири умматонаш мебошад. Ба но-
ми онхо касам нахӯрд, чунки дар курсии мансаб нишаста буд
ва Хизби Коммунист ба ӯ мансабу обрӯ дода буд... Бисер та-
ассуф! Бубинед...


Не кофири мутлак на мусулмонй тамоманд ин тоифаи та-
боҳкор! Албатта, сарнавишти ҳар нафар аз ин чонзодхо киссаи
тӯлоние мехоҳад, вале фурсату ғунчоиши ин рисолаи кӯчак
Хайфу нокифоя, пасонтар сари ин мавзӯъ таърихи гузаштаи
ҳар яке аз нн сиёсатмаобоиу «исломшиносон»-ро варак зада
башараҳои номатлуби онҳоро ба хонандаи арчманд муаррифй
хоҳам кард.


Вале чизеро бояд хотиррасон кард, ки хар ночинсе, ки дар
аиндагй яж ҳизбу ду ҳизбро фурӯхт, мисли он аст, ки нон ме*


118
хӯраду ба хони муборак туф менамояд. Он дӯстоне, ки бо он-
хо зиёда аз 20—30 сол ҳаққи нону намак буд, ба намакдон
туф кард, ҳеч гоҳ ба дини мубини целом фонда нахохад
овард. Чй тавре ки дигаронро фурӯхт, ҳамон тавр дини ислом
ва Шумо, мӯҳтарам ходи Акбар Тӯраҷонзодаро низ хохад фу-
рӯтх!


Онхо барои Шумо ҳеч гоҳ такяву шаҳсутун шуда иамета-
вонанд, чунки замирашон нопоку решай онхо кайҳо пӯсидэ-
аст. худ бехабаранд.


Охир, Шумо хуб медонед, ки онхо дӯстони беғараз нестанд.
Дар мағзу пайванди хар яке ғарази маҳалгароию мансабта-
лошй нихон аст. Вагарна як ҳизб, як чамъиятро намефурӯх-
танду аз паси дигарон намедавиданд. Агар дӯстй аз рӯи ғараз
ба миён биёяд, окибат он дустн хазон хоҳад шуд. Вакто ки
ғараз ичро гардид, дӯстй аз миён меравад, худо накарда ға-
раз ичро нагардад, он дӯстӣ ба душмаин мубаддал мегардад!
Барон мақсади ғаразноки онхо шуда, хуни хазорҳо одамони
бегуноҳ рехт, садҳо ҳазор мардум хонаю чои худро партофтз
гуреза шуданд, мардуми тоҷикро ба маҳалҳо таксим карданд,
қозиёт зарари моддии зиёд дид, вале имондороиа мегӯям, ки
ҳеч гох онхо дилсузи дини мубини ислом ва қозиёти мусул-
монон набуданд ва нахоханд шуд. Худо шоҳид аст, ки имрӯз
так . ба онхо кардед, рѵзе мерасад чун душмана миллат шумо
яккаву танҳо, бе хонаю дар, бе хешу ақрабо, сарсону саргар-
дон хоҳед монд. Мулло Акбар, чаро ки дӯстони ҳақиқӣ ва но-
ну намакро дида натавонистед ва шояд ғурури чавопн имко-
ният надод! Борхо оидн ин масъала ба Шумо гуфта будам,
хохпш намудам, ки ба доди худо шукр карда, ба корн дав-
лату давлатдорй шарик нашавед. Вале ҳайҳот, мақсад хелѳ
тақтошП будаасті!


Охир, агар мехостед, ки номи Ҷумқурин Тоҷикистон исло-
мй ша аду Шумо Раиси Чумҳур, чангу одамкушй чй лозим
буд? Баъд аз се-чор сол бе чангу чидол, рехтани хун чумҳурй
роҳц худашро аник мекард, аз назар дур набуд, ки дар инти-
хобот; ояпда шояд вазифаи Раиси Чумхурй насибатон мегар-
Дид.


Барон ин бояд сабру тоқат мекардеду бо дили соф ба ди-
лу дидаи халк наздику ворид мешудед...


Чуноне ки да,р сӯраи Бақара омадааст: «Е айюҳал лазина
оману тайну биссабри вассалоҳ, иикаллоха маас собирин».
Яъне, «Эй ононе, ки ба худой таьоло имон овардед, панох ба-
ред ба сӯи сабр кардан ва ба некӯкорию салоҳият, худованд
ба сабркунандагон мададгор аст».


Во ин мазмуи Анварй гуфтааст:


119
Сабр куи, эй дил, ки он бедоди хвчрон бигзарад,


Рохаги тан чунки бигзашт, офати чон бигзарад.


Хайр, Шѵморо ба Худоваиду имонатои месупорам. ОминМ


* * *


Боз меоем, ба сари воқеахо. Он рӯз Президент, ноиби у зз
гоҳо камина бо мақсади фахмонидани вазъияти Душанбешахр,
рзфти ичрои фармонхои Президент оиди озод карданн студн-
яи телевизионй аз дасти оппозиция ва қаллу фасли дигар
масъалаҳои гузошташуда чандин маротиба ба ситоди В а зг-
рати корҳои дохилии чумхурият сим зада, коменданти Душан-
бешахр М. Маҳмадчонов ва ёрдамчиённ ӯ А. Қаххоров ва
А. Рачабовро кофтуков кардем. Бо сабабхои номаълум касе-
ро ёфтан намешуд, навбатчии ситоди ВКД полковник Лохуг-
шох Одинаев хамеша ҷавоби якхела медод: «Онҳо дар кори-
дор сӯхбат карда истодаанд, ҳозир ба коридор баромаданд, ба
онхо хабар дода мешавад, онхо хатман ба Шумо сим меза-
нанд», Вассалом...


Кор ба дарачае рэсид, ки Президент Р. Набиев ва аз номи
Президент ноиби ӯ Нарзулло Дӯстов ба ситоди Вазорати кор-
хои дохилй борҳо сим зада, хоҳшп карданд, ки М. Махмаа-
чонов, А. Қаҳхоров ё А. Рачабов ба Президенти чумҳурй
Р. Набиев фавран сим зананд Вале касе аз онҳо худро пази-
фадор нахисобид, ки ба Президенти интихобка.рдаи халк, ба
роҳбари ягонаи давлат сим зананд. Ин вазъиятро дида, Пре-
зидент ва дигар шахсони масъуле, ки дар ҳузураш будані,
дар ғазаб омада, ангушти хайрат газида, «дар таги коса бу-
дани нимкоса»-ро дарк мекарданд. Баъд Нарзулло Дӯстов дао
ғазаб омада, ба телефонҳои «ВЧ>-и Вазири корҳои дохилй,
муовинҳои ӯ сим зад, касе чавоб надод, вазъият хар соат те-
зутунд мегардид. Силас, бори дигар бо фармони Президент ба
ситоди Вазорати корхои дохилй сим зада, супориш дод, хи
рафик М. Маҳмадчоиов, Р. Рачабов ва ё А. Каххоров таъ-
чилан ба назди Президент биёяид. Корманди масъули ситол
супоришро кабул карда гуфт: «Итоат, фавран супориши Шумо
ба онхо расонида мешаваді» Вале ин супсьрнш низ чуп супо-
ришхои пештара бечавоб монд, касе ба назди Президент іп-
омад ва сим хам назад. Студиян Симо озод нашуд, ягон фар-
мони Президент ичро нагарднд, коменданти Душанбешахр
ягон амалиёте ба манфиати мӯътадилин Душанбешахр нз-
кард, оппозиция барон гелевизионро ба мақсади ғаразноки худ
нстифода бурдан шурӯъ кард.


Бисер хам даҳшатовар буд, ки коменданти Душанбешахр
ва муовинони ӯ ба фармони Президент, ноиби ӯ итоат кар-


120
данро раво надида, ба тамоми супоришу фармони онхо на
сим мезаданду на ҳозир мешуданд. Раиси Чумҳур ва дига.рон
дар бораи вазъияти тағйирёбандаи чумҳурй ягон ахбори му-
фассал надоштанд. Ба чунин қонуншикании рӯирост икдом
варзидани онҳо касро ба андешаҳои дур мебурду омили асо-
сий рух додани чунин бенизомиро чустучӯ мекард. Охир, аз
рӯи инсофу Қонуни Асосй Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистоя
сардори давлат хисоб мешавад, дар вақтҳои лозимӣ ӯ сарфар-
мсндехи Кувваҳои Мусаллаҳи чумхурй ва дорандаи рутбаи
генерал-полковники ҳарбӣ мсбошад, тамоми шахрвандони мам-
лакат, алалхусус, ҳарбиён бонд, ки ба Президент итоат ку-
нанд ва фармони ӯро бидупи чуну чаро, китъиян ияро намо-
янд. Вале аз Вазорати кордон дохилй, Сарвазири чумхурй ва
коменданти Душанбешахр ягон садое ба гӯш намерасид, х>
мӯшии ваҳшатзое хукмфармо буд. Охир, конуни харбй хам
талаб мекард, ки ондо ба Сарфармондеҳн Кувваҳои Мусалла-
ҳи чумхурй, ба генерал-полI овники ҳарбӣ итоат намоянд.


Бино бар ин, кас ба фикр фурӯ мерафт, ки оё роҳбарочн
Вазорати кордом до • ілй, Сарвазир, комендант» Душанбешахр,
агар дар дил кудурате надоштанд, бе шакку шубха дар ин соат-
ҳо ! ҳассос, ки хаёти мардуми чумхурй, давлати навзоди то-
чи кон дар зери хавфу хатар аст, дар сари ҳаллу фасли кадом
масъалаҳое бошанд.


Магар дар назди ондо яюн масъалаи душворе ба миён нз-
омндааст, ки барои халлу фасли он маслиҳати Президент, нои-
би ӯ ва ё дигарон лозим бошад?1 Оё мушкил аст ва ё вахт
намеёбанд, ки ондо бо воситаи телефон гуфзугузор намоянду
оиди рпфти иҷрои фармонҳои Президенти чумхурй ба ӯ ax-
бор диҳанд?!


Е ба онҳо таъсири куввае ҳаст, ки намегузорад ба Прези-
дент сим зананду ба назди ӯ биёянд?!


Хулоса, вазъияти ба миён омада аз марказгурезии як идда
кормандони арконн давлат гувоҳӣ медод, ки ин хатари чилдй
буд...


.-lap Вазорати Ко.рхои Дохилй ба чй корҳо маші-ул будапя
сарвазир А. Мирзоев ба касе, ҳатто ба Президент ва ноиби ӯ
маълум набуд, алалхусус, ӯ дар як уток бо дамрохии лиде-
ром н оппозиция Давлат Худоназаров ва Отахон Латнфй нк-
шаста, помаълум буд, кадом масъалаҳоро ва ба фон да и хк
Хал мекард?!...


Чаро ба Президент сим зада, аз худу чунин икдомаш ха-
бар намедод?! Раиси Чумхур борҳо аз ману Нарзулло Дӯстов
хоҳиш мекард, ки дар кучо будани А. Мирзоевро ёбему хо.хиш
намоем, ки ба Р. Набиев сим зананд . Агар ягон масъалаи
барои давлати конунй фоидабахшро дал мекард, чаро бе мае-


121



лиҳати Президент ба ҳаллу фасли он камар бастааст?! Охир,
Қонуни Асосии Чуімхурии Тоҷикистон ба ӯ чуиин ҳуқуқу вь
колатро надода буд-ку?! Давлат холо Раиси Чумҳур, Ранен
Шӯрои Олӣ дошт...


Пас, сабаб чнст?


Чаро ин корҳо бе маслиҳати якдигар оғозу анчом ёфта ис-
тодааст?


Чаро?! Чаро?1


Чунин чароҳои беохир ба хар кас пайдо мешуд, вале хал-
ли онро касе ёфта наметавонист. Бо хамин Президент ва шах-
сони дар ҳузурн ӯ буда аз вазъияти ба мнён омада, аз мун ■
сибати сарвазиру як кисм аъзоёни ҳукумат, коменданту ҷо-
иишинҳои ӯ ягон чизро нафахмида ва ё роҳати яклахзаинаро
авло доштста, тахмин соатхои 24-и шаб ба хонаҳояшои раф-
танд. Дигарон ҳам барои шабро рӯз кардан ба хар кучое пэ-
рокапда шуданд. Ман хамрохи депутатҳои боқимондаи ха.і
қии Точикистон. аз чумла аз вилояти Кӯлоб дар Шӯрои Олй
шабро ба рӯз овардем. Овози тири мошини зиреҳдор, автомат
ва дигар намудн силоҳ то рӯз гоҳо аз тарафи Хонан радио,
лаҳзаи дигар аз тарафи филармония, мухобироти марказию ки-
нотеатр» Ҷомй ва сафоратхонаи Чумҳурии Исломии Ирон ба
гӯш мерасид, ки ба тарафн мардуми майдони «Озодй» пао-
ронда мешуд. Ростӣ, ші Гуна иқдбми ноҷавонмардонаи мухолн-
фин даҳшату ғазаби мардумро ба бор меовард. Шабона чанд
маротиба ба козиёти чумҳурй ва ситоди генерал-майор Б. Р.
Раҳмонов, ки ба тарафн оппозиция гузашта буд, сим зада, хос-
там аз онхо илтичо намоям, ки пеши роҳн силоҳбадастону БТР
(мошини зиреҳпӯш) саворонро бигиранд. Чунки онҳо мала
каи мошини зиреҳпӯшро рондан ва аз он оташфишонӣ кар-
данро худо медонист, ки бидонанд ва шабона бисёр ҷойхоро
вайрону валангор карданду яканд ҷавонмарди бесилоҳро зах-
мин. Вале касеро наёфтам. Роҳбарони майдони «Озодй* вл
мардуми он ин рафторн авбошонаи ашхоси зиреҳпӯшсаворро
дида, дар ғазаб омада, мехостаид, ки бо дасти ҳолй ҳам бо-
шад, ба мардуми майдони «Шахндон», ба он ашхосе, ки аз
мошини зирехдор ба тарафи онҳо тир мепарронданд, хучум
намоянд. Мо мардуми гардиҳамомадагони майдони «Озодн»
ро ба оромӣ даъват мекардем, дили онҳоро тасалло медодем
ки зирехпӯшсаворони номаълум мумкин як гурӯхи авбонпн
бошанду бе иҷозати роҳбарони мухолифин ин кор.ро карда ис
тода бошанд. Пагохй саҳар ҳамаашро муайян менамоем.


Барои он, кн чавонони майдони «Озодй» да.р сари кадру
ғазаб тарафи майдони «Шаҳидон» шабохун назананд ва яген
ҳодисаи ғайричашмдошт ба бор наояд, аз қисоби мардуми
гирдихамомадагони майдони Оэодӣ ҳочй Мулло Хайдар LUa-


122
рифов, Рустам Абдураҳимов, Сайгак Сафаров, Саид Салимов
Бӯрихон Чобиров, Ботур Исҳоқов, Муҳаррама Мирзоалиева,
Абдусалом Курбонов, Курбон Азизов, Шавкат Каҳҳоров в-;
дигарон гурӯҳҳо таъсис намуда, дар кӯчаи ба номн Рӯдакй,
бинои Вазорати хочагин кишлок, ва комичроияи Душанбешахр
по-сбонҳоро гузоштанд. Инчунин ба ёрии онко якчанд кас аз
кормандони Вазорати Корҳои Дохилй ва Кумитаи Амниягн
ДОнллиро сафарбар кардем. Агарчанде ҳамоп шаб аз зарбан
силоҳи мошинҳои зирехдор якчанд кас захмдору халок гар-
дид, вале илоче карда нагуэоштем, ки дар миёни ду майдони
ба хам муқобил ягон задухӯрде рӯй дихад ва хуни ноҳақ бн-
резад. Чунки оппозиция дорой 7 мошини зиреҳлӯш ва силоху
аслиҳаи зиёди чангй буд. Дар майдони «Озодй» наздики як
миллион мардуми бесилоҳ буд. Агар миёни ду майдон заду-
хӯрд cap мешуд, Душанбешахр зери селоби хуни инсоп ме-
монд. Агарчй ба воситан ахбори умум аз тарафи хар кас аки-
дахое хам ба гӯш мерасид, ки псши роҳи мардуми майдони
«Озодй»-ро гирифтан лозим набуд, бигузор майдони «Шаҳн-
дон»-ро пахш мекард. Вале чӯб ду cap дорад. Ба мукобили
мсшинҳои зирехдор, автомату гранатомёт чй гува мардуми
бесилоҳ истодагарй мекард...


То субҳ даххо маротиба барон хабардор гардидан аз вазь-
иятн сиѳсии Душанбешахр ба коменданту ситоди Вазорати
Корҳои Дохилй сим задам, роҳбарони ВКД-ро чустучӯ кар
дам, вале касеро ёфта натавонистам. Суханронии навбатччи
ситод ҳам тағйир ёфт. Акнун хамсша бо як оҳанги дағалу ға-
разнок чавоб медод: «Маҳмадҷонов М., Қаҳҳоров А. ва Ра-
чабов А. дар ситод иестанд, дар куҷо буда-ни онхо ба ман маъ-
лум пест, онхо ба ман доклад намекунанд».


Бубинед, ситоди шахре, ки бо фармони Президента Ҷумху-
рӣ ҳолати фавқулодда ва соати коменданта ҷорӣ шудааст, то
чй дарача -бенизом аст! Аз рӯи имон мегӯям, ки рафтори чу-
нин ашхосро танхо рафтори непокона, гаразиокона чизи дн-
гаре номидан камоли ҷоҳилист!


Ҳамин тариқ, бо якчанд депутатхои халқи чумқурй аз ви-
лояти'Кӯлоб ва Ленинобод шабро бе хобу хӯрок рӯз кардем
ва мунтазири омадани Президент будем.


Агарчй ноинсофона Симон «мардуми» ба халқи чумҳурӣ
муаррнфй кард, ки гӯё он шабу рӯз дар биион Шурой Олй
«майнӯшию ишқварзн» карда будем.


Ҳой гурӯҳи дасисабозу беимон, ҳангоми суханронй аз худо
тарсед. Он шабу рӯз ба дили кй чй ҳам меғунчнд? Аз чор та-
Раф тир чун жолаборон мерехт, чанд чавонмард вахмину ха-
■пок дида буд...


^ аз Кумитаи Амнияти Миллй хабар доданд, ки опп.з-


123
зиция аз ноҳияи Кофа,рниҳон бо қувваи силоқ аз дастя пос-
бонҳои харбй се установкаи ракетй ва ду пушкаи артиллеря-
ро бо тирхояш, бо максади истифода бурдан ба муқобили мар-
думи Тоҷикистон, бародарони мусулмони худ зада шрифта-
аст. Вале оиди ин ҷинояти вазнини давлатй кормандони Вазо-
рати Корхои Дохилй ва ноҳияи Кофарниҳон чизе намедонис-
танду чун пештара гӯё дар хоби гарон буданд... Вой бар холи
он халқе ки чунин1 мухофизатгари бесадоқат дошта бошаді


Ин хабар аз он шаходат медод, ки оппозиция максади гуф-
тушунид кардан бо ҳукумат, Раиси Ҷумҳур надорад, ба та-
баддулоти давлатй, хунрезию бародаркушн котеъона тайёрг
дида истодааст. В ага р-н а тӯпу ракета ба кй ва барон чй ло-
зим буд?


Мутаассифона, ашхосе ҳастаад, ки дар ахбори умум, Са-
дою Сило, кӯчаю паскӯча, донистаю надониста мегуяна, ки:
«гунохи асосии Президенти чумҳурй Р. Набиев дар он аст, ки
назди мардуми майдони «Шаҳидон» набаромад ва суханхои
онҳоро гӯш накард, ба саволҳояшон чавоб надод, талабхоя-
шо'ноо хал накард.


Не, бародарон, имондорона мегӯям, ки Шумо аз асли во-
қеа бехабаред, аз навиштаҷоти рӯзноманигорони дайдую бе-
нмон аз хақикати ҳол чизе нашунидаед, ё зери суханхои Ш
мо ғаразе, наузанбиллох, ниҳон аст, ки ба оташ мехохед рав-
ған пошеду авзои пошхӯрдаи чамъиятро боз хам номѵътадИл-
тар гардонед!


АВВАЛО, борхо аз рохбароии оппозиция хоҳиши дар май-
лони «Шаҳидон» баромад карданро пурсидем. опхо ба мо кі-
фолат надоданд, ки баъди дар майдони «Шахидон> баромп
кардан зиндаго саломат бармегардем ё не? Охир, Шумо нп
хид булед. чй гуна депутатхои Шӯрои Олй, вазиронро гарав-
гон гиоифтаня, чй гуна азобашон доданд . Агарчй аз акса-
р-иятп очхо чунин кафолатро пурсидам, онхо чавоби ғайрика-
ноатбахтп доданд.


ДУТОМ Онхо ба майдони «Шахидон» марлумро на барон
масъалахои ба дарди халки мехнаткаш давобахтанла балки
барон сопир наѵудаии табадяѵлоти давлатй ва сохиби мі :
сабхои калони давлатй гардилан даъват намуда бѵданд. Та-
лабхои онхо камчинии орл, канд, равған ва кашшокии хал--1,
холигии мағозахо, киматии нарх ва ғэйра набуд. балки мо-
нанди ходисахои бахманмохи соли 1990-ум, ки ба арманихои
аз берѵн омада хона допанл. сабабхои сохтато бофтае бѵдѵ
халос, Максади асосиашон табаддулоти давлатй буд ва бо ин


124
мак.сад таи солҳои дароз мусаллаҳ шудаид. Вақти рохбариа*
іион ба ҷойи арзоншавӣ нарху иаво якчанд маротиба боло
рафт, баъзе мавод 80—100 маротиба қимат гардид, мардум
якчанд моқ маош нагирифт, ба мазмуни томаш халк кашшоқу
бенаво гардид, беадолатӣ cap ба фалак кашид, хуни нохак
рсхт. Пае, чаро онхо ба майдон намебароянд, гирдиҳамоӣ таш-
кпл намекунанд, аз ҳолу ахволи халқ хабардор намешаваид,
дардашро намешуиаванд? Агар маромашон мансабу табадду-
лотк давлатӣ намебуд?!


Не, онҳое, ки гирдиҳомоиро ташкил карда буданд, он рузу
имрӯз гуруснаю қашшоқ нестанд! Онҳо тавонистанд аз ҳисоби
холку аз хисоби қ\ макхо доро шаваид.


Бале, ба омҳо вазифаҳон С. Кенчаев, Н. Дӯстов, Н. Хувай-
дуллоев, В. Воҳ) дов, А. Сайфуллоев, Л. Қаюмов ва дигарон
лозим буд. Чун ба мақсад расиданду соҳиби мансаб гарди-
данд, дигар парвои он камбагалону бечораҳолон накарданд..


Бародарро ба бародар чанг андохта, хуни ҳазорҳо марду-
ми мусулмонро резопла, дини мубини исломро хор карда, мил*
лати сарсахти тоҷикро шарманда сохта, боз бешармона мегӯ-
янд, ки «ҳар чй дар 'Тоҷикистон рӯй дод, ин табиисту ризои.
худо. «Дар давраи гузариш Сояд чунин ҳодисаҳо рӯй медод...»!1


Агар Р. Набиев ба наздашон мебаромад, чун пештара хӯ>
рокию либосӣ, арзонии нарху ғайраро талаб намекардаид. Та*
лаб мекарданд, ки Раиси Шӯрои Олӣ С. Қенчасв, нонби пре-
зидент Н. ДӯстоЕ, прокурори Кулли чумҳурй Н. Ҳувайдуллоев
ва якчапд вазирон ҳатмон ба истеъфо раванду ба чоа онҳо
намояндагони «перӯҳои демократій» ва Ҳизби нахзати ислом
ба сари қудрат оянд.


Магар иҷрои чунии талабҳо ба ваколати Президент дохил
мешуд?! Метавонист талаби оиҳоро қонеъ гардонад?!


Не, ҳеч гох!! Снпас, масъала ранги дигар мегцрифт, чавоб
медоданд, ки халлу фасли нн масъала ба ваколати ӯ дохил
иамешавад. Он гох истеъфои худи Рамси Ҷумҳурро талаб
мекарданд. Борхо ба ман дар вакти сӯҳбат «мӯҳтарам» А Со*
ҳибназаров, шодмони Юсуф ва дигар сарвароди оппозиция
гуфта буданд: «Шумо зиёда аз 3—4 моҳ роҳбарӣ карда намс-
тавонсд. Ба монанди Президенти Ҷумҳурии Гурчнстон Гамса-
хурдиа бадарға мешавел, бадбахтии Тпфлис дар Душанбе
такрор мешавад!» Борҳо аз ишон пурсон шуда будам, чӣ бо-
яд кард, ки бадбахтии ба сари мардуми Гурҷпстон омада дар
Тоҷнкистон такро^р наёбад?! Ҳамеша бо заҳрханда мегуф-
танд: «баъд мефахмед...»


Агар нақшаҳои пешакӣ намедоштанд, нняти нопоки хеш-
Ро б:хри сарнагун сохтани ҳукумати конунӣ дар дил намепар-
ВаРи анд, оё чунин пешгӯнхо намуда, баъди чанде онро ама-


125
лӣ месохтанд? Ҳар як намояндаи оппозиция борҳо дар сахи-
фаҳои ҳафтавори «Адолат», «Чароғи рӯз», «Ҷавонони Тоҷи-
кистон», «Дунё», «Сухан» аз ин нақшаю ниятҳои манфуру нэ-
поки хеш ҳарф зада буданду аз гуфтан шопр бехабар:


Чу бинй тирабахтеро сияҳруз,


Шабашро ҳамчу курс» маҳ барафрӯэ.


Онҳо нақшаҳои ваҳшатафзо доштанду вале мо фориғболо-
на а мал карда, ба ниятхои нonоку таҳтонии union аҳамияти
зарурй надода, ба гуфтаҳои онхо бовар накарда. аз паи ба-
ланд бардоштаии иктисодиёту некуахволии мардуми чум.ҷурй
будем. Чӣ тавре ки мегӯянд:


А1о лар чП хаёлему Фалак дар чй хаёл.


Мо аз пай» корему фалак вайронкор.


Онхо максади вайронкорӣ доштаанду мо баҳри бунёдкорй
бо дузду каллобон, фқребгарону хакки мардумхӯрхо ва ма-
фияи охилию хоричӣ даст ба гирсбон мешудсм.


СГЮМ. Барои ташкили гирдиҳамойн дар майдони «Шп-
хидон» тар давоми зкёда аз 45 рӯз, шахсони ялоҳида барон
амалӣ гардидани мақсадҳои нопоки худ маблати аиёде ба
харч доданд ва мебоист ба чизе, ба гаразе ноил бпгарданд.
Аз ин сабаб ба онхо баромадхои беманфиати рохбарияти
ҷумхурӣ лозим набуд.


ЧОРУМ. Миёни гирдиҳамомадагоии майдони «Шахидон»
чинояткорону рохзанон ҳам буданд, ки барояшон номӯъталя-
лии чамъият, бесару сомонӣ дар хукумат ловим буд, зеро риз-
қу рӯзиашопро аз ин чо меёфтаид, на аз сухапронии Раиси
Чумҳур ё Раиси Шӯрои Олни чумҳурй дар майдони «Шахи-
дон».


ПАНЧУМ. Давлатхои хорича барои ташкил ва нигох дош
тани гирдихамон дап майдони «Шахидон» сари кудрат омадэ-
ии мазхаби «Ваххобия» мнллиёнҳо доллар сарф кардапд. Тап-
ҳо длтлтхои исломӣ миллиоихо доллари америкой додаанд
(рӯзпомаи «Известия», апрели соли 1993).


Аз ии истифода бурда, бо хости дили худ майдони чиноят-
кориро васеъ намуда, силох дао даст гцрнфта, «давр» рондэ,
молу чизи мардумро ба ғорат бурда ва ҳаиӯз хам молу пули
бедапдимиёи гирдоварй карда истодаанд.


Иддаи зиёди кормаидопи идораи мухофизати хукук, мубо-
ризан зиддн ҷинояткорй, таъхшни амнияти милли бошанд, зз
бесарусомонй, бемасъулиятй, камталабиву беҷуръатии роҳба-


126
ряяти чумҳурй истифода бурда, савганди хешро се талон, кар-
да, кисмашон аз пайи «зивдагии худ шуданд, ба муште аш-
хоси нобакор кӯмак хам расонданд.


Илов а бар ин, агарчӣ ҳар соату дақиқа вазъият тезутупд
мегардиду дар бисер зинахо табаддулоти давлати ошкоро
амалй гардида истода буд, бо сабабҳои нс^аълум ҳи юятку-
нандаи давлати қонунӣ—коргарони Вазорати Корҳои Дохилй
дар лаҳзаҳои ҳалкунанда бо супориши роҳбаронашон бес плох
карда мешуданд. Дар натнца мавкеи оппозиция пуркувваттар
мегардид. Ин чй мазмун дошт?І


Магар ин маънои таслим шудан ба оппозиция набуд?!


Чаро дар чунин шароитп муташанниҷ, ки ҳаёти давлат ва
халки он зери хатар буд ва бӯйн хун ба димоғ мезад, кормач-
доне, ки аз рӯи вазифа савганд ёд карда буданд, ки ҳаққу
ҳуқуки халқи чумхурй ва сохти давлати қонуниро то катран
охнрини хун химоя мекунанд, бе иҷозату розигии Раиси Ҷум-
ҳур силоҳҳаро супурданду бетарафиро интихоб карданд?!


Магар ин хиснат ба давлати конститушюнй ва ба халки
шарифн он набуд?! Магар ин понмол намудани савганд нест?!
Бисер афсӯсу таассуфИ


Магар он роҳбаре, ки чунин фармон додаасту чумҳуриро
ба ин варта ворид сохта, холо дар курсив мансаби давлат
нишастааст, хоини давлату душманн халки худ нест?! Магар
вичдон ӯро азоб намс-диҳад? Яқин аст, чунин палидон имону
виҷдон надоранд!! -Аз чунин инсонхои чоплусу хасакӣ харо-
сидану дурӣ чустан андарзест, «ки аз мурғн бад канда бэх
пару бол».


Давлате, ки дар он интизом нест, хеч гоҳ пойдор нахоҳад
монд. Фикр мекуиа.м, ки таърих гунаҳкороиро муайян меку-
над, вақт лозим... Чупоие ки да,р ҳикмати халк омадааст: «Ха-
киқат сад оол зери хок монад ҳам, боз мисли алмос рӯзе хо*
ҳад дурахшид».


Р. Набиев роҳбарони оппозицияро ба гуфтушунид даъват
намуда, бо онхо соатҳои тӯлонӣ паси cap мекарданд. Дар ҳар
як сӯҳбат намояндаҳои оппозиция даъвоҳои нав ба нав пега-
ниҳод мекардапд, ҳамаи ин танҳо бо максади гузарондапи
вақт буд, то ки ба онҳо барои силоҳ ҷамъ овардан шароит
муҳайё гардад. Разведкаро пухта намуда, баъд сарчамъонаю
Дилпурона ба хучум бигзаранд. Фикрамро нисбати ип накша-
Хои мухолпфнн борҳо ба роҳбарони чумхурӣ, органҳои мухо-
физати хукуку муборизан зидди чинояткорй. таъмини амнии-
ти давлатӣ гуфта будам. Вале бо сабабқои номаълум касе
аҳамият намедод, гӯё гӯшҳо кару дидаҳошон нобино буданд.
Ин мисраъҳо амали оиҳоро собит месохт:


127
Чунон аз по фиканд имрӯзаи он рафтору қомат хам.


Кн фардо барнахезам. балки фардои киёмат хам.


Тахминан соатхои 10-и рӯзи 6 май Президент ба кор омад.
Дар утоки муовини Раиси Шурой Олй Приписнов В. И., кн
он чо Президент карор дошт, хама чамъ омадем. Сарвазир
Акбар Мйрзоев ва чонишинҳояш наомаданд. Аз аъзоёни Пре-
зидиума Шурой Олй низ касе набуд.


Дар назди Президент Н. Дӯстов, Н. Ҳувайдуллоев, Ф. Ниё-
зов ва якчанд депутатҳои Шӯрон Олй хузур доштанд. Вазъия-
ти Душанбешахр ва чумхуриро касе намедонист ва ахбор хам
намедод. Шахсони мутасаддй — коменданти Душанбешахр вз
муовинҳои ӯ то хол аз фаъолияти хеш хабари ночизтарине
нарасонда буданд. Як рӯз пеш Р. Турсунов Раиси КАМ-и чум-
ҳурй таъин гардида буд, ки ҳоло касе ӯро надида буд.


Ба касе маълум набуд, ки аз чй сабаб бошад, дар давомк
се-чор рӯзи охир ба назди Президент ягон вазир ва ягон аъзои
хукумат, мушовиронн давлатии ӯ ба ғайр аз Абдусаттор Чаб-
боров, ки дилаш барон халкаш месӯхту доимо хамрохи мо
дар давутози он буд, ки бахри боздоштани шиддатнок гарди*
дани вазъи чумхурй чорае андешад, дигар касе намеомад, за
вазиъят хабар намедод, ходу ахвол намепурсид, роххои аз ян
вазъияти мушкил рахо ёфтани чумхуриро халлу фасл наме-
ка рд.


Чанде пеш, 30 апрели соли 1992 бо фармони Президент аз
ҳисоби ашхоси сиёсй, олимон ва мутахассисон, сиёсатмадо-
рон Шурой Президентй таъсис ёфта буд. Вале сПрезидент
вакт намеёфт, ки барои маслихат онхоро хам даъват намоядэ.
Чустани ворастагй аз вазъияти рӯйдода, кабул кардани ин ё
он халнома вучуд надошт. Ба миён омадани чунин нобасо-
монихо кабл аз хама ба он шаходат медод, ки хокимият ба*
тамом фалач шудааст. Илова бар ин, на хамаи рохбарони
чумхурй аз як гиребон cap мебароварданду тарафдори мӯъ-
тадил гардидани авзоъи нохинчори чумхурй буданд, кисма-
шон умед ба он тараф хам баста буданд. Мехостанд, ки хиз*
матгори дѵ хоча бошанд ва коре кунанду курсии мулонмро п
даст надиханд. Оре, чунин ночавонмардони беинсофу мурла-
дил теша ба решай давлати конунй заданду ба номӯътадил
гардидани вазъи кишвари азизи точикон мусоидат намуданд
халки бечораро ба чунин рӯз андохтанд.


Раиси Чумхур хуб дарк мекард, ки инони саманди давлат-
ро аз даст дода истодааст Интизом дар зинахон болоии лаз-
лат намондзаст. Аз ин рӯ, аспи бадхӯ савори хешро дар роҳи
нопайдоканорн биёбон паррон-паррон мебурд, ки мебурд!


128
ІП. Майи ІГ.П2. Леш а чучум ба КЛМ.
Ба 'ii . м гчрдихамом.і.мі'пші мир.-іони «Шахидом - ла.чзаі- биніаредѵ казн
ват намоі-л «акто ки ІО-ѵчи октябри соли 1992 чсік-ралн мярдумй корй
Кіісліидлшш ҒозП эі.лон лошт. pai-са ги оппозиция карор кабѵл карл «Дар
fiopan хучѵм намудан па забт карда гирифтани бкнои КАМ вэ ВКД-и
Чум.чурии Точикиггои». Хама бо як ово.» чар мсзананд: «Чтгход, ба ііс-иі
, барон ғалаба. баром ба ласт ги рифта ни хокимияі!»


'


Натнча аз ҳучум ба RAM.
Натича аз хучум ба КАМ.

Пн чапоза барон гуруче намокши шеЧ-й агт, - ваш* барок аайваидонаш му-
_ снбатн aJtni.


I
I 1*1 »


Индіи «па.га року модлроші» чиллат (Л. Худоназаров. Г. Сафпева) ва ли-
га рон ки мардуми аэ сиёсат дурро гучрох сох та. (іа х лйдои.чо ..тьват ма-
му і;і, ба сари миллат бадбахти оварданд
Чопишиіш кизбн демократи Точикистоп А. Сохибназаров хапгомн маслпхат
бо рохбаропи оппозиция Сафар Дбду.зло ва дигаром дар майдопи «Ша-
хидов* оиди роххои ба сари цудрат омадаии оппозиция.
Абдуғаффор ва хочп Лкбар Тӯраҷоизода
рузиомахо


ҳаигоми мутолиаи
V
«а I токи и шоира Гу. і;>ухсор С.афцева Исмои Давлат оромиш мсёбад.











Ршіпі ХизГж ііа\заті: целомм Точпкметон Мухачмалшариф Хнммаізода 'Р
мим.юин «Шахидом» гнрдихамомадагонро 5а чнход даьпаі карда неким-іо- 1
Ранен Хиэби демократ» Точикнетоіі Шодмон Юсуф.
Давлаг Худоназаров — асосгузорп хачаи бадбахтихо дар Чумхурй.
ҚУВВАИ СЕЮМ


Қувваи сеюм бошад, бисёртар муташаккилона, аз рӯи нак*
шае, ки аз паси парда таҳия мегардид, амал мекард. Роҳба-
рони гуногунмақоми дудилаю бадбин, кн бо сабабҳои мухта-
лиф дар давраҳои гузаштаю кунунй аз Раиси Ҷумҳур ран-
чида буданд, ё гумон доштанд, ки Президент аз онҳо ранчи-
дааст, гаразомезона вазифаашонро бо днли нохоҳам нҷро ме-
кардамд. Ба суханҳои гапфурӯшон бовар карда интизори он
буданд, ки имрӯз ё фардо Раиси Ҷумҳур онҳоро аз сари маи-
саб- дур мекунад. Вактро ғанимат дониста, аз вазъияти мута-
шанниҷ айёрона истифода бурда, барон мустаҳкам кардани
мавқеи хешу ҳаммаромони худ дар давуғеҷ буданд. Ҳамчу-
нии иддае кормандони ургонҳои муҳофизати ҳуқуқу муборч-
заи зидди чинояткорӣ, амнияти давлат, ки худ сиёҳкор аа
дузду ғоратгар буданд, ба талаби сахтгиронаи давлатн қо-
нукии кунунӣ тоб оварда наметавонистанд. Иддаи спёҳи кур-
синишин хуб дарк мекарданд, ки гуноҳашон анкдриб аст, кн
фош гардад, бад ин манзур ннкоб аз рӯяшон бардоштаву дар
назди чамъият рӯсиёҳ хоҳанд гардид. Аз ин рӯ, роҳи рахо
ёфтани худро танҳо дар ҳамроҳй ҷустан бо қувваи сеюм дар-
ёфтанд ва барон зафар ёфтанн он хеҷ чиаро дареғ намедош-
танд, ба хама пастиҳо, ночавонмардкҳо дасг мезаданд, кя
заданд.


Кувваи дигаре, ки cap бардошта буду қувваи сеюмро as
дуру наздик дастгирӣ мекард, ин мафияи д ох и л иҷу м ҳур ӣ, яънз
рох,барони як қисм кооперативу корхонаҳои хурд, савдого ас-
соцнацияхои нопоку ҳаромхӯр буд, ки аз ҳисоби мардуми бе*
наво миллионер шуда буданду ҳукумати конунӣ инро аз рӯэ-
ҳои аввал хубу равшан дарк намуда, пой ба болои думи онҳо
гузошта буд...


Онҳо мақсаду мароми рох,барони ҳукумати конунй, аз чум-
ла Шурои Олй ва раёсати онро амиқ дарк карданд, ки им-
рӯз ё фар до оташи ҳақиқат бунёдашонро хоҳад сӯзонд. Аз ип
боис, барои номӯътадил гардидани чамъият, наҷот доданн
худ камар бастанд, зеро номӯътадилии давлат ба онҳо фои-
даи иктисодӣ меовард, баҳри амалй гардондани корҳои но-
покашон рох мекушод ва метавонистанд бо роҳи фиреб мэб-
лағи зиёде ба даст о-варанд. Бо роҳбарони оппозиция забои
як карда, аз хисоби ҷин-ояткорони Душанбешаҳру ҳаммасла-
кони онҳо гу.рӯҳи зархарид таъсис намуданд. Ва ин гурӯҳи
зархаридро барои тарсондану ба воҳима анцохтани мардуми
беяроқи майдони «Озодй*, тарафдоронашон ва барои гузаро-
нидани ҳар гуна амалиёти беадолатона сафарбар менаіму-
данд...


9—1147


129
Оуіхо ба хонаҳои ашхоси камоени Душакбешаҳр рафтл,
молу мулки ононро талаю тороҷ намуда, таҳдкди катл> куш«
тор мекарданд.


Гурӯхи дигари ин сиёҳкорон аз чумлаи онхое буданд, ки
дар даврахои гузаштаю кунунй камбудию норасог.и чиддии
хизматй, ҳпзбй ё ҷинояте содир намуда, гунаҳкор гардидз,
дар наздн давлат, ҳизби Коммунист мупахам ва аз зазифа
конунан сабукдуш шуда буданд. Нмруз вазъияти нсмуътз-
дили сиёсин давлат ба онхо шароит мухайё кард, ки чун са-
ғурон аз хоби гарон хеста, ба майдон оянд ва овоз баланд
бикунанду хукумати конуниро зери тозиёнаи танкид бип1-
ранд. Барой онхо фарқе надошт, киро танкид намоянд, рох-
барони ҳозкра ё каблй ва чун рѵбохи маккор дум:: дарозу
пағмоқи худро гоҳ ба ин тарафу гох ба он тараф алвонҷ до-
да, ба кувван сеюм ҳамроҳ мешуданд. Худро чун чабрдидаи
сохтн тоталнтарй, режнми коммунистй муаррифй намуда, ч-. и
актёрони театр ашки сунъй мерехтанлу сухан ба рнё гуфта,
рохбарони давлатро танкид менамуланд.


Вале боре имондорона намеандешиданд, ки дар гузашта
худи онхо кй буданд?! Чй кори неку бошарафе нисбати халкн
худ кардаанд?1 Оё поксиришту поквкчдон буданд?! Охнр, ху-
ди эшон дар зинахои гуногуни мансаб кор мекарданду рох-
баладн режими тоталитарии Ҳизби коммунистй буданд, мар-
думи бенаворо авомфиребона истисмор мекарданд, ба чаш-
маш хок мепошиданд ва кури худу би ной дигарон буданд.


Намеандешиданд, ки устухон, рагу пайвандашон ба нони
Хизби коммунист чӯшида мустаҳкам шуда, худову пайғам-
барашон билети хизбй буд. Ба чои каллаҳои холню бемағз
билетхои ҳизбиашон кор мекардандчку?! Имрӯз хам дар хо-
яаҳои барҳавои хизби Коммунист бо карру фар зиндагй кар-
да истодаанд. Магар онҳоро худо намезанад? Намакн хиаб
намезанад? Магар онхо ба дигар хизбу ба дигар сохтн дав-
лат содику устувор монда метавонанд?! Харгиз!


Ба акидаи ман, шахсе ки аз як дасторхон нон хурда, баъд
ба он туф кардааст, дустро фурӯхтааст, дар оянда низ дастор-
хонн днгареро пеши мо мезанад, дигаронро мефурӯшад. Онхое,
ки дирӯз худро аъзон содиқи Ҳизби коммунист иом мебур-
данду нмруз боз овоз баланд мекунанд, ки мо демократем ё
нахзати ислом, аз чл'млаи чунин ашхосанд ва шояд ин мисраь-
Хо маҳз ҳастин қаооҳатандешонан онхоро нфода намоянд:


Пеш аз нн rap чомн ншрат доштам, холо чП суд?


Аз фалак даври дигар хохам, ки даврони паи аст.


Нмруз боз ба хотири он камар бастаанд, ки бо даст:: дип-
роп мор дошта, табаддулоти давлатй рӯй диҳад, хуни ҳазор*


)30
хо нас бнрезад, садҳо хазор мардуми чумхурй бе хапаю чой,
аз Ватам беватан гарданд ва илоҷе ёбанду боз сари кудрат
биёянд. Вале онҳо дарк намекарданд, ки бо рафтори ноҷавон*
мардонаи худ, ки сабабгори бадбахтию хунрезиҳо гардида-
анд, дар ин дунёву охират беимону рӯсиёҳ хоҳанд гардид, ки
иншооллоҳ, мегарданд!


Ашхоси дигар, иддае зиёии илхокй, аз чумла як зумра рӯз-
номанигорон, шоирону навқаламон ва олимон буданд, барон
пулу мансаб шуда, имонфурӯшӣ карда.чд, ба хукуматн коиунй
бӯҳтону игво зада, мавқеи худро ба ҳомиёни дини мукадда-
си ислам ва кувваи сеюм наздику мустаҳкам менамуданд за
ба мардуми гумроҳгардида хештанро хомиёни миллат шинзс
менамуданд...


Агарчй худ майзадаю фосик., чинояткору ба миллат но-
даркор буданд, вале барон хизматхои ночавонмардопаашон
соҳибн пулҳои бедарднмиёни дохилию хориҷӣ гарднда, бордо
ба мамлакатҳои хоричй сафар карданд, аз хисоби қознётн
чумхурй барон зиёратн Хонаи Каъба рафта, хочй шуданд.


Охмр, агар пули бедарднмиёни козиёти чумхурй ва хори-
ча наѵебуд, пас чй гуна, аз хисоби кадом сарчашмахо бинёд*
гузор за мудири масъули рӯзномаи «Чароғи рӯз» «хакикат-
чӯй Дадоҷояи Атовулло метавонист, ки дар давоми як сол
хонап С. Улуғзодаро Ьа 2 миллион сӯм бихарад, СОҲИби якчанд-
то автомашинам сабукрав гагдад, илова бар ин, знёда аз 200
хазор сӯм дода, ба хач ба Маккаву Мадина бправад...


Хулоса, дар атрофу чониби гурӯҳи сеюм аксаран шахсонн
сиёҳкору ночавонмард чамъ омада буданд...


Алкисса. ҳар кас аз рӯи фаҳмиши худ вазъиятн рух-
додапо тоқн болои зону гузошта, таҳлил мекарду нигарони
он буд, к и оё Ранен Ҷумҳур чн хулосае мебароварда бошалѵ
ҳаллу фаслн ворастагии гирехи печ дар печг. рӯйдодаро бэ
кадом самтхо медида ва мекушода бошад, ки миллат аз чн
бало бе талафот халос гардад.


Телефанҳои корни Президент қарнб, ки садо намедоданд.
Касе ба ӯ сим намезад, чизе намепурсид ва печшиҳод ҳам
намекард. Президента чумхурй Р. Набиев ва рохбароне, ки
дар хузури ӯ буданд, интизори сим задани сарвазири чумхурй
ва комегданти Душанбешахр, генерал-майор М. Махмадҷо-
НОВ ва муовинони ӯ буданд, вале аз ишон иттилое хам наме-
расид. Охир, онхо бояд дар бораи гуфтушунид бо рохбаро«и
оппозиция ва вазъиятн Душанбешахр, чараҳои андешидаашдн
ахбор .ѵедоданд. Вале касе сим намезад ва чизе намегуфт.


Бо супориши Президент, нонби ӯ Н. Дӯстов ба ситоди Ва-
•орати Корҳои Дохилй бори дигар сим зада, онҳоро кофтукоі



іарданд. Танҳо М. Маҳмадҷоновро ёфта, ба назди Раисн
Ҷумҳур даъват карданд. Ваэъияти майдонхо акнун соат ба
соат не, балки ҳар дақиқа тезутунд мегашту тағйир меёфт.


ҶИҲОД, «ИНҚИЛОБ»


Роҳбарони оппозиция дар назди гирдиҳамомадагон баромад
карда, бо макру афсун мардумро ба чиҳод, инқилоб ва чачг
даъват мекарданд.


Нотикони гқрдиқамоии майдони «Шаҳидон», ки барои по-
ил гардндан ба мақсадҳои нопоку хиёнаткоронаи худ 49 рӯз
бо суханҳои бофтаю сохта ва пур аз бӯҳтон мардуми камса-
воду аз сиёсат дурро гумроҳ сохта, дар дили онҳо тухми
нафрату маҳалгарой коштанд ва дар хақиқат хезумкашони
ҷанги бародаркушй гардиданд. Дар натича даҳхо хазор мар-
думи ҷумҳурй кушта шуда, садҳо ҳазор аз Ватани худ фирор
карданд, ба халку давлат зиёда аз 300 миллиард сӯм зарари
моддӣ расонда шуд.


Аз ҷумла, дар майдони «Шаҳидон» корӣ Муҳаммадчон нз-
ҳор дошт, ки гӯё дар майдони «Озодӣ» шиори «Пест бод динн
и слом!» садо дода бошад. Дар асл ин дурӯғест барои сиёҳ
кардани тарафи мукобил. Ҳама огоханд, ки дар майдонн
«Озодӣ» мусулмонон ҷамъ омадааид ва рӯзе даҳҳо бор аз о§-
ти Қу.ръони мачид қироат мекарданд. Вале ба хотири ман-
фиатҳои шахсию гурӯҳй шуда, корӣ Қиёмиддини Ғозӣ марду-
ми дар майдони «Озодй» чамъшуда ва рохбарони ҷумҳуриро
«номусулмон», «кофир», «ғайритоҷик» меномиду мардуми май-
дони «Шаҳидон»-ро ба «чиҳод», чанг даъват мекард, ки он на
дар чорчӯбаи ахлоқи инсонӣ меғуичаду на исломй.


Нотиқи майдони «Шаҳидон» Саидмахсум ҳангоми сухач-
ронй ба қатл расонидани С. Кенчаев, Н. Ҳувайдуллоеа, А. Сай-
фуллоев ва мардуми майдони «Озодӣ»-ро талаб менамуд. Аэ
ин бандаи саид ва махсум бояд пурсида мешуд, ки барои кл-
дом гуноххояшон ба онҳо хукми катл мефармояд?!


Шаҳрванд Идибек аз ноҳияи Панч изхор менамояд, ки
«Коммунистонро ба дор бояд кашид». Ин гуфтаро Чӯраев зз
нохияи Колхоз-обод тақвият медихад ва мегӯяд: «Депутатҳоро
ба қатл бояд расонд». Чунин гуфтаҳо дар суханрониҳои Саъ-
дулло (ноҳияи Қумсангир), Саидмуҳнддин, эшони Алломаи
регарй, эшо.ни Саидашраф, эшони Салоҳиддин ва чанде дига-
рон садо доданд.


Домулло Аномат бошанд, ҳамаи гирдаҳамомадагони май-
дони «Озодй»-ро «майзада» номиданд, ки ин таҳқири рӯирост
аст. Домуллои мӯҳтарам ақаллан наандешиданд, ки дар май-


132
донп «ОзодП» ба чуз мардон, шумораи занҳо низ кам неставд
ва то ба хол чунин тахкирро ба домани поки модари точик
касе дарбеҳ накарда буд. Магар чунин намуди баёни акида
аз рӯйи дини мубини ислом, оёти Куръони мачид аст?1 Не,
ҳеч гоқ!...


Мардум мӯътакид буданд, кн хочй Акбар Тӯраҷонзода бех-
буди рӯзгори мардуми точик, аз вартаи бӯхрон баровардаяи
Точикистонро мехоханд. Бисер суханронихои он кас аз мин-
бари яҷлосияҳои Шурой Олй ба ин амал даъват мекарданд.
Аммо суханронии козй Акбар Тӯрачонзода 30-юми апрел дар
майдони «Шахидон» касро ба андеша водор месозад. Ӯ изхор
намуд, ки ба давлатҳои мусулмон барқия равон кардааст, кд
бо Точикистон хамкорй накунанд. Ба Поккстон низ баркяя
фиристодааст, ки 500 миллиён дол лари ваъдашударо ба То-
чнкистон надиҳад. Аз ин бармеояд: оне, ки талоши бехбуди
рӯзгори мардум дошту гӯё дар рохи хак карор дорад, барон
мафоди шахсй, мансаб туда, тайёр аст манфиати мардуми
точикро пеши по занад. Чунин изхорот на танхо ба шаъня
шахсияте чун козй Акбар Тӯрачонзода, балки ба хеч фарде,
ки дастовардхои мардуму чумҳуриашро мехохад, намезебад.


Бояд дарк намуд, ки дар ни мубориза ҳеч гурӯхе бурд на-
хохад кард. Вале афтодани мӯе аз сари шаҳрванде фочиая
миллати точик хохад буд.


Ҳатто кор ба чое расид, ки гирдихамоиро Инкилоб, гип-
дихамоии охирин номиданду ба мардум таклифи барон «хиф-
зи миллат» даст ба силох заданро намуданд. Шиорпартоиҳоя
бемазмуну бемантик, аз рӯи хабархои давраи Инқилоби
Хумайнн дар Ирон хонда хар касро ба хулоса мебарад: аки-
даи бегона, ба сарпанохи точикистониёя маскуншуда, дасти
бегона бо зӯрй сиёсатро идора менамояду сӯяш мекашад...


Ва бехуда нагуфтаанд, хар касу дави аспаш. Аспат бод-
пову сиёсатмадори иавбаромад худ бехунар бошад, гумоя аст,
ки ба марра расаду шахди ғолибй чашад. Ғолибй насиби фар-
де мешазад, ки хунари хуби аспдавонй дошта бошад, хатто
хуб пойро ба рикоб мондану пушт ба зин мустахкам бастан,
лачомро сахт капидану камчинро сахт ба рони бодпо задан
суде намебахшад. дунарманд бе зину лачом хам ба максад
мерасад. Имрӯз бошад, майдони аспи ин турфа сиёсатмадо-
рон майдони кШахидон» гашта, бубинед ки чи киёмате ба
бор овардааст:


Оппозиция тавассути дастгохи ғасбнамудааш — оинаи нил-
нун Хар гуна хабархои пур аз бӯхтонро паҳн мекард. Зирех-
пӮшсаворони генерали «мардумй» Б. Рахмонов бо автоматҳо
Дар кӯчаҳои Душанбешахр чун тири аз камон часта аз чк
сайт ба самти дигар «парвоз» мекарданд, аз хар кунчу каноэ


133
тнрпарронӣ ба хукми қоиун даромада, мардумро ба изтироб
овар іа буд. Душанбешахр.ро пурра зери назорати худ гириф-
та буданд.


Корхонаҳои махсус, ки роҳбаронашон ба кувваи сеюм ҳаsi-
pox шуда буданд, онҳоро бо сӯзиигворӣ ва дигар лавозимот
■таъмин мекарданд. Днгар корхонаву муассисаҳо кор намекар-
данд, ягон намуди наклиёти давлатӣ харакат намекард. Диа-
ми нақлиёти автомобилии Душанбешаҳр, вилояти Қӯрғонтеп-
па, ноҳияҳои тобеи чумҳурй ба ғайр аз Ҳисору ІІІахринав,
Ленину Варзоб бо сарварии роқбаронашон дар ихткёри роҳ-
баронн оппозиция буданд.


е • •


Мухолифин паи хам чун гурги гуруснаи вориди қӯтанн
мешон шуда девооиавор хамла мекард, ки би ной Шурой Олй
ва Хонаи радиои чумхуриро бигиранд, ба тарафи Хонаи ра-
дио ва бинои Шурой Олй аз мошини зиреҳпӯшу автоматхо
тир холй мекарданд.


Чуноне ки пеш гуфтем, бино ба ҳабари ҷонишини сзрдорк
идораи мухофизати гражданин чумҳурият полковник С. Ша-
рофнддинов, ӯ ба прокурори Душанбешахр С. Шарофов ха-
бар дод, ки" Ҷӯрабоев Холик Раҳматчопович, соли тавал-
лудаш 10-уми октябри соли I960, аз бригадам таъиноти мах-
сус ва баталъонн алохидан назди Президент дар назди да-
ромадгохи дари бинои концерни «Ғалла» аз чониби шахсн
номаълум бо снайпер аз тарафи бинои сафоратхонаи давлати
нсломни Ирон парронда шуд, ки тир аз сараш задааст. Ӯ дар
чояш чон ба ҳақ супорид.


Баъдн Муродуллоҳи Шерализода ин шаҳиди дуюм буа.
Холик Чӯрабоев корманди иттиходиян «Хучандатлас»-и ви-
лонтн Ленипобод буда, барон баён кардани акидаи худ ба
гирдиҳамоии майдони «Озодй* омада будааст. Ӯ соҳиби ҳам-
сару ду фарзанд буд. Чуннп харакаіи ваҳшиёна ин чавони
бегунохро, ки сад орзуву хаваси зиндагй дар дил дошт, яз
хаёт маҳрум, аз чигарбандонаш чудо сохт, хамаро ба изти-
роб овард.


Худое, чй касофатию нкдоми номатлуб моро ба ин пар-
таи халокатбор овард. Он чй гуна кувван сиёхкоре буд, ки та-
вонист байни як миллати бо хам бародар низоъ хезонад, го
ба муқобили якдигар силох бигиранд ва якдигарро бикушанд.
Нисбати амалиётҳои ноҷаволмардонаи мухолнфин, ки барои
курсии мансаб шуда, хуни мардуми бегунохро рехта истодз-
аст, оиди ин ҳоднсаи аламовар ба Козин мусулмонони чум»
хурӣ ҳоҷӣ Акбар Тӯраҷокзода тавассути телефони хукуматии


134
«205» сим задам. Хостам, ки бори дигар илтичо на моим, пе-
щи рохи резонидани хуни бегунохонро ҳарчй бошад хам, бч


гярад- л


Гӯшаки телефонро чун пештара ба ном «миёнарав» Ота-


хон Латифй гирифта гуфт, ки ҳочн Акбар дар дигар хона банд
аст, масъалаҳои муҳимро ҳал карда истодааст, омада наме-
тавонад. Сипае май ҳодисаи рӯйдодаро ба Отахон Латифй
яакл карда, аз он кас хохиш кардам, ки барои пеши роҳи
чунин амалиётдой хунинро гирифтан кӯмаки шаҳрвандии хеш-
ро расонад ва ҳоҷй Акбар Тӯраҷонзодаро хабардор намояд.
Ба он нерӯҳои «демократй»-и ноннсоф ва мазхаби «Ваххп-
бия»-и хунхор бигӯяд, ки аа ин кори ночавонмардонаву ноасл
даст бикашанд, адлу инсофро рноя бикунанд. Охир, рафтори
онҳо ба халку миллати чумҳурӣ бадбахтй меорад, аз назар
дур нест, ки агар чунин бенизомиҳо идома ёбад, чанги граж-
дане шурӯъ мешавад. Он гох тарру хушк ҳамааш месӯззд,
дар назди таърих онҳо рӯсиёҳ мегарданду миллати тоҷяк
шарманда ва ин мисраъҳоро ёдрас намудам:


Мазан пах, то бурун аз ра* наафтй.


Макан чах. то даруни чах наафтй.


Он кас чум хамеша гуфт: «Хуб шудааст, дида мебароем.


Ин хабарро шунида, рохбарони гиндихамомадагони май-
дон: «Озодй» боз ба шӯру ғавго омада, ба назди Президент
даромада, аз беконуннятшо бехокимиятй шнкоят карданд. Ва
қатъиян талаб намуданд, ки лар хакки рохбарони оппозиция,
ки силоҳ ба даст гирифта, хуни фарзандони бегунохи халкро
резонда истодаапд, чорахои зарурй андешида шавад. В ба
онҳо барон мубориза бурдая ба мѵдобили нзднҳоми майдонн
«Шаҳидон» ва ба хун хун гирифтан ичозат дода шавад. Map-
дум’аз назорати мо баромада истолааст, дигар онхоро боз-
доштан наметавонем, бо изтироб гуфт Рустам Абдурахимон,
йлочн дигареро бояд сфт... «Дар да мин вахт коменданти Ду-
шанбешахр генерал-майор М. Ма.хмадчоноп ба назди Ранги
Ҷумҳур Р. Набнеа даромад, ки соат 10-и саҳар буд. Пас аз
салом;, а лек онҳо аз назди мо ба хонан истирохатнн Раиси
Чу мху р даромаданд, паси онхо Н. Дӯстов низ ворндн он чэ
гашта, ларро пӯшид.


_Мо дар утоки корни Раиси Чумхур нишаста будем, вале
миённ Президенту ноиби ӯ ва М. Махмадчонов сари кадом
масъала сӯҳбати тулоий барпо гардид, ба ман мушаххаези
маълум набуд. Пас аз якчанд дакика дари хоиаи истироҳатй
кушода шуду Н. Дӯстов ма.ро ба он чо даъват кард. Ба наздн
онҳо даромадам, ки дар ҷеҳраашон осори хушй буд. Ба худ
«ндешидам, дар давоми як шабонарӯз М. Махмадчонов кори


138
жуОе ба харя расонидааст, ки боисн хушнудии Раиси Чумҳур
гардида аст.


Сипае, рафик Р. Набиев суям нигариста гуфт: «Ба ман ах-
бор доданд, ки генерал Б. Раҳмонов бо чанд тани мухолифан
мусаллах гардида, ба идораи Мудафиаи Гражданин чумхурй
омада, худашро ҳамчун мушовири дзвлатни президент оид ба
мудофиа ва муҳофизати тартиботи чамъиятй муаррнфн кар-
да, хостааст кормандони милицияе, ки аз вилояти Ленинобод
даъват шудаанд ва дастаи гвардияи миллии Раиси Ҷумҳу-
ри дар он яо бударо бо яроку аслиҳааш гирифта, ба ситоди
оппозиция барад.


Ба ягон чои камодам рафта, бо рафик М. Маҳмадчонов
маслиҳат кунед ва рохдои дастгир карда, назди ман овардачи
генерал Раҳмоновро муайян кунед.


Ман ба аелн масъала бахо надода «хуб шудааст», гуфта
бо ҳамроҳии генерал М. Маҳмадчонов ва боз каси дигаре (\о-
ло дар ёд надорам), аа назди Р. Набиев ва Н. Дӯстов баро-
мада, ба қабулгохи утоқи Президент гузаштем, он ҷо пур лз
одам буд ва барои сӯҳбат намудан шароит муҳайё нашуд.
Сипае, ба хонаи дуюм, ба утоқи либосовезн даромадем, он чо
хам пур аз одамони ношинос. Ошёнаи сеюм баромадем, хам-
чунин серодам буд. Сипае, мо ба маҷлисгоҳи ошёнаи сеюми
Шурой Олй даромадем, акнун сӯҳбатро сари мавзӯи гене-
рал Б. Раҳмонов cap кардем, ки дар хамин вакт аз бригадам
таъиноти махсус ва батальони алоҳидаи назди Президент
Мирзо Самиев ворид гардида, бо забони руей ахтор дод: «Ге-
нерал-майор Махмаджанов, руки вверх! Прошу без сопротив-
лений сдать оружия!» Ин гуна садоро шунида, дар хайрату
изтироб монда, ба Мирзо Самиев, ки ӯро хуб мешкнохтам,
нигариста, чизе гуфта натавонистам. Ба худ андешидам, ки
амалиёти ӯ ҳазломезона нест, хама хун мегиристу вакти хазл
набуд.


Пас фармоне даст.


Фармони кй?


Барои чй? Кадом гуноҳ? Охир, ӯ генерали ҳарбӣ, депутати
халки Точикистои буд, ҳукуку ваколатҳои зиёд дорад... Чй гу-
на ӯро дастгир мекардаанд. Генерал-майор Маҳмадчонов ҳаз-
ломезона гуфт: «Идите, занимайтесь своим делом, не время
шутить». Дар чавоб Самиев бо газаб гуфт: «Я с вами не шу-
чу, все шутки прошли. Вы предались, из-за Вас невиновные
люди погибли, немедленно сдать оружия!» Маҳмадчонов ба
Самиев нигариста гуфт: «Шумо ба даҳонатон нигоҳ карда су-
хан гуед. Дар бораи маро беярок кардан кй ба Шумо фармон
додааст, равед, ба сӯҳбати мо халал нарасонед.,.?!» Ва хост
суханрониашро нисбати рафторҳои хоинонаи Б. Раҳмонов да-


136
вом диҳад. Дар дохили зал дигар одамони шиносу ношинос
хам буданд, ки ин хитобаҳои онҳоро шуниданд.


М. Самиев ларзида, бо ғазаб пистолетро ба тарафи М. Мах-
мадҷонов рост карда гуфт: «Ҳой, генерал Маҳмадчоног? Шу-
мо бо ман бози накунед, Шуморо Президент коменданта Ду-
шанбешахр таъин карда буд, аз мнён як шабонарӯз гузашт,
вале Шумо ягон коре накардед, давлату давлатдориро фурӯх-
тед. Мардуми бегуноҳ аз тарафи намояндагони майдони «Ша-
хидов» кушта шуда истодаанд. Чаро 180 нафар иштирокчиё-
ни чанги Афғокистонро фиреб дода, бо баҳонаи вазъият мӯь-
тадил шудааст, соати 4-и шаб бесилоҳ намуда, ба хонаҳояшон
гуселонидед?! Чаро соати комендантиро дар Душанбешахр
муайян накардед, шахрро набастед?! Агар чунбед, мепарро-
нам!» Ин суханҳои котеъонак М Самиевро шунида, М. Ма\-
мадчонов дарк кард, кн масъала чиддй будааст. Панҷаҳояш-
ро ба хам кулф андохта, ба ман нигаристу ман ба ӯ. Сипае,
ман ба М. Самиев нигариста гуфтам: «Чй, Шумо аз ягон кас
фармон гирифтед?» «Ҳа, шрифтам, бале»,— тахдидомезона
чавоб дод сухани маро бурида. Боз М. Маҳмадчонов ба
М. Самиев мурочиат карда гуфт:


— Шумо гапро ошкоро гӯед. Фармонро аз кй гирифтед?—
Самиев ҷавоб дод:


— Аз Раиси Ҷумҳур мӯҳтарам Р. НабиевП


Суханҳои Самиевро шуннда, генерал Маҳмадҷонов бори
дигар такрор карда гуфт: «Ин фармонро Ранси Ҷумҳур Р. На-
бнев додааст*? Самиев: «Ҳа, чунин фармонро Раиси Чумҳур
Р. Набиев дод»,— гуфта ба ноиби Раиси Ҷумҳур Н. Дӯстов,
ки дар даромадгоҳи толор пайдо шуда, бо Додситони Кулли
Чумҳурӣ Н. Ҳ. Ҳувайдуллоев истода буд, нигарист. Он кас ба
мо назар афканда, сарашонро чунбонида, гӯё ин суханони Са-
миевро тасдик. кард, ки аз тарафи Раиси Ҷумҳур Р. Набиев
чунин фармон дода шудааст... Ин ҳолатро фахмида, ман шах
шуда, дар ҳайрат монда, аз дил гузарондам, ки чаро Раиси
Ҷумҳур Р. Набиев ва ноиби ӯ Н. Дӯстов если мақсадашонро
аз ман пинҳон дошта, ба,рои ба ҷои беодам бурдани М. Мах-
мадчонов маро чун бозича истифода бурдаанд. Чаро хостанд,
ки миёни ду шахеи босилоху бо хам мухолиф ман бошам?
Чаро ҳакикати холро пинҳон дошта, масъалаи Б. Рахмоновро
ба ман гуфтанд... Вале фармсни Президент барои кадом гу-
ноҳҳояш дастгир карда шудани Маҳмадҷонов барои ман сир-
ре буд номаълум.


М. Маҳмадҷонов ба ман нигариста гуфт: «Шумо медонел,
°арои кадом гуноҳҳоям маро бесилоҳ мекардаанд?!» Ман, ки
ба ҳаяҷону хашм омада будам. китфонамро ба хам кашида
бо газаб гуфтам: «Намедокам. аз Президент пурсед. Мапэ


137
барои он будагист, ки чун коменданта Душанбешахр як шз-
бонарузи бясёр ҳам хассос аз худатон ба Президент ахбор
надодед, Шуморо кофтанд, наёфтанд...»


М. Самиев силоҳи генерал Махмадчоновро шрифта, ӯро аз
дар баровард, Додситони Куллн чумҳурӣ II. Ҳувайдуллоев
ва Н. Дӯстов дар бораи дяьват кардани прокурори ҳарбчи
гарнизоии Душанбешаҳр барои бурдани тафтишоти пешакй
нисбати генерал Маҳмадҷоноз вз муайян кардани хақиқаги
ҳол сӯхбат карда истода буданд. Аз суханҳои онхо зери коса
нимкоса буданро ба хубй дарк кардам. Вале маро он холате,
ки гуноҳн генерал Махмадчоновро аз ман пинхон карда аа
аз ман дастёри хуб сохта буданд, бисёр хавотиру ношод кард.
Худо шохид, ки ин ҳодиса то ба имрӯз пеши ман муаммоест
сарбаета, чунки бемантикона манро дар ҳолати ногувор дар
наздн М. Маҳмадҷонов ва М. Самиев, ки харду мусаллах бу-
данд, гузоштанд. Ва масъалаи дастгир кардани касе ба са-
лоҳияти ман дохил намешуд. Пас, чаро ман шоҳиди чуннн хо-
днса гаштам? Агар онҳо ба муқобилн ҳамдигар ё каси дигар
силох пстифода мебурданд, пас ман дар капом вазъият карор
мегирифтам?!


Хулоса, генерал Махмадчоновро ба кучое бурданд ва про-
курори харбни гарнизони Душанбе расида омад, кори тафтн-
шоти пешакиро нисбати ӯ cap кард.


Тавре, ки баъдтар маълум гардид, генерал М. Махмадҷо-
нов аз тарафн органҳои тафтишотӣ бегунох ҳисобида шудп-
аст.


Дар ии асно як гурӯҳ чавонони майдонн «Озодй» бо шӯру
ғавғо ва каҳру ғазаб собиқ чонишини Рвиси Кумитаи Амния-
ти Давлатн полковник Белоусовро ба назди дари утохи Рам-
си Ҷум.хур, ки дар он чо Н. Ҳувайдуллоев, Н. Дустоп ва чанд
тани дигар истода буданд, кашон-кашон оаарданд.


Ба хозирон арэ карданд: «Белоусов дар сари рули авто-
машинам «Жигули» нишаста бо ду шах-си дигар аз майдонн
«Озодй» гузашта истода, ба миёни гнрднҳамомадагон грана-
та (нор нчи тарканда) партофтанд. ки он таркиду якчанд кас
маҷрӯх гашт. Ин хоини миллатро ба чавобгарни чиноятй ка-
шидан лозим...»


Оиҳоро оромонида, барои аннк намудани хакикати ход
оелоусовро ба толори мачлисгохи Шӯрон Олй, ки дар ошёнзи
сеюм вокеъ аст, бурда бо ӯ сӯхбат кардам, он кас дар холати
мастй буд, ки аз таре аъзои баданаш чун мурғи зери об мон-
да меларзид, забонаш бо ҳаракати зиёд печу тоб мехӯрд, ки
суханҳояшро хам дуруст фахмидан мушкил буд, танҳо такрор
ба такрор мегуфт: «Сафаралй Кенджаевич, поверьте мне, я
не в чем невиноват. Вы же знаете меня. Я же работал за-
местителем Председателя Комитета Государственной Безопас-
ности республики, являюсь полковником КГБ, долгие годы ра-
ботал и жыл в Таджикистане, никак не смог что-то сделать
против своего народа. Нет, я не в чем не виноват, поверьте...!!»,
ӯро ором карда, асли ҳодисаро пурсидам. Дар чавоб Белоу-
сов бо кафи даст ашкони чашмонашро тоза карда, cap боло
карду ба ман нигариста гуфт: «Ман аз кӯчаи Чапаев ба фу-
рудгоҳи шахр рафта истода будам, ногахои аз тарафн кӯчая
Путовский, аз чониби бозори «Баракат» г рухн чавонопи мил-
латашон тоҷик ба роҳи ввтомобилгард баромада, автомашп-
наи маро боздошта дутоашон дар курсив паси сарам нишаста
тахдид карданд, ки машинаро ба тарафи майдонн «Озодй»
ронам. Дар сурати саркашй нак\ ан иорор карданд, ки маро
мекушанд. Ман бесилоҳ будам, биноан ғайри ба гапи онхо
гӯш кардан, дигар илоче надоштам.


Аз афту башараи онхо ростй тарсндам, бисер бадҳайбат
буданду бо худ силоҳ доштанд, дарк кардам, ки ба хар кор
қудрат доранд, чунки солхои дароз дар КАД кор карда, ба
чуннн чавонони ноаҳлу чоҳил боре дучор наомада будам. Аз
чашмони онҳо хун меборид, аз ин ру, ноилоч фармоі ашонро
ичро карда, автомашинаро ба тарафи майдони «Озодй» рон-
дам Вале аз граната (норинчи тарканда) доштани онҳо ха-
бардор набудам. Ҳангоми аз майдон гузаштап онхо аз авто-
машина чизеро ба дохнли майдон, миёни тӯдаи мардуми бея-
рок партофтанд, он таркид, чанд касро мачрӯҳ кард. Доду
фарсде ба тушам расид, дигар чй гузашт, намедонам. Маро
чавонмардони майдони «Озодй» дастгир карданд. Он ашхосг,
ки гранатаро партофтанд, ба кучо ғайб заданд, ба ман чо-
маълум, ба фикрам онхо ҳам аз тарафи мардуми майдонн
«Озодй» дастгир шуданд. Вале часам ба модарам, намедонис-
там, ки онҳо граната доранд ва чуиин кабоҳатро содир мена-
моянд. Дар Точикистон солхои даров хизмат кардам, нону
намаки халқи Тоҷикистонро хӯрдам, аз корманди каторй то
муовини Раиси Кумитаи Бехатарии Давлатии Чумхурй раси-
дам. Дар давоми хизмат ба бисёр яннояткорони давлатй, хон-
нони мнллату давлат вохӯрдам, дар тафтиши парвапдал чн-
ноптии онхо иштирок намудам, гумонбарону айбдоршаванда-
гони зиёдеро нстннток, кардаам. Вале чуннн ашхоси ноинсо-
фу бадкирдорро ва палиду чоҳнли ҳаромзодаро надида будам,
ки дар мнёни мардуми бегуноху беярок, пиру чавон граната
партоянд. Бовар кунед, дар давраи Чанги Бузурги Ватанй аф-
сарону сарбозони Германияи фашистй ҳам хатто даст ба чу-
иин кори пасту ночавонмардона ннсбати мардуми бесилоху
бенаво назада буд.


Не, барон то ин дарача ашхосро ба бародару волидайнн


139
худ душманй каттол намудан мухолифин даву ғеҷи зиёд, кӯ-
шиши ба со камаршикан ба ҳарҷ додаанд. Онқо солҳои зиёд
тайёрй дидаанду «институте» хатм кардаанд, дарсе аз давлаг-
ҳои хориҷа омӯхтаанд. Бнтавонистанд, ки аз фарзанди мӯъ-
мину ыусулмон «фанатики» якраву гарданшах бисозанду душ-
мана қаттоли чашмноднду гӯшношуниди бародари худ, пада-
ру модари худ «тарбия» карда, ба «камол» расонанд.


Вой бар доли мо, кормандони КАД ва ВКД Чумҳурии То-
чикистон, ки ноіни худро ҳалол нахӯрдаем, солдои дароз мао-
ши калон гирифтему бехатарии даалатро таъмин какардем,
асоси давлатро нотавон намудем, халкро фиреб додем, бе-
масъулиятию холабеғамй за хиёнаткорпву дасисабозй карда,
оиди иҷрои вазифаи муқаддасамон сақме нагузошта, ба ре-
шай чунин душманони миллат, ташкилкунандагону таълим-
дидандагони «фанатикҳо» заҳр напошидему ниҳоли душман-
80Йи ин зоғҳон бадмурро барнакандаем.


Қисми кормандони нопоки ургонҳои мудофизати ҳукуқи
инсон, сохти констнтуционин давлат ва зиддн чниояткорию к>
нуншиканй аз бемасъулиятии родбарсдаи давлат истифода бур-
да, баҳрн манфиатҳои шахсӣ, аз ҷумла пурқувват намудачи
тюяҳои маҳалгарой, манфиатчӯй ва дигар ғаразқои нопоку
бадкешонаи хеш, ки онро имрӯз оппозитсня унвон додаанд,
фурӯхта шудаанд...»


Суханҳои собкқ корманди КАМ Ҷумҳурй полковник Бело-
усовро шунида, кас беихтиёр ба фикр фурӯ мераваду ба худ
меандешад: «...Аркони давлати тоҷикон кайҳо пӯсида, фарсудз
шуда будаасту сад афсӯс, ки мо бехабар будаем...»


Рӯзп нахусти корам дар вазифаи Ранен Кумитаи Амнияти
миллии ҷумҳурӣ аввало ба муовини аввали раиси КАіЧ пол-
ковник Алиҷон Солибоев дамсӯҳбат гардида, чавоби чачд
суолро аз ӯ пурсиданй шудам:


— Вазъияти амнияти чумҳурй дар кадом зинаҳо қарор до-
рад? Оё ягой хабаре нисбати задани теша ба решай сохти
давлати конститудионй вуҷуд надорад? Нақшаҳои асосии оп-
позитсияи имрӯзаи Чумҳурӣ (қозиёт, Ҳизби наҳзати ислом,
Ҳизби демократ, ҳаракатҳои мардумии «Растохез», «Лаъли
Бадахшон») дар чист? Бо кадом роҳ онҳо максадн ба сари
ҳокимият омадан доранд? Бо роди риоя карданя қонунҳои де-
мократия, интихобот аз тарафи халқ ё бо истифода бурдапя
силоҳ содир намудани табаддулоти давлатй? Муносибати он-
ҳо ба давлатҳои мусулмони хориҷа, максаду мароми онхо
нисбати давлати тоҷикон, тарзу тариқи кӯмаки онҳо ба козиё-
ти ҷумҳурй, Ҳизби наҳзати нслом, Ҳизби демократ, ҳаракат-
ҳои мардумии «Растохез», «Лаъли Бадахшон»? Гирдиҳамома*


140
дагони майдони «Шаҳидои» чй гуна накша, кувва ва силох
доранд ва чанд саволи дигар...


Ба ин саволҳо А. Солибоев чавоб дода натавонист, тандо
гуфт:


— Ҳоло ҳозир КАМ оидн фикру акидаи Шум о дар ласт
ягон ахборс надорад... Ва дар охири хар як сӯҳбат Алиҷлл
Абдуллоевич гаштаву баргашта исрор карда мегуфт, ки кор-
мандони КАіЧ нисбати вазъияти сиёсии имрӯзаи чумҳурп 6s-
тараф ҳастанд, ва бо ин бисер мехост, ки ман ба гуфтаи у бо-
вар кунам. Вале ман лар ханрат будам, ки чй тавр мешуда-
аст идорае, ки ыувофиқи Конституция!! Ҷумҳурии Точикистэн
ба зиммаи ӯ ҳифзи бехатарии давлат вогузор шудааст ва ин
вазифаи аввалиндарачааш мебошад, нисбати давлату сохги
конституционии ой бетарафиро ншғол менамудааст. Ман пае
Оа Аличон Абдуллоевич ва роҳбарони КАМ котеъона хотнр-
нишон намудам:


— Шумо набояд дар чунин рӯзҳо бетараф бошед ва кор-
мандони Шумо хуқуки бетараф будан надоранд. Дар конуну
оинномаи Кумитаи Амнияти Миллӣ чунин нишондод нест. ДУу-
вофики талаботи қонун вазифаи ҷонии Шумо таъмин наму-
дани бехатарии сохти давлати конституционй мебошад.


Охир, Кумитаи Амнияти Милли, ВКД идораи харбӣ ме-
бошанд, давлат бо максади он, ки а.мнияташ таъмин бошад,
ба Шумо аз ҳиссби халқ маошқои калон меднҳад...


Вале сад афсӯс, баъзе онҳо қарзи виҷдон ва талаботи ус-
тавро ба чо наоварданд! Манфиати давлатро ба манфиатч
шахсии худ иваз карданд. Ин чизро Раиси Ҷумҳур Р. Набиев
дар сесияи XV Шурой Олӣ бори дигар ёдовар шуд:


сШумо медонед, ки дар гузашта Созмони Амният чӣ но-
маъқулиҳое накард, ба чӣ бедодгариҳои сиёсй роҳ надод. Ҳо-
зир доираи амали ин созмон хеле маҳдуд шудааст. Лекин бо
вуҷуди ин кудрат ва имконияти онро сарфи назар кардан
мумкин нест... Шуморо намедонам, вале ман шахсан худам як
чизро намефахмам. Чунки Созмони Амнияти Миллй муасси-
саи ҳарбист ва бояд ба фармону супориши мақомоти олӣ бе-
чуну чаро итоат кунад... Кумитаи Амнияти Миллй дар тарзу
тариқн коргузории ҳозирааш бокй монда наметавонад. Аз аф-
таш хам структура ва ҳам ҳадафу вазифаҳои ин созмонро
бори дигар мавриди баррасй карор доданамон лозим буда-
гист»!


Вокеан, кайҳо чуннн иқдом намудан лозим буд. Охир, ҳар
чизе, ки аз А. Солибоев пурсон шуда будам, рӯзи дигар аз
баландгӯяки майдони «Шаҳидон> садо дода, сипас дар рӯз-
вомаи «Чароғи рӯз» чоп гардид.


Hi
Ҳанӯз ҳамон вак ман дар акидае будам, ки А Солибоев,


О. Пояндагноев ва чапд ашхоси дигар аз ҚАМ ннсбати тад-
дири Ҷумҳурй ва мардуми ои садоқату сампмият надоранд
ва гуфтор ба рафторашон хеҷ рост намеояд. Охир, дар он
рӯзҳо ҳар касу нокас номи маро ба забон гирнфта, ба гуноқи
набуда гунаҳкор намуда, истоъфон маро аз ваэифаи раиси
КАМ-и ҷумҳурй котеъонй талаб мекарданд Боз худи А. Со-
либоев ба ман ахбор медод, ки дар майдони «Шахпдон» ие*
теъфои Шуморо фалон одамон пурсида истодаанд. Бо ин ҳа-
ракат мекард, ки нисбати майдони «Ша\ндон> супориши наз-
батӣ бигираду ба роҳбарони оппозитсия бирасонад...


Бесабаб набуд, ки роҳбаронн оппознтсия чонкоҳониҳои зиё-
де ба харч доданд, то он кн Аличон Солибоевро ба курсин
раиси КАМ-и чумҳурй бинишннонаяд... Чй тавре ки дидем,
таваесути пунин «хизматгорияш» сазовору сохиби унвони гэ-
нерал-майор гардил! Аз тарафи дигар. рӯзе Ҷӯрабек Аминов,
ки ҳоло муовини аввали Раиси КАМ Ҷумҳурй мебошад, ба-
рон ягон вазифаи мувофиқеро ба ӯ муносиб лонистан ба наз-
ди ман омад.


Дар вақти сӯҳбат А. Солнбоев даромад. Пас аз он, ки сӯх-
бат хотима ёфту Чурабек Аминов рафт, А. Солнбоев ба мзн
рӯ оварда гуфт: «Мӯхтарам Сафаралй Кенчаевнч, вазифадо-
рам Шуморо хабардор намоям. Чӯрабек Аминов бисёр ҳам
шахси хавфноку палнд аст ва фнкои нопок дорал, тахси наз-
диктарини кознкалон хочӣ Акбар Тӯраҷонзода, Отахон Латч-
фй, Давлат Худоназаров мебошад. Дар ходисахон феврал
ҳиссагузор буд. Бинобар нн, хохишмандам ӯро ба кор наги-
ред, кн снрри КАМ-ро ба дӯстонаш мефурӯшад». Пас аз чанде
дар ҳайрат монда, ба худ антешидам: — хулоё, чаро ба мағзу
паиванді: бандагонат ба он дарача шайтони лаинро чой кар-
дан, ки онхо бо гуфторѵ рафтори худ шайтонро хам фиреб мг-
диҳанд. Охир, чй гуна ва аз рӯи кадом имон шахс метазонэд
як забону якчанд рӯзу лил дошта бошад. чѵнкн пас аз як
хафта А. Солибоев ба вазифаи чомишини аввали раиси КАМ-и
чумхурй Чӯрабек Аминовро кабул намуд. .


Дар як муддати кӯтоҳи фаъолиятам бо чашми cap дпдам,
ки дар КАМ мардони халолу поквичдон, дилсуз ■ халку мил-
лат зиёданлу вале чуноне кн олатан «биринч бе купмак ні-
мешавад* ашхоси нопоку сняхдил ва фир‘'бгарѵ дасисабози
дурӯп низ ба он рох сф іа будаанд Вакте ки худ шоҳндн фаъ-
олияти чунин ашхос гаштам, дар ин хусус ба Раиси Ҷумхур
ва ноиби ӯ изҳори акида намудам. Мо якчоя аз паи ислохи
кор, решакан кардани подокон будем, вале вахт даст надод ва
накшаҳо ҳубобе рун об монданд.


142
Сипае прокурор)! шаҳри Душанбе рафик Сяломудднн Шя-
рофовро даъват карда, ба он кас супориш дода шуд, ки оиди
ин масъалаи вобаста ба Белоусов тафтишот барад Баъд Са
утони корни худам рафта, еуханҳои Белоусов ва шоҳидони хо-
дисаро ахлил карда, ба осмони софу пур аз ситора назар
афканда, ба фнюр фурӯ рафтам, ки чаро он ду чавонмардн
мӯъмину му суд мон, ки ҳоло аз хазор гул як гулашон нашу-
куфтаасту мумкин, ки барон чамъняту Ватан ва миллату на-
деру модарашон заррае кори шоям накардаанд, ба ин рох,м
пурдахшату нанговар чони худро зерн хатяр монда, нкдом на-
мудяанд?!


Члро ба мукобилн падару модару хохару бародари бегу-
ноху беярокн худ, бо максади куштани онхо сил ох и аз хама
пур. стар —граната (норинҷи тарканда)-ро нстифода бурдакд'^!
Ин гранатаро аз куҷо ефтанд, кадом разиле, кадом душмани
дохилй ва ё хоричне ба онхо додааст?! Магар онхо падару
модар, хохарѵ бародар на п.оштанд?! Магар онхо дар наэдл
муаллим тарбия чагнрифтаанд?! Худое, ин миллати овозадэ-
ру бомаърифат ва точдорро кй ба ин рӯзи сиёҳ расонмд?! Кй
дар як кис.ми ноҳняҳо сабабгори чорй шудани хуни бегуноҳон
гардид? Имрӯз аз чор тараф бӯи хун ба димоғ на нолаи мн-
дарону тифлакон ба гӯш мерасад. Сари миллати точикро <П
ба замни зад.?! Ин хамаро сабабгор кист ?! Мардум умедво-
ри онанд, ки ба чунин ашхос на танҳо дар киёмат, балки нм-
рӯз чазояшон ба кафн дасташон гузошта шавад, ки мардум
шохиди он гарданд.


Охир, хама медонем, дини мубини ислом бо рехтяии хуни
мардум обруго эътпбор пайдо накардааст. Аз ин рӯ, дннро
чун воситае ва ё пардае ба рӯй кашида, хун рехтан кору
рафторест носавоб ва иомардонаі Ин нуктаро хсч гоҳ набояд
аз ёд баровард.


Охир, чаро кн чунин бадбахтй ба сарн халқу миллати бе
ни хам берузию безамини бисёр хурди ман омпдааст. ки як
гурух мансабтало-шони нохалаф бо максади обро лой карда
моҳй гирифтан уро ба бадахшонию каротенпій, кулобию хѵ-
чандй, зарафшонию ҳисорй тақсим карданӣ хастанд. Бародяг
ба бародар, писар ба падар ногапу чангй, хаммилатони мэч
ба низои махалгаройй гирнфтор гардидаанд. Во дареғо, ба
ин миллати таърихдору фархангзойи ман... Кучоед, олимочу
шоиронн фархапгдор! Кучоед он наберзгони асили Абӯабдул-
лохи Рудакиву Шяйхурранс Пбни Сино. Хода Ҳофизу Саъдй
ва дигарон, ки пешн рохн налги бародаркушро бнгиред! Бар-
аке, иддан знёди олнмопу июирон накпш хпбаркашию ласн-
сабозмро сарматки худ карор дода, дар оташи махалгаройй
иафтпошп намуданд...


ИЗ
Висёр хуб мефаҳмам, ки хама дамдамаю васвасае, ки го-
хо аз ахлоқу гоҳо аз ҳ а дней пайғамбар ва гоҳо оёти Китоби
осмонй зумраи «нотикон» баҳс мекунанд, рӯчӯъест мардумфи-
ребоііа, Таҳ андар таҳи «шарҳи» ин оёту хадис ва андарзпо-
маҳои ҷолиб сиррест ниҳонй ва махфй, ки ба бештари ишти-
рокиюни майдонн «Шахидон» низ анику амик ошкор нест.
Дели вокеа дар он аст, ки ин хама хунрезиҳо, бародаркушпхо
танҳо барои соҳиби мансаб гардидану ҳокимиятро зери даст
гирифтани як идда куррахарони шӯрапушту маисабталош буді
Он\о хуб дарк карда буданд, хеҷ гоҳ бо роҳи ҳакиқату адо-
лат, демократия, гузаронидани интихобот наметавонанд, ки
соҳиби ин ва ё он максабе гарданд. Онхо ба дахони халк на-
расида буданд. Аз ин сабаб солхои дароз барои чанги баро-
даркушй тайёрй дида буданд. Чй тавре ки яке аз сарваронн
Ҳизби демократ, профессор Рахими Мусулмониён дар рӯзно-
маи «Тоҷикистон» (№ 21 аз 4.08.1992) худ иқрор шудааст.
«...авалло ба ҳукумат шомил шудани вакилони оппозитспя
амри тасодуф набуд, балки натичаи муборизаҳои доманадору
шадид буд, ки дар баҳои хуни чандин бародарони щаҳиди
мо ҳосил шудааст...»


Эй мардуми бофархангу бохиради тарифу Точлкистоін!
Гуфтаи ин сарвари демократқо, мудири кафедрам адабиётн
муосири Донишгоҳи давлатии Тоҷикистонро таҳлил намуда,
максаду мароми онро бифахмед, ки онҳо аз рӯи нақшаи пс-
шакй кашндашуда амал карда, барои ба ҳукумат шомил гар-
дидани чанд тан ашхоси аз оппозитсия дидаю дочиста бар
зидди хукуматн конунй силох гирифта, хуни чандин ша.хсонн
бегуноҳро резондаа.нд, Бо ташвику тарғиботи чунин олимони
«бофархангу» ноасл ва бадзоту беимон имрӯз сафн шахидои
ба чанд ҳазор расид. Садхо ҳазор мардуми бенавою бегуноҳ
тарки хонаю чой карда, аз зодгоҳи хеш гуреза шуда, ба дигар
давлатхо фирор кардаанд. Ҷумхурии Тоҷикистон ва халкн у
бадбахту бадном шуд, дар арсаи чахон сари мардуми сарба-
ланди точик паст гардид.


Магар ин хама бадбахтию фочиае, ки ба сари миллат омад,
арзиши ба хукумат шомил шудани якчанд вакилони оппозит*
сияро дорад?!


Магар нерӯҳои «демократій», наҳзати ислом бо ин рафтори
худ обрӯи динн мубинн ислом ва демократияро, агар он обрӯй
дар асл мавҷуд бошад нарезонданд?!


Магар афтидани як мӯи инсон, катран ашки модарону
падарон, нолаи тифлакон, доғи хоҳарону бародарон аз сад
мансаб болотар набуд?! Шуморо хуни шоҳидон дар ин дунёву
охират карор намегузорад. Инро бояд ҳеҷ гоҳ аз хотир наба-
роред!..


144
Охир, Шумо худро «демократ, муборизи адолату ҳакиқат*
ва начотбахшандагони дини мубини ислом мехнсобед. Пас,
чаро нагузоштед, ки Конституция;-! нави чумхурй кабул гар-
даду дар моҳи декабри соли равон бо роҳи демократия ин-
тихоботи ҳайати нави вакилонн халк баргузор гардад. Оидч
ии масъала бо талаботи оппозитсия сессияи Шӯрои Олич
чумҳурӣ карори махсус кабул карда, рӯзи ннтихоботро б де-
кабри соли 1992 муайян карда буд. Дар он интихобот ваки-
лони оппозитсия метазонистанд ба дили софу нияти нек, бо
акду заковат ба дили мардум ро\ ёбанду соҳиби мандати де-
лутатй гарданду ба ҳукумат шомил шаванд ё пурра сазовори
роҳбарии Чумхурй бигарданд?! Дар он сурат ба тақдирамои
тан медодему мардонавор хнзмат мекардем.


Мӯқтарам Бӯрй Каримов («Чароғи Руз», № 31 (52) 1992 с.)
бисёр ҳуб гуфтааст:


«Ё ба хотире, кн чанд нафар соҳиби мансаб шавад? Чаро
мардум и оддиро боз фнреб доданд? Ҳама корро, аз чум л а
мансаберэ, ки бо роҳи қонуншиканй ба даст овардед, дертар
бо роҳи интихобот соҳнб шуда.ч мумкин буд, лекин бе хун-
резй!» Акидаи Бӯрй Каримов дар ҳакиқат акндаи аксарняги
кулли шахрвандоки чумҳурист.


Охир, вақто ки духтар ба шазҳар мебарояд, ба тақднраш
тан медиҳаду санги осие ба сараш гардад хам токат меку-
над. Чаро Шумо, мардумони «бофарханг»—Давлат Худона-
заров, Аслиддин Соҳибназаров. Отахон Латнфй, Шодмоня
Юсуф, Акбар Тӯраҷонзода, Муха м м а дш а р и ф Ҳимматзода,
Давлати Исмоя за чанд тан ашхоси дигар вақто кн дар ич-
тихоботя Раиси Чумхур бохтед, ба такдиратон тан надодед,
қонунро рноязу ақидаи халқро эҳтиром накардед?! Бз муқо-
били ҳукумати қонунй тиру туфанг кашидед!


Не, Шумо хуб дарк кардед за дидед, ки халк хело хуб
фақмидааст, ки Шумо чй касонед!!! w


Чу и кн дар назди мардум демокра гтарошҳо эхтнроми бе
ин ҳам набудаву колой обшустаи худро гум карда буданд.
Охир, халқ газҳаршинос аст, мумкин аст яке ё гурӯҳи ода-
монро фнреб кард, вале халкро фиреб додан ҳеҷ гох ба касс
ва ё топфае муяссар нахоҳад гашт. хоса ба васвасаву дабда-
бан чанд нохондамуллои семишкафурӯшу каровул... Тфу бар
ту, эй чархи качрафторІП


Бо чунин фикру хаёл боз баргашта ба утоки Раиси Чум-
*УР ом ада м, ки дар он чо чун ҳамешагй Н. Дӯстоз, Н. Ҳувай-
дуллоев, генерал-майор Ф. Н, Ниёзов аа дигарон нишаста
буданд.


»0—1147 145
Хама мунтазнри он буденд, ки Ранен Чумхур Р. Набиев
ба ягон хулосае мебиёяду ягон фа-рмон кксбати муҳофнзат
кардани сохти давлатн Конституцнонн ва мардуми он бар
алайҲЕ табаддулотгярон медиҳад. Вале Раней Чумхур чун
хнелати хамешагиаш орому бесадо ва бетягйир буд, гӯё ки
дар чумхурй ягон ходисае pt'ft надода бошад, бо захрханда,
н.мову ишора, паррондани чашму абрӯ сарн мясъалаҳое харф
мезад, ки ба мӯътадил гардоннданн авзоъи чумхурй заррае
макфнатбахш набуданд. Аъзосни хукумат, шахсони масъули
давлатн, ки дилу дкдаашон б:: давлатн кс; у ей ва мардуми он
месухт, аз бемасъулиятиго найрангбозии Рапой Чумхур дзету
днлашон хунук шуда, ба ғялабаи оппоз. тспя акнун пурра бэ-
варй хоеил карда, бо хар бахонае аз нг.зли у дур мешуданду
асои худро ба рӯшанй мезадапд, ки задана!


Аммо Раиси Ҷумҳур хуб медонист, ки ду рукни асосии ар-
кони давлат (ВКД, КАМ) пурра аз итоати ӯ вя хукумат ба-
ромада, худро дар сухан бетараф эълон карда дар асл зери
нақораи оппознтсня рақс мекарданд. Рукни сеюм — армиям
миллим чумҳурй бо гунохн рохбаропи хукумат то хол таъсис
наёфта буд. Яъне, давлат бе сутун буду шиндори Раиси Чум-
хур пуффаке беш неі!


Хулоса, боз Раиси Чумхур ягон халномаи чилдй дар ху-
суси мухофизат намудани сохти давлатн копститѵнионй, гя-
рифтани пеши роди табаддулотн давлатн ва рехтани хуни
мардуми бегунох наандешид. Агарчандс мувофиқи Қонуни
Асосии Чумхурии Точнкистон Раиси Чумхур — ин рохбарн яго-
наи Чумхурии Точнкистон хисоб мешуд. Охнр, ӯ сардори дав-
лат буд, хост, ки масъала бо гуфтушуннд хал бигардат. В ори
гаму андуҳи тамоми шахрваидош: Тот . іетон бар души ӯ буд.
бинобар ин халли масъаларо бо рохи гуфгунг/нпд чустх ҷӯ кар-
данаш амзли косавоб буду кушишхон нсФлроронаву занфоня-
аш хастакунанда.


Ҳақикат ин буд, ки роҳбарони Чумхур бе.ѵасъулиятяю холч-
беғамй зохир намуда, талаботи Конуни Асосии Чумхурии То-
чикнетонро нҷро намекарданд. Охнр, инсоф Одахед, ба гайр чз
онҳо дигар касе ягон ҳукуқи гузароннданн им ва ё он амалн-
ётро дар саросари чумхурй надошт, зеро дан чумхурй шакли
идоракунии Президентй чорй гардпда, тамоми хукукхо бар ӯх-
даи Президент ва хукумати Чумхурй хамчун роҳбарони ҳокн-
мияти ичроия ва амрдиханда гузошта шуда буд.


Аз ин вазъияти ба миён омада истифода бурда, оппознтсня,
ки дар ихтиёрашон 7 мошиин зирехдор (бояд изҳор кард, кн
ба чуз 4 мошини зирехдор боз ес-тоі: лиі яр мушовнри давлатин
Президент генерал-майор Б. Раҳмонов аз нлораи ДОСААФ зе-
ри ихтиёри худ шрифта буд), доштакд. Знреҳпӯшсаворон бо
фэрмонн хонни '• іллат Взтая Б. Раҳмонов ба Душанбешаҳр
баромада, гохо ба Хонаи радио, год ба бинои Шӯрои Олй ҳам-
ла карда, гираарроий мекарданд, мардумони бесилох захмй ме-
гардманд, дигар мошинҳои зирехдор бошанд, фурудгоҳи Ду-
шанбеша) роххон Кофарннҳоиу Ҳисор ва Қӯрғонтеппаро
зери назорат гирифта, одам он и ба чашми онхо номақбулро
дастпір карда, ба махбасхонахои оппозитсия меоварданд. Чу-
«ин махбасхонахо карлб дар <ар як гӯшаю капор и шаҳри Ду-
шанбе вучуд дошт.


Кор ба дариҷае расид, ки оппозитсия дар назди диспечер-
ҳои фурхд'гохн ш хг;: Душанбе, вокзал и (қатораҳо) роҳи оҳан
«а автобусҳо вакилонй худро гузоштанд, ки ҳаракати нақлиёти
ҳавоӣ, роҳи оҳан ва автомобнлро дидбониву назорат мекар-
данд.


Ягон самолёт, вертолёт бе ичозати онҳо аз фурӯдгоҳи Ду-
шанбешахр парвоа а екард ва ба фурӯдгоҳ онҳоро қабул на-
мекарданд. Кор ба дарачае рас да буд, ки кормаидони оппо-
зитсня асосан мард; ми ба тарафи вилоятн Ленннобод, Кӯлоб
парвоз мекардаг: ю бармегаштагиро бе ягон асос аз салонҳои
самолёту вертолёт танқо барон он, кн онҳо зодаи вилояти Ле-
ішвобод, Кӯлоб ҳастанд, ё ин ки миллаташон ӯзбек аст, фаро-
варда, бо автома: ба автомашинам зирехпӯшдор шпнонда, рост
ба махбасхонахо — таххонан театри ба номи Абулкосим Л о-
хутй ё ба қозиёг — масчнди Хоҷа Екуби Чархй барои истинтэ-
ку зиндон кардан меоварданд. Дар он но мардуми бегуноҳро
вахшиёна истинток мекарданд, дашномҳои кабеҳ медоданду
мезаданд ва молу у. дкашонро кашида мегирифтанд. Таъкчд
мекарданд, ки аз Душанбешадр кӯчида бираванд. Дар он руз-
ҳои мудхиш та.чхо аз нохияп Конибодом фа кат дар як рӯз з и ft-
да аз 6,5 касро дастгнр карда, дар таҳхонаи театри ба номи
Абдулқосим Лоҳутӣ оварда, хуб истинток карданд, баъд он.\о-
ро зада маъюб кардана Кор ба парачае раснда буд, ки оп-
познтсия дар козпёт органхои маъмурии худро таъсис карда
буд (до л сигов, кум и тан а.мнияти милли, армия, суд, милиса на
ғанра), дар дохнли давлат давлати дигар амал мекард. Мар-
думе, ки ба дасти онхо меафтид, хар чй мехостанд, мекарданд,
из хуни ба гайри ҳак намегаштанд. бе суду тафгишот ба қатл
мерасонданд. Ҳа ма пулмонй», «демократ, т» rap он буд, к и
Хар чн мехостанд, хамон орро мекарданд. Зохнрап, барои як-
кзву ягона худо ва М; хаммад Расули бархак и гёзмпядй і.лхор
намуда, имону биҳишт металабпданд, аз таоафн дигар ба тах-
Киру куштан ва ғорат кардани мардуми бегуноҳ даст езаданд.
Касе, ки гирифтори он таҳхонахон «зоҳидони навбаромад» гар-
ДИда, худаіи медонаду худо... Чуноне ки ШОХИДОН баъдтар накд
намуданд, дар он таҳхомаҳо корҳое дар хаққи фарзанди инсон


147
раво дида мешуд, ки онро ба забои гирифтану рӯи коғаз овар-
дан ҳатто номатлуб аст.


Дар чунин вазъияти бағоят вазнин давлати қонунии точе-
ной, ки онро зиёда аз 111 давлати чаҳон ба расмият шинохта-
8ст ва дар Ташкилоти Давлатҳои Муттаҳида парчами ӯ бар-
дошта шудааст, боиси таассуф аст, ки аз тарафи як муште
ашхоси беимону мансабталаб сарнагун карда шуда истодааст,
Мардуми бегуноҳи азияткаашдаи он маъюбу халок гарднда,
молу мулкашон ба талаву тороч рафта истодааст, уогонхои
мухофизати хукук, сохти давлати, тартиботи чамъиятй ва му-
боризаи зидди чйнояткорӣ давлату халқҳоро химоя намеку-
над, кариб ки дар ягон ҷо опҳоро дида иамешавад. Ба ғайр
аз Раиси Кумитаи дифоъ генерал-майор Ф. Ниёзов дигар касе
аз он генералҳои мугакаббиру бовиқори абулвоҳима дар гир-
лу атрофи Президента чумҳурӣ дида намешуд.


Танҳо Ф. Ниёзов харакат мекард, ба чор тараф медявнду
мехост, ки ба фондам мардум барои гирифтани пеши рохн хун-
резй кореро анҷом диҳад, вале дар итоати ӯ ба ғайр аз шу*
моран хурди кормандсни мудофиаи гражданй дигар куввае
набуд. То хол гурди милли таъснс наёфта буд, агарчй фармо-
ни Раиси Ҷумхур дар хусуси таъсисн гурди милли 22-декабри
соли 1991-ум барои 1050 сарбоз интишор гардида, аз тарафн
ҳукумат маблағи лозима 298603 ҳазор сӯм чудо шуда буд. Ва-
ле бахрн амалй гардидани фармон касе иқдоме ба харч наме-
доду ичроишн онро Раиси Ҷумҳур ва дастгоҳи он аз касе ті-
лаб хам намекард.


Баъд аз ду рӯз, яъне 24-уми декабри соли 1991 генерал-май-
ор Б Раҳмонов бо фармони Раиси Чумхур мушовири давлатй
оиди масъалахои дифоъ, бехатарй, органҳои маъмурии назди
Президента Чумҳурии Тоҷикистон — Кумондони артиши мил-
лии Чумхурии Точикистон таъин гардид.


11 январи соли 1992 тавассути симои ҷумҳурй дидам, ки
дар майдони назди бинои Раиси Чумҳур, гурди миллим Раиси
Ҷумҳур бо сарварни мушовири давлатии І^аиси Ҷумҳур гене-
рал-майор Бахром Рахмонов саф ороста, дар хузури ноиби
Раиси Ҷумхур Н. Дӯстов касам ёд карда истодаанд. Росташ,
хело шод гаштам, вале рӯзҳои мудҳишн моҳи май фахмидам,
кн нн хама сохтакорию мардумфиребй будааст. Дар асл бо-
шад, онқо гурди миллии навтаъсисро аз ҳисоби сарбозони пол-
ки махсуси харбии Вазорати корхои дохилии чумхурй ва ротаи
каровули фахрни дивизиям 201-уми дар шаҳрн Душанбе будан
Русия ташкил дода будаанд. Натича ин шуд, ки он сарбозон
таҳти сарварин генерал-майор Баҳром Раҳмонов бинои Раиси
Чумхурро бо яроку аслиҳааш ба оппозиция 4 май соли 1992-
юм супориданд. Ин ҳақиқати талхро фаҳмида, дар тану таво-
нам мачол намонд за лол гашта, ба андеша фурӯ рафтаѵг
«Парвардигоро, дар ин дунёи букаламуни инсонҳои пастфғ:г
рату ноасли качрафтор чаро ворид гардидам! Охир, наход ии-
сон бад- ин кӯтохандешиву хомхаёлй асоси давлати худашро
барбод диҳад. Магар ин лӯхтакгенерал касамп харбй нахӯр-
даву нисбати вазифаи мукаддасаш бепарвост? Не, ба назарам
ни тавр нест, балки ӯ якбора чонибдори оппозиция нашуда,
каблан ба онҳо ҳаммаром бѵда аст, ки бисёр айёронаву чоп*
лусона амал намуда, Раиси Цумҳуру нонбаш ва билохира мо*
ро низ фирс-б дод!


Барой аз Қаротоғ овардани мошинҳои зирехдор аз забони
Ф. Ниёзол ва !т. Дӯстов фаҳмидам, ки дар он чо 37-то БТР
вучуд доштааст, бо мушкилоти зиёде Ф. Ниёзов аз ҳисоби гвар-
дияи миллии дар назди Президент аз хисоби чавонмардони
майдони «Озодй» таъеисёфта 13 ронандаи БТР ёфта, бо Қаро-
tof гуселонид. Вале Вазорати корҳон Дохилй, Кумитаи Аминя*
ти Милли ва дигар ургонҳои давлатй, ки вазнфадор будачд
сохти давлати конуниро мухофизат намоянд, ба чй кор маш*
гул буданд, касе намедонист ва худи Президент ҳам фнкр ме*
кунам, мадҳуши ҳодисаҳо буд. Дар рохбарияти чумхурй беса*
русомонии гӯшноигунид ҳар дақиқа афзун мегардид, ки ба му*
ташанниҷ шудани вазъиятн чумҳурй тазъйик, меовард.


Роҳбарияти ҷумҳурй барон муттаҳнд кардани қуввахои мав<
чудаи давлатй ҳарякат намекард. Каси муайяну мушаххасе,
ки ин урголҳоро, қувваи онҳоро сарвариву сардорй мекараа
бошад, аниқу амик нашуда буд. Ҳатто мушовири давлаткя
Президент оиди кувваҳои ҳарбӣ ва муҳофизати хукуки инсон
генерал-майор Б. М. Раҳыонов, ки ду рӯз пеш савганди ҳарбл*
ро се талок карда, бо 7 БТР ва зиёда аз 450 автомату дигар
аслихаи чангй ба тарафи оппозиция гузашта, сардорн ситодн
Харбин оппозиция шудааст, ҳанӯз хам аз вазифаи мушовири
давлатй озод нашуда буд.


Рӯзи 4-уми май соли 1992 роҳбарони оппозиция бо рохх^к
номаълум битавонистанд, ки як автомошини КамАЗ-н пур зэ
силоҳу аслиҳаро қангоми аз анбори дивизияи 201-уми гарнн-
зони Душанбешаҳр баромаданаш дастгир намуда, ба майдоли
«Шаҳидон оварданд. Генералҳои мардумй корй Киёмиддич,
кори Муҳаммадӣ бо ҳамроҳии Муҳаммадшариф Ҳимматзода,
Давлати Исмон, Шодмони Юсуф силоҳу аслиҳаро ба гурди
миллии оппозиция таксим намуданд. Яъне, боз зиёда аз 500
нафар аз гурди миллии оппозиция соҳибн силоҳ (автоматн Ка-
лашников) гардид, ки ин вазъиятро боз муташанничтар мегар*
донд.


Соатҳои 8—9 саҳари 6 май соли 1992 қумондони Душанбе*
Иаҳр генерал-майор М.. Маҳмадҷонов бо супориши Президент


149
аз вазифааш сабукдӯш гардонида шуда бошад дам, нале ба
чои ӯ каси дигар таъин нагардид. Душанбешахр дар иі; Еазъия*
ти муддиш бе родбар монд, агарчанде бо супориши Ранен Ҷум-
дур К Набиев лоихаи фармонро Н. Дӯстов пар бораи комен-
данти Душанбешахр таъин намудани сардори умури : ' )>туко-
віі ҷнноятии Вазорати Кордой Дохилии чумдурй по :ып’■:
Р. 3. Зоиров тартиб дода буд. Вале Раиси Чумдур т;н фармонро
имзо накарда, гуфт: «Агар Рахмонкул Зонроазро ко. ендантн
Душанбешадр таъин намоем, А. А. Каддоров ва А. Рачабов
малол шуда, «реакция» мешавад».


Бо дамнн Душанбешадр бе қумондопу ургонхои харбй, бе-
хатарии давлатн, мудофизати тартиботи чамъиятй ва борн-
8аи знддн чинояткорй, бе рохбари ягонаву асосй монд. Ва им
омили асосии сарнагун гардидани давлати конунй ез сод: р
кардани табаддулоти сохти давлатн шуд. Рѵзхои охир, алал-
хусус, 4—5—6 май солк 1992 мақсади оппозитсия бисер хзч
равшану амиқ ва мушаххас буд, ки онхо барои табаілулопі
давлатй кардан тайёрии бисер чиддиву а'—к дидаанд ва амвліі
гардидани он аз амал дур нест. Чунки с .сарнятн кор -андсчі
Вазорати кордой дохилии чумхурй ва Душанбешахр ба куввди
оппозитсия боварй хосил карда, рӯзи 5 майи соли 1992 ҳгм-
фикри онхо шуданд. Аз рӯи приншіпи гӯр сӯзаду дег чӯшад
амал намуда, знёда аз як миллион мардуми бесилохи > айдо*
ни «Озодй»-ро паси cap карда, кормандони милисак cap шах*
рн Душанбе бударо бесилод гардонкданд.


Ба пиндори ман, чунин ба вукӯъ пайвастани вокса аз на-
•ари Робхарияти Чумхурӣ дур набуд, вале якинан чусин ме-
намуд, ки мнёни ӯву мухолифип иртиботи ниҳоние, с пре мав-
чуд буда, танхо барон аз миён бардоштанн «мояи дарди сара-
шон» (ман дар ин ҷо худамро дар назар дорам), ки саддн азим
барои мафияи дохилидарборӣ ва хоричии он гашта, мухнтн фя-
рохи ишонро махдуд сохтанист, ин хама фочиаи хузнангезу ға-
мовареро ба саднан намоишномахо баркаш намудаанд. Барои
нсботи ип пиндор чанд дале.пч боэътнмоде пеш хохаг' е чт:


Рӯзе дар утоки корни ноиби Раиси Чумхур Нарзѵ.'.;о Дӯс-
тов рохбарони майдони «Шадидон», майдони «Озодй*. ог:зя-
Қ.ои муҳофизати хукуку аидди чинояткорй бо максаде, ки тз-
рзфдо ба як хулосаи даркорӣ биёянду майдонҳоро озод наму-
да, мардумро сиҳату саломат ба хонадояшон баргардс : ' чамъ


омада будем. Дар ин гуфтушунид, ки ман пештар киссг : онпо
8икр кардам, Раиси Чумхур Р. Набиев, нопби ӯ Н. Дѵстов,
сарваэири чумхурй Н. Мирзоев ва дигарон низ иштирок если*
танд. Хини сӯдбс' т кознкалон хоҷй Акбар Тӯраҷоизода ба Ра,,‘
си Чумхур Ра.дмон Набиев нигариста гуфт:


150
_ Шумо методи кори коммунистиатонро монед, СафаралЯ
Кенч .'З^о ба мо чанг наандозед, кайҳо боэ мехостед, ки ӯро
яз сарн кудрат дур намоед. Магар рӯзи гузашта, вакте ки бо
Ман чӯҳбат шудед, нагуфта будед, ки «С. Кеиҷаевро сафир
карда, ба ягон кишвар фиристода, аз ӯ халос шудан даркор*.
коз маро таъкид кардед, ки нн сухаіпсоро ба С. Кенҷаев на-
гӯям.


Сухаихои ӯро шунида, Р. Набиев гуфт: «Пас аз ин зарур
медонам, ки бе шодид бо шумо суҳбат надошта бошам». Вале
қозикалон Акбар Турачонзода нн сухани Раиси Ҷумҳурро рад
намуд-!, ҳақиқат доштани андешаи иброз намудаашро пофишо-
рона таъкид мекард.


Ман ҳам шоҳиди ин гуфтугузор гардкдам ва баъд ба фикре
фурӯ ?афта, ба худ андешидам Охир, агар гуфгаи ҳочй Ак-
бар Тӯр ачонзода рост бошад, агар чи ӯ ба ман е каси дигар
бова ӣ надошт, магар лозим буд чунин шӯъбадабозиву най-
ран лро ба кор бурдан?! Агар Президент чашми адолатбнн ме-
дошту воқеан ба мардумашу ҳамкорон аз таҳтн дил чонснпор
мешу'л, оё хуб набуд, кн ба качравиҳо роҳ надода, ошкоро бн-
гӯяд: «бародар, назари мову шумо воҳид нест, бнё ҳар кас ба
роди худ биравад» Вале ӯ аз чумлаи онҳое будааст, ки хам
лаъл ба даст овараду \ам ёрро наранчонад»! Ман ин томфа
одамонро ҳеҷ пазириш надоштам, ҳамеша аз онҳо мегурехтам,
вале іи илоҷ. \аёт маро қамнншииу ҳамхезн онҳо кард.


Да.іели дигар. Вакто ки дар майдони «Шаҳидон» гчрдиҳа-
мойн дома дошт, раиси Ҷумҳур бо сабабҳои номаълум бо ге-
нерал . мардумй Қорй Киём іддкн, Муҳаммадшарнф \нммат-
вода ва дигар сарварони оппозитсия дар танҳойӣ, берун аз ка-
роргодн презндентй дар ҷойҳон пнтихобнамудаи мухолнфнн
якчанд маротиба х.амсӯх,бат тарднд. Аз натнчаи сӯҳбатхояш ба
Президіума Шӯрои Олӣ, Ҳукумати Чумҳурй итталое ҳам на-
дод. Ба иану Нарзулло Дӯстов низ дар ин хусус чнзе нагуфт.
«ино бар оиди кадом масъалаҳо бо онҳо ҳамсӯҳбат гао-
ДИД, ба калом хулоса омаданд, чӣ гуиа тактикаю страте:'
и«т •■‘о карданд, то ҳол ба мо равшан нест Агарчӣ ҳадафн
асосии гирднҳамомадагони майдони «Шаҳидон» дар мадди аз-
Р*Л ИН аз сари қудрат дур сохтани Раиси Шӯрои Олии Чул-
ЛУРч буд (яъне, ман). Аз инрӯ, ҳама маслиҳату машваратҳй
Оо оппознтсия бо-яд, к и лар гирду атрофн нстеъфои Ранен Шӯ-
Р°и ОлГг мегузашт, Раиси Чумҳур аз рӯи Қонун ва адолату
Инсс Р чунин маслиҳатх.оро иинҳонӣ аз ману Президиуми Шӯ-
г* Олв оғоз намекард, ба ҳаллу фаслаш камар намебаст.


Натиҷаи пинҳрпу ошкоро ҳамдасту хамсадо гардиданн Прс-
идент бо мухолифин яқин як ҷиҳати масъаларо ошкор ме-
аРД. Ин ҳам бошад, сабукдӯш намудани Раиси Шӯрон Олӣ


151
аз вазифа, вале итмидон дорам, ки кӯтоҳназариву тарсуй ва
кӯрдиливу намакбаҳаромии ин шабаҳи сиёҳи таърихи халқу
мнллат теша бар решай давлати конунии тояикон мезад, ки
заді


Дарего, нн ҳакнқати талх, ки аз мӯҳтазои далелу аеноди
дар даст дошта зухур мекунад, на танхо камари Ранен Шӯрои
Олиро мешикаст, балки мавчудияти давлати конунй ва билохи-
ра макомоти олй — Раиси Чумҳурро турков мегардид, кн ӯ ба
бадбахтии бехирадона ва кӯрдилӣ онро эҳсос накард.


1-1 н туна далелҳо кам нестанд, ки агар ба шарҳу тафенри
онҳо пардозам, вакти азиз сарф мегардаду торҳои асаб каши-
да, вале чй чора:


Дар ин гетй саросар гар бигардй.


Хирадманде наёбй шодмоиа.


Едовар бояд шуд, ки мувофикк талабоги Конституцияи Чум-
XVрй сарфармсьндехии куаваҳои дохилию ҳарбии чумхурнро
Президент ба зиммаи худ мегирифт. Охнр, ба ӯ сессияи ІІІѵрои
Олй рутбаи генерал полковникро дода буд. Вале бо сабабхои-
номаълум ин вазифаи худро Президент ичро накард, чавобга-
риро ба ӯхдаи худ гирифтан нахост, ягон амали судбахшона
накард. Тарсончакиву ноӯхдабароии рохбарият ба сари халкаш
бадбахтии бисер камаршикану хузноварро ба бор овардІІІ


Сарвазир А. Миірзоев бо ҳамроҳии чонишинҳояш Ҳ. С.
Саидмуродов ва С. X. Хайруллоев дар кучо буд, Президент
памедонист, бо телефон онҳоро ефта наметавонист. Он рӯзҳо
ин суханонро Президент чандин маротиба ёдовар гардида, дар
кучо будани сарвазиру ҷонишинҳои онро мепурсид. Дар ҳақи-
кат вазъият пуршиддат мегардид. Мошинҳои зирехпӯши дар
дасти оппозитсия буда гохо аз тарафи кӯчаи Свериденко, гохо
аз тарафи Хонаи радио ва кинотеатри ба номи Абдураҳмони
Чомй омада, ба тарафи майдони «ОзодГі» — ба тарафи халкя
беяроки дар он чо чамъомада тир холй мекарданду мардум-
ро ба тарсу харос оварда, мнёни онҳо шӯру ғовғо бар меан-
гехтанд.


Президент Р. Набиев ба Кумитаи Амнияти Милли рафт.
Ман бо ҳамроҳии депутаткой Шурой Олй аз вилояти Кӯлоб,
Қ. Мирзоалиев, А. Шарифов, А. Сафаров, X. Шарифов, аз ви-
лояти Қӯргонтеппа Исломиддин Аслонов, Муҳаррама Мирзо-
алиева, Сафаралй Рачабов ва дигарон, генерал майор Ф. Ниё-
зов ва ноиби Президент Н. Дустов дар Шӯрои Олй мондем.
Бинои Шӯрои Олй ва депутаткой дар он чо мондаро бояд,
ки кормандони Вазорати Коркой Дохилй посбонй мекарданд-
Аз чй сабаб буд, ки он шаб ягон корманди Вазорати Корх^й


152
А хнпй дар Шурой Олй намонда буд. Ба ман хабар расид,


• бо фармони роҳбарияти Вазорати Корҳои Дохилй онхоро
КИ би ной Шӯрои Олй гирифта, беярок намудаанд. Ва як мо*
шяни зиреҳпӯши дар ҳавлии Шурой Олй бударо гирифта, ба
оѵи хавлин ВКД чумхурй бурдаанд. Барой муайян кардами
абаб і чунин рафтори хоинона ба вазири корҳои дохилй
м Навчувонов, ҷонишинҳои ӯ А. Рачабов, А. Қаҳҳоров ва
Л Хайруллоев сим задам, вале мутаассифона касеро наёфтам.


Навбатдори ситоди Вазорати корхои дохилй чавоб медод,
ки онхо дар Вазорат ҳастанд, аммо дар кучо, намедонад. Ху*
лоса, як гирдоби бисер хам номаълум буд, ки кас каметаво-
нист дарк намояд дар ҳақомият, дар Вазорати Корхои Дохи-
лй чй ходиса рӯй дода истодаастІМ


Ҳама бало ба сари мардуми беяроки майдони «Озодн»
монда буду халос, дигарон каноранишиннро парчами беному*
сонаи асосии хеш карор дода буданд.


Сипае, Н. Дустов ба Раиси Кумитаи Дифои (оборона) наз*
ди Президент генерал-майор Ф. Ниёзов супориш дод, ки бо
хамроҳии Депутатхои Шӯрои Олии аз вилояти Кӯлоб ва Ле-
нин-обод буда ба Вазорати Корхои Дохилй рафта бифаҳманд,
ки кормандони милиса, ки аз вилояти Кӯлобу Ленинобод чанд
рӯз пеш барои ҳимсяи Душанбешаҳр даъват карда шуда бу*
данд, дар кучоянду машғули кадом коранд.


Генерал-майор Ф. Ниёзов бо ҳамроҳии ҷонишини сардорн
иуҳофизати гражданй полковник С. Шарофиддинов, сардори
ситоди муҳофизати гражданин шахри Душанбе подполковник
Н. Қодиркулов, корманди кумитаи дифоъ А. Ермонов, Сайгак
Сафаров ва Мирзо Салимов ба Вазорати кордой дохилй раф*
танд.


Дар утоки корй Вазири Корхои Дохилй М. Навчувонозро
бо ҳамроҳии Отахон Латифй, Давлат Худоназаров бо муҳо*
физаткунандагонаш, Акбар Мирзоев, М. Маҳмадҷонов, А. Қаҳ*
хоров диданд, ки оиди халли ким-кадом масъала сӯҳбат дош-
танд. М. Навчувонов номаълум барои халли кадом масъала*
Ҳо аз беморхона хеста омада буд. Ба пиндори ман, сӯҳбата*
шон онди ҳарчӣ бештар кӯмак расондан барои амалй гарди-
Дани табаддулоти давлатй аз тарафи як гурӯҳ мансабтало*
шону ҷинояткорон буд. Полковник С. Шарофиддинов ба Ак*
^аР Мирзоев, М. Маҳмадчонов, М. Навчувонов ва А. Қаҳҳо-
DaA М^0ҷиат КаРДа гуфт: «Раиси Чумхур талаб карданд, ки
Рафиқ А. Мирзоев, М. Маҳмадчонов ва А. Қахҳоров ба паз*
У Ҳ°зир шаванду кормандони ОМОН-ро барои мухофизати
С Нт, ЩӮР°И сафарбар намоянд». Вале касе ба гуфтаи
Ро ШаР°ФИддинов аҳамият надод ва талаботи Раиси Ҷумҳур*
НҶР° накард. Ба ақидаи ман, дар Вазорати Корхои Дохи*


153
лй масъала хело пеш ҳалли худро ба фоидаи нухолифин §ф.
та буд, вагарна Отахон Латифй, Давлатн Худоназарро беҳу-
да бо муҳофизатгаронн босилоҳ дар Вазоратя кордой дохилй
чун мехмони азяз кабул намекарданд.


Ба хама, аз чумла, ба рохбарони ВКД чун окна равшан
буд, ки рохбарону нақшакашоии гирдиҳамоиҳои доманадор
ва табаддулоти давлатй онхо буданд. Сипае чи гуна, бо ка-
дом максад душманони асоснн сохти давлатн конституциейи-
ро ичозат додаанд, ки бо мухофизатгаронашон ба утоки ко-
рни Вазири корхои дохилй дароянд?! Ба он вазорате, ки бо
режими ҳарбй кор мекунад, боз дар холате, ки вазъияти фав-
кулодда эълон карда шуда буд. Имондорона бо далелҳои знй-
ди кофн исбот хоҳам кард, ки ин хама аз рӯи нақшақои пе*
шакП амалн гардида буд...


Сипае, Ф. Н. НиёвОВ бо днгарон ба стадиони «Динамо*
рафта, баъд аз чанд муддат кормандоии милисаи вилоятн
Кӯлобро ёфтя, бе иҷозати рохбарони Вазорати корҳои дохи-
лии Чумхурй барон ыухофизати Шурой Ьлй овард. Аз су-
ханҳои генерал-майор Ф. Н. Ниёзов муайян гардид, ки кор-
манлони милисаи аз внлояти Кӯлоб даъват шуда ба ӯ а .os
кардаанд, ки бо фар мои и роҳбарияти Вазорати Корҳои Дохи-
лй гӯё вазъият дар Душанбешаҳр мӯътадил шудааст, ёрии
Шумо лозим нест, гуфта нагузоштаанд, ки онхо аз казармчн
стадиони хДинамо* берун бароянт. Илова бар ин, ба онхо
супорнш додаанд, ки ейлоххояшонро бисупоранд. Вале онхо
оиди ші масъала фармони рохбарони Вазорати Корхои Дохи-
лип Чу.ѵхур про нчро накарда гуфта анд; ки бе ичозати рохба-
рияти инлояти Кӯлоб силоҳҳояшонро намесупоранд. Кормаи-
дони милисаи внлояги Ленинобод бошанд, дар бинои кумнч-
роияи Душанбешахр ва мудофиаи гражданин чумхурй бо
фармоніг рохбарияти Вазорати Корҳон Дохилй бесилох карда
шуда. лар муҳосираи оппозитсия мондаанд. Бори дигар нн да*
лелхон оадяяшаванда б я он шаҳоглт медоданд, ки рохбарони
Вазорагн корхои дохилй ва шуморая знёли кормандоии он
агарчй даг хизмати давлатй конунй буданд, вале ба мукад*
дасин вазпфа, обрѵто эътнбори чандинеолаи милиса туф кар*
да, хатто ба хотирн слпоси пуле, ки давлат аз хазиняи худ
ба онхо маош медоду онхо кар кадом савганд хурда буданд,
губ ба хамааш пушти по заданду халки чумхуриро дар ко*
лати налщм! гузощта. хизмати дигар «хоча*-ро зим ни нэсч-
лн ссаои кун ту на€ шад, сари зулфи дигаре» анчом медо-
данд Ҳима чиз акнуи пурра маълум буд, аксари курсиниши-
нон лнбоси за нона пушнда, чун занхои фохиша худашонр©
бисёр хам «апзон* ба гурӯхи чииояткорон фурӯхтанд, ба мар*
думи чумхурй бадбахтпи зиёде озарданд...


154
ПРОТОКОЛИ СОЗИШ — ГӮРКОВИ ДАВЛАТИ


ҚОНУНЙ


Сипае, ман бо хамрохии Н. Дустов барон 'фаҳмиданн чн-
нагии акидаи охирини Преиздент ба Кумнтаи Амншіти Мил-
лй рифтам. Раиси Кумитаи Амнняти Милли Р. Турсунов Йо
Президент интизорв протоколи созишномае, ки гӯё сарвазир
А,К Мирзоев дар бӯстонсарои Дсвони Вазирон бо рохбаройи
0ППОЗИТСИЯ тартиб додаанд, будапд. Ман ба Нарзулло Дӯе-
тов нигаристаму ӯ ба ман, чунки дар бораи чунвн гуфтушу
нид 'іо иттилое нодоштему ваколатҳои худамонро ба кас<
х,ам иадода будем. Боз бар замми ин, чаро дар гуфтушунид
бо рохбаропи оппозитсия Президента Чумҳуря Р. Пабиев
иштирок накардаает. Хайр, мумкин ба сарвазир А. Мирзосв
чѵнин ваколатро Раиси Ҷумхур бе маслиҳати мо дода бошад.
Йн кори Президент аст, вале мо, кн хамчун шахсони масъули
давлатй будем, дар бораи кисмати моро ба дасти дигарон хал
кардан чй тавр андешида бошад?! Плова бар ин, Шурой Олй
ва Раиси он ба тобеияти Раиси Ҷумҳур дохил намешавад-ку?І
У ба назарам ин чо хам мехост, ки аз руи маколи «ба дасти
касон мор бояд гиркфт» амал намояд. Боз ба хаёл рафтам,
ки чаро дар ин гуфтушунид вакилони майдони «Озодй» иш-
тирок накардаанд. Ин кори кй бошад?...


Хулоса, чунии акидаҳо саропо вучудамро фаро гирифта
буду ба аъсобам панча мезад. Ба мо ҳарфе назада Р. На-
биев бо Р. Турсунов ба утоқи истирохатии Раиси Кумитаи
Амнняти Милли да ром ада иду мо дар утоқи корни Раиси ҚАМ
монд к, чунки моро даъват накарданд, гуё барояшон одами
бетона будем. Аз рафтори онхо хуб дарк кардем, ки масъаляч
моро бе мо кайҳо халлу фасл кардаанд. Замин сахту осмол
баланд буд, хамаро аз тақдиру насиб дониста, такя ба худо
карда нишастему таиҳо хотирпарешони он будем, ки илоче
карда, мардуми майдони «Озодй»-ро сихату саломат ба хонз-
хои худ баргардонем. Тахмннан соатхои 2 шаби 7 май соли
1992-юм протоколи созншн байни Раиси Чумҳур, Девони Бз-
зирон хизбхои сі.ёсй ва созмону чупбишҳои мардуми.іі Чумху-
рии Тс-чикистонро оварданд. Дар ин созиш ва тартиб додана
протокол Раиси Чумҳур, ноиби ӯ ва аз Президиума Шурой
:асе иштирок иакарда буд. Шахсан ман ва И Дустов
Щаъват ҳам нашуда будем. Бадбахтиро бинед, ки кисмати мо-
Е° ба дасти дигарон хал карданнанд. Сарвазири Чумхур:м
°чикистон А. Мирзоев бо муовинони худ: Ҳ. Сандмуродэв,
гі:п а^РУллоев ва аъзои Девони Вазирон И. Давлатов дар он
•Уфтушуниду тартиб додани созишнома иштирок карда бу-


155
Ланд, Агарчанде талаботхои оппозитсия аз табаддулоти дап.
латй хурдтарин фарке надошт, вале бо максади он, ки про-
токоли созиш амалй мегардаду пеши рохи хунрезиро мегирад
ва барон мӯътадил гардидани вазъи ҷумҳурӣ кумак мерасо-
над, ноиби Раиси Ҷумхур Н. Дӯстов ва ман ба он имзо гу-
зоштем.


Аз рӯи қоиун бошад, ҳеч гох сарвазир ҳукуки хал на му.
дани масъалаи иетеъфои Раиси Шӯрои Олй, ноиби Президент
ва додситони Кулли Чумхуриро бо кадом роҳе, ки набошач,
надоштанд! Охир, ин масъала танхо ба ваколати Шурой Олй
ва Раиси он дохил мешавад. Дар он машварат бояд, ки Ран-
си Шурой Олй, Президент ё ноиби Президент даъват карта
мешуд, гуиохашонро ба онхо мегуфтанду фикру акидаи онхо-
ро гуш мекарданд, сипас ба хулосае омада, протоколи созиш-
ро тартиб медоданд.


Хатто пеш аз он ки чинояткорро ба чавобгарии чиноятко-
рй кашанд, ба ӯ айбнома эълон мекунанд ва баёноти ӯро ме-
шунаванд, далелхои пешниходкардаи ӯро месанчанд, баъд ба
як хулосаи даркорй меоянд.


Илова бар ин, протоколи созиш байни Раиси Чумхур, Де-
вони Вазирон, ахзоби сиёсй ва созмону чунбншхои марду-
мии Точикистон буд, на байни Шӯрои Олй ё Президиуми он.


Сипас онхо хуқуқи ба мухокима гузоштани масъалаи ис-
теъфои Раиси Шӯрои Олй ба додситони Кулли Чумхуриро
надоштанд, чунхи ин ду масъала мувофики Конуни Асосин
Чумхурии Точикистон ва регламента корни Шӯрои Олин он
танхо ба ваколати ургони Олии қонунбарории Ҷумҳурии То-
чикистон дохил мешавад. Дигар касе хукуки ба ин кор даст
взданро надорад.


Органи ичроия ва амрдихандаи Чумҳурй мувофики Кон-
ституцияи Чумхурнят ин органи хисоботдиҳанда дар назди
органи олии ҳокимияти давлатй мебошад. Пас, кучост мантик,
ки сарвазири чумҳурй, ки худ дар назди Шурой Олй ҳисоб-
диҳанда асту Шӯрои Олй ӯро ҳамроҳи чонишинҳояш ба ва-
зифа таъин ва аз вазифа озод мекунад, масъалаи ба истеъ-
фо рафтани Раиси Шӯрои Олйро ва Додситони Куллро хал
мекардааст. Ва худро вазифадор намеҳисобанд, ки оиди ии
масъала Раиси Шӯрои Олй ё Президиуми Шӯрои Олиро даъ-
ват намояінд, ё ин ки ба воситаи телефон бо онхо гуфтушу-
нид кунанд!


Мӯвофиқи нуктаи 9 моддаи 99 Конституцией Чумхурнят
Додситон ин органи Шӯрои Олй мебошад. Додситони Куллро
сессиям Шӯрои Олй таъин менамояд. Вино бар ин, ба cap-
вазир ва чонишинҳои ӯ касе ваколати мухокима кардан ва бз
истеъфо равон кардани Додситони Куллро надода буд.


156
Цнчунин бояд хотир.расон кард, ки дар бюллетени оаозди-
и пинҳонии оиди интихоби Президенти Чумҳурии Тоҷикис-
тон Р. Набиев ном ва фамилиям ноиби Президент Нарзулло
Пѵстов нишон дода шуда буд. Бано бар ин, тартиби аз ва-
эифаҳоя ноиби Президент озод кардами Нарзулло Дӯстоз
бояд, ки монанди аз вазифа озод кардани Президент сурат
мегирифт. Чунки то имрӯз дар Қонуни Чумҳурни Тоҷикистэн
дар бораи ҳуқуқу вазифаҳои ноиби Президенти Ҷумҳурии То-
ҷикистон, тартиби бозхонди ӯ ва таъин 6 интихоби ноиб ди-
Гар чизе гуфта нашудааст ва касе ҳуқуқи аз вазифа сабуқдӯш
кардани ӯро надорад. Сипас, ба сарвазир кй ваколат додз
буд, ки масъалаи истеъфои ноиби Президеннро дар Прото-
коли созиш гузорад?...


Чѵнин ранг гирифтани амалиёти сарвазир А. Мирзоев та-
бий буд, чунки барои ба мақсади таҳтонии нобихрадонаи худ
расидан барои онҳо шикастани қонун, гусастани риштаи ҳаё-
ти инсон хурдтарин арзише надошт. Ба пиндору кирдори он-
хо танҳо васеъ намудани ҳукуқу манфиатҳои сирф шахсӣ эа
чавкии мансаби худ чизи дигаре намерунҷид. «Дунё сӯзаду
деги девона ҷӯшад»-ро дастуруламали худ карор доданд. Он-
ҳо фикр накарданд, мумкнл аст имрӯзу фардо ҳам ғурури
мансаб нагузорад, ки андешае бикунанд, вале ҳакикат рӯзв
хоҳад расиду чунин кӯрдилони қонуншикан дар назди чомеа
посухи ин амали нобихрадонаро хохднд додИ


Бояд гуфт, ки ба чунин ранг сурат гирифгани протоколи
созиш, ки дар он оппозитсия ҳарчй хост ғайриқонунй манфи-
атҳои худро таҳмил кунад, ба бадбахтии бузург, аз чониби
раёсати давлати қонунй муқобилияте эҳсос нагардид. Аз ин
лиҳоз, ба пиндори ман, гунохи роҳбарони давлат кам нест, пун-
ки масъала дар бораи вуҷуд доштан ва ё сарнагун кардани
ҳокимияти конунӣ мерафт, онҳо бошанд бемасъулиятонаву ху*
нукназарона муносибат намуда, курбон намудани дигароаро
омили идомаи умри тахту чоҳи хеш пиндоштанд. Бояд бо ис-
рор бигӯям, ки чунин беназокативу кӯтоҳандешин Раиси Ҷум-
Ҳур то ба он ҳад расида, ки дар гуфтушунид иштирок накард,
® хост, ки боз бо дасти дигарон обро лой намуда, моҳӣ дорад.
ламчун Р-аиси Ҷумҳур, ки зиёда аз 58 фоизи мардуми Точи-
кистон бо ҳазор умеде раъйи худро ба ӯ дода буданд, ақидаи
хУДро руйрост пешниҳод накард, дар сари ҳар як банди про-
токоли созиш мубориза набурд, коргарони зердасти худро
Х.ИМОЯ накард, чй тавре кн мегӯяяд: «Шубон рамаро ба гур-
он суцурд>) 50 мақсаде, кн худ сарн қудрат бимонаду хузуру
X ловати шоҳиро бибинад. Оё чунин рафтори зишту ночавои-
аРдона нисбати ашхосе, ки шабро шабу рӯзро рӯз нагуфга


’67
оахрн пешбурду рушди давлат чонсупбрЯ мекунанду ааҳма?
меісашанд, аз рун ннсофу а дол ату одамгармст?


Оё сариавишти давлати конунй, ки саррнштаи ғаму шодд
бурду бохт ва ом аду ноомадхон хешро ба ду дасти адаб б.ъ
роварда, таслими Ранен Чумхур намудаасту чавобгӯи хаки-
кии тамомн ииҳоро роҳбарони ҳукумат бар ӯхда доранд, нмо-
ну виҷдони шаҳрванднаш, пеш аз ҳама дар пеши худ ва
сониян дар назди мардуми азиз ӯро домаигир нест?


Аммо Президент Р. Набиев ва сарвазир А. Мирзоев он
лаҳзаҳо дарк накардавд, ки рафторн сатдиву кӯгоҳандешо-
наю ноҷавонмардонаашон окпбат балои азиме бар сарашзн
мегардад. Ин заҳрест котил, тор ба тори рагу пай ва усту-
хонҳо. Чунон мемакаду хушк мекунад, ки ба будану набуда-
ни шахеняти онҳо зарурат намемонад! Опҳо бо соддагн ва
ё ыуғамбирии соддалавхонаи хеш киштиеро ба дасти ноху-
дое супорндаанд, ки хамдастоиаш ноаён зери онр осӯрох кар-
да, ба ғарк намудан тайёр кардаанд. Бубинед, ҷафопеша-
гиву кӯрдилй ва нодида гирифтани хаводиси рӯзгорро, щ
киштиеро, ки бо амру хоҳиши худ ба гарқ намуданаш мусол-
дат менамоянд, сарнишини он худашонанд. Худое, оё ин раф-
тор ва кирдорн як шахсе, ки сарварии ҷомеаро бар душ ги-
рнфтазсту мехоҳад мардумашро ба соҳилн мурод бирасонаи,
зебанда аст?! Не! Ҳазор дафъа мегӯям, ки не! Пас, ба худ
меаидешам, ба ни тариқ будану чунин бенамакона рафтор на-
мудани Роҳбарият магар азалп буда ва ё фитрн, кн мани
содику самимона боварн доштаи уро ба чоҳи ноаёни кофтаи
сари рох аидохтанист?! Магар ба ин бозингари сиёсй, кн мин
ба чунин бозиҳо ба чащми нафрат менигарам, шахсияти ман
маъқул наомад? Саволҳои беохир маро безобита мегардо-
нанд. Бале ба шгндори ман, ӯ инсонест бнсёр содда, гапраа,
тарсу, лаванд ва ба вфсунн Нахзати ислом афтида! Дар лахза-
ҳон хзссос ба чои ворастани гирехи муаммоҳои рухмедодэ
чунон аз ҳар тарафи тур бармедорад, ки хештанро андаруни
тур дармеёбад. Бидунн шубха дар ёфтану боз намудани гире-
хи ҳодисоту вокеоти сиёсй тафаккури ӯ ба тарик.и шахшудз
кор мекунад, кн ин шояд гуиоҳи ӯ пест, балки гунох.и р. ѵо-
рони тоталитарии режими пешинаи давлатдорист, ки онҳо ҲД-
меша бо фармони болою бо дасти дигарон кор карда, х.чёти
миллатро халлу фасл мекарданд. Вале боисн таассуф ва ня*
шони самимнятк банда низ буда, ки содикона худу дӯстони
худро дар атрофи ин чахли мураккаб андохтаем! Бисер ва
бисер таассуфі!!


Чӣ чора, танҳо он самимият ва садокате, ки бахри начотй
заифону бечорагон, мпзлумону ҳоҷатмаидон ва хулоса руш‘


158
и миллати точѵік дар чони мост, моро ба у бо чанд дзлол


паі"васТ- _


— якум, у сооиқ сарвари Ҷумҳурй ва зохнран кордон буді
___уюм, у ба дяди ман таҷрибаи ғании ҳаётӣ дошт;


— сёюм, мехостам, ки мо дама дар гқрдн ӯ чамъ омада,
тарзи давлатдориро ҳарчй ҳам бошад, ёд бигирем.


ПРОТОКОЛИ


созиши байни Ранен Ҷумхур, Девони Вазирон, хизбхои
сиёсй ва созмону чунбишхон мардумии Точикистон.


Аз тарафи хунумат иротоколро нмзо карданд:


]■„ Набнев Р.


2. Кенҷаев С.


3. Дӯстов Н.


4. Мирзоев А.


б. Са дмуродов Ҳ.


6. Хайруллоев С.


7. Давлатов И.


8. Хайруллоев Ш.


9. Назиров Д.


— Раиси Чумҳур


— Раиси Шурой Олн


— Ноиби Раиси Ҷумхур


— Сарвазир


— муовнии сарвазир


— муовиии сарвазир


— аъзои Шурой Девони Вази-
рон


— муовннн вазирн корҳои до-
хилй


— ёвари Сарвазири Ҷумҳурй


Аз тарафи намоишгарони майдоин «Шахидон»
ва ақэоби сиёсй:


1. Муҳаммадшариф Ҳиммат-
зода


2. Юсуфов Шодмон


3. Абдуҷабборов Тоҳир


4. Давлат Худоназаров


б. Атобекн Амирбек


— раиси Ҳизби наҳзаш ислом


— раиси Ҳизби демократии
Ҷумхурӣ


— раиси чунбиши мардумии
«Растохез»


— раиси иттифоқн кинемато-
графнстони Точикистон


— раиси созмони «Лаъли Ба-
дахшон».


Акбарн Турсунзод


2. Отахон Латифй


3. Лоиқ Шералн
Раҳимов Р.


Ill ад сони миёнарав


— узви вобастаи АУ Ҷумху-
рии Точикистон.


— рӯзноманигор


— шоир.


— академик.


IS9
Протокол 7 май соли 1992 дар шахрп Душанбе имзо шуд
ва дар он чунин омадааст:


«Раиси Ҷумҳур дамчун кафили вахдату якпорчагии Чум-
дур и и Тоҷикистон ба хотирк радой аз бӯдрони сиёсй ва б'ар-
қарор кардани еулду осоиш дар Чумдурй бо назардоипи та-
лабдои хизбдои сиёсй ва созмону ҷунбишҳои мардумй К Д.
РОРМЕКУНАД:


1. Сафороин кунунии нирӯҳои сиёсй, миллй ва маздабяро
ба назар гирифта, Ҳукумати Муросои миллй таъснс дода ша-
вад, ки он дорой дукуку салодияти васеъ мебошад, Ҳукума*
ти мазкур бар асоси принсипдои зерин фаъолнят мскунал


1. Даст кашидан аз зӯроварй, яъне эълон мешавад, ки ду-
кумати Муросои миллй, аввалан, барои пароканда кардани
гнрдихамомадаіон силодро истифода намекунад ва сопиин із
дама гуна таъқиби оной (таъқиби чиной, миллй за интл.чо.іё)
барои иштирокашон дар гнрдидамоидо худдорй мекунад.


Чорадон таъҷилй дар татбикк амалии ин приисип;


Іа) Миёни нирӯдои ба дам муқобил фавран оташбас эъл >н
мешавад;


16) Фармони пешинаи Раиси Чумдур дар бобати ташкнл
додани баталони махсус бскор карда мешавад;


1в) ҳамаи нерӯдои ба дам мукобил фаврн ва бечунучаро
бесилод карда мешаванд;


1г) мудосираи майдони давой (аэропорт) ва истгоди ка*
тора (вокзал) бас карда мешавад;


1д) Кохи Раиси Чумдур ва Девони Вазирон, инчунин сту-
дияи телевизион аз тазохуркунандагон озод карда мешавад.


2. Омода сохтани заминадои давлати миллй, дукукбунёд
ва демократии точикон, дахолат накардани давлат ба фаьо-
лиятк маздабии қо-зиёт ва низ ба фаъолияти сиёсии дави ч
дахолат накардани қозиёт.


3. Таъмин кардани баробарии дукукй ва хизматии сиёсии
чамеи дизбдо, созмондо ва чунбишдои мардумй, аз ҷумла даст
кашидан аз маньи дизбу созмондо дар сурати амали онко
дар чорчӯбаи конун.


4. Таъмин кардани дамзистии бародаронаи тамоми марду-
мони гунотунзабону гуногунмаздаб, ба назар гирифтани май-
фкатдои дамаи шадрвандони чумдурй, чамеи халкдо, акали*
ятдои миллй ва гурӯдҳои иҷтимой.


5. Таъмин кардани озодии сухан, фаъолияти озодона ва
холисонаи дамаи расонадои ахбор, аз чумла, ширкати Садою
Симо, ки низ минбари озод эълон мешавад.


II. Азбаски хайат ва ваколатдои Шӯрои Президентѣ ягэн
тарафи муқобилро қонеъ намекунад, ин дастгод бардам дока
мешавад ва ба ҷояш Мушовараи Олй аз дисоби намояндаго*




Ранен харакатн мардучии «Роетохез», депутат хч.ікн Ҷумхурни Тоҷнкис-
тоіі Тохир Лбдунабборов дар найм гирднхамочадагон.
Суханронии имом-.хатиби масчнди чомсъп пилояти Кургоитеіша хочй Саил-
лшраф Абдулахадов дар хузурн Лав.іат Исмон Мирбобо Миррахимов ва
писари Лаикпонсади босмачй аз кишлоки Афгани нохиян Ленин.
Шоир Бозор Собир гирл иҳа мом а да гон и майдони «111а\идон»-ро ба цанг


даьват карда истодааст



«Геиерали мардумй» хочй Кори Саид. Кнёмнддини Гозй дар лпбоси мнзомм.


I


Лі.іоіі чаракатн мар.г мни «Растохез» Млмлака* Ҷавчигч,» на іімті-ломи
чоки ши ни ранен \н ши илчзапі мелом Да в лат Ііемон мегѵпарад
Нависаііда Бурной Ғани.



Пирон хаѵ фиреб мехуранл. Сбкини колхоза ба номи К. Маркой нохиян
Бохтар, вмлояти Кургонтепма.
Сафнр Абдулло ва Мнрбобо Мнррахнмов дар гнрдихамоии майдони ба по-
мп С. АГіііІі. ки аз помп чавонони шахр барон фишор ба майдони сОдо-
дй» им хукуматн конумй ташкил карда буданд. 3 май 1992.
Зарабск Олим ва дигарон дар маЛдони «Шахидов
Кори Киёмндднин Ғозй, чсперали мардумй корн Муҳаммадчои ва дигарон
хангоми дар майдони «Шахидон» зам-зама намудани гимни ифротиюн, ки
гирдихамомадагонро афсун намуда, ба чангн бародаркуш даъваг мскар


данд.
'


Полковник Рахматуллосв на авбошонн демократмаоб дар оғози »аоби Тс


левизиони точик.

ни обрӯманду салоҳиятдори давлат, улум, фарҳанг ташкил
карда мешавад, ки дар ҳузури Президент ва Ҳукумати Му-
росои миллӣ амал мекунад.


III. Кумитаи амнияти миллӣ, Кумитаи дифоъ ва Куми-
таи Садою Симо ба Ҳукумати муросои миллӣ тобеъ карда
шавад.


IV. Бо назардошти вазъи муташанниҷи сиёсӣ дар чумҳурЯ
ва ба хотири таъмини сулҳу салоҳ дар ҷоме.а тақозо мешавад,
ки Н. Дӯстов ва Ф. Ниёзов, А. Сайфуллоев фавран ба истеъ-
фо раванд. Масъалаи истеъфои Раиси Шӯрои Олӣ С. Кенҷа-
ев; Н. Ҳувайдуллоев дар сессиям фавкулоддаи Шӯрон Олй гу-
зошта шавад.


V. Раёсати аҳзоби сиёсй ва созмону чунбишҳои мардумй
ҳамзамон бо ба имзо расидан ва ба амал татбиқ шудани нукта*
ҳои Протоколи мазкур, ки бояд эери назорати тарафайн су-
рат гирад


а) барои фавран ва комилан озод кардани майдони «Ші-
ҳидон» ва «Озодй> чораҳои муассир меандешанд;


б) то охири соли 1992 ҳамагуна гирдиҳамой ва роҳпай-
моиҳоро бас мекунанд (ба чуз маъракаҳои пешазинтихоботӣ).


Эзох: Моддақои 1 а, 16, 1в, 1г, 1д ҳамзамон бо имзои про-
токоли мазкур иҷро мешаванд.


Вақто ки кас протоколи созишро тахршл мекунад, агарчач-
де он мафхуми ноқиси ҳукуқию сиёсй ва хаётй дошта бошад
ҳам, бе ягон мушкилй дарку фарқ мекунад, ки ҳар як банди
ок пур аз беадолатию қонунш пианист. Ба чунин беадолатию
поймол карданп ҳуқуқи инсон, аз вазифа озод кардани шах-
сони бегуноҳ, аъзоёни ҳукумат чашм пӯшидани Сарвазирн
чумҳурӣ А. Мирзоев, Раиси Чумҳур Р. Набиев бо «команда -
аш» ва роҳдодани сарони оппозитсия ҳоҷати шарҳ додан нест,
шояд ки кисме аз онхо аз рӯи нақшаи пешакй андешидаву
тарҳрезӣ намудаашон якҷоя амал мекарданд.


Вале мавқеи шахсони холису миёнарав: Отахон Латифй,
Лоик Шералӣ, академик Рашид Раҳимов ва Акбари Турсун
маро ба хайрат меорад.


Охир, Отахон Латифй, Акбари Турсун, Лоик Шералӣ ва
*ашид Рахимов, ки пастию баландии хаётро хуб чашидаазд


tro андозае аз сиёсату сиёсатмадорй сабақ гирифтаву тач-
а андӯхтаанд, чаро яктарафа амал намуда, ба чунин Про-
дли пур аз беадолатию конуншиканй имзо гузоштаанд?
Бахусус, Отахон Латифй, ки дар ин чода лофи яккатозӣ зада;
ба дигарон ақли сиёсӣ меомӯхт Охир, тафаккури онхо тафак-
кури давраи «тоталитарии режими коммуниста» нест-ку?і' Чй
тавре ки бо нн дигаронро гунаҳкор мекунанд. Онҳо худро


11—1147 161
муборизи демократия, ҳимоякунандаи хукуки инсон, адлу адо-
лат меҳнсобанд, пас чаро ба фоидан гу^ӯҳи мансабталабу чи-
нояткор амал карда, хақиқатро, ҳокнмияти қонуниро тараф-
дорй ианамуданд. Дар протокола созиш акидаи шахсии худ-
ро баён нанамуданд. Не, аз андеша дур нест, ки онҳо бо мак-
сади рост кардан ва тезонидани корҳои ғайриконунии оппо-
антсия худро ба ин майдоян ҳарбу зарб задаанд. Аз чумла,
Отахон Латифй ва Лоиқ Шаралнро касе барои мнёнарав шу-
дан даъват накарда буд. Онҳо солҳои дароэ, алалхусус, пас
аз он, кн дар интихоботи президентй бохтанд, дӯстони чончя
онҳо Давлат Худоназаров ва Аслнддин Соҳибназаровро хал-
қи ҷумҳурй дасггирн накард, мунтазири фаро расидани чу-
нин рӯз буданд.


Онҳо бо максади ба чашми давлати конунй хок пошидая
ва ичро кардани нақшаи кашидаи худ, ки дар вакти ннтихо-
боти Президента Ҷумҳурни Точикистон амалй карда натаво-
нистанд, худро ба гурӯҳи шахсони мнёнарав ҳамрох карданд.
Бояд бигӯям, ки нн вазнфан сыукаддао-н худро бисер ҳам
моҳиронаю «чавонмардоиа» ичро карданд, ҳар чй хостанд ба
табъи дили худ дар протоколи созиш навиштанд. Зеро онҳо,
махсусан Отахон Латифй, ки барояш аз тарафи рохбаронч
оппозитсия мукофоти бисер ҳам фароху мутакаббир, а пикта -
раш курсии аз ҳама равғанй — Вазири корҳои хоричй ва ало-
қахои байналхалқиро ваъда карда буданду ӯ ин мансабро
шаб дар хобу рӯз дар хаёл медид, бисёр ҷонбозихо на мул
Ба дӯстони он\о Абдунабии Сатторзода бошад, курсии Вг-
зири Маорифн халки Чумхурии Точикистоиро ваъда карда
буданд. Хамин буд, ки пеши чашми ҳақбини ишонро парда
ва димогашонро ғурури мансаб баста буд.


Рафтори сиёсатмадоре чун Латифй боисн дахшат аст, зе-
ро дар ба роҳ андохтани тамоми кашмакашҳо ва бозихои сиё-
сй накши нангини ӯ ба тарзи бебозгашт махфуз хоҳад мояд
ва хуни ноҳақи рехтан мардум бнгзор, ки имону (агар дошта
бошад) вичдони ӯро азият дихад. Худоё, чй тавр Отахон Ла-
тифй дар чунин вазъият аз яздону бандагонаш шарм надош-
та, даъвои мансаб кард?І... Охир, чаро ӯ ба худ наандешид,
ки Вазири корҳои хоричй ва алоқаҳои байналхалкй Лакам
Каюмов аз ӯ на паст меистад, балки бартарй дошт.


Хулоса, агарчй протоколи созиш cap то по ғайриконунию
ғаразнокона буд ва чй тавре ки дар боло тазаккур додам, ин
хуччати қалбакист. Вале бо максади нарехтанн хуни инсон,
якпорчагии Точикнстон, снхату саломат ба хонаҳои худ бау-
гаштани мардумн гирдмхамомадагони майдони «Озодй»-ю
«Шахидон» ба он имзои худро гузоштам. Чаро?


Барои ба замни наафтодани хар тори мӯи инсон, нарехта-


162
ни ашкн модароиу хоҳарон с-адҳо мансабро қурбон мекунам.
Охир, хазор мансаб ба як тори мӯи фа-рзандн иисон, ба як
катраи ашки модароиу тифлакон намеарзаді


Чунки мансабн Раиси Шурой Олиро аз касе нахарида бу-
дам, бо амри худо насиби май будааст, ки депутатҳои Мухта-
рам бори дигар бо талабу таклифҳои зиёда аз як миллион
гирдиха ѵі ом ад а гон и аз тамоми ноқияхои Ҷумҳурй дар майдо-
ни «Озодй»-и Душанбешахр ва дигар шахру ноҳняҳон Ҷум-
хурй, ба мукобилнятҳои котеъонаам дар сессия нигоҳ иакар-
да, маро интихоб карда буданд. Ҳол он ки май х>еҷ майлу
хоҳиши дигар бор ба сари мансаб омадан надоштам.


Бояд икрор шуд, ки пеш аз имзои худро гузоштаи, имон-
дорона боварии комил доштам, ки хар як моддаи протоколи
созиш таихо аз рӯи талаботи Конституция ва қоиунҳои амал-
кунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон иҷро мегарданд Фикр хам
накарда будам, ки дар як рӯз Президент Ҷумхурн зерн фя-
шору тахқир бар хилофи Конституция ва конуни оиди мен-
яет ба фармонҳон зиёде имзо мегузорад. Бе аризаи шахов
дар бораи аз вазифа сабукдӯш гардидал шах-сони масъулу
аъзоёни хукуматро ва ҳатто депутатҳои Шӯрои Олиро бе ро-
знгии сессиям Шурой Олии Ч мҳурӣ аз вазифа сабукдӯш ме-
вамояд. Б ин ки Президиум» Шурой ОлП Конститутсияро лой-
мол карда, хукуку ваколатхои Шурой Олиро ба зиммаи худ
мегираду дар зери фишори оппозитсия карорхои ғайрикону-
нй мебарорад. Вой бар доли он аъзоёни Президиум» Шӯрон
Олй ки барон нигох доштани пои худ дар узангуи мансаб
хама вучудашонро, шарафи инсониашонро фурӯхта, ба чу-
нин пастихо рафтаанд!..


Дар протоколи созиш роҳбарони оппозитсия, хукумат за
шахсони миёнарав имзо гузошта, чавобгарни амалй гардида-
нн хар як моддаи онро ба зиммаву ӯхдаи худ гнрифта бу-
данд. Бояд ки баъди ба имзо расидан, яън-е пас аз сойти 2
шаби 7 май соли 1992 протоколи созиш миёни Раиси Чумхур,
Девон» Вазирон ва оппозитсия амалй мегардиду майдонн
«Шахпдон» ва «Озодн» гярдиҳамоиро катъ мекарданд, мик-
рофонхоро хомӯш намуда, аз паи ҷамъ намудани чодару хай-
махо, к шоданн роди наклиёт, аз мухосира озод карданн Ду-
шанбсшахр, супоридани силоҳ шурӯъ мен-амуданд. Ҳамла
овардаиро бар алайҳи хамднгар катъ мекарданд ва пншоол-
ЛОҲ, хуни ягой кас намерехт! А\аи сари хамив мавзӯъ фикр
карда, софдилона ба амалй гардидани нуктахои протоко-лн со-
зиш бовар кардам ва ба он имзо гузошта будам. Пас аз имзо
гузоштаи, шабона бз майлои» «Озодй» рафта, ба мардуми
ПЧ< н-:;;момадоіон. рохбарони онхо ва депутатқоп Шӯрои О.ши
*з вилояти Кӯлоб буда фаҳмондем, ки протокол ба имзо ра-


163
сид, гирдидамой қатъ карда шавад. Агарчанде ин корро бо-
яд роҳбари комиссиям босалодпят, ки протоколи созишро им-
зо кардааид, сарвазири чумхурй А. М. Мирзоев ва дигароя,
ки протоколро тартиб дода буданд, ба иҷро мерасонданд.


Мардуми гирдиҳамоии майдони «Озодӣ» норозигии зиёде
изҳор намуданд, ки чунин протоколи созиш байни Раиси Чум-
дур, Девоки Вазирон ва оппозиция бар хилофи қонуну адолат
аст ва онди ин созиш касе ба онҳо маслидат накардааст. Ба
олҳо депутатҳои Шӯрои Олй аз вилояти Кӯлоб ва роҳбарряи
гирдиҳамой фаҳмонданд, ки Шум о на барон чанг кардан, бо-
рой баён кардани ақидаи худ ниобаги қонуншиканихо ва
тарафдории ҳукумати қонунй омада будед. Мардуми майдз-
ии іШадидон» бошанд, мӯҳл.ати зиёде ба чанг омодабошн
карданд — силоҳи зиёде дар даст доранд. Аз ин сабаб, барон
пеши роҳн хунрезиро гирифтан ба чунин мақсад омадем, ки
дама нацшадоро бояд бо роди демократа, гузарокиданн инти-
хобот ба даст овардани макомот салоҳидидн ақлу имон аст.


Хулоса, пас аз гуфтушуниддои зиёде бо родбаронп гирди-
дамоии майдони «Озодй» ондо розй шуданд ва ссати 5-и са-
хари 7-уми май соли 1992 гирди.дамоиро катъ карда, ба чамъ
кардани чодару хаймадо cap карданд. Ва соати 7-и сахар ка-
риб дамаи автомошиндо бор карда шуда, ба ҳаракат тайёр
буданд. Родбарони гирдидамомадагон Рустам Абдурадпмон,
Бурихон Ҷобнров, Абдусалом Қурбоноа, ҳоҷй Ҳайдар Шариф-
зода, Сангак Сафаров, Мударрама Мирзоалиева, Ботур Ис-
ходов, Исомиддин Аслонов, Мавчуда Бобоева, Бобочонов, Ко-
ди,ров Р, Фозил, Шавкат Қа.ддоров, Саид Салимов, Шехсафо
Бобоев, Абдуғанй Абдуллоҷонов, Бадалов Ҷумъа, Шариф
Ниёзов, раиси кумичроияи вилояти Кӯлоб, депутат» халкии
Ҷумҳурии Точикистон Қ. Мирзоалиев, депутатдои Шӯрои Олй
Н. Назаров, Ҳ. Шарнфов, А. Шифоев, А. Сафаров, ҷонишини
раиси комичроияи нодияи Евон, депутати халкии чум.дурй
А. Кодиров ва дигар депутатдои Шӯрои Олй кори зиёде дар
миёни «гвардиям миллӣ»-и Президенти Чумдурии Точикистон
дар бораи супурдани силлодое, ки давлат ба ондо барои му-
дофизати мардуми майдони «Озодй» додааст, бурданд.


Ондо розй шуданд, ки силоддоро месупоранд ва тан.до 10—
12 силодро барои дамродй кардан ба мардум то вилояти Кӯ-
лоб бо худ мемонанд, то ин ки аз амалиётдои эдтимолонаву
нохалафонаи гурди миллии майдони «Шадидон», мардуми бея-
рокро мудофизат кунанду сидат ва саломат ба хонадояшон,
ба назди падару модар ва фарзандонашон бирасонанд. Сипае,
дар вилояти Кӯлоб боқимонда ярокдоро ба Управлениям кордой
Дохилии вилоят месупоранд. Ин таклиф добили кабул гардид.


Бадбахтона, бояд гуфт, ки дар дамин вақт ногод аз тара-


164
фи кот и лони майдони «Шаҳндон» аз бинои Вазорати алокаи
ҷумҳурии Точикистон бо силоҳи «снайпер» боз як чавонмар-
ди бегуноҳи дигар ба монанди Муродуллоҳи Шерализода ва
чавонмарди ҳучандй аз иттиҳодияи «Хучандатлас» парронда
шуд, ки шаҳид гардид.


Ин ҳодисаро дида, мардуми оромгардида, ки қамаро паси
cap намуда, рохи хонаҳои худро пеш гирифта буданд, боз ба
шӯру ғавғо даромаданд ва хама силоҳдору бесилоҳ ба тарафи
майдони «Шаҳидон» равона шуданд. Ҳазорҳо ташаккур ба pox-
барони гирдиҳамомадагон: Ҳочй Ҳайдари Шарифзода, Сангак
Сафаров, Рустам Абдураҳимов, Исломиддин Аслонов, Абдуса-
лом Курбонов, Ҷумъа Бадалов, Миршариф Шарифов, Наврӯз
Восиев, Саидмир Нарзиев, Бӯрихон Ҷобиров, Муҳаррама Мир-
зоалиева, Ботур Исҳоқов, Шавкат Қаххоров, район комиҷроияи
вилоят Қ. Мирзоалиев ва дигар вакилони ноҳияҳои шаҳру ви-
лоятҳон ҷумҳурй ки бо зориву илтиҷо сари рохи мардуми ба
хашму ғазаб омадаро гирифтанд ва нагузоштанд, ки онҳо ба
майдони «Шахидон* дамла биёваранду чанги бародаркушӣ cap
бишавад. Дар он вакт як касу ду кас не, балки хазорон нафар
ҳалок мегардиданд. Чунки гурди миллин оппозиция бо роҳбарин
генерал-майор Бахром Рахмонов аллакай соҳиби 7 мошини
зиреҳпӯш бо тиру тӯпаш, хазорхо дона граната ва силохи (ав-
томат) зиёде гардида буданд, ба ғайр аз он силоҳхое, ки сол-
ҳои дароз оппозиция чамъ оварда, ба чанги бародаркуш тайёрй
дида буд.


Мардуми майдони «Озодй»-ро гурӯхи хурди гурди мнллии
навтаъсиси Раиси Ҷумҳур мухофизат мекард, ки ба ғайр аз
шумораи хурди силох (автомат ва тири бисёр ҳам бошумор)
дигар чизе надошт.


Ва дар давоми зиёда аз хафт мох хар касу нокас донистаю
надониста ба воситаи идораи Садою Симо, матбуот санги ма-
ломатро ба тарафи бародарони кӯлобӣ мепартоянд, онҳоро бе
асосу бе далел, кӯр-кӯрона аз рӯи ғараз дар чашми мардуми
Чумҳурй ва ҷахон сиёх мекунанд, тӯхматест нохак ва ночавон-
мардона! Хар фард агар хохад, ки номи некеро касб намояд
ва сазоворн ба некй ёд кардани мардум гардад, хеч гох бояд
аз рӯи ғараз барон мансабе ё пуле шуда, санги маломатро ба
сари дигарон назанад. чѵнки чунин икдом зебанда ва хоси но-
мардону куррахарон, даллагону харомзодагон ва хунсоён аст!!
Туф, бар чѵнин афроди палид!! Туф!!!


Аввало, бояд ки пас аз имзои протоколи созиш Сарвазири
Чумҳурй А Мирзоев, муовинони ӯ X,. Сандмуродов ва С. Хай-
руллоев, аъзои Президиумн Девони Вазирон И Давлатов, муо-
вини вазири Корхои Дохилии Ҷумҳурии Точикистон Ш. Хай-
руллоев ва дигарон, ки худро вакили «ростини» давлати Точи-


165
кистон ҳисобида, аз номн Ранен Чумҳур, ҳукумат протоколи со-
зишро та'ртиб додаанд ва дар он ҳаёти дигаронро чй тавре, ни
хостанд, ҳамон тавр ҳал кардаанд, ҳатто ба органи Олин ҳоки-
мняти давлатии Ҷумҳурй ҳам панҷан сиёҳкоронаи хешро пахш
намудаанд, бо ҳамроҳии ду нафаір (аз чор кас) аз ашхоои ми-
ёнарав ба майдони «Озодй» (дигарон ба майдони «Шаҳидон»)
ҳознр мешуданд. Барон амалӣ гардндани нуктаҳои протоколи
оозиш ба мардуми гирдиҳамомадагонн майдони «Озодӣ» ва
«Шаҳндон» сӯҳбат мекарданд. Ва шохидн он мегардиданд, ки
чй гуна депутатҳои Шӯрои Олӣ аз вилояти Кӯлоб, Раиси ко-
мичроиян вилояти Кӯлоб рафик Қ. Мнрзоалиев ва роҳбаронн
гирдиҳамомадагонн ин майдон ҷонбозиҳо карда, барон пеши
роҳи хунрезиро гирифтан, мардумро ба сулҳу салоҳ даъват
кардан ва снлоҳҳоро баргардонидан чй чораҳое андешиданд
ва роҳбаронн гирднҳамоии майдони «Шахидон» чи гуна ба
алянгаи оташ рӯған рехта, мардумро ба давом додани ҷанг
даъват карданд. Вале онҳо барон ичро кардани вазнфан мукал-
дасн худ «акӯшиданд, ҷои гармашонро хунук накарданд. Бо
қамрохин Давлат Худоназаров ва Отахон Латифй аз утоки
корни Вазири Корҳон Дохилни Ҷумҳурй берун набаромадапд,
барон дар амал татбиқ гардидани протоколи созиш ягоч чорае
надндешиданд. Аз рӯи ахбори расида вакто фаҳмиданд, ки про-
токоли соэшп ба имзо расидааст, барояшон ғалаба буд, чунки
хукукн Девони Вазирон зиёд мегардид ва шахсоне, ки ба ко-
нуншиканй кардани кормандони Девони Вазнрон роҳ намедо-
данд, аз вазифаашон сабукдӯш мешуданд.


Охир, мувофикн протоколи созиш давлат пурра ба дасти
Девони Вазиронп Ҷумҳурӣ гузашта буя. Бояд ки он ва Ранен
Ҷумхур давлатро сарварй мекарданд. Дар миёни мардуми ду
майдон истода, онҳоро сихату саломат ба хонахояшон гусел
мекарданду чанги бародаркушро бозмедоштанд. Вале ин тавр
нашуд. Онҳо ба майдонҳо вабаромаданд ва барон орому сиҳат
ва саломат гуселонидани ха лк ягон чорае на андешиданд. Гу-
мон мекунам, дар фикри он буданд, ки ба курсиҳои холигарди-
да киҳоро нишонанд. Аммо шахсоне ки мувофиқи протоколи со-
зиш аз вазифаҳоп худ сабукдуш мешуданд, ба нн вигоҳ накар-
да, баъди нмзои протокол ба майдони «Озодй» омаданд ва ба-
рон амалй гардидани нуктахои протокол, гирифтани пеши ро-
ҳи хунрезй ва сихату саломат гусел кардани мардум чораҳо
андешиданд. Чунки дили онхо на барон вазифа, балки
барон тапсиҳативу бардамии мардуми мехнаткаши беяроки
дар майдон буда месӯхт. *


Бо хамин, пас аз он кя боз як чавонмарде дар майдони
«Оэодй» аз тарафи ашхоси нохалафи майдооіи «Шаҳидон» куш-


168
ч


ч^


та шуд, Гвардиям Миллим Президент длгар касеро гӯш накар*
данд ва гуфтанд: «то он даме, ки мардуми майдони «Озодн»-ро
сиҳату саломат ба хоналояшон нарасонем, дуқуқи маънавй на-
доре.м, ки силодро бисупорем, чунки мардуми майдони «Шахи-
дон» дар ҳар қадам метавонацд, ки моро тирборон кунанду ху*
ни садҳо бегуноҳонро бирезонаид. Онхо ба созиши басташуда
итоат накарда истодаанд. Гирдихамой ва паррондани тирро
аз автомату мошини внрехдор давом дода истодаанд. Дар да-
қикат, гуфта.дои Гурди миллим Президента Чумдурй дуруст буд.
Чунки пас аз имзои протоко л и созиш дар майдони «Шадидон»
ягон тағйироте ба вучуд яаомада буд. Монанди пештара аз
майдони «Шадидон» ба воситён баландгӯяк овози нотиқон, аз
чумла, генералн армиям нлдокй қорӣ Ҳиёмндднн, қорй Мухам-
мадӣ. Мудаммадшарнф Ҳиммптзода, Давлати Исмон, Шодмо-
ни Юсуф ва дигарои шуннда мешуд, ки мардуми гнрдидамо-
мадагоиро табрнк ба галаба карда, идома додани чангу хун-
резнро дар роди дини мубини целом даъват мекарданд. шумо-
раи фндонёни дар cap матои сафед баста, бо дуруфотн арабй
«ло плода иллаллоҳ». «ё март ё ғалаба* навиштагн ва чавоно-
ни мусаллад меафз\д.


Оихо бо тафаккури ҳарзаандешонаву забони ботилгӯна-
ашон ҳар чй меомад, мегуфтанд. Вале фикр намекарданд, ки
ин дарзахову лофу газофхо аз рун кадом оёту дадис буда бо-
шанд, ки мусулмон дар даст силох бигираду бародари мусул-
мони хешро бикушад.


Чуноне ки дар яке ба хубй медонем хар як дину оин ба
тамо-ми вучудиёти худ мекӯшад ки мардумро бо дам бнпай-
вандад, риштаи дамкориву дустии ононро мустадкам намояд,
то ки касе ба тордои он ришта осеб расонида натавоиад. Ма-
салан. ҳаракати »н дукми намоз дорой маънии зер аст: «андар
саф ҳампадлӯи ёри хештан бѵдан суннат аст, то дев андар
миён род наёбад, далел аст бар мувофикат ва якдил будан
мӯъминонро то мухолиф дар миён нағунҷад».


Гузашта аз ин, дин одамонро ба тартибу низомн муайян
медарорад ва дамеша хилофи тафрикаандози баромад меку-
над.


Вале Қорй Киёмидднн ва даммаслакони ӯ дидаву дониста
таълимоти дпии мубини исломро аз рӯи чадлѵ ғазаб ба гӯшан
фаромушй дода, даст ба тафрнқаандозй дар байни мардум за-
да, якеро ба дигаре думзман сохтанӣ буданд. Наузамбиллод,
фардо рӯзи қиемат ондо ба чй дол гирифтор мешуда бошанд?!...


Онҳо беимонона мардуми майдони «Озодӣ»-ро кофирон, бе-
нмонон, коммунистон ва муқобилони дини мубини и слом қа-
ламдод менамуданд. Аз чумла, қорй Қиёмнддин, ҳоҷӣ Саид
Абдуллоди Нурй мардумро ба он даъват мекард, ки дар фар-


167
де дар ин роҳ силоҳ шрифта, ба мукобили мардуми Кӯлоб ва
ҳамфикрони онхо ба чанг барояду ҳалок гардад, хафт пуш-
ташро шафоат хоҳад кард тире, ки аз силохи тарафдорони
дини мубини ислом мебарояд, агар кач парронед хам, онро ху-
дой ҳаждаҳ хазори олам рост менамояд, ки ба синаи тараф-
дорони майдони «Озодй» бизанад.


Бо ин роҳ мардумро ба гумрохию бародаркушй мебурданд.
Вале касе ёфт намешуд, ки пеши забони хунчакони чунин аш-
хоси ба ном ишону ҳочӣ, дар асл нохалафу беимонро бигирад.


Баръакс ашхосе буданд, ки чунин хуношомони мнллатро
пайрамбарвор навозиш мекарданд. Аз чумла, шоир Бозор Со-
бир иброз дошт:


«Садсолахо кабл дар Руми бостон воизи бемисл буд ба но-
ми Сицерон. Баъди ӯ чун ӯ боз яке дар Майдони Шаҳидон
кашф шуд, ки он Хочй Саид Киёмуддини Ғозист.


Ӯ ишон, саидзода аст, аз ъуруқи ҳазрати Расули акрам сал-
лаллоҳу алайҳи ва саллам. Аз рӯзе, ки худро шинохтааст, осо-
ри таъқибу тахдидро эҳсос мекунад. Бекина, бегараз, бегумой,
ки ҳаст, ҳама чизе хоҳад, аз ҳақу ҳақиқат мегӯяд, вале гӯё
намедонад, кн нн ҳама ба сари ӯ чй балохое меоранд. Не, ӯ
медонад, вале аз ин рох гашта наметавонад. Ва хамеша таъки-
ди расулуллоҳ дар гӯшҳояш садо медиҳад: «Бигӯ ҳакро, агар-
чанде бошад талх!». Гуфтадояш ба сараш шиканча меоранд,
ӯро ба маҳкама мекашанд».


Аз чаҳор тарафи майдони «Озодй» садои тирхои автомату
мошинҳои зирехдор садо медод. Касе намедонист, ки он аш-
хсси мансабталабу пешвоёни кялсмдод гардяда, ки гӯё барон
«демократия» ва таъснс намудан:: давлати исломй дар Точи-
кистон мубориза мебурданд, дар кучо бошанд, ки пеши роҳи
чунин бадбахтиеро, ки сабабгори хунрезй гардида, ҳар лахза
кабохатеро ба бор меоваранд. бигирад. Ба мардуми майдони
«Шаҳидон» бифахмонад, ки онхо ба мақсади ииҳонии хеш ра-
сидаанд, протоколи созишро имзо кардаанд, Раиси Чумхѵр та-
лаботи протоколи созишро ичро намудааст, бе ягон мушкнлй
бо ёрию дастгирии қувваи сеюм давлатро ба дасти худ гириф*
таанд ва ҳоҷати дигар давом додани гирдиҳамой ва чанги ба-
родаркушй намондааст!!!


Ба фикри банда, вақте ки Раиси хизби наҳзати ислом Му-
ҳаммадшариф Ҳимматзода, Раиси ҳизби демократ Шодмони
Юсуф, чонишини Раиси хизби наҳзати нслом Лавлати Исмон,
Раиси чунбнши мардумли «Растохез» Тохири Абдуҷаббор, Раи-
си созмони «Лаъли Бадахшон» Атобекн Амирбек ва Раиси Ит-
тифоқи кинематографони Тоҷикистон Давлат Худоназаров бо
ёрии шахсони миёнарав: рӯзноманигор Отахони Латифй, шоир
Лоики Шералй, узвн вобастаи АУ Чумҳурӣ Акбарп Турсун,
академики АУ Ҷумҳурни Точикистон Рашид Рахимов ва сар-
вару хамкоронн кувваи сеюм, ки ба халқи худ хиёнат карда,
ба ошюзитсия хамфикр гардидаанд, протоколи созиш, ки яки-
нан онро протоколи табаддулоти давлатӣ, гӯркови давлати қо-
нунй номидан мумкии аст, ба имзо расид, онхоро ба муваффа-
киятхо ноил гардонида, саргарант кард.


И и шабеҳи он тақводории ёдбуди баҳмаимохи хунинро дошт,
ки онхо рузона хешро зохид вонамуд карда, дар сари мазори
шаҳидон Қуръон қироат намуда, дастро ба рӯ бурда, аз худой
ҳаждах хазори олам тавфиқ металабаінд ва ба сари мардуми
бе ин хам бадбахти тоҷик дигар такрор нагардидани ходиса-
хои баҳманмоҳи хунинро аз худо хостгор гардида, вале ханѵз
ашки модарону хоҳарони шаҳидони баҳманмохи хунин нахуш-
кида буд, ки онхо шомгох дар ресторани «Точикистон» гирд
омада, аз хисоби пули комичроияи Душанбешаҳр риндона айшу
тараб карданду якдигарро ба он табрику муборакбод мена-
муданд, шоду масрур буданд, ки бо ин роҳ як дарача халки
гумроҳро гуё аз хоби гарон бедор карданд ва нотикон бита-
вонистанд, ки ба воситаи баландгӯякҳо дар назди мардум рох-
барони Чумхуриро заррае ҳам бошад, бадиому сиёҳ бинамоянд.


Албатта, и-н рафтори зохиднамоёни айёш аз назари зарра-
бини ходисачӯёни воқеӣ ітинхон намонд. Он дар саҳифаи рӯз-
номаи «Садои мардум» фасеҳу аник, ба мутолиаи шаҳрвандон
пешкаш шуда, башарахои талхи ин зумраро ба мардум ош-
кор намуда буд... Хулоса, чун гурги гуруснаи ба болои маслук
афтида. ба таксими мансабхо, тартиб додани фармонҳои Пре-
зиденти Чумхурй дар бораи а.з вазифа сабукдӯш намудани ин
ва ё он аъзои хукумат, ки зодаи вилояти Ленинобод буд. сар-
гаранг шуда, байни худ мубориза мебурданд...


Агар онхо дар асл сиёсатмадори беғараз мебуданд, макса-
ли бехбудию осудахолни халқу миллатро мехостаад. аҳду пай-
мон нашикаета, таксими вазифаро як тараф мемонданду аз
пан ичрои моддаҳои Іа, 16, 1в, 1 г, 1д ва банди 8 моддаи 1 про-
токоли созиш мешуданд, ки дар он имзом эшоси буд ва барои
амалй нагардидани моддаҳои номбурда онхо худро дар назди
Қонуну миллат чавобгар меҳисобиданд. Чуноне ки қаблан ёд
кардам, дар ин моддахо пешниход гардида буд:


— хамзамони ба пмзо расидани протоколи созиш ичро ме-
піавад;


— миёни нерӯҳои ба хам мукобил фавран оташбас эълон
мешавад;


■— ҳамаи нерӯхои ба хам мукобил фавран ва бечунучаро
бесилоҳ карда мешаваид!


— Кохи Раиси Чумҳур, Девони Вазироя, майдони ҳавой


its
(аэропорт), истгохи қатор (вокзали роҳи оқан), инчунин сту-
диям телевизион аз тазохуркунандагон оэод карда хоҳанд шуд;


— барои фавран ва комилан озод кардани майдонҳои «Ша-
ҳцдон ва «Озодӣ» чораҳои муассир меандешанд.


Вале онҳо вазифаи муқаддаси худро ичро накарданд, мар-
думи майдони «Шақидон»-ро ба қатъ кардани гирдиҳамой ва
катъ намудани тирпарронӣ аз силоҳу БТР-ҳо даъват накар-
данд, Кохи Президент. Девонн Вазнрон, майдони ҳавоӣ, вок-
зали роҳч оҳан, нақлиёт ва студиям телевпзионн аз мухосира
>зод карда нашуд, мардуми майдони «Шаҳидонэ бесилоҳ гар-
доннда иашуд, яъне ягон моддан протокол» созиш амалӣ на-
гардид. Баръакс амалиёти чинояткоронаи худро ндома медо-
данд, ч_ ионе ки мегӯянд, иштихо дар вақти хӯрдан козгир ме-
:иавад. Онхо амалиётҳои худро давом дода, худн хамон рӯз
бз майдоии «Озодн» дохил шуда, бинои Шӯрои Олиро муҳосира
карданд ва то 18 май соли 1992 зери дасти хѵд нигох доштаид,
ки нн хама сабабн номӯътадилпю хунрезии баъдина дар чум-
хурӣ гардид.


Аз дастн мухофизатгарони харбни нохияи Кофарниҳон гу-
гӯҳи бо силох ва сипар мусаллаҳгардидаи опозицня аз соати
01-и шаб то соати 18-и 7-уми май соли 1992-юм боз 6 тӯпи ар-
тиллерпро бо тпраш зада гирнфтанду ба мукобили мардуми
беярок истифода бурданд Бинобар он оппозиция мақсади со-
зиш баста.I вадошт, накшаи чангро мустақкам карда истода
буд. Аз хар кучое, ки метавонист, силох чамъ оварда, шумо-
раи гурди миллӣ ва фпдопёнро зпёд мекард.


Бар.ои рохбарони оппозиция тартиб додани ҳар протоколи
созиш ИЯ хама мзккоршо фнребгзрн, вактро ба фомдаи худ
истифода бурдан ва чамъ овардани силох ва кувваи иловагй
буд. Гуфторн онхо хеч ба рафторашон мувофиқ намеомад...
Аз ин сабаб бригадам таъинотн махсус ва баталони алоҳидаи
назди Президент дар Душанбешахг» ба супоридани силоҳу ас-
лиха розп нашуданд ва роҳи интихобкардаи онҳо дурусту ба
вазъпят мувофиқ буд.


Бо хамин мардуми .майдони «Озодӣ» ба роҳ баромаданд.
онҳо, аз чѵмла Сангак Сафаров, Рустам Абдураҳнмов, Мулло’
хайдар Шарифзода, Косим ва днгарон бисёр хохишу илтичо
карданд, ки ман бо хамрохин онхо ба вилояти Кӯлоб равам,
гуфтанд, ки дар Душанбе мондаяи Шумо хавфнок аст, мар-
думи мансабталоши майдони «Шаҳидон» ва мафиям дохили-
дарбори аз гумон дур нест, кн ба Шумо зарари қатъӣ расонда,
то ба пест кардани Шумо нқдом намоянд. Ба таклифн онхо
розн нашудам ва ҳазломезона гуфтам: «чонро худо медихад
ва худо мегирад, ман аз ягон касу нокас наметарсам, хама


170
яиэро аз тақдиру насиб мебинам». Вале хеҷ гоҳ ман фикр на-
мекардам, ки дар майдоаш «Шақндон* чунин аидешахои вах-
шиёна ва бадтару «ангинтар аз харакати фашистон вучуд дсш-
та бошад, ки барон куштани маму фарзандонам дастаи мах-
сусе аллакай таъсис намудааиду амал мекардааст...


Хамин тавр, таклифи бародарони кӯлобиро рад намуда, дар
бинои Шурой Олй мондаіму Нарзулло Дӯстов дамрохи онхо
ба вилояти Кӯлоб рафт. Чй тавре ки баъд Нарзѵлло Дӯстов
ба ман «лад кард, дар роҳ гурӯхи мухоляфин ба мукобили
мардумн вилоятн Кӯлоб тир холй карда, якеро боз захмин на-
мудааст.


Дар бином Шӯрои Олй аз опоне, ки аз хнсобн Вазорати кор-
хои дохилй муаззафи амнияти бнно будавд, каое набуд.


Снпас, ба муовини Вазири Корҳои Дохилӣ Абдурахи.м Қах-
хоров се маротиба сим зада гуфтам: «Дар бинон Шѵрои 0.:ӣ
аэ кормаидони Шумо касе намондааст, барон муҳофпзатн on
кормандши Вазорати корхои дохилиро фнркстонед. Дар даво-
ии знёда аэ як соат V ба ман ваъда кард, ки ҳозир мефнрмсто-
ва<м, ҳозир рафта мерасанд, рафта истодаанд ва гаГіра. Вале
каее ба Шӯроя Олн наомад.


Бо фармояи ман муҳофиз (телохранитель) Самеъчон Ори-
фов ба хонаи мудпри корҳои Шӯрон Олн Нарзнхӯча Наботсв
снм зада, даъват кард, ки ба Шӯрои ОлП биёяд, ки гирдиха-
момадагон майдонро холй карданд, вале Н. Наботов ҳам ла-
омад. Дар хайрат монда, ба фикр фурӯ рафтам, сабаб дар чй
бошад, кн Абдурахим Каҳҳоров, ки дӯстн бисёр наздики ман
асту Нарзихӯча Наботов коргари зерн дастам мебошад, фар-
»онн маро пчро накарда истодааид. Оё дар саркашин онхо
розе нуҳуфта ноет? Боз кадом санги оснёбро ба сари май гар-
донданнанд?


Боз худро тасалло дода, ором мекардам, ки наход А. Ках*
хоров чизеро аз мая пинҳон намояд. Охир, агар боз ягон хав-
фу хатаре интизори ман бошад, бояд кн ӯ барон рафън ин ха-
тар иқдоме менамуд. Вале хеч гох ба хотнр намеовардам, ки
пас аз ба имзо раеидаяи протоколи созиш (табаддулотн дав-
латй), кн дар он чо имзохои роҳбаронн оппозитсия ва шахсонн
миёнарав вучуд дораду онхо барои қатъ кардаяи гирднхамой
ва хар гуна хучуму ҳамлаҳо кафолат дода буданд ва майдони
«Озодӣ» озод шуда, каее намонда бѵд, ба кй хамла мекарданд.
Аммо бодгардонхо С. Орнфов ва М. Убайдуллоев ҳамеша маро
таъкид мекардаад, ки истода ни Шумо дар Шӯрои Олӣ хавф-
нок аст. Бояд аэ ин чо ҳарчй тезтар биравем, то ин ки ягон
Ходисан навгину хуннне рӯй наднҳад.


Дар ҳамин вақт дидем, ки мошннҳои зирехдор пешопешѵ


171
мардуми майдони «Шаҳидон» аз тарафи комиҷроияи Душая-
бешаҳр ба майдони «Озодӣ» бо шӯру ғавғо дохил шуда, аз ав-
томатҳо ба тарафи бинои Шӯрои Олй тир мепарронданд ва
тир чун жола меборид.


Сипае, чй будани ҳодисаро дарк кардам ва маҷбур шудам,
ш бо тезй илоче карда, аз ҳавлии Шӯрон Олй баромада, ба
автомашина нишаста, аз тарафи кӯчаи Орҷоникидзе роҳи би-
ыои Кумитаи Амнияти миллиро пеш тирам.


Дар роҳ ба фикре фурӯ рафтам, ки худой, чаро мусулмонов,
ҳомиёни дини мубини ислом, нерӯҳои «демократа» то ин да-
раҷа ҳунхору бедодгар ва ваҳшатзада мешуда бошаид, ки аз
хуни ба ғайри хак рӯ намегардонанді Қуҷост он мусулмонй?
Кучост он оёту ҳадиси Куръон...? Чаро дӯсти ман Абдураҳим
Қаҳҳоров чунИ'Н ранг гирифтани ҳодисаро ба ман хабар надод?
Охир, «шербачаҳо»-и оппозитспя метавонисталд маро ваҳшиёна
ба катл расонаид ва ин яқи.н буд. Имондорона мегӯям, ки ба
касе ғаразе ва бадие накардаву наандешидаам. Дар кучое ки
будам, дар кадом вазифае кор кардам, каоам ба авлодам, қа-
сам ба миллатам, ки танхо бо дили соф, нияти пок кор кар-
даву ба мардум муносибат кардам ва ҳамеша суханамро рӯирост
бе пардапушивѵ ғараз, дар ҳама ҷо гуфтаам.


Пас, чаро Абдураҳим Қаҳҳо;ров ба ман росташро нагуфт?!
Ман аз ӯ боре чизеро напӯшидаву пинҳон надошта будам, ха-
меша ӯро чун бародар мепиндоштам ва имрӯз ҳам мепиндорам.
Фикр мекунам, Абдураҳпм Қаҳхоров аз накшахои ночавонмар-
донаи оиҳо шояд огоҳ набуд. Дар акси ҳол, бо имонн комил
гуфта метавонам, ки худаш бевосита ба хифзи бехатарию тан-
сиҳатии ман камар мебаст. Х.еҷ гоҳ бовар намекунам, ки ӯ мар-
та ману бодгардонамро мехоста бошад ва ё нисбати ман дар
дил кинаву адовате дорад.


Ҳамин тавр, ба cap андешаю фикр то ба бинои ҚАМ ра-
:идем. Ман ба утоқи Раиси Кумитаи Миллӣ даромадам, ки дар
он ҷо Раиси КАМ М. Турсунов бо Президента Чумхурӣ Р. На-
биев нишаста, нисбати ҳал намудани ким кадом масъала сӯх-
бат доштанд. Дар он чо каме нишастам, Р, Набиев ва Р. Тур-
сунов намедонам аз чн сабаб бошад, ки нахостанд аз сӯхбаташон
<к>хабар гардам, ба хонаи истироҳатии утоки Ранен КАМ да-
ромаданду маро даъват накарданд. Мумкин аст нахоста бо-
шднд, ки аз сӯҳбаташон бохабар гардам. Тахминан пас аз
30 дақиқа Р. Турсунов аз он чо баромада. ба берун, ба утоке,
ки дар он ҷо бодгардҳои мая ва Раиси Ҷумҳур нишаста буданд,
даромад.


Ба онхо чй гуфт ба ман маълум нест, боз баргашта ба мая
чизе н-’п'Фта, ба наздя Р. Набиев даромад.


Аз ми рафтори шубҳаноки Р. Турсунов чизеро пай бурдав


J72
мумкия буд. Чаро маро ба назди Р. Набиен даъват намеку-
над? Чй гуна маслиҳате дар байни онхо бошад, ки аз май пин-
хон карда истодаанд? Охир, ҳоло касе маро аз вазифаи Раиси
Шурой Олй сабукдӯш накарда буд-ку?! Аз тарафи дягар, мая
бо онҳо дар як киштй савор будам-ку? Охир, дар мѵборизахо
барои мандата депутата Шурой Олй ва Раиси Ҷумҳур раиси
ситоди ӯ мая будам-ку?! Наход, ки инсон то ба ин дараҷа ку-
тохѳндеш бошад?!


Дар ҳамин вакт ба назди мая яке аз бодгардҳош босадока-
ти мая Самеъҷоя Орифов дапомада гуфт:


— Муаллим, мо бояд аз КАМ ба дигар чо биравем.


Ба ӯ нигариста, бо заҳрханда гуфтам:


— Семеъҷон, дар ин вазъияти муташаняиҷ ба кучо ҳам
меравем, ба берун баромадан хавфнок аст. Магар садои тир-
ро нашунида истодаед? Илова бар ин онҳо роҳҳоро пурра бас-
таанд-ку?! Чои аз ҳама бехатар КАМ меботнад, агар мурем,
бигузор дамаамон якчоя мурем. ё ягоя сух а ня дигар шунидед?!


Азвал ӯ қоил нашуд, «не ҳеҷ ran не», гуфт. Сипае, баъди
пурсишҳои зиёд ба мая рӯ оварда гуфт:


— Муаллим, биёед аз ин чо меравем, ба ягон чои дигар,
ҳамаи онҳо маккору номард мебошанд, Шумо одами софдилу
содда ба ҳяр касу нокас, ба хар нохалафу мурдадил бовар ме-
кунед.


Ба ӯ бо гӯшаи чашмам нигариста гуфтам:


— Самеъчон, чй шуд, ягон чй шуиидед?! Ноилочона ба мая
нигариста гуфт:


— Ҳа, шунидам, ҳозир Ш. Р. Турсунов баромада. ба мая
гуфт, ки ба Шумо хабар диҳам, ки «бояд аз ин чо ба ягон
чои дигар равед, гуё кормандони Кумитаи Амнияти Миллй ran
кардаанд, ки Раиси Шурой Олй ва Раиси Ҷумҳур дар як чо
набошанд. Суханҳои ӯро шунида, ба худ аидешидам, ки ин
акидан худи Раиси Чумхур аст, на кормандони КАМ ва ба
хулосае омадам, ки май ба Раиси Чумхур, Раиси КАМ ва ди-
гарон лозим набудаам, худи онҳо аз ӯҳдаи пеши роҳи хунре-
зиро гирифтая, чумҳуриро мӯътадил кардан, силоҳро аз дасти
мардум гирифтан мебаромадааяд. Ба ёрии май онҳо мӯҳточ
набудаанд, яъне масъалаи май хал туда будааст.


Ин фикрро собик раиси КАМ-и Ҷумхурии Точикистон Али-
чон Солибоев ба мухбирон тасдиқ намуда, чунин чавоб дода-
аст:


— Бале, чунин факт чой дошт, мо ба онхо вазъиятро фақ-
мондем, ки дар ҳақикат ҳимояи Раиси Ҷумхур яке аз вазифа-
Ҳои мост, вале мо барои ҳифзи дигарон кафолат дода намета-
Вонем, барои ташаннуч наёфтаяя вазъи сиёсй ва бори дигар
бадном накардаян КАМ онхо, яъне Раиси Шурой Олии чум-


17Э
ҳурӣ С. Кенчаев бояд бнноро тарк бнгӯяэд. («Чароғи рӯз*, №
25 (46), 1991 с.).


Сипас, ба назди онҳо, ба хонаи истирохатй даромадам, ки
нишаста чой мепӯшпданд. Аз саидуқи фӯлодтш ҚАМ ҳуччат-
ҳои шахсии худро гирнфтам. Якчанд хѵччатхоп давлатне, кн аз
собик Раиси КАМ А. А. Стройкин кабул карда будам, аз чум-
ла парнандаи дучилдаи агонтия ҳочӣ Акбар Тӯраҷонзодаро ба
Р. Турсунов супурдам ва гуфтам, ки ба воситам котибот аз ко-
ми май ба номи худаш гузаронад... Сипае, калиди еенфро ба
Р. Турсунов додам, лунки то ход калиди сейфу идора дар дас
ти май буя, фурсат барои супурдани калнд ва хуччатхо ба
Ранен КАМ Р. Ш Турсунов, ки 5.05. 1992 с. бо фармоии Раи-
си Чум хур ба чоі; мзн таънн гурд и да буд. фарохам наомада
буд. Силас, аз им чо меравам, гуфта бо онҳо хайрухуш као-
дам. Бо ми хостам покнй дили опдоро бори дигар нисбатн худ
бифаҳмам, чушки то хол соддалавҳона ба оофдилии онко шуб-
хае надоштам. Мунтазнри он будам. ки Р. Набиев ё Р. Турсу-
нов аз мам пурсон мешаваяд, ки дар ин вазъняти муташаннич,
пурхавфу хатар, роххо аз та-рафн оппозиция пурра баста ту-
да, хар дақнқа садои тири автомат ва ё мошнихои зирехп^ш аз
чор тараф ба гуш мерасад, ба кучо меравам? Бехтараш бо он-
Х0 биистам! Қалли масъалаҳои мѵътадил намудани чумхури-
ро тах шл намуда, роҳҳои ҳаллу фасли онро ёбем. Вале онхо
ягон сух -мне аз май нацурсида, танҳо гуфтанд:


— ХаГірІ!


ТАКЯ БА ЗОТИ ҲАК


Ба такдиру насиби худ таи дода, такя ба худо карда, аз
назди онхо баромада, боз ба фикр фурӯ рафтам, к и чзро онхо
аз ман чпзе напурсиданд ва рафтани маро хостамд?


Гар нигахдори ман он аст, ки ман медонам.


Шпшаро дар бағалн санг нигаҳ медорад.


Магар бехабар буданд, кн мухолнфини девсират барои пая-
ла ба чоии ман задан маблағи калоне чудо карда, гурухи мах-
сусе таъснс карда буданд?! Не! Е садои тири автомату мошин-
ҳои зирехпушро намешуиидаиід?! Не, мешумиданд. Алалхусус,
худи дамой соат оппозиция автомошинаи хизматии президент —
ГА32-1 — 10-ро аз Дасти ронандаву бодгардокаш каши да гнриф-
та буд.


Пас, сабаб дар чП буд, ки оихо дидаю дониста нагузоштанд.
ки ман бо ду бодгардон дар КАМ биистаму шабро руз намоям?!
Боз ба ёдам суханҳои бародаіропи кӯлобӣ Сангах Сат аров, Руо


174
там Абдурахішов ва Мулло Хайдар ва дигарон расид, афсус
хӯрдам, ки чаро бо оихо ба Кулоб нарафтам. Аз тарафи дк-
гар, намеД он йотам, ки фарзан.топу бародаронам чй ҳол доранд...


Ба худ андешидам, ки онхо бо ин рох мехостанд, ки ману
бодгардонҳо ба дасти оппозиция афтида, оламро падруд гӯему
фарзалдонамон бепарастор монанд?


Не, бовар намекунам, кн онҳо чунин рохи ночавонмардо-
нан ифлосро пеш шрифта бошаил.


Охир, Р. Турсуиовро то б май соли 1992 намешинохтам вя
дар умрам ягон муносибат иадоштам, пас чаро бовар куиам!


Р. Набневро дар давраи интнхоботи депутати халқӣ ва пре-
зидѳнти чумхурӣ шуданаш аз наздик шинохта будам, аз дас-
тамон хар чП меомад, дар хаққи ӯ кардем, ягон зиддияте лар
миёни мо вучуд надошт. Ба хурмати Яздони пок, нисбати ӯ
бародарвор, содикона хизмат кардаам. Хурдтарин кудуратеро
дар лил у дидаам чой надодаам Шояд сари хамин ахди ссдн-
кона мухолифин нисбати май селвор шӯридаанд, чаро кн бор-
хо пешниҳод карданд, ки ман Раиси Чумҳуриро бад гӯяму
осонш дар корн хеш чӯям, вале шукр ба зоти пок мекупам, ки
рохи шайтониву кабоҳатандешӣ ва аз шнкасти дигарои т и-
нақу нуфузу тахту тоҷ накардаам. Шукр мекунам, ки сѵдн
хешро аз знёни днгарон наҷустаам. Шукр мекунам, ки сало-
ҳи корро аз табоҳи он даркѵ фарқ мекунам ва ҳакки мардѵм,
хоса хамкорро аз худ боло чедопам. Танхо гуноҳн ман он буд,
кп хушомад намекардам, хабаркаш пабудам, суханамро рӯнрост
ба Раиси Чумхур мегуфтам. Агарчй талх буд, вале суханопам
рост бахрн фоидаю беҳбудии давлату халқи чумхурӣ буд. Ва-
ле КНСМ1І зиёди он ба омҳо намефорнду бе амал мемонд...


Ео чунин фикру хаёл ба назди бодгардонхои худ М. Убай-
дуллоев ва С. Орнфов рафтам. ки дар он чо дѵ-се коргари
КАМ истода буданд. Яке «звбатдори равен КАМ буд, дигарои
кормандони кнм-кадом шӯъбаи КАМ будаид, ки барон мал
онҳо ношинос менамѵданд. Ба бодгардоиҳои худ гуфтам:


— Рафтем, ба хона меравем. С. Орифов пѵрсид:


— Муаллнм, бо кадом роҳ меравем, роҳҳо хамашои аз та-
рафи оппозиция баста шудааст. Ба онхо гуфтам:


— Дигар нлоче надорем, вакт рафта нстодааст. Пас аз як
соат бевакт мешавад, ешхо хоҳнши шаб дар нн чо мондани
маро надоранд.


Онҳо роҳҳои автомобилро бастаалд, роххои пиёдагард зиёд
аст. Ман дар Дѵшанбешахр калоп шудаам. роххои зиёдеро
медонам. Ле«іш аэ хама роҳи бехатар, ба фикри ман ин аэ
миёни шаҳраки Хлопзаводокая гузашта, ба роҳи оҳан баро-
мадан аст. Сипае бо роҳн охян рост ба тарафи заводи равған


175
меравгм, аз он чо аз миёни микрорайони 103 гузашта, ба мик-
рорайона 101 мебароем. Дар он чо ман истикомат мекардам.


Вале худ бехабар аз он будем, ко кайҳо аз идораи КАМ-и
ҷумҳурӣ ба штаби оппозиция, ки яко аз сарваронаш Ҷӯрабек
Аминов буд, хабар раоидаасту гурди миллим оппозиция қасд
ба ҷони ману бодгардонҳоям карда, бо силоҳу мошини зиреҳ-
пӯш ба пешвозамон баромада, роҳамонро мунтазирӣ мекашанд.
Дастаи дигаре бо мошини эиреҳпӯш барои дастгир кардани
фарзандону бародаронам ба шикор баромада будаанд...


Иц маслиҳатҳои моро он ду корманди К.АМ шунида бошанд
ҳам, мо аз онҳо ягон шубҳае иабурдем. Мошини хизматиро
дар КАМ мондему аз рӯи нақшап кашида ба роҳ баромадем.
Вақто ки аз Хлопзаводокая фаромада, роҳи оҳану ипподром-
ро гузашта, ба кӯпруки хиёбони Ҳофизи Шерозӣ наздик ома-
дем, М. Убайдуллогв, ки якчанд қадам аз мо пеш мерафт, но-
гоҳ ба ақиб гашт ва дидам, ки тахмииан 15—20 метр ба куп-
рук нарасида як мошини зиреҳпӯше омада истод, ки дар пе-
шаш навишта шуда буд: «Ло илоҳа нллаллоҳ» ва дар болояш
зиёла аз 15 нафар фидоиёви бо автомат мусаллахи майдони
«Шахидон» нишаста буданд.


Онҳо моёнро ди-да, бо тезй аз мошмнаи зкреҳпӯш мисли
дарраидаҳон ташная хун ба замин часта, ба тарафамон сад-
хо тири автоматро cap дода, давиданд. Мо ба қишлоқи дар
паҳлӯи ипподром буда даромадем, ба кучо рафтанамонро на-
медоннстем, кишлок ва роххон баромаду даромадп он барои
■мо ношинос буд. Тири автомат ба болоп сарамон чун жола ме-
борид. Ҳайроц шудем ба кучо равем, бо худ ду автомату як
таинонча доштсм, ба хулосае омадем, ки то будани тир мубо-
рнза мебарему тпрхои охпрннро барои худамон мемонем, то
он ки онхо моёнро зинда дастгир накунанд.


Вакто ки ба қпшлоқ даромадем, чазонмарде пайдо шуд, ки
маро шинохт ва аз паси худ ба кӯчаҳои тангѵ качала, аз до-
жили хонахои мардум гѵзаронда, ба ипподром баровард ва мо
аз он чо ба як кисми харбй даромада, пинхон шудем.


Онхо бошанд, моро гум карданд, дар давочи зиёла аз ду
соат хамон кишлок ва гирду атрофи онро тнрборон карда, мо-
ро чустучӯ менамуданд.


Онхо, ки моро наёфтанд, сипае ба хонаи ронандаи авто-
мошинаи хизматиам Акрам Исҳоков, ки дар кӯчаи Ломоно-
сов зиндагонй мекард, рафта, хонаи ѵ ва хонаи падарашро
тнрборон карда, тамоми лавозимоти зиндагонии и« ду оиларо
пурра талаву тороҷ карданд, хатто ду гову се гӯсфандашро тир-
борон намуда, кушта, ба майдони «Шакидон» кашонида, «ху-
дой» карданд. Автомашини шахсиаш «Волга» ГАЗ—24—10-ро
ба масҷиди Х,очй Екуб бурданд. Ва то имрӯз ӯ ягон чизашро


178
наёфтаасту мошини шахси-и ӯ дар «хизмати» оппозитсия ме-
бошад.


Сипае, аз он чо ҳа-м иін дастаи хунхору авбошу роҳзан ба
хонаи чаҳор бародари ман, ба қишлоқи Чоряккорот, колхози
«Победа»-и ноҳияи Ленин рафта, тир-борон карда, ҳатто бата-
реяҳои хонаи оиҳ-оро парронда, сӯрох намуданд. Хуллас, ҳар
чй, ки ёфтанд, ба ғорат бурдаанд. Дар хонаи онҳо чпз-е намон-
даает. Магар ин мусулмонй аст? Не, воллоҳ, ки ин ваҳшоннят
аст!


Гар мусулмонй аз ян аст ,ки Хофиз дорад,


Ох агар аз паси имрӯз бувад фардос.


Магар талаботи дини мубини ислом ва демократия чунин
будааст?! Магар оёту ҳадиси Қуръони мачид чунин рафторро
дуруст меҳисо-бад?!


Охир, аз рӯи кадом принсипи демократия ва кадом оёту
ҳаднси дини мубини ислом роҳбарони мухоли-фин ин гуиа ама-
ли носавобро ба роҳ андохтаанд, ки мардумро бо силоҳу мо-
шинҳои зи-реҳпуш мусаллаҳ карда, барон одамшикориву хуни
бегуноҳро рехтая, хонаҳояшонро тир-борону молу мулкашонро
талаву тороч кардан мефиристонанд. Канй вичдону имони он
роҳбарони оппозитсия, шах-сони миёнарав ва кувваи сеюм, ки
баъди ба іімзо расидани протокола созиш ба чои датъ наму-
дани гирдиҳамоӣ, супурдани силоҳ гвардияи миллим оппозит-
оияро бо силе;-.у БТР мусаллаҳ карда, таҳти оёти азимушшаън
ва -никоби «ло илоҳа иллаллоҳ» барон куштани одамони бе-
гунок, талаву тороч кардами хонахон онҳо мефиристонанд ва
супориш м-едиҳанд, кн -молу мулки талаву тороч кардаро ба
масҷиди Ҳоҷй Еқуб биёранд?! Гову молро кушта, ба майдони
«Шаҳидон» баранду ҳаққу ҳалол «худой» намоянд. Ҳой, ҳо-
миёни дини мубини ислом! Боре аз рӯи савоб бигуед, ки Шу-
мо мувофиқи кадом оёту ҳадиси Қуръоии мачид, гуфтаи ҳаз-
рати Муҳаммад амал карда истодаед?! Магар бо ин амалиёти
ғайридиниатон ба решай дини ислом теша зада, дини исломро
хору эътиқоди мардумро аз он нагардонда истодаед? 1


Охир, дехкон ё коргари бечора бо хуни чигар заҳмат ка-
шида, барои рӯзи б аду некаш молу мулк чамъ нам уда, авто-
машина харидааст, ки он имрӯз як -миллион сӯм арзиш дорад.
Би-гӯед, ки аз рӯи кадом моддаи қонун ва кадом оёти Қурь-
о»и маҷид ё гуфтаи пайғамбар ғорати онҳо дуруст аст? Е
задану куштани ма-рдуми бегуноҳ дар таҳхонаҳои масчидҳ-о
танҳо барои он, ки онҳо кӯлобианд ё ленинободй, ӯзбеканд ё
ҳисорӣ аз рӯи кадом шариат аст?


Магар ин резондани хуни бағайри ҳақ не-ст? Не, худи Шу-
МО кофиру номусулмон ҳастед, фардо рӯзи қиёмат куадаи дӯ-


12—1147


177
зах гаштан насиби Шумо, сарварони Ҳизби надзати ислам на
дом пени дурӯгини дини ислом мебошад. Дини ислом ба зоти по-
кн худ ҳеч гупоҳе надорад, ҳама гуноддо дар сарварону ба
ном пешвоённ он мебошад.


Пас., дару девори масчиди Ҳоҷӣ Ёқуби ЧархЙ, Ҳазрати Мав-
лоно, ки нур аз худи мӯъмин шудаасту дадону нафаси тақво-
дорон ба гӯшти он гову моли бе иҷозат овардаи рохзанон ра-
сидаст, оё нафасашон маисрӯқу луқмаашон даром вест?! Оё
тоату ибодати ин тоифа мусулмонон, ки дар масчиди фавқуз-
зикр иамоз мегузоранду ба худованди кариму раҳим рӯи ниёэ
оварда, бо ӯ роз мегӯянд, ба даргоди оллоди таъоло кабул ме-
шавад? Алдамдулнллод, чун мусулмон ва дуқуқшииос қотеъо-
на мегӯям, ки ин гуна рафтор дар шариати мо дарому дар
Сарконун табодкорй, чнноят ва коііѵншикаиистІІІ Эй мардумн
мӯъмину мусулмон, ки ба масчид рафта, барон фардо — рӯэи
киёмат намоз медонед, бидонед, ки аз паои кн Истодаед, ба
кадом имом намоэн худро иктидо мекунед? Ба Мулло Абду-
гаффор, Акбар Тӯрзҷонзода, Саидащраф, Кори Қиёмидднн, Ко-
ри Мудаммадй, Корй Аллома...? Ондо, ки худ ба дини мубнни
ислом исиод овардаанд, мпёни бародарайи мусулмон нотнфо-
кию хархаша андохтаанд, молу мулки беваю бечораро халат
город кардаанд, бародарони мӯъмииу мусулмон» худро ба катл
расонданд. Ба дидаи ақлу хирад ва дили бино нигаред дару
девори зерхонаю дохил ва беру ни масчиддое, ки Шумо иамоз
медонед, пур аз хуни ннсондон нодак ба катл расонда, иоАа-
дон модароиу тифлаконн бепарастормонда ме-бошанд. Худи
Шумо мегавонед нолаи онхоро бншнавед, рӯди поки он ша-
дидони катлгардида Шуморо дар рӯз пешвоз мегираду гусел
мекунад. Нисбати кн гуна имомдое, ки Шумо ба ондо намоз
ннят мекунед, мардум лаънат мехонанд.


Бидонед. дар он масчиддое, ки инсоидои бегунод, бародаро-
ни Шу мо ба катл расонда шудаанд, ягон ма лотка дузур на-
дорад, дама пур аз шайтони лаин шудаанд. Аз сабабн он, кн
дпр яки Шумо ба монаінди мо ба дини мубнни ислом боварип
комил дореду, яккаву ягонагни худованди карим, Мухаммад
расули бархакро эътироф мекунед, набояд нисбати он бедод-
гаридое, кн «домнён»-н зодирфиребн дини мукаддаси ислом бар
сари мардѵми бе ин дам бадбахту камрӯзии чумдурии мо овар-
даанд, хомӯшу бетараф бошед. Хар фарде, ки барои ӯ Вата-
наш, миллатаон ва халки чумдурй азиз аст, барои дарчй беш-
тару зултар мӯътадил гардидаяи вазъи чумдурй акидаи худ-
ро ба воситан ахбори умум, дар ҷои кору истикомат, сӯҳбат
ба мардум, масчиду чойхона бояд баён намояд.


Афсӯс кн холо миёші мардуми мо бетарафоя, дуднладо, но-
устуворақндадо кам нестанд, кн ин бадбахтии миллат аст...


178
Ман ҳам тарафлори демократия будам ва кастам. Вале де-
мократияи хунхору ифлосро, ки сабабгори бадбахтии ҷомеа
гардидааст, чашми дидан надорам. Роҳбаронн Ҳизби демократ
за дигар нерӯҳои ба ном «мардумй» бояд бифахманд, ки бо
ин роқе, ки онҳо пеш гирифтаанд (даъват карданн мардум ба
чанги бародаркуш) хеҷ гоҳ вазъияти чумҳуриро ором карда,
ба дилу дидан мардум роҳ ёфта наметавонанд. Вақте мерасад.
кд хал к. ба онхо чавоб хоҳад доді...


Вахте мерасад, ки халқ кй будани роҳбарону аъзоюни Ҳиз-
би демократро хуб мефаҳмад. Охир, бе таҳлили на он қадар
чукур хам кй будани онхо чуп оина равшаи аст. Дар Қизби
демократ асосан аламзалагон ҷамъ омадааид. Онхое, ки оидн
ягон масъала аз Давлати Ҷумҳурй, Ҳизби Коммунист ранчи-
даанд, соҳиби ии ва ё он вазифаву мукофот нашудааия. Имон-
дорона тасдиқ мекунам, ки сарвари Хизбн демократ Шодмони
Юсуф сохибтамиз нест, ӯ ба маризни рӯҳй пирнфтор аст. Боз
пиро вахт нншон медиҳад! ..


Хулоса, офицерони он қисми ҳарбй маро шнн ттанду хуш
кабул карданд. Аз он чо ба Кумнтаи Лмннятн Милли сим за-
да, ба Раисн Ҷумҳур Р. Пабиев ҳодисаи рӯйдодаро иақл кар-
да, чо ва раками телефоиро гуфтам. Дар ҷавоб Раисн Ҷум-
ҳур гуфт: «Аҳволи май ҳам бисёр вазнин аст». Борн дигар
ақидаи ӯро фаҳмида, ба сардори сархадчнён сим зада, хоҳиш
кардам, ки барои аз Душанбешаҳр баромадан ба ман кӯмак
расонад.


Бо кӯмаки он кас 8. 05. 92 с. мо аз Душанбешахр баромада,
ба вилояги Қаршн омалем ва аз он чо ба внлояти Ленинобод...


%


* * •


7 май соли 1992 Сарвазири Чуыҳурии Тоҷмкистон А Мир-
зоев бо ҳамроҳии роҳбарони опиозитсия бо мақсадн тезтар
амалӣ га 'дониданн накшаи кашидашуда оиди усулҳон нчрои
моддахои протокола созишномаи имзошуда хайати комиссиям
тафгншотро тартиб дода, ба имзо расонид. Баҳри таҳлилу
муапяя намудани то ба кадом дараҷа ба қонун мувофик бу-
дану 1 абуданн моддахои пешниҳодгардида оиди иҷрои прото-
коли сознш ва аз тарафн кадом гурӯҳи мухолнфин ичро на-
гардидани он лозим донистам, ки ба хонандагонн мӯҳтарам
аввало усулҳои ичрои моддаҳои протоколи созиши ба имзора-
сида ва комиссиям тафтишотиро дар шакли аслаш чун хучча-
тк таърихӣ пешкаш намоям


Усулҳои ичрои протоколи созишномаи имзошуда, ки аз чо-
ниби комиссиян мусолидаи миллӣ пешниҳод мешавад:
А. МИРЗОЕВ — Сарвазири Чумхурии Точикистон.


М. Х.ИММАТЗОДА — раиси Ҳизби наҳзати ислом.


Ш. ЮСУФ — раиси Ҳизби демократа Точикистон.


Т. АБДУҶАББОРОВ — раиси созмони «Растохез».


А. АМИРБЕК — раиси созмони «Лаъли Бадахшон».


КОМИССИЯМ ТАФТИШОТЙ


эамима ба моддаи 7 Усулхои ичрои протоколи
созишномаи имзошуда


1. Файзулло Абдуллоев— (раис).


2. Абдусамадова В. И.— (муовини раис).


3. Сочндаи Мирзо — рӯзноманигор.


Т Панфилов О. — рӯзноманигор.


5. Николаев К.— ҳукуқшинос.


6. Бобоназарова О. — декани факултаи ҳукукшиносии ДДТ.


7. Еқубов О. — депутата халқии чумҳурй.


8. Мирзоев С. Б. — ҳуқуқшинос.


9. Муродалиев М. — додситон.


10. Давлат Исмон — муовини раиси ҲНИ.


11. Камолов С. — ҳуқуқшинос, коргари гумрук.


12. Серебряков Д. А.— сардори шӯъбаи дастгоҳи Раиси чум-
х,УР.


13. Музаффаров А.— депутата халқи ҷумҳурӣ.


14. Нуров Р.— мудири шӯъбаи ҳуқуқи Шӯрои Олй.


1. Матни протоколи баимзорасида ба вооитаи телевизион
ва радио хонда мешавад, дар мутбуоти чумҳурӣ чоп мешавад,
дар майдонҳои «Озодй» ва «Шаҳидон» эълом мегардад.


2. Дастгоди Раиси чумҳур дар бобати бекор кардани фар-
мони ӯ оид ба ташкил додани баталъонн махсус фармон тайёр
мекунад.


3. Вазорати дифоъ, Кумнтаи Амнияти Миллй, Вазораги Кор-
хои Дохилй, штаби чумхурии мудофиаи шаҳрвандон байни ха-
май нерӯҳои мукобил фаврй оташбас зълон мекунанд.


4. Вазорати дифоъ. Кумитаи Амнияти Миллй, Вазорати Кор-
хои Дохилй, Штаби чумхурии мудофиаи шахрвандон барои Се-
силох кардани фаврии дастаҳои мусаллаҳ амал мекунанд. Ча*
раёни бесилоҳгардониро комиссияи муштараки парламента, ҳу*
куматй, ҳизбдо ва созмонҳои мардумй зери назорат мегиранд.


5. Дар майдонхо кандани хаймаҳо фавран шурӯъ мешаванд,
комичроияи шаҳр ва раёсата ҳарду майдон тоза кардани май-
донхоро ба ӯхда доранд.


6. Дастгоҳи Раиси Ҷумҳур барои бардам додани Шӯрон


180
президента ва таъсис додани Мушовараи олй дар хузури пре-
зидент ва Хукумати муросои милли фармон омода месозад.


7. Раёсати Шӯрои Олй барои тафтишй сабабхо ва гунаҳ-
корона ба амал омадани вазъияти шадиди сиёсй ва оқибатҳои
гарони он комиссия месозад. Ҳайати комиссияро гурӯҳи корне,
ки протокола созишномаро тайёр кардаанд, пешниҳод мекунад.


8. Аз лаҳзаи ба имзо расидани протокол амниятн ба ман-
зилҳо баргаштани гирдиҳамомадагонро Вазорати Корҳои До-
хилй ва Вазорати Наклиёт таъмин мекунанд.


9. Раёсати оиозитсия (Хизби наҳзати целом, Хизби де-
демократ, созмонҳои «Растохез» ва «Лаъли Бадахшон») баъд
аз имзо шудани протокол фурудгоҳ ва истгоҳи катораро фав-
ран аз муҳосира озод мекунанд.


10. Раёсати оппозитсия (Ҳизби наҳзати целом, Хизби де-
мократ, созмонҳои «Растохез» ва «Лаъли Бадахшон») баъд аз
имзо шудани протокол кохн Раиси Ҷумҳур, Девони Вазирон
ва студияи телевизионро озод мекунанд.


11. Дастгоҳи Раиси Ҷумҳур барои ба Хукумати муросои
милли тобеъ карданіи Кумитаи Амнияти Милли, Кумитаи Ди-
фоъ ва Кумитаи садою симо фармон тайёр мекунад.


12. Баъд аз озод карда ни майдонҳои «Шахидон» ва «Озодй»
аз гирдиҳамомадагон фармони Раиси Ҷумхур дар бораи чорй
кардани вазъияти фавкулодда беэътибор мешавад.


13. Азбаски баъди пароканда шудани гирдихамоихо вазъи-
яти сиёсй дар чумҳурй мӯътадил мегардад, барои идораи бе-
воентаи президент заруряте боки намемонад Аз ин рӯ, вако-
латҳои Раиси Ҷумхур, Шурой Олй за хукумат аз рӯи Конунн
Асосии Чумҳурии Точикистон баркарор мегардад


14. Дар асоси протоколи имзошуда Раиси Ҷумҳур истеъ-
фои Н. Дӯстов, Ф. Пиёзов ва А. Сайфѵллоевро кабул мекѵнад.


15. Дар ичлосияи XVI Шурой Олй масъалаи истеъфои Раи-
си Шурой Олй С. Кенчаев ва додоитони кулл Н. Хувайдуллоев
гузошта шавад.


16. Раиси Чумҳур бо фармони худ моликияти Хизби комму-
нистро то рузи номнавис шуданаш моликияти миллй эълон ме-
кунад.


17. 8 май дар саросари Чумҳурии Точикистон рӯзи мотам
эълон гардад.


ТАВЗЕХ: шахсоне, ки номашон дар моддахои 14 ва 15 зикр
шудаанд, минбаъд ба макомоти олии давлатй таъин нашаванд.


Вакто ки кас ѵсули ичрои моддахои протоколи созишномаи
имзошударо тахлил намуда. ба тарозуи аклу хирад мегузорад,
cap то по пур аз беадолатию беҳуқуқй ва бар хилофи конѵн-


181
ҳоп амалкунандаи Чумҳурии Точикистон ва ақли башац бу-
дани ҳар моддаи он пурра ба чашм мерасад. Барои ин ҳатто
сиёсатмадору ҳуқукшпиос ё файласуф будаи шарт нест.


Усулҳои яҷрош моддаҳои протоколи созиш, чун худи про-
токол бо шакле ва мухтавое тартиб дода ва ба нмзо расидааст,
ки табаддулоти давлатнро харчй тезтар ва пардапӯшона, бо
роқи хок потидан ба чашми мардуми чумхурй ва қуввахои
демократии чаҳон амалй мегардонад. Дар усулқои ичрои про-
токоли созиш аз номи ҳамаи рукнхои чумхурии Точикистон cap*
вазпри чумхурй А. Мирзоев имзо гузоштааст, ки ӯ дар асоси
моддаи 125 Конуни Асосии Чѵмхурии Точикистон танхо урго*
ни ичроия ва амрдихандаи Чумхурии Точикистон мебошад.
Аз ин ҷихат хукуку ваколатҳое, ки Конуни Асосии чумхурй ба
ӯ надода буд, истифода бурдааст, чунки Кабинета Вазирон,
Сарвазири он бонд зери назоратн Раиси Ҷумхур, Шӯрои ОлЯ
ва Президиуми он амал намояд.


Чунки дар асоси моддаи 99, 108 Конуни Асосии Чумхурии
Точикистон, Шӯрои Олии Чумхурии Точикистон ин органи олии
хокямияти давлатии Чумхурии Точикистон мебошад, ки ба V
ваколати олии қонунбарорй ва назоратй оиди пчрои конуп аз
болои хамаи уртонҳои давлатию чамъиятии Чѵмхѵрии Точи-
кистон, аз чумла Девони Вазиронн Чумхурии Точикистон ва
Сарвазири он дода шудаает. Президиум ва кумитахои Шӯрон
Олни Чумхурии Точикистон — ин органи яоимоамалкѵнандаи
Шӯрои Олй мебошад, ки аз номи Шурой Олй хамчунин ичрои
конѵнхоро назорат мекунанд.


Раиси Чумҳур, мувофиқи моддаи 117 Қояуви Асосии Чум-
хурии Точикистон сардорн давлати Чумхурии Точикистон ва
Хокимияти олии ичроияго амрдиханда мебошад. Бар замми ин
^қама, он рӯзхо сеосияи Шурой Олй роҳбарии Презилентиро
дар чумхурй чорй намуда, хамя ҳукукҳоро ба Раиси Чумхур
дода буд.


Аз ҷониби дигар, яъне аз нуктаи назари Копун хар он хѵч-
чате, ки танхо бо имзои сарвазири чумхурй А. Мирзоев ба тас-
виб расидааст. кудрату кувваи амрдиханда ба Шурой Олии
Чумхурии Точикистон, Президиуми он, аппарата Раиси Чум-
хур ва халли масъалахон сиёсню давлатиро надорад!


Агарчи усулҳои ичрои моддаҳои протоколн созиш миёни
Раиси Ҷумҳур, Девони Вазирон. ҳизбҳои сиёсй ва харакатхон
мардумй аз номи Чумхурии Точикистон танхо бо имзои Сар-
вазири чумҳурӣ А. Мирзоев ба тасвиб расида бошад хам дар
бандхои 2, б, І1, 12, 13, 14, 16 он ба Раиси Чумхур фармон-
хои котеъона оиди ичрои ин вл ё он масъала, ба имзо расони*
дани як катор фармонҳо, кп аксари онхо гайриконунианд до-
да шудаает. Хамчунин, дар баидхои 3, 4 усулҳои ичрои прото*


18?
коли созиш ба Кумитаи Амнияти Миллй (К AM) низ як ка-
гор фармонҳои қатъй дода шудааст, ки иборат аз: «байни
нерӯҳои мукобнл фаврй оташбас эълон кардан», «ба таври
фаврй бесилоҳ кардани дастахои мусаллах» ва ғайраҳо ме-
бошанд. Ҳол он, ки дар ин супоришҳо ночизтарпн уисурй
мантик пест, мазмуни чумлахо бо хам мукобил мебошанд ва
доданн чунин амру супоришҳо аз хукуку ваколати Сарвазиру
Вазоратп Дифоъ, Вазорати Корҳои дохилй ва штабн чумху-
рии Мудофиаи шахрвандон, кн онхо низ органҳон ичропи ме-
бошанд, берун буда, танхо ба ваколати Ранен Ҷумхур лохял
мешаванд. Инчушш механизм и амалй гардидлни бандн 3 па
4 муайян карда нашудааст. Аз тарафи дигар, А. Мирзоев хуб
медониот, ки то 7.05.1992 с. ҚАМ лар наздн Раяси Чѵмхур
амал мекард ва ба хайати Девони Вазнрои дохил набѵд ва ва-
колати додани чунин супориш ба КАМ аз чонибн Сариазчр
танхо кӯтоҳандешиву иштнбохе буду бас.


Саволе ба миѳн меояд, ки чаро ва ба кадом далел вай аз
донраа ҳукуқу ваколатхои худ берун омада, хукукѵ ваколат-
хои Район Чумҳур ва Шӯрои Олиро ба эиммаи худ гирнфт?
Ма-гар аз чунин икдомп парвози кӯршапаракона манфиатдор
буд? Чаро нагузошт, ки ба ин протокол Ранен Чумҳур ва Ран-
ен Шурой Олй имэо гузоранд?!. .


Инчунин, дар бандхои ноѵбурда ба Вазорати Днфоъи чум-
ҳурй фармонҳои зиёде онди пчрои ин ва ё дигар масъала ;од
шудааст. Ҳол он, ки рӯзи ба тасвиб расидани хуччати мазкур
Вазорати дифоъ (мудофиа) вучѵл надошт, пн мардѵмфнреби*
навбатй буд. Охир, агар ҷумҳурй Вазорати мѵдофна мелошт,
ба чунин бадбахтй гнрифтор намешуд-ку?! Магар инпо Сар-
вазири чумхѵрй намедонист?


Не, хуб медонист, бо ин рох мехостанд. ки бори дш эр мар-
дума гумроҳшударо поз гуѵ.ро\тар на.мояпд.


Кумитаи дифоъ бошад, дар назди Раней Чумдѵр амал ме-
кард ва сарвазир дар ин хусус ягой салоҳияте налошт.


Дар банди 7 ба раёсати Шурой Олй супориш дода шудааст:
«барон тафтиши сабабхо ва гуиаҳкоропи ба амал омадани вазъ-
ияти иіадиди сиёсй ва окибатхои гарони он ко.мносияи гаф-
тишотй таъсис карда шавад. Ҳайати комнссияро гурӯҳи корне,
ки протокола созишномаро тапёр кардаанд, пешниҳод мекунад».
Яъне шахсоне, ки ба комиссиям тафтишотй дохил мешаванд.
раису мѵовини раис ва аъзоённ он аз тарафи А. Мирзоев ва
оппозитсня аллакай муайян карта шудаанд, ки ин мутлако
РаГфиқонунӣ буд. Президиуми Шурой Олй бе масъулиятопаю
буздилона, аз рун принципи «гӯр сӯзаду дегн қалапдар ҷӯшад*
амал карда, қонунро зери по намуда, «фармонро ичро кард»,
амалиётҳои ғайриқонунии онхоро бе ягон тағйиру плова, он


183
чӣ онҳо пешниҳод карданд, бо карори худ қонунӣ намуд. Бо
ин амалиёти ночавонмардона садоқатмавдии худро ба оппо-
зитсия равшаи намуда .пояҳои курсии худро «мустахкам» на-
муд. Аз ин рӯ, ба ҳайати комиссияи тафткшотй аз раиси он
cap карда, асосан ҷонибдорону хамфикрони оппозитсия дохил
гардиданд, ки он хам бе сабаб набуд. Мақсади асосй он буд,
ки тамоми конуншиканиҳо ва ҷинояткорнхое, ки аз тарафи он-
ҳо ва лаганбардорону думравонашон содир карданд, ҳамчун
рози нангин зери парда нихрн монаду ба чашми халқи чум-
ҳурй ва кувваҳои ҳақиқатан демократии чаҳон хок пошанд.


Шахсони солимакли майдони «Озодй»-ро, ки барои ҳимояи
сохти давлэти конунй ва конституцияи он омада буданд, бо
далелҳои сохтаю бофта, ҳамчуи шоҳидони зархарид гунахкор
созанду ба ҷавобгаоии ҷиноятй кашида, ба маҳбасхонахо пар-
тофта, аз арсаи сиёсат дур созанд, то он, ки дар интихоботи
оянда бо роҳи «демократия» ба сари кудрат оянд...


Оихо акаллан як чизи бисёр муҳимро донистан намехоханд.
Ҳой бародарон, ҳар фард аз рӯи такдирѵ яаснби азалй амал
мекунад, касе кудрати чархи ҳаётро ба ақиб гардондаи на-
дорад, ҳарчй ки хости худо бошад, ҳамонро инсон хохад дил.
Халқ бисёр бузург аст, хама чизро медонаду мебинад ва хуб
дарк мекунад ва таърих нишон медихэд кй кй асті...


Пас аз бародарро бо бародар чанг андохтан, бо силох таъ-
мин кардану рехтани хуни садхо бегѵноху номурод ба хотири
амалӣ сохтани ниятҳои нопокн худ, бо роҳи миёнаравй мар-
думро ба сулху салох хостан аз мардумфиребию чоплусии нав-
батй беш набуда, «ба мурда тани сиҳат хостан»-ро монад ва
фнкр мекунам, ки бо чунин замири фосид маҳбубу азизи халк
гардидан корест басо ношуданй.


Дар хадиси 141 пайамбари ислом ҳаэрати Мухаммад алай-
хиссалом (китоби «Ал-мавоъиз-улададия») омадааст: «хӯйи мӯъ-
мин чоплусй нест».


Мумкнн онҳо фикр кунанд, ки чунин рафторҳои пардапӯ-
шонаашонро мардум дарку фарк намекунанд, вале ин чораест
хато ва зишті Ивдомест мисли ҳубобчаҳои боронн бахор, ки
сонияе беш умр надоранд.


Набояд фаромӯш кард, ки касони халкро фиребдиҳанда
оқибат ба ғазаби худо гирифтор хоҳанд гардид, зеро халку
худо гуфтаанд.


Агарчн супоришҳо бар хнлофи Конституцияи ҷумҳурӣ буд,
Раиси Чумхур бо мақсади нарехтанн хуни инсон, оғоз наёфта*
ни чднги гражданй, зери фи шор савганди худро шикает, бо
мақсади дар курсии мансаб мондан, ба гуфти оппозиция бо-
вар ҳосил намуд, ки бо чунин роҳ гӯё якпорчагии Точикис-
тон таъмин мешуда бошад, ба чунин иқдом ризоият дод. Аз
ии рӯ, Президента Ҷумхурни Тоҷикистон Р. Набиев ба як зум-
ра фармонҳои қонунию ғайриқонунй нмзо гузошт. Аз чумла,
фармон «Дар боран бекор кардани вазъияти фавкулодда ва
вақти коменданта дар қаламрави шаҳри Душанбе», «Дар бо-
раи ихтнёран супоридан ва мусодира кардани яроки дасти ахо-
лии Ҷумҳурии Точикистон», «Дар боран бардам додани бри-
гадам таъиноти махсус ва батальони алоҳидаи ҳайати он»,
«Дар бораи аз салоҳияти Президента Чумҳурии Точикистон
ба ихтнёри Девони Вазироии Чумхурии Точикистон вогузор
кардаии Кумитаи Амнияти Миллй, Кумитаи Садою Симои чум-
ҳурй ва Кумитаи Мудофшаи чумхурй», «Дар бораи аз вазифа
сабукдӯш кардани ноиби Президент Н. Дӯстов, раиси Куми-
таи Садо ва Симои чумҳурй А. Сайфуллоев, раиси Кумитаи
Мудофиаи чумҳурӣ генерал-майор Ф. Ниёзов» ва дигархо.


Хулоса, ҳар чӣ ки хостанд, ҳар фармоне, ки тартиб доданд,
Раиси Ҷумхур «чавонмардона» агарчй ҳамаи он фармонхо мут-
лақо ғайриконунй буданд, ба дама и оснҳо имзо гузошт. Барой
Раиси Ҷумҳур лозим буд, ки хуни инсон нарезад. Нохалафо-
ни модарбахато ӯро фиреб додаиду зери фишор гирифтанд...


Вале саволе ба миён меояд: — чаро ва бо кадом мақсад
Сарвазир А. Мирзоев ваколатҳои Раиси Чумҳуру Президиуми
Шурой Олиро ба зимман худ гирифта, ба ҳуҷҷати номбурда
нмзо гузошт ва барон ҳарчй тезтар амалй гардидани табадду-
лотн давлатй даву ғеч кард? "


Чаро аппарати корни Девони Вазирон аз тартиб додани чу-
нин фармонҳои ғайриқоиунй саркашй накарданд? Чаоо онхо
ба решай давлатй қонунӣ, ки хизматгораш буданду аз дастар-
хони он нон мехӯрданд, теша заданд? Охир, ӯ Сарвазири чум-
хурй буд-ку?


Амалиётхои ӯ аз он шаходат медиҳанд, ки вай чонибдори
амалй гардидани табаддулоти давлатй гардидааст. Оё вази-
фаи сарвазири барои ӯ кам буд? Оё ҳуқуку ваколате, ки Конс-
титуция ба ӯ дода буд, барои ҳаматарафаго самаранок ба харч
додани маҳораташ ками мекард? Оё миёни Раиси Чумҳуру
Раиси Шурой Олй ва Сарвазир ихтилофе мавчуд буд? Охир,
хукуку ваколатхои им органхо аз рӯи Конуни Асосии чумхурй
таксим карда туда буд-ку? Гузашта аз ин, худи ӯ қобилиятн
ташкилотчигию кордонии баланд надошт, дар миёни аъзоёни
хукумат қариб, ки эҳтиромашро гум карда буд-ку? Худ, ки аз
Ӯхдаи ичрон вазнфаи сангкни ба дӯшаш гузошташуда намеба-
ромаду дар лаҳазоти халкунандаву такдирсоз хешро ба бемор-
хона мезад, аз он, ки баъзехо аз ҳолу аҳволи халк аз наздик
бохабар буданду чорахои амалй меандешиданд, нисбаташон
Дар дил мори бухлу хаеадро мепарварид. Магар ӯ намедонист,


185
ки кофирк саховатманд аз мӯъмини бахил днда ба заҳматкаш
наздиктар аст!?


Чунин саволдои пай дар хам зиёд мебошанд, вале ба хар
яки он чавоби мукаммалу каноатбахш ёфтан амрест муҳол.


Ба хар ҳол, далелҳои мавчуда, мушоҳидаи шахсй ва таҳ-
лили мантики онхо. хоху нохоҳ шаҳодат бар он медиҳанд, ки
дар амалиёти А Мирзоев элементҳои раразнок ва норозигнн
ӯ яисбатн Раиси Ҷумҳур мавчуданд. Аз ин рӯ, санги зерн бе-
гал нихон доттаро А. Мирзоев бар алайхги роҳбарияти эше-
лони боло сари вахт партоб карл, ки кард!


Ча: о? Зеро вактхои охир, ба гуфтаи баъзеҳо гӯё курсии
Раиси Чумҳур ба Рахмон Набиев хурдй кард, вазъияти сиёсии
ҷумҳуртфо ба нэз-ір напфнфта, чун яаврахон «рукуду карахтн»
хѵдію ::—.у сояашпо ваяир хпсобида, бе маслахатн раёсатн
Девон и ’ ізирон Шѵрои Олй вя розигии сессияи Шѵрои Олин
чумхурй як кием ваколатҳои Девони Вазиронро ба зимман
худ шрифт, ни он табъи Сарвазири чумхурй Акбар Мирзоев,
муовииони ӯро хнра кард. Онҳо ва атрофиён ба хулосае ома-
данд, ки «гӯё» Ранен Чумхур ба сарварони Девони Вазирон
боварй налэшта бошаду зерн махдуд гардонданн хукуку ва-
колатҳс ! Сарвазир нимкосае бошад. Аз чумла, Кумитаи дав-
латни Садою Симон чумхурй, Кумитаи Амнияти Миллй, Ку-
митаи Днфоъ (мудофиа), Сарѵмури инспекцияи андози чумху-
он ва ғайраро зери назорати худ гирифт, агарчй борхо сарвазир
А. Мирзоев, муовинхои ӯ дар чамъомадқои хурду калон, сух-
батхо'і хоеса аввало пардагтӯшона, сипае ошкоро изхори норо-
зигй менамуданд. Ҳатто, боре дар яке аз чаласадои Шѵрои Олй
хангомн муҳокимам Қонуни Чумҳурии Точикистон «Дар бораи
сарумури инспекциям андози чѵмхурй» Акбар Мирзоев норо-
зигнн мудро висбати махдуд кардани салоҳняти Девони Вази-
рон С:-"л карда бѵд.


Албатта, як кием идоротро ба Раиси Чумхур тобеъ кардан
боке надорад, агар ки аз чаҳорчӯбаи конун берун набошад.
Чун к и мувофики Конститудиян чумхурй агар Девони Вазирон
хокнмиятн ичроия ва амрдихаида бошад, Раиси Чумҳур сар-
дорн да плати Точикистон ва ҳокимияти олии ичроия ва амрдн-
ҳанда мебошад.


Аз ин нуктаи назар зери назорати Раиси Ҷумҳур гузаштани
баъзе ташкилоту ндораҳои органи ичроия ва амрдиҳандаи чум-
хурй аз чорчӯбаи конун берун набуд.


Вале барон ин асос лозим аст. Вақтқон охир Раиси Чум-
хур Р. Набиев якчанд маротиба изхори акида карданд, ки
бояд хукуку ваколатҳои ӯро зиёд карда, вазифан сарвазир дар
чумхурй бардам дода шавадѵ Кабинета Вазирон дар назди
Раиси Ҷумҳур шавад ва вазифаи Раиси Кабинета Вазирон ба
эимыаи Раиси Ҷумхур гузошта шавад. Чунин акида дар лси-
ҳаи Конституцияи нави Ҷумхурнн Тоҷикистон сабт гардндааст.


Илова бар ин, дар рӯзномаи сессияи чордахумн Шӯрон Олй
бо таклифи Раиси Чумҳур Р. Набиев масъалаи хукукѵ вакс-
латҳои иловагй додан ба ӯ дохил гардид. Сессияи чаҳордах"-
ми Шӯрои Олй фикру ақидаи Раиси Ҷумҳур Р. Набиевро даст-
гирй карда, ҳуқуқу ваколатхои ӯро зиёд намуд ва дар Ҷум-
хурии Точикистон рохбарии Президента чорй намуд. Хамаи
ин ҳаракадҳои Раиси Ҷумҳурро мѵшохидаву эҳсос карда, ак-
раби озурдагй дар донн А. Мирзоев неш мезад. Ӯ ба хубн дарк
карда буд, ки оқибат бояд аз курени мансаб дур гардад, чул-
ки дар миёни кормандони Девони Вазирон ва рохбарони ва-
зорату корхонаҳо, ташкилоту муассисахо обрӯ ва эхтпроми ду-
русте пайдо накарда буд. Малакаи ташкилотчитй ва кордо-
ниаш дар панҷ-шаш моҳи кориаш зоҳир нагардид. Ба А. Мир-
эоев курсии сарвазирй обрӯ набахгаид, иктисодиётн чумхурй
рӯз ба рӯз ба зинахои поен мерафт. кѵндФахмй, саводи казоии
сиёсй, иктисодй, хочагидорн ва ҳукукй надоштани ӯ длр во-
хӯрихо, мачлису ҷамъомадҳо ва сӯҳбатхои хоса ба мардѵм аён
гардид, ки гардид!


Алалхусус, мардумн чѵмхѵрГі кй буданн А. Мирзоевро дао
сессияи дувоздахуми Шурой Олни чумҳурӣ, ки он мохн марти
соли 1992 баргузор гардида буд, аз маърӯзаи ӯ дар бораи
«Самтхон асосии снёс яти аграрии чумхурии Точикистои дар
шароити гузарнш ба бозори иктисодй ва сохти комплекс и агро-
саноатй» бисёр хуб дарк кар сайд. Дар бисер мактѵбхо. во-
хӯрихо, сӯхбатхон хоса мардум иорозигии хѵдро нисбати Ран-
си Ҷумхур Р. Набиев ва депутатхои халкии Чумхурии Точикис-
тон дар бораи ба мансаби сарвазнри чумхурй саросемавор таъин
намудани А. Мирзоев баён карда буданд Вале Раиси Чѵ хур
акидаи халкро ба қисоб нагиоифта, танхо бо бахонаи он ки


А. Мирзоев вакили мардуми Кѵлоб мебошад, иктифо кард.


Be чуну чаро ақидаи Р. Набиев дурѵст бѵд, ки бояд касе
аз мардуми Кӯлоб сохиби курсии сарвазнри чумхурй бошап,
чунки «протоколро» бояд риоя кард.


Вале ҳеч гох шарт набуд, ки ни вазифаи олй насиби А.
Мирзоев мешуд, чунки дар таи панд соле, кн ӯ вазифаи раиси
кумнчроияи вилояти Кӯлобро ба ӯкда дошт, хоҷагии халки
вилоят дар бисёр соҳахо ақибмонда буд ва накшахои ба ҳи-
соб гирнфта ичро памегаштанд.


_Миёни мардуми Кӯлоб чавопмардони дорой малакаи одни
сиёсатмадорй, одаму одамгарй, мутахассисони бехтарини со-
ҳаи иқтисодиёт, хочагин халқ, ташкилотчиённ хуб хеле зиёд
буданд. Вале бояд нкрор шуд, кн бо гунохи сохти тоталитврй
бисёрии онҳо зерн нарда буданд, касе онҳоро намедид, маля-


187
каи кордонию ташкилотчигиашонро дарк намекард. Ва баҳри
ба арсаи сиёсату давлатдорй гом задани онҳо қувва ба харч
намедод.


Агар мо номенклатурам пештараро аз хотир фаромӯш ме-
кардему ба чашми дурбин кадрҳои вилояти Кӯлобро мавриди
таҳлилу санҷиш қарор медодем, якчанд чавонмардони болаё-
кат ба миён меомаданд, ки мумкин чанд сэру гардан аз А. Мир-
зоев болотар меистоданд Шояд ин тифли навзод, ки исми он-
ро Точикистон мегӯянд, ба ин бадбахтй гирифтор намешудіі...


Алкисса, донишу малакаи ташкилотчигии А. Мирзоев 6 «бе-
морин» дуру дарози ӯ сабабгори он шуд, ки хукумат фалач
гардид, интизом ба зинаҳои поён фуромад, рохбарони вазорату
корхонахо фармону дастурҳон ӯро ичро накарданд. Қонунши-
каншо чинояткорй ба зинахои баланд баромад. Дар Ҷумҳурин
Точикистон мафия рӯз ба рӯз чун захрпечак медавиду чун ала-
фи саломалек ва ачирик реша мегирифт.


Кор ба дарачае расид, ки мафия аз тарафи баъзе хукумат-
дорон ва органҳои мухофизати хукук, муборизан зндди чиноят-
корй дастгирию ҳамкорй меёфт, касе барон ошкор намудани
онҳо қадаме ба пеш нагузошт. Рӯз аз рӯз шумораи коопера-
тиву ассоциацияҳои савдогару қаллоб меафзуд, махсулоти за-
рурии халкро аз корхонаҳо харида, берун аз чумхурй бо нар-
хи баланд мефурѵхтанд, аз хисоби халк миллионер мешуданд.
Бо ичозату бе нчозат пахтай бо араки чабини деҳконон чамъ-
овардаи колхозу совхозхоро бо нархи арзон харида, кнмат ме-
фурӯхтанд. Кор ба дарачае расид, ки Сарвазир ва чонишинҳои
ӯ бисёри савдогаронро бо имзохои худ ғайриқонунй аз андоз-
хои давлатй озод мекарданд. Ҳамаи ин чун ярок дар дасти
ҳизбу чамъиятхои нопоку ғаразнок ва бар зарари мардуми
мехнаткаш буд...


Вазъяти ногуворп ба амал ома да. яъне батадрич ба дасти
мафия гузаштани давлатро депутатқои Шӯрои Олй дарк кар-
да, дар сессияхои сенздаҳуму чахордаҳум баъзеи онхо дар су-
ханрониашон А. Мирзоевро сабабгори чунин бехокимиятихо до-
ниста, истеъфои ӯро талаб намуданд.


Аз чумла, чунин таклиф аввалин маротиба аз забони депу-
тата халкин Чумхурин Точикистон Ситников садо дод. Ин ха-
ма А. Мирзоевро ба он водор сохт, ки пуштибоне. химо» ■ юе
дошта бошад. Бад-ин манзур сарвазир кӯшид, ки такягоху пуш*
тибонҳоро, аз рун мѵшохида ва таҳлили мантикии ман тар
симои оппозитсия бубинад ва якинан дарёфту лид, ки диді


Барой исботи ин фикр ба муҳокиман хоиандагони арчманд
далоилеро пешкаш карданиям:


Пас аз анчоми сессияи чахордаҳӯми Шӯрои Олй нимаи дую-
ми рӯзи 5.05.92 с. 12 нафар депутата халки Точикистон аз


188
внлояти Ленинободро аз самолёти ТУ-154, ки бояд аз фуруд-
гоҳи Душанбе ба Ленинобод парвоз мекарданд, бо силоҳ, зери
фишор аз самолёт мефароранд, ки дар дохили онҳо мӯҳтарам
Ситников ҳам буд. Онҳоро ба автомашинаи «Тайёта»-и нав
(шояд аз дасти касе, бечорае зада гирифта бошанд, ки бароям
холо аён нест), савор карда, аз кӯчаи «Дустии халкдо» ба та-
v.афи масчиди Ҳоҷй Ёқуб мебаранд. Дар назди заводи машру-
ботбарорй автомобили онҳоро посбонони оппозитсия бо силоҳ
бозмедоранд. Роҳбари посбонҳо мебинад, ки дар автомашина
депутатҳои Шӯрои Олиро бо силоҳ (автомат) ба қозиёт бурда
истодаанд, бо заҳрханда мегӯяд:


— Ҳа, коратон калон-ку, одамони калон-калонро дастгир
кардаед, аз махраҷаш ҳаққи моро ҳам чудо кунед. Ба Қозй
домулло гӯед, мо ҳам чонн худро зери хатар монда, мардак
барин дар хизмат нстодаем. Ҳа, фаҳмидед, ran як-то...


Роҳбари гурӯхе, ки депутатҳои халқии чумҳуриро мебурд,
табассум карда, ба ӯ мегӯяд: «Албатта, ба домулло ҳамаашро
ran мезанам, ҳакки шуморо чудо карда мемонад...»!


Бо ҳамин 12 депутати Шӯрои Олиро ба масчиди Ҳочй Ёқуб
мебиёранд, дар он чо яке аз саркорони оппозитсия депутат Сит-
шгковро шинохта мегӯяд: «Ана, ин ҷаноби Ситников аст». Си-
пас ӯро дашномҳои қабеҳи ғайриинсонӣ дода, чанд муште ба
сандуқи синааш мезананду истинтоқ мекунанд, ки чаро ӯ дар
сессияи Шӯрои Олй сарвазир А. Мирзоевро танқид карда, ис-
теъфои ӯро талаб кардааст?!


Бубинед, аз ин гуфтугузор хамдасти оппозитсия будани cap-
вазир ошкор аст, ки аз ҳакиқат чандон дур нест.


Чаро саркорони оппозитсия А. Мирзоевро зери ҳимоя гн-
рифтанду депутатн халкй Ситннковро зери истинтоқ? Чаро он-
Ҳо боре масъалаи истеъфои Сарвазирро нагузоштанд? Агарчй
дар гирдихамоиҳо ҳамеша аз нарасидани мақсулоти пӯшокиву
хурбка, паст будани иқтисолиёти ҷумҳурй, қиматию баландии
нарху наво шикоят мекарданд ва хамаи ин даъвохо пеш аз
Ҳама ба хукумати чумҳурй дахл дошт.


Бинобар ин, бесабаб набуд, ки А. Мирзоев то метавоннст,
бо ҳар роҳу восита хнзмати оппозитсияро ба ҷо меовард. Ва-
ле ҳалли он масъалаҳое, ки дар протоколи созиш дарҷ гардида,
вазъияти чумҳуриро мӯътадил мекарду пеши роҳи хунрезию
бародпркуширо мегирифт, аз хотири ишон фаромӯш гардид....
Аз ҷумла, дар усулҳои ичрои протоколи созиш, ки пештар зикр
кардам, омада буд:


— ҷараёни бесилоҳгардониро комисоияи муштараки парлу-
монй, ҳукуматй, ҳизбҳо ва созмонҳои мардумӣ зери назорат
Мегиранд;


189
— дар майдонҳо кандани хаймаҳо фавран шурӯъ меша-


вад, ҳарду майдон тоза карда мешавад;


— аз лаҳзаи ба имзо расидани протоколн созиш амниятн
ба маизнлҳо баргаштани гнрдиҳамомадагонро Вазорати Кор-
дой дохнпГі ва Вазорати наклиёт таъмнн менамоя,нд;


— раёсатіі опознтсия (ҲНИ, Хизби демократ, созмонҳои
«Растox. s ва «Лаълн Бадахшон») баъд аз имзо шудани про-
токол фурѵдгох, нсттоҳи қатора, кохи Раней Чумҳур, Девон и
Влзирои ва студиям телевнзионрэ фавран озод мекунаіид;


Вале ягой вуктан ин пешниҳодҳои еозишнома аз тарафи
роҳбарони ошюзитсия ва шахсони мнёнарав ядро нагардид ва
бо сабабхон номаьлум А Мирзоев бо гурухн корни худ, кь
ҷявобгарп амалй гардидами усѵлхои иҷроп протоколи созиш-
нома буданд, ягон чорае иаакдешнданд. Аммо А. Мирзоев ва
гурӯҳи корни ӯ битавонист дар давоми як рӯз як ласта фар-
монхои ғайрнкомуннро тартиб бидихаду тавассути фншороварй
имзои Ранен Чумхурро бигирад. Вале бо сабабҳои маълѵм на-
хост, кп нчрои протоколи созишро, ки ба зимхіаи роҳбарони
оппознгсия ва шахсони миёнарав гузошта шуда буд, талаб би-
кунад, то ш рехтани хуни мардуми бегуноҳ боздошта шава-
ду силоқ аз даст", мухолифин чамъ карда шавад ва чумхурй рӯ
ба мӯътадилн бигардонад.


Ин ҳамон нимкосаи ғаразноки зери косае мебошад, ки аз
чашмн шахрватпци чумҳурй нихон буд.


• • *


Кумнтаи назоратн конституциошш Ҷумҳурии Тоҷикистон,
чун органн назорптӣ, оиди якшакла ичро гардидани нормаҳои
Конституциям Чумхурӣ мавқеи бетарафиро гирифту худро ба
иодонй зала, чудив ҳуччатхои ғайриқонуниро «нодида» гириф-
ту Оа таҳлилу мухокимаи онҳо хурдтарнн рагбате зоҳир накард
ва зажито иисбати фармонҳон Президентн Чіумхурй, ки 7.05.92 с.
ба имзо пятила буд, бедалелу мантик, ягон нормаи Конститу-
цияро дастрас накарда, хулоса баровард, ки гӯё онхо ба Конс-
титуциям Ҷумдурин Точикистон мухолиф неста-нд. Хулосаи Ку-
мнтаи нлзорати коиституционй танҳо ба он асоснок карда шу-
дааст, ки гӯё ваэъи сиёсии чумхурй хаминро талаб мекунад».


Мутолнан хулосаи нодурусту яктарафаи Кумитан иазоратл
констнтуцнонй. к и дар зери он имзои «мубораки» чонишинн
Кумитлн назоратн конституционй, хукукшиноси шинохта, ном-
зади фмх и хукукшиноси Ашурбой Ймомов сабт гардидааст,
бенхтнёр каерр б а фикру андеша мекашонад .


Охир, кормандоии Кумитаи вазорати конституцмонй дар
пазди денутатҳои мӯхдарам, дар вақти ба вазнфа таъин rap-


190
диданашон, дар сессиям Шурой Олй бо Конституциям Чум ду-
рим Тоҷикнстон қасам ёд карда буданд, ми онро чун гавха-
ражи чашм эҳтиром мекунанду танҳо аз рӯи Конуни Асосн амал
мекунанд, на аз рӯи талаботн вазъиятҳои сиёсии чумҳурй, ки
хар рӯз тағйир меёбад.


Пас, кучост он садокнту самимият? Кучост он имону эъти-
коду вазифашнносйРІ


Инсоф диҳед, магар ҳар чнзро «вазъняти сиёсии ҷумҳурӣ
талаб менамояд>,— гуфта Кумитаи назорати констнтуционй бо
ои мазмун хулоса мебарорад? Агар вазън оиёсйн чум дури тағйир
ёбад, хулосан онҳо ҳам тағйир меёбад ва бо ин роҳ мардумн
чумҳурнро ба иштнбоҳ меандозанд? Яъне, кас ба хулосае меояд,
ки. дар Кумитаи назорати констнтуционй шахсоме курсинишн-
ианд, ки дар замири онҳо акидаи мустақилро дар рӯзи рав-
шан бо чароғ кобед ҳам, ёфтанатон муҳол аст. Ин тоифа аз
кадом чошіб боди мухолиф шиддатыоктар вазад, ба ҳамон
ҷониб кемаи хешро меронанд, яъне ба равиши об бел мезанан-
ду бар хилофи конуни мукаддаси чуыҳурӣ амал мекуыаид?


Чй тавре ки мегӯянд: «Гӯр сӯзаду дог ҷушад». Бо макса-
ди он ки дегашоа бичушад, дар мансабдо биистанд, (шояд
кисме аз онҳо соҳиби курсив баландтар гарднданро умедвор
будаид), гӯри худро сӯзоиданд, савгандн ёдкардаашонро ши-
настанд, Қоиуни Асосни чуыҳуриро зери по карданд, бо роҳи
ба каси днгар бадбахтй овардан хостанд, кн худ некбахту
шодком ва дар назди оппозитсия чеҳрагарму забондароз гар-
данд. Ҳайфи номи неки инсон, ки аз рӯи амалиётҳои ноҷавон-
мардонап баъзе нохалафону куррахарон хору нобуд мегардад.
Вале онро ноднда гирнфтанд, ки даёт қоунуни худро дорад,
дар натичаи овардани фишор ҳақикат кат мегардаду ҳеч гоҳ
намешиканад. Охир, Кумитаи назорати коястатуцнонй каме
биандешад, ки ҳоҷати ба нстеҳсоли худ кабул кардани якчанд
фармони Раиси Ҷумҳур дар чй буд? Сипае, онҳо чй гуна дар
муддати 2 рӯз, бе таҳлили конуни ва гузаронданн санчиш. бо
касе хамсӯхбат нагашта дар асоси се калима «вазън сиёсии
чумҳурй» ба якчанд ҳуҷҷатҳои расмии Раиси Ҷумҳур бо имзон
чонишини раиси Кумитаи назорати констнтуционй Ашурбой
Имомов хулоса бароварданд, ки гӯё «фармонҳои 7.05. 1992 с.
Раиси Ҷумҳур имзо кардагй ба Конституциям Ҷумҳурии То-
чикистон хилоф нест». Агар онҳо хар як фармони Раиси Чум-
ҳурро таҳлили конуни мекарданд, ба монанди суди конститу-
циоиии Федерациям Русия, ки тайи чанд моҳн охир фармони
Президента Федерациям Русия Б. Елсинро оидн манъи хизби
коммунист тахлил ва тафтишоти суди карда истодааст, дар
он сурат бо чунин кӯрдилӣ ва тезтасбй ба мазмунҳои сохта-
ву бофта хулоса бароварданашон муҳол буд. Кумитаи вазйра-


191
ти конституционӣ аз рӯи қонун вазифадор буд, ки оиди ҳар
як фармони Раиси Ҷумҳур алоҳида тафтишоту таҳлили қону-
нӣ гузарокад. Баёноти шахсони лозимиро дар кумита гӯш на-
муда, далелу бурҳонҳое, ки онҳо пешниҳод менамоянд, сан-
чида барояд. Яъне, чун органҳои тафтишоту суди барои ху-
лоса баровардан далелҳои кофии раднашаванда чамъ оварад.
Дар сурати муносибати ҷиддӣ намудану дар мачлиои кумита
даъват намудан ва гӯш кардани фикру акидаҳои Н. Дӯстов,
А. Сайфуллоев, Ф. Ниёзов, Л. Қаюмов, В. Воҳидов бар хилофи
Конституцияи чумҳурӣ будани фармонҳои Раиои ҷумҳур рав-
шан мегарднд. Барои возеҳу аён ва ошкоро яишон додани
иштибоҳоварии фармонҳои дар он рӯзҳо имзокардаи Раиси
Ҷумҳур ба та.хилили яктои он мекӯшам, . ки хонамда худаш
хулоса барорад. Ҳамчун намуна фармони аз вззифа сабукдӯщ
кардани ноиби президент Нарзулло Дустоврс меорем.


ФАРМОНИ


Президента Ҷумҳурии Тоҷикистон
дар бораи аз вазифаи ноиби Президента Ҷумҳурии Точикистоп
озод кардани Дӯстов Н.


Арнзаи Дӯстов Нарзулло дар бораи озод кардани ӯ аз ва-
зифаи Ноиби Президенти Чумхурии Точикистон қабул карда
шавад.


Фармонн ыазкур барои тасдик ба рӯзноман сессиян нав-
батин Шурой Олни Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил карда шавад.


Президенти Ҷумҳурин Точикистон Р. Набиев.


7 майи соли 1992. ш. Душанбе.


Аввало ном ва фамилияи ноиби Президент Нарзулло Дӯс*
тов мувофиқн талаботи Қонуни интихоботн Раиси Чумҳур ба
бюллетени овоздихии пинхонӣ бо ҳамрохии номзад ба Пр-:Ч !-
денти чумхурй Р. Набнез дохил карда шуда буд ва мардумн
шарифи чумҳурӣ ҳар як президентро бо ноибаш санчида. сипчс
аз нух нафар номзадҳо якеро интихоб карда, ба тарафдориашок
овоз додаанд. Президенти ҷумҳурӣ Р. Набиев ва ноиби ӯ Нар-
зулло Дӯстовро зиёда аз 58 фоиз мардуми чумхурй дастгирй
намуданд Яъне, Н. Дустов бо роҳи интихобот аз тарафи халк
ба курсии Ноиби Президенти Ҷумҳурӣ сазовор гардидаасг


Аз тарафи дигар, дар Конституциям амалкунандаи Чумху-
рию Точикистон бо тагйироту иловаҳое, ки то 1 октябри соли
1991 дохил гардидааст, оиди Ноиби Президент танхо як норм \л
Қонунӣ вучуд дорад: «Дар вақти набудани Президент ва ё дар


192
ҳолатҳое, ки ӯ бо еабабҳои объективй вазнфаи президентиро
иҷро карда иаметавонад, вазифаи президента Ҷумдурнро ноибн
Президента Ҷумҳурй пҷро мекунад». Дигар чизе дар бораи
xyj ;.уқу ваколатҳои ноибн Президента Ҷумҳурӣ, механизми корй
ва процедура:! аз вазнфа сабукдӯш карданп ӯ п тшон дода
нашу дааст.


Плова бар ин, аз 2.XII. 1991 вақто кн Президента Чумҳу-
рй ва ноиби ӯ ба иҷрон вазифа шурӯъ кардаад, то имрӯз Шу-
рой О л и и чумҳурй «Конун дар бораи Ноиби Президента чум-
хурй» кабул накардааст. Ҳатто ба кумитаҳои дахлдори Шу-
рой Олй то ҳол чунин супориш низ дода нашудааст, ки лоиҳаи
конун дар бораи Ноибн Президента чумҳуриро тапёр намоянд.
Аз ин сабаб, маеъалаи он, ки ноиби Президент депутата Шу-
рой Оліі туда метавонад ё не, муайян яашуда буд.


Сипае, то имруз дар чумҳурй «Конун дзр бораи Ноиби Пре-
зидент», ки хуқуқу ваколатҳо, тартиби аз вазифа сабукдӯш кар-
дзни Уро ба танзим медарорад, вучуд надорад. Аз ни рӯ, то ка-
була конун дар бораи Ноиби Президент, ҳеҷ к ас, на Прези-
дент ва на сес ияи Шӯрои Олни ҷумҳурй ҳукуку ваколатҳои
аз вазнфаи ноиби Президент сабукдӯш кардани Парзулло Дӯс-
товро надорад.


Аз тарафн дигар, II. Дӯстов арнза дар боран ба истеъфо
рафтанро надодааст. Агар ӯро шаҳрванди оддӣ ҳисобем, дар
асосн «Конун дар бораи меҳнат» ягон роҳбар, аз ҷумла Пре-
зидент, то он даме ки гуноҳаш бо далелҳон кофн нсбот нагар-
дад ва розигии иттифоқҳои касаба набошад, ҳуқуқн каси ди-
гарро аз вазифааш сабукдӯш кардан надорад. Плова бар ин,
Н. Дӯстов депутата Шӯрои Олни ҷумҳурӣ буд ва бе розигии
сессняи Шӯрои Олии ҷумҳурӣ касе ӯро аз вазифааш сабук-
дӯш карда наметавоиист.


Сипае, рохбарони оппознтсия, кувваи сеюм ва Президент»
чумҳурӣ Р. Набиев агар амалиёти худро воқеан башардӯстона
ҳисобаид, натарсидаю наваҳмида ба мардуми чумҳурй бояд
бигуянд:


— Гуноҳн Нарзулло Дӯстов дар чист? Кадом кори ғайри-
конуни карда бут? Хапан у ва бародаронашро кй бо мошини
знреҳпӯш ва силох рафта, талаву тороч кард? Кй гаҳвораи
набераашро пора-нора намуд? Худи ӯро кн чандин .маротиба
Қасди куштан кард?


Вакилонк Қозиёти ҷумҳурӣ?!


Ҳомиёни Ҳизби нахзати ислом?!


«Начотдихандагони миллат» — Ҳизби демократ?!


Ҳаракати мардумии «Лаъли Бадахшон»?!


Пуштибонҳои «Растохез»?!


13—1147


193
Биёед, роҳбароии оппозиция, қувваи сеюм ва шахсони миё-
нараві Ҳоло хам дер нашудааст, ба гушоҳи худ икрор шаведу
ба халқи шарифи чумҳурӣ бигӯед, ки ба ин кори паст кй, аз
тарафн кадом ҳизбу ҳаракатҳо даст задааст, то он ки дор аз
рун дигарон бардошта шавад. Ҳоло хама гумонбар аст... Ва рӯзе
мерасаду халк ва ашхосе, ки дар майдони «Шахидон» шипас-
та буданд, мефаҳманд, ки «кй кист!!» Барой ин далелҳои рад-
нашавандаро кас пеши назар оварда ход иохоҳ ба фикр фуру
мераваду аз днл мегузаронад: «Худое, агар табаддулоти дав-
латй нашуда бошад, чй тавр хомиённ оппозиция ба воситаи
ахбори умум, дар кӯчаю паскӯчаҳо ҷор мсзананду ни чизро
бо хар роду восита инкор мекуианд. Ва исбот карданй меша-
вйнд, ки ҳама амалиётхояшон гӯё дар асосн Қонуии Асосии
Ҷумҳурй сурат шрифта бошад. Пас, чаро бе аризаю вучуд
надоштани копун «Дар бораи Нои би Президент» рохбаронн
оппозиция, Сарвазир А. Мирзоеву хамдастонаш. шахсони миё-
■нарав ва Давлат Худоназаров дар банди IV протокола сози-
шн байни Рамси Ҷумҳур, Девони Вазирон, ҳнзбҳои сиёсн ва
созмону ҷунбишҳои мардумии Тоҷпкнстон истеъфои Парзул-
ло Дӯстовро гузоштаид? Чаро Раиси Чумҳур Р. Набневро зери
фишору тахкир мацбур сохтаад, ки ҳуқуку ва-колатқои манса-
бин худро сӯнистифода -карда, савгандп презпдептиашро ши-
каста, бар хилофи Қонуни Асосй ба фармон дар борци аз ва-
зифал «онби Президент сабукдӯш карданй Н. Дустов имзо
гузошт?!


Зери ни саволҳои пай дар хам чавобе никои аст, ки фах-
миши онро ба ақлу заковати худи хонапдагонн соҳибзавку бо-
фаҳми мӯҳтарам ва он мапсабталабони кӯтоҳандеш ҳавола ме-
кунам...


Днлам ба ҳоли зор ва нотавоиню кӯтохандешии Кумитаи
назоратн констмтуционии чумхурн, ки чуннн конуншиканиро
ба «вазъияти сиёсии чумхурй» асос карда, «конуий» ҳнсобид,
бисер ҳам месӯзад. Месӯ заду таассуф ба виҷдону имони чушш
шахсоие чун хукуқшнноси шинохта А. Нмомов мехурам.


Вале ҳар як фардп боаклу заковат, бохнрадѵ фарҳанг хуб
дарк мекуна-д, ки ҳаёг конунн худро дор ад, дар натиҷаи беа-
долатию овардами фишор ҳақикат ба монаидн навдаи дарахти
Соҳили дарё хам мешавад, вале ҳеҷ гоҳ нахоҳад шикает...


Ба тадбир коре тавон еохтап,


Кн натвон ба теғу еннон сохтан.


Макуп такя. бар ганчу теғу силон.


За фарзонагон рою тадбир хох.


194
<9 *


Пӯшида нест, ки он шахсони масъули давлагию ҷамънятин
зерн усулҳон иҷрон протоколи созишнома имзогузошта бешуб-
ҳа, бо сабаби магрурин «зафарҳо», тақсимт мансабҳо ва ҷо
ба чо гузоштани хешовандону акрабои худ имону виҷдон ва
қонун . ҳуқуқи инсонро се талоқ карданд. Охир, агар онҳо имо-
ну инсоф медоштанд, бояд кн соддатарнн чизро аз хотир фа-
ромӯш намекарданду дар усулҳои пчрои протокол» созиім мушт
ба нззати нафси маъпавии инсон намезаданд. Вале онҳо то
дарачае худро соҳмбқудрат ҳисобиданд, ки марзи инсофу ин-
соішятро зери по карда, дар ҳуҷҷати расмй навиштанд; «Шах-
соне, ш номашон дар моддаҳои 14 (Н. Дӯстов, Ф. Ниёзов, А.
Сайфуллоев) ва 15 (С. Кенҷаев ва Н. Ҳувайдуллоев) зикр
шудаанд, минбаъд ба мақомоти олин давлатӣ таънн нашаврнд».


Кас чунин тавзеҳро дар хуччати расмй, кн дастраси омма
гардидааст, мутолна карда, беихтиёр ба фикр фурӯ меравад,
ки худоё, чй ночизтарнн, аблаҳтарин ва кӯрднлтарин иисон-
ҳое офаридайӣ, кп барон манфиати хеш шуда, ба чунин ка-
боқату разолати нооднлона даст мезананду инсононеро, ки ме-
ходанд ба нафъи умум бикӯшанд, буғӣ намоянд... Пае, кучост
он адолату демократия?! Ку он имондориву шарафияте, ки
Қуръони шариф ба муслимии пешкаш намудааст?!


Охир, наход ки седо ба ин андоза кӯрдилу кӯрсавод бошанд
ва надонанд, ки танҳо бо хук іи суд, ҳангоми барраіеии чинояг*-
нома дар як мӯхлати муайян ыетавон шахси гунахкорро дар
вазифахои мақомоги давлатй таъин накард. Ҳоло он ҷо эъло-
мияи хукуқи аҳли башарро ёдозарй намудан ҳочат нест.


Охйр, дар ҳакқи мо касе парвандаи чиноятп накушодаасту
гуноҳи моро нагуфта. Канй он хукми суд. ки моро гунаҳкор
кардаасту ба маҳбас шинондааст?!


Ба чунин пастӣ, лоГг л і ардаии одднтарин ҳуқукҳон ин-
COHH қадам гузоштапи роҳбарони оппозиция тасодуф набуда,
ҳоҷатн таъкид ҳам нест, чунки оедо бо мақсади соқибн куд-
рат шудан ба қабехгарин ҷнноятхо даст зада, бо роқн зӯро-
варию хунрезӣ табаддулоти давлатй карданд. Пае, чӣ гуна ба
амалиёты Сарвазнри ҷумҳурй ва шахсони миёнарав, кн чѵния
навиштаҷотро дастгирй «ардаанд, баҳо хоҳем дод?! Оё ин ха-
ма амалиётҳои кабоҳатаидешонз» онқо ҳамакидаю ҳаммаром
будан бо мухолнфнн нест?!


Фарзандони хубу боистеъдоди миллатро дар наздн шаҳр-
взндо» рӯснёху гунаҳкор ба гуюоҳи иабуда ва аз арсаи снёсат
ДУР. кардан магар имону вичдонашонро азоб аамедода бошад?!
Магар бо чунин ро\\ои нопоку ғайридемократй сохнби маисаб-
Ҳои баландтар. шуда» ишояро маҳбуби мардум мснпмояд?!


Нс, ҳеҷ гоҳ не!


*195
Охнр, аз копуну низоми конунии чамъият агар натарсаіід,
ақаллан аз худо шарм мекарданду аввал гиребони худро буй
мекарданд, ки чй ғалнз бӯйе дорад. Сипае ба дигарон саиги
маломат мепарронданді


Вале табнат қонупҳои худро дорад, чохкан окибат зерн
чоҳи худ хоҳад афтид, ки иншооллоҳ меафтанд.


Мардопагй, ҷасорат, қаяииродагшо шаҳомагн мардуми Кӯ-
лоб, Вахшонзамип, водии Қнсору Ғозималпк, Шаҳритузу Ча -
ликӯлу Қубодиён, ӯзбекзабоконро ҳар дақнка ба ёд меовара-
му ба худ меандешам, кн вой бар ҳоли кормандони Кумятаи
назорати констнтуциоиии ҷумҳурй. Вон бар ҳоли хукукпшно-
сн «шинохта» Ашӯрбой Имомов!... Вой бар ҳоли сарвазира
чумҳурй А. Мирзоев!... Вой бар холи рохбаронн Ҷумҳури ки х\ д
ҷавонмардзодаанду ҳаёти ноҷавонмардона ба cap бурданро а со-
си «равнак»-и зиндагн хондаанд...


Хулоса, эери фишору таъсирн оплозитсия бо ёрпву дастгн-
рии кувваи сеюм ҳар рӯз Раиси Ҷумҳур Р. Набиев як даста
фармонҳои ғайриқонунй имзо мекарду шахсони соҳнблаеқаги
бегунохро аз вазифа озод менамуду шахсоші хасакӣ, бесариа-
вишту белаёқатро, ки оппозитсия пешниҳод мекард, сари қуд-
рат меовард, ки овард!


* * *


Фармони дигарн Раисн Чум\ур Р. Набиев — таъсис намуда-
нн ҳуку.мати Муросои мнллй буд. Барой тартиб додани фар-
мони мазкур Еа соҳибн курсии мансаб гардонидани якчанд
бемансаб гурӯҳқои оппозитсия ду шабонарӯз дар таф-
реҳгохи Девони Вазирон, дар хузури Раиси Ҷумҳур ва к\ -
ваи сеюм чун гургони гуруснаи рӯи маслу к афтида ба ҳам-
дигар мсғурриданду кашмакашмҳо мекарданл. Ҳар кадом гѵ-
рӯҳи мехолифнн мекӯшид, ки коре бнкунаду одами худро со-
ҳиби куроии мансаб бигардонад, қатьи назар аз он, ки:


— мутахасснс ҳаст ё не?;


— лаёқати корӣ, ақлу заковат дорад ё не?


— мадакаи ташкилотчнгй дорад ё не?...


Аз ин сабаб, дӯстони бо ҳам пайвастаю ҷонӣ мехостапд
хамдигарро фиреб бидиҳанду одами худро пешниҳод намояі
Дар ҳамнн вазъият ҳисси маҳалгароӣ ба дараҷаи баланд ра-
сида, дӯстшо баролариро зери тозиёна гнрифт, ки теша ба ре-
шай ягонагии Тоҷнкистон мезад. Дар миёни роҳбарони мух .-
лифии тақснмотн маҳал ба вучуд омад, агарчӣ ҳамап оиҳо зо-
хиран худро муқобили маҳалгароӣ ба мардум ҷилва медодап
Онҳо ба Бадахшоиӣ, Зарафшонй ва Ғармию дигарҷойи так-


ие
сим шуданд. Давлат Худоназаров дар нн чамъомад, кн ягт
муносибате надошт, аз чй сабаб бошад, рӯзҳои охир бӯи «га-
лаба»-и оппозитсняро ҳис карда, барои ҳалли ким-кадо.м масг-
алаи «давлатй» ба оппозитсня ҳамроҳ шуда, ҳаракат мекард,
кіі дар он чо хам сарвар бошаду чилавро ба дасти худ бигп-
:рад. Чй тавре, ки мегӯянд, акл аклҳоро ёрӣ медихад. Ӯ ҳам
ёриіг «хоксорона»-и худро дареғ намедошт...


Азбаски дар набардҳову бозиҳон сйёсни Маскав аича «пух-
таю» суфта шуда буд, монанди химчаи заранг тоб мехӯрду дар
ҳар вазъият ҳаракат мекард, ки ба курсии мансаб шахсонн ба
худ наздикро пешниҳод намояд. Аз рӯи мақоли «Аввал хешу
баъд дарвеш» амал карда, ба номзадхои дигарон камбудй ёф-
та, чунон моҳиронаю сиёсатмаобона ба сари онҳо сайг мезад,
ки худи 0нҳо дарк намекарданд, ҳатто кор ба дараҷае расНд,
ки ҳангоми мувофики ваъда ба мансаби Вазири кордон хоричй
ва алоқаҳои иқтисодии байналхалқии чумхурй пешішход на-
мудани Отахон Латифй ва ба вазифаи Вазири маоркфи чум-
хурй пешннҳод кардани аъзои раёсати Ҳизби демократ профес-
сор Абдунабй Сатторзода ва мудокимаи ин таклифхо раиси
Ҳизби иаҳзати ислом Муҳаммадшарифи Ҳимматзода, раиси Ҳиз-
би демократ Шодмон Юсуф, муовини ранен Ҳизби нахзати го-
лом Давлат Исмон ва раиси иттифоки киноматографонн То-
чикистон Давлат Худоназаров номзадҳон болоро дастгирй на-
карда, чунин ақидаро рӯирост баён намудавд:


— Чаро ду мансаби аз ҳама муҳимро ба зарафшониён ме-
додаем?!


— Ин ақида қобили қабул нест!


— Чангу муборизаро асосан мо, чонибдоронн Хнзби нах-
зати ислом кардаем!


— Мансабҳон дурустро бояд ҳамдиёрони мо бигиранд!


— Пас, чаро мансабҳои асосиро ба дигарон медодаем?!


— Не, бояд чуқур фикр кард!...


— Зеро «ҳар касе он даравад окибати кор, кн кишт».


Чунин кашмакашиҳоро дида, «бародарон»-и зарафшонй Ота-
хон Латифи, Сафари Абдулло ва гурӯҳи мухолифин аз баро-
дарони .Частчоҳ, ки барои сурат гирифтани табаддулотн дав-
латй хнзмати «шоён»-е карда буданд, чун мурғи посӯхта, кн
гирифтори дарди тухм асту аз худо наҷот металабад, ба рӯи
дӯстони «ҷонӣ»-и худ бо чашмони имдодталабона нигариста охи
сард аз дили пурдард мекашндаиду аз худованди карим хал-
лп масъалаҳоро илтнчо менамуданд. Отахони Латифй дар кур-
ен нишаста, по болои по гузошта, паи ҳам сигор мекашид ва
гӯё ки дар болои мехе нишаста бошад, гохо ба як тарафн
курен, гохо ба тарафи дигари он чисми хешро партофта, бо чаш-
мони и.мдодталабона ба рӯи қозикалони чумхурй Ҳоҷиакбар


197
Тӯраҷонзода ва Давлат Худоназаров ннг! виста, орзуӣ дар кур-
ени Вазири корҳои хориҷн ва алокаҳои * ѵтисодии байналҳал-
к,1П| чумхурй нишастанро мекард. Ба рӯ тамяллуккороиаи ӯ
нигариста. рохбаршм ошюзнтеия ваъдаи ...миро ба ёд наовар-
данд, зеро онҳо ду манеаби бисёр арзандавѵ зебандаро аз даст
додаин набуланд ва рохи парапҷонданн дӯстонн «ҷоипро» ме-
чустанд Каме ба фикр фурӯ рафта, яке аз онхо гуфт:


— Рохашро ёфтам, ду вазифаро ба зарафшониён до тай ни-
кои нядорад, вале як вазнфаро додан мумкин. Баіно бар ни,
таклнф мекунам:


— Вазифап Вазири маорифи ҷумхуриро ба Вазиров 3. кор-
ма и нм хуби Вазорати к; аориф, ки ба гуфти М. Химматэодаву
И. Давлатов бисёр х,ам мардн тарифу кордон мѳбошад, дода
шавад, мансабн Абдунабй Сатторзодя мѵднрн кафедра, профее -
сори донншкадаи олни Чумхурии Тоҷнкистон пазифаи паст
мест. Вазифаи Вазири корхои хорнчй ва робитахои (алокаҳои)
иқтисодии байналхалкй ба Отахон Латпфн лоданро лозим ме-
шуморам, чунки ӯ спёсатмадори саичплзшѵда аст. Ба чунин
аки да, роҳбарони огптозитсіія ва Отахон Латифй хам роз и шу-
данд. Сипае рехбаронп оппознтсия ба гурухи корни хѵкумат
гуфтанд:


— Ба вазифаи Вазири маорифи чумхурй Вазиров 3. ва
Вазири кОрҳои хорнчй ва робитахои икдисодпи байналхалкй ба
Отахон Латифй навпшта шавад ва фармонп Ранен Чум.хѵр rap-
тнб дода шавад!


— Ба чашм,—гӯён гурӯхи коршт ҳукумат ба тартиб дода-
на фармон шурӯъ кард. Табаоеум аз чехраи Латифй дур на-
мерафт, вале ин мнели он буд, кн «Бар сари мижгон чу ашк
истодай, хушёр бош».... Ӯ китфонашро ба поён кашида, rap ' -
паиіро аз миени шонахояш бароварда, ба рохбаронн муходнфин
ва кувван сеюм тамаллуккорона табассум намуда, изҳори мии-
н-атдорй менамуд.


Ин сахнаи талхи сохтаю бофтаро лида, нас дар хайрат ме-
монад. Охир, наход профс-ссоо А, Сатторов, кн вокеан дар чум-
хуриамон шахаияти шииохташуда асту кнтобхову мақолаҳои
зиёди нлмй ва шогирдонн зпёле дорад, аз Вазиров 3., кн уро
на дар нлм тахт асту на дар методика кѵлох, пасттар богаад?
Аз чониби дигар, вакте буд Отахон Латифпро символ» мпллзт
меиомиданд-ку?! Ба ӯ ЧЙ шуд? Чаро ӯ мапсабталош шуд?!


Чаро у дидаву дониста ба чупин ивдом рох дод?! Бубинед.
дар берѵн хули мардумн бегунах мерезачу «соҳнбони, миллат»-и
бесарнавишл бошанд, дар та копу Гш мансаба-нд.


Боз сохибн калом мансаб? Он мансабе, ки моломоли хувЯ
иисони бегѵнох аст!


Охир, Латифй чй гула дар вактн такс ими мансаб битаго-
нист аз баҳрн дӯст ва хе:аи хунии худ Лбдунабй Сатторзода
барояду худ сохибн мансаб гардад?


Магар и'нсофу одамнят он «абуд, ки ӯ аз бадри вазифаи
Вазири корҳон хоричй мебаромаду Абдгнабй Сатторзоларо ба
вазифаи Вазири маорифи чумхурй пешяидод мекар і.


Ӯ олими шоиставу шннохтаи чумхурй бул, кори маорифро
бисер дуб медонист. Бехуда нисбати маисабу мансабта-
лошй нагуфтааид, ки «Ҳар он кас аз илму фарданг дур монад,
мехпи доду мансаб дар дилаш аланга запал».


Аз гарафн днгар. аз рун дакпкат япгарем. спину соли О.
Латифй ба чое ряоидааст, я г он забони хоричиро намелонад,
мѵтахассисн сохаи Вазорати корқои хоричй ва робитахон ик-
тисодии байналхалкй хам набуда, соате ва ё рузе дар ин мас-
лах коре накардааст. Гузашта аз ин. аз рун мақоладон я-кта-
рафаю бе далели ӯ як қисм давлатдои хоричй чѵмхѵрии моро
ба чашми нек наменнгаранд. Пас, аз рун калом асосѵ далелдо
даъвои сохиби вазифаи Вазири кордон хоричй ва робитахон
идтисодни байналхалкй піѵдан дорад?!


Пн даракатн ночою бсмантнд ба монапли он аст, ки вак-
то ба пои асп наъл мезаиаяд. кѵрбокка хам пайранй ба асп
карда, даъво мекѵнад, ки ба пои ӯ дам наъл аананд. Охир ба-
родар, агар дар буз хнрман некӯфт, хочат ба барзгов набул-ку!


Бо дамші дӯстон Отахон ЛатисФиро ба муносибати ба вази-
фаи Вазири корхо- хориҷӣ ва роб талой ндтисолии байналхал-
кй лаьин гарлиданаш ба оғӯш шрифта, табрнкѵ мѵборакбод
карда лабонн пур аз кина ва чехран як банде бела мѵйдораш-
ро бибѵелданду гуфтанд:


— Устод, субд садари Н. 05.92 с. бо вмри худой ҳаждаҳ
дазори олам, танассутн дастгнрии мою Мухаммад саллалоди
алайхи васаллам бо нмзои Ранен чумдур мӯдтарам Р. Набнев
дар бораи бэ вазифаи Вазири кордон хоричй ва робитахон нк-
тисодии байиалхалдии Ҷумҳурии Точикнстон таъин шѵдани
о тавассущ ахбори ум-ум фермой ланч мегардяд. Во тезй
рафта. дар кѵрсии вазири шппинедѵ корро cap кѵнед. Он чй
КИ шумо хостел, дамой шуд ва моро дам фаромӯш накуй еду
ба ягон мамлакати дубу фаровоннеъмат нооол-мосол кар ла фи-
ристонед Хуб, акнѵ-п шаб бевякт шѵд. Дурустакак шуморо
дар ут ь корнатом тзбрик мекѵ-нему- мебусем.


Хапр, аз ном и мо келинро хам табрик куне я. Шояд хабарй
хуііфо шуниля. фншорашон наст ш л валу дар ди сараіпон бимо-
над. Он кге бисер хам азііят кашмданд, мѵнтазнри чунин за-
Фархо будана. Хамчунігн вякт 1 тяъсис иамуданн гѵрѵдхон са-
фари ба хорича н-еручон демократию адзоби сиёоип чоппбло-
Ратонро аз хотир фаромуш на кун ед! Бо хамии домани Отахон
Датифй ва дигар дӯстони панҷакентиро пур аз чормагзи нуч


199
карла гѵселонданд. Онҳо хушу хурсандона ба хонахон худ ба-
ромада рпфтанд ва мунтазири баромадани фармонн Ранен Чум-
ҳур будэнд...


Рохбаронн сппозитсия бошанд, мағзи cap об мскарданѵ
фикр менамуданд, ки чй гуна «ҷар,онмардон»-и мастчохпро ба
даби дарё ташна бурда ойаранд, чунки онҳо ҳам барои табад-
дулотн давлати хизмати «арзанда» карда будянд, ки вакилн
онҳо Дӯст.мухамади Дӯст, Салим Агобзод, Бурҳони Гаий соҳп-
бн курсив мансаб бигорданд. Охир, онхо чӣ гуна аз майдони
ғалаба дастя холӣ бармегарданд, нангу ломусу ориятп маст-
чохигӣ чй мешавад?


Чунон ки бузургон фармудаашд:


Хучумн дярд печндаст хастӣ то адам Бедил.


Ту хам rap гӯш дорй. нолае хохй шупид пн чо.


Рохбаронн оппозиция ба хулосае омапанд, ки Мансур Сул-
тонопро аз курсии чонишинн раисн Кумитаи садою симои чѵм-
ҳурй дур созанду ба чояш вакили гурӯхи оппозиция аз Mac
чох, сардабири рӯзйомаи «Чароғи рӯз» Салими Любзодро шп-
ион hi д Ба гурӯҳи ластгиркунанда (группа захвата) фармопи
қатъй пода шуд ки нлоче карда, Мансур Султоновро аз ку-
чое набошад, дастгир намоянду ба хабсхонаи театри ба поми
Л. Лохутӣ оварда, азобу шиканҷааш диҳанд, то он ки аз бах-
ри мансабу хонаю чо баромада, аз Душанбешаҳр фирор на-
мояд. Онхо дар даст силоҳ ба кофтукови Мансур Султанов
баромадапд ва ӯро аз утоки кориаш дастгир карда, ба зин-
дони оппозиция таҳхонан театри ба помп А, Лоҳутӣ, ки барон
ба охнр расонидани тяъмираш наздики 2 миллион сѵм ёфта
будем, партофтзнд... Ин масъала бо тезй ҳалли хѵдро ё'it,
чулки барон ҳукуматдороп фарке надошт, киро аз мансаб дур
намояінд, ҳар талабе, ки рохбаронн оппозиция пешниход ме-
кард, онҳо лаббай гуён даст пешп бар ичро мекарданд. Ху-
куматдорон ҳамон замой барои аз вазифа сабукдуш. сохтапи
Мансур Султанов розигй додана.


Бйродарони мастчоҳии тарафдори оппозиция, ки барон со-
қибн мансаб шудани хамшаҳрнашон заҳмати зиёде каши
буданд, аз он шодй мекарданд, ки бо амри хѵлову дастгирнн
хазрати Мухаммад муста фо саллаллохи алайҳн васал іам он-
хо низ аз «дарбор» беиасиб набаромаданд. Ҳаммаслаконашои
кадршнносн карда, ба вакили онхо хам амалакеро лопҷ дн-
данд. Аз чунин нлтифот болида, такрор ба такрор шукри за-
фархо мекарданд. Ва хурсандона, бо дақони пур аз хайда Ти -
хон Ғанӣ пеш-пешу онхо аз дунболи ӯ аз боргоҳи таксами -
зифа баромада, ба хонаҳои худ рафта, мунтазири дар ахборн
умум дарч гардидани фармо'ни Раиси Ҷумҳур шуданд.


200
Ба Мӯсо-пахлавон мансаб нарасид. У дар дил орзун сохи-
би мансаби раис, ё муовини раис.и Гумрукн чумхурй шудааро
мепарварид. Вале чй метӯед, ки дар он шабу рѵз дар «дарСо-
ра таксами вазифа» сухан хамеша мукобнли амал л мала бѵ.:,
зеро дар дохилн оппозиция боз оппозицияи динаре буту дар
дохшій маслиҳат боз маслиҳатҳои хоссае буд, Ш то ход дохи-
рану ботинии барон бнсёриҳо торику номаълум монда.


Пас аз гуоелоаидани он гурӯхл оппозиция, ки золам За-
рафшон буданд, Данлат Худоназаров,-Шодмони Юсуф. ЛК: ім-
мадшариф Хпмматзода, Давлати Исм он ва Точири Абдучаб-
бор маслпхати хосса ороетанд. Дар рафіи маслиҳат ба хула-
ca-e омаданд, ки ягон мансабро ба гурӯҳн оппозицияи подии
Эарафшон додан лозим нест.... Бахусус, мансаби^ Вазари уму-
рп хорича ва робитаҳои иқтисо шо байна хал й ва чонпши-
ни раиси Ку .читан Садою симои чумхурй и у кт а хон бисер ҳам
қассосу қалкунаяда мебошанд.


Аз ип л и ҳоз онхо якҷиҳатона ба сарвазир А. Мйрзоев пеш-
ПМҲОД карданд, ки ба вазифаи Вазирн корҳои хоричй ва роби-
таҳои иктясоднн банналхалкн муаллими донншкадаи педа-
гогии забони русин Душамбешаҳр Худойбердй Холикназяров,
ба вазифаи чоиишини раиси Кумитаи Садою само бошад, Мах-
мадалй Ҳаитовро таъин кунад. Таклифи онҳо аз тарафи хуку-
мат ва Раиси Чумҳур бе мамояиат пазнруфта шуд. Во замни
рӯзи дигар тавассути воситаҳои ахбори умум фармоии Р. На-
биев «Дар бораи ташкнли ҳукумати Муросои миллим Девонн


В.зирони Ҷумхурии Тоҷикистон» дастраси мардуми чумхурй
гардид, ки дар он гурӯхи оппозиционие, кп аз водим Зарафшон
буд, ному насаби хѵдро наёфта, ба набудаии ҳақиқату адолат
ва фиреби дӯстоиашон, ки нисбаташ мегуфтаид: Точикистон
интизори Рустам (Давлат Худоназаров) аст, «Ӯ аз мо боло
буд ва мо ӯро аз зер дида натавоинстем» («Ч. Р.», Л° 22 (43)
1992 с.) дучор гардида, бори дигар боварй хосил карданду
гамгин гаштанд. Охнр, аз кн хам менолнданд? Аз дустону хам-
фнкропи «демократ»-» худ ё аз такдири нобасомони худ ва ё
аз дигарон... Оҳи сард аз дил и пурдард кашиданду гуфтацд: —
бисер афсӯс, моро фнрсб додан д! Битавонистанд мор о ба ҳам-
Диёриёни худ чанг ан дохта, рӯтурши мардум созанд. .


Боксам, тамоми нақшаҳон кашидаашон чун хубобчаҳо-и бо-
Лои кӯлмакҳои борони бақорӣ пеши назар пайдо мсшуданду
Дафьатан гайб мезаданд.


Бояд икрор шуд, ки аз рӯи ҳақиқат, бе тарафкаганю махал-
гаРой онҳо аз ҷиҳати допишу мал акай кори, аклу заковат,
истеъдоди фитрн аз Абдунабй Сатторзода ва Отахон Латн-
Фи якчанд сэру гардаи паст меистоданд, вале «Бубни, тафо-
вУти раҳ аз кучост то ба кучоі»


201
Агарчй пешниқоД нисбатн ба вазифан Вазири корҳои хр-
риҷӣ ва робитаҳоп пктнсодни байналхалқӣ таъин кардана Ота-
хон Латнфй вокеан ба манфнатп хукумати Мусолиҳаи мпллӣ
буд, вале а-фсӯс, ки шғсоп почавонмардиҳои зиёду ҳаёт қ«
нунҳои нонавиштаи худро дорад. Ҳа.мин буд, ки Шодмони Юсуф,
Давлат Худоназаров, Мухамадшарнф Ҳимматзода, Давлатн
Исмон ьа Атобекн Амирбек побанди ҳнсои махалгарой шуда,
барои ба курсии вазирй нншоиданн ҳамдиёрч худ X. Холнкпп
заров, ки ба ғаГф аз дарси махалгарой са-баки дигаре аз ил.ми
дипломатияи иктисодӣ нагирнфта буд, камар бастанд... йв гуф-
таҳоро фаъолияти баъдннаи X. Холпкпазаров дар курени ва-
зирй ба хубӣ нсбот наліуд. Дар озмунҳои ташкилнамудаи ни
вазораг барон кору хоииш дар кѵрсхон дипломатӣ қариб ба
таври п рра чавочонн Бадахшоншо қаротегинӣ «ғолиб» ом-а-
да нд.


Имрӯзу фардо худо шоҳид аст, кп Отахон Латифй, Лоик,
Ш-ералй, Додоҷон Атовуллоев, Бахманёр, Сафзр Аб іѵлло, ва
умуман ыерӯҳои «демократией ноҳпяи Панчакент барон рупі-
ду камол ва таблиғи Давдат Худоназаров хнзматч бе.минцат"
зиёде кардаанд. Дар давраи пнтпхоботп Ранен Ҷумхур Ота-
ХОИ Латифӣ раиси штаби шпихоботии Давлат Худоназаров буд
IІГақрва-.дон худ гувоҳанд, ки нн штаб бо сардорин Отахон
Латифй барои нонл шудан ба ғалаба чП гуна чонбозихо ме-
кард: шабу рӯз медавид, аз тамоми воснтаҳо пстифода мебурл,
ба кордон паст даст мезад, шеъру мақолаҳо иавишта ӯро ба
осмонхо мсбаровардѵ ба Рустами достой ташбеҳаш медодан
Кам монда буд, ки Давлат Худояазаровро дар каторн пайғам-
барон гѵзоранд. Вале Давлат Худоназаров хизматҳон бебаҳои
Латнфіп ҳамсафояашро зери по гузошт, гурѵри маҳалгароин
ӯ боло шрифт ва чѵн каргасн гурусіпш белой маслуки даром
яфтода ччшмонаш рахнамоёну маддочонашро иадида монданд


Хар кас ба мех'натѵ чонбозиқои худ дилаш месӯзад Чи
к , забочу дили бисер касои на хамеша ҳамоҳанганд.


Ва хачш тариқ. Отахон Латтіфн, Додоҷпни Атовулло, Д\ч
муҳаммади Дуст, Сафар Аблуллп ва дигар бародарони зараф-
шонй, ки ба номи ин водип дар чакнкат зарфншон иснод овар-
данд, аз майлони муборизаи «таксами курей* бо сари хам, дн-
лн пурдарду алам, баданн ларзон ва умедхои барбодрафта хо-
ішч шудан л. Доғу хасратн мансаб дар дігли онхо лона гузош-
тз, ба марзѵ устухонашон чо шѵ.ча бошзд хам. бисер дастно-
рас гард I. Ба фикрам, хасратн чомаи а мал пушидани ин орзу-
хо я шоп ію ба гур хоҳанд бурд...


Вале бояд дарк кард, ки ҳацикат дар хама давру замон
хамеша ннсбй буд ва нисбй хочад монд, чуикн ҳар фард ха-
кпқатро бо фаҳмншу аклу заковатн худ бақо медиҳаду чара-


202
кат мекунад, ки бахри манфиати худ бахо бидиқад. Хеч кас,
на шох.у па гадо камбудию норасоин худро пурра дида ва ба-
хо дода наметавоиад. То он замопе, кп муноспбати инсони ву-
чѵд дорад ва онро дуруст дар к намекунанд, то замопе, кп дар
ьучуди инсоп нафс мавчуд асту мағзу пайвандашро мемакад,
кувваҳои пеку бад, xafipy шар ҳар дақика ба хам ар вучѵдн
ӯ дар ҷанганд ва дар замлрп ппсон қуввап нафс ва худбинй
а мал мекунад, иамегузорад, ки ба амалиёту хакпкат б axon
пурра дода шавад.


Длалхусус, он шуурнокие, ки имрӯз бештари знёиСтпі мо
дораид, пурра ба каса.іии маҳалгаройй гирнфтор шуда, хаки-
қатро низ аз диди маҳаллп хеш мавридн ннтикод карор ме-
ииҳанд, ки ин бисёр даҳшат аст, ки ханчар ба кшари якпов-
чзгин давлати точикон мсзанад. Вдовар мешавам, ки касалии
маҳалгаройӣ ва пастин шуурнокн буд, кп барон мансаб шуда,
дастаи нохалафопу куррахарон хуни хазорхо мардѵмп бсгу-
нохро резонданд.


Барой чанги бародаркхширо ба pox андохтан со. \ои дароз
мардумро гумрох намуданд, нақшаҳо кашиданд, сплох чамъ
оварданд, дар таххоиаҳо» масочид ба чои дарси целому ка-
лом и Оллоҳ ба ҷавонон чмшқҳои чаши омӯзондан і, оқкбат
па чару модаронро ашкрезону ’ нгарбирён кард лид, обпӯн диии
мубинн делом ва миллати точккро дар арсян чахоиЛ резонданд
ва шарафи миллатро ба замни заданд Дар назди мил л ату кн-
тобн мукаддаси Куръшги мачи.л чинояте содир кардапд, ки ба
руфтанаш забои лол мешаваду бо шуниданаш гӯшдо кар 1 Тау-
зал Си ллох.! 1


Аз тарафи дигар, рг-хбарони опозиция сарвазири чѵмдурй
А. Мпрзоев ва днгар шахсоии масъул катзвонистані. ки ақли
СОЛНмро ба кор бараиду ба Р. Набиез он ҳукумати Муросои
миллиеро псшниҳод на.моя ид, ни дар хакикат аъзоёчи он б о
обрӯю эътибор, бо эхтироми шахсии худ, аклу закопат ва кор-
дон ию коршиноей бнтавопанд мардумн азняткашидаго ба шӯ-
рома.даро ба муросо даъват намоянд. Онхо битавананд, ки ииёяи
тамом-и мардуми марзу бумп чумдѵрй, катъи назар аз мил-
лату , ззҳаб ва маҳаллаш, бираванду чуя бародар сѵхбат би-
кунаид. Тавонапд, кп фпкру акидаи содими хешро бифаҳмо-
ианд, мардумро ба муросо даъват намоянд. Ва халқ ба онхо
бопар куп іі:, с лохро ба ••чая бтзорад, ба бародар куши хо-
тим а бахшзду аз паси кори яшов равзд ва знндагии хѵдро со-
мон дихад. Вале бисёр афсӯс, ни тавр нашуд: ба ҳачати ҳуку-
мати Муросои мил л й ашхосе вор ид гардпдэнл, ки барои хал-
қп ҷумҳурй намоем вабула, арзяше надоштанд ва кори арзаи-
Дае низ то ба сари к-драт омадаиашон накарданд, қариб касс


203
онҳоро намешинохт, <5а кисми онҳо бо чашми нафрат мени-
гаристапд.


Бо мақсади фамидани он, ки кй кй асг, фармони Президек-
ти Ҷумхурии Тоҷнкистонро дар боран таъсис намудани хук-м-
мати Муросои миллй ба хонандагони арҷманд пешкаш меку-
нам:


Ф А Р М О Н И


ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ тоҷикистон


«Дар бораи ташкнли ҳукумати муросои миллии Девони
Вазирони Ҷумқурии Тоҷикистон»


Тибки созише, ни миёни Президент, Девони Вазирони Чум-
дурни Тоҷнкистон ҳосил гардид, қарор мекуна м:


1. Ҳукумаги муросои миллии Девони Вазирони Ҷумхурин
Тоҷикнстон дар ҳайати зерин ташкил шавад:


Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон — М-ирзоев Акбар.


Муовини аввали сарвазир, намояндаи ваколатдорп Ҷумҳурпп
Тоҷикистон дар шахри Маскав — Каримов Ҷ. Ҳ.


Муовини сарвазир — Саидмуродов Ҳ. М.


Муовинк сарвазир —Хайруллоев С.


Вазорати умури дохила— Навҷуво-нов М. Н.


Вазорати робитаи хориҷй —Холиқназаров X. И.


Вазорати обу ободонӣ — Нуров А.


Вазорати тандурустй — Инъомов Ҷ.


Вазорати маориф — Базаров 3.


Вазорати саноат — Умаров К.


Вазорати алоқа—Усмонов И.


Вазо-рати кишоварзй — Акбаров Ҳ.


Вазорати таъминоти идти мой — Абдурахмонова М. С.


Вазорати наклиёт — Сафаров Б.


Вазорати савдо ва захираҳои моддй — Солиев X. 3.


Вазорати матбуот ва ахбор — Маҳмадов Б. А.


Вазорати шшісодиёт ва моликият — Давдатов И,


Вазорати хнфзи мухити зист — Пазриев М. Н.


Вазорати адлия — Абдул.поев Ф.


Кумитаи давлатии омори Чумҳурии Точикистон — Азимов X.


Кумитаи давлатии сохтмон ва меъморип Ҷумҳурип Точикис-
тон — Абдуллоев Т. А.


Кумитаи давлатии варзиш ва туризмн Ҷумҳурин Точикис-
тон — Рустамова 3. С


Кумитаи давлатии кор ва таълими коргарони Ҷумҳурии ю
ҷикистон — Зуҳуров Ш.


204
Кумитап давлатин идоран амволи давлатнн Чумҳурии То-
ҷцкистов — Каримов И. X.


Кумитаи амниятп мил ли — Солсҳбоев А. Л.


Кумитаи мудофпа — Разменов Б. II.


Президента Ҷумхурии Точпкнстон Р. Иабисв.
шахри Душанбе, 11 май соли 1992,


Ба ин рӯйхат муовиніг сарсазирн ҶумҳЛфии Тоҷикистои «ча-
ноби» Дэвлати Исмонро хам бояд хамрох намуд, чунки онро
баъди ба имзо распданн фармони мазкур бо фишорѵ зӯрова-
рии оппозиция таъин гардонндаанд. Акиун биёед, бо хамро-
дии Шумо, хонандагош! арчмак і, дафтари аъмолл б'іъзе аз
уэвиятҳои ҳукумати Муроспи миллии Девони Вазпронро аз
нуктаи назари копун таҳлил намоем, то ки аввал худи мо ба
як хулосаи мушаххасе биёем ва бифаҳмем, ки онхо кистанд
ва оё бо аклу хиради худ метавонанд ҳукумати Муросои мпл-
лиро дар чумҳурие, ки чандин миллату халқнят зиндагонй ме-
кумад, идора карда, оромиву ободни онро таъмин намоянд?


Дар ин маврид месазад, ки аввало истилохи хуку мат и Му-
росои миллй аз чихати қсгнунию мантиқӣ таҳлил гардах. Чо
бояд пеш аз ҳама ҳукумати Ҷумҳурии Точикистонро ҳамчун
ҳукумати миллй шиносем ва эътирофу эҳтиром куием. Сипас,
хукумати таъсисёфта битавонад ҳуқуқу манфиатҳои тамоми
миллатҳои дар Тоҷикистон кору зиндагонй мекардагиро бо ме-
ханизм хоч мавчудаи давлат дар хар вазъияту шароити ба миён
омада баробар ҳимоя бнкунад.


Ҳукумат химояи реални ҳукуку манфиатҳои дигар миллат-
қоро 1 аиҳо ба воситаи вакилони зшон, ки дар дастгохи раёса-
ти ҳукумат вориданд, метавоиад таъмин намояд. Агар мо хо-
ҳем, ки воқеан давлати демократию хукукбуиёд созем, боядиб-
тидо худамонро аз маризии сирояткунакдаи миллатчигию ма-
халгаройӣ табобат кунем. Хуну ыағзу пайвандамонро пок ку-
нем .зоҳиран ва ботиная покиза бошем. Фарзандонамопро дар
рӯҳияи дӯстню бародарй писбат ба дигар халку миллатхо тар-
бня намоем. Давлати демократию дунявии ҳуқукбунёдро бо
сафсатафурӯшиву чашмбанди, гапҳои сохтаву бофта, шпорпар-
рониқои сурху сабзу сиёқи бе замина сохтан имконннопазнр
аст. Барон ин заминан реалӣ, дили софу пок ва Сеғараз боя і
дошт!


Имрӯз, аз як тараф ҳукумат чунин базап реалӣ насохта :ст,
2з тарафи днгар, шумораи зиёди аъзоёни он ва интеллигенция,
аҳзоби сиссин лмрӯзаи точик дилхои пур аз кудурату рақобат
нисбатн якдигар доранд. ки бештарашон чонибдори пешравин
Чамъият, некӯаҳволии халқи он мебошапд. Барон тавзехи нн
андеша ба снфати далел аснодеро пешкаш медорам:'


205
Ба пвази ин «мӯъҷнза» чум.уурй ва халқи он ба ғайр аз
костагии иқтисодиёту сиёсат бохтн гӯшношунид кард — ҳа-
зорҳо шаҳрвандон маъюбу маслуқу бехонумон іиуданд. их-
тилофотн амнқу аниқ мнёни маҳалҳо ва мпллатҳо ба даст овард,
обрӯи милати тоҷик дар чашми чаҳоииён поста гардид...


Ҳамаи инро ман ба дӯши аҳзоби сиёсГі, рохбарони мухолн-
фнн Шодмони Юсуф, Муҳаммадшариф Ҳимматзода, Давлати
Нс.мон, козикалон Акбар Тӯраҷонзода, 'Гохирн Абдуҷаббор, Дав-
лат Худоназаров ва он зиёиёпе, ки ҷонибн табоҳкорро даспнрй
мекарданду ба оташ ҳсзум монда, аз дур «завқ бурда, рнш-
хаид мезаданду барон амалй шудани чунин аҳдофи хеш ахбо-
ри умум ва Садою симон ҷумхуриро чун моли па.дарашоп нс-
тнфода мекарданд, ҳавола мекунам....


Илова бар ин, ҳама чор мезаиаиду иддао доранд, ки муро-
сол мнллӣ таъмнн карда шавад. Охир, он чй гупа таъмин гар-
дад, ки дар ҳайати ҳукумати Муросои мнлл-ии таъсиснамуда
якто ҳам аз бародарони ӯзбекзабону русзабон нест. Агарчн зи-
ла аз 1.250 ҳазор аҳолии Точикнстои ё 25 фоизро бародаронг
узбек ташкил медиҳавд, ба ғайр аз қирғизону туркманҳо ва
қазоқхо. Зиёда аз 500 ҳазор русзабонон дар Тоҷнкистон кор'
зиндагонй мекунанд. Пае, чаро аз миони онҳо як ё ду мард>
кордон, мутахассиси дорой аклу хиради баланд пайдо кагар-
дид, «Н сазовори вазнфаи аъзои хукумати Муросои мпдлй бн
гардаду мардуми ҳаммнллату хамзабони худро ба муросою
мадоро даъват кунад?! Пас, дар бораи калом муросо сухан
меравад?


Ва имрӯз кадоме аз он am осе, ки аъзои ҳукумати Му-
сой милли шудаанд (Давлати Исмон, Худойбердӣ Холиқназа-
ров, 3. Влзиров. Ҳапдаршоҳ Акбаров, Бозоралй Сафаров, Мах-
мадаёз Навчувонов) метавонанд, ки ба иаздн бародарони узбек,
туркман, киргиз ва рус баромада, оиҳоро ба муросои милли
даъват куналду аз кӯч бастнн боздош і а, аз рох.т бародарку
шаю балбішй баргардонида, нагузоранд ки аз ватами худ, аз
он сараамине, ки хуни нофи па тару бобоёнашои рехтааст, б и
раванд.


Аз ҳамаи онҳо маъзарат мехоҳам, ба шахеияпі онҳо хѵрл
тарни зиддняте низ надорам ва имондорона мегӯям, ки касс
аз онҳо аз ӯҳдан чунев вазифаи муқаддас иабаромаданл, ба
пеши мардум нарафтаандѵ дар оянда хам баромада иамета-
вонанл 1? Хукуматн онхо окпбат надорад!


Чаро0 Носу хи йя савол он ас г, кн онҳоро шуморан ночизл
мардумн ҷумҳурй мешігаосанд, алалхусус миёни бародарс
узбек, туркман, киргиз, русзабонон ва ғайра махбубияту нш-
носоии лозимаро надоранд. Ба пиндорн май, онхо. ки хуин
мардумро резонда, бо зӯрии силоҳ сари қудрат омадаанд, ба


206
садокзти мардум хеҷ гох сазсвор нахоҳанд гардид. Ба чохе,
кн канданд, худашон хоханд афтиді


Лз тарафи дигар, та«хо аз внлояти Бадахшони Кѵхй, чй
тавре кн мегӯянд. нштнҳо дар вакти хӯрок пайдо мешавал, ба
ҳайати хукумати Муросои мнллй панч нафар вазир дохил шу-
дааст. Имкон дорад, кн онҳо шахсони болаёқату кордон бо-
шанд, вале дар вакгн таъсие намудани хайати хукумати М\*
росой милли мебоист рохбарони мухолифин ва дигар шахсоин
иасъул панч панҷаро ба дахон назада, каме инсофу андеша
мекарданд, ки дар ҳайати Тоҷикнстон дигар вилояту водихо
хам вуҷуд дораиду вуҷуд дошт ни чумҳурӣ ба онхо низ во-
блстагй дорад, хукуку манфиати онхоро ҳам касе бояд ҳимоя
кунад. Охир, шахсони кордону бо аклу хирад ва м' ,ахассисо-
ни хуб дар воднн Ҳнсор, Кӯлоб, Зарафшон, Хучанд. Лушанбе-
шаҳр ва дигар водию вилоятҳо вучуд доштагнст ..J Пас, чаро
аз ин водихо ягон вазнр, ягон аъзон хукумати Муросои мил-
ли нест? Охир, ннсоф хам лозим аст11


Ҷавонони Шохмансур даъвои бксёр дурусту қонунй карданд,
кн барон курени мансаб туда, студияи телевизионро бо азобу
чашаккати зиёде чонро ба кафи даст гирифта, ишғол наму-
ланду вазифае, ки дар назди он\о рохбарони оппозиция гу-
зошта буданд, «сарбаландона» ичро кардаид. Вале дар вакти
тақсимн мансаб аз хотнри рохбарони оппозиция фаромѵш шу-
ланд. Ба онҳо ягон мансабро раво надиданд... Албатта, ама-
лиёти онҳо мансабталабонаю ноҷавоимардона ва «кадрамонпа-
шон» барои пул буд, ки барон курсии мансабу пул шуда бад-
бахтиро наепби мар дум и чумҳурӣ кардаид.


Чаро чунин patjirop намуданд?!


Магар барои ба дахонашон кулф задан як курсии вазн-
риро ба чавоиони Шохмансур додан мумкнн набуд? Охир, хиз-
матн «шопота» карда буданд-ку? Магар дар дохил и зодаго-
ни Шохмансур хама дузду ҷинояткор бул, ягон шахеи болаёка-
ту кордон ва дорой аклу заковат ёфт нашуд?


Не, ин чо асли масъала дигар аст ва яқинав мӯчиби асосин
ян кор маҳалгаронст!


Охир, вақте ки аз як вилоят ба ҳайати хукумати Муросои
милли панҷ нафар ваяир ё аз як води ду пафар муовнни Сар-
Вс!лир дохил гардид, чаро ба шоҳмаисурихои хидмати хирсо-
на карда амалакеро раво надиданд? Чунки дар он шабу рӯз
роҳбаронн оготозицияро саги девона газнда буду ба ғайр аз кѵр-
сн,і мансаб чизн дигарро чанічашон намедид, вале ашхоси
міёнарав ва ҳукуматро чй газида буд, то фикр намоянд, ки ин
амали эшон дар байни ахолии махалҳо, вилоятҳо ва водихон
Днгари чумҳурӣ нофахмиҳои зиёдеро ба бор оварда, сабабн
Даргирихои тоза ба тозаи чангн бародаркушй мегардад?


г )7
Охир, И'н ашхос наметавонанд муросои миллиро таъмйн на*
моянд, зеро дар миёви мардуми дигар вилояту води, алалху-
еус, дар ин вазъияти муташанниҷи чум дури, ки чан г и баро-
даркушй давом карда истодааст, тйъсир. обруй ва эҳтироми
казоие надоранд. Вино бар ин, то имрӯз касе аз ондо ба назди
мардуми вилояти Кӯлоб, Кӯрғонтеппа, Ленинобод ва водии Хи-
сор набаромадааст. Мардумро ба муросою мадоро, гирнфтанн
пешп р.охи хунрезию бародаркушй даъват какардаасту бароіі
боздоштани шахсоне, ки дои нстнқоматашонро тарк карда ис-
тодаапд, чорае нзандешидааст. Баръакс, худашоя баъзан ош-
коро ва ПИНҲОНӢ баром чуиин кордой «пек» шароитн мусоид
фароҳам ОЕарданд. Е бо ин рох мехостанд миллати баргашто-
бахти худро аз ин бадбахтию хонумонсӯзиҳо бароранд? Охир,
ннсоф дихед, онхо дам фарзанди химии миллати бесарнавишт
мебошанд. Ондоро ҳам модари сарсзхту зори точик таваллуд
кардааст; дар хуну мағзу пайвандашон напгу номуси ин мил-
лат до.imp шудааст.


Пас, барои халол карда хѵрдаші маоши «вазирй» кор мебояд
кард, захмат мебояд кашид, ранд мебояд бу.рдН


Вале хайдот, ки онҳо аз ӯхдаи идрои зазкфаи мукаддасн
худ нахоханд баромат, дункп аксаран белаёкатанд.


Мардуми думҳурй ва ҳатто дақон бисер хуб дарк кард, ки
ба сари мансаб ом ада и и ин гурухи ноас.: ба сари мардѵм бад-
бахти оварду хуни хазорҳо мардуми бегѵчодро резонд.


Баъзе аз онхо донишмаидн бузург Г мутахассиси хуби со-
ҳап хеш бошанд хам, малакаи ташкнлотдпгй, сиёсатмадорй на-
доранд. Дар думхурй шахсоне, ки нисбати онҳо аз чидати ақ-
лу заковат. сиёсатмадорию ташкплотчигй, мутахассиси хуби
со.\ан худ будан чанд сару гардан баландтар меистанд, хело
зиёдаид. Бояд нкрор шуд, ки онҳо датто аз вазнрони пешгара,
ки чонишини курени онхо гаштанд. афзалпяте надоранд. Мета-
вонам бо дамрохии Шумо хар яки онро бо роди мукоиса бо
дигароп таҳлил'кунам ва ин набояд ба иззатн нафс ва ша.х-
сияти с;і\о расад ва агар чунин шазад, псшакй маъзарат ме-
хоҳам. Биёед, шахсняту ташкплотчигй, кордонпю ақлу ззко-
ваги собнк вазири кишоварзии чумдури Ваҳхоб Водидовро Ло
Ҳандаршоҳ Акбаров мукоиса намоем ва худи хонандаи амнк-
назар хулоса барорад. Бояд икрор шуд: — Ҳайдаршод Акба-
ров каму беш аз адабиёт бохабар аст, танхо аз дамин чндат
аілашро надониста эдтиромаш мекардам. Вале хуб медонам.
ки ӯ аз ӯҳдаи нҷрои зазифаи раиси комнҷроияи ноҳиян Қалъаи
Хумб набаромад, агарчй худ зода за истнқоматкунандаи
мин ноҳия буд. Ва депутатдон халқи нохняи Қалъаи Хумб бо
як овоз ӯро аз ин вазифа сабукдуш сохтацду каси днгарро нн-
тнхоб карданд. Охир, ӯ ки дар нохияи худ эдтирому эътнбо-






208
рй ҷиддиву самим а каоб накарда бошаду дар ноҳияи Калъ-
Хумб ва вилояти Вадахшони Кӯҳӣ ба ӯ ягон вазифаро лопқ
надидаанд, чй тавр мегавон бори вамп панчѵнвм миллион на-
фарпо бар ӯ бор кард?!


Ед дорам, собик раиси Шӯрош Олӣ Қадриддин Аслбнов, ав-
вал уро иғвогару белаёқат хисобнда, ҳатто ба вазифаи мгта-
хасснсіі Шурой блин ҷумхурп ба кор нагнрифта буд.


Рӯзе I Іарзулло Дӯстов Ҳайдаршоҳ Акбаровро ба назди ман
овард. Ои вақт вазифаи мушовири давлатпи назди Президен-
та чумхурӣ оид ба назорати иҷрои қонун, фармонҳои прези-
дент, қарорҳои Дсвони Вазиронро пчро мекардам. Дар сӯҳбат
Ҳайдаршоҳ Акбаров ба мо арзи дил кардаву собиқ Раиси Шу-
рой Олпн чумҳурӣ Қ. Аслонов, роҳбарони ВАБК ва ноҳпян
Қалъап Хумбро тавре «и тавонист сиёҳ кард ва хоҳиш намуд,
то ӯро ба кор қабул намоям. Азбаски дар кумнтаи -иазоратй
чон холй набуд, ба ӯ фаҳмондам, ки хоҳиши ӯро кабул карда
намета вонам. Сипае, Хайдаршоҳ Лкбаров зз мо илтнмос ;:ярд,
кн аз раной Кумитаи Шӯрон Олй опди масъалаҳои аграрій ва
шуғли аҳолӣ Ҳикматулло Пасриддинов илтимос намоем, то ки
ӯро ба вазифан мута.\асси*си кумита ба кор кабул намояд. Гос-
ти ran, ба хотири Нарзулло Дӯстов ва ба ніііяти он, кн як на-
фар музтару корафтодаи имдодталаб ба мақсад расида бошад,
ба аҳволи Ҳайдаршох Акбаров раҳмам омаду рафта хохиш
кардам, ки илоче карда уро ба кор кабул намояд. Ба гумонам,
дигар ҳоҷати шарху баён набудагист.


Хулоса, агарчӣ Ҳайдаршоқ Лкбаров дар зодгоҳи худ аз ӯҳ-
даи ранспи компчроияи як ноҳияи бисёр хурд, ки ба як ходагй
боробар аст, набаромада, дар миённ мардуми хул обрӯю эҳтн-
ром пайдо накарда бошаду ҳамдиёронаш ”ро аз ноҳня ҳатто
пеш карда (чй тавре ки худи ӯ ба мо арз кард) бошанд, пас
чіі гуна дар вазъияти бисёр хам гнреҳбаставу ҳассосп куну-
Ніііи иктисодӣ, кризиси сиёсӣ, нофаҳ.мшо бародаркушк. рақо
бат дар миёни маҳалҳо метавонад аз ӯҳдаи роҳбарӣ кардани
Вазоратн кишоварзй, кн қариб 70 фонзи чумҳурнро ташкнл
м диҳад ва таъмннотн халқи чумхурй ба маҳсулоти оп чашм-
вигарои аст, барояд?!


Бомси бадбахтист ва бисёр нофаҳмост, кн вакто ӯро ба ин
вазифаи бисёр ҳа,м масъул пешннҳод карданд, кадом хнслату
таионойн ва ташкилотчигии ӯро ба ҳисоб шрифта бошанд?
Оё худи ӯ ба ншғоли ин вазнфаи ниҳоят мушкилу ҳассос ба
К адом гурда ва чуръэту эътимо. ризоиятн хешро дода бошад?!


Агар Ҳайдаршоҳ Акбаров дар нохпяю вилояти хеш обрӯю
эҳтнром надошта бошад, маъзарат мехоҳам, чй гуна метаво-
**ал, кп фикру ақидаи хешро оиди ҳаллн нн ва ё он масъалаи
кишоварзй бо деҳқонону роҳбарони хоҷагӣ ва мутахасснсони


14—1147


209
сеҳахои мухталнфн зироатн дигар нохняю внлоятҳои чумхурй
иешииход иамояд. Имо.мдорояа мегӯя.ч, хеч гох ба нп малака,
донишу ақ.чу заковатн ӯ намераеад. ва «ахохад расид, ки ин
бнсёр бад аст.


Аз ин сабаб дар давомн 6—7 моҳ ба ягоп нохияю вилоят
ва хочагихон чумхурӣ набаромадааст, бо дехконону мутахас-
сисон, рохбаронн хочагн ҳамсӯҳбат иашудааст, мардѵмро ба
меҳнати софу пурсамар ва якдилн даъват накардааст. Кори
арзандае иисбати адои вазифаи худ ба анҷом карасонидаа.т.
Лэр бораи мӯътадил гардонидани вазъи чумҳурӣ, гирифіани
пеши рохи чангн бародаркуш хопаю ҷойи худро партофта ба
діігар чумхурихо рафтапи дехконону мутахасснсони варзидаи
кпшоварзн, песту мобуд гардидани зпроатхои хочагии кншлок,
ки деҳконон ба уѵеде дона ба хок рехтаанд. икдоме накарда-
аст. Сухаихои ӯро кн хам гӯш мекарда бошад?! Аввал допишу
обрӯву эхтиром ва баъд сухян гуфтаанд. Пае, чн гуна ӯ ме-
тавонад, ки мардѵмро ба муросои милли даъват намояд?


Дар мукоиса бо ӯ охир, Ваҳхоб Вохидовро дехкононѵ мѵ-
тахассисон, коркунони кишоварзии чумҳурй хуб мешинохтанд.
Малахаи ташкилотчигн сиёсатмадорй, аклу хнрад ва одамѵ
одамгарй дорад, ӯ метавонист ба хамаи дехаҳо, нохияву внлоят-
ҳон чумхурй сафар намуда, ба мардумн он, катти назар аз
миллату маҳаллаш хамсӯхбат шуда, ҳақпқати талхро бифаҳ-
момаду онхоро ба муросои милли даъват намояд, пенш рохи
хунрезй, аз ватан фирор карданн меҳнаткашонро бигирад...


Е «д ки вазнри корхои хоричн ва алокаҳои иқтнсодии бай-
налхалкнн чумҳурн X. Холикназаровро бо собнқ вазирн кор-
хон хоричй ва алокаҳои иқтисодин баГіналхалкй Л. Каюмов
хаматарафа мукоиса намоем.


Бубинед, X. Холикназаров шст? Як нафар инсони маъмул,
собиқ нормаидн хурди илмии институти ховаршнпосй на чан-
де муаллнми ннсіитути педагогии забони русӣ, ки солҳои охир
хатто чон кори анику амике надошта, лахзае хам дар Еазора-
ти корҳон хоричӣ ва алок2дои иктисодии байналхалқй кор на-
кардааст. Дуруст аст, ки ӯ ба сифати тарчумои м .ддате дар
Афғовистов буд, вале ӯ аз ягой мактабп дипломатӣ нагѵзапі-
тааст. Афзалияташ он буда, ки аъзон Ҳпзби демократ аз Ба-
дах шоп будзаст.


Мумкин, X. Холикназаров хамчун хатмкунандан факултаи
забонҳои Шарк бо аабони форсин тоҷикн равону зебо ҳарф
мезанад ва чӣ тавре кн як зумра намояндагонн ахбори умум.
аз чумла рӯзноман «Чароғи рӯз», кн дар дурӯғу тӯҳмат усту-
пов надорад, ӯро ҳамчун дипломати варзида полиглот, ки
тӯё забонҳон форсй, РУСЙ ВА англисиро раво-м мндонад ва
дар арабӣ ҳам ба андозае балад мебошад, таърифу тавсиф


аю
намуда, ба мардуми ҷумҳурию хориҷА муаррифн кардазст,
вале тарой ман аз он аст, ки онҳо чул пештара хама чнзро аз
будаш зиёд пишон дода, мардумро ба иштибох меандозанд.
Ҳаман инро вақт нишон медиҳад...


Вале бо боварии том мегӯям, ки дар ҷумхурн мугахасси-
сонн сохаи вазорати умури хориҷӣ ва робитаҳон байналхалқӣ
хело знёданд. ки сари хешро дар ин соҳа сапед намуда, ними
умри худро дар хорича гѵззронидаанду сиёсати хорҷиро хуб
медонанд, чанд мактабу курсҳои олии днпломатиро ҳатм кар-
даанд, забонҳои знёди хориҷиро хуб медонанд. Ба замми он
дар миёни ҳаман мардуми ҷумҳурӣ обрӯю эҳтироми хуб до-
ранд ва метавоиаид мардумро ба муросо даъват на чоя-нд.


Мнсол: чаро ба вазифан Вазири корҳои хориҷй ва робита-
ҳон иктисодии байналхалкии Ҷумҳурии Тоҷикистон Нур.чуҳам-
мад Холовро таънн пакарданд, кн ҳам худ аз водии Қаротегии
мебошаду ҳам знёда аз 15 сол аст, ки дар мамлакатҳои гуно-
гуни чахон кор карда истода, то ба вазифан консули сафорат-
хона расидааст, якчанд забонҳои хориҷнро м-едоиад, ба райр
аз маълумотп олии шаркшиносй боз маълумоти олии дипло-
матій низ дорад, худ бисер сиёсатмадори варзнда буда, аклу
заковати воловѵ олй дорад. Падари ӯро мардуми чумҳурй хуб
мешиносанд ва эҳтиромаш мекупанд, Илова бар ин, имони ко
мил шаҳодат медиҳа і, ки ӯ па танҳо дар миёни мардуми во-
диц Қаротегип, балки дар миёни тамоми халки чумҳурй об-
рӯю эдтироми хуб дорад.


Имрпз ӯ яке аз чавоимардонн бохирадн водии Қаротегив
ба ҳисоб меравад. Метл вон лд дар миёни мардум бираваду оиди
таъмини муросои миллй бо эшон сӯҳбат намояд. барон пешн
роҳи хунрезиро шрифтам ва бесилоҳ гардонидани мухолнфин
кӯшлш ба харч д их аду кӯмаки амалй намояд...


Охир, дар вақти чо ба чо карданн кадрхо. таъсиси ҳуку-
мати Муросои миллй бояд лахзае андеша кардІІ


Б ин ки Охунлар Оламовро аз вазифан Вазири наклиёт бе
яго I асос озод карда иду Бозоралп Сафаровро гӯё чун вакил
аз мзрдѵмн внлояти Кулоб ба и и вазифа таъин карданд. Ав-
вало О. Оламов мутахассиси олии сохаи наклиет буд ва корн
сохаро хуб медонист. Пеш аз таъиіп: ва іфа месанчнданд,
м/а ян мекарданд, оё Бозоралй Сафаров дар назди мардуми
внлояти Кулоб заррае обрчю эътибор дорад?... Магар мета-
вад барон таъмини муросои миллй хндмат бикѵнад, ҳукуқу
манФиатҳои мардуми Кӯлобро ҳимоя намояд? Оё метавонад
ба внлояти Кулоб рафта, назди мардуми он сухапронй намояд?
Охир, оиди ҳалли ин масъаля бояд ба мардуми Кӯлоб масли-
Ҳат і карч..:: і. фикру вкидан онҳоро ба хпсо-б мегирифтанд...


Қангоме ки кас фармопп Президеитро дар борам таъсиси


211
Хукумати муросон миллй аз назар мегузаронаду мувоі} ик ома-
дани онро do номаш таҳлил мекунад, саволдой Зйё . ай
хами бечавоб ба миён меоянд. Ҳаллу фасли ин саво. ҳо ҳамои
вакт имконпазнр мебуд, ки агар Хукумагл муросон & t
рӯаҳои нахустнн метавонист. ки вазифаи худро ичро намояду
пеши роди хунрезию бародаркуширо бигирлд, кучбантию аз
марзи чумхурй фирор кардами мардумро боздорад, муҳофдза
тіі бехатарии онхоро таъмин намояд, даман масьалахои ба much
ом а дай чоннбҳои мухолнфро бо рохи гуф тушуй ид, гузашт кар-
дан, бахшкданн гуиохи якдигар, ҳаллу фасл менамуд. На бо
рохи нарафтан пели мардумн язияткашида. нбрози дѵгѵ наранг,
ҳимояи як гурӯхи мардум ва ба воситал Садою снмои «марду-
мГт» тахкири тарафи мукобил...


Бсяд икрор шуд, ки дар тамоми давру замой, алалхусус
дар вазъияти кунунн баром халлу фасли дар як масъала ба
арбоби давлат аклу заковати солиму фаросати нозук лозим
аст, чулки арбоби давлат леш аз хама снмои миллат аст. Шӯр-
бахт миллат-з, ки сарвару арконнишинн хасакивѵ тасодуфй ва
«гкадѵшох»-» кӯтохақл дошта бошад. Ва иастѵ залил шудани
обрӯю эҳтироми оппозниия вобаста ба вакилони онхо мебошад,
ки сабукфикртар омадаанд. Чй тавре ки дар урфият мегӯянд;
«Молар чй гуна, духтар намуна».


Агар вакилони оппозиция камхираду кӯтоҳназар бошанд,
мардум баҳоро пеш аз хама ба оппозиция ва сзркардагони он-
ҳо нисбат медиҳад... Дар ҳакикат мардумн тамоми ноҳияхо
аллакай баҳои худро додааид, ки оппозиция висту вакилони
онхо кй ва онҳое, ки тавассути табаддулоти давлатй сари куд-
рат омадаанд, кистанд?!


Биёед, бо ҳам казоват намоем, кн оппозиция: Хизби нах-
зати ислом, Қозиёт, Хизби демократ, созмонҳои мардѵми «Рас-
тохез», «Лаъли Бадахшон») тавассути фишоровариҳон зиёдѵ
хунрезиҳо сари қудрат омаданд, хукѵмати ҷумҳуриро зерп даст
гирифтанд, вале бубинед кчро ба вазифал муовини сарвазири
Чумхурии Точикистон оидн назорат аз болои огранҳои муҳофи-
зати ҳуқук ва муборизаи эиддв чинояткорй, таъмиии амнияти
давлат пешмиҳод карданд, агарчӣ дар сохтори Девони Вазирон,
чушш мансаб пешбинӣ нашуда ва оп бар хилофи Қонуни Лсо-
сни чумҳурй буд ва Раиси Чумхѵр ҳукуки ба сохтн давлат
тағЙирот даровардан надошт, ип ваколати сессиям Шӯрои Олй
Суд, вале аерӯҳон «демократӣ»-ю хомиёни «дини мубини ме-
лом» <гӯр сӯзаду дег чушад», гуфта Давлатн Исмоиро ба чу-
нин вазифаи пурмасъулият пешбарӣ намуданд.


Давлатн Мсмон, соли таЕаллудаш 1952, маълумоташ «олП».
бо азобу машакқатн зиёд шӯъбаи роибонаи факултаи ҳукук-
шниосии Донишгоҳи Давлатии Тоҷикистонро соли 1990 хшм


2)2
кардааст. Умрашро ба «семочка» (писта)-фурӯшӣ, яън« «се
мочка»-ро аз як нас харида, ба дигарон бо чанд ткни ялов ап
фурӯлтан гузарондааст. Дар бораи корн ургонҳои хифзи ҳуқук.
ѵ.уборизаи зиддн чинояткорн, амниятв давлатй, ҳукуқу вази-
фахон онҳо камтарин нттнлоъ ва хурдтарнн тасаввуротро на-
дорад.


Магар чунин шахе ба опозиция обрӯву эътибор меорад?
Ҳаргиз! Баръакс рӯн снёхи оппозицияро боз хам сиёҳтар меку-
наду мардумро дилсардтар.


Магар оппозиция аз миёии мардуми Дарвоз, Бадахшон ва
Каротегин шахск дигари арз’андаю босавод, ҳуқуқшиносу ху-
куқдони дорой тачрибан амалй дар ургокхон хифзи хук у к, ва
муборизаи зидди ҷиноят орй цоштаро наёфт, ки хам ба ман-
фиати умумии чумҳурн ва халки он бошаду дам барон баланд
гардидани обрӯйи оппозиция хизмат намояд?!


Чунин шахсон аз ин водиҳо магар каманд? Дар давоми 27
соли корам бисёр хукуқшиносҳои варзида, мутахасснсонн кор-
дону болаёқатн соҳан мѵборизаи зидди чинояткорн, таъмнни
амнияти миллй ва хифзи хукуки инсонро аз ин водиқо медо-
нам ва хуб мешиносам, ки агар ба чои Давлатй Исмон яке аз
онҳо пешбарй мешудаяд, давлат ва халқи чумхурй манфиатнок
мегардиду мардуми кишвар каму беш дилгарм мешуд ва ба
фардо боварӣ ҳосил мекард.


Пас, чаро оппозиция ба ин роҳ нарафт, Давлатй Исмонро
шахеи ягона ҳисобид?


Чаро ягон шахеи болаёкату мутахасснси хубро пешбарй на-
кард?


Мумкин мнш-миши мардум аз ҳақикат дур набошад, ки
Шодмони Юсуф, Мухаммадшариф Ҳимматзода ва Давлатй Ис-
мон аслан аз як кундаву бо хам хешованду ҳамдеҳаанд Аз
ин рӯ, пофишории онҳо хатто сари маҳалгаройӣ не, балки «кун-
дагаройй», яьне «танка бошаду шир диҳад» будаасті


Чуноне ки мебинем, васвасаҳои тумтароки ҳизбиву ҷомеа-
дорӣ ва назару дурнамойи ишон аз остонаи даҳлезашон ба
рӯйи ҳавлӣ набаромада, андаруни чордеворн «Сангвор* монда!
Ло ҳавла ва локуввата илло биллохил алиюл азимі


Агар ин тавр бошаду ҳисси ғафлатпарвари хешутаборчигй
ва ҳамдеҳагй бар маҳалгаройӣ ғолиб баромада, фарохтар аз
остонаи «Сангвор* барояшон бегона бошад, оё дар ин сѵрат
аҷали миллату демократия ва давлат фаро намерасад?! Агар
чунин бошад, бо таассуф мегӯям, ки вой бар ҳоли ин давлату
ин демократия...1 Вой бор холи миллат, ки гприфторн чунин
носозгорӣ ва бадбахтиҳо гардидааст.,.1


Роҳбарони оппозиция гулӯ дарронида худро одамони соли-
му поку доно ҳисоб мекарданд-ку? Пас, чй гуна оп\о дарк на-


213
карданд, кн бо нн «донншу фахмиш ва аклу фаросат» оё Дав-
л.ітн Исмон дар ин вазифаи бпсёр масъулу хассос кор карда
метавонад? Оё кормандони соҳаи ҳнфзи ҳукуқ ва мѵборизаи
зидди чннояткорй, ки бисёр одамони аираку худписанданд, амрѵ
фармонхои ӯро нчро мекарда бошанд? Ба пнидори мап, агар
худр-і э.\тиром мекарда бошанд, дастурхои ӯро хе-чгох ба ино-
бат нахоҳаад гирнфд! Чунки акнун замони кор фармудани акл-
ҳову фароеатхост, на асои пир ба ҷойп пир!I


Гирдн коми падар чн мегардн,


Падаріі хеш man агар мардп.


Агар опхо дар ақпдае бошанд. ки давлатро бо силох ги-
рпфтаанду ҳамон тавр мардѵмро бо снлоҳ кор мефармоянд,
муглақо ха то мскунанд ва окнбат мудро сарнагун хода-. . чар-.!!


Аз чониби дигар, Давлати Исмон ҳамчун муовшш Сарва-
зирн ҳукумати Муросои милли бо мақсади таъмии намудани
муросои миллй то куну» ягон кореро ба апҷом нарасондааст.
Ӯ наметавонад ба назди бародарони ӯзбекзабопу тѵркманхова
русзабонхо раваду ҳарфи кобили кабули дардум бнгѵяду он-
ҳоро ба муросои милли даъват кунад. У наметавонад ба вод ни
Хрісор. Кулоб, Зарафшону Хучанд Еозималнкѵ Евон рафта. ,чар-
думи он мннтакақоро ба сулҳу салох, муросою мадоро, катъ
кардан» ранги бародаркушй, набастани кучу тарк накарданн
Батан, супурдани силох даъват намояд. Ва то имрӯз, кн хуни
ҳазорҳо мардуми бегуноҳ рехтаасту ҳазорхо модаронѵ па а-
рон чнгарбнрёну хоҳарову бародарон ашкрезон шудаанд, ӯ ба
назди касс нарафтасту коре барон муътадил гардонидани зв-
зон чумхурй накардаст. Охир, барон ба наздн мардум рафтан,
онхоро бахри муросои миллй даъват кардан дбнншѵ ақлу за-
коват доштан лозим асг. Охир, ѵ.аро роҳбаропн оппозиция бу-
бахшанд, Давлати Исмон на дорой нлми назариянн асту на
амалй, на сиёсатмадор. Имондорона мегӯям, ки як чумлаи хам-
вор дар чорчӯбаи тахаосуси худ навишта наметавонад. Пас, аз
кадом сарчашмаҳо ӯ дорой допишу аклѵ фаросат мегардад...


Чуни и муовшш Сарвазнри чумхурй ба Кі аст, КИ тан-


ҳо маошхӯру мошинсавор бошаду дастуру фармонхои «налу-
шохона: - бемаіпн ; ва куррахарона ди чад?!


Оё чуннн курсинишнн шнкасти маънавпи мардуми бо нан-
гу номуси воднн Қаротегнн, оппозиция ва дар иитиҳо чазои
бадтарпни мнллати соҳибфарҳанги точнк нест?!


Не... шарофатмзндопа таъкид мекупам, ки ба мардуми пе-
ки воднн Каротспш чуннн ашхоси камсаводѵ беақлу чоҳнл еэ
бетачрнба чандон лозим пест, зеро он\о табнатян худ шахеонн
бофарҳанг буда, ашхоси сохмби ақлу фаросатро зхіиром ме-
кунанд.


2Н
Оппозиция ҳам бояд шахсн бесаводу бефарҳанг ва кӯрдил*
ро баргузидан хеш надоиад! Эҳтиром накунад, чукки онқо —
оппозиция мукобнлн сохти давлати констнтуционй мебошандва
модом кн чунин аст, бояд ҳаматарафа доном пуркувват буда,
аз ннхптл илму фарҳанг ва зеҳнияту фаросат мутахассасн хубу
аиёдтар варзида будапашон зарурати аввалиндарача бошад.


Вале афеус и кувван ҷисмонн ва силохдори оппозиция дар
Точнкпстон nasap ба кувван илму фарҳанг, ақлу фаросати он
холе аст.. Пн шодадати он аст, кн онҳо бо роҳи табад-
дулоти давлатй, рехтани хуіш бегноҳон, барангехтанн ҷанг
миёпн бародар бо бародар, парокавда кардани Тоҷикистон, дар
микёси ҷаҳон резондани обрӯю эътнбори миллатн точик ба са-
ри кулрат омаданд, на бо роҳи демократия, ннтихоботи мар-
думӣ... Чупки барон кори бадро кардан, бародарро бо -бародар
ҷаг анндохтан, одамро куштан, хопаи кас-сро оташ задан, ашки
хурду калонро резонда-н, гӯшу биння бегуноҳонро буридан, те-
ша бар решай диин мѵкаддасн «слом задай, иқтисоднёт, фар-
ҳанг, мадапият ва расму оииро поймол кардан ақлу фаросати
знёде лозим набуда, балки аз паси хоҳншҳову васвасаҳои шай-
тони рачим рафтаи саҳл кор будааст!


Агар оппозиция чуннн бошад, табиист, ки онҳо аз Давла-
тп Мамон дигар шахси босаводу бофарҳанге надоштаанд, ки
ба мансаби олни ҳокнмияти чумхурй пешниход намоянд...


Вале аз тарафи дигар, ба оппозиция чунин шахси аблаҳу
модарбахато, дѵстдорапдан курени мансаб ба монанди Давла-
ти Исмон лознм ва зарур буд, чулки маҳз бо дасти ӯ бисер кор-
ҳои пасту гайрнинсошіро бо мақсадн пуркувват намудани «Гур-
ди миллим оппозиция», таъмин намудани онхо бо силох, тиру
туфапг, фишор овардан ба оргаяхои муҳофизати ҳуқуқ, зидди
чинояткорй ва таъмини ампияти давлат ба анчом расониданд.
Муллоабдугаффор (чабдан Южннй), козикалони чумхурй Ҳо-
чнакбар Тѵрачонзода Резной (чабхач Кофарниҳон), Қорӣ Киё-
м д: !н (чабҳан Ғовммалин), Корй Саидашраф (чабҳаи Кӯр-
Г'штеппа), Қорӣ Муҳаммадӣ (ҷабҳаи Колхозобод) ва дигарон
бо кӯмаку дастгирип чупин аъзоёну сарваронн Ҳукумати Му-
росон миллӣ со.хибн танку мошинҳои зиреҳпӯш шуданду барои
кушта бародарони худ, оташ задана хонаҳои онҳо камар
баста уни хазорҳо мардуми бег похро резонданд, чанги ба-
родарк' иро пурпшддат намуданд.


Қориёни Қуръон, хочиёни аз зиёрати Маккаи Мунаввара
баргашта саворн танку мошинҳои зирехдӯш дар виломти Қӯр-
Ронтенпа, шаҳри Душанбе, ноҳияи Кофарннхон зера парчами
ислом ҳаракат намуда, мардуми бегуноҳу беснлохро тнрбооон
мекарданд, Мардумеро, кн авлодан с зодаи вилояти Кӯлоб, Ҳи-
С0РУ Гозималик, вилояти Ленинобод ва ё ӯзбек буданд, зери


215
азобу шиканчаҳои зиёде ба катл мерасояданд. Ба пиндори
ман, онхо хадафн маҳв ва аз арсаи сиёсат дур кардани фарзан-
дони бехтариіш миллатро иазди худ чуя вазифаи аввалин гу-
зошта буданд. Онхо хаднси Ҳазратн Мухаммад Саллаллоху
алайхи ва салламро: «Чун муслпме б:р мукибили бпродараіп
■'члоҳ бардорад, фариштагони ват мекунард, то


замоне, ни ин силохро ба ҷояш бпгзорэд» фаромӯш карда б
дан л!


Корман юни Вазорати Корхоп Дохнлни чумхурй, алалхусѵ..
сарварн он М. Навчусонов ва рочбаропи Кѵмнтаи Амният
Миллй бошапл, барон харчй зудтар зафарёбии онхо чун ғул<
«они халкабаргѵш кѵмак мерасонпданд. Вазири корхок дохид-
М. Навчувонов, роҳбарони КАМ чумҳурӣ А. Солибоев ва Ч.
Аминову, О Пояндашоев, Раиси Кумитап Мѵдофиа генерал-
майор Б. Р. Рахмонов ба нақораи Давлати Исмон раке м-
карданд, ки чунбондапи сэру еннаашон фоҳишагне беш пест!


Сари ин нукта танҳо таассуф бояд хурд ва дарепт бисер,
ки Точикистон сочиби чунин оппозиция гардидаі!


Дарегу дард бар холат мнллати точдору боетонии точнк,
ки андар миёни чамен дували олам, ки оппозицияаш аз роди
талоши конунй, демократия, пайдо кардани обрѵву эҳтиром
дар байни мардѵм ба сари қудрат омаданро ҷустучӯ дорал,
мухолифини «бофарҳанг»-и мо барои мансаб шуда, дар охирн
асри XX бар сари бародари хѵд силох бардошт, битавопист
бародарро ба бародар мукобил гузорад, Ватани азизамонро
ба пора-пора гардидан мувоче созад. Вазъняти нохинчорн са-
даи даҳӯм, ки ба чяшмони бобои шоирони олам мех куфтан-
ду давлати Оли Сомонро пароканда сохта. халки точикро па-
решон намуданд, аз нав ба вучуд омад. Имрӯз ба цидаи на-
берагони бегуноху маъсум ва пасовандони Оли Сомон гулмех-
ҳо куфта, дасту пои ончоро чун шохаҳои дарахт мебурранд,
винда ба зинда чашму гушѵ бпнГі бурида, пӯсту но.чѵм мекананд,
батни модаронро чок карда, тифлаконро гирифта. cap мезанапд...


Худое, ин чй ваҳшоиият ва бедодист, ки бар дилн ^'рпи-
лон андохтн?!!


Худое, он шахсоне, ки миллати кӯчзки маро ба ин рузи сзхт
овардааиду дар ҳар хопадон чигарн падаронѵ бародаронро бнр
ён карда, ашки модлроку хохаронро резондаанд, кур гардан-
ду рӯзи хушу рушнонро набипанд!!


Худое, дуои ҳазорон-ҳазор бекасу маслукмондагоп, ятимо-
яу бепавоён мустачоб шаваду чони чунин котилону таіпкилкѵ-
нандагон, рохбароии оппозиция бо сахтнхо бадар равад, Оми


Аз тарафи дигар, Давлати Исмон дар чашмн мардумн То-
чикистон ва вакилони оиқо шахеи чниояткор ба ҳисоб мера-
вад, чунки пас аз оне ки сессиям 13-уми Шурой Олй бо овоз-


21Ѳ
диҳии пинҳонй истеъфои маро қабул накард. хамон ......юне.


ки ранси комиссиям ҳнсоботй депутат Эмомалп Раҳмонов про-
токол и бахисобгирии овозҳоро хонд, Давлати Исмояу Мучам-
мадшарнф Ҳнмматзода, Шодмо-ни Юсуф аз толор ксаа. б <
кадру разаб «намешавад», гуфта барОжМада рафтант. Снпас,
хамон таб бо роҳбарии Давлатп Исмон 17 нафар депутаті;
Шӯрои Олиро гаравгон гирнфта, ба таҳкиру шиканҷа ду ю
гарлонд. Дар ҳаққи ӯ яз таржрн додситонин Душанбешахр пан-
рандаи ҷнноятӣ кушода шуда буд, вале бо сабаби буздч/ш >
тарсоняакй, содпк набудап ба вазифаи давлатни худ аз та-
рафи баъзе масъулон Давлати Исмон ба ҳабс шрифта нашу
ва адолати судй сурат нагирнфт. Ӯ яке аз сабабгоронп ҳоди
саҳон хунини моҳи май ба ҳисоб меравад. Аз нн сабаб ӯ хеч
гоҳ ми&ни мардуми Тоҷикистон обрӯю эҳтиром пайдо нахоҳад
кард.


Агар Давлати Исмон мусулмони комнлу шахси имондор ме-
шуд, ба яккаву ягонагни худованди карим боварӣ медошт, рах-
ми мардуми Тоҷпкистонро мехӯрд, аз рӯзн аввал, вакте кн ба-
родарони кӯлобӣ ва дигар мардуми чумҳурй бо мақсади ба
даст даровардани вахдати миллй, гирифтани пеши рохи барі
даркушй, ягонагин Точикистон истеъфои ӯро талаб кардан::,
хатман мебоист, кн ба нстеъфо мерафту Акбаршоҳ Исканд;
ров дастгираш намешуд. Қасам ба поми худой яккавѵ ягон.
кн нооромии чумҳурй боздошта мешуду пешн рохи чангн ба-
родаркуш, рехтани хуни мардуми бегуноқ гирифта мешуд.


Охир, нн натанҳо талаби бародарони кӯлобӣ, балки тала:'
Х0ҲНШИ аксарн мардуми чумхурӣ буд.


Бад-ин сабаб агар ӯ ҳақиқатан сарсупурдаи динн мѵкад-
даси ислом мешуд, ба худой яккаву ягона боварӣ медошт, и-то-
ни худро солим нигоҳ медошт, аз азоби дӯзах метарсид, чар*
гузошт, ки барон сари кудрат омаданп ӯ хунн ҳазорхо бегу-
ноҳои резад, ҳазорҳо мардуми меҳнаткаш бе.хонаю чой гар-
дад? Чаро ӯ мукобилн продай халк рафтор карда, истет
напазируфт?! Чаро имрӯз иамояндагони Ҳизби начзатн нслом
худро пояи динн мукахдаси ислом мешуморанлу чун мусулмо-
нн «нмондор» тер бар сари бародаропи худ мекашанд? Чаро
барои куштани бародари мӯъмину мѵсулмони худ аз мамла-
катҳои хорнҷа зархарид мебнёранд? Чунин чароҳо зиёданд!..


Пӯшнда пест, кн ба ин рафтору кирдори номардумонаи хул
«теша» ба решай динн муқаддаси ислом задандП Эьтик.о;иі
мардумро на танҳо аз қорию қоризода, эшопу эшонзояа, ко-
зию қозикалонхо, имому имомчахо, балки аз дини мукаддасн
ислом низ фарсахҳо дур намуданд. Наузанби.поҳ, ба гуфма-
наш забои намегардаду гӯш ношунаво мешавад, онҳо фарш


217



рӯэи қиемат чун ку'Ндаи пӯснда дар оташи дӯзах хоҳанд сӯхт,
имрӯз низ сазовори ҷазояндИ


Боре рӯ ба худой ягона карда, ҳақлкатро ба мардум би-
гӯем, ки баъди ин ҳодисахои нангин сафи намозхонону мас-
чндравҳо афзуд ё кохид?! Ба ҳамаи ин дар наздн парварднго-
рн ҳаждаҳ хазори олам кй ҷавоб медиҳад?


Ба назари онхо чунин аст, модоме ки ишон сари қулрат
нишастаанд, чавобгӯнн хеч кадо.м бадбахтнн рухдода нестан:
Па ҳар хол, агарчй оиҳо аз копуну мардум наметарсаид, м
rap аз рӯзи Растохез намеіарсанд?! Охир, рӯзи бозпѵрсе ча-
воб додан онди гунохҳо ҳаст, ки Оллочи таъоло дар Курюни
маҷид хабар додааст. Ва ман аз худованди ҳаждаҳ хазори
олам мехостам, илтпчо мекардам, ки гунаҳкорони хақиқии ин
чанги бародаркуші! агар дар ин дунё бо гуио.чи рохбаронн ку-
нунии чумҳурй бечазо монанд, (иншооллох, ки анкариб ба ча-
зо мера сан д I) рӯзи киёмат ба чазои сазовор ноил гардонаді


Едовар мешавам, ки Давлатп Исмон аз «музаффариятҳо*
ва дастгирии рохбаронн ҳукумати ғайриқонунӣ глргаринг гар-
дида, то оғози сессиям шонздахуми Шурой Оли дар шахри Ху-
чанд, то даме ки харду пои Акбаршоҳ Искандаров аз узангуи
мансаб канда нашуд, дарк накарда буд, ки ӯ бо рохи резо-
пиданл хунн марлуми бегуноҳ, содир кардани табаддулоти дав-
латй ба сари кудрат омадаасту монандн хаси болон об аст ва
курсии мансаб, автоѵашини ҳнзматиаш ҳосилн пур аз хуни
инсон будани панҷаҳояш асті Ва маошн мегнрифгагин ӯ бо
хуп оғуштааст... Рӯзе мерасад. ки дар наздн Қонун ва аз
хама мухим назди вичдон і хеш (агар заррае дар вучудаш бо-
қй монда бошад) чавоб хочад дод.


Охир, у дарк намек' над, ки садҳо давлатѵ давлатдорй. сад-
х.о ҳокиму ҳокимият, ҳазорҳо си му зэр ба як тори мѵйн инсон-
ҳои шаҳидгардида, тиф л а ко ни бепарастормонла намеарзад. Ош-
кор аст. дар рѵзгори пѵрдачшати чомеаи мо, ки ба чойи ақд
исруи чох ілонаву автомат ran мезанаду кадри инсон бз чунин
пасти расида. Аз ин рӯ, шеъри Хофиз ба ёдам меояд:


Зочилон, к-нг чплва дар меҳробу мпнбар мекупанд,


Чун ба хнлзат мераванд. он кори дигар мекупанд.


Имрӯзҳо миёни ҷомеа баҳсу мунозирақон бесуд ва таъки-
бн инсонҳо давом дорад. Дар чомеа апіхосе ландо шудааіга,
ки аз хуни ночак рехтан намегарланд, памечаросаид, хатто т - !-
лакону «муитп пар»-ҳоро ба қатл мерасонанд, муносибате.
ки онхо ба бародарони хамхунн худ раво доранд, дар Чанги
Бузургн Ватанй фаніистони гитлерӣ хам раво иамедпдаид. Пм*
рӯз миллатхои дигар аз тарси чонн хеш аз ин сарзампн куч
бастаанд ва онҳо бовар доранд, ки one, ки хуни бародари хеш


218
рехталст, дар рсхтапн хупн дигарон дастонаш хеч, год намелар-
эаяд. Вале афсӯс, хунн бечорагону бенавоён мерезад, на хунн
саркардагон, корню корнзодагон, эшону эшонбачаҳои шӯра-
пунттѵ чангандоз.


Хулоса, аз тахлили ичмолии ин гуфтор бармеояд, ки ҳапати
Хукумати муросои мил oil нодуруст ва хатто аз остонаи хона
берун нарафта тартиб дода шуда днахсонн белаёқат ба он во-
рид гардида, он ба «Хукумати муросои маҳал» табдил ёфта-
аст. Во ин сабаб Хукѵмати мѵросои махал, па милли аз ӯҳдаи
вазифаи худ ҳанӯз набаромада истодааст ва якинан намета-
вонал, кн мардуми чумхуриро ба муросову мадоро даъват йа-
мояду бнтаіюнад ба мӯъта :ил гардидани вазъп сиёспго икти-
содни чумхурӣ саҳми назаррас дошта бошад. Ва оқибат аз та-
рафн халқи чумхурӣ сарнагун хоҳад шуд. Омин!!!


Фармони дитарн Президента Чумхурии Точнкистонро таҳ*
лил менамоем:


Ф А Р М О Н И


ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМХУРИИ ТОҶИКИСТОН


дойр ба таъсиси Маҷлнси миллии Чумхурни Точикнстон


Бо мақсади танмили сохтори макомоти ҳоккмият ва идо-
рай Чу м ҳурии Точикнстон к а р о р мекунам:


1. Дар давраи гузариш то вакти дар заминая серхизбй ни-
ти об кар дани парлумони нав, аз чумлаи депутаткой хадк ва
ни мояи датой и ахзоби сиёсй ва чунбишҳо дар асоси баробар
Маҷлиси миллй таъсие карда шавад, ки макомоти маъкулшѵ-
морандап лоиҳан коиуиҳое мебо. . ки аз тарафи кумнта он
Шурой Олин Чумхурии Точикнстон пешни ход мешавалд.


Қабули Сарконуни Чумхѵрим Точикнстон, тасднқи бѵчетн
Чумхурии Точикнстон вазифаи Шурой Олин худи хамил даъват
Чумхурии Точикнстон мешявад, ки ваколатҳои он то интихоботк
парлумони нав боки мемонал.


2. Президиуми Шӯроп Олин Чумхурии Точикнстон якчоя
бо намояндагогш аҳзоби сиёсй ва чунбншҳо дар бораи хайати
А'ач ней милли таклифхо пешниход кунад.


3. Мадлиси миллй якчоя бо Президиуми Шурой Олин Чум-
АУрии Точикнстон дар муддати кӯтоҳтарин домр ба Мачлисн
миллии Чумхурии Точикнстон низомиома тахия намояд.


4. Х.амин фармон аз лақзаи имзо шуданаш эътибор дорад.


Президенти Ҷумҳурии Точикнстон Р. НАБИЕВ.


ш- Душанбе, 12 май соли 1992.


219
Вакто ки кас ҳар як банд и ни фармони Ранен Чумҳурро
таҳлил намуда, бо Конуни Асосии Ҷумҳурии Точикнетон ва
қонунҳои башар мукоиса менамояд, беихтнёр ба уқёнусн фцц.
ру андеша ғӯтавар мешавад.


Худое, максаду мароми родбарони оппозиция ба дама Маъ-
лум буд: срохе ёбанду давлатро зери даст бигиранд*. :м.
ҳатчйбни дохилию хоричии онҳо бо максади хок пошилан ба
чашки а млн башар, ҳаракат ба харч медоданд, ки коре Дику,
нанду табаддулоти давлатиро пардапӯшона бо дастн Ра пси
Чумхур амалй гардонанд. Бесабаб набуд, ки онхо аввало Раи-
са Шурой Олн ва ноиби Президентро бо дасти Ранси Чѵмхѵр
аз сари кудрат дур намуданду синае, ба худи ӯ чѵн запОѵр
ба асал часпиданд. Онҳо чун саги сӯзанхӯрда давуғеҷ : кар-
данд, ки Шӯрон Олиро хам зери дасти худ бигиранду аа к и до-
ли халки ҷумҳуриро аз маърака дур созанд. Бо ин максад дар
банди якуми фармони мазкур омадааст: «...аз ҷумлан лепу-
татҳои халки чумхурй ва намояндагони аҳзоби сиёсй ва чѵн-
бишҳо дар асоси баробар Маҷилисн миллй таъсис карда ша-
вад. ки мақомоти маъқулшуморандан лоиҳаи конунҳое мебо-
шад, ки аз тарафи кумитақои Шӯрои Олии Чумхурин Точи-
кистон пешннҳод мешаванд*. Яъне, бо ин рох оппозик я ме-
хост, кн ба вакилони онхо ҳуқуку ваколатхои депутата хал-
қн Ҷумҳурии Точикистон дода шаваду бо як гурӯҳ депутатхон
халқнп худӣ салоҳняти сессиям Шӯрои Олиро, кн дар Консти-
туция и чумхурй пешбинй карда шудааст, ба зиммаи худ гноаид
ва ѵ.асъалахон ба сессия вобаста бударо ҳаллу фасл намоянд.
Бояд гуфт, ки чуинн тартиби таъсиси Мачлисн милли дар ягон
конуни башар ва давлати чахон вучуд надорад. Ин танхо мар-
думфиребию конуншиканй асті


Охир, чй гуна, аз рӯи кадом қонун ба вакилонп оппозиция,
ки аз тарафи халқ интихоб нагардидаанд, зиёда аз пн. кнеме
аз он.уо дар давраи интихоботи депѵтатхои Шурой Олни чум-
хурй як бору ду бор номзадин худро монда, мағлуб гарднда бу-
данд, метавонанд, ки хукукѵ ваколатхои депутати халки чумху-
риро ба зиммаи худ бигиранд. Бинобар он дар кадом асос нм-
рӯз ба онҳо ҳуқуқи валокату имтиёзҳои депутати халки чум-
хурй дода мешавад?


Охир, чунин хукѵку ваколатро танхо зиёда аз дах хазор
и тихобкукандагон ба таври овоздихни пинхонй ба вакили хуД
дода метавонанд. Ва вакили мардум дар сессиям Шӯрои Олй
оиди халли масъалаҳои рузнома аз номи интихобкунандагони
худ сухан меронаду овоз медиҳад ва хукуку ваколатхои инти-
хобкунандагони худро муҳофизат менамояд. Яъне, интихобкУ*
нандагон хукуку ваколати худро дар як мӯҳлати муанян бз
вакнлашон медиханд.


220
Пас, вакилони оппозиция, ки аз тарафи касе ннтихоб на-
лидзанд, касе чукуку ваколатҳои худро ба онхо надодааст.
гар діачлисн милли аз но.чя кй, бо чѵкуку ваколати кадом
вятихобкуиандагон нштирок намуда, сухан ронда, овоз медода
ѵшанд?! Хукуку ваколатдои интихобкунандагонн кадом ҳав-
заи интпхоботнро хпмоя мекарда бошаид?!


О.- ир, мувофики конституцияи чумҳурй, регламент Шӯрон
Олй барон қабул гардидани дар як қонуну қарор бояд, ки ііб
депутат чумҳурй аз «оми зиёда аз 1.160 хазор интихобкупан-
яагон овоз диҳапл, пас чй гуна вакилони оппозиция — чор ху-
обехабар, чор куррахару модарбахатое, ки барои амадй сохтани
ппятҳои иопокн худ «ҳизбу чамънят» сохтаанд, метавоианд, к и
аз номн зиёда аз 1160 ҳазор интихобкунандагонн ба онҳо наф-
ратдошта ҳарф бизананд ва овоз бидиданду копуну карор ка-
бул нзмоянд?!..


Аз тарафи дигар, мувофиқи қонунҳои башар Мачлиси милли
дар сессиям Шурой Олй ва танхо аз хисоби депутаткой Шу-
рой Олии ҷумҳурй ташкил ва интихоб карда мешавад.


Аз ин рӯ, Президент Ҷумҳурии Точикистон хукукѵ вако-
лати ба чунин фармои имзо кардан надошт. Аз тарафи дигар,
масъалан таъсиси Мачлиси миллй мавриди бзррасни Ранен
Ҷумҳу,-. Девони Вазирои, ҳнзбҳои сиёсй ва ҷунбишҳон марду-
ий иагардида буд ва зимнан дар протоколи сознши миёни Пре-
зидент, дукумат ва рохбаронн мухолифин аз 7. 05. 1992 с., низ
«доири ин масъала ҳарфе гуфта нашудааст. Ба пиндори май,
роҳбарони оппозиция аз «муваффақпятқо» саргаранғ гардида,
масъалан Мачлиси миллиро дар в акт и гуфтушунид фаромӯш
кардаанд, аммо пешвоёну хочаҳояшон баъдан ба худ омада,
ба онқо роҷеъ ба ташкили Маҷлиси миллй маслиҳату даетур-
ҳо додаанд.


Хулоса, фармони Р. Набиев «Дар бораи ташкил намуданн
Хукумати Муросои миллии Девони Вази.рон» аз 11 май соли
!992 ва дойр ба таъсисн Мачлиси миллии Чум.чурки Точикпс-
!он аз 12 май соли 1992 аз чиҳати шаклу мазмун пурра бар
х‘ п°фи Қонуки Асосин Чумчурни Точикистон мебошад. Барси
■сботн ин фикр таваччӯҳи Шумо, хонандагони арчмандро ба
лалелҳои зерни ҷалб хоҳам кард:


1- Дар Қонуни Асосин Чумҳурия Точикистон бо тағйироту
иловагиҳояш, ки имрӯз амал мекунад, калнмае дар бораи Ҳу-
Ммзти муросои миллй, Маҷлиси Миллй, хукукѵ салоқиятхол
ва принципи Фаъолияти кораш гѵфта нашѵда:и’т Дар мо •
лаҳои 125, 1251, 1252, 1253, 125\ 1255,' 125е, 125* —Конституі ияи
>'мЧурй Сошад, танхо сухан дар бораи тартибн таъенс ёфтап,
РУктура, хукукѵ . ваколат.чо ва принципи фаъолияти корт і
оинети Вазнрони ҷумҳурӣ рафтаасту халос, Яъие ма<1 чум,


221
структура, ҳукуқу ваколатҳо ва принципи фаъолияти кории
Ҳукумати муросои миллӣ ва Маҷлиси миллим Ҷумхурни Тоҷи-
кистон дар Конституциям амалкунандаи ҷумҳури нншои дода
иашудааст.


2 Дар банди 1 протоколн созшни баГшн Район Чумҳур. Де-
вони Вазирои, ҳнзбхои сиёсй ва созмону чунбншҳои мардѵмни
Точикистон аз 7.05.1992 с. гуфта шудааст: «Сафорони куну-
нпи перӯҳои слёсй, миллӣ ва мазхабиро ба назар шрифт
Ҳукумати муросои миллим Девони Вазирон таъсис дода шавад,
ки дорои ҳукуқу салоҳияти васеъ мебошад» ва ҳамчунин прнп-
цнпи корни он зикр ёфтааст. Яъне, дар Протокола мазкур пеш-
ниҳод шудааст, ки Ҳукуматн муросои миллй бо хукуку салоҳият-
ҳо ва принципа фаъолмяти кориаш дар асоси Қонун таъсис до-
да шавад.


Бояд зикр кард, ки дар Протокол нишон дода нашудааст,
ки аз тарафи кадом орган ҲММ бонд таъсис карда шавад,
аз чумла гуфта нашудааст. ки ҲММ бо фар они Раисн Чум-
дур таъсис карда шавад. Дар бораи таъсиси Мачлиси миллй,
ҳуқуқу ваколатҳои он бошад, дар Протоколн созиш ҳарфе сабг
нагардидааст.


Дар ҳақиқат, сессияи чаҳордаҳӯми Шӯрон Олни Чумқурпн
Точикистон аз 30 апрели соли 1992 конун «Дар бораи дар
Ҷумҳурии Точикастоа ҷорӣ намудатш тартибн бевоситаи идо-
ракуинк Президенти» қабул кард ва дар моддаи 99 Қонсти-
туцияи Чумхурии Точикистон пункта 32 — идоракунии бево-
ситаи Президента дар муддати шаш мох нлова карда шуд,
Дар асоси ии қонун як кнсми ҳукуқхои Шӯрои Олни Ҷумхт-
рии Точикистон: дар n. 8, 9, 10, 13, 17, 19, 20, 21, 24, 25; 27 ва 31
МОДДаи 99 Конститунняи Точикистон ва Раёсатм Шурой Олин
Чумхурии Точикистон п. 9, 11 ва 12 модлаи 108 Конституциям
Чу ѵіхурі к Точикистон пешбинГі карда і да бу і. ба Президеі in
Чумладин Точикистон дода шуд. Вале хуқуки Шӯрон Оли .почц
ба кабул ва дароварданн тағйнроту иловаҳо ба Конституциям
Ҷумхурни Точикистон, ки дар п. 1 моддаи 99 Констнтуцпяи
чумхурй омадааст, ба Президенти чумхурн дода нашудааст.
Яъне, танҳо сессияи Шурой Олип Чумхурии Точикистон бо аз
се ду хиссаи овозҳон депутаткой халкн метавонад, ки ба Конс-
титуция!! Ҷу.мҳурии Точикистон дар бораи Хукѵмати мѵрос н
миллим Девонн Вазирон ва Мяҷлиси миллтга Точкистон, ҳукуку
ваколату.ояшон тағйироту иловақо дохнл намояд, на Президен-
та Чумхурии Точнкнстон.


Ба нн далел таъсис намудани Ҳукуматп муросои миллй ва


іцлиси іиллии Чумхурии Точикистон нормам конституі
буда, тан.\о пас аз дароварданн иловаҳо ба моддаи 99 Коне*




«гитуцияп Чумҳурни Точи .потоп аз тарафи сессиян Іііѵров Олни
чумҳурӣ. таъсис гардидлнаш муяссар мегардад.


Мувофиқи Қонутш Лсосп имрӯз хуқуку ваколатп даровар-
данн иловаҳо ва тағйирогро ба Конституциям Чумхурнп Тоҷи-
кпстон таи .о сессиям Шӯрои Олӣ дорад. Бинобар нн, взколати
таъснс намуданн Ҳукумати муросои миллй ва Мачлисп миллӣ,
муайян карданн ҳукуқу салоҳиятҳо ва принцип» фаъолияти
корим онхо сирф ба ӯҳдаву салоҳияти сессиям Шӯрои Олпи
Ҷумҳурин Тоҷикистон марбут аст. Ба Раиси Ҷумхур Консти-
туциям чумҳурӣ чунин хукук иадодааст!


Аз тарафи дигар, кясе хукуки маҳдуд сохтани ваколатхои
конституп. юиин вакилони халқро ҳам надорад, чункн ин ва-
колатро ба онхо халк додааст.


Охир, чн гуна хукукп ваколати депутат и вакилони халқ
ба охир нарасида, онҳоро аз халли масъалаҳои хаётй ва ҳн-
мояи хукуку манфиатҳои интихобкупандагонашои, қабулн ко-
пуну карорҳо аур сохта, хукуку вазифаи опҳоро ба ӯҳдап ва-
кнлони оппозиция гузбшта мешудааст? Охир, чунин ҳалли
масъала дар ягой конуни ҷумҳурӣ ва башар шипом дода на-
шудааст-ку?! Ва чунин шакли конунгузорию давлатдорнро таъ-
рііХ'И башар на.медом ад, алалхусус, давлатҳон демократию дун-
8вй. Ин танхо рохи амалй гардондани табаддулоти давлатй
дар чумхурй буд.


Чаро онди чунин конуншиканихо то хол олимони шніюхтаи
тоник, хукукшимосону сиёсатмадорон акидаи