То ба кай об аз таги ях меравад? How Long will the Water Keep Flowing Under the Ice?

Transcription


МИРБОБОИ МИРРАҲИМ
Тоник БКТ 3*07


Ман суоли «То ба кай об аз таги ях меравад?»-ро баъдаз
дахуним сол такрор мекунам ва боз рӯ ба ҷомеа меорам. Ин
чаколахо натичаи захматхои хоксоронаи муаллиф даррохи
худшиносии миллй мебошад. Ҳар яке аз онхо боиси бахсу
вокунише дар чомиаи Ҷумхурй карор гирифтаанд ва гувохи
онанд, ки ин талошхо дар рохи Озодй ва Истиклол бесамар
набудаанд. Харчанддар замоне, ки Истиклоли кишварфаро
расид / солхои 1993-1998/, маколахои мазкур аз рузномаву
чачаллахо чамъоварй ва несту нобуд карда шуданд, худи
муаллифро ду сол зиндонй карданд ва навиштахояш аз чони-
би бархе маддохон мавриди тафсири сибсй ва «чиной» карор
гирифтанд.


Мушаххасоти китоб


Ном и китоб: То ба кай об аз таги ях меравад.


Мачмуаи маколахо, китоби нотамом ва
ХИКОЯХО.-240 сах, бо аксхо ва замимахо.
Муаллиф: Мирбобои Миррахим
Чоп ва саххофии муаллиф
Нашри аввал
Интишорог Atlas
Соли нашр 1998
Ддади нашр: 1000
Хают чоп махфуз аст
Бисмиллоҳир рахмонир рахим


^Тянл сѵхан аз боби ин китоб


Дар ин дунё, ки мардонаш асо аз кур медузданд,


Ман аз хушбоварй ин ҷо мухаббат ҷустуҷӯ кардам.


Гирдоварии ин маколахо ва нашри онхо кори
осон набуд ва иншои ин сатрҳо бароям аз хар чй
бештар мушкил. Шояд замоне фаро расад, ки муфас-
сал киссахои иншо ва нашри ин маколахоро бина-
висам, аммочй метавон кард «кулли явмин бадтар»
шудааст ва он замон ханӯз фаро нарасидааст.


Маколахои ин китоб ба хамон шакле ба чоп
расида буданд, нашр мешаванд. Танхо дар баъзе
ҷойхо мо муродифи форсӣ-тоникии калимахои
русиро овардему халос.


Ин ҷо танҳо маколахое, ки дастрас шуданд,
нашр мешавад. Хамин маколахоро хам бо муш-
килй пайдо кардем ва аз дустоне, ки дар ин рох ба
мо кумаки хешро дареғ надоштанд, як чаҳон мин-
натдорем.


Китобро ба чанд бахш кисмат кардем. Дар
бахши аввал маколаҳои солхои гуногун гирд ома-
даанд, ки ба забони точикй иншо ва нашр шудаанд.
Мо ин бахшро мувофики номи ин кнтоб -То ба кай
об аз таги ях меравад?» унвон кардем. Аммо мак >
лаи мазкурро, ки аввалин такондихандаи рохи
худшиносй ва бедории миллат буд дар ин мачмуа
наҷуед: он каблан ду бор нашр шудааст ва бори
сеюм чоп кардан мувофикм максад неі'г


Бахши дуюми китоб аз охнрсухану пешгуф
тор ба китобхо ва накди илми ибо par arr


3
Кисмати сеюми китоб мақолаҳои ба забони
русй иншогардидаро шомил шудааст. Ин кисмат
аз маколае, ки дар шумораи нахустини «Растохез»
мохи май соли 1990 чоп туда буд, оғоз мегардад. Ва
унвони бахши мазкурро низ аз ҳамон мақола
баргузидем.


Бахши чахоруми китоб аз «Душанбеи хунин»
«Чанг бо калламушҳо» ва таронаи «Мусича» иборат
аст.


Дар бахши «Замимахо» як қатор хучҷатҳо, ки
ба вокеахои февралии соли 1990 дахл доранд,
оварда шудааст. Аз чумла, як матни истинтокд
камина, ки дар соли 1990 анҷом пазируфтааст, ба
диккати хонандагон пешкаш мегардад. Он замон
бархе зери фишори сахти бозрасҳо хар хел ни-
шондодхо медоданд. Ин нусхаи дуюми нишондод-
ро мо бо пофйіорихои зиёд ба даст овардаем


Маколахои ин китоб як давраи томи мубори-
захои илмй, ахлоки, маънавй ва сиёсии мо мебо-
шанд. Дар бархе аз онҳо як масъала баррасй шуда
бошад, дар дигаре андешахо ва ё бахси илмй чой
дорад. Худро хушбахт мешуморам, ки аксаран дар
баррасии кдзия ва мавзӯъхои муҳими илмию сиёсӣ
хакикат ва сухани аввалро гуфтаам / барои чунин
худнамой ва густохй аз хамагон пӯзиш мехохам/.
Намехостам чунин харфхоро руи сафха биёва-
рам, вале солхои ахир дар Точикистон раванди
номатлубе дар густариш аст, ки баъзе корчалло-
нхо андеша ва бозёфтхои халоли як олимро биду-
ни азоби вичдон моли худ мекунанд ва хатто пасон
боз даъвогар хам мешаванд /як бор соли 1988
Чура Латифов ва Ёкуб Одинаев пажухиши моро
дар боби чашну маросим моли худ карда буданд /


4
ва даъвои тамоман ахмаконае хам доранд, ки «мо
точикони тоза ин корро кардем ва он корхоро
анҷом додем» ва ғайра ва ҳоказо. Мисоли рӯшани
ин ҳарфхо эҳёи Чашни Наврӯз аст, ки имрӯз хама
дар ин чода худро «кахрамони милли» метаро-
шанд. Ва хол он ки солхои 1977-1987 пажухишу
навоварй ва талошҳою тачрибахои бандаро дар
эҳёи Чашни Наврузу суннатхои он ва дигар анъ-
анахои неки миллиамон «кори бефоида ва ғайри-
илмй» мешумориданд...


Дар робита ба таълими алифбои ниёгон,
ифтихори миллй, солшумории хуршедй, рузхои таъ-
тил эълон кардани рузхои Навруз, Идхои рамазон
ва курбон, дигар ҷашнҳо, хакку хукуки точикони
Бухоро, Самарканд, Фарғонаву Сурходарё ва дигар
точикзабонон, чорй намудани пули миллй, эъломи
Истиклолият ва Рамзи Истиклол, Конуни Асосй,
сукути Иттиходи Шуравй / хануз соли 1989-90 /,
тоза нигох доштани забои, бознигарй ба таърихи
солхои 20-ум ва 30-юми асри XX, бунёди адабиёти
нав баъди бозсозй ва монанди онхо низ суханони
болоро метавон такрор кард.


Ва холо «мушк он аст, ки худ бибӯяд» ва ин
маколаву ҳуҷҷатҳо дар дасти Шумост, хонандаи
гиромй. Танхо т^ссуфовар он аст, ки мо на хамаи •
маколаҳоро гирд оварда тавонистем. Дар пова-
раки баъзе маколахо шархи кутохеро овардем, ки
бо аломати «*» ишора шудааст.


Худованд мову шуморо тавфик ато фармояд
ва аз чумлаи шокирин бошем. Иншоаллох.


Мирбобои Мнррахнм
Бишкек-Ишкобод


Декабри соли 1997-Январи соли 199&


5
Бахши аввал


ТО БА КАЙ


ОБ АЗ ТАГИ


ЯХ МЕРАВАД
Щпфаи-я поманпѵрхѵн ё биҳишти коммунист и


/Мо ба кадом бутхо сачда мекунем /


Агар кофирон найранг зананд, ки туро аз роху
рафтори худ боздоранд ва е туро ба катл расо-
нанд ё аз шахр берунат кунанд, ту кори худро
ба Худо биспор. Онхо хила ва макр мекунанд
ва Худо бехтар аз хар кас макр тавонад кард.


Куръон, Сураи 8, ояти 30.


Рахбари Чин аввалин зарбаро ба коммунизм
зад ва Шумо дуввумин ала-з-зохир охирин зар-
баро бар пайкари он навохтед. Имрӯз дигар ни-
зе ба номи коммунизм дар ҷахон надорем Вале
аз Шумо диддан мехохам, ки дар шикастаня
деворхои хаёлоти марксизм гирифторя зиндо-
ни Ғарб ва шайтони зард нашавед.


Паёми Хазрати Имом Хумайнй р./ ба Горбачев


Шафаке хомӯш мешавад. Охиста-охиста ин
шафак, ки гӯё дирӯзакак бо хазор ранг ба чашми
оламиён чилва мекард, акли одамонро дузднда
буд, ба каъри нобудй, уфуки бекарон фуру мера-
вад. Ахён-ахён чун аз дур менигарем. таеаввур
мекунем, ки ин шафак чй кадар зебост ва бо кадом
сабабхо мардум ба он дил баста буданду холо хам
дил мебанданд, бовар доранд. Онро хатто ба мак
оми дин хам бардошта буданд. Онхое, кн чашми
хирад доштанд, дилогоху худишносанд ва ин
шафакро аз оғоз то имруз 6 худ кариб 70 сал без
дидаанд, хуб медонанд, кн чн шафакн хамасу
буд. Албатта, ин шафак на он шафакест, кн Робка*
Балхи дар бораи он дурри маьни суфпгааст, кн:


Шафакро лолагун дидам нам о ш шом дар гардук.


Магар Хуршедро куштаст. ки дорад домани uypxra
Ва аммо ин шафаке, ки ман дар борааш сухан
меронам, дар хакикат шафаки Хуршедкуш буДа
дар вокеъ доманаш пурхун аст /на маҷозан, балки
дар амал хуни рехтаи ин шафак доман-доман ца
ҷӯйхои пури хун аст /. Ин шафак холо хам ба
одамон бо чунин ваъдаҳо, арзишхои дурӯғину арзод
ки бозорашон тез аст, гуё зебо метобад: ҷамъияти
аз истисмор озод, баробарй, бародарй, дустии
халкхо, интернационализм, брии бародарона,
адолати иҷтимой, нест кардани синфи ҳукмрон,
замин ба дехконон, сулх ба ҷахон, алифбои нав,
индустриякунонй, коллективонй, инкилоби мадани
ва ғайра ва ҳоказо. Д акиқтар назар андозем баръ-
ало мебинем, ки ин шафак он арзишхоеро ба мо
талкин карда меомад, ки худ орй аз онҳо буд ва ба
онхо сари муе бовар надошт.


Мардум / албатта, як кисми муайян дар гӯшаю
канорҳои Русияи тезорй / ба ин ваъдахо, ба ин
шиорхои назарфиреб сахт имон доранд ва ҳатто
итминони комил доранд, ки дер ё зуд онҳо амалй
мешаванд. Чун шубхае ба миён меояд дархол дас-
тгохи бузурги идеолога ба ҷунбиш медарояд ва
тарғиби ин сохти бесохт, субҳи козибро ба иғрок
мерасонад. Зеро дар ин сохт хизб ба давлат ва
давлат ба хизби коммунист дар як банди худкома-
гию сафсаттаомез карор доранд. Мардуми зудбо-
вар, алалхусус, бечораю бенавои Машрик, ки
кайхост, ки наслхояш аз аслу насаби хеш дур
шудаанд, ба ин шафак имон оварда, онро чун
шайтоне дар кабои заррин сахт дар оғуш гирифта-
анд ва намехоханд аз бағал рахой бахшанд. Ме-
тарсанд, ки бо рафтани ин иблис гуё хамаи буду
шудашон, чахони уммеду орзухояшон мерафта бо-


8
шад. Харос доранд, ки фиреби хӯрдаашон фош
гардад, дар ин дурохаи зиндагй боз ба кадом бути
нав сачда кунанд. Шафаке мемирад...


Вакте ки расо якуним аср мукаддам дойр ба
ин шафак сухан мегуфтанд, шояд, тасаввур хам
намекарданд, ки замоне оид ба сукути вай андеша
бояд кард ва он рӯз хоҳад расид. «Шабаҳе дар
Урупо сайругашт дорад...» чунин буд аввалин суха-
ноне, ки тавассути он ба мо дар мактаби ибтидой,
мутавассита ва олй сабак омухтанд. Мо, ки макта-
би хаёт надида будем, зуд ба он суханхо бовар
кардем. Як мо не, балки миллионхо одам. Хама дар
пардаи ғуборолуди шафак печидему ба пенш пои
худ, атрофи хеш нигоҳ накардем. Курбонибни ғарки
хунро, ки ин шафаки хунин ба сари мо овард ва
адади онхо дар тули 60-70 сол даххо не, балки
бештар аз 100 миллионро / ман ба тадкиқоти муар-
рихону демографҳои рус такя мекунам, ки ин
мавзуъро васеътар баррасй кардаанд / фаро ги-
рифт, намедидем. Хештанро бо як хикмати «тоза»
таскин медодем: «Инкилоб бе курбонй намешавад».
Ва худро курбон мекардем. Ибтидо Сергей Ла-
зохо, Чапаевҳо, Павлик Морозовхо, Зайнаббибихо.
сонй, Олег Кошевойҳо, Матросовҳо ва окибат
каҳрамонони таҷовузҳои ғоратгаронаи солхои 70-
80-ум пайдо шуданд...


Ин сохти нав, ки аз он шафак оғоз ёфт, бо
чушу хуруши ба худ хос арзи вучуд кард. Азбаски
бунёди он бо хунрезй асос ёфта буд, то охир аз
иштихои одамхуриаш даст накашид. Барой махв
кардани ракибони хеш ва одамони дигарандеш ба
зуди рохи куштори умумй-«террори сур.\»-ро чорн
кард / Ёдовар мешавем, ки асосгузори «террор и


9
сурх» ЧК ( алхол КГБ) буд ва яке аз чехрахои ду.
рахшони он Петерс ба Осиёи Миёна омад ва дар ин
чо корхои кушторро ба авчи аъло расонд. Дар ин
бобат муфассалтар мурочиат шавад ба китоби С.
Мельгунов «Красный террор в России 1918-11Ш» /
Ин кам буд, ки дархол даххо лагер /урдугох/ ва
охиран концлагерхо бунбд шуданд. Чехраи «душ.
мани синфй» ба ин сохт дастаки хуб буд, ки дастав-
вал одамони бофахм.он ашхосеро.китабиати хум
хори большевизм, фочиаи инсоният будани ин сох-
тро дарк карданд, ахли дин, рушанфикрон туъмаи
он шуданд ва бокия ба он концлагерхо фиристода
шуданд, Дертар концлагерхо бо номи хеле бузург-
ГУЛАГ шухрат ефтанд / кариб дар тамоми Иттиҳ-
оди Шуравй ГУЛАГободхо доман пахн карда, хатто
халкиятхои томеро ба каъри худ фуру мебурд /.


Кисми дигари ин ахли дин ва озодфикронро
ба хорича бадарға карданд. Акнун, ки «шафак» ба
сохти ичтимой табдил ёфт ва онхое, ки ба ин кор
сахт касам бд карда буданд, хокими мутлакд
такдири одамон шуданд. Инхо аввал «соц.дем.»,
•большевик» буданд, сони, худро ба оламибн «ком-
мунист» муаррифй карданд ва сохте, ки ба одамон
ваъда доданд «бихишти коммунистѣ буд, ки мух-
тасар *коммунизм»-аш ном ниходанд Акнун хамин
коммунистон хокими бахру бар шуданд Боз худро
•акл. шараф ва виндони даврон» эълон карданд /
хирадманде ба шиори «хизб-акл, шараф ва вігідо-
ни даврони мост» нигариста, бо истехзо чуиии
гуфтааст, ки «лартиа»-ро мебинам, ки чй хел аст,
вале «аклу шарафу вичдон» надоштанашро чум
кунам/ Коммунизм хурофоти навбуд ки хамагон
ба вай имон оварданд Ачоиб аст табиати ингон:


10
гӯё ба хеч чиз розй нест, аммо дурусттар мебинй ба
хама чиз худро мувофик месозад. Сохтеро, ки
тамоми олам лаънат хонда, онро танхо махсули
хаёлпарасти бурчи Кремли», мавхум мегуфтанд,
одамони ҷомиаи коммунистй боифтихор ба сачда-
гохи хеш табдил дода, дар нештокаш навиштанд;
мо барои он ба дунё омадем, ки афсонаро ба хдкикат
табдил дихем.


Афсонахо афсунашон кард. Ва дар хаклка ;
мардум афсонапараст хам шуданд, Вале онхо на
на афсонахои некро пиёда карданд, балки афсо-
наҳои дахшатангези хакикя ба дунё оварданд.
Хдмон тавре ки дар боло ишора рафт, ракиби
асосии ин сохт асосан дар байни хар як миллат
ахли илм, озодандешон ва ахли дин буданд. Дигар
табакахои чомиаро зуд фирефтан осон буд. Аз ин
ру сохти коммунистй дар таърихи инсоният бо
ҷинояти нангинтарини хеш-несткарданн чанини
генофонди / миллатхо, хушконидани дарахтн
маънавиёти халкхои гуногунн чахон ва пеш аз
хама Русияи нав / ё худ ИЧШС / бою» мемонал
Лекин ин сохт бо хамин амалн хеш ханоат накар.г
Режими коммунистй / инро мехост ё не барои
мувозинати куввахо дар мухорибахою майдонхон
«муборизаи синфй» дар асри XX сохтн тамоман
нестандарчахон-режнмхои фашнстиро/ дарОлмом
ва Итолнёи солхон 30-юм / рун об овард,


Умуман фарюі байни коммунистом ва фашис
тон дар бисёр холат, хосса вахшоннят. хеде каѵ
аст: яке ботнмсоли / образн / днгар халюі хешро
метарсонад. Концлагерхо, ки бори аввал дар та ѵ
рихи инсоннят коммуннстхо ба вучуа оварлаама,
ба табъи режими фашист хам мувофик, афи>л


11
Режими фашиста назар ба коммуниста афзалияте
хам дорад. Ин сохт барои хифзи генофонди мил-
лат, пок нигох доштани он ва ифтихори миллд
мубориза мебарад.


Бояд хотиррасон шавад, ки хар ду режим дар
таъкиби одамони озодандеш, афкори пешкддам,
поймол кардани хукукхои инсон дар як зина меис-
тад. Ин режимхо маҳз бо органҳои хуфияи хабар-
каши хеш пурзуранд. Машинаи одамкиркунй та-
вассути КГБ ва гестапо шабу рӯз машғули ҷустуҷу
дастгир ва нест кардани «душманон», «элементхои
ба социализм» номувофик мебошанд. Ҳамин хел
буд, хамин хел хает ва хохад монд...


Ман ба сахехии ин ахбори сарчашмахои ғайрирасмй
кафолат дода наметавонам, лекин оварданашро чоиз мешу-
морам. Вакте ки 25-уми феврали соли 1990 интихоботи депу-
татхои / намояндагони / халки Точикистон «бомуваффаки-
ят» ба анчом расид, кадоме дар мусохиба бо радиохои хоричй
ин интихоботро ба хунтаи Чилй, ки Пиночет сарвар аст,
баробар кардааст. Пиночет аз ин хабар сахт дар ғазаб омада
гуфтааст, ки «ман фашист бошам хам ба мукобили халки
худам тир холй накардаам». Хдкки гапро бояд гуфт, ки Пиночет
халки Чилиро аз «террори сурх»-и коммунистхо эмин нигох
дошт. Ёдрас менамоем, ки дар тӯли 18 соли хокимияти Пино-
чет мувофики маълумоти расмй он кадар одам халок нашу-
дааст, чунон ки бо мукоиса дар се рӯзи / мохи феврали соли
1990 / режими коммуниста дар Точикистон. Акнун худатон
мукоиса кунед, ки калом режим хунхортар аст.


Албатта, ман хеч гох чонибдори режими
фашиста нестам. Танхо хаминро зикр менамоям,
ки Пиночет бо хохиши худаш хокимиятро ба мар-
дум, ба халкаш дод, коммунистом бошанд хафтоду
чор сол боз хунтаи худро нигох медоранд ва нияти
хеч гох ба халк додани хокимиятро надоранд.
Мегуянд, ки халк тайбр нест. Ачаб!


12
Боз як умумияти режимхои коммунистй ва
фашистиро махсус таъкид менамоем. Хам комму -
нистхо ва хам фашистхо барои идора намудани
фарханг, адабибт санъат, матбуот, воситахои
ахбори оммавй, тарғиботи аёнй, шиору даъватхо
мекушанд. Дар ин масъала онхо чунон хам бо
якдигар каринанд, ки чун себи дукафонанд. Ада-
бибт дар ин ду режим пурра манфиати рохбарият,
дарборро ҳимоят мекунад Хатто шоирону нави-
сандагоне пайдо мешаванд / буданд ва хастанд /,
ки бе рохбарони махсус-коммунист б фашист зин-
дагии халкро тасаввур карда наметавонанд. Ак-
нун «шеъри хуб хамон аст, ки дурӯғ бошад» аз шиор
ба сархати эҷодибти аксарияти адибон мекӯчад
Васфи бесарунуг ва тамаллуку тазаррӯъ, симои
ягон дохй 6 дохича ба дараҷае мерасад, ки худи
шоир ё нависанда ба дуруғи навиштааш пурра
эътимод хосил мекунад. Баъзан як-то ним-то шоир
ё нависандае пайдо мешавад, ки ба ин режимхо
шак меорад. Он гох тамоми низом /система/ ба
ҷунбиш меояд то уро махв кунад


Барои мисол. Марги маънавию чисмонии Ҷумъа Одина
барои хамаи мо бояд сабах бошад Вакто ки зинда буд чй
кадар танкидхои нохак, тухмат ва маколахои «адабиетшл-
нос»-он ба мукобили у чоп шуд Тасаввур мекунам. ки баъди
ин сатрхо се нафар гунахкорони асосии марги Чумъа Одина -
собих мудирони ІІІуъбахои Таблиғот /Пропаганда; ва Ма-
данияти КМ ХК Точикистон ва собих котиби ндеолоши КМ
ки алхол зинда аст, имруз ба халх чй мегуфта бошанд? Охир,
мувофихи хоидаи нонавиштамахз онхо барои бюрои КМ «Са
над» тайер мекарданд?!


Баъд такдири хар миллат ва шахсан хар як
эчодкорро / хатто таксими хонаю кушодани рака-
ми хисоби бонкиро хам/гурухи кучакн одамон ха.і


13
мекунад. Ин гурӯхро дар сатҳи ҷумҳуриҳо «В10роі
КМ» ҳизби коммунист, дар тамоми империя %
литбюро» меноманд, ки такдири тамомии ғул0!,(.
дар дасти онхост. Ёд дорам, ки солхои карахтя лати<и
еро махфй ба якдигар меіуфтем. Онро айнан меорам: Се авГ
пой-инглис, немис ва рус-ба як кабилаи одамхур асир щі
танд. Пешвои кабила, ки гӯё шахси аз хама бофархаиг [.
донои одамхӯрон будааст, ба «асирон» мурочиат карла Мт
яд:-Шумо дар мамлакатхои хеш дойр ба мо менависед, j,
одамхӯрон бефахм ва ғайра ва хоказо. Бийед шарт мекуНе,
Шумо ба мо суол медихед ва агар мо ҷавоби суолро бигардо.
нем шуморо мехӯрем, агар натавонем, пас шуморо озод меку.
нем. «Асирон» ба ин шарт розй мешаванд. Навбати аввал 4
инглис мерасад. Ӯ ба одамхӯрон мегӯяд:-Миз / стол / чист?


Одамхӯрон як гурух ба гӯшае рафта / фестиваль-кон.
курси «Бӯстон»-ро ба хотир биёред, ки хангоми номерам суо.т,-
чавоб намояндагони нохияхо чй тавр дар гӯшаи саҳна «мае.
лихат» мекарданд / байни худ пичир-пичир / шу-шу/-кунон
маслихат меороянд Бармегарданд ва посухи суолро бехато
мегӯянд Инглис шартро бой медихад ва одамхӯрон ӯро нӯшц
чон мекунанд Сонй, навбати немис /олмонй/ мерасад Ӯ суол
медихад-Диван /тахти хоб /чист?


Боз мисли пештара гурӯхи хурди одамон чамъ шуда
байни худ пичир-пичир мекунанду чавоби суол мегуяні
Немисро низ мехӯранд Навбати рус меоядӮ аз дахшат лар-
зида-ларзида суол медихад-Мачлиси партиявй / хизбя/
чист? Одамхӯрон ба гӯшае мераванд, байни худ пичир-пичир
мекунанд, бозмегарданд, чй кадар фикр мекунанду окибат
икрор мешаванд «чаласаи хизбй»-ро намедонанд Он гох рус
шердил шуда даъво мекунад, ки ӯро озод кунанд. Одамхӯрон
ноилоч розй шуда, уро аз марзи кабилаи худ берун намуда
илтимосу илтичоъ мекунанд, ки чй будани «чаласаи хизбя<
ро фахмонад Он рус беихтибр ба онхо тамасхур карда мегу
яд-Хе, соддахо! Чаласаи хизбй хам монанди пичир-пичири
шумо ва мебинй, ки одам нест_


Ана хамин хел дар ҷаласахои хизбп / со
лхои 30-юму дертар ба ин боз «тройка» (сенафарп1
илова шуда буд/ такдири моро хал мекарданд


14
Гуё мо будем, вале дар амал вучуд надоштем.
Хуни мо дар гардани онхо.


-Эй шафахи доманпурхун! Хунбахои хурбо-
ниёни бегунох бидех! На танхо курбониёни солхои
30-50, балки 70-80 асри ХХ-ро кай медихй?! Ман
инро намебахшам ва фаромӯш накардаам, ай
хунхорони аср?


Ин «шафах», ин сохти беор ба бутҳои бешумор
ниёз дорад. Бути бузурги ин сохт /сарбут / Ленин
аст. Ӯро мумиё карданд ва ба маърази тамошо
гузоштанд. Нозимон / хосса онхое, ки Маскавро ба
Макка баробар мекунанд / ба фарзандони худ
«насиҳат карданд», ки ҳангоми ба «Майдони сурх»/
?/ рафтан, албатта, оҳиста-оҳиста хадам зада, ба
саҷдагоҳи бутпарастон-Мавзолей / Оромгох / ра-
вад ва ба он бут таъзим кунад. Ба иловаи ин бутхои
бешумор дар хиёбону толорҳо, чахоннамо ва сина-
мохо, маҷлису тамошоҷойҳо, хулоса дар хама чо
ҳозиру нозиранд. Бутхо доимо ба зехни одам он
бархурда, онхоро аз асли инсонии хеш дур месох-
танду месозанд. Ба мардум арзишхои аслиро асо-
сан дар ду шакл: аввал, ба таври хаёлот. мавхум,
дуюм ва бештар мурохибаи танхо ва танхо бут
пешниҳод мекунанд. Инсонхо дар ин сохт охиста-
охиста бо хамин рох аз хиради умумиинсонн ру ба
гурез ниҳоданд. Ва ин нуктаро эътироф кардан на-
мехостанду / ба ибораи халкй гӯем «барон нн кор
гарданашон ёрй накард» / холо хам наліехоханд
/мавзуи «Бутпарастй ва замон» алохнда баррася
мешавад/.


Вахте ки фонуси аклхои хар миллат хомуш шуд,
вахте ки генофонди миллатро вайрон карданд,
вахте ки аз рохи инкншофн табнй халкхо бо нн


15
«шафак» фирефта шуданду ба зулмот афтодаі1д
идора кардану мутеъ гардонидани халқу милда’
тхо осон гашт. Аз ин ҷост, ки назария ва амалцдц
манкуртй махз ба хамин сохти интимой-бихипіТі]
коммунист хос мебошад. Вокеан, агар якто нимт0
шахси бофахм дар байни миллатхои мутеъ cap
мебардошт / ё хохад бардошт / хатман ӯро саркде
мекарданд. Ин кор алхол идома дорад.


Ривоятеро аз накли як нафар дӯстам мисол меорам
.Ъуехаи асли онро ман дар даст надорам /.


Ду подшох буданд. Дар мулки яке аз онхо доимо таги,
ирот. шѴру ғавғо буду сарбадорон дар талоши озоди. Д3р
каламрави подшохи дигар мардум доимо сархам, шикаста-
нафас ва кашшокона умр ба cap мебурданд, касе оромии
онхоро халалдор намекард / чй тавре ки ин ҳолат имруз даі
Точчкистон аст /. Подшохи якум аз оромии мардуми хамсол
аш дар хайрат буду мех ост, асрори хукмронии подшохи дуюмро
бифахмад Бо ин максад барои омухтани тачрибаи подшохи
дуюм писарашро ба назди у мефиристад Баъди чанд муддат
тачриба омухтан писараш бармегардад Подшох суол меку-
над, ки у чиро омухтааст. Писараш китф дархам мекашаду
мегуяд:


-Он подшох одати ачибе доштааст хар субх савори асп
ба дидани ғаллазор мерафт ва маро бо худ мебурд Пиола
мешуд ва аз як гушаи ғаллазор ба хушахо назар мекард. Чуй
чедид. ки хушае аз дигар хушахо фарк. мекунад ва баланд
тар cap кашидааст, онро кайчй карда мепартофт. Аз дигар
тарафи ғаллазор нигох мекард Боз хушаи навбари пуркув
ватро, ки cap мекашид.сар мезад Хамин тавр хушахои хамаи
галлазор баробар мешуданд Подшох дилкарор мегардид. ки
дигар хушаи саркаш нест, ба касри хеш бармегашту айшу
иуш мекард Хар руз машгулияти подшох бо ман хамин хел
буд Ман аз ин кори у чизе нафахмидам-


Подшох аз накли писараш рамуз гири(^та мегуяд


•Эй писар! Ии кори подшох хикмате дорад яъне харон
ки фарк мекунад ва сарбалаид аст, болд cap буррил, то ки
дигарои тобеи ту бошаил, то ки му лк ором бошал ва галлазор
баробар ба чашм расад.


16
Гумон аст, ки ҳокимони сохти коммуниста ин
ривоятро намедониста бошанд. Вале як нукта аник
аст / ва хатто ин масъала дар дастуруламалхои
махфии органхои хуфияву рохбарикунандаи ин
ҷомиаи коммунистй махсус таъкид хам шудааст:
тамоми режими коммунистй мукобили он ашхосе,
ки худшинос, сарбаланд, саркаш ва ахли фахм
аст, мубориза мебарад. Аз байни миллатхо, омма
онхоеро, ки ба аклу хирад дониш, дарки маънй ва
часорати хеш /мисли хушаи саркаш/ фарк меку-
нанд, ёфта махз ба махвашон мекӯшад. Онхоро, ки
кушт, кор осон асту хама ором, боз об ба лаби чуй
баробар мешавад. Агар чисман кушта натавонад,
барои маънаван куштани онхо рохи аз хама осон-
ро пеш мегирад / мувофики дастуруламал-инст-
рукцияи худи ин сохт, ки чаридаи «Демократичес-
кая Россия» №4, 1990 чоп кардааст/ шахсиятхои
пешкадамро аввал миллатчй эълон мекунад, сони
ба мукобили онхо аз «намояндагони миллат» мак-
тубхои эътирозй менависад: аз намояндагони
синфхои коргару дехкон зархаридонро тайёр карда
аз номи онҳо ба он ашхос эътирози катьй изхор
мекунад ва тамоми умр хизби коммунистиро пуш-
тибонй менамояд...


/Аз ин ру вакте ки дар рузномахои дарборнн
Точикистони коммунистй доимо маколаву номахон
«танкидй» ба мукобили ду-се нафар ашхосн ру-
шанфикр чоп мешавад, пас бояд шодй кард, ки
каламбадастони он нашрняхо мисли «пордумаш
дароз бод ин хайвони хушалаф» танхо сохти мавч
удаи худкомагй, ш афаки дуруғинро фош мекунан •
ду хал ос. Харчанд то вакти марг аз бозичаи ласти
дигарон будани хеш огохП надоранд/


17
Шафаке мемирад ва сохтеро бо худ мебара;,
ба душворй ва хорию зори, ба шармандагй Bij
бешарафй, бо фошшавии бепоён. Ленин ин субКи
козиб дар тафаккури наслхо бо дурӯғи бисёраіІ
сахт наши бастааст. Аз асорати дурӯғ берун овар.
дани одамон кори басо душвор ва дар баъзе хода,
тхо тамоман ғайриимкон аст. Дурӯғ, тавассущ
рӯзномаву мачаллахо, родиёву чахоннамо, чащ.
нхо, минбархои баланду паст, мактабу мадрасахо
хар руз ва хар соат дар мағз андар мағзи фикру
зикри одамон чой гирифта, таъсири мадхушку.
нандае дорад. Ва душвории рафъи дурӯғ боз дар
он аст, ки вахте ки дурӯғхо фош мешавад, пеш аз
хама онхое ба химояи вай мехезанд, ки бо ин
силохи захрпечак фаро гирифта шудаанд. Ва ин
чиз рушанфикронро ба дунёи ноумедй тела медиҳ-
ад онхоро аз захматкашон дилмонда месозад Маҳз
бо хамин сабаб ихтилофи назари тарафхо пайдо
мешавад. Рушанфикроне, ки мукобили дурӯғи
давлатй, хизби коммуниста cap мебардоранд,
хадафи танкиди беамон хам аз чониби зимомдо-
рону лагандбардорони дарборй / бо роххои гуно-
гун ин амал дар маколахои X. М. Саидмуродов ва
И. Усмонов дар «Коммунист Таджикистана» ва
•Паёми Душанбе» зухур кардааст / ва хам аз чониби
онхое, ки аз асли ин сохти ба марг махкум огохии
кофй надоранд, карор мегиранд Хонандаи ноогох
аз ин дурӯғ рахой набфта, баръакс боз як умр дар
банди он зиндагй ба cap хохад бурд..


Шафаки махкум ба марг чозибаи назарфи
р^бе дорад Пешниходи масъалахои баробарию
адолати интимой, чамъияти аз истисмор озоду
зиндагонии пурсаодат, ба кй маъкул нест?!


18
Бигузор ки ҳеч яки ин ваъдаҳо иҷро нашавад,
бигузор онх,о такрор шавад, то ки одамон бовар
кунанд, ки дар хакикат коммунистов доимо дар
ғами захматкашонанд-чунин аст максади нихоии
ин сохт, фалсафи шафаки доманпурхун, ки бо ин
нуктахо дар назархо чозибадор мегардад. Онхое,
ки имрӯз суккони ин киштии бе кутбнаморо дар
даст доранд, бо шиорхои боло акли киштинишас-
тагонро дуздида, хар лахза хар чй мехоханд бо
мардум мекунанд. Ва нағз медонанд, ки онхо беч-
азо мемонанд, чунки хама чиз тобеи рохбарони
манғиткоммунист аст. Ба суолхои бародарони
калонсолам Ҳ. М. Саидмуродов ва И. Усмонов дойр
ба он ки ”0ё ба тамоми фочиахо хизби коммунист
гунахкор аст?” танхо бо як ҷумла чавоб мегӯям:


-Бале, гунахкори асосии хамаи фочиахо
хамин хизби коммуниста шумост ва гунохи каби-
ратонро бо бародарони ҳамҳизбатон баробар ба
душ гиред!


Хизби коммуниста харчанд мори замон аст,
вале барои тағйири пусти хеш ба бозсозй хочат
надорад. Маъмул шудааст, ки мегуянд, агар М. С.
Горбачёв намебуд, бозсозй намешуд. Ин дуруғ аст.
Огох нестанд, ки М. С. Горбачёв хеч гох аз бозсозй
нияти ба халк додани хокимиятро надошт. У ме-
хост, ки бо рохи чадид хокимияти таназзулёфтаи
хизби коммунистиро нигох дорад. Ва ачоибнн кор
низ аз хамин cap зад, ки худи аъзоёни хизби ком-
мунист ибтидо максади асосии бозсозиро дарк
накарданд. Ва вахте ки ин хакикатро дарк кар-
данд, аллакай дер туда буд. Хизби коммунист бо
хазор махмаддоноиаш аз дум и бозсозй чой гузид
ва рохбаронаш чун суробхои шафаки беранг як-як


19
аз сахнаи таърихй ба чаханнам фуру рехтанд.
Ошкорбаёнии муваккатй кори худро кард: суту.
нхою деворхои дурӯғи сохти социализми мута-
раккию баркамол паси хам ғалтиданд. Роҳ ба суи
худшиносии миллатхо кушода шуду умри шафакд
дурӯғинро кӯтоҳтар кард.


Шафаки сурх даҳшатнок мешавад. Мардущ.
ро зери тарсу ваҳм нигох медорад. Вахте ки ода-
мон дар тарсанд ба хама чиз имон мебанданд, ба
хама чиз бовар доранд. Ёд доред замоне хамаи
рангхоро бо ранги «сурх» мукоиса мекарданд? Хар
он чй бо «сурх» ракобат мекард ранги хунинро ба
худ мегирифту махв мешуд. Ёд доред?! Фаромуш
накардаед?! Пас боз як бори дигар андеша кунед,
ки ин шафак имрӯз хам сурху дахшатнок аст, дар
гардани фарзандони мову шумо хамчун галстук /
дастмоли пешохангй/ чилва мекунад, парчамхо,
дару деворхо сурханд, аз рузгори талху фочиабо-
ри мо ово медиханд. Шумо намехаросед, барода-
рон! Ман метарсам.


Барой андеша. Тағӣироту замонасозии ро-
обарони манғиткоммунисти цумоуриро нис-
бат ба дини мубини ислом дар оамин як соли
охир омӯхта, кас ангушти оайрат мегазад.
Ҳатто кор ба дарацае расидааст, ки тавассути
коммунистов / оноо 9\,7% / дар Шурой О ли оид
ба ислом фатво бароранд / наузамбиллоои мин-
аш-шайтони раҷим /. Шумо худатон бубинед,
ки %амин рообарони коммунист як вак,тх,о не,
балки дирӯзакак тамоман несту нобуд карда-
ни динро / соли 1963 муншии КМ ҲКИШ Иль-
ичев гуфта буд: -мо оянда дар цомиаи бедин
зиндагони хо%ем кард• / мацсади хеш ҳарор дода
буданду имрӯз мегуянд, ки мо бо диндорон
20
оамкорй мекунем ва г.%. Боз ислом ва пайраво-
нашро ба «расми» ва «гайрирасмӣ»,«мӯътадил*
ва «фундаменталист» / аввалоо «ваоооби» ме-
гуфтанд / чудо мекунаид. «Ҳафтоду ду миллат»
кам буд, ки боз коммунистов тафрица меандо-
занду оукм мекунанд.


Гуё солоои 20-30айнан такрор мешавад. Он
вацт рообарони коммунист ба хал%и мусулмон
ва рӯоониён мегуфтанд: мо босмачиооро несту
нобуд мекунем, шумо ёри ди%ед. Он%о ёри доданд.
Баъднавбати худи он%о расид.Касе барои оимоя-
ашон нахест.Масчидооро«лонаи ташкилотоои
фашиста» /Ин оарфоо муболиға пест. Як на-
фар бо коми Ф. Олешук айнан оамин фикрро
соли 1938 дар тамоми рӯзномаву мацаллаоои
тоцики баён карда буд /. Метарсам, ки пагох, ё
фардо коммунистов боз пустинашонро чаппа
пушанду баъди пахш кардана оизби наозати
исломй ба дигар руоониё ну диндорон дарафтанд,
пас, тарафа онооро кй мегирифта бошад?


Эй бародарони мусулмон, ба васвасаоои иблис
фирефта нашавед, то ба доми найранги у нааф-
тед!


Дар ИЧДІС навбати истеъмори фархангии
як миллат аз ҷониби миллати пуркувват тавассу-
ти як созмон, ки хизби коммунист мехонанд, фаро
расидааст. Он миллате, ки бо каме захираи маъна-
вии хеш дар гирудори бесарунуг инони рохбарнро
ба дигар миллатҳо дар даст дорад / ХКИ11І танхо
ба хамин тартиб асос ёфтааст / барои пешрафт ва
рушди хаммилатхояш шароити хубе фарохам
оварда, дар хамин асос боз хам пеш меравад, камаз
меёбад. Умуман дар ин сохт миллате, ки ннкишоф


21
ёфт, зиёиёни пешкадам дорад, ба сатҳи балаидТа.
ри тараххиёт кадам мегузорад. Ва баръакс мил-
лате, ки тӯъмаи истеъмори фархангй гардид Ва
дар кишвари он майдони тачрибаи мустамликадо.
рии коммунистй доман пахн кард, хам аз ҷиҳатц
маънавй ва хам ихтисодию ичтимой боз хам паст-
тар меравад. Ин сохт барон идораи миллатҳоц
мутеъ танхо ба он рахбароне ниёз дорад, ки сура.
ти одами доранду махрум аз сирати инсониянд,
рахбароне, ки танхо барои боздошти халки мутеъ
метавонанд хамаи дасисахоро ба кор баранд, то
ки аз байни онхо ягон кас даъвои худшиносию
хакталошй накунад. Ва аз ин ру дархам шикаста-
ни завлонаҳои сиёсию иҷтимоии ин сохти беадола-
тона ва аз сари хеш дур андохтани истеъмори
фархангй муташаккилона нафрат кардан ба
Х.КИШ мебошад. То он вахте ки рохбарони манк-
урту манғиткоммунист вучуд доранд, намоянда-
гии халхро дар хама мансабхо «сазовор» шудаанд,
дар ин сарзамин дигаргуниеро интизор шудан
хамонро монад, ки аз шайтон барои кори хайр дуо
талабидан аст... Ва хол он ки тавки лаънат дар
гардани шайтон мебошад.


Одат шудааст, ки бархе ноогоҳии миллатро
сарзаниш карда, рӯй ба ноумедй мениҳанд. Ammo
бадбахтии асосй дар он аст, ки то кунун роххои
халосй аз ин истеъмори фархангию мустамлика-
дории коммунистй ба диххати мардум пешниход
нашуданд. Вахте ки якуним сол мухаддам Созмо
ни Растохез «дар ин хомӯшии мурда садои зиндае*
зад ва барномаи амали хешро баён кард фочиаи
рохбарони манғиткоммунист фаро расид. Шафаки
дуруғин таркиду ру ба фошшавй ниход. Дидем, ки


22
ин хокимони мо ба чй дасисаҳо кодиранд. Коди-
ранд, ки хар лахза бо ярокн катли ом худро, ибо-
датхонаи худро мухофизат кунанд. Мисли мор
печу тоб хурданд, вале миҷҷаашон аз ғазаби мар-
дум ғам нахӯрд.


Эй шафаки доманпурхун, эй бихишти комму-
ниста! Мардумон аз ту дар харосанд.Боз чй бад-
бахтие ба сари мо фурӯ мерехта бошй, ту эй ша-
факи дурӯғин.


Бимир, ки мо аз банди ту халоси ёбем. Марги
ту озодии мост.


Ту окибат хохи мурд ба душворй, ба нафрат,
бо хорию зори. Ва дар ёди мо хамчун шафаки
дурӯғину доманпурхун дер боки хохй монд. Фочиаи
мо низ дар хамин аст@.


@ Дастнависи ин макола зери №432
19.12.1990/ дар шуъбаи тарбияи коммунистии
«Точикистони шӯравй» маҳфуз аст*.


*Маколаи мазкур мохи августа соли 1990 иншо
шудааст. Баъзе иловахо-асомии ду нафар идеоло-
гхои Хизби коммунист ба он мохи декабри хамон
сол, кабл аз ба идораи рузномаи «Точикистони шу-
равй» супурдан, ворид гардид.


Охирхои соли 1990 дар нашриян «Як рузн
пинхон аз мардум» чоп шудааст.


23
Аз рузхои фочиабори феврал беш аз як сол
сипарп шуд. Дар ин мудцат хелечизхо рӯшан гар-
дид. Дурӯғу бухтон будани дастгохи хоким маъ-
лум шуд. Вале хануз парда аз рӯи он ходисаад
пурра бардошта нашудааст. Гуфтори дуруғини
бисёр касон ба хамагон ошкор нагардидааст. Дар
ин чо ман мехохам парда аз руи се дуруғи Раиси
иттиходияи нависандагони Точикистон Аскар
Хаким, ки дар иртиботи он ходисахо гуфта буд,
бардорам.


Дур Ути аввал. Мухтарам А. Хаким дар Пле-
нуми 17-уми КМ ХК Точикистон чунин гуфта буд:
«Протоколро 14-уми феврал рафиконе, ки дар ин
чо хузур доранд, тартиб доданд. Ман бо онхо бу-
дам. Варианта аввали онро ба ман нишон доданд.
Ман онро имзо накардам» / «Пленуми ғайринавба-
тии 17-уми КМ ХК Точикистон»: Душанбе, 1990,
сах. 104 /. Зимнан у бо даст ба чор нафар аъзол
Кумитаи мардумй / Т Абдучаббор, ки рузи 14.02.1990
дар Душанбе набуд, А. Холикзода, X. Хамидов ва
камина /, ки ба Пленум даъват шуда буданд, ишо-
ра намуд.


Ин гуфтор дуруғ ва ғалат аст. Бо ин дал ел, ки
Протоколи истеъфоро на аъзои Кумитаи Мардумй,
балки ба кавли Махкамов аппарати КМ ҲК Точи-
кистон фавран тартиб дода буд ва онро худи К,
Махкамов ба мо пешниход карда буд, ки нусхаи он
дар дасти мо мавчуд аст / Дар ин бора ниг. ба
«Комсомолец Таджикистана» 23.02.1990; «Сухан» ,май
1990; «Растохез» МП, 2,1990 /.


24
Илова бар он А. Хаким хангоми мухокимаи
Протоколи истеъфо бо мо набуд. Он санаде, ки ба
А. Хаким нишон дода буданд ва у имзо накард, на
протоколи истеъфо, балки «Эътирозномаи катъй»
буд, ки он нисфирӯзии 14.02.1990 ба К. Махкамов
пешниход туда буд. Инак матни он санад:


«Ба котиби якуми КМ ХК Т очикистон К. М ахкамов
Аз Кумитаи мардумй, ки ахолй


13.02.1990 дар майдони назди КМ
ХК Точикистон интихоб кардааст.


ЭЪТИРОЗНОМАИ КАТЪЙ
Мо, намояндагони Кумитаи мардумй аз Шумо,
рафик Махкамов талаб мекунем: 1. Ваъдаи дар
назди мардум додаатонро дар бораи истеъфо ва
вазифаи котиби якуми КМ ХК Точикистон ичро
намоед. 2. Хукумати чумхурй, аъзои бюро ва КМ
ХК Точикистон раф. Петкель В., Михайлин Г. С,
Веселков Г. В., Дадабоев А Д., Каримов Ч. X..
Паллаев Ғ. П., Хаёев И. X., Кошлаков Г. В., Олимов
Р. К,, Навчувонов М., Чӯраев А Ш., Усмонов У Ғ..
Мирхоликов Т. М. ва дигарон хатман аз вазифахо-
яшон раванд. 3. Шахсоне, ки ба тирборон карданн
халки беярок фармон додаанд, бояд ба чавобгари
кашида шаванд ва мардум номи онхоро хатман
донад. 4. Вакти коменданта, холати низом и харчи
зудтар бекор карда шавад. 5. Азбаски аз чумлан
шартхое, ки 13-феврали соли 1990 дар чамъомадн
майдони назди КМ ҲК Точикистон ба шумо пеш-
ниход шуда буд, танхо яктояш-озод кардан и хабе-
шудагон ичро гардид, мо аъзои Кумитаи мардумй
тамоми масъулияти минбаъдан хунрезиро ба души
Шумоён мегузорем».


25
Аъзоп Кумитаи мардумй М. Бахтй, М. Мир
рахим. Н. Мӯсозода, О. Заррабек, С. Мастонзод, X.
Хабнбуллоев, А. Холиков, X. Хамидов, X. Файзул-
лоев, А. Боев, Бозор Собир, М. Имомназаров, В.
Саидов дар зери эътирознома имзо гузоштанд. Мун
навбати А. Хаким расид у норозиёна пурсид, ки
«чаро истеъфои Мирхоликов ва Р. Олимовро талаб
мекунед0 Онхо чй айб доранд?» Гуфтанд, ки «дар
хама пленуму мачлисхо Т. Мирхоликов аввалин
шуда ба минбар мебарояд ва эхтимол меравад, ки
у ба чои К, Махкамов «интихоб» шавад. Р. Олимов
бошад бегохии 8.02.1990 аз тарики телевизион дар
бораи гурезахои арманй дуруғ гуфта мардумро
гумрох кард...» А. Хаким Эътирозномаро имзо на-
кард. Шояд нахост, ки ҳамшаҳриҳояш аз мансаби
баланд махрум шаванд.


А. Хаким протоколи истеъфоро хам имзо
накард, агарчй узви Кумитаи мардумй интихоб
шуда буд ва бинобар ин номаш дар он санад зикр
ёфтааст. Даъвои у дар бораи он, ки касе ба чояш
дар протокол имзо кардааст, асосе надорад, зеро
дар протокол имзои у нест.


Дѵруги дуюм. Муфаттиши КБД Точикистон
Ю. Н. Косухин хангоми истинтоки камина 20.06.1990
гуфт: -А. Хаким ва К. Махкамов шаходат доданд,
ки шумо ба К. Махкамов гуфтаед: «Ба хубй аз
вазифаат рав. Дах пуштат зинда намемонад». Аз
К). Н. Косухин хохиш кардам, ки нусхаи баёноти А
Хакимро бароям нишон дихад. Розй нашуд ва илова
кард, ки бабноти К. Махкамов, А. Хаким дар ин
бора як хел аст. Талаб кардам, ки дар хузури
шохидон маро бо онхо ру ба ру кунад. Кабул на-
кард-
Ба хар сурат ин иддао низ дурӯғ аст. Ман


14.02.1990 дар чараёни мухокимаи Протоколи ис-
теъфо зимни як сухбати «самимонае», ки миёни мо
ва Махкамов сурат гирифт, дар омади ran ба у
гуфтам: «-Халки тоҷик Искандари Макдуниро
бахшид, истилою ваҳшонияти Чингизхони мутул-
ро бахшид, амирони Бухороро хам ва хатто Гитле-
ру Муссолиниро хам фаромӯш кард. Вале хиёнати
Шумо ва халкро тирборон кардани Шуморо харгаз
намебахшад. Хафт не, хафтод пушти шуморо на-
мебахшад». Ин суханони маро К, Махкамов бо-
диккат гуш кард ва ба мазмунаш каме сарфахм
рафта, аз чояш бархесту ба курсии нишастааш
ишора карда, гуфт: -Мирбобочон! Хамин устал аз
сари хамаамон мемонад...


Ман ин суханонамро бори дигар дар назди Ю.
Косухин такрор кардам ва фикр мекунам, ки дар
онхо ягон хел тахкдр ё тахдид набуда, балки
хакикати талхе хает, ки хочат ба шархаш нест. Ба
иловаи ин А. Хаким хангоми он «сухбат»-и аъзои
Кумитаи мардумй бо К, Махкамов хозир набух
Пас у аз кучо ин каринахоро бофта бошад, танхо
ба ғайбдонхо равшан аст.


ДУРӮҒИ СЕЮМ. Ин дуруғ аз бисёр чихат
чолиб аст. Сухан аз боби бунбди чумхурни исломй
дар Точикистон меравад. ки губ банда мехостаам
асос гузорам. Ю. Н. Косухин дар хамон нстннток
ва идомаи онхо борхо ба масъалан чумхурни
исломй дахл мекард. Маълум аст. ки бунёди
чумхурни исломиро бори аввал дар тухматномли
КБД Точикистон «Симон хакнкя» / Их09.1989 / ба
мо нисбат доданд. Ва гуё 14.02.1990 банда дар Ир^ѵ
токоли истеьфон рохбаронн чумхури мелосгам
кушиш кардаам /, ки як бандн тозае плова намоям.
27
ки мазмунаш бунбди чумхурии исломй будааст
Аммо ҳакиқат ин аст, ки дар ягон ҳуҷҷати ру3[|


14.02.1990 ва минбаъд сухан аз боби чумҳурИ11
исломй набуд. Пас А. Хаким бо ин дурӯғаш ҷд
максад дорад? Ин ҷо сирре пинҳон аст. Яъне мув0.
фики фалсафаи А Хаким вакте ки у ба ман бунёди
чумхурии исломиро дар санаи 14.02.1990 бор меку.
над, ман бояд бигуям, ки «Он руз ин ran ҷой надощт
ва ман кушиши сохтани чумхурии исломиро на-
доштам». Шахсе, ки аз нозукиҳои сиёсати имруза
огох нест, ба таври хеш хулоса хохад баровард,ки
«ха, ин Мирраҳимоваш хам мукобили ислом ва
чумхурии исломй будаас-дия». Ана, хамин аст
хадафи домулло А Хаким бо дуруғашон. Имруз
бошад он чй ки чумхурии Точикистон исломй
мешавад б на, ин кори тамоми мардуми вай аст...


Аммо ман дар андешаам, ки чаро мардум
бешармона дуруғ мегуянд. Ба хотири чй?! Ба кадом
ум ед?! Наход хануз бе дурӯғу чоплусй ба ҷое нара-
санд?


Ман ба ин навиштахоям соли 1990 нуктаи
таммат гузошта будам / имруз пеш аз нашр онхоро
каме тахрир кардам /. Вале 8-9 апрели соли 1991
маро боз ба Додситонии /Прократураи/ ЧШС Точ-
икистон «лутфан» даъват карда, хамаи ин хар-
загуй ва хабарчинихои дар 2-3 ҷилд чамъ овардаи
КБД Точикистонро такрор карданд ва таъкид
карданд, ки маро ба се чихат айбдор месозанд: 1.
Низои байни миллатхо; 2. Бунбди чумхурии ис-
ломй 14.02.1990; 3. Тахдид ба К, Махкамов.


Хикмати ин дугу пуписа, сибсатбозихо, тух-
мат ва таъкиб ба ман равшан аст. Максади хари-
фони банда асосан ба як нукта равона шудааст:


28
аз хамин М. Миррахимоваш халос шавем, халк ба
хулосае меояд, ки «дидй, ба вай махмадоно ин
давлат чй кор кард. Бо ин давлат шухй накун.
Рохбаронаш барон нест кардани харифони худ аз
нангинтарин фохишхо даст намекашанд». Чй амали
зишту нопок доранд ин дурӯғтуйҳо ва хабарчи-
нхою рохбарони онхо.


Ман, ки алхол аз ин кашмакашхо сахт дило-
зурда хастам, дар хайрат наафтодам ва бори дигар
дарк кардам, ки хикмати «усул ба дасти накорачй»
чй мазмунхое нихон доштааст. Дар робита ба ин
мавзуъ суханони бисбр хикматомези як барода-
рам ба хотир расид, ки хар бор мегуяд:


-Медонй, маро як нукта ачаб меояд. Охирин
кароргоҳи амирони манғити Бухоро каламрави
Душанбешахр буд. Фоҷиаҳои зиёде ба бор овар-
данду баъд онро тарк карданд...


Р. S. Рузи 18.04.1991 дар Додситонии Чумхурй
Аскар Ҳаким барои рубарукунй бо банда ташриф
овард ва ба даъвояш устувор буданашро бори дигар
собит сохт. Танхо дар масъалаи «чумхурии ис-
ломй» А. Хаким ва муфаттиш В. М. Гаркуша ба
чунин «хулосае» омаданд, ки раиси итгиходияи
нависандагон «ин суханхоро аз дахони дигарон
шунидааст». Дунб, Ж, 1991 сах 5*.


* Ин махола сирри хабарчинии А Хаким ва Гулназар
Келдиро фош кард ва Раиси нависандагон дархол дар хакхи
банда назмаки тахкиромезе дар >Адабиет ва санъат» 6а чоп
расонд. Дертар хангоми дар зиндонн КГБ боодошт бу данам
парвандаи «чиной»-иеро. ки хуфилнависон аз содхои 80-ум
cap карда, дар хакхи банда омода сохтаанд, мутолиа наму
дам ва маълум гардид. ки чаноби А Хаким ва бисСр дигар
адибон барои ин дастгох хндматхои арзанда доштаамд


29
X А Й - X А Й


Ё коммунистом чй тавр никоби нав мепѵшяид


Он чое, ни маълум аст, ба шарҳи бисёр ҳ0ҷат
нест. Яъне дар рузхои ГКЧП-2 дар Душанбе ком.
мунистон-рохбарони корхонахо барон химояи
манфиатхои шахсиашон як созмони аҷоибу каро-
ибро таъсис доданд. Номи ин ташкилоти комму.
нист-мазхаб-«Мехнат» аст. Ман, албатта, ба ин
созмон коре надорам, зеро дар он чеҳраҳои паси-
пардагию пинхони коммунистон барон боз ҳам
гумрох кардани захматкашон ҷамъ омадаанд. Маро
тамоман дигар нукта ба шигифт овард. Яке аз
шарикраисони «Мехнат» Ч. Ансорй дойр ба афза-
лияти ин созмон сухан ронда якбора ба сӯи «Расто-
хез» ва рохбарони гирдихамоии 24-сентябр-7-ок-
тябри соли равон дар Майдони Озодй санг андохта
чунин фармудааст / айнан /: «Ведь ни один лидер
оппозиции не сделал твердого заверения в том, что
не будет столкновения. Наоборот прозвучали сло-
ва поторопитесь или будет поздно» /Ниг.: Народ-
ная газета от 15.Х.1991/. Чй хеле ки мебинем муҳ-
тарам Човид Ансорй масъулияти хеле бузургеро
ба души хеш гирифтаанд. Ва хол он ки аз ибтидои
гирдихамой 29-август cap карда то рузи охири он
7.Х. 1991 хамаи сарварони он такрор ба такрор
мегуфтанд, хотиррасон мекарданд, ки ба хеч гуна
бетартибй рох нахоханд дод. Вокеан аз такрори
ин нукта дахони банда муй бароварда буд_.


Агар рафик Ансорй ба ин навиштахои банда
ілаке дошта бошад, пас додарашро метавонад
гіурсад, ки дар гирдихамой сухан карда буд. Вале
рафтори 1Ё Ансорй, у барин коммунистхои рохбар
дар рӯзхои гирдихамой хиёнати руирост ба мил-
лати тоник буд. Аз эхтимол танхо дар хамин наши
симои хахихии худро нишон доданд. Вахте ки
Крзидомулло-Хочй Акбари Турачонзода, Ш. Юсуф,
Т. Абдучаббор, М. Химматзода, Д. Усмон ва муал-
лифи ин сатрхо барои гуфтушунид мерафтем, хама
вахт дар хабулгохи Р. Н. Набиев анбухи бехисоби
сарварони корхонахоро медидем ва Ч. Ансорй хам
дар байни онхо буд. Алалхусус хангоми лахзахои
халкунанда хамаи он рохбарон мисли анбухи бесар
ба мачлисгох медавиданд. Охибат А А Собчак Ч.
Ансорй ва рохбарони коммунист ва 1-2 махмадо-
норо аз Мачлисгох пеш кард. Вале Ч. Ансорй аз
асп фаромада бошад хам аз узангу нафаромад ва
дурӯғ хам гуфт. Модоме ки дар Майдони Озодй
набуд, чуръат надошт, ки аз минбари он сухан
гуяд, пас дуруғгӯй чй лозим?! Он кас арз карданд,
ки гуё «харакати коргарй бо хизби коммунистй*
алоха надоштааст, яъне «Мехнат» / номаш бисер
хунук ва бемаънист / ин хохиши худи коргарист ва
ғайра.


Боз як дуруғи дигари Човид Ансорй:-«Хам
депутатхои парламент, хам гирдихамомадагонн
Майдони Озодй кӯшиш менамуданд, ки аз номи мо
сухан ронанд. Хар ду тараф аз номи коргарон
сухан ронда тахдид мекарданд, ки корпартоихои
бисёрхазорнафара ташкил хоханд кард» /Ниг:
Чумхурият, 16.10.1991 /.


Асли масъала дар он аст, ки махз хамин
рохбарони корхонахое, ки муасснсони «Мехнат»
шуданд, борхо таъкнд мекарданд, ки корпартоя
ташкил мекунанд, дар сурате, ки агар рохбарнят
ба талабхон гирдихамомадагон розп шавад Дар-
рав як Кумнтан корпартоИ таъснс доданд Шодд


31
Човид Ансорп аз он бехабар бошад?! Не. ХуДи
Човидчон дар он рӯзхо якноя бо рохбарони корХо'
нахои «Точиктекстильмаш», Иттиходияи газворҳ()и
пахтагини Душанбе, Комбинати шохибофии Хуҷ.
анд, Фабрикам ҷуроббофии ш. Душанбе гох дар
коминроияи ш. Душанбе пайдо мешуданду гоҳДар
Шурой Олй.


Боз як нуктаи аноиб. Созмоне, ки холо тавал.
луд нашуда буд, якбора мехмони наласаи Шурои
Олин Точикистон шуд ва Човид Ансори аз минба-
ри он суханронй кард. Акнун даъвои Ҷ. Ансори
ронеъ ба он ки намехоханд «бозичаи дасти рохба-
рони хизбхои гуногуни сиёсй» бошанд танхо хан-
дан касро меорад. Хол он ки онон аллакай бозичаи
дасти коммунистом шудаанд, боз чй мехоханд?


Хулоса, мо бори дигар шохиди он гардидем,
ки рохбарони коммунист чй тавр барои нигох
доштани мавкеи хеш ташкилотхои нав ба нав соз-
мон медиханду хусахои ачоибмахлукот меофа-
ранд.


Сухан


1 ноябри соли 1991, №38/49/.


32
МУҚАРРАБОНИ "ПРЕЗИДЕНТ"


ё худ пиромуни фоҷиае,ки ба мо тахдид
мекунад








”... Мо торафт хунхортар шуда истодаем. Мо аз хам
котибони якуми КМ Партиям коммунистам Точикистон тан-
як кас-Чаббор Расуловро бо иззату икром ба хок супурДс'„
Дигар хамаашонро е парронданд ё аз партия ронданд ва.
барои бадмастй / Рахмон Набиев дар назар аст-М. М. / аз Ко"
гирифтанд..." А. Н. Махсумов, директори Институти набото/
шиносии АИ Точикистон / алҳол номзад ба президента чумх}™
/ Ниг.: Пленуми ғайринавбатии ХУ11 КМ ПК Точикистон 15
16.02.1990. Хлсоботи стенографй.-Д.: Ирфон, 1990, саҳ. 96-97


Моро фоҷиахои сангин ва нангин дар пеш аст
Ход о ҳеҷ кас наметавонад бигуяд, ки аз тазйиква
фишори сохтори необольшевики эмин зиндагй
карда метавонад. Тоҷикистони кӯчак он кадар
майдони таҷрибахои большевикиро васеъ карда,
ки хен як ҷумҳуриҳои империяи бузург-ИЧИІС
накарда буд.


Вакте ки дойр ба фоҷиаҳои дарпешистода
сухан меронам, бархе чунин мепиндоранд, ки ман
онхоро аз будаш зиёд нишон дода, мехоҳам худна-
мой кунам. Не. Аз чй бошад, ки мо намехоҳем
тафаккури шахшудаи коммунистиро аз тасавву-
роту зиндагонии хеш берун кунем, бо ҷаҳонбинии
догматики ва бутпарастии коммуниста хайрбод
гуем. Чдвҳари масъала низ дар хамин идеология
аст. Барои аз режими тоталитарй, тарбияи чахон-
бинии синфй 6 худ марксистй-ленинй озод шудан,
халки мо ханӯз омода нест. Шуру мағал дар атро-
фи афкандани мучассамаи Ленин, ки рамзи пой-
дории хукумати мустаъбид ва режими мустамли-
кадорист, бори дигар собит намуд, ки куввахои
иртиҷой, фохиш ва бадахлоки рохбарият барои
химояи манфиатхои хеш ба хама гуна дасиса,
тухмат ва харомкорй кодиранд. Онхо метавонанд
дар як лахза муттахид шаванд, гирдихамой таш-


34
кил кунанд ва ғайриконунй «раиси нав» интихоб
намоянд.


Вахте ба чехрахои хеле ошно, пасипардагй
ва маъмули мукаррабони «раиси нав» менигаред,
касро дахшат фаро мегирад. Худоё! Хамаи онхо
шиносанд ва метавонанд чун морони Заххок шико-
ри мағзи сари инсонхо кунанд. Онҳо аз он чихат
хатарноканд, ки муйсафеди бечора -Рахмон На-
биевро ҳамчун воситае барои манфиатҳои хеш
истифода бурда, сипас, тавре ки нисбат ба Махка-
мов рафтор карданд / 29-30 августа соли 1991 / уро
низ ахмаква забонкутох карда, баъд аз хокимият
меронанд.


Шояд суоле пеш ояд, ки чаро ин ҳарфҳоро ба
худи Р. Набиев намегуям. Бояд бигуям, ки анде-
шахоямро нисбат ба Р. Набиев рӯзҳои гирдиха-
мой, аниктараш 28.10.1991, дар ру ба ру бо ишон дар
шохидии муовинаш В. И. Приписнов иброз доштам
ва бори дигар онҳоро дар гуфтушуниди 5-6 октяб-
ри соли 1991 дар хузури А. А Собчак, Е. II Велихов
ва дигарон гушрас намудам.


Асли вокеа чунин буд:


Вахте барои гуфтушунид бо «рохбарият» ба
Шурой Олй хозир шудем, дар он чо низ як гирдііх-
амоии «охирзамон» дойр буд. Сарварони корхо-
наҳо ва косалесони дарбор дар назди Мачлисгохи
Шурой Вазирони Чумҳурӣ ҷамъ омада, масъалаи
ташкил кардани «стачком» /«ситоди корпартои»/ б
«рабочком» /«кумитаи коргарон»/-ро баррасй дош-
танд ва Човид Ансориро ба «раисй»-и он интихоб
мекарданд. Дар ин лахзаи хассос Тохирн Абдуч-
аббор ва Шодмони Юсуф дар хабулгохи «наноси
олй» мунтазир менишастанд.


35
nOAUUT Mityu vm Л.узууп «райей Шӯрои On
Тоники стон Р. Набиев» хостанд. Ман каме xaftpjj


вале бе хеч вахму таре, вориди коргоҳи он


кас


шудам. Он но А И. Приписное ва Р. Набиев Мен
шастанд. Пас аз саломуалейк Р. Набиев суол дЦ'
данд, ки чаро ман он касро бад мебинам. Ман аз№;
суол худро каме норохат хис кардам.


-Охир,-илова карданд он кас,-панч-шащ Мо,
пештар мо «нағз» будему чаро имруз ганда шуде>,:
Чун суолҳо ошкоро буданд мо низ мӯҳр„
хомушй аз лаб баркандему ба он кас гуфтем:
-Мухтарам Рахмон Набиев! Шахсан ман
нисбат ба Шумо бадбиние надорам. Шуморо ҳамчув
шахеи калонсол хурмат мекунам, лекин чун см
сатмадор хеч гох эътироф намекунам. Шумо ха
тое кардед, ки нобахшиданист.


-Чй хел хато! Ба ман фахмонед, ки сабаби
асосй дар чист?- гуфтанд ишон.


-Сабабхои асосй инхоянд: якум, он хурмате,
ки мардум нисбат ба Шумо дошт, бо карорхов
ичлосияи ғайринавбатии Шурой Олй /23.09.1991
аз даст додед. Шумо «раиси» ғайриконунии Шуров
Олй хастед. Дутом, Шумо чумхуриро ба вартав
халокат мебаред, махалгарой ва шояд чанги грая;
даниро ангезед, яъне такдири Лубнон 6 Молдова
ро ба сари миллати мо оред / Ин пешбинии банда
хак баромад. Баъди ду-се руз дар ичлосияи Шу
рои Олии Точикистон депутате фикру зикри намо
яндагони мардумии вилояти Ленинободро чуня
гьлом дошт, ки агар кор хамин хел равад «оня
вилояти Ленинободро чудо карда мустакил меня
ванд». Шояд у аз авлоди хамон А Рахимбоев б
шад б ягон пири беимон дар дахонаш туф андохт


36
будааст, ки миллатфурӯшии солхои 20-умро эхб
карданист/. Сеюм, ПІумо дар дасти депутатхо-
прокурорхо хуса хастед. Охир, ПІумо метавонис-
тед сивупанч рузи дигар сабр кунед. Мефахмед,
сиву панч рӯзи дигар! 27-уми октябри соли 1991
Шумо ба таври конунй президент интихоб мешу-
дед. Шумо аллакай 99,99 фоиз президент будед.
Акнун Шумо ва мукаррабони Шумо танхо бо рохи
террор мардумро ором карда метавонед. Шумо бо
тафаккури прокурорй ва прокурорхо мехохед
«раиси ҷумҳур» шавед, охир, дасти ишон олудаи
хун аст... Ин суханони ман ба В. И. Приписное
маъкул нашуданд. Он кас аз чой хеста изхори
норозигй карданд. Ман хайрухушро нася монда
ишонро тарк кардам ва гуфтам, ки аз ин зибд
«сӯҳбат» кардани мо боиси шубха хохад шуд.


Акнун мехохам як нуктаи мухимро бдовар
шавам, ки ба ин навиштахо асос шудаанд. Ман ва
як бародар аз рузхои аввали гирдихамоии баъди


23.09.1991 накдиаи ачоиб ва хакконии мукаррабони
Раҳмон Набиевро руи коғаз овардем /Нигаред ба
оғози ин макола ва он накша дар сахифаи 33-юми
хамин китоб /.


Албатта, барон дарки ин накша аз вазъи
ичтимоиву сиёсй, сохтори давлатдорй ва тартиби
чобачогузории кадрхои рохбарикунандаи чумху-
рии Точикистон огох будан шарт аст. Ман аз ша-
рхи хамаи ин накша худцорй мекунам. Ва ин на аз
таре, балки аз он чихат аст, ки бигузор худи мар-
дум фикр кунад ва бахс намояд. Тавсифи чар як
доираи одамон ва ашхоси зикршуда чанднн сафч-
аро пур менамояд. Алхол хаминро гуфтанием. ки
тамоми фочиахои айбмн бозеозиро асосан гуруччои


37
13,14.3.9.4,6,11 барангехтаанд ва сарвари ҳам
ин дасисахо М. Осимй ва Р. Олимов буданд. МНх"
бо кушиш онхо чумхурй чахор сол боз аз кашмака
шхо оромие надорад. Вале ба хамаи ин бесомо
нихо одамони ноогох 6 Растохез 6 Ҳизби демократ
ё Хизби нахзати ислом 6 Козиётро «айбдор» мед0
нанд. Хол он чумхурй кайхо ба бекигарй ва авлод.
тарой таксим шудаасту аксари мардум намед0.
нанд, ки бадбахтй аз кучост. Бухрони ичтимой
сибся, миллй асосан аз дасисаи яке аз ин гурӯҳҲ(|
ангехта мешавад. Чумхурии мо он кадар бузург
нест, вале мавкеи хуби чуғрофиву сиёсй /геополи-
ТНКЯ/-И он барои тачрибахои большевики хеле
мусоид ва мувофик аст, мардум ба бутпарастии
коммунистй мубталоянд, аз хамин сабаб саррищ-
таи дасисахои дарбориро ошкор кардан нихоят
душвор аст.


Р. Набиев шояд одами хуб бошад, вале баъди
тахлили накшаи мукаррабони у, ки дар ибтидо
овардем, хар шахси солимфикр бояд дурустакак
андеша намояд, ки такдираш, такдири ахли бай
таш, дар мачмуъ такдири миллатро ба дасти кихо
месупорад Холо ба як руйхати дигар шинос меша
в ем. Ин руйхати шахсони боэътимоди номзад ба
раиси чумхур Р. Набиев аст. Таваччух фармоед:
Азизов ІС-директори КХ «Усто» / Хучанд /, Хакна
зар Г оиб-мухаррири рӯзномаи «Хатлон», Абдулво
сиев М.-сардори зкспедицияи геологии Помир, Саѵ
дуллоев М.-собик раиси Кумитаи спорт, Мирали
Махмадалиев-раиси колхози ба номи Леннни
нохияи Восеъ, Розикова Б.-муовини раиси комин
роняй ш. Панчакент. Ато Хамдам-муовини раиси
Кумитаи фарханги Шурой Оля, Неъматов Ч-раи
си колхози «40-солагии СССР»-и нохияи Фархор,
Орипов А.-декани факултети иктисодии Дониш-
гохи Тоҷикистон, Ғаниев С.-директори заводи
нурихои азотии Вахш, Салохов А.-муовини раиси
комиҷроияи нохияи Ғарм, Юсупова Ш.-муовини
раиси комичроияи нохияи Чилликул, Хакимов М,-
директори совхози «Хаваскор»-и нохияи Кубоди-
ён, Ғиёсов С.-нохияи Файзобод, Имомов К.-раиси
колхози ба номи Калинини нохияи Куйбышев,
Усмонов Иброхим-декани факултети филологияи
тоники Донишгох, Шарифов Ш.-директори совхо-
зи «Гули сурх»-и нохияи Орҷоникидзеобод, Якубов


В.-муовини раиси комиҷроияи Душанбе, Холмир-
зоев Т.-сардори ПМК-и нохияи Зафаробод, Рахи-
мов С.-сардори иттиходияи Сельхозхимияи нохияи
Вахш...


Роста гаи, дар накшаи боло ва хам дар руйха-
ти шахсони боэътимоди номзад ба президента Р.
Набиев ман ягон нафарро наёфтам, ки ба у эъти-
мод кардан мумкин бошад. Ва бузургтарин фочиа
низ дар хамин аст. Оё бечора Р. Набиев метавонад.
ки бидуни розигии онхо кореро анчом бидихад9
Не, ва боз не!


Вазифаи ман аз навиштани ин маколаи ку-
чак танхо огах кардани мардум аз иштибохи дар-
пешистода мебошад. Ва чуннн огохихои банда бори
аввал нест мардумро. Ёд доред, хангоми раъйпур-
си/референдум/-и 17 марта соли 1991 низ мо акиба-
ти нохуш ва бебунёди онро таъкид карда будем
Махз хамин куввахо кариб 100 фоиз мардуми
Точикистонро гумрох карда барои «бакою Иггих
оди Шуравй «овоз доданд». Ачобат дар он аст ки
боз хам махз хамин гуруххо дар як шаб Точикис


39
тонро «мустакил» эълон карданд. К наузанбилл0ѵі
Ин одамон ягон зарра имон дошта бошанд?


Нихоят мехостам боз як тахмин ё худ пещг)и
ниамро баён намоям. Дар интихоботи Раиси НумХѵт
аз эхтимол дур нест, ки махз куввахои зикрщуДа
дар «иттиход бо мардум» Р. Набиевро «дастболо.
кунанд, аммо хукмронии ишон тулонй нахоҳа»
буд. Чункн ин ашхос хеч гох эътимоду бовариц
ішсониро нашояд. Дар ин гирудор як нукта му.
саллам ба бебахс асг Набиев бо ин қувваҳо ҳед
гох ба маънои томаш пирӯз намешавад ва маҳз
хамонҳо боз уро маъзули тахт намуда, шарман
давор гусел мекунанд. Абадан ва бебозгашт
Фар хи Р. Набиев аз котили миллати точик-К.
Махкамов дар он аст, ки хамин гуруххо як бор
ишонро соли 1985 «ба нафакд» гусел карда бу
данд.


Кур асояшро чанд бор гум мекарда бошад?.


Маскав, 27.10.1991.


Адолат, Л812, соли 1991, сах, 3.


40
ПАРЛУМОНИ ИНТЕРНАСИОНАЛЙ, ЗАБОНИ
ИНТЕРНАСИОНАЛЙ, УМАРОЮ УЛАМОИ ИНТЕРНАСИО-
НАЛЙ ВА ТОҶИКОНИ ИНТЕРНАСИОНАЛЙ...


ё посухе ба дуруғгӯйҳо, ки дар Шурой Олй
чамъ омадаанд


-Дада! Чй менависед?


-Ба дурӯғгӯйхо чавоб.


-Биёед хамин корро накунед. Боз
хамаашон ба Шумо хучум меку-
нанд. ..Холи мо чй мешавад? Аз
сӯхбат бо писарам Мирточиконшох


Роста ran, гохо аз рафтору гуфтори умаро ва
уламои коммунистмазхаб дар хайрат мемонам.
Ва хабари рочеъ ба мулокоти умарои Рабса™
Шурой Олии ҷумҳуриро бо «намояндагони илм,
адаб ва маориф» дар «Садои мардум» /29.01.1992/
мутолиа карда, хеле афсус хӯрдам, ки дар ин чсмиаи
пургунох зиндагй дорам. Ибтидо хостам, ки ба он
эътибор надихам. Вале бодиккат мулохиза ва
мутолиа карда ба хулосае омадам, ки бечавоб
мондани даъвои дуруттуйхо ин хибнат ба хаки кат
аст. Ва холо бе хеч як тахкир ба раддня оғоз
мекунам.


Раиси Шурой Олй мухтарам С. Кенчаюф нзхор
карданд /айнан/: "Чои таассуф аст, ки бархе аз
рузномахо, аз чумла «Чароғи рӯз», •Адалат*. «Дунб*.
«Сомон»/таъкид аз мост-М. М./ ннсбат ба хукумат
ва рохбарияти чумхурй мавкеън оштннолазирро
ишғол намуда, пайваста аз пашша фнл месозанд,
ба лахну шевахои номатлуб сибхро сафеду саф^д-
ро сибх каламдод мекунанд* / СМ, 29.011998/. Ин
чо дуруғ б худ тухмати хеле фахш ной до рад. Як


41
мулохиза кунед. Ое рузномаи «Дуне» нас аз 20
ноябри соли 1991 ягон шумора мои шудааст? Н
Яме «Дуне» пас аз ба сари хокимият омадани р
Набиюф /24.11.1991/ руи чопро надидааст. Щ0)|
мухтарам С. Кенчаюф худро аз 23 сентябри с. Щ
дар сари хокимият медонад?! Шояд...


Пас бо чй асос ва бо кадом руй раиси Шуроі1
Оля дуруг мегуяд?! Магар у барои дуруг гуфТаі,
раис шудааст! Ётухмат пешаи хукуматдорист?!Ба
хар хол ман аз додситонн чумхурй Н. Хувайдулло-
юф мепурсам, ки нисбат ба ин дуруг ва тухмат, ки


С. Кенчаюф онд ба «Дуне» ва дигар рӯзномаҳо
мегуяд, парвандаи чиноятй чунбиш дихад ва хамил
сатрхоро хамчун приза бипазирад


Сониян, магар сиСсати нодуруст ва мавкеи
зидди забони давлатӣ ишғолкардаи порлумонро
баррасй кардани рузномахо хилофи ягон хел конун
астТ Харгиз не. Охир, ба хама маълум аст, ки
нарлумони бесалохияти Точикистон аз забони
давлатй дида бештар ба ӯзбакию русй «булбула-
каш» мехонад Ин камбудй, бесаводй, бесалохияти,
бефархангии парлумони интернасионалиро ошкор
кардан кори савоб аст. Хатто собик. «президенти
чавон»-К. Махкамуф, ки пояш ба лаби гур расида
буд нисбат ба забони точикй ин кадр бехурматй
намекард чунон ки имруз дар Шурой Олй нисбат
ба забони точикя рафтор мекунанд


Ед дорем, ки аз суханони рамзни К, Махка-
муф танхо як маротиба «Ким тарафдор? Ким бета
рафТ Хамагй'» дар «Растохез» /1990, Лйі, мохи мая
чу»і иктибос шуд у дигар хамон гапашро такрор
иакард Ӯ дигар «ким тарафдор?» ва хатто «кии*


42
нагуфт. Имрӯз бошад ҳамаи парлумон ва радиою
телевизиони тоник «димак, демак» гуфта оши мар-
думро бенамак кунанд ба ин оё «Чароғи рӯз»,
«Адолат» ва «Сомон» гунахкоранд?!


Ва дар хакикат «бисёр хуб аст, ки имрӯз дар
раъси Шурой Олй конуншинос карор дорад» ва
метавонад хама гуна улумои интернасионалиро
намъ оварда ба болосанг ё таги Шурой Олй боз як
Шурочаи олй ташкил бинамояд. Ва ин Шурочаи
гапдаро бо хар ишораи бурути боло метавонад чй
балохоеро ба нафъи роҳбарон ба сари мардум
фуру резад. Аз чумла Р. Ғаффоруф барин лаббай-
гуён суханони раиси Шурой Олиротаквиятмедих-
анд, ки «дуруст гуфтанд, ки баъзе рӯзномахо масъ-
алахоро яктарафа, бо назардошти манфиатхои
гурухй инъикос мекунанд. «Сомон» дар мавриди
тағйир надодани рузи Чашни забои тамоми гуно-
хро ба гардани Шурой Олй ва раиси он бор карда,
хакикатро ба андозае тахриф намудааст». Истед
мухтарам Р. Ғаффоруф! «Сомон» бо он вазъняти
носолими зиддиточикй дар парлумон магар аз худ
ягон нуктаи нав илова карда, ки ғаши шумою ран-
си Шурой Олиро овардааст? Барой равшан шуда-
ни масъала бе хеч иловае аз гузориши фншурдаи
Ичлосияи ёздахуми Шурой Олии Чумхурнн Точи-
кистон даъвати дувоздахум /налагай рузи
10.01.1992/, ки дар «Садом мардум» /14.01.1992 чет
шудааст, иктибос меорем /айнан/:


«Абдучаббор Т. Пешниходи аз 22 нюл ба 25
апрел гузарондани Рузи забонро ба овоз монед
Саидмуродов Ҳ. муовнни сарвазир Маи
муовини сарвазир ба татбнкн Конуми забои мута-
саддй ва чавобгарам.


43
Дар назди Девони Вазирон комиссиям салоҳИЯт
нок / бадбахтона, раиси хамин «комиссиям Са
лохиятнок» хамон Р. Ғаффоруф аст-М. М./ Вуҷуд
дорад ва ба он мурочиат нарасидааст / инаш бо3
як дуруғи дигар. Мурочиатномаи рабсати БунеДіІ
забони форсии точикй ба Шурой Олй ва Девовд
Вазирон расидааст, дар матбуот аз чумла «Сад0и
мардум» низ чоп шудааст. Агар узви «комиссиям
салохиятнок» рузнома нахонад мо айбдор нестем!-
М. МѴ. Пепшиход мекунанд, ки рузи забои аз 22
июл ба 25 апрел гузаронда шавад, зеро бисбриҳ0
ба рухастй мераванд. Лекин онхо аз чумхурй на-
мераванд-ку? Ин иди умумихалкист. 22 июл санам
таърихист ва хамон руз Конуни забои кабул шу-
дааст.


Рана Таклифи депутат Т. Абдучабборовро ба
овоз мемонам. Кабул нашуд».


Ин рад ду бадал дар ичлосияи Шурой Олй боз
як нуктаи мухими хуқукиро нишон медиҳад, ки
шахси каму беш аз конун бохабар, бояд дарк ку-
над Сухан аз боби он меравад, ки хукуки депутат
хама вахт аз муовини сарвазир баланд аст. Ва
раиси боакл таклифи депутатро бидуни дахолати
муовини сарвазир бояд ба овоз монад Лекин им
тур нашудааст, балки баръакс муовини сарвазир
бо нуткаш Шурой Олиро тасхир кардааст... Ёбу
гир.


Вахте ки мо масъалаи ба 25 апрел ё якшанбеи
охири мохи апрел интихол додани Рузи забонро
пешниход карда будем, дар назар доштем, ки ба
рои дар мактабхои мибна, олй боз хам таргибу
ташвик намудани забони давлатй имконият пайдс
шавад Модоме ки парлумони интернасионалй, y'wa


44
рою уламои интернасионалй ин пешниходро кабул
надоранд, лозим меояд, ки чанд далел биёварем.


Якум. Аслан Рузи забои бояд 29-уми апрел
эълон шавад. Зеро бори аввал махз 29-уми апрели
соли 1987 дар толори АИ Точикистон масъалаи
забони точикй, тозагии он, вахдату ягонагии форсй-
дарй-точикй баррасй гардида буд. Имруз ин таъ-
рих аст. Бисёр «уламои салохиятнок»-и унвондор
он вакт мукобили забони точикй, макоми давлатй
гирифтани он буданд : дузабониро пешниход ме-
карданд, имруз бошад ишон «лидер»-болонишинанд
Ба фикрам, гузориши пурраи он бахси таърихиро
пурра чоп кардан лозим меояд. Бигузор мардум аз
хақиқати хол огох шаванд. Вакте ки уламо кӯр-
курона ба мансаб тамаллук зада, манфиати забо-
ни давлатиро дастгирй намекунанд, вакте ки хамин
уламои гаправак хамин ки ягон мансабдор аз чояш
хезад у хам часта мехезад ва нишинад менишинад,
хакки гапро бояд гуфт, ки ишон эътимодро сазо-
вор нестанд.


Дуюм. Ҳам сарвазир ва хам собик «президен-
та чавон» ва хам сарвазири кунунию президенташ
нисбат ба забои ва фархангу суннатхои миллй
назари бадбинона доранд. Барой ин мисол чустан
лозим нест. Танхо хаминро ёдовар мешавем, ки се
сол боз барои Бунбди забони точикй ва ду сол боз
барои нашрияи «Сомон» чой ёфт намешавад. Аммо
барои марказхои мадании дигар аквом ин рохба-
рони бегонапараст аз бинои Шурон Олй чой дода.
бо ин корашон ба мо тамасхур мезананд. Ин чо як
байти машхур ба хотири кас мерасад, ки мефар-
мояд:


45
Чй сон нагиряму хушку тар насузам,


Ки дар каламрави Зардушт харфи Чингиз ас


Сеюм.Дар Байнияи Истиклол ва Қонуни Асос'г
Тоникистон «чумхурии сермиллат» эълон щуд
Магар ин чехраи зиддиточикию бесаводии Пар
мон ва хукуматдоронро нишон намедихад?!


Чорум. Фармондехи гурди миллиро аз Ѵщ
кистон оварданд ва ин гурди миллй ба забонҳоц
русию ӯзбакй касам 6д кард, ки «президентро хим0г
мекунад». Имрӯз ченерол Рахмонов даъво д0раі
ки у «точик аст ва бо шеваи Каротоғ харф меза-
над». Эй «точик»! Чаро то имруз хомуш будя Ва
хамин ки ба мансаб расидй «точик» шудй! А. Додо.
боев хам депутати Ғарм аст, вале хеч не, ки точик
шуда ба он чо барои дидорбинй равад. Бо «тоҷию
гуфтан хеч гох точик шудан наметавон. «Мушк ов
аст, ки худ бибуяд»-гуфтаанд бузургон.


Панчум. Дар Ичлосияи Шурой Олии Точи
кистон рузхои чашну маросим мавриди баррасй
карор гирифт ва умаро ба хулосае омаданд, ки
мардум Соли Нав-1 январ, Рузи байналхалкин
занон-8 март, Чашни Навруз 21-22 март, Рузи
Ғалаба-9 май, Чашни истиклолияти Чумхурии
Точикистон-9 сентябр, Иди рамазон ва Иди кур-
бояро чашн гиранд. Ба иловаи ин боз 1 май, 22 июд
Чашни Мехргон, Чашни Сада / бидуни рузи исти
рохат / низ чашн эълон шудааст.


Акнун ман аз конундонхои мухтарам ва парлудо
ни интернасионалй пурсиданиам, ки анъанан сире
сосиалистии болшевичкахо-8 март ба шумо чй даг
дорад? Бигирем 1-уми майро. Бигуед, ки 01.06.18?
полинияи Чикаго хамагя се-чахор нафар коргар
ро тирборон карда буд, имруз шумо ба хотира. w


46
буд ва рузи якдилй табдил додаед, пас, чаро 25
нафар курбониёни бахманмохро ба ёд намеоред?
Ё доли онхо чону чони мо чон нест?! Оё шарм наме-
доред уламои мӯхтарам! Охир, конундонхо кӯтох-
хотир бошанд хам шумо бояд «Фактхои таърихи-
ро» аз ёд набароред! Ачоиботи кор дар он аст, ки
бархе аз уламои точик, ки 27.01.1992 дар Шурой
Олй рох ёфтаанд, бадбахтона, Мурочиатномаи Бу-
нёди забони точикиро оид ба интиколи Рузи забои
фаромуш кардаанд. Харчанд ишон узви Раёсати
Бунёди забои мебошанд...


Ёд дорам, ки дах-дувоздах сол пеш аз ин дойр
ба ҷашни Навруз макола навиштан ғазаби идео-
логҳои коммунистро меовард. Хатто ба муаллифи
ин сатрхо пичинг мезаданд, ки «ин бача "наврӯз-
нома" -и асри ХХ-ро менависад». Окибат Навруз
пирӯз шуд. Имруз бошад боз парлумон ва рохба-
ронро чй бало зад, ки ба интиколи Рузи забои мук-
обиланд? Инро мехоханд ё намехоханд чашни Рузи
забои хукуки таърихиашро пайдо хохад кард!


Ва нихоят махз хамин парлумон ва рохбарон
нахостанд / хатто ягон нафараш хам /, ки 12 фев-
ралро рузи мотам ва ғайрикорй эълон ктаанд.
Итминон дорам, ки рузе мерасад ва 12 феврал рузи
мотам ва худшиносии Точикистон эълон мешав ад.


Танхо русиёхии парлумони интернасионалй.
умарою уламо ва точикони интернасионалй ме.чо-
наду халос.


Сомон, >86/30/, Чумъа 07.02Л992, сах. 1-2.


47
ДОКТОРАНТИ «РАСТОХЕЗШИНОО
ё илми шаркшиносии шӯравй дар «кашфиёти


нави» хеш ба чй хѵлосахои илмй ома п


Моро лозим меояд, ки сабур бошем. Зеро имр^
бори вазнини илми шаркшиносию таърихшиноси.
шӯравиро маҳз Тоҷикистон ба дӯш дорад. Аз кар0.
мати Худой таъоло ношукрй накунем. Чунки «аз
мост ки бар мост». Чй илоҷ... Чй хеле, ки мегуянд
«на чора!»


-Кашфиёт, кашфиёт, кашфибт,-ҷор мезананд
олимони чавон, докторанта Институти /Пажӯҳ.
ишгохи / ховаршиносии АИ ИЧШС / албатта,
собик / Музаффар Абдулваккосович Олимов ва
хамсари он кас Саодат. Ва бе ҳеҷ ибо саҳифаи
мачаллаи бонуфузи империяи Коммуниста «Вос-
ток» / собик «Народы Азии и Африки» /-ро сиёх
мекунанд. Менависанду менависанд. Мухимаш
навиштан. Он ки навиштаҳои ишон ба хакикат
рост меояд, инъикоси вокеии мавзӯи / объекта /
омузиш аст 6 не, ба ишон вобаста нест. Фаромуш
набояд кард, ки илми шаркшиносй дар тарчумаи
омиёна маънои илми ба «мустамлика табдил ва то
абад тобеъ кардани Шаркро дорад» Ин нуктаро
дар хотир доред. Вокеан яке аз ачоибулмахлукоти
хамин сиёсати «шаркшиносии шуравист», ки дар
сарзаминхои Казокистону Осиёи Миёна на танхо
аксарияти ахолиаш, балки аксари уламою удабо-
яш ба манкурт табдил ёфтаанд. Акнун мо танхо на-
тичаашро мебинем, яъне меваи талху захрогини
онро мечашем. Ман аз илми шаркшиносй бисёр
хушам меояд. Ва ин бесабаб нест. Хар гох ки дар
сахифаи асархои ишон сатрхои ба Точикистон
оид бударо мехонам, халоват мебарам. Ин бемухо-


48
бот бисёр ачоиб аст.


Инак, ба «сарчашмаи бисёр нодири асри XX,
ки дар вакташ зери танкиду хачви беамони «му-
наккидони» аср карор гирифта буд», руй меорем.
Онро бехаячон мутолиа кардан душвор аст. Зеро
ин ду олими чавон, вале боистеъдоди точик / кош
тоҷик мебуданд! / бо як часорати ба худ хос ва
мушикофона созмони мардумии «Растохез»-ро фош
намуда, аз танкиди ошкоро руй натофтаанд». Ин
сатрхои бол оро наели нави шаркдіиносон дар асри
XXI хоханд навишт Ва он «сарчашмаи нодири
таърихй» шумораи панчуми мачаллаи «Восток»
мебошад, ки соли 1991 бо теъдоди зиёд /боз услуби
шарқшиносй / нашр шудааст. Маколаи олимони
чавону боистеъдоди тоҷик-Олимовҳо «Образован-
ный класс Таджикистана в перипетиях XX века»
ном дошта, дар саҳифаҳои 95-103 мундарич аст.


Вобаста ба ташаккули табақаи зиёиёни точ-
ик муаллифон гох аз боғ ва гох аз роғ сухан ронда,
окибат ба чунин «хулосаи илмй» таваккуф карда-
анд. Он нуктаро бе каму кост айнан меорем:
«Националистически настроенная интеллигенция,
в основном работников науки, управления, часть
сельской интеллигенции, плохо представлены ИТР.
Лидерами здесь являются писатели и поэты. Среди
этих людей есть сторонники и социалистической
ориентации, и рыночной экономики, однако всех
их объединят идея национального возрождения,
которое мыслится как построение экономически
высокоразвитого национального государства,
опять-таки по западному образцу. Для них харак-
терно фактическое неприятие ислама или же ис-
пользование его в прагматических целях. Наибо-


49
лее ярко их интересы выражает движение «Растп
хез» / Восток, 1991, №5, с. 99 /.


Аз хонандагони гиромй хохиш мекунам, ки ин
иктибоси овардаамонро бодиккат мулоҳиза на
моянд. Дар ин навиштаи «олимон» чанд иштибоҳ
сахехтараш дуруғчой дорад. Аввалан, аз шоирону
нависандагони тоҷик ба истиснои Бозор Собир ва
се-чахор нафари дигар боки хама ҷонибдори
режими коммуниста буданд, ҳастанд ва хоҳанд
буд. Аз ин чихат ишон хеч гох пешвои харакати
мардумй нашуданд. Сониян, зиёиёне, ки барон
худшиносии миллй мубориза мебаранд / ба кадре,
ки ман огохй дорам /, дар хеч чо нагуфтаанд,
эълон накардаанд, ки онҳо бо роҳи мамлакатҳои
ғарбӣ мераванд. Баръакс ба андозае, ки маълум
аст, аксарияти мардумй худшинос роҳи Ғарбро
хама вакг мувофики холи мо намедонанд. Ба иловаи
ин кй гуфт ва кадом вакт, ки зиёиён / агар онҳо
хакикй ва фарзандони ин сарзамин, ин хок бо-
шанд /, дини мубини исломро намепазиранд. Аз он
чое, ки медонем, зиёиёни хакикй исломро кабул
доранд ва эхтироми бепоён ба ин дин доранд.


Ва чун сухан аз боби ахли «Растохез» рафт,
муаллифони макола бисёр дурӯягй зохир карда-
анд. Ва ин бисёрруягии онхо аз надонистани ахдо-
фи созмони «Растохез» набуда, балки акидаи усту-
вори он табакаи уламо ва удабост, ки режими
мустамликадориро бо хар рох хак ва зарур мешу-
морад. Суоле пеш меояд, ки агар муаллифони
макола ахли «Растохез»-ро миллатчй мешуморанд,
нас, дапели илмй биёранд, то ки хонандагон бовар
кунанд. Афсус ки хам Музаффарчон ва хам Сао-


50
датхон натвонистаанд, ки «назарияи илмй»-и хеш-
ро собит намоянд.


Умуман, маколаи мазкур ба эрод гирифтан
хам намеарзад. Онро бодикдат мутолиа кардан
хам шарт нест. Аммо бадбахтй дар он аст, ки махз
тавассути хамин хел маколахои «илмй», ки аксар
вакт баробари навори «Ералаш» арзиш надорад,
муаллифони бурунмарзй ба Тоҷикистон «шинос»
мешаванд, ба вай истинод карда, онхоро «сарчаш-
маи асосй оид ба омузиши казияхои Осиёи Вусто»
ба калам медиханд...


Олимовҳо дар «кашфиёти илмй»-ашон, ба
фикри мо, бештар ба навиштахои руноманигорон
оид ба «Растохез» ва он хам бошад сарчашмахои
русй таваччух доранд. Ва шояд максади асосии
онхо «Растохез»-ро сиёх кардан аст, ки ба чунин
хулосахо омадаанд. Ин чо ман бевосита ба хабари
иғвогаронаи ТоҷикТА «Растохез» чист?», ки 25-уми
феврали соли 1990 дар рузномахо чоп туда буд,
руй меорам. Махз хамон вакт баъзе «шаркшино-
сон» ва «файласуфон» барои тахия кардани хабари
иғвогарона ширкат варзиданд. Ва хамон дуруғ
корашро кард, яъне «Растохез» миллатчй шуд. Имруз
«илми шаркдіиносй»-и шӯравӣ ба дурӯғи бофтааш
пурра эътиқод пайдо карда, акнун онро чун «каш-
фиёт» ба бозор баровардааст„


Таъкиди он нукта зарур аст, ки агар М. Олн-
мовҳо дар маколашон ба мо «миллатчй», «зардуштн»
ва боз бисёр сифатҳорочаспонда бошанд, пас, дар
хамин мачалла муаллифи дигар А. В. Малашенко
боз сифатхои «бунёдгари давлати исломй» ва
«пантуркист»-ро раво дидааст. Биёед, он «кашфиё
ти мусташрики шуравй» - ро хам мехонем. А. В.


51
Малашенко навиштааст: «Впервые требовали
создании исламского государства прозвучало °
Таджикистане из уст муллы Абдулло Саидова
который еще 1986 г. угаваривал своих сторонников
направить соответствующую петицию в адрес ХХУц
съезда КПСС. В последствии идею создания тако
го государства отстаивал таджикский ученый
Мнрбобо Миррахимов» / Хамон ҷо с. 59-60/. 0-фа-
рин!


Мо касосгир нестем. Хар чй ин уламои за-
монй нависанд, ба нону дил гӯш мекунем. Бигузор
нависанд Аммо навиштахои мусташрикон бояд
усулхои / принцип / илмй дошта бошад Боз ба як
нуктаи пурихтилофи Олимовхо таваҷҷӯх намоед:
•Так фактический манифест таджикского фунда-
ментализма был опубликован в республиканской
газете «Джавонони Тоджикистон» от 27 июня 1990 г.
за подписью Ш. Абдуллоева-религоведа, исследо-
вателя истории ислама» / Хамон маналла, с. 100/.


Кайд кардан зарур аст, ки муаллифони мак-
ола ба хулосахои аноибу ғароиб омада, гохо хо-
нандагонро ба олами «фундаментализм», гохе ба
•зороастризм» ва гохе ба дигар «изм»-хо мебаранд.
Танхо тахлили маколаи Ш. Абдуллоев кариб ду
сахифаи мачалларо ишғол кардааст. «Бардорад
зам кун» мегуянд дар урфият. Ва муаллифон боз як
мушти сахтро ба саркубии «Растохез» ба хаво cap
додаанд: «Массовое распространение фундамен-
тализма в Таджикистане вызвано как разочаро-
ванием в официальной идеологии и деятельности
властей как недоверием к интеллигенции пропове-
дующей националистическую программу возрож-


52
дения, основывающуюся на идее программа, за-
падной модели развития. Эта интеллигенция диск-
редитировала себя в глазах низов явной англажи-
рованностью режимом одной ее достаточно боль-
шой части и слабостью, разрозненностью, оторван-
ностью от народа-другой. Так, движение «Расто-
хез», представленной почти исключительно свобо-
домыслящей интеллигенцией, исповедующей на-
ционалистические взгляды различной окраски,
практически не имеет связей с другими слоями
общества и видимо не пытается расширять свою
социальную базу» / Хамон чо, с. 101 /.


Гардам аз бандагони бешуморат Аллохи
Бузург! Ин кадар донишманду махмадоно. Ва хамин
ки калам ба даст гирифтанд, хар чй ба хотирашон
омад , менависанд. Ва навиштаанд, ки мавкеи
интеллигенция нисбат ба ислом чй гуна бошад. Ва
худашон чавоб навиштаанд, ки «как следовало
ожидать; ислам представляется угрозой ее прог-
рессистским, прозападным идеалам» / Хамон чо, с.
101 /. Наход!? Ачоиб! Моро аз мо бештар медонанд.
Хулосаи илмии ишон дар ин боб аз хама ачоибу
ғароиб аст: «Негативное отношение интеллиген-
ции к исламу выразилось и в поисках новой рели-
гии-альтернативы исламу. Появляется интерес к
зороастризму и попытки его возрождения» / Хамон
чо, с. 101 /. Аз навиштахои боло маълум мешавад.
ки тачдиди назар ба зардуштня аз зиеиен оғоз
ёфта бошад. Ва хол он ки мувофикл далелхо махз
КМ ПК Тоҷикистон кӯшнш зиРде ба харч дода. го
ин ки мардум ба зардуштия таваччух паАдо ку
нанд. Кор ба дарачае расид, ки рочеъ ба Зардушт


53
ва хикмати у асосан дар ду рӯзнома-<,ТоҷИК1,
совета» ва «Адабиёт ва санъат» силсилаи мак ^
чоп шудаанд. Аммо ин кори онҳо мувафф^'
пайдо накард. Он гох баъди вокиахои 12-умцд
рали с. 1990 тавассути «муллоҳои СЕКА» ва «г J
ралхои КГБ» дар кӯчаву бозор ва масҷидуМаъ!*
кахо хамаи мутаассибон айбро ба «Растохез» V
данд, ки «онхо зардуштиянд».


Вахте ки соли 1990 ҳуҷум ба «Растохез» cat
шуд, ибтидо намояндагони «синфи коргару Дехк.
он» эътирозномахо навиштанд. Баъдан рӯзнома
нигорони дарборй пайдо шуданд, ки харчи калла
ашон мепазируфт, дойр ба «Растохез» менавиш
танд. Навбат баъди журналистон ба кормандощ
додгустарй расид. Дар солҳои 1990-91 калами
корманди Додситонии / прократура / Точикистон
Амирхул Азимов дар «растохезшиносй» чунон хам
тез шуд, ки мондан гиред. Ин химоятгари хукук
дар ботлохи тухмат ду сол ғелидаю ҷулида, саҳи-
фахои «Точикистони советй»-ю «Коммунист Тад
жикистана»-ро бепул ичора гирифта, ба «Расто-
хез» дахон зад. Охибат чун тухматгар аз болои у
парвандаи чиноятй кушода шуд. Ва полковники
юстиция А. Азимов аз тарси чон бошад ё нафахми-
дани хухух чанд муддат шудааст ба махками I
суди / нохияи Октябри ш. Душанбе намеояд.


Агар хамаи онхо дар «растохезшиносй» мух
ассилини мактаби махви бесаводй буданд, дертар
номзадхои илм ва академикхо пайдо шуданд аммо
то имруз мо ягон докторанти «Растохезшинос
надоштем. Хушбахтона, имрӯз наели нав ба камол
мерасад ва метавон ифтихор кард, ки Музаффар


54
ва Саодат Олимовҳо онҳоро дойр ба «Растохез»
сабак хоханд дод. Ва он рӯз дер нест, ки ишонро бо
унвони нави илмй-«доктори илми таърих» / аслан
риштаи «шаркдшносй» / табрик гуфта, ба корҳоя-
шон муваффакиятҳо таманно намоем*.


Худо тавфик. дихад. Омин!


Чдвонони Точикистон
Шанбе, 8 феврали соли 1992, №16 /8498/ .


*Дуои банда мустаҷоб гардид ва Музаффар
Абдулваккосович дар хакикат «доктори илми
таърих» шуд, вале бо таассуф на дар бахиш «расто-
хезшиносй», балки дар мавзуъи «Индийская исто-
риография на фарси Х111-ХУ111 вв.». Ҳарчанд та-
ваччӯхи ишон ба мавзуъхои доғ ва дар бисёр маво-
рид тахрифи таърихи муосир идома дорад. Пас аз
фочиаҳои гушношуниди солҳои 1993-1996 дар Точ-
икистон вокеият дар тахлили «илмй»-и ишон чунин
баррасй шудааст: «Одна сторона ратовала за ис-
ламское государства, а другая-видела перспекти-
ву Таджикистана в сохранении модификации
прежней модели государственности». Ё худ: «Демо-
исламисты ориентировались на сильно развитые
формы группового контроля над поведением инди-
вида, на нормативность в духовной, социальной и
обыденной жизни, тогда как противоположная
сторона выдвигала требование значительно боль-
шей свободы в этих сферах». Ниг.: Центральная
Азия, №5 /11/, 1997, стр. 57.


55
Хабев ба истеъфо рафт? Бовап ням^


Дахрузаи аввалн январ барон банда хоТи
нмшин аст. Он ба хотирам аз маколаи «То ба кай!f
аз таги ях меравад?» накш бастааст. Имсол ин
дахруза «армугони» ғайринашмдоште овард в
Хабев ба истеъфо рафт.


Аввалан, ин бори аввал нест, ки Хабев ба
•истеъфо» меравад. Гумон мекунам, хонандаиги
ромй бд дорад: Сарвазир бори аввал 14 феврали
соли 1990 тибки Созишномаи Кумитаи мардущ
хамрохн рохбарони дигари онвактаи Чумҳури-
Махкамов ва Паллаев ба «истеъфо» рафта буд. Он
руз-14 феврали соли 1990-ро хуб дар бд дорам.
Хабев дар оғози гуфтушуниди онруза як пайдо
туда, лахзаяке бовикор сигор дуд доданду зуд
ғайб заданд Баъд такрибан соатхои 18л40-18л45
боз ба толори гуфтушунид ташриф оварданд
Вокеан, гуфтушунид аллакай анном бфта буд ва
вакти ба Созишнома имзо гузоштан расида.


Хабев Созишномаи якунимсахифагиро расо
лах дакика кироат карданд Баъд вазнин аз он cap
бардошта гуфтанд:


-Ман ба ин имзо намегузорам' Чаро такдири
маро бе ман хал кардед? Ман кор кардан мехохам
Ба мнллатам хизмат мекунам...


Хамагон хайратзада будем. Ягона шахсе, ки
бояд ба ин кор рушанй меандохт-Махкамов хо-
чуши ихтибр карда буд Мувофики ахбори Махка-
мов Раиси Шурой Вазирон розигияшро бар°к
истеъфо тавассути телефон бабн карла буд


Махкамов хомуш буд


56
Ман токат карда натавонистам:


-Шумо ба карорхои Хизби /Партия/ комму-
нистй итоат мекунед ё не?


-Албатта, итоат мекунам.


-Пас, даъвоятонро ба котиби якуми КМ ХК К.
Махкамов гуед. Ана, ин кас нишастаанд. Шумо ба
карори партия мукобилед?


-Не,-ҷавоб дод у ва якбора кафид,-Кй чойи
мана мегирад?


Роста ran, ин суханон моро моту махбут кард.
Як лахза хомӯш мондем. Хамидулло Хабибулло-
ев, ки аз аввал ин дасисахоро дарк карда буд, ба
Хаёев ру оварда оромона гуфт:


-Мухтарам Иззатулло Хаёевич! Мо максади
чои Шуморо гирифтан надорем. Шумо дар Прези-
диуми Шурой Вазирон вазифаатонро ба яке аз
муовинхоятон супоред. Мувофики конун бояд
муовини аввал вазифаи Шуморо ичро кунад. Шумо
метавонед вазифаатонро ба Г. В. Кошлаков ё В. В
Вохидов ё ба Зацариный супоред»


-Не,-гарданшахй кард Хаёев,-Ин чо Бури Ба-
чабекович нишастааст, бигузор ваъда дихад, ки
вазифаи маро, чои маро мегирад.


Ин даъвои Хаёев хатари чиддй дошт. Боз
Хамидулло ба кори «фахмондадихй» гузашт:


-Масъалаи интихоби Раиси Шурой Вазирон
салохияти Шурой Олнст. Мо нн корро карда наме
тавонем. Бурй Каримов алхол Ранен Кумнтан
мардумист. Шумо худатон муайян кѵнед, ки вазн-
фаатонро ба кй месупоред. Мо ба нн кор хамрох
намешавем...


-Не, не, ман мехохам донам, ки чои маро ки
мегирад-боз ғур-ғур кард Хаёев. Аз сару рун Хаёев


57
ба ной арак губ равған мешорид...


Токати хама ток шуд ва Хадятуллоҳ ф
зуллоев сарриштаи сухбатро ба даст гирифг Й


-Рафик Иззатулло Хабев! Шумо дар Ҳукум,
ти Точикистон балоро хам намефахмед. Хама коп*
Кошлаков мекунад. Шумо танҳо имзо мегузореГ
халос_


-Не, ман корро нағз мефахмам,-пинакащ0ц.
ро вайрон накарда гуфтанд Ҳабев,-Ин ҷо маҳал-
чигй /?/ рафта истодааст...


Баъд намедонам чй шуду якбора ба протокол
аввалин туда имзо гузоштанд он кас.


Аммо баъди як рӯз ба макр оғоз карданд. Man
Пленуми ғайринавбатии ХУН КМ ПКТ / 15-16
феврали соли 1990 /-ро дар назар дорам, ки ин
шахе дар он якбора ду дуруғ гуфтанд. Ва чунон
хам устокорона ки _


Дуруғи аввал тафеилоти гуфтушуниди байни
Кумитаи мардумй ва сарварони Чумхуриро ба
ахли Пленум тахрифкоронанакд карданашонбуд
Хол он ки тавре нигоштем ишон дар гуфтушунид
лахзае пайдо шуданду ”ман сарварии вазъияти
фавкулоддаро ба ухда дорам”-губн ғайб заданд.


Дуруғи дутом ва иғвогаронаи Хабев. Ба мато-
либи /мавод/ Пленуми ХУ11 рӯ меорем:


И. Ҳ. Ҳа4ев: ман голо сабаби протоколу
и мяо карданамонро ба шумо нацл карданй пес-
там.


Мо онро сидцан имэо кардем, вале ба и н амр
маровазгилт гам манбур сохт. Мо протоколу
ро танго ба хотири ацаллан лк соат. ним ѵР
бас шудани хунре.ги имло ка])дем. Дутом. баъ-і?


58
рафицон софдилона гап назаданд. Рафицоие, ки
аз ин %олат бохабаранд, цуръат накарданд, к и
асли воцеъаро гуяпд. Бинобар ин тасмим шриф-
там онро худам бигӯям...


Ва он кас гуфтанд дурӯғ, ки он окибат бе хеч
гунох ба кавле сари Каримов ва Табаровро «хурд».
Гуё лоихаи Фармони /Укази/ Раёсати /Президиу-
ма/ Шурой Олии РСС Тоникистон дар бораи Раи-
си Шурой Вазирон таъйин кардани Каримов тай-
ёр будааст ва ғ.


Ман аз шархи ин дурӯғ худдорй мекунам,
зеро барои ин чандин сахифаро сиёх кардан лозим
меояд. Зарур аст, ки ба паҳлӯхои дигари чехраи
сиёсии Сарвазири собики Точикистон таваччух
намоем. Ёдовар мешавам, ки матни Фармони Раё-
сати Шурой Олии РСС Точикистон дойр ба чорй
намудани вазъи фавкулодда ва куюди шабгардй
дар Душанбе бо дастони ана хамин шахси «бегу-
нох» ва А. Т. Косимова тахия туда, сонй, аз номи
Паллаев / он кас 12.02.1990 дар Маскав будаанд
бо дасти Махкамов имзо шудааст.


Махз ана хамин «мусичаи бегунох»-И. Хаёев
шаби 12.02.1990 ба воситаи телевизион эълон карда
буд, ки дар Душанбе вазъияти фавкулодда ва кутодн
шабгардй чорист. Аз касофати ана хамин Фармо-
ни ғайриконунй даххо бегунох кѵтита шуд ва
котилон то хол бечазо кайфу сафо карда гашта-
анд. Ба иловаи ин барои ннгох доштанн вазъи
фавкулодда миллионхо сум пули мардуч / маошн
афсарони бекорхӯча ва мнршабхо / ба бод дода
шуд Чй кадар зарари маънавню нктнсодй овард
он Фармон то хол хисобу китоб нашудааст Ва
хамаи ин танхо ба он хотир, ки Иззатулло Хаё«в


59
ва К, Махкамов дар курсив мансабашон 0
нишинанду дар хонаҳояшон беташвиш хоба^'
барад Щ011


Яке аз сабабхои асосии истеъфо додани И
Хабев ҳамин сияхномаи торихии уст. Ин мае!
алаи мухими ҳукукиро прокурорҳо / додситонҳ^/
хуб мефахманд Хуб мефахманд, ки Сарвазир Хен
гох хукуки аз номи Раиси Президиума Шурой Олі
фармон бароварданро надорад. Барой чунин аъ-
мол бояд чои Сарвазири собик паси панчара бо
шад Зеро маншаи куштори халки беярод, истис-
мори бешумори мардум ва футур рафтани идтисо-
дибти чумхурй аз хамон фармони ғайридонунист.
Инро танхо чашми аъмо наметавонад бубинад,
Бинобни кӯрдил Сарвазирро аз чавобгарй дар наз-
ди мардум гурезонданд


Сониян, дар тули шаш соли хукмронии ин
Сарвазир иктисодибти Точикистон ба тамом ха-
роб шуд Шояд баъзе хонандагон пурсанд, ки «ив
хел шуданашро Хабев аз кучо медонист?» Бубах
шед лекин сарваре, ки ғами ояндаро намехурад,
дурнамои тараккибти давлатро намебинад, масъ
алахои иктисоду фархангро намефахмад мако
ми Сарвазириро барои чй шаш сол банд кард? Агар
салохият надошт, пас, мегуфт / водеан як бор
гуфта буд /, ки «бародарон ман ин корхоро намета
вонам». Ё мисли Кддриддин Аслонов мардонавор
мегуфт, ки «кулохи Монамах» ба сари ман рост
намеояд Ба иловаи ин шахеи бемор ва саломати
аш бад хукуки маънавй дорад, ки шаш сол чунин
вазифаи масъулро ба душ гирад?!


Ин суоли банда барои холй кардани дил нест
Маи муьтакидам, ки хар як рохбар пеш аз он ки


60
ба ягон маком пешниҳод шавад б интихоб шавад
/ба вижа ба макоми Сарвазир ва Раиси чумхур /
бояд аз муоинаи ҳаматарафаи тиббй гузарад / ин
нуктаро Шодмони Юсуф хотирнишон карда буд /.
Нашавад, ки боз ягон бемори молихулиёро ба мак-
оми баланд интихоб кунему у бо ноӯхдабароияш
сари моро ба зери дор барад.


Дафъаи дуюм И. Хдёев / ман ба ин бовар
надорам / гӯб рӯзҳои гирдихамоии мохи август
/S9-31.08.1991 / «ба истеъфо рафт». Дафъаи сеюм у
мувофики хохиши худаш мохи сентябри соли 1991
ба «истеъфо» рафт. Ёд дорам, ки барои аниккарда-
ни истеъфои И. Хаёев раиси ХДТ Шодмони Юсуф
28-уми сентябри соли 1991 аз муовини Сарвазири
Тоҷикистон Ч. Ҳ. Каримов суол кард. Чамшед
Каримов тасдик карда буд, ки Хаёев барои «истеъ-
фо» ариза додааст.


Ва ниҳоят 4 январи соли 1992 аризаи охирини
И. Хаёевро С. Кенҷаев ва Р. Набиев баррасй кар-
данд.


Хамин тавр И. Хаёев рафт. Шахсе рафт, ки
бояд кайҳо мерафт. Хар рӯзи дар макоми Сарва-
зир иҷрои вазифа намудани К Хаёев рузхои ғоратн
ҷумҳурии Точикистон буд. Хатто дар таксими молу
мулки хирси калон-ИЧШС овозашро набаровард
Сарвазире рафт, ки барои рафтани у набояд ғам
хурд. Харчанд айби у дар кори ба вартан халокат
овардани як давлати мустакил-Точикистон дайн
аст. Шахсе рафт, ки хама сирри бахманмохн ху
нинро медонист ва ин асрорро бо худ бурд. Касс
хатто напурсид, ки у дар тӯли ш;ші сап чй кор кард
ва оё масъулияти корхон анчомдодаашро ба душ


61
мегирад?! Ин суолхо ба гӯшу хабли касе нараг
Ман пас аз иншои сатрхои боло ба куча г/ '1
мадам. Аз хар одаме, ки вомехурдам, мепурсидѵ”
-Иззатулло Хабев аз макоми Сарвазири рал"’
Шумо уро мешиносед? 1


-Кй буд? -пурсид камиири рус.


-Ба сари мардум сахтихои зибде оварду Худ
гурехт,- гуфт зани дигар.


-Боз вазири гушту шир нашавад?-сари шубха
омад муйсафеде.


Ба хона баргаштам. Ногох симои Аъзам
Шерови навонмарги 16-сола ба хотирам расид.ки
дар бахманмохи хунин кушта шудаасту қотилаш
хол о беҷазост. Навхаи модари ҷигарсӯхтаи Аъзам
аз Майдони Озодй ба хотирам расид:


-Хонаат сузад Хабев...


Адолат, №3 /15/, соли 1992*,


*Солхои 1993-1994 вахте ки банда дар боз-
дошт, дар зиндони КГБ будам, устоди Донишгохи
Давлатии Точикистон Абдулазизов хамчун кор
шинос ин маколаи моро«тахлил ва баррасй карда
ба хулосае» омадааст, ки дар чанд маврид нисбат
ба чаноби Иззатулло Хабев «тахкир» чой дорад.


62
ТОЧИКИСТОН ДАР ПЕШОРӮИ ИНКИЛОБ АСТ?!


Маколаи якум


Аскара замон танхо нест. Нақшаи аз вазифа сабукдуш
кардана Р. Набаев. Шурой Олй ба мукобили Раиса Чумхур.
Хавфи дактатура. ХКТ ба ГКЧП тайёрй мебинад. Иштибохи
Максуд Икромов. Чаро уро ба хабе гирифтаанд? Навбати
хучум ба Козадомулло. Ваъда / паймон, касам /-а Нурулло
Хувайдуллоев. Донастана таърих вочиб аст. Иттиходи кув-
вахоа мардумй ва ғалаба дар Майдона Озодй. Касами
Козадомулло /Идомаи маколаа «Мукаррабон»-и президент ё
пиромуни фочиае, ки ба мо тахдид мекунад» Наг.: «Адолат»,
№12, ноябри соли 1991 /.


Дасисахои ангехтаи Аскара Замон / чй хеле
ки дар «Чавонони Тоҷикистон» зикр шудааст мард
ё зан будани ӯ маълум нест / тавассути «Садои
мардум» ва умуман мавкеи кунунии ин рузномаи
Шурой Олй «хидмати» як муаллиф набуда, балки
дар занчири макру риё халкаи хеле бузургеро
дарбар гирифтааст. Махз хамин Аскара Замон
буд, ки накшахои пасипардагии макомоти Шурой
Олиро дар кори Иҷлосияи ХИ Шурой Олй пурра
ба мардумй Тоҷикистон фош кард. Йодида гириф-
тани накдни рузномаи «Садои мардум», пурра бар-
раей нашудани пахлуҳои хеле доманадори як катор
мақолаҳое, ки дар рузхои охир дар он нашр шуда-
анд, ба мо гарон меафтад. Ин рӯзнома 6е%тарин
на му паи ситод / штаб /-и %укумати махфи-
ест, ки дер ё зуд бояд ба сари кор ояд.


Холо бармегардем ба бунёди маншаи зидди
қувваҳои демократй, ки аз кучо cap задана онро
аллакай фаромуш кардаанд. Пас аз интихоби Раиси
Чумхур / 24.Х1.1991/ ва Ичлосияи Шурой Олн 1-
2.ХШ991/ ба зудй /аниктараш баъд аз як хафта


63
мохи асали Ранен Чумҳур ва Ранен Шур0и о
сипарй шуд. Муохидаи сарони давлатхои славяі!
дар Минск /08.ХШ991 / ва пош хурдани империя!
коммунистй дар тӯли дах-понздах рӯз мавкеи
куввахои мансабталош, махсусан Шурой Олщ
бо сарварни прокурора хеле «пухтакор» Сафаралп
Кенчаев ва макомоти Ранен Чумхур бо рахбарщ
шахеи рӯзгордида Рахмон Набиев тамоман тағй
ир дод. Агар Ранен Шурой Олй расман аз 09.09.1991
чонибдори Набиев бошад, пас аз мулокоту муоҳи-
дахои Алмаато /12.12.1991/ ва алалхусус Минск/
30.12.1991 / пурра ба мухолифати пинхонию паси-
пардагй ва дар назди мардум резонидани обруйи
Ранен Чумхур cap кард. Аз мансаб сари вакт
рафтани Иззатулло Хабев / январи соли 1992 /
таносуби куввахоро пурра ба манфиати чонибдо-
рони Кенчаев хал намуд. Акнун ашхосе, ки дар
атрофи Ранен Чумхур чамъ омада буданд, ба
гуруххо таксим туда, дар талоши чойи гарм ва
курсихои нарм ба хамдигар дарфтоданд. Муттах-
ид намудани ишон курбонии навбатиеро талаб
мекард. Аммо маълум буд, ки рахбарони дар ку-
рахои режими коммунистй обутоббфта хеч гох ба
ин амал даст намезананд ва хатто ягон нафареро
б чоеро аз даст доданй набуданд.


Рохи халоей дар кѵчост?! Чунин буд гузори
ши масъала. Мувофики тахлили равандхои де
мократй, ки ибтидои соли 1992 дар макомоти расмй
ба даст оварданд, барои рахонидани хеш рахбаро
ни воломаком ба ин хулосахо омаданд. ки тавас
сути ин роххо ба пароканда кардани Иттиходн не
рухои марлумй муваффак шуданашон мумкин буд


64
Рохи нахуст. Ин рох аз ду зина иборат аст.


Аввал гузориши масъалаи интихоби Козин
мусулмонони Точикистон аз тарики овоздихии
умумихалкй / ба монанди интихоби Раиси Чумх-
ур /. Барой гузориши ин масъала ва омода сохта-
ни афкори умум аз мохи октябри соли 1991 миш-
миши кӯчаю бозор ва гохе дар Ичлосияхои Шурой
Олй суханони «халк бояд Козиро интихоб кунад»
садо медоданд. Ин масъала дар рӯзномахо низ
каму беш баррасй гардид. Харчанд ба ин мавзуъ
хочат набуд. Зеро, аввал ан, ислом дар Т очикистон
дани давлатй нест. Сони ян, алхол аз нигохи хукуки
шӯравй ва шариат низ ба ин кор асосе вучуд надо-
рад. Ва нихоят чунин масъала гузоштан танхо ба
хотири он аст ки иродаи Козин мусулмонон-Хочй
Акбари Тураҷонзодаро шикаста ӯро мисли дигар
козихо, ки 60 сол боз танхо ба ном вучуд доштанд,
тобеъи хокимони давр намоянд.


Ин «халк», ки асосан аз се-чахор депутат
иборат буд, дар як муддати кӯтох, яъне тайи ду-се
мох он кадар дурӯғ тӯхмат ва дасисахоро дар
атрофи ин марди шариф пахн кард, ки дар Тош-
канд низ чунбишхои ахли динро алайхн Муфтй
Мухаммадсодик Мухаммадюсуф ба бор овард.


Дуюм. Тарсониданн ахолии манкуртшуда аз
дани мубини нслом ба ибораи худашон «фундамен-
тализми исломй». Ин чо хаминро бояд хотиррасои
намоем, ки ин мавзуъ хеле доманадор буда. мо
танҳо ба ду ишораи кучак иктнфоъ мекуием Таъ-
сири ин таблиғот ва рохи интихобкардаи ы&комо-
ти расмй филфавр ба хадаф расид, хатто ИМА
аз душман ба «дуст» табдил ёфт ва ҷанобон Бущу
Бейкар бо як ҷидду нахди ба худашон хос Тоҷи-
кистон Узбакистон ва Туркманистонро ба расмият
шинохтанд. Вокеан кисми консервхои гушти хук-
ро, ки хангоми нанг ба Ирок ва Арабистони Сауди
бурда натавонистанд / мухлати он 01.01.1992 ба
охир расид / ба халки Точикистон чун кумаки
беғаразона «садака» фиристоданд... Сониян, бояд
хотнррасон шавад, ки махз бо хамин рох режиад
большевики аз нав дар Точикистон ғалаба кард.
Яъне хамаро бо «бунёдгарони исломй» тарсонида
хокимияти коммунистхоро аз нав баркарор кар-
данд.


Рохи дѵввум. Иғво андохтан миёни Иттиходи
куввахои мардумй-Созмони мардумии Растохез,
ХНИТ, ХДТ, Козиёт, «Лаъли Бадахшон», «Носири
Хисрав», СЧ.О. Бо ин максад машинаи пуриктидор
КАМ-газ ба кор даромад ва овозахои зиёди барду-
рӯғе нисбат ба рахбарони ахзобу созмонхо пахн
мешуданд. Кор ба хадде расид, ки гах Тохирн
Абдучаббор, гох Козидомулло ва гохо Шодмони
Юсуф аз назари мардум «ғайб» мезаданд, ба «сада-
маи автомобили» меафтоданду окибат зинда ме-
монданд. Ин тарх / вариант / меваи талх дод ва
дар натичаи чунин гирудор бархе аз хамдигар
гумонбар мешуданд. Нихоят тавассути рузномае
мардуми «бедори» Точикистон аз «мусохибаи» Ш.
Юсуф огах шуданд. Хулоса, ин рохи дутом тавассу-
ти минбари ЦРУ-КАМ чунин чамъбаст шуд
«Мегуянд, ки Раиси Хизби демократхои Точикис-
тон окон Шодмон Юсуф мусохибаи худро бо мух-
бири «Садои Амрико» дасисаи ЦРУ номидааст. Ба


66
иттилои хонандагон мерасонем, ки фита / кассета
/-йи суханронии окон Ш. Юсуф дар идораи рузно-
Ма махфуз аст ва намояндагони хизби нахзати
исломй онро баргардон карданд».


Бовар кунед: хатто ЦРУ низ ягон амалибти
хешро чунин устокорона анчом намедихад, чунон
ки дар Точикистон ин кор вокеъ гардид.


Рпхисеюм.Дар сурати барор гирифтани рохи
дуюм бояд «Садои мардум»-и М. Шералиев радио
ТВ-и Сайфуллоев хамраъй ва хучуми муттахидо-
наи / комплекси /-и хешро ба Қувваҳои демократа
ва махеусан ХДТ оғоз мекарданд. Хамин тавр хам
шуд. «Садои мардум» баркосо мусохибаи родиёии
Ш. Юсуфро дар сахифаи худ чоп кард. Акнун боз
як фидокории намунавй лозим буд Ва филхол А.
Очилов ва М. Самиев ба кӯмаки болонишинон ра-
сиданд.


Рохичахорум. Аз дохил вайрон кардани ахзобу
созмонхо. Барой ин бояд дар Растохез, ХНИТ.
ХДТ ва хам Козибт одамони даркорй ба чунбиш
медаромаданд. Дар Козибт ин кор пештар анчим
ёфта буд. Хайдар Шарифзода ба мукобили Козн-
домулло ва боз дигар дасисахо. Навбат ба Расто-
хез ё ХДТ расид. Дар Растохез ЧЛ нашуд. Даъвон
як-ду нафар аъзои он, ки «Халнфабобо Хамят в
одами Рахмон Набиев аст» ба хадаф нараснд Дар
ХДТ бошад ба ин максад А. Очилов аллакай тайёр
буд. Мирзо Самиев бошад танхо барон рангоранга
метавонист воситае шавад «Садом мардум» сахи-
фаҳои худробарон ин ашхос роАгон воп ;оркард
Дар як вахт ба тел евн з и он и С а й фу л лоен X у до дод
ЧПДПаз ичрои плони тирсупорнн колхозу сов
хозхо зур баромад ва дикхатн ТВ * ро оичунон
ба худ кашид, ки ба таври оҷил конфронси матб
отии Очилов ва Самиевро пахш кард. у


Роҳи панҷум. Аз роҳбарони гирдИҳамоИ1
Майдони Озодй / моҳҳои август-октябри соли 199]


/ касос гирифтани С. Кенҷаев. Ин дасиса ҳану3


24.09.1991 оғоз ёфта буд ва коллегияи суди «одИЛо3.
на»-и шахри Душанбе накшхои худро хеле хуб
бозид. С. Кенҷаев тавассути Н. Хувайдуллоев ваС
Шаропов аз Мирбобо Миррахим касос гирифт
Боз бародари Аскари Зам он ба ёрии Кенчаев омад
«Садои мардум» боз ба хидмат омода шуд ва


29.02.1992 «Алхазар аз туҳмати ноҳак»-ро роҷеъ ба
ин суди «торихй» бо тахрифи зиёд чун хабари
таъчилй чоп кард. Албатта, муаллифи ин хабар
низ имзои мустаор ба худ гирифт. Вале мо уро
мешиносем™


Рохи шашѵм. Максуд Икромовро хабе карда-
ни Нурулло Хувайдуллоев. Ин кори ноҷавонмар-
дона дар хакки Максуд Икромов бояд пештар
анчом мепазируфт. Вале шароит мусоид набуд,
фарохам набуд. Дар арафаи Рузи ёдбуди шаҳидо-
ни Бахманмох М. Икрамовро хабе кардан ба ота-
ши ғазаби мардум равған рехтанро мемонад. Аз ин
ру вакти аз хама мусоид мохи шарифи Рамазон
буд ва Ичлосияи Шурой Олй ба ҳамин вакт кӯчони
да шуд. Маълум буд, ки баъди сафари Эрон ва шар-
тномахои ба имзо расондааш обруи сиёсии Мак-
суд Икромов хеле афзуд. Акнун ракибони у дар
озодй буданашро чашми дидан надоштанд. Зиёда
аз ин хангоми ба хабе гирифтани Икромов додси-
тонхо ба конуншиканихои зиёд рох доданд /“Ча
роги руз», >»12/33/. Имруз барои рохбарон чои М


68
Икромов зарур аст, на худи у. Мири шаҳри Душан-
бе бояд одами командаи Р. Набиев 6 С. Кенҷаев
шавад.


Рпхи хафтум. Боз хам пора-пора кардани
Точикистон, таксим кардани нохияҳо, деҳаҳо,
колхозу совхозхо, ба вилоят табдил додани Ғарм,
дар ояндаи наздик бунёди вилоятхои Зарафшон,
Ӯротеппа, Ҳисор ва ғ. Бо ин максад дар ангезаи
махалчигй партократҳо ба мансабҳои нав кучони-
да ва боз хам мустахкам намудани сафҳои ХКТ
дар макоми рохбарй.


Рохи хаштѵм. Низои миллй ангехтан ва окибат
Растохез, ҲНИТ 6 ХДТ-ро айбдор кардан. Вокеахои
Ёвон бесабаб набуд. Як сол пеш дар Кубодиён
айнан ҳамин хел ҳодисаҳо pyx дода буданд.


Рохи нѵхѵм. Ба ҳар хол гӯл задани мардум.


Аз ҷумла дар «Народная газета», «Чумҳурият» ва
махсусан «Садои мардум»чоп кардани маколахое,
ки гӯё Иттиҳоди мухолиф бо Раиси Чумҳур хам-
корй кардан намехоҳанд, уро тахкир мекунанд,
имконияти кор кардан намедиҳанд. Маҳз дар хамин
самти гӯлзанй,таҳриф кардани чеҳрахои сиёсй,
туҳмат зада, онҳоро майхора, фосик, миллатчй
нишон додан. Боз навбати Аскари Замон расид ва
ӯ бо як ишора ба cap давида «Як су мотаму як су
тараб»-ро навишту худашро покдоману дигаронро
бадахлоктарошид. Лозим аст, чанд нуктаи дигар-
ро ёдовар шавем. Ибтидо бо максади дурусттар ба
хадаф расидани тир Шодмони Юсуфро ба мусох-
иба кашиданд. Боз ба «Садои мардум» аз 30.01.1992
мурочиат менамоем


«Чавоби сазовор хохем дод?-мегуяд ранси ХДГ
Шодмон Юсуф» чунин ном дорад мусохибаи куча-


69
ки у. Ленин бо номи шарх тафсиргарони «СМ»
эхтимол Аскари Замон / аз номи идора дар гад
мусохиба ду баробар зиёдтар макола чоп мек?
нанд. Як руз пеш дар «Народная газета» низ муСоГ
ибае бо Шодмони Юсуф чоп мешавад / НГ. 29.0L1992
/. Таваччух фармоед, ки дар тамоми ГКЧГ1-ҳ011
собих Иттиходи Шуравй низ онхое, ки хадаф кдр0р
мегнранд, аввал, сухбат ё аксашон дар рузномаад
чоп мешуд. Ин конуни нонавиштаи иквоангези
мебошад. Ва хамин ки суханронии хариф муайян
шуд, сарнагун кардани у осон мешавад. Метавон
Шодмони Юсуфро танкид кард, ки ба мусохибаҳо
саргаранг туда ба доми Аскари Замон афтодааст.


Рохи дахѵм ва хотимат-ѵл-Раиси Чѵмхѵр. Лир
мачмуъ хамаи ин роххо Точикистонро ба Макк
не, балки ба Туркистон мебарад. Зеро хамаи бад
бахтй ва фишор ба куввахои демократиро одамон
аз Раиси Чумхур Рахмон Набиев мебинанд. Бояд
хотиррасон шуд, ки байни рохбарияти чумхурй ва
гирдихамомадагон 06.10.1991 Шартнома ба имзо
расида буд, ки нисбат ба рохбарон ва иштирокчи-
ёни гирдихамой ягон хел парвандаи чиной ва
маъмурй кушода намешавад. Вале Додситонн
чумхуфй аз кавлаш гашта М. Миррахимовро ба
суд /махкама/ бурд ва ин мазхака бомуваффакд
ят анчом пазируфт. Вобаста ба баргирифган,
мучассамаи Ленин низ бояд ба Максуд Икромоғ
кордор намешуданд /06.10.1991 дар шохидии А
Собчак Е. Велихов Р. Набиев аъзоёни Раёсати


Шурой Олй ва рохбарони гирдихамой Н. Хувап
дуллоев ваъдаи кагьй дода буд: «Нисбат ба М


Икромов хеч гуна парвандаи чиной кушода наш)


70
дааст ва намешавад»/. Додситон касамашро ши-
кает. Кй гунахкор? Албагга, Раиси Чумхур.. Кдсам
шикает. Ахдномаро поймол карданд. Паймонши-
канй анъанаи деринаи большевикхо мебошад...


Азбаски хамаи нуктахо махсусан дар сибсат
бо мухоиса бештар равшан мегардад, лозим аст ки
ду Раиси Чумхурро, ки мардуми мо салтанати
якеро аллакай пушти cap карду дигарашро имру-
зхо мебинад, бо хам киёс намоем.


«Хирадмандй»-и Каххор Махкамов дар он
зохир гардид, ки у хеч гох ба иттифоку бародар-
шавии Н. Хувайдуллоев ва С. Кенчаев рох наме-
дод. Аслан ситораи ишон бо хам мувофик набуд.
Вахте ки Н. Хувайдуллоев вазифаи мудири Шуъ-
баи хукук ва давлатро дар КМ ХКТ ба ухда дошт.
С. Кенчаев хамагй прокурори наклиёт буд. Н.
Хувайдуллоев хама вахт метавонист аз болои С.
Кенчаев «назорат барад». Албатта, С. Кенчаев хам
хомӯш наменишаст. Тахмин меравад, ки эхтимол
С. Кенчаев хеле барвахт фаъолияти корни Н.
Хувайдуллоевро мадди назар дошт. Баъд аз
вохеахои февралии соли 1990 таносуби куввахои
хеле тағйир ёфт. Бо пешниходи Мирбобои Мир-
рахим прокурори номашхури наклибт якбора ба
Комисиюни Шурой Олии Точикистон оид ба таф-
тиши вохеахои феврали шомил гардид / киссан ба
Комисиюн пешниход шудани С. Кенчаев алохнда
зикр мешавад /. Аз эхтимол дур нест. ки дар Ичло-
сияи дуюми Шурой Олин Точикистон / августа
соли 1990 / Каххор Махкамов ба Сафаралн К с
нчаев махоми Додситонн 11умхурро ваъда дода
бошад ва барон ба таври «демократи» баргузилани


71
Додситон хеле хангомахо барпо кард. Оклбат х
ба С. Кенчаев ва хам ба Н. Хувайдуллев МанЛ
дода, бо як азоб аз чанчолу кашмакаши калущГ
путатхо халос шуд. Хатто барон С. Кенчаев кадід
як идораеро дар Шурой Олй ва хосса дар pHKOfo
Ранен Чумхур фикр карда баровард, ки ному
нишонии он идора дар Конуни Асосии Чумҳурй
вучуд надорад. Вале Каххор Маҳкамов бо як тир
се нишон зад: Аввалан, дили Кенчаевро ба даст
овард; дуюм, аз чанҷоли мансабхохии ду додситон
халос шуд; сеюм, гӯё ба мардум нишон дод, ки «ана
бинед С. Кенчаев одами демократхост ва мо дар
Шурой Олй ба у вазифа додем».


Вокеан ба макоми ранен Шурой Олй расида-
ни С. Кенчаев / декабри соли 1991 / аҷибу ғариб
аст.


Чаро иттифоки Кенчаеву Хувайдуллоев барпо
шуд?! Ба фикри мо, ишон хис карданд, ки решахо-
яшон танхо дар идорахои додситонию махкамахо
устувор асту дар байни мардум не. Ба иловаи ин
хар ду дар чашми мардум хеле шум шудаанд. Ва
нихоят бародаршахр шудани Кулобу Хучанд ба-
рон накшахои ояндаи додситонхо хатарнок аст.
Ногуфта намонад, ки барон вайрон шудани тано-
суби куввахои чохтал аб ва хадафхо, ки имруз дар
паси дархои пӯшида идома дорад, чанд «иштибохи»
М. Икромов бахонаи хубе шуд. Дойр ба як ишти-
бохи чиддии Максуд Икромов сухан рондан аз
ахамият холй нест. Ин нукта маънои танкидро
надорад, балки ба доми Додситон афтодани М.
Икромовро равшантар менамояд.


Вахте ки «масъалаи» мучассамаи Ленин хал


72
шуд, дархол ба ҷои он гузоштани дигар пайкара ба
миён омад. Ибтидо, М. Икромов / намедонам бо
маслихати кй бошад / изхор карда, ки «ба чои
хайкали Ленин акнун пайкараи Абӯабдуллохи
Рудакиро меорем». Ман изхор намудам, ки ба ин
кор хочат нест. Пас аз гирдихамоии Майдони Озодй
дар «Адабиёт ва санъат» мусохибаи М. Икромовро
мутолиа карда фахмидам, ки маслихатчии у боз
хамон М. Осимй будаанд. Имруз М. Осимй «мас-
лихат» додаанд, ки мучассамаи Фирдавсиро мохи
сентябри соли 1992 дар Майдони Озодй мегузо-
ранд / каблан маслихатчии доимии ишон додси-
тон С. Шаропов буд /.


Дурусттар мулохиза фармоем, барон рохба-
рони воломаком «курбонй» кардани М. Икромов
якчанд сабаб дорад. Пеш аз хама ба онхо на М.
Икромов, балки чои ӯ-макоми мири шахри Душан-
бе лозим аст. Сониян, мухтарам Р. Набиев Ичло-
сияи чахоруми Шурой Олии Точикистон / ноябри
соли 1990 /-ро фаромӯш накардаанд. Хамагон хуб
медонанд, ки он вахт М. Икромов накшахои Р.
Набиевро дар бораи шахри Душанбе «аванпористй»
номида, дар роди ба Раисии Чумхур интихоб
нашудани ишон нуктаи таммат гузошт. Ва ннхоят,
М. Икромов фаромуш кард, ки хамаи «дустй*-хои
С. Кенчаев, Ч. Муродов, X. Шарипов, 3. Насридди-
нов ва боз даххо нафар «хамшахрихо* танхо то
замони ба охир расидани хокимияти Махкамову
Хаёев буду халос. Дар амал кобилият ва корчал-
лонии М. Икромовро хамаи онхо чашмн дндан
надоштанд. Аз эхтимол дур нест. ки номбурдагони
боло суханони Козидомуллоро шутила бошанд,кн
дар Майдони Озодй гуфта буданд: *Мо Икромовро


73
Ел цини тоник мекунем». Азбаски имру3 еЛци
вандахо хеле зибданд, барон М. Икромов дар мі?
ной тангй кард.


Ва нихоят як чашмандози ояндаро аз мч
назар набояд дур андохт. Чунин ба назар мера?
ки хабси М. Икромов асосан бозии сиёсие беш
ва метавонад боиси аз вазифа ва саҳнаи сиё Т
рафтани баъзехо шавад 1


Аз ин ру, такдири Максуд Икромов аз эҳти.
мол ба «таърихи» Ахмаднон Одилов монанди пайд0
хохад кард. Алхол хаминаш равшан аст, ки мақо-
моти оля кушиш дорад, хар ня бештар куввахои
демократЯ-ХДТ, ХЛИТ, Растохез, Козиёт ва ди-
rap хизбу созмон аз М. Икромов пуштибонй ку
нанд Хадаф ин аст, ки вакте М. Икромовро «фош»
мекнунанд, бо хамлн усул мехоханд обруи кувахои
демократиро дар назди ахолй паст зананд. Чунин
аст кушишхои додари Аскари Замон «Барзуи
Шохмирзо» дар «СМ» / аз 20.03.1992 /, ки бо Т
Почомуллоев мусохиба ташкил кардааст. Чй хеле
ки мебинем Аскари Замон танхо нест ва кори
«хакки» у идома дорад_


Бояд зикр шавад, ки ин андешахои болоро боз
нанд далели дигар кавй месозад. Пас аз пошхурии
ИЧЛ1С такягохи Раиси Чумхур низ аз даст рафт.
Аз ин хотир ноустувории Раиси Чумхур дар хар
калам мушохида мешавад Инлосияхои Шурой Олй
гпеиггаклхои драмавя ва мазхакавиро мемо-
наид ки дар онхо Раиси Чумхур мавкеи аник
надорад. Мисоли аз хама аноиб Инлосияхои охи-
рини Шурой Олй / 4-15 марти соли 1992 / мебошад,
ки масъалаи кишоварзиро баррася кард ва ягон


74
конуни муфиде барои дехконон тахия насохт. Кор
ба хадде хандаовар шуд, ки Мукаррама Тошмато-
ва мисли ин ки шохиди зодрӯзи Рахмон Набиев
бошад, ба хама эълон кард, ки «хамин Набиев дар
шаби лайлатуркадр таваллуд шудагй». Магар
Ичлосияи Шурой Олй чои хамин хел харфхост?!


Вале ҷони ran дар дигар чост. Имруз дар
дастгохи Шурой Олй С. Кенчаев, Ч. Муродов, Д
Ашӯров, М. Шералиев, К. Абдулов, X. Шарипов ва
боз чанд нафари дигар обу хавои чумхуриро муай-
ян мекунанд. Дар воситахои ахбори оммавй чила-
ви пахши «хабархои тоза» дар дасти 3. Насридди-
нов / ТочикТА /, М. Султонов / радиотелевизион /
мебошад. Ин гурух дар сурати мусойид метавонад
кувваи бузурги мухолифат ба Раи си Чумхур шавад.
Ва хамин аст фарчоми тамоми талошхо дар мако-
ми олй.


Растохез, Ж1,


Фарвардинмохи 1371, Марти соли 1992, сах. 3.


75
ТОНИКИСТОН ДАР ПЕШОРӮИ ИНКИЛпддст
1L Ру ба ру бо КГБ


Одатан таърихро дар асоси равандҳою тағц
ироти чомеа, далелхои хаттию шифоҳй, баёно'
шохидон, тасвнри вокеаву ходисахо, мулохизахоі,


/ хамчунин тарчумаи холи / ашхоси таърихи
тахлили илмии гардишхои муайян, тасодуф Bj
конуниятхо мёнависанд Ва ин илми таърих бояд
мавриди / объекта / омузиши худро дошта бошад.
Ба ин сабаб лозим аст, ки аз тахлили воқеаҳои
начандон дури хаёти сиёсии Т очикистон ба ояндаи
тира / в худ дурахшони / ин чумхурии аз ҷиҳати
маънавй хеле кашшок назар дузем.


Таърихи мустакилияти Точикистон пас аз
инкирози империяи коммуниста аз бисёр чихат ба
тахлили вокеахое алокаманд аст, ки то хол таъ-
рихшиносону таърихнависон, хосса таърихи нав
ва навтарин, ба ин мавзуъхо таваччух зохир на-
кардаанд. Ва хол он махз падидахои солхои 1988-
1989 ва махсусан вокеахои моххои август / пас аз
ГКЧП / ва октябри соли 1991 дурнамои ин чумху-
риро муайян намуданд ДАЪВОИ ХАМАИ РОХ
БАРОНИ КУНУНИИ ТОЧИКИСТОН. КИ ГӮЁ
ОНХО НИЗ «БАРОИ МУСТАКИЛИЯТИ ТОЧИ
КИСТОН МУБОРИЗА БУРДААНД», натанхо дуруғ,
балки як амали хиёнаткорона буда, онро фаромӯш
кардан нашояд Агар хамин руз аз Маскав ё Минск
ягон хел фармони муттахидшавй ё худ баркарор
шавии ИЧШС ирсол шавад, аз тамомии 15 чумху-
рии собик шуравй рахбарияти хамин Точикистон
аввалин шуда, онро дастгирй хохад кард


76
Бояд зикр шавад, ки масъалаи мустакилияти
Точикистон дар ин шӯрзамин / ва ҳатто аз ИЧШС
тамоман чудо шудани он / бори аввал махз тавас-
сути Созмони мардумии Растохез, ки хануз аз
соли 1988 ба фаъолият шуруъ карда, мохд сентяб-
ри соли 1989 нахустконфронсаш дойр гашт, гузош-
та шуд. Хамагон бояд дар дар ёд дошта бошанд, ки
нахустин падидаҳои истиклолиятхохй аз чониби
аъзоёни хамин Созмон махз дар «Комсомоли Точ-
икистон» / алхол «Чавонони Точикистон» / бар-
расй гардида, дар биёбони хушки мустаъмараи
коммуниста чун чарас ба одамон расид / Таъриф
нахохад буд, ки банда махз ба хамин хотир доимо
бо «Чавонони Точикистон» ҳамкорй дорам ва хатто
нобарорие дар рузнома ба ман хеле таъсири сахт
мерасонад /.


Хамчунин чонбозихо барои пурзур намудани
равандхои демократй, густариши акидаи хештан-
шиносй, эхби фарханги миллй, забои, баргаштан
ба алифбои форси низ аз чониби аъзои Созмони
Растохез сурат гирифт. Яке аз сабабхои асосй б
худ ангезиши вокеахои феврали соли 1990 махз ба
он хотир буд, ки КГБ-и СССР баъди шикает дар
махфили сибсии «Ру ба ру» / 29.09.1989 / дигар
наметавонист,тамошобини равандхои истиклоли-
ятҷӯёнаи рушанфикрони точик бошад. Ин даст-
гоҳи хиёнаткор, давлат дар батни ИЧШС ва асо-
бадасти мустаъмарадорони коммунист, барон
баргардонидани шухратн «шамшерн бараханаи
Инкилоби Уктабр» / ибораи таърихии Ф. Э. Дзер-
жинский / буданаш ба хама кор копир буд.


77
Зарур аст, ки ба се-чахор масъалаи мух
таърихй низ рушанй андозем. "!


Якѵм.Даъвои бархе аз ашхос, ки гохо мах |
ли сиёсии «Ру ба ру» ва Созмони мардумии Ра("
хезро мукобил гузошта, мехоханд якеро аз дИга'
боло гузоранд, асосе надорад. Пайдоиши «Ру J;
ва чонбозихои Ч. Исоев, Б. Максуд, С. Мастонзол
ва чанде дигарон дар таъсиси он пеш аз ҳам~
барон он буд, ки бе минбари сиёсй, бе маҳфиледц
тавонад аклхоро муттаҳид намояд, баррасй ваба
мардум арза доштани арзишхои волои Озодқ
Мустакилият, бедории миллй, озодии хакшеди дин
имкон надошт. Махфили сиёсии «Ру ба ру» парда аз
хиллахои рохбарони бефарханги коммунисти
бардошт.


Гузоришхои фишурда аз мачлисхои «Ру ба
ру», ки дар «ЧТ» ба табъ мерасид / то он вахте киТ.
Нигорова мухаррири он буд /, ин махфилро мах-
буби мардум ва рӯзномаро макбултарин чаридаи
айбми бозсозй гардонд. Вузарою мансабдорони
Точикистон ба махфили «Ру ба рӯ» бо шикамхои
пурравған меомаданду бо сари хам зери обу арак
шармандаю шармсор шуда мерафтанд. Хамаи
таъсисдихандагони ин махфил ба ниходи Расто-
хез шомил буданд.


«Ру ба ру» озодихохонро муттахид кард, шах-
сиятхои барчаста / мае. Т. Абдучаббор /-ро ба
мардум шинос намуд ва дар муборизахо обутоб
дод Боз як нуктаи бисбр мухим «Ру ба ру» барон
КГБ хам марг ва хам туъмахо бахшид. Марг ба он
сабаб, ки махз дар хамин махфил бори аввал
оиікоро дар таърих ин аждахоро саркуб ва шарм-
сор карданд / 29.09.1989 /, туъмахо ба ин сабаб, ки
масъули ин махфил Зафар Шералиевич Саидов


78
/собик мудири Шӯъбаи КМ ЛКСМ Тоҷикистон
алхол сармутахассиси дастгоҳи Раиси Чумхур /
хамаи он суханрониҳои рушанфикронро«нарезон-
даю начаконда» ба КГБ мерасонд / ба карибй ман
ду баёноти у ва боз якчанд шархи таърихиашро
дар парвандаи чиноятии №100 оид ба М. Миррахи-
мов мутолиа карда фахмидам, ки ин чаноб дар
кори «фошсози миллатчиҳо» хизмати арзандае
дорад / . Бояд хотиррасон шавад, ки тағйироти
купли чомеаро сарварони коммунистмазхаби
чумхурй хуб дарк мекарданд. Бо хамин максад
мохи октябри соли 1988 КМ ҲКТ бо номи «Ёварони
бозсозй» / ё худ «Ё...арони бозсозй» / як ташкилоти
махсусе ташкил дод, ки хадаф аз он асосан гумрох
кардани мардуми Точикистон буд. Албатта, ком-
мунистхо «кобилияти ташкилотчигии» Аскар
Хакимро дар ин хел дасисахо / ба хотир оред, ки
чй тавр уро дар вокеахои февралии соли 1990 ба
Кумитаи мардумй ворид карданд ва ишон дар
Пленуми ғайринавбатии ХУ11 КМ ХКТ хамаи
аъзоёни Кумитаро айбдор сохт, ки «онхо протоко-
ли истеъфоро тайёр сохт»-аанд ва ғ. / ба инобат
шрифта махз уро ба он «Ёварони бозсозй» баргу-
зиданд / Ниг.: АС 15.09.1989 / . Вале «Ёварони боз-
созй» хамон тавре ки пайдо шуда буд бе хеч осоре
аз сахнаи тахрих нопадид гашт.


Дуюм. Ба бедории миллим мардуми Точикис-
тон Растохез навиди тоза бахшид. Растохез Бар-
номахои бозсозии куллй мустакилияти иктисодй
ва сиёсии Точикистон ва ннхоят К.онучиі Асосин
чадиди чумхуриро пешниход каря Нахустнн бор
суруди миллию озодихохонаи «Аз хобн гарон хез»


79
маҳз аз забони аъзои ин Созмон дар фазой Тоҷц
кистон танинандоз шуд. Зибда аз ин бори сангицц
туҳматхои КГБ К, Махкамов, В. Петкель, рузНо
маҳои дарборй баъди вокеаҳои хунин ба ду1Ци
Рстохез афтод ва, хушбахтона, аз онҳо бегазанд
баромад. Ҳарчанд дар ин ҷомеаи бутпарастоц
арзишҳои барномаи ин Созмонро хеле таҳриф
карда, чашми мардумро тарсониданд.


Сеюм. Воқеахои 12-18 феврали соли 1990 дар
Душанбеи хунин такони бузурге ба худшиносии
миллӣ гардид. Ибтидо мардум / аксарият / чИзе
нафахмиданд. Танхо бо гузашти айём дарк кар-
данд, ки хуни мардуми Тоҷикистон-ин гӯшаи фа.
ромӯшшудаи мустаъмараи коммунистй ба кадри
як тин барои рохбаронаш арзиш надорад. Душан-
беи хунин майдони таҷрибавии империяи комму-
нистй буд ва дасисаҳои дарборй алҳол фош шуда-
анд.


Чахорум. Дар худшиносии мардуми Тоҷикис-
тон сахми ҷаридахои «Растохез», «Сухан», «Согдиа-
на» ва дертар «Адолат» беандоза бузург аст. «Рас-
тохез» нахустин мохномаи сиёсие буд, ки тамоман
махфӣ / дар хорича / нашр мешуд. Ҳамагй панҷ
шумора дар соли 1990 ва як шумора дар соли 1991 /
бо хамон ном / чоп шудааст. Баъзе ибораҳои ин
мохнома вирди забон гашт / бигирем номи мако-
лаи А. Хакдод «Ким тарафдор? Ким бетараф?
Хамагй» аз шумораи J^l, май 1990 / . «Растохез»
тарсро аз чашми мардум дур кард. Тамоми рузно-
махои дарбори коммунистй ва махсусан як рӯзно
ма, ки имрӯз даъвои вахдат дорад, бо тамоми куввае,
ки доштаанд, канавор ба ин чарида часпидаанд.


80
«Растохез» дар рӯзноманигории ин мустамликадо-
рии коммунистй колабхои маъмулиро шикает. Ин
мохнома ба пӯсту нигари бархе аз мухаррирони
рузномахои дарборй чунон хам мурчу каламфур
чой кард, ки аз таъсири он ишон то имруз ба худ
наомадаанд. КГБ бо тамоми пуркудратиаш дар
пешгирии чопи «Растохез» хеч коре карда натаво-
нист. «Сухан» ба таври расмй тухматхои В. Поно-
марёв, П. Пулодов ва дигаронро оид ба вокеаҳои
феврали фош кард. «Согдиана» нахустин бор матни
комили ахбори Комиссиюни Шурой Олии Точи-
кистон дойр ба вокеахои феврали ба табъ расонд.


Панч ум. 9-уми июни соли 1990 дар Аштархон
Анчумани нахустини Хизби Нахзати Исломй /
ХНИ / баргузор шуд, ки аксарияти муассисони он
аз Точикистон буданд, КГБ баъди ин зарбаи чонкох
ба худ наомад. Таъкиб, тухмат, «хизмати хукона»
ва дасисабозихои дахсолаи ин дастгох нисбат ба
фаъолини ХНИ тамоман таъсири баръакс доданд.
Ачобати кор дар он буд, ки дар тарғиби барномаи
амали ХНИ на рузномахои точикй, балки расо-
нахои паём ба забони руей хизмат кардаанд. Бори
нахуст Барномаи ХНИ дар нашрияи «Анонс» / ша-
хри Саратов, №15 (19), августи соли 1990 /, баъдан
бо кӯшиш А. Лукин дар «Комсомолец Таджикиста-
на» / 21.Х1.1990 / чоп шуд. Танхо мохи ноябри соли
1991 ХНИ аз кайди пинхонкорй баромад. Бояд хо-
тиррасон шавад, ки чонибдорони ХНИ солхои 1985-
86 бо номи «Хакикати и слом» ва дертар «Хадоят»
варакахо / баъзан мохнома / нашр мекарданд. Аз
соли 1982-83 cap карда дастгохн идеологии мус-
тамликаи коммунистй-Точикистон нисбат ба фаъ-


81
олони харакати динй асотири вахмангез-.ЧІ-
биён»-ро пахн карда, мардумро хеле тарсоц-
таре то имруз аз байн нарафтааст.


Ин


Дар растохези дини мубини ислом дар од
роуннахр, алалхусус Точикистон хизмати сет^
Хочй Мухаммадчон Рустамов / машҳур бо ном>^
«Мавлавй», «Корни Хиндустонй», ки соли 1892
Қуканд таваллуд туда, соли 1989 дар Дущан^
фавтидаанд /, Рахматуллоҳ Алломаи а!ндиҷ0Ни
/соли катл 1979 дар Намангон / ва Абдуллоҳ Саи!
дов / Хочй Абдуллохи Нурй, соли тав. 15.03.1947
алхол сардабири «Минбари ислом«-нашрияи Идо!
рай Козиёти Точикистон / шоистаи тахеин аст.


Шашѵм. 9-августи соли 1990 дар Маҷлисгоҳи
АИ Точикистон конфронси муассисони Хизби
Демократа Точикистон барпо гардид. Дар саҳнаи
сиёсии Чумхурй хизби нав ба майдон омад. Ин
Хизб аз Партияи Коммуниста фаркдошт.


Хафтѵм. Худшиносии миллию динии марду-
ми Точикистон бидуни фаъолияти Козин мусулмо-
нони чумхурй Хочй Акбар Турачонзода / А.
Каххоров 16.02.1954 / тасаввур кардан душвор аст.
Садои ширину хушдори у аз соли 1989 cap карда аз
дару девори масчид берун баромад. Таи 70 сол
КПСС ва Давлати Шурохо аз рахбарони дини
ислом танҳо итоати бечуну чаро ва тарбияи ғуло-
мони халкабардушро ба ин сохти мустамлика-
дорй талаб мекарданд. Зиёда аз ин озодии вичдон
танхо дар руи коғаз буду халос. Шикасти ин
«тилисми хайрат» бо осонй ба даст наомадааст.
Дар шиносонидани Хочй Акбари Турачонзода ба
мардуми шарифи Точикистон Бобочони Шафеъ ва


82
Олими Зарробек кӯшишхои зиёд ба харч додаанд.
U Дар вокеахои февралии соли 1990 барон ба
ороми овардани одамон Козидомулло кушишхои
зиёд карданд...*


Растохез-Сухан


Нашри муштарак, №3, Фарвардинмохи 1371.
Апрели соли 1992


♦ Мутассифона, дар ин нусхаи «Растохез»-е, ки мо
дар даст дорем / ин чо аз Точикистон хазорхо
фарсах масофа аст /, идомаи маколаро касе кайчй
зада ва фикр нотамом мондааст. Мо дигар нусхаи
хамин нашрияро пайдо карда натавонистем, ки ин
мушкилро бартараф созад.


83
ТОЧИКИСТОН ДАР ПЕШОРӮИ ИНҚИЛпр Лгі
ПШттиходи куввахоя мардумя ва галаба дар Майдо, ™
/Анлешахои шахсй дар хошияи варакл таърих / ^°J


Акнун ба Майдони Озодй / собиқ Майд0
Ленин дар ш. Душанбе / рӯ меорем ва ба ca-J
•Озодй! Озодй! Аллоху Акбар!» гуш фаро медиҳ^
Зеро дар таърих хеч гох ягон кувваи сиёси щ
муборизхо яку якбора ғолиб нашудааст. Ғолибиа.
те. ки яку якбора, дар як они вохид ба даст омада
аст, метавонад бо як вазидани боди мухолиф аі
сахнаи таърих биравад. Ч унин акидае устувор аст
ва китобчахои таърихии большевики меоранд, Ки
rye «Инкилоби Уктубр» 07.11. соли 1917 бо тайёрии
зӯр сурат гирифта буд» ва боз хазвни дигар. Хдмаи
ин дуруғ аст.


Шохиди он даъвои большевики, нахустин
адиби рус, ки сазовори Чоизаи Нобел гардидааст,
Иван Бунин 12 марти соли 1918 дар ин бора чунин
навиштааст / айнан /: «-большевики до сих пор
изумлены, что им удалось захватить власть и что
они все еще держатся:-Луначарский после перево-
рота недели две бегал с вытращенными глазами:
да не, вы только подумайте ведь, мы только демон-
страцию хотели произвести и вдруг такой неожи
данный успех1»'1


Оэодие, ки бидуни чидду чахл ва чонбозихо
ба даст меояд, маъное надорая Аз ин ру Иттиходи
куввахои мардумй, ки бо кушиши Ра сто хеч ва ХЯІ1
26.08.1991 ба арсаи сиесии Точикистон кадам гу-
эошт, ХДТ, Идораи Козивти мусулмонони


"L Бунин И. А. Окаянные дни.-М.: Современник.
1991. с 39.


84
Точикистон, «Лаъли Бадахшон», Чамъияти Носи-
ри Хисрав, Созмои Чавнони Озод ва умуман мар-
думи озодихохро муттахид намуд


Вазъияти сиёсй низ пухта расид Режима
Кдххор Махкамов баъди он ки ГКЧП-и Маскав /
18-21 августи соли 1991 /-ро дастгири кард, мавкеи
зиддихалкиашро ошкор сохт ва дар назари марду-
ми истиклолиятчу бисбр манфур гардид


Гирдихамоихо дар Майдони Озоди аз 29-уми
августи соли 1991 оғоз ефта, бо фосилахо то 07.101991
идома дошт. Ин гирдихамоихо аз тамомии чунин
тазохурот дар собик «Ватанам СССР» ба кулли
фарк дошт.


Аввалан. Талабхои асосии гирдихамомада-
гон аз хабдах номгуй пеш аз оғози тазохурот тахия
шуда буд / баъдан онро «Садои мардум» дар гузо-
риши фишурда аз Ичлосияи Шурой Оли мохи
сентябри соли 1991 чоп кард /.


Дую.М, Гирдихамоихо дар Майдони Озодй
идорашаванда буданд Яъне «назаркяи илмй»-и Гарб
ба акидаи маъмуле, кн гуе гирдихамой аз рун
эхсосот аст ва онро идора кардан душвор аст,
тамоман ғалат баромад.


Тартибу интизом дар гнрднхамонхои
Майдони Озодй он кадр ба дарачам аъло буд км
назирашро дар ягон чой касе надида


Ва нихоят гирдихамоихо бори аввал пешви^-
ни дини мубини исломро ба мннбари сиесат баро-
вард Аз истилои муі ул то ба хат ва махсусаи дар
шароити сад соли охири Осилен Миена пешвоенм
дин хеч гох дар киемн марду'м дтаАхіі хукуматло
рон такдиршарик набуданд ва садои хвшроба хи-
моя и захматкашон баланд накарданд. Щ0я R
да иштибох кунад, лекин хаминаш рӯшан астач'
дар охири асри XIX боре танхо як нафар а.3Ки
нхо дар Андичон мардумро ба муқобили МуСт?°'
ликадорони Русия бархезонида буду халос. Ві, ''
аксари рухониён ба омма, авом талқин мекарда^'
ки сабур бошед, бо ҳукуматдорон ихтилоф НакД’
нед ва ғ. ва х.


Амиктар оид ба ин мавзуъ мулохиза рондаа.
хулосае меоем, ки яке аз омилхои паст будані1
худшиносии миллию динии тоҷикон дар он астдц
хамин чанд асри охир чунбишхои рушанфикроН11
миллат бештар аз чониби пешвобни дин / на худи
дини ислом / саркӯб мегардид. Барой мисол ни
зои чадиду кадим дар ибтидои асри XX, ки
баъзе чадидхоро ба ботлоки бузургманишии
турки / пантуркизм / тела дод, маҳз ҳамин тағй
ирнопазирии мавкеъ ва анъанапарастии / тра
диционализм / пешвобни дин мебошад. Маълуи
аст, пешбарандагони ғояхои пантуркистй асосан
точикон буданд / А Фитрат, А Рахимбоев, А
Мавлонбеков ва ғ. /. Ахли Майдони Озодй бори
аввал тавонист ба дасисакорихои коммунистон,
ки хама вахт низои миллатхоро меангехтанд, монеь
шавад ва баръакси чашмдошти хукуматдорон ба
хеч гуна иғво pox надод Танхо гирифтани муіас
самаи сарбут-Ленин ба тамоми корхои минбаъда
андаке халал расонд. Харчанд хуб шуд, ки «девор
ба як бор биғалтид» ва мо аз ин рамзи хеле заххок
монанди империям коммунистй халос шудем.


Гирдихамоихои Майдони Озодй ба пешвобни
дурӯгин. ки худро мехостанд дар никоби «демок-


86
ратй» нилва диханд, охирин имконият фарохам
оварД- Ин чо ман танхо ба фаъолияти А. Очилов ва
М. Самиев ишора менамоям, ки ишон он рӯзҳои
таърихй мехостанд, ҳар чй бештар дар назди
мардум худнамой кунанд. Он чо шояд бори охирин
бошад баъзе «ашхоси таърихй»-р0 ахли гирдиха
мой РӮ-РУИ Даст бардошта аз Майдон ба минбар
оварданд. Сахехтар карда гуем дар «сабукдуш
шудани К, Махкамов» хиссаи арзандаи Ҳочй
Чурабек Муродовро ба инобат гирифта ур0 хеле
эхтиром карданд. Вале баъд аз ГКЧП-и 23 091991
ахли Майдони Озодй «хидматхояшро кадр накар-
данд». Ё худ чилвахои А Сайфуллоев дар Майдони
Озодй низ ачоиб буду гиряхояш дар Ичлосияи
Шурой Олй ва хангоми гуфтушуниди 06.10.1991
чашмрас.


Гирдихамоихои Майдони Озодй мардумро
саводи сибсй омухт. Имрӯз онхоеро, ки дар Майдо-
ни Озодй бо садои «Аз хоби гарон хез» ва «0зодй»-ю
«Аллоху Акбар!» сабаки хештандшноси гирифга-
анд, ғулом гардонидан хеле душвор аст. Баъди он
гирдихамоихо дигар точиконро халки парешон.
махалгаро каламдод кардан хуб нест. Харчанд
«доғҳои модарзодии социализм» дар рагу у стух о-
ни мардуми мо то дер боки хохадмонд.


Майдони Озодй точиконро ба ола.мнбн шино-
сонд. Пеш / ва бадбахтона имруз хам / хар гох ки
рахбарони Точикистон дар ТВ Маскав намудор
мешуданд аз забони онхо танхо «пахта, плон. мо
миннатдор»-ро мешуниданд. Вакте кл мохи октяо-
ри соли 1991 дойр ба «тафаккурн мл-стамлпк;ио-
рин бародарони бузургу кучак» сухан г) фгем. чі
кадр ба ғазаб омадаид чанобон коммунисгха Аѵмо


87
зиндагӣ аз мо хирадмандтар будааст. Дерр (
зашта завлонахои мустамликадорй пора-,^
шуданд. ИЧШС пош хурд. Агар дар вокёа?®
февралии соли 1990 моро рахбарони коммущ,
мазхаб ба оламиён «ифротй», «миллатчй» ва Р г?
тӯхмат заданд, пас, дар бораи гирдиҳам0Иҳ
Майдони Озодй садои онхоро хатто пуштибонҳ °"
шон дар Маскав хам гуш накарданд.


Рушан аст, ки дар афкори умум ба Назл
гирдихамомадагони Майдони Озодй ташриф 0Ва’’
дани фиристодахои Президенти собики ИҶЩ(^
А. Собчак, Е. П. Велихов ва тавассути ишон сура1
гирифтани гуфтушуниди Иттиқоди кувваҳоимар.
дум и бо рохбариятичумхурй / Р. Набиев, С. Кенча.
ев ва диг. / хар хел шарху тафсир меббад. Зеро
аксарият гумон доранд, ки А. А. Собчак ва Е. П
Велихов махз ба дастгирии гирдихамомадагон ба
Душанбе омаданд. Хакикати хол тамоман дигар
буд. Баъди гирдихамоии 10-12 рӯза таносубц
куввахо асосан ва ба манфиати Иттиходи кув
вахои мардумй майл дошт. Раванди вокеахо мухо
лифат ба он дарача расида буд, ки пас аз он як
рохи халли казия буд-пурра мухосира намудани
Шурои Олй ва Девони Вазирони Ҷумхурй. Инкор
имконият дошт. Аммо чунин сурат гирифтани вокеа
барон давлатхои абаркулрат як хатари чиддй пеш
ме^>вард Ин хам бошал такроршавии ходисахои
Чечен, ки дар натичаи тазохурот сурат гирифта,
окибат ба шикасти хаклкни рахбарони комму
ниггй анчом ёфт Махз хамин тахдид тамоми ро-
баронро аз Душанбе то Маскав ва Санк-Петербур
гу Вашингтон муттахил сохт ва рохи халоей аз и»


88
ғазаби мардумро дар дур андохтани гирдиҳамо-
мадагон аз Майдони Озодй медиданд. Аз ин т
даъвои маддохони ҳукуматй оид ба он ки гуё «да ’
мократхои Русия» барои химояи гирдиҳамомада-
Г0Н ташриф оварданд, тамоман ба хақиқат рост
намеояд. Зиёда аз ин А А Собчак ва Е. П. Велихов
дар симои Раёсати Шӯрои Олй ҳамон дастпарва-
рони собики хешро диданд, ки минбаъда низ ба
онхо содикона хизмат хоҳанд кард. Аммо гирдих-
амомадагон на ин ки гарданшах, балки хатарнок
хам буданд. Хамчунин ин Иттиходи куввахои мар-
думй хар лаҳза метавонист аз доираи таъсири
Русия берун равад.


Бояд хотиррасон шавад, ки гирдиҳамоихои
Майдони Озодй ба инкилоб шабохат дошт. Ин
ҷунбиш метавонист ба тамомии сарзамини Осиби
Миёна доман пахн кунад. Ва аз хама мухим он буд
ки ба Майдони Озодй фавҷ-фавҷ рехтани одамон
барои тамоми хукуматдорон вокиан зухуроти
гӯшношунид ва пешбининошуда гардид.


Майдони Озодй сохибистеъдодхоеро кашф
кард, ки чанд сол пеш тасаввур кардан душвор буд.
Сухан аз боби ташкили радиостанциян «Озодн»
дар мавчи мутавассита меравад, ки бори аввал
дар фазоиТочикистон пахш гардид. Ин радиостан-
ция дар доираи 100-150 км. ахбори Майдони Озодн-
ро бепарда, бидуни хеч як сенз^а ба мардум
мерасонд. Хамчунин шпору плакат, рузноыахон


Маркази матбуотии Майдони Озодй. хачвияхо, ка-
рикатура, ки дар хамон чо тайёр мешуданд, аз ко-
билият ва саводи баландн снёсни одамон шаходат
медоданд. Вокеан ташкили амният. таъміши оз)-ха.
муносибат ба ахолии рус забои ва махсусан ба да-


89
сисахои ИДА / ГАИ / фирефта нашудаНи
Майдони Озодй, беҳтарин далелхост бароиаҲли
намудани даъвои душманони миллат, ки бнѵ^
халки моро ба нотавонй айбдор мекунанд. Наб^"
фаромӯш кард, ки кормандони ГАИ ронандаго^
наклиётро, ки барои мардуми Майдони Озодй НоНИ
хурок меоварданд, бисёр азоб медоданд, таҳк!У
мекарданд. Ман шоҳид будам, ки хамин «гаишНиР
кхо»» дар зери борон одамонро маҷбур карданд То
ин ки аз назди Хонаи Радио то Майдони Озодй
хурок, нон ва ангур кашонанд. Хатто бераҳмщ,
онхо ба дараҷае буд, ки ман ба сарбозони вермахт
ташаккур гуфтам / Раками сарисинагии корман-
дони ГАИ-ро, ки дар он рӯзхои сахтгирашон щуҳ.
рат пайдо карда буданд, мисол меорам: 50-ГАИ
ДУ-0055, ДУ-0041, ДУ-0026, ДУ0071 /. Албатта, аз ин
корхо хокимони давр огоҳй доштанд ва мо набояд
фаромуш кунем, ки дар рузҳои душвор чй касоне
барои мансаб дар мукобили мардуми бесилох
хиёнат мекарданд.


Гирдихамоиҳои Майдони Озодй ба ҳаракати
миллию озодихохии мардуми Точикистон шакли
мукаммал бахшид. Бидуни он гирдиҳамоихо мин-
баъд пеш рафтан душвор буд. Ин гирдихамоиҳо
чехрахои нотакрори ашхосеро ба мардум шино-
сонд, ки дар хакикат пешвоёни харакати миллию
озодихохй мебошанд. Майдони Озодй ахли масҷ-
идро ба доираи васеъ, ба майдони муборизахо
пайваст. Бори аввал баъд аз 1000 сол пешвоёни
дини мубини ислом ба химояи хукукхои захмат-
кашон бархестанд,


Алайхя истибдод ва конуншиканихои Шурои Олии
Точикистон дар Майдони Озодй гуруснанишинӣ


90
он кардани шайххои бузург дар таърихи ха-
эъ точик ходисаи тамоман гушношунид буд
Маълум аСТ> ки табакаи болонишини машоих ва
ухониён дар аксар холат хукуматдоронро даст-
РІпй мекарданд ва хатто як навъ муттакои ишон
Г р байни ахолй буданд. Аммо Майдони Озодй
Дамин «анъанаро» низ шикает. Акнун давраи нави
\ърихй оғоз ёфт. Азбаски ин гардиш махз дар
Точикистон дар Майдони Озодй вокеъ гардид, онро
бояд фоли нек шумурд.


Таъкид шуд, гирдихамоихои Майдони Озодй
ахли масчид ва пешвоёни онро ба майдон овард.
Зарур аст,ки баР0И РУшан намудани ин казия, ду-
се нуктаи мухимро ёдовар шавем:


Аввалан. Майдони Озодй хунари наттокй,
суханронй ба забони фасехи форсии точикии би-
сёр бузургонро кашф кард. Ин чо танхо аз Хочй
Саидкиёмиддини Ғозӣ ёдовар мешавем, ки хар як
суханронии у ханчаре бар синаи хокимон ва нуш-
доруе барои озодихохон гардид.


Сониян , рухониён ва кавми ислом низ / ал-
батта, на хамаашон, балки доирахои муайян / аз
чахорчубаи таассуб берун частанд ва ба мардуми
Майдони Озодй пайвастанд. Ин ходисаи хурсан-
дибахш, пайку ливои харакати шіллию озодихохй
дар Осиёи Миёна / Шуравй / махз дар Точикистон
вокеъ гардид.


Ва нихоят , бори аввал дар таърихи ислоы
Козин Идораи Козиёти мусулмонони Точикистон
Ҳочӣ Акбари Турачонзода ба дастгирнн гнрднха-
момадагон ва талабхон онхо ва днгарбора г> фту-
шунид накардан бо ин хукуматдорони Точикистон
дар санаи 07.10.1991 дар Майдони Озодй савганд ёд
кард. Ман онро айнан меорам:


91
Бародарону хоҳарон, хамдиёро» ™
нихоят азизѵ гироміі. мардони ғаюру^^г ^
бОИМОНИ Точикистон! ИмрУЗ Шѵмп :нір ||Ҷ /
истодагарии 15-рѵзан худ тамоми яутш^пы^
дѵнб. тамоми мардѵми Точикистон н.ч чут»ѵуп^
хамсояи онро ба хайрат і^зоштепГиіГ^^
имон. ин куввату виндону химмати
бѵд. ки дар бунбди хизби коммунист шГГ^Т^
лѵхтакмонанди он залзала ёфта. иншоаалп^ТГ1
натинаи ин бѵнёди зѵлму золимии онхсГг-я^цд^
хохад шѵд. Он карори Раёсати Шурой ОлйГ^іш
но кішоат шѵд. дар натинаи музокироттГср|^
дар натинаи пофишорихою тахдидхои ниҳпятд,,
ёде нм зо шѵд. ки ин як халли нихой нест. хал ли м,,
ёнаест. Ин як кадами аввалест. як ғалабаи ниѵпд
кУлакест. ки барон ин холо хурсандй кардан пяр-
кор нест. Ғалабаи нихоят мѵхим дар пет аст, к-и
дар напгчаи интихоботи президент мо бояд іііяхги
аз дарди миллат бохабар ва дар рохи таъмин ня-
мѵдани демократияю озодию саодат хизмат мр-
кардагй ва тамоми вахдати мардѵма таъмин ме-
кардагй суннатхою ѵрФу одатхои миллии милла-
ти хѵда эхтиром мекардагиро интихоб намоем ва
ин порлѵмони коммѵнистиро. ки ғами мардум на-
хѵрданаш дар ин 15 рӯз ошкор шуд. барои аз байн
рафтанаш мо ба он овоз дихем. дар он вақт гала-
баи мо галабаи нихой мешавад.


Дустони азиз! Маи аз номи Идораи Козиёт.аз
номи Хизби нахзати исломй. аз ними Ҳлзби демон;
ратии Точикистон. аз номи харакати мардущіі
Раетоик» а* *з номи шайхѵ машорифи тмншиііі
иппмй , ки пар ин но хастанд на номЩЮШ


92
руяхои адвал змщ.щуда буданд. ин яч пи


^азватнЭшони ҚумсангирйЛ^ибтт^^^^


ѵяг.танд- Хазратн Домуллон комсомолобпгхи лига
ряпюн хастанд, Эшони Дому^ІЛ^гаТ^^
^ортянд. Мѵлло Корй Абдѵлхолик ХЯРтаитр мп
ргумпро шоҳид мекунем, Худоро шоХИд мекунр»,
яня. хаминҷо «.асам ёд мекунем: Кароре,ки ѵ„ми„
упммѵнистон дар МОХ.И Феврали соли гу,яп.ТТІ /
1990 - М. М. / имзо карданду ба ваъдаян.о» ,аф»
някарданд ва имруз инро имзо кар дан л rh агар
мпро фиреб доданй бошанд. мо ба Худой ягпня
к-ясам ёд мекунем, ки ин ваъдаи ахири онхо бу ^ ни


ГИПНСИ аХИРИ ОНҲО буд. КИЧѴМХУРИРО ОЯНПЯ fin рпу ч


лулхбо РОХИ ТИНҶЙ ба демократия баранп Агарйа
ин ваъдаашон вафо накунанд. дар оянпя мп па „ц
уѵкѵмат ҳеҷ хел гуфтушунид намекѵнем ия тпмп.
ми василаро, хатто шавад. кѵввапп истифодя
мебарем, то ки он аз беху бѵнаш сарнагѵн щдйяд
Кя хамин максад касам ёд мекунем.


Тамоми намояндахои матбѵот. ман мрѵрѵям
ин калимаро дар рузномахо Фардо нависли g,
Кѵмитаи бехатарй, ки гапи маро гуш карда исто-
дааст. ба мансабдорон, ба хѵкуматлорон расонанл.
намояндахои Вазорати корхои дожила низ хаг-
танд ва дархотири худ нигах доранл. Онро нт роѵ
надиханд, ки ин ин хукѵматдорони коммунист
дигарбора мардуми худро Фиреб лиханд ва ба
хоку хун оғушта намоянд. Рох надиханд. агар
кормандони Вазорати корхои дохнлп. кѵввахои
амнияти давлатии Точикистон. агар коммунистом
ба ваъдахои худ ваФо накунлнл. мо аз шумоталаб
мекунем.токи карзн фарзанлин худро 0а им мил-
лат ошкоро эълон кѵнед ва тарафи мпрГР,Г[ _
гашта. баоои ин хѵкѵмати коммѵтір^^


грпгга, 6яроц мн хѵкѵмати коммунистило аз баь


бѴрдшікВІШібИВМШіеД^ін ваъдаи қат^ист^


га паба ё марг! Худо б° мост.» / Ниіѵ Ҷушсдри;,.,
09.101991 L


Майдони Озодй мардуми бедори Тоҷикис-
тонро муттахид намуд ва бо пешвоёни ислом ба
шохрохи муборизахои озодихоқй раҳнамун соХт
Савганди Крзидомуллоро ҳеҷ кас набояд фаро.
муш кунад. Кдвме, ки савганди пешвои худр0
мешиканад, ояндае надорад. Об Тоҷикистон дар
пешоруи инкилоб аст?!


Чавонони Тоҷикистон
№12 / 8524 /


Шанбе , 11 апрели соли 1992
/23 Фарвардинмоҳи 1371/


94
Mall дон и Озодя. Гхрдііѵямоіиі солн 1&Н
ТОЧИКИГ.ТОН ДАР ПЕШОРУИ ИНҚИЛОБ Аг^
іу Тачрибаи Ӯзбекистон дар Точикистон ба кор наомад


Сахех дар хотир надорам. Ба фикрам, Вц
марк фармуда буд, ки танҳо беаклон батаҷрибаС'
хеш интизор мешаванд, боаклон бошанд аз таҷп '
баи дигарон истифода мебаранд. Шояд Бисмарк
хак бошад?


-Магар мо беаклем, ки нигарон менишинем''
суол хоханд дод сарони мо. Ва мунтазир нащуДа
дар пароканда сохтани нерухои мардумй аз таҷ.
рибаи ғании окон И. Каримов / раиси чумҳурИи
Ӯзбакистон / истифода мебаранд. Азҷумла, ҳамин
ки тазохурот дар Майдони Шахидон авҷ гирифт
рохбарони Точикистон карор кабул карданд, ки
донишчубнро ба мухлати ду хафта / аз 13 то 27
апрели с. 1992 / ба таътил чавоб диханд.


Ба хотир меоварем, ки ин корро ду сол боз дар
Хзбакистон амалй менамоянд. Хар боре, ки дар
Тошканд тазохурот ба мибн ояд, президент фар-
мон лседихад, ки донишчубнро ба зодгохашон чавоб
диханд. Хатто автобусхоро аз шахру вилоятхо
мухайб месохтанд ва волидайни донишчубнро аз
тарики ТВ ва радио огох мекарданд, ки тезтар
омада фарзандонашонро бибаранд.


Имсол ин корхо ба дили рохбарияти Ӯзбакис
тон зад Онхо ба хулосае омаданд, ки рохи бехта
рини аз донишчубн халос шудан ба Т ошканд рохна-
-додани онхост. Во хамин максад ба кабули донн
шчӯбне, ки аз Тошканд нестанд дигар ба пойтахти
чѵмхурй pox дода намѳшавад Ят>нѳ донишчубни
хар як вилоят дар маркази вилояти худ тахсил хо-


%
ханд кард. Як катор Донишкадаҳои омузгори /
масалан, Института педагогии ш. Самарканд /-ро
бархам зада ба Донишгоххо тобеъ намудан ҷ Ва
дар як вакт хукуки тоҷиконро боз як бори дигао
поймол карданд. Албатта, хамаи ин як бало, вале
бадбахтй дар он аст, ки илму илмомузй ба бозичаи
«музофотй» табдил меёбад. Вокеан И. Каримуф
дар таксимкунии мактаби олй ягон навигарие ворид
насохтааст. Се сол пештар хангоме ки махфили
сиёсии «Рӯ ба рӯ» ба фаъолият оғоз намуд собик
котиби якуми кумитаи ХК Душанбе Чамшед
Хилолович Каримов айнан хамин хел пешнихот
карда буд, ки бигузор бахши филологияи Дониш-
гохуДонишкадахо ба Панчакент кучонида шавад.
Донишкадаи политехники ба Хучанд ё Конибодом
ва боз дигар корхо. Афсус ки ба он «пешниходи
муфиди Ч. X. Каримуф» касе эътибор надода буд
Дар Ӯзбакистон бошад комилан ин пешниходхоро
ба хотир оварданд ва онро амалй сохтанд
Рохбарони Точикистон азтарси тазохуткуги Май-
дони Шахидон ба таҷрибаи дигарн И. Каримуф
рӯй оварданд. И. Каримуф хамин ки ягон тазоху-
ротё адолатчуиро бинад, фнлфавр фаъолонн ХК
колхозу совхозхо. рохбарони вилоят. шахру
нохияхо ва хатто махаллахоро чамъ оварда.
«маслихат» меорояд. Баъд «вохурнн рохбарони
нумхури бо ахолн* оғоз меёбад. Хулоса. ахмак ва
гумрохкунии мардум аз тарики ТВ. радио, рудно-
махо, КГБ оғоз гарднда. оюібат ба пнрузни хув-
вахои иртичоп анном мепазирад Ин тачрибаро
хостанд дар Точикистон амалп намолил Бо хамки
максад барон нишон доданн пннла гардонидаи
баъд аз миронидан» ХКТ ба харакат дар0мч
якбора ба Майдони Озодй омаданд. Аммо як
бохи бузург хамаи корхоро дулоб кард. Замой'11'
рон мавзӯи гирдихамоиро ба мукобили КозиюГ
уззоти Точикистон Х.ОЧЙ Акбари Турачонзодц"!
днни мубини ислом нигрониданд. Вақте ки ма '
думро ба мукобили сарвари дини ислом дар Тодд
кистон-Козидомулло мешӯронанд, вахте ки щИор'
даъватхои «Марг ба Хочй Акбар ТӯраҷонзодаЦ,
«Нест бод козй!» «Нест бод ислом!» чашми хирадр0
кур мекунад, аз окибати нохуши он Худо худащ
нигох дорад.


Таърих дар ёд надорад ва ман дар ягон таъ-
рих нахондаам, ки дар ягон давлати дунё, низоми
давлатдорй, ба мукобили дин бархоста ғолиб туда
бошад. Дурасттар мулохиза карда ба хулосае
меоем, ки хукуматдорони Тоҷикистон ба мукобил-
гузории давлат ва дини мубини ислом даст зада-
анд, аз доираи хамагуна меъёр берун рафтаанд.
Хеч гох Давлат ба Дин / ба вижа дини Ислом /
ғолиб нашудааст. Мисоли барчаста давлати Алба-
ния мебошад, ки расо панчоху панч сол, шабу руз
мусулмононро таъкиб карданд, масҷиду мадра-
сахоро несту нобуд карданд ва хатто давлати
атеиста сохтанд, вале имруз мебинем, ки ба куҷо
расиданд. Хар гох ки ягон Давлат ба мукобили
дини Ислом мубориза мебурд, тамоми низоми /
система / мавчудаи он бори охирин ба чунбиш
медаромад, мисли аждахо хазорон-хазор акдхои
бехтаринро фуру мебурд ва нихоят худро ба марг
махкум менамуд. Имруз Точикистон махз дар
хамин вартаи хатарнок карор гирифтааст. Акнун
рохи халли ин масъала на хокимияти президентй,


98
балки хукумати коалитсионй, на ҷуд0 кардани
Идораи Козибти Тоҷикистон аз Муфтиёти Мова-
роуннахр, балки ба кори дин, масъалаҳои дохилии
он дахолат накардани давлат, на ташкил кардани
гирдихамой, балки риояи Протоколи созиш аз


22.04.1992 мебошад.


Вахте ки 22.04.1992 Протоколи созиш байни
рохбарони Чумхурй ва гирдиҳамомадагон имзо
шуд ва дар Иҷлосияи Х111 ШО тасдик гардид
маълум буд, ки ин гуфтушунид ва Протокол марги
нерухои мардумй ва пеш аз хама ХДТ, Растохез ва
ХНИ Точикистон аст. Зеро ба зури розй шудани
ШО ба талабҳои гирдиҳамомадагон аллакай
маънои хучуми чавобиро дошт. Инро бояд хама
ХИС мекарданд. Рохи бехтарини халли масъала
дар Ичлосияи XII ШО дар Сарконуни хозира дохил
кардани нуктахои зерин буд:


1. Мачлиси Милли / Конунгузор / таъсис дода
мешавад. Ин Мачлис дар хайати 70 нафар / 35
нафар аз ҲКТ, КГБ, Ошкоро, депутатхои ШО ва 35
нафар аз ХНИ, ХДТ, Растохез ва «Лаъли Бадах -
шон» / ташкил меёбад, хукуки конунбарор ва дои-
мамалкунанда дорад;


2. То кабули Сарконуни чаднд ва интнхоботи
нави депутатхои ШО хамаи ваколатхоро махз
ҳамин Мачлиси Милли халлу фасл менамояд-


3. Радио, телевнзион ва КГБ ғайрихизбн гар-
донида мешавад;


4. Парламент баъди кабули ин конуну каро-
рхо мунхал мегардад.


Ин рохи идеалй буд. Афсус ки на рохбарони
оппозиция ва на ШО ин гузаришн бекѵрбоннро ба
хотир наоварданд. Имруз б<ішад «мазза аз кайла


99
гузашт». Точикистон ба кишвари бародарба к
ва шубха табдил дода шуд. 'д


Тавассути дастгоҳи давлатй ва садою
ба мукобили дини Ислом ва махсусан Қ03й ѵИм°
Акбари Турачонзода шуронидани ахолии ъщ
тхою шахрхои Точикистон, раванди ба Ислг?
хакикй дини ноби Мухаммад / с / пайваста"
одамонро метезонад. Одатан, танҳо дар лаҳзаҳо|
хеле душвору ҳассос нерӯҳои бунбдкори исломЦ
хакикй ба арсаи сибсат кадами устувор мегу3о
рад Албатта, барои як-ду сол «козии кисагй» ё худ
«козии давлат»-ро бфтан интихоб кардан мумкик
аст. Вале он чй ки Хочй Акбари Турачонзода бунёд
гузопгг, самараи нек медихад /Ин чо лозим мео-
яд, ки як камтар иштибохи ӯро сарфи назар намо-
ем/. Хочй Акбари Турачонзодаро «нест бод!»-кар-
дан мумкин аст, вале дини Исломро нест кардан
наметавон, Тохири Абдучабборро куштан мумкин,
вале Растохезро душвор аст. Шодмони Юсуфро
махв кардан осон, аммо рухияи демократхохонро
шикастан осон нест. Давлатй Усмонро аз Точикис-
тон ба Сибир «бадарға» кардан метавон, вале ХНИТ-
ро пароканда сохтан наметавон.


Хамаи ин нишонахои бухрони иктисодй, инти
мой ва сибсию давлатии Точикистон аст. Бо мис-
рае онро имруз чамъбаст мекунем:


•Шох агар одил набошад, мулк вайрон мешавад!'


Ва мегуем, ки Бисмарк хак набудааст. Тапри-
баи дигарон дар Точикистон ба кор наомад ва
намеояд.


Навонони Точикистон, б май соли 1992.


100
jjjyjjpRO RA ТӮХМАТҲО ХДЛКАҲОИ ЯК ЗАНЧИРАНд .


Матни сухани охирин дар мурофиаи дод-
гохи шахри Душанбе 24.02.1992


Мухтарам Раиси Додгох! Мухтарам аъзоёни
Шурой додгустарии шахри Душанбе! Ва онҳое, ки
иН ҷо ширкат доранд.


Пас аз чанд дакикд шумо хукмеро, ки алла-
кай тайёр аст, мехонед. Ва ин хукми шумо одилона
аст ё не таърих казоват мекунад. Ман холо наме-
тавонам бигӯям, ки хамаи асноде, ки дар ин пар-
вандаи чиной чамъ овардаанд, аз рӯи виҷдон буд ё
бо омодагиии пухтае оғоз ёфту имруз анчом мепа-
зирад.


Акнун бевосита дойр ба он хатчае, ки ман
25.09.1991 дар Майдони Озодй хондаам.


L Тибки баёноти ман маълум шуд, ки то кироат
кардани ман онро ду бор ва зиёда аз он дигарон низ
хондаанд ва хамагон шунида буданд. Ва бо хамин
мазмун боз навиштахо омада будаанд. Вахте ки ба
ман мактубро пешниход карданд онро нахонда
наметавонистам. Зеро таъкид шуд, ки «инро хат-
ман хон»-ам. Ман бе хеч айбдоркуние онро хондам.
Ва нағз дар хотир дорам, ки «корманди ГАИ»-ро ба
хаймаи матбуот даъват намудам, то сахехияти
хатчаашро тасдик намояд. Хамчун яке аз баран-
дагони гирдихамой камина пнромуни пора гириф-
тан ё нагирифтани Сафаралй Кенчаев чизе наме-
донам. Хатто дар нома низ калимаи «рншва» зикр
нагашта буд. Яъне мувофики моддаи 7 УК /Кодек-
си Чиной/ таркиби чиноят дар рафторн мо мушох-
ида намешавад. Ғайр аз ин гунахкор донистани


101
ман мувофики моддаи 8 УК дар ихтилоф аст


2. Мактуб танхо бо максаде омода Сох
шудааст, то онро махз М. Миррахимов манзу^
хамагон намояд. Пас, чаро пеш аз ин хонда шу ^'
ни хатчаро хамаи шохидон инкор мекунанд?! Хамаи
шохидон бо хамдигар ошноянд ва тамоми оНҲ(!
махз 25.09.1991 барои шунидани хамон хатча
Майдон омадаанд. Шунидаанд ва махсусан fJ(j
маслихати Ботур Исхоков ва танхо баъди мулоқ.
от бо Сафаралй Кенчаев ба Додситони шаҳр раф_
та баёнот додаанд. Шохидонро Додситон тибки
банди 296 УПК пурсиш ва тафтиш накардааст. Дар
натича талаботи банди 15 Кодекси мазкур вайрон
карда шудааст.


3. Шохид Равшан Рахмонов хини рубарусозя
маро нашинохт. Ман бо хамон сару либосе будам,
ки хангоми гирдихамой ба бар доштам. Равшан
Рахмонов баъди ишораву суолхои ёвари додситон
дарк кард, ки дар рӯ ба рӯяш М. Миррахимов
карор дорад. Мувофики банди 67 УПК Р. Рахмонов
ва дигарон шохид буда наметавонанд, зеро баёно-
ти аксари онхо аз гуфтори дигархо асос ёфтааст.


4. Дойр ба ташхиси хусни хат. Хатча бо сохта-
корй навишта шудааст. Аз ин ру шахси ташхисгар,
яъне эксперт, бояд хамин чихатро ба инобат меги-
рифт. Мувофики мукоиса харфхои у, с, а, ф, р,ч, х,
ва боз дигар хуруф айнан як хеланд Барои муко-
исаи ин харфхо хато мутахассис будан шарт нест.
Аз ин ру мувофики банди 74 УПК ташхис-замнма
ва ё ташхиси такрорй бояд гузаронида шавад


5. Хам додситон ва хам мурофиа дар бораи


102
лғво ва махз барои сиёҳ кардани Мирбобои Мит>-
рахим истифода шудани ин вокеаҳоро ба инобат
нагирифтанд. Ход он ки маълум мешавад, аз ома
дани хатча як мудцати муайян гузаштааст оноо
ду-се бор хондаанд ва боз Мирбобо Миррахимов-
ро водор кардаанд, ки онро хонад. Имруз ба гуЖ
тан осон аст, ки айбдоршаванда кабл аз хондани
хатча наандешид, онро надид, ки имзо дорад е н*
Акнун бигӯед, ки агар он имзо сохта хам мебуд боз
ман гунахкор мебудам е на?!


6. Рафти тафтиш низ аз бисбр чихат яктара
фа ва танхо ба манфиати С. Кенчаев буд. Вокеан
ибтидо маро чун «шохид» ва баъдтар хамчун «айб-
доршаванда» пурсиш кардаанд. Ин чо Додситони
шахри Душанбе аз ғалабаи нирухои чонибдори Р
Набиев ва С. Кенчаев илхом гирифта кушидааст
то корро бар нафъи Раиси Шӯрои Олӣ хал намояд.
Вобаста ба хамин парвандаи чиной мая низ С
Кенчаевро барои тӯхмат ба додгустарии но.хияи
Октябр супоридаам, вале то хануз касе аз долгл с-
тарй ба ин кор таваччух накардааст. С. Кенчаев
хангоми гуфтуигунид-06.10.1191 ба ман тухмат зада
буд, ки «М. Миррахимов чавононро аз чунла
Шафкати Рачабиёнро. ичборан ба гуруснанишяий
водор намудааст ва хамам гуруснанншн нн хооч
Мирбобо Миррахимов ташкил кардааст*


7. Мувофики Шартномае. ки байни гирдиха-
момадагон ва рохбарняти Шурои Ол* ба югзо
расида буд ва онро Ичлоснди Шгрои Ола 22 23
октябри соли 1991 тасдик карлаагт. кнсбнт ба хамаи
ходисахои дар гмрднхамони 210991 то 071091
рухдода набояд хеч гума парвандаи чиноие
боз шавад. Азбаски аризаи чабрдида С. Кенча
26091991 ба Додситони Нумхури омадааст в
Шартнома 06.10.1991 имзо шудааст, он аризабо^
аст. Зеро дар Шартнома махз хамин чихати Масѵ
ала пешбинй шуда буд. Аз чониби гирдихамомаДа.
гон ягон бандн Шартнома то кунун вайрон нашУда
Пас чаро Додситони шахр дидаю дониста хаМОц
талаботи Паймони гуфтушунидро вайрон карДа.
аст?!


Мухтарам Ранен махкамаи шахри Душацг)6
Ман хохишмандам. ки хамин нуктаи охиринг
чнддан ба инобат бигиред. Ин иловаи чидди §а
банди 300 УПК мувофикат мекунад. Щумо 0го>.
хастед. ки чанд руз не, балки кариб се сол боз дар
Махкамаи шахр даъвои банда ба КГБ-и Точикис
тон оид ба тухмат аз 16.09.1989 мавчуд аст. Ва ба
мухокимаи он низ ба карибй оғоз карданд. О?
шум о халкахои як занчир будани ин иғво ва тух-
чатро мушохида намекунед? Охир, банда он мак
тубчаро нанавиштаам, онро касдан нахондаам,
калнмаи «ришва»-ро истифода набурдаам, пас.бо
калом далоил маро айбдор медонед?


Бори дигар мехостам таъкид намоям. ки дар
рафтори ман аз 25.09.1991 таркнби чиноп нест. Инро
чан ба худи Сафаралй Кенчаев хам гуфт<чам Ва
радлили у оид ба хамин нома дар матбуот. радл^
ва тилвизРн интишор гапгт. Борн дигар баргаштаи
ба кн мавзуъ ба хеч кас манфиате намеднхад
Ташакхур 24.02.1992.


Адолат. ^13 /25/. 1992. сах. 4


104
ЧАНГИ КУФРУ ислом


АзмхалдшЬ: Ман ба ин озмун мехостам порчаегю ал
кИтоби нотамомам-«Тарбияи атеистии К ГБ», к.и соли 1989
оғоз карда будам, пешниход намоям. Вале то имрӯз, яъне 3-
юми май соли 1992 худдорй мекардам Фикр лоштам ки чѵво
зинати байни Давлати Шуравии Социалистии Точикистон
ва Дини Ислом боз мисли пештара баркарор мемонад ва ба
фошофош нишон лодани сиесати зиддиисломии ин завіат
порй баъди соли 1917 хочат мест. Ичлосияи чахордахѵми ІІІП
Точикистон, ки 205.1992 ба Конуни озодии вичдон ва ташки-
лотхои ДИНЙ тагйироти куллй ворид сохт. мачбурам карл
мухтасар рочеъ ба чанги Куфру Ислом андеша ронам Учел
аст, ки ин мавзӯъ бо хамин макола анчом нахохад вфт^


Он чй солиёни зибд зери пардаи махуфи иде-
логияи коммуниста ба таври пинхону рӯшод ме-
рафт, хушбахтона, дуюми май соли 1992 ба якбо-
рагй ошкор гардид. Бори аввал баъди хафт соли
тағйири сибсати худ коммунистхо, Давлат. алайхи
Дин чанги беамон ва ночавонмардона тьлон кара
Ва бояд икрор шуд, ки ин вокеаи гушношунщ
фарчоми мафкура, чахонбинин коммунист!), ба
хусус марсистй-ленння буда, пирузии Исломро дар
Чумхурии Точикистон хохад тезона Раванди
исломигардоннн Точикистон аз хамин таъркх огоз
хохад бфт.


Борн дигар ба сарчашмахои марксмстй-ле-
нинй ва махсусан адабнбтн атеист!) нжзар меандо-
зем ва дармеббем. ки депутатхои Шурой Один
Точикистон сад дар сад к оымуннст'экстремист
буда, дар масъалаи муноснбнт ба дни хатто усто-
дони худашон-Марксу Ленмнро бо им тагйироти
дар Сарконун. Конун онд би озодии нгщи п
ташкилотхои дин я ворид сохтаавом. бо ак иул ж-
данд. Шояд оламиёнро низ коил карД і г
Акнун дар Тоҷикистон мувофиқи Кп °Щан1
Қарори ШО Идораи Қозиёти мусул^8 **
Ҷумхурии Тоҷикистон аз Идораи му!0110’*5’
Мовароуннаҳр чудо карда шуд. Давлат J4*1
та ба корҳои дохилии Дин, пеш аз ҳама В°Сй'


мубини И слом, дахолат кард. Оё ин қонунс
Шӯрои Олии Точикистон ба конунҳои байналх°' "
ва ахлокию динӣ мувофикат мекарда бошад^1


Суоле маро ором намегузорад. Мехоҳам
депутатхои мӯҳтарам бипурсам: Шум0, Ки
мукобили Идораи Козиёти мусулмонони Тоҷикц^
тон чанги салибй эълон кардед, нисбат ба Собог",
Никольск, ки дар шахри Душанбе воқеъ аст ^
акида доред? Маълуми Шумо бод, ки Собори Ни'
кольск тавассути Епископати Тошканд тобеи идо.
рай Калисои православии рус дар Маскав мебо
шад. Акнун ин Собори Никольск ва боз чандин
Собор /калисоҳои чомеъ/-ро ки дар Тоҷикистон
вокеъ ҳастанд оё аз Тошканд ҷудо мекарда бо-
шанд! Ба конунбарорҳои ШО ёдовар мешавем, ки
дар Душанбе ва дигар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикис
тон боз калисохои Адвентистхои рӯзи хафтуқ
Насронй-баптистхо, хамчунин Синагогаи яҳудиен
амал мекунад Оё конуну карорҳои шумо дар масъ-
алаи озодии вичдон ба он калисову синагога низ
дахл дорад 6 на? Агар ха, пас, чй гуна? Охир марка-
зи хамаи он калисохо /ба забони содда гуем
•муфтихои онхо»/ аз худуди Т очикистон берун аст
Биноан бори дигар зикр менамоем, ки сиёсати
зиддиисломии хукумати кунунии Точикистон ва
махсусан Раиси Нумхур Рахмон Набиев бисер ру


106
шан аст, ки аз тамом сийсатхои зиддидинии тоим
рузаи коммунистхо бо бесалоҳиятияш дар таъпи
хи давлатдории ҷаҳон фарк мекунад. Р


Агар хамин тур нест, пас, тавассути радио ва
телевизион шабу руз / аз 26.04.1992 cap карда /
тахкир намудани Козидомулло, шиору даъватхои
«Нест бод ислом» / ин шиорро тавассути телевизи
они Сайфуллоев, ки аз Майдони Озодй репортаж
медод, хамагон диданд /, «Нест бод қозй», «Нест бод
Хони Акбар Тӯраҷонзода» / Наузамбиллоҳ /, ки
дар РӮ ба руи бинои Шурой Оли ва Раиси Чумҳур
истодааст, бояд аз он ҷо дур андохта мешуданд
Баръакс хам Раиси Чумҳур Р. Набиев, хам С
Кеннаев, хам Н. Дустов, ҳам Н. Хувайдуллоев
одамони бо ин шиорҳо ба Майдони Озодй омадаро
«хайра макдам» гуфта, намояндагони онхоро бо
иззату икром ба Иҷлосияи Х1УШО даъват наму-
данд. Хамаи ин идомаи сиёсати зиддиисломии
Давлати Шуравии Тоҷикистон мебошад, ки ба
тамоми ин сохт, реша, тана ва шоху баргаш ной
гирифтааст. Ва то он рузе, ки ин сохт бо намоянда-


гонаш вучуд доранд, экстремизми атеистии онхо
мемонад. Хато дар Албания, ки чихилу хафт сол
давлати атестй ба шумор мерафт, хукуматдоро-
наш ба чунин истерикаи зиддиисломй рох надода
буданд.


Баъди чунин мукобилгузорихо, тахкири
Козидомулло, аз хонахошон рондани муллохо дар
вилояти Кӯлоб, истеъфои Мулло Маъруфчонро
талаб кардани уротеппагихо, агар тамоми Точи-


кистон тиловати Куръони азимушшаънро ёд ти-
рад, шабу руз онро азбар хонад хам, ман ба мусул-
монии онхо бовар надорам. Бигузор іш шаккокии


107
маро домуллоҳои давлатй генералҳои КГБ
баъзе масҷидҳо вазифаи имомй 6 мушовищ!?1 ДаР
^хда доранд, бубахшанд. Чунки то имру3 ДаР°Ч
гушаи собик империям ИЧШС чунин ваҳщ0нР ЯГоіі
нисбат ба ислом дучор нашудаем.


Умуман гирдиҳамоии Майдони Озодй к
кӯшиши хукуматдорон ташкил шудааст, бояд с60
сати зиддидинию зиддиисломии ин сохти пусГ!"'
ро тарафдорй намояд. Аз ин рӯ мардуми Майдо*
Озодиро гумроҳ шуморидан иштибоҳи маҳз ^
Зеро агар онхо ба таври қонунй бастани масҷидҳ
оро талаб мекарданд, тамоман бархам д0дан.
Идораи Козиётро пешниҳод мекарданд, он кадт
аламовар набуд / хеч боке нест оянда боз «чойхо
нахои сурх» тапікил мешаванд / . Афсус, ки онхо
пешвои дини мубини Ислом дар Тоҷикистон-Ходй
Акбари Тураҷонзодаро таҳкир карданд. Мақсадц
ишон тобеи Давлат сохтани Дини Ислом, тобеи,
ана, хамин сохти пусидаистода гардонидани Идо-
раи Козиёти мусулмонони Точикистон ва «козщ
киссагй»интихоб кардан астубас.Маҳз анахаши
беадолатй ва тахкири рӯирости дини мубини Ислом
таъсири баръакс дод ва мардумро ба Майдони


Шахи дон овард.


Вокеан ин бори дуюм аст, ки коммунистхоку-
шоду рӯшан ба мукобили пешвои дини ислом меба-
роянд. Бори аввал онхо 23-юми сентябри соли 1991
дар Майдони Озодй уро хакорату дашном дода
буданд. Ва хамон лахза чонибдорони дини мубини
ислом коммунистхоро аз Майдони Озодй дур ан-
дохтанд. Ин навбат коммунистхо аз нирухои мар
думй сабак гирифга он Майдони мукаддасро ичора
гирифтаанд Магар ин чанги Куфру Ислом нест?


108
Ба хар хол бояд ёдовар шуд, ки дер ё зуд ширкат
кунандагони Майдони Озодии шаҳри Душанбе ки
чанд РӮЗ суханхои зиёд шуниданд, ба ислом м
меоранд, дӯстро аз душман фарқ мекунанд ва аз
Раиси Чумхуру мукаррабонаш даст хоҳанд ка-
шид. Зеро дар ягон ной дунё касе нащунидааст ки
аз раиси КГБ пуштибони карда бошанд


Имрӯз ба хама рушан аст, ки Ҳукумати
Шӯрохои Тоники стон алайхи дини мубини Ислом
чанги беамон эълон кардааст. Дар ин ҷанг, албат-
та, ғолиб ва мағлуб пайдо хохад шуд. Аз э’хтимол
дур нест, ки ибтидо Ҳукумати Шурохо мисли со-
лхои 20-ум ғалаба кунад. Аммо ман аминам, ки ин
ғалабаи даргузар ва козиб аст. Зеро дар чунин
чангхо хеч гох давлатдорон бар ислом ғолиб нао-
мадаанд. Ва хар вахт ки давлатдорон алайхи Ислом
ва диндорон чанги салибй эълон карданд, рузи
шикасти кулии онхо фаро мерасад. Иншоааллох
пирӯзй насиби Ислом аст. Пирузии Ислом ин пиру-
зии мост. Ислом хама вахт бар Куфр ғолиб шуда-
аст. Бигузор инро хама дарк кунанд. Алҳақ муво-
фики холи мо дар Қуръон омадааст: «Мӯминон дар
рохи Худо пайкор мекунанд ва аммо онон, ки
кофаранд, дар тахкими кудратхои ахримани ва
тоғутй /бутпарастй, шайтонй/ мечанганд. Пас,
Шумо, ай мӯминон бо брони шайтон ва посдорони
кудратхои тоғутй мукотала ва пайкор кунед ва
боке аз онон ба худ рох надихед, ки макру найранг
ва бозигарихои шайтон басе сует асту чун тори
анкабут пӯшолй».


Чароғи руз, 5 май соли 1992. сах. Б


109
БАХШИ ДУВВУМ


ТАЪРИХИ ИНКИЛОБИ
ХУНИН
ВА


ЧИНОЯТХОИ БЕПОЁН
gLV'UVlUJl°6u хунин ва чинолтхои fienne-u
T0SSt- ^рачои охирсухан /


Ба карибй сарони КҒБ-и Т очикистон-бокияи
і0Н чекистхою Комиссиям диктаторй ва
кѵшунхои Сурх дар Бухорои Шарки, ки аз дасти
он дар сарзамини точикон ҷуяхои хун аз соли
S8 cap карда, то охири соли 1991 пур-пур гарди-
аСт «кашфиёти бузурги илмй» карданд. Онхо боз
Дамон алами сурхи «Инкилоби Сурх»-ро бо дарду
Х чм бардошта, ба миллати шарифи Тоникистон
чѵнин тухмат заданд: «Босмачихои олудаи хун,
4 цахкорони катли хазорхо одамони бегунох, ба
ахли чомиа-хамчун муборизони рохи озодии мил-
лат пешниход карда мешавад». Ва ин «кашфиёти»
авомфиребонаи КГБ аввалин ё охирин нест, балки
кори доимию таърихии вай аст.


Ташкилоте, ки махз ташкилкунандаи терро-
ри / киркунй, махвкунй / сурх буд, имруз худашро
покдоман ва бегунох чилва доданист. Аммо хайхот,
ки дер ШУД. кдтора рафт. Империяи бебунёди ИЧШС
бархам хурд...


Хар сахифаи ин китобчаи таърихиишоси чавон
хукмномае ба КГБ ва чиноятхои большевикон-


коммунистон-социалистон-коммунистони Точикис-


тон аст. Муаллиф бори аввал ба собик таърихши-
носии «шуравй» бахои ғайриканоатбахш медихад.
Косими Одинабеки Горифй дар таърихшиносии
точик тавонистааст сухани бикр гуяд, колабхон
расмию сад ди чиниро бархам занад. Охир. то имруз
ба мо мегуфтанд, ки Аскари Сурх «озодкунанда»-и
точикон буд ва хает». Ва хатто вахте ки мохи фев-


111
рали соли 1990 хамин Аскари Сурх, КГБ Ва
такдорони сурх мардуми тоҷикро тирбор0н Кал'
данд, 23-юми феврали хамон сол «гулдуХТ;і
тоник» танкхои онҳоро гулпӯш намуданд ва СаР°Ни
аташонро ба истилогарон намоиш доданд. щ °К"
надоштанд, ки маҳз ҳаминҳо барин истилогагГ*
падару бобои онҳоро катл кардаву ба номуси За
фарзандон тановуз карда буданд.


Сахифахои китобро мутола карда наб0я


хулоса баровард, ки Аскари Сурх танҳо ба


Катлу


ғоратгарй машғул буду бас. Баръакс ғоратгари
куштори ом танхо воситае буд дар рохи ба мустам
ликаи вокей табдил додани Бухорои Шарки. Катлу
ғоратгарихои Аскари Сурхчашми мардуми тоник,
ро тарсонд ва большевикҳо-коммунистҳоро ҳоки-
ми мутлаки ин сарзамин гардонд. Акнун истисмо-
ри халки тоник бо пардаи хеле ғафси «меҳнати
социалиста», «дехконони колхозию совхозй», «му.
собикаи социалиста» пӯшонида шуд.


Ин сатрхоро навишта истода чанд пораи ҷолиб
аз китоби «Красный террор» ба хотирам расид.Яке
аз асосгузорони «террори сурх» Петерс, ки аз рах-
барони воломакоми ВЧК / муовини аввали Ф. Э.
Дзержинский / буд ва дертар ба Осиёи Миёна
омада, хазорон-хазор мардуми бегунохро cap
бурид, мохи ноябри соли 1918 чунин эълон карда,
ки: «баръакси акидаи пахншуда, ки маро хунхор
мегуянд, ман он кадар хунхор нестам». Мо ин но
танхо се мисол меоварем, то ин ки андозаи ин
хунхорихои ишон ва хамкасбони уро нишон би-
дихем.


Мисоли аввал. Хануз соли 1919 дар Туркис-


112
ТОН рус*011 лб.а мукобили режими большевиком
оархостанд. Муаррих овардааст: «Возьмем отде
леНный от центра Туркестан, где в январе ппои'
зошло восстание русской части населения против
деспотического режима, установленного болыпр
винами. Восстание было подавлено. «Начались
массовые повальные обыски,«-рассказывают оче-
видцы. "Все казармы, все железнодорожные мас-
терские были переполнены арестованными. В ночь
с 20-го на 21-го января были произведены массовые
расстрелы. Груды тел были навалены на железно
дорожное полотно. В эту страшную ночь было пере-
бито свыше 2500человек... 23-го января был органи-
зован военно-полевой суд, в ведение которого было
передано дело о январском восстании и который в
течение всего 1919 г. продолжал арестовывать и


расстреливать».~1


Мисоли дуюм. Соли 1920 дар катли оми шахри
Ростови лаби Дон шахсан худи Петерс ширкат
дошт.Муаллифи «Красный террор» дар асоси ҳуҷ-
чатхо аз он таърих чунин шаҳодат пеш меорад:
«Черезвычайка, вдохновляемая Петерсом, зарабо-
тала. Чтобы не слышно было выстрелов, два мото-
ра работали беспрерывно... Очень часто сам/Пет-
ерс/ присутствовал при казнях_Расстреливали пач-
ками. Был случай, когда в одну расстрелянных нас-
-читывалось до 90 человек. Красноармейцы гово-
рят, что за Петерсом всегда бегает сын, мальчик 8-
9 лет, и постоянно пристает к нему: «папа, дай я»_~2


~1. Мельгунов С. П. Красный террор в России 1918-
1923.- Москва, 1990,5-е изд. стр. 22.


~2. Там же, стр.151.


ИЗ
Мисоли сеюм. Маълум аст, ки корман
ВЧК ба занҳо шавку рағбати беандоза д0щД°Ни
ва хосса занхои зебо аз дасти ишон чон ба аНд
бурда наметавонистанд. Диккати хонандаго|!°Н
ба ин сатрхо чалб менамоем: «Одну молодую P'J
щину, приговоренную к расстрелу за спекуляцій
начальник контрразведки Кисловодского Ҷр
«изнасиловал, затем зарубил и глумился над
обнаженным трупом». В черниговской сатращ,н
как рассказывает достоверный свидетель в своих
не напечатанных воспоминаниях, при расстрел
жены генерала Ч. и его двадцатилетней дочери
последняя предварительно была изснасилована»


Ин хел мисолҳо аз таърихи ВЧК-КГБ чандИн
лак мебошанд. Чекистхо аз рузи ба саҳнаи таърих
омаданашон бо халкхои русу украин рахм накар-
данд, об ба мардуми мусулмон раҳму шафқат ме-
кунанд?! Хайхот Чекистони покдоман. Акнун бигу-
ед, ки дастони кй олудаи хун аст?! Вокеан беҳта-
рин чавоб ба ин табака ва манкуртшудагон мако-
лаи Хочй Акбари Турачонзода мебошад, ки 25
январи соли 1991 бо унвони «Шумо кистед?» дар
«Точикистони шуравй» чоп шудааст.


Доманаи бахс дар боби истилои аморати
Бухоро аз чониби Кушунхои Сурх хеле васеъ буда,
бо ду-се сахифа онро наметавон рушан кард. Та-
нхо хаминро бдовар мешавем, ки харакати мучох-
идин дар Точикистон то имруз ба таври кофи омухта
нашудааст.


Сониян, он тадкикоти уламои шуравй дар
бораи «босмачигарй» на аз нигохи илмй, балки
бештар ба хости дастгохи идеологии КПСС анчом
мепазируфт. Ноилоч аксари таърихшиносон са-


114
бабхои харакати мучоҳидонро ду3дию ҒОратгяп.
тафсир мекарданд. Он ня ки дар бунёди
муҷохидон буд яъне мубориза барон Муста t
яту Озодй аз большевикҳо, режими тоталі?™'
касдан тахриф мешуд. Таҳлили яктарасЬя u РЙ’
иди таърихй асосан ба хотири он буд п ДЯЛ°'
мустамликадории коммунист дар назапі РѲЖИМи
хуб чилва намолд. Бо таассуф, болд кайд,"


—ллпогѵпи КІ К Л , ПЯ МН ігпгл — л. J


—„ т“і , —идамон


хуб чилва намолд. Бо таассуф, болд кайд кард ки


идеологхои КПСС ба ин кор муваффак шуданд’ То


имрӯз таърихшиносон ва ахли ҷомеа аз кайдѵ


хилли он чахорчубаи идеологи намехоҳанд бираҳУ


янд*


Ин Охирсухан ба китоби зерин аст:


Косим Одинабеки Ғорифӣ. Аморати Бухоро:
тахти вожгун ё истилои булшевикй. Душанбе: Бунёдіі
забони форсии точикй, 1992.


115
ПЕШГУФТОР


Роста, навиштани пешгуфтори ин


Устодро дар хутбахои намози нумъа ва


мавъизаҳои


• ва Ҳангоми


хігчрат ва дар давраи находи мардуми ТоҷИкИс
тон пешн назар меоварад ва такдири хазор0н
хазор марду зани мухочир ва кӯдакони бепадаРѵ
модар ва шахидони гулгункафан ва наварус0Ни
бешавхар. нолаву гиряи волидайн ва дӯстони аш
хоси гумшуда ва нехрахои пурнури мучохидони
ғаюр, мисли навори синамо аз пеши назар мегуза-
ранду Инсонро ба риккат меоварад / Он кас, ки
сохибдил аст, бидуни ихтибр мегиряд / ва садои ин
пешво ва олими дурандеш аз паси наворҳои вах-
шигарихои коммунистон ва оғози ниходи хак
ал ай хи ботил ба гуш мерасад, ки мехохад, инсонх-
оро аз бадихо, хибнат, тухмат, хамокат ва душ
маня боздорад-


Ӯ дар гуфтани хар як сухан таамул мекунад ва
онро дар тарозуи аклу хирад бармекашад. Г охе он
кадр шунавандаро мунтазир месозаддси оғоз б идо-
маи чудила б фикрро худ шахе мехохад ба ной у би
гуяа Хен кас мисли у дар бди шахидон нагириста
ва х»^ кас ин бори сангину душвори масъулияти чо-
миаро накашида. Лизо шумо худ мулохиза хохед
кардой аидешахои илмии у мисли хикматхои бар
ҷаста руи сафхахо сабт шуда ва таваччухи хар яѵ
иис<жи бофархангро ба суи худ чалб менамояд.


Устод Сайид Абдулл охи Нури дар понздаху


116
МИ марти соли 1947 / баробар бо 25 Хут-Исфанди
1326 хичрии шамсй/ дар хонадони инсонхои Нрк
чашм ба чахон кушуд. Мусаллам аст, ки хоки поки
нн хонавода ба мардуми шарифи Точикистон чѵ-
нин гавхарро бахшида аст, аз хамон сарзаминест
ки имрӯз турбати Имом Бухорй / муаллифи «Ар’
Сахих-и Бухорй / он но хобидааст ва РУхи он
бузургвор мададкору чароғи маърифаташ имрѵз
ин мардро аз кунчи кулбаи танг ва хонакову масч
ид ба фазли Худованд берун кашида ва ба ин дунеи
пур аз шуру шарри сибсат андохта аст, то ин ки
нури имон ва чиходи мукаддас ва маъонии Озоди
ву Истиклолро ба хамаи мусулмонони дар Хоби
гарон будаи Мовароуннахр бирасонад


Баъди он ки нерухои мардумии Точикистон
охири соли 1992 бо дасти абаркудратхое хамчун
артишхои Русия ва Узбакистон шикает дода шуд
ва мунофикин монанди Акбаршох Искандаров ба
ин корхо кумак расонданд, Сайид Абдуллохи Нури
танхо шахсе буд, ки аз муборизахо ноумед нашуд.
дилшикаста ва рӯхафтода нагардид Баръакс бо
як азми росих мухочнрини Точнкистонро мутгах-
ид сохт ва дубора чунбиш-Нахзатн Исломии Точ-
икистонро эхб намуд Дар як нишасти матбуотй он
рузхоро пас аз се сол бо тавозуъ чунин едовар
мешавад: «Дар он холат, инро барон миннат ннхо-
дан намегуям, балки барон он ки вокеиятро бодд
мардум бифахманд, чи чизе буд кн дар он вахт
касе врой онро надошт. хато гумон ва тасаввѵр
намекард кн баъд аз ин хама шикает, пароканда-
гихо боз ба истилох опозисиюн боз дар ынкбеи
чахоня дар муэокнрот бо нштнрокн макомоти
баландпояи чахоня менншннад ва боз даьвохон


117
хукук мекунанд. Мулокоте доштам бо Ли


хамин опозисигон, ки дар он вахт зат ф Дерҳ°и


................................ '


онхоро дидам ва нобоварии онҳоро
мекардам»


Бале, у тавонист ин рисолатро бо


ДИЛпурл


анчомдихадвамасъулияти хелебузургер0к Щ
гирифт. Рох ва масъулияте, ки Пабмбари ислоТ
хангоми хинрат бар ухда гирифта буд, МаслМ М
хеш интихоб кард. Бо вучуди он ки мархалаи //
ли ин кори бузургро анчом дода ва дар марка/,
дуввум, яъне чиход низ муваффакият насиб/
гардид ва пешвои хакихии мусулмонони минтащ
эътироф шуд, дар рафтору гуфтори у ягон такаб-
бур буруз накард. Балки боз хам рохи хешро идо.
ма дод ва аз нигохи ахлохи исломй нисбат ба щ
рисолаташ бо тавозуъ чунин андеша меронад.
•Шумо гумон накунед, ки ман китоби зиёде хонда-
ам ва шогирди бисбре тарбият кардаам ва аммо-
маву салл аи кал оне дорам ва риши зебое дорам ва
чехраи хубе дорам ва Худованд маро ноил ба
дарачаи рафеъи шаходат мекунад. Шумой ин гуна
хабл накунед. Як инсоне, ки хеч ба назар намой
нест, вале халбаш, вучудаш, харакаташ, сукуташ
ва тамоми корхояш чунон ба Худо бахшида туда-
аст, ки Худованд уро кабул мекунад ба назди худаш.
на маро. Мартабаи инсонй ва дарачаи исломим ӯ
дар назди Худованд аз улумо ва пешвобн болотар
аст, ки Худованд уро ба даргохаш хабул кард.1


Ин абармард хатто дар лахзахое, к и ба мучох
идини чон бар каф насихат мекунад , аз даргохи
Худованди мутаъол ба ишон рохи сафед, икболи
нек ва пирузиро таманно дорад ва ба онхо pyf1
меовараду мету яд, ки : ■ бо як гарданн кач хо-


118
хиш мекунам ва дар он еангархое, ки шумо ба X ѵ іг
хеЛе наздик хастед, моро аз дуои хайратон фапо
муш накунед ва дар хакки мо дуо кунед». Хамаи ин
суханон намунаи ахлоки неки инсонй ва исломии
уст. Кам вокеъ гардида, ки гуфтору рафтори пеш
воёни ислом дар минтакаи Мовароуннахр, махсѵ
сан дар тӯли се ва чахор карни охир бо хам муво-
фикомада бошад. Аз ин ру хатто дар байни марду-
мимоякнакдш машхуре хаст,ки мегуянд:«Гуфгаи
муллоро куну корашро на». Ин накл намунае аз
диди мардум нисбат ба гуфтору рафтори рухони-
ёни мо мебошад. Зеро таи чанд асри охир рухониён
дар Мовароуннахр на хидматкори дини'мубнни
ислом буданд, балки хидматкори нафси хеш ва
мухофиз аз манфиати ашхосн чохталаб. давлат-
дорон ва хонигарихои алохида туда буданд. Ба
хамин сабабхо дар давран шуравн'ба таври зехнн
макоми муллохо / албатта, ман пеш аз хама онхо-
еро дар назар дорам, ки дар хидматн режими ком-
муниста буданд ва холо хам хастанд / ба як мар-
табаи дастнорас бардошта шуд. ки дар як давлат
/хатто и сломя / ва чомиаи дуне. мулла эшон. тура
хуча ва ғайра ин кадр манзалат надошт. чунон ки
дар замони шуравй буя Бояд зикр шавад. 'ки ком
мунистон хеле хуб дарк карда буданд. ки бо рохи
эълом доштани сибсате чун «чудо карданы калисо
ва масчид аз давлат ва макт&б аз калисову масч-
ид» бояд дили пешвобнн динроба даст овард ва дар
минтакаи мусулмоннншнн бнтавонанд. як пади
дай тамоман нав-рухбониат* / на рѵхоннат Аро


’Рухбонилт хоси дини ислом и«ст аад* \ииі иуктаре бояд
6а назар шрифт ки дар Осей М иена акгараят рахбароия тми
гѵяоштахои КГБ буданд


119
бо як исломи масхшуда руи кор оваранд
давраи шӯравй иборат буд аз чунин шиор:
затро дар хонаат бихон ва рузаатро бигир dM°'
садака, ки дорӣ ё фитри рӯзаро ба ягон
эшон бидех, дигар ба кори давлат, дунё, зиндагд°?
чомиа дахолат накун».


Ин шиор ва низоми зинд агй имруз хам дар т
моми ҷамохири шӯравии собих ба ном «Мусуа
монй» побарчо мебошад. Танҳо чанд нафар'а.
пешвоёни дини дини ислом, ки дар гузашта Ла,
хидмати давлати шӯравй набуданд ва зери парча.
ми: Ло илоҳа иллаллоҳ Мухаммад расулаллох
дар Наҳзати Исломии Точикистон гирд омаданд
истисно мебошанд. Имруз рахбарии ин чунбиші!
исломиро Устод Сайид Абдуллохи Нурй бар ухда
дорад.


Вахте ки ӯ заъфи мусулмононро мебинад, ки
чй тавр онҳо бозичаи дасти дигарон шудаанд, хунн
дил мехӯрад ва вахте ки боз хамон муллонамохо
ба мардум хиёнат карда ва аз дорулҳиҷрат ба
дорулкуфр мераванду дар хидмати коммунисток
дасту остин барзада «давлати демократии ҳукуқбу-
нёди дунявии пиёданизоми тирандози халкаш
гурехтаи» Раҳмоновро таърифу васф мекунанд,
Устод Нурй дастонашро руи хеш мекашад ва аз
хор шудани фарханги исломй аз дасти мунофикин
ашк мерезад. Вахте бархе аз муртадкоммунистхо,
ки дар як они вохид демократмаоб шуда боз аз нав
ба коммунизм сачда оварда ва Раиси Чумхур
интихоб шудани Рахмоновро «гирён-гирён табрик»
мегуянд, у ғазабашро фурӯ бурда ин кори муно-
фихонро танхо «хиёнат» мегуяду халос.


120
Хангоме ки хиёнаткорон дар байни мѵхочи
н даст ба корхои ғайришаръй заданд, у танҳод0
чунян суханхо амали онҳоро маҳкум кардааст
Ай дар КУНДУЗ /на «Кудуз» чй хеле ки дар Ру3нома-
хоя Точикистон менависанд, яъне ба маънои «К<Г
хандиз, Кухандиж ё Кандиз»-М. М. / ва чй дар Кам"
пя Сахи ва дигар чохо бисёр аз ин афрОД ҷомиаро
фурухтанд, инсонхое буданд, ки ё худр0 рушан
фикр ё сардори кабила мегуфтанд, ё мавлавиҳо
/яъне муллохо / ва эшонхо буданд, вале ин гуруҳхо
ва кишрхое, ки бисёр хам пасттинат ва хоин бу-
данд ва мардуми моро барои бақои вуҷуди худа
шон фурухтанд, инхо гумон накунанд, ки аз азоби
Худой таборак ва таъоло худро рахо мекунанд »
Ӯ хатто онхоеро, ки бо шиори «Нест бод ме-
лом» дар мохи Саври / чаҳоруми Ӯрдибиҳишт-24
апрели соли 1992 / ба Майдони Озодии Душанбе
рехта буданд, гунаҳкор намешуморад ва хамчун
миллати хеш дуст медорад ва танҳо ашхоси муай-
ян-коммунистонро ба ин ҷиноятҳо айбдор мешу-


морад...


Хадафи асосии душмани чунбиш тафрика ва
адами вахдат аст. Ин нуктаро у борхо ба хама
гушзад кардааст ва мехохад, ки ин амалхои шай-
тонй аз байни мусулмонон бардошта шавад ва
фочиаи Афғонистон ба сари мардуми Точикистон
такрор нагардад ва аз ин ру дар хутбахои намози
ҷумъа барои мусулмонони Точикистон дарехои
одоб, ахкоми чиход ва ахлоки исломиро ба тамоми
мучохидин ва мухочирин такрор ва бо баррасихои
нав ба нав талкин менамояд. Мавъизахои у дар
намози чумъа аз бисёр чихат сазовори таъриф ва
диккат аст.


121
Баррасии масъалаҳои ахлокди Ҷи
суханронихои Устод Сайид Абдуллохи (]"Д '4
мантики кавии илмй ва заковати фИТрИиУрй аа
хурдор аст. Танрибаи даврони зиндагя ва ба


фитрии у


гй ва £


се соли ниход имкон додааст, ки ба паҳлуҳ0'5


имрӯз иушидамондаи он чашмандозихо кунад к ‘Т
кардан бамаврид аст, ки то ба имруз ягон к.
пешвобни дини ислом дар Мовароуннахр
ин мавзуъ ва масоили марбути он ягон харф,! 1
гуфтаанд. Аз ин сабаб диди мушикофонаи и "а
ми бузургвор дар ин бахш сухани тозае ба і
меравад ва сухане, ки дар холи хозир ба
пайванд туда ва рушд меббад.


Таърих ба сари миллати тоник дар асрҳ011
нуздахум ва бистум фочиахои зибде ба бор овар-
Ибтидо солхои 1860-1870 шахрхои бостонииТощ.
канду* Самарканд ва Хунанду Куканд ва ФарҒо.
наву Истаравшан мавриди ишғоли истеъмогароцц
Русия карор гирифтанд ва точикон катли омщу.
данд. Сипае, кудатои большевикии соли 1920тоҷй.
конро аз охирин давлатдориашон-Аморати Бухо-
ро махрум кард. Тасаллути беш аз хафтодсолаи
режими коммунистй ба андеша ва тафаккур, маѵ
ишат, одоб, дин ва ойину суннатхои ин мардум
зарбахои халоковар зад.


18 То


1 ИН ОЛИ.
щУМор


’Ёдовар бояд шуд, ки соли 1865 вакте ки Артиіш
ишғолгари Русия Тошкандро тасарруф кард, cap
бозони рус ин шахрро ончунон ғорат, таҷовуз ва
катли ом карданд, ки тамоми дунб ин амали истеѵ
моргаронро махкум кард. Он гох император Алек-
сандри дуввум мачбур шуд ченерол М. К. Черняев
/1828-1897/фармондехи худро дар Тошканд аз
ва зифа дур созад.


122
Миллате, ки дар гузашта бо забону адабийт
ва илми форсиаш фарханги исломиро дар ҷаҳон
густариш дода буд, бозичаи дасти коммунистма-
зхабон гашт ва онхо дар лк даҳсола / аз соли 1929
т01940 /ДУ бор алифбои ин халқро: аввал форсиро
лағв ва ба лотин баргардониданд ва баъд лотинро
хам бархам заданд ва ба кириллй табдил доданд.
Бо назарияи дурӯғини хеш-марксизм-ленинизм,
моддигарой, тарбияти одами нав-одами шуравй ва
монанди онхо иддаеро ба ахлок ва одоби бугпа-
растона махлут сохтанд ва тарзи тафакурашонро
гобеи Маскав намуданд, ҳатто бархе аз шуаро ва
удабои шуравии собик Маскавро барон хеш та-
риф ва Макка медонистанд..


Хеч кас гумон намекард, ки пас аз он ки ин
халк дар асри охир борҳо катли ом шуд ва тахкир
дид / мо истилои Чингизхонро дар асри сездах
мисол намеоварем, ин ҷо факат асрҳои нуздахум
ва бистумро дар назар дорем /, алифбояшро иваз
карданд, динашро масх намуданд, ёдгорихои
фархангиашро оташ заданд, бо зӯр чавононро ба
минтакахои дигар фиристоданд, куштанд ва ғорат
карданд, сиёсати манкуртсозиро ба сараш тахмил
сохтанд, бо халкхои ғайримусулмон омехтанд ва
чанд наел зери султан Русия / сибсати истеъмор-
і арон чй Русияи тезорй ва чй шуравии кунунй
нисбат ба точикон фарке надошт. Фарк танхо дар
рангхои байракхояшон буд / ба дунб омаданд ва
зиндагй доштанд, боз аз хамин халк пешвое аз
дини ислом падид омад ва боз аз хамин мардум,
халк мучохид пайдо мешавад. Ин хам аз фазли
Худованд аст ва тасдикл хамон хадиси набавя
аст, ки Паёмбар / с / фармуда буданд:
«Агар дин бар Сурайб бошад боз ҳа
аз Форс онро хосил хоҳад кард». м
Ва хангоме ки кншри бед ори ин м
рухонняти тараккапарвар аламбардор^^Н
лол ва Озодии кишвар шуданд.тамоми абас ^
тхои дунб, бегонапарастон ва аҳли куфр ^
мукобила пардохтанд ва нерухои мардКҷ°5а
шикает доданд. Он гох мардум хичрат кард^
муборизаи ниходии онхо шуруъ шуд. МутасЛ?*1
на, хатто пас аз хинрати мусулмонони Точи •
тон, мамолики исломй аз ниноятхои Сангак С !!
ров, Эмомалй Рахмонов, Ислом Каримов ^


^айҳц


мусулмонон дар дохил ва хоричи кишвар
пушида, мисли давлатҳои ғарбй пас аз ду СОі
Нахзати Исломии Точикистонро аз чихати
ба расмият нашинохтанд. Ва хол он ки сухан а
боби хукуки як миллати мусулмон ва муборцѵ
барон Истиклол ва Озодй буд, барои дифоъ а-
Дину ойин буд. Хар кумаке, ки ба ин миллатц
мустазъаф ва чабрдида дар Афғонистон расид,аз
бародарони мусулмонаш буд. Хатто пас аз яку ниц
соли хичрат махалли мухочирини точик / дар
шимоли Афғонистон / хангоми намоз тавассути
хавопаймохои низомии Узбакистон ва Русия бом
баборон мешавад ва даххо зану кудак ва муйса-
федони бегунох дар пеши чашм кушта ва зама
мешаванд. Об метавон ором нишаст ва хомуш буд?
Об метавон ин чиноятхои нангинро фаромуш кард


ва бахшид?*


Ва садои марде, ки аз як чониб моломоли
дарду гам ва андуху хасрат аст ва аз чониби дигар
садои гилаву надоматаш ба фалак мепечад ва
мегуяд:«Мо дар шимоли Афғонистон беш аз дуем


124
аСТ> ки зиндагй мекунем ва мумину мусулмон ва
ахли мазхаб хастем. Ва забони мо бо забони акса-
рияти инхо / Давлати исломй / якест ва вахдати
бисере дорем. Бисбр хам озурда хастем, киДавла
ти Исломии Афғонистон моро хамчун мухочир ба
расмият нашинохт, агарчи кумакхои зибде карда
бошад, лекин аз лихози сибсй ва исломй барон мо
коре накард. Давлати Исломии Покистон хам моро
ба расмият нашинохт ва дар ин мусибатҳое ки
барои мо пеш омада, онҳо ҳеҷ кӯмаке ба мо накар-
да ва аз лихози сибсй моро кумак накарданд
Ҷумхурии Исломии Эрон хам аз лихози сибсй
барои мо коре накард ва у хам наметавонад, ки
дар ин холатхо моро кумак кунад. Умуман тамоми
давлатхои исломй б ғайриисломй, араб б ғайриа-
раб ва он демократхохон, масалан Амрико, ки
фарёд аз хукуки башарй ва дифоъ аз башарият
мезанад, барои мо коре накарданд».


Аммо душманони ин миллати мусулмон хен
гох ором наменишинанд. Дар чоххои оби мухочи-
рин захр мерезанд / мисли дахахои бистум ва
сиюми карни бист /, созмонхои чосусии собик
шӯравй тавассути хамтабакхои ғарбияшон мар-
думро гул зада ва аз дорулхичрат ба дорулкуфр
мебаранд. Кор ба чое расида, ки барои ноил шу-
данба ахдофи нопоки хеш дар байни мухочирон
хавопаймохои «онхо меоянд ва агар зурашон на-
расад хайвонхоро аз байн мебаранд, гусфандхоро
аз байн мебаранд, говхоро бомбаборон мекунанд,
ин кадар хайвоният! Ин кадар бешарафй! Камтар
дартаърих чунин рафтори зиште ривоят шудааст».


Шояд бори аввал Устод Нурй дар хабташ


125
ба ғазаб меояд ва лахни гуфтораш тунду Сахт
шавад. Ва ин хам танхо як бор дартамоми му^' 1
захон снбсии кариб ба бистсолааш аст. ӯ Хи(^11
дидааст, душманихо дидааст, дар мурофИаи Доат
гохй хешро дифоъ кардааст. Беш аз якуним со
дар зиндону махбасхои шуравй дар кайду ба*
шудааст, вале хен гох ин кадр азоб ва ранҷ Нака.
шидааст чуноне ки дар Кундуз хорй ва зиллати
миллати мусулмон ва пора-пора гаштани бачадои
бегунохро дида ва хабари кушта шудани марДум.
ро мешунавад-


Ман аз хонандагони гиромй пӯзиш мехоҳам,
ки бидуни ихтибр шояд аз доираи ин пешгуфтор.ки
хадафаш шиносондани мачмӯаи мазкур буд, бе.
рун рафтам. Ин ба хотири таъсири суханронихои
Устод мебошад, ки хангоми нашр сабти овозрогущ
мекардам. борхо гиря гулӯгирам карда ва ашк


мерехтам.


Номи мачмуаро «Он сӯи сибсат» гузоштем.Як
нуктаро мехохам махсусан таъкид намоям, ки
нашри ин мачмуа бидуни хохиши Устод анчом
мепазирад Агар дар ин китоб камбуд, нуксоне
дорад б Пешгуфтор бо лахни сахт иншо шудааст


айб аз мост.


Чамъоварии хамаи навиштахо, Пабм, Эъло
мня. мавънзахо, суханронихои Устод дар давраи
хичрат ва чиход хеле мутакил ва руи сафха овар
дани сабти овоз боз хам мушкилтар. Зеро то имруз
ба ин кор ба таври чиддй машгул нашудаем ва хар
хяр он чй чамъоварй шуда дар бисту чахор навор
кагггтаи сабти овоз аст. Ин сабтхои овоз аз чони
би масѵулини «Садои Точикистони Озол». Бахши
фархангии Нахзати Исломии Точикистон


126
„ачандтан аз мухлисони Устод анҷом пазируфта.


аст.ХиДматхои бузурги СайидимодидиниСайиди-
ро дар К0РИ намъоварии сабт ва руи коғаз оварда-
ни онхо махсусан таъкид карда, аз бародарони
риромй Фазлуллохи Дуочу, Хикматуллохи Сай-
фудлозода ва дигарон, ки маро дар ин кори хайо
мадад намуданд, ташаккур мекунам ва аз хама
бародароне, ки барои интишори ин китоб ба банда
кумакхои беғаразонаи хешро расонданд, аз сами-
ми калб миннатдорй баён менамоям.


Мачмуаро ба чанд бахш таксим намудем. Бобн
аввал «Ислом-кафили амнияти Точикистон» то-
мили Паём, Эъломия, Изхорот, нома, табрикот
суханронихо дар нишастҳои матбуотй ва посу-
ххои Устод мебошад, ки мувофики таърихи иншо
ирсол ё баргузории онхо чой дода шудааст. Хамон
тавре ки дар боло ишора шуд, аз бемасъулиятии
бархе дар аксари ин осор. санадхо таърихашон
набуд, ки чобачогузорияшонро душвор гардонд ва
МО мачбур шудем, ки пас аз чустучуи зиёде баъзе
аз онхоро бидуни таърих интишор созем.


Кисмати дуввуми китоб -Хутбан намозн
чумъа-нури имон барои хар як мусулмон» ном дорад
ки аз хутбахои намози чумъа гирд овардем. Баъзе
мавъизахо нотамоманд дар сабти овоз хамон к;ідр.
ки буд, дар руи сафха оварда шудааст.


Хангоми суханронихо ва мавъизахон ^стод шу*
навандагон борхо бо садои такбнр: «Аллоху Ак-
бар!» хамбастагй ва эхсосоти хешро изхор наму-
даанд ва сурудхои чиходи хондаанд ки мо аз
овардани онхо худдорп намудем. Дар хамнн боб


127
инчунин мавъизахо дар намози Идхои РЧл
Курбон ной гирифтааст. Ин кисмати кито(Ь13°Н Ва


чихатхо пурарзиш аст ва бигузор худи xoH"° бИсеР
онро казоват намоянд. Н;,агон


Як боби китоб «Муроди мо насихат буд г


U или* ПАПО П Wll ---- .Уф'


'П\





"г^-^ОН


Курбони Чол ирсол намудааст. Дар хамин бог


W L r_,— — ~ т оуд


тем...» ном дорад. Ин боб томили чанд насихатном*
мебошад, ки Устод Сайид Абдуллохи Нури ба
Эм ом ал И Рахмонов, Ризвоншохи ^Алимардон Вй


I/ --------- ТТ


номаи «Хушдор»-ро низ овардем, ки як навъ наси.
ат ба Шахбозов мебошад. Ин кисмати таъп
арзнши баланде дорад. Насихатномаи Устод ^
Ризвоншохи Алимардон дастуре аст, барои хар я*
фармондехи чабхахои чиходй, мучохидон ва
хикматхои баргузидаеро мемонад, ки ин рахбари
хирадманд чун гавхархои камназир ба риштаи
андеша кашидааст. Умед аст, хонанадагони пурза-
ковати адабибти оламгири форсй онро кадрдощ
намоянд.


Дар «Тавзехот» кӯшидаем баъзе аз асомй ва
нуктахоро шарх дихем. Ёдовар мешавем, ки хан-
гоми суханронихо ва мавъиза аъзои чумла пасу
пеш меоянд, баъзан ба назар меояд, ки чумла так
pop туда. Сониян, Устод дар бисбре аз холатхо ба
рохатй суханронй б мавъиза кардааст, ки ин наму-
наи заковат ва дониши амики уст. Ва чозибаву
ширинии забони форсии точикии Устод низ дар
хамин чост. Мо низ хангоми руи сафха оварданн
онхо аз тахрир б илова худдорй намудем. Хар чое
ки фикр нотамом аст, яъне дар сабти овоз идомаи
он нест, ба чояш се нукта гузоштаем. Агар дар ин
иншои мадорик хатоие рох бфта бошад, аз хонан
дагон узр мехохем.


128
Ин аввалин китоб аз хаёти сиёсии УСТпп
нишонаи садокат ва эхтироми мо ба макоми ив,™
асТВа бояд икрор кард, ки аз камбуд низ холи неот
Аз хама касоне, ки сабти овоз, макола тасЬсиг
тарчимаи ягон китобе аз Устод Сайид Абдуллохи
Нуриро дар даст доранд бо камоли эҳтиром хохит
„екунем, ки онхоро ба муаллифи ин сатрхо ипсоп
намоянд, то дар нашрхои оянда китоби мукамма
леро ба хонандагон пешкаш намоем Худованп
хамаи мову Шуморо тавфик ато фармояд. Васса
лом*.


•Пешгуфтор ба китоби:


Устод Сайид Абдуллохи Нурй.


Он сӯи сиёсат.


Чилди аввал, соли 1375 хинрии шамсй,
сах 1-9.


129
НИКОРНОМА
Дар пиромуни як рисолаи профессор Р. Мусулмонқу„0,


Ба номи Худо!


Навиштани накде ба чунин китоб кори са
осон нест. Аввалан, ин китобро бо сабрутаҳам^У
бояд то охир мутолиа кард. Сониян, хангоми му^
лиан китоб хонандаро лозим меояд, ки асабҳоящ
ро эхтибт кунад, то хароб нашавад. Солисан, агаг'
намунаи тахрифи таърих, ба вижа таърихи гу3ашР
та ва кунунии точикон ва Точикистон лозим 0яд
хочати ру овардан ба китоби дигар нест. Махз
хаміш нукоти зикшуда моро водор сохт, ки манд
муддат аз иншои ин сатрхо худдорй намоем. Вале
ба хотири он, ки мабодо ояндагон ба мо тамасхур
ва таъна назананд ва тамоми ғалату тахрифощ
муаллифро ба сари муосирон бор накунанд, мат-
бур шудем, барои рушан кардани як катор масои-
ли чиддй, ки муаллиф дар баёни онхо ба сахлан-
горй рох додааст, калам ба даст бигирем.


Китоби мазкур ба калами профессора шу-
равй таллукдорад Ва табиист, ки хар хонанда аз
муаллифи он тахлил ва баррасии илмиро интизор
аст Вале кас аз нахустин чумлахои профессори
мухтарам ба хулосае меояд, ки хадафи аслии
муаллиф на баррасии казияи «Озодй б маргчі
Точикистон, балки тамоман чизи дигар аст, яъне
никоргирй. Одатан, хар бозингари сибсй дар мубо-
ризахои хеш пастиву баландихои зибдеро меби- *


* Профессор Рахиии Мусулмониени Қубодиенй. Точикистон
Оэоля € марг.-Техрок Дафтари нашри фархангй исломй. 1373
чопи аваал. 100 сахяфа. теъдод 2 хаэор нусха
над ва хеч гох ба он рох намедихад, ки чонибдоро
наш ба шикасти хам маънавй / рухи / ва хам чис-
монй мавочех шаванд / ва аз он му бори за сабаке
нагиранд А Азин ру, ба унвони илмии муаллифи
к„тоб, ки профессори мухтарам мебошанд боз
вазифаи сибсии он кас-муовини раиси Хизби
Демократа Точикистон илова гардад, пас, коми-
лан рушан хохад шуд, ки чаро махз хамин китоб
дар аввал мавриди мутолиоти мо карор гирифта-


аст.


Китобча аз «Се тавзех», «Дебоча», аз се фаст
«Чй буд?», «Чя шуд?», «Чй мешавад?», «Фаровард. ва
«Ду замима» иборат аст ва бо ишораи хеле дакики
муаллиф: «Рӯи сухани нигоранда бо Точикистон
аст, бо иронибн аст, бо ахли ислом аст, бо рушан-
фикрони дунёст» / сах. 2 /. Пас, боистй бунбди хар
як хукм, далел ва асноди китобча кавй, хар гуна
ишора ё нукта барчаста ва хар як иктибос даіаік
бошад. Афсус, ки чунин нест.


Муаллиф чунин хадс задааст, ки «гулюн ме-
равад, ки дар ин амали зишт исмоилимазхаб буда-
ни вазири номбурда низ сабабе шуда бошад, ки
душманони миллат аз ин тухми низоъ нафъе чаш-
мдор буданд» / с. 27 /. Барон он кн аслн максади
муаллиф ба хамагон рушан гардад. зикри як нукта
лозим аст: сухан аз бобн мухокнмаи дафтарн
аъмоли вазири кишвар М. Навчувонов дар чала-
саи вижаи Рабсати Шурой Олин Точикистон /


24.03.1992 / ва пахши навори он дар симон Чумх-
урй меравад. Ин яке аз барчастатарнн «кашфибит
іілмй»-и муаллиф ва намунаи равшани тахрифн
фахлш таърихи Точикистон меоошад Он чя ѵиоікдг
аст, ки мавзуи мазҳаб ё дин барои вузарои
нистии Тоҷикистон, ба вижа М. Навчувон*0^"
гоҳ матраҳ набуд ва нест. Вале чй мегуед Т’ Хен
фессори мӯхтарам ба гумони худ «гурбаро1'Пр0'
каромот кардаанд, ки ҳатман барф меборад»^1
Мухокимаи дафтари аъмоли М. Навҷув
дар Раёсати Шурой Олии Тоҷикистон як дасиса °8
бархӯрди хаштпоён / мафия / дар мақомоти
мии Точкистон буд, ки «дунёи тақсимшударо» ^
хостанд аз нав таксим кунанд. Пас, чй зарурат п'?.
омадааст ба мавзӯъе, ки аслан ба он водеа Дах!
надорад, «исмоилимазҳаб будани» М. Навҷувонов
илова шавад Ҳадафи муаллиф аз ин таҳриф,
таърих ва боз чанд ишора тамоман дигар аст }
мехохад диккати хонандаи иронй ва сиёсатмадо-
рони ирониро аз масоили кулии ислом, фарханги
умдаи исломй дур сохта, ба як мавзуи тамоман
хассос-мазхабгарой / ва он ҳам бошад бо дуруғ /
чалб намояд.


Махз ҳамин омилхо чашмандоз ва бардошти
илмии профессори мухтарамро дойр ба сабабҳои
асосии низоъ ва куштор дар Тоҷикистон дар танг-
нои мазхабй ва махаллй карор додааст. Муаллиф
навиштааст: «неруҳои коммунистии Точикистон
тасмим гирифтанд ва муваффак хам шуданд, ки
ахли Бадахшон ва навохии Ғармро бераҳмона
террор кунанд. Инро иллати асосй, агар хато наку-
нам, ислом ва бедории миллй мебошад: ахли Ба-
дахшон, ки аксар ахли ташаййуъ хастанд, инсо-
нхои бас ғаюр ва шарофатманд, ба Ватан ва шара-
фу номус бо чашми бедор менигаранд» / с. 6 /. Инчо
низ дуруғи махз ва тахрифи таърих асту бас.


132
Ба «ғаюру шарафманд ва бошарафу номѵг»
бѵдани ахолии ин минтакаи зикршуда шубҳае неот
вале хакикати зиндагй гиребогир хохад буд агап
он гѵфта нашавад. Яке аз омилҳои асосй ва анге-
заи бархУРДХ0 даР Тоҷикистон дар солхои 1991 вя
1992 махз чанд тан афроди ноустувор аз кабили М
Навчувовов, Акбаршо Искандаров, Давлат Хѵло'
Назаров, Шодмони Юсуф ва дигарон буданд Ки бя
касофат ва хиёнати ишон марДуми Бадахшон вя
Гарм аввал ба гирдихамоиҳо дар Майдони Шахи
дон ва баъд ба хоку хун кашида шуданд. Ин япт
вокеият ва хакикат, на «аҳли ташаййӯъ» бѵпяит
ахолии Бадахшон. .удани


Сониян, бояд зикр шавад, ки низои маҳалга-


роии кулобию помири солхои сол дар Тоҷикистон
якрукни давлатдорй махсуб мешуд ва аз чониби
хокимони Маскав ва гумоштахои ишон барангех-


Ва дар замони Хукумати Мусолихаи Миллй /мох-
-хои май-ноябри соли 1992/ бархе аз гуруххо дар
пойтахти Точикистон худро хокими мутлак мешу-
мориданд ва хатто ба Хукумати Мусолихаи Миллй
сарнафуроварданд, ба талаву торочи молу мулки
мардум машғул шуданд. Пушида нест, ки махз ха-
мин кабил гурӯххо / на мардуми Бадахшон / дар
куштори бархе аз мардутѵш бегунох аз чумла ахолии
вилояти Кулоб даст доштанд. Ин дасисахо хиенат
баормонхои Истиклол ва Озодихохин миллат буд.
Табиист, ки ин бадномй ба души мухолнфнн ва
Хукумати Мусолихаи Миллй бор карда шуд.


Чунчонибдорони Фронти халкіі бо рохбарин
Сангак Сафаров ба сари кудрат омаданд. пеш аз
хама ба касосгирй пардохтанд ва хазорон-хазор


133
бегунохонро катли ом карданд. Вале муаЛл
китоб бо хар гуна гумон ва дуруѵи бефуру"^
низом махалгаробн ва гурухбозону қавмпарас а
иирохани мазхабй иушонида, мекушад ба топѵ°Н
нозук ва хассоси иронибн чанг занад. Бехабар аИ
он ки ин рохе, ки у дар тафсири воқеоти Точики^
тон ннтихоб кардааст, «ба Туркистон аст», на оа
Каъба-дилхои хонандагон.


Прфессори мухтарам хатто дар одцитарин
мукоисаи вокеоти таърихи гузашта, ки барон хупл
бузург маълум ва машхур аст, дидаю дониста дуру|'
мегуяд. Ба ин чумлахо таваччух фармоед: «мисли
он ки таърих такрор хам меббад. Чунон ки соли
1388 милодй дар побни руди Ому хоразмиёнро, ки
як кавми фархангии иронии ажод буданд, Темури-
бн махв сохтанд. Ва акнун ки 604 сол аз он ходисаи
машъум сипарй шудааст, дар зодгохи хамин рудИ
Ому точлкони иронинажодро болшевикҳо қасди
махв кардан доранд» / с. 80 /. Инсоф мебояд, про-
фессори мухтарам! Агар матлаби шумо хоразмиён
ба хайси кавми ирониасл бошад, пас, хеле барвакт
Абурайхони Берунй аз инкирози онхо ба хайси
халкафсус хурда буд. Вале агар матлаби профес-
сора мухтарам сулолаи Хоразмшохибн бошад, пас,
дар ин маврид низ дуруғи махз руи сафха ной гу-
зидааст. Зеро Мухаммади Хоразмшох ва тамоми
аалоди у, хатто кудакони дар гахвора бударо
Чингизхон / 1157-1228 / аз соли 1218 милодй cap
карда несту нобуд кардааст. Ва хакикат низ он
аст. ки махз Чингиз ва чингиэибн Мухаммади
Хоразмшох ва хоразмибнро дар побноби руди Ому
карданд. на Темур ва темурибн.


134
Масъалаи зан ва наквш он дар чомеаи Точи
кИстон низ аз назари муаллифи китоб дур наасЬто-
лааст, лекин ин мавзӯъ махз дар хамин китоб боои
нахуст ба таври ачоибу ғароиб барраси шудааст
ки иборахои зарифона хонандаро ба як сардап-
гумй мебарад. Хадафи муаллиф аз таъкиди ин
мавзӯъ асосан нишон додани накши занхои машх
ури Точикистон дар даргирихои солхои ахир ме-
бошад. Профессори мухтарам ба мавзуъи бисёр
хассос даст зада, бо як часорат мехохад ба суоли-
«Чаро ғармиён мавриди террор карор гирифганд’»
посух гуяд ва дар талоши худ дар ин замина ме-
фармояд: «3. Суннатхои зиндагисоз ва одамсози
миллиро дар рӯзгордории хеш хеле хуб риоят
менамоянд. Аз чумлаи ин хол бесабаб нест, ки дар
инминтака занони забондарозва рохабарйкунан-
да / хамчун Адолат Рахмонова ва Рафика Мусое-
ва / ба майдон наомаданд, балки занони ин мин-
така бештар аз хама бо бузургтарин ва пурмасъ-
улияттарин кори дунб-парварнши фарзанд ва
кочоли хона машғул мешаванд яъне дунболи ичрои
рисолати хешанд» / с. 69 /.


Ин «кашфибти илмй»-и профессори мухтарам
низ ба сифатн бозёфти нестандарчахон дар кито-
би «Рекордхои Гиннес» бояд сабт шавад. Зеро ибо-
раи «занони забондароз ва рохбарнкунанда
/хамчун Адолат Рахмонова ва Рафика Мусоева »
барои хонандан иронн тамоман номафхум аст. Ва
хангоме ки ин чо ба он нукта рушанп бнандозем.
хонанда хох нохох.* »ло хавла вал о кун пятя »гуен
бо даст гиребони хеш мегнрад. Лучу пусткандан
сухан хамим аст, ки професорп мухтарам 6а сум


135
маҳалҳои Кӯлобу Хуҷанд таъана мезанад, Ки
аз он чойҳо «занони забондароз ва роҳбари ТаНХо
да» дар чомеаи Тоҷикистон ва собиқ шуравйкНан'
мадаанду халос. °аР°-


Муаллиф ин чо низ / дурӯғ гуфта / аз ҳақик,
чашм пӯшидааст. Ҳол он ки «занони роҳбарТ
нанда» дар ҳама ҷо ҳастанд, ки намунаи хуби 0ИКу'
шоираи машҳур Гулрухсор Сафиева, Сониябм?
Муҳаббатова, Маҳбуба Рахимова, София ?!I
кова, Б. Ахмадова, Б. Додихудоева, Маҳмадра^'
мова ва боз даҳҳо нафари дигар мебошанд. Воқе
ан, «занони забондароз ва роҳбарикунанда» пап
вардаи махаллу миллат ва рангу бӯи хос нестанд
балки дар хама чо буданд ва зиндагй доштанд'
Сониян, устод Бозор Собир / чун муаллифи китоб
ба ашъори у беш аз аз хама истинод мекунад / дар
робита ба яке аз «занони забондароз ва роҳбари-
кунанда», ки зикрашон рафт, чанд мисраъ шеъри
обдоре эчод кардааст, ки мисол овардани он ин до
аз руи одоб нахохад буд.


Лозим ба ёдоварист, ки нависандаи китоб
мутахассиси адабиётшиносй, хосса назм ва ва
адабиёти шуравй мебошад. Аммо бо таассуф бояд
кайд кард, ки дар аксар маврид ашъоре, ки ба
хайси намуна дар ин китоб омадааст, «хат ғалат,
имло ғалат, иншо ғалат» ва дар натича маъно ва
шеър хам ғалат иктибос шудааст.


Ачоибаш дар он аст, ки ҳатто байтҳои машҳ-
ур, ки вирди забони мардум мебошад, дар китобча
амдан ё бидуни ихтиёр тахриф шудааст. Бигузор
худи хонандаи гиромй казоват кунад, ки ин ду
катор лафзи зерин ба кадом навъи калом-манзум
б мансур тааллук дорад ва ин муаммои нави про-


136
^ессори мӯхтарамро чй тур шарҳ бояд Д0Д-
Ф Аз Бухорои шариф кур рафту кар ба ҷои вай омап
Дар Бухорои шариф карбалои дигар аст / с 26 / ^
ціакли дурусти он шоҳбайт чунин аст:


Аз Бухоро кур рафту кар ба ҷои у нишаст
Дар Бухорои шариф ин кар балои дигар а’ст.


Ин байт мазмуни баланде дорад ва дар Р0би
та ба он ходисаи таърихие эҷод гардидааст, ки як
аср кабл аз ин рӯзгор дар Бухорои шариф К,озие
буд, ки чашмони хира дошт ва мардум ур0 «ку™
лакаб нихода буданд. Чун у даргузашт ҷояшро
Козин нав гирифт, ки гӯшҳояш вазнин буд Ҳар дѵ
Козй дар Бухоро бо бадахлокй ва бетаквой машх-
ур буданд. Ва мардум он байтро дар хакки ишон
офаридааст. Ва вожаи «кар бало» ба ду маъно аст
Ин шарх барон муаллифи китоб аст, ки дар оянда
мешавад, аз он дуруст истифода барад.


Профессори мухтарам хатто ин шоҳбайт-
хикмати машҳур:


Хишти аввал чун ниҳад меъмор каҷ,


То ба охир меравад девор каҷ, -
ро дар мисраи аввал ин тур «таҳрир» кардааст:
Чун ниҳад хишти аввал меъмор каҷ / с. 81/.
Гузашта аз ин як мисраъ аз ғазали Хофизи
Шерозӣ дар китоб чунин шакл гирифтааст:
Маърифат нест дар ин кавм худое маписанд_/ с. 9 /.
Ва ҳол он ки дар «Девони Хофнз» ин мисраъ
чунин аст:


Маърифат нест дар ин кавм. Худоб, мададе_
Албатта, профессори мухтарам хак дорад
ашъори шоирони гузаштаро тавре ки хохад тах-


137
рир ё таҳриф созад, вале шеъри Муҳаммц;
Анамй чй гуноҳ дошта бошад, ки мисраи аСоI
сугномаи у хазф шудааст. Лозим аст он миср^'33
ин чо биёварем, то дар оянда хато наравад-
Ба вакти пора кардан пешаам гардид,


Шимоливу чанубй решаам гардид /илова ба сах 4,-
Барой ба таври комил нишон додани хамаи т
рифоти профессори мухтарам аз боби воқРГ
Точикистон бояд китоби тозае навишт, на накдр
чун ин макола дар рузнома. Зеро хар мавзуе, Ки
муаллиф ба он даст задааст, дар он ҳатман ищТи.
бох, тахриф ва хатто тахкир чой дорад.


Масалан, муаллифи китоб накліи Раиси
Чумхури Узбакистон Ислом Каримовро дар казияи
Точикистон «сиёсати кутохназарона» / с. 69 /
«номардона»» / с. 67 / мешуморад ва хатто ба у ва
Раиси Чумхури Федерасиюни Русия Борис Ель-
цин чунин тахдид мекунад, ки оянда «агар писарва
падарон посух надиханд, ном ва устухони ишон
чавоб хоханд гуфт» / с. 64 /. Ё худ бо силоҳ ба
Кулоб баргаштани гирдихамомадагони Майдони
Озодиро муаллиф ба души Хукумати Точикистон
бор кардааст / с. 39 /. Ва хол он ки Хукумат дар
пойтахти Точикистон он шабу руз / 5-8 майи соли
1992 / умуман вучуд надошт ва сабабгори аслии ин
фонда Давлат Худоназаров ва рохбарони мухоли-
фин буданд, ки онро ба хотири сулху осоиш, вале
дар амал аз бетачрибагии хеш содир карданд...


Рочеъ ба масъалаи гирдихамоии чавонони
шахри Душанбе дар Майдони ба номи Айнй ва
гирифтани Маркази телевизион / 05.05.1992 / низ


138
Лессори мӯхтарам дурӯғро ба хадди игрок
ПР° асонад / с. 37 /. Шукри Худо, шоҳидони асосии
мер орнома имрӯзхо зиндаанд ва метавонанд
°Н ѵодат диханд, ки асли вокеа бо кадом тарх
ШЯ ат гирифт ва чӣ тур гирдихамой раванд пайдо
ва Маркази телевизион ба дасти мухолифин
кармад. Ин чо зарур аст танхо ҳамин нуктаро
даРаН созем, ки гирдихамоии Майдони ба номи
д 1нй бо кӯшиш ва ибтикори бархе аз чавонони
Майдони Шахидон сурат гирифта буд...


1 Камбудии чиддии пажӯхиши муаллиф дар он


аст ки нависанда аз оғоз то анноми китоб саргар-
а 'накди вокеот ва ҳаводис мебошад ва он ҳам
бидуни тахлилу баррасии ахдофи мухолифин ва
накдіи мунофикин.


Холдонхо мегӯянд, ки дастнависи муаллиф,
ки онро бархе дар шахри Ишкобод соли 1993 муто-
лиакардаанд, аз шакли интишорёфтааш ба куллй
фарк дорад. Дар дастнавис муаллиф пеш аз хама
ба мардуми кӯхистон ба вижа Каротегин / Ғарм /
дарафтода будааст...


Профессор Рахими Мусулмониёни Кубодиё-
ни имрузхо нисбат ба вокеахо ё худ киссаи «озодй
б марр»-и Точикистон акидаашро тамоман тағйир
додааст. Муаллифе, ки соли 1993 дар китобчааш
Сангак ва сангакиёнро бо кабехтарнн алфоз ёд
овардааст, дар соли 1994 бо иддае аз мунофикин
«ғалабаи» Эмомалй Рахмоновро дар интихоботи
раиси чумхурй гирён-гирён табрик гуфта. ба пой-
бӯсии ин «Алп-Арслони» навбаромад камар баста-
аст. Ростй, агар ин китобча бидуни ягон тахрир ё
ихтисор дар Точнкистон нашр шавад. шаке нест,
ки барои тахкирхои бепоён дар шаъни С ангак ва


139
сангакибн-меросхурони кунунии Фронти халед*
^ілифашро террор хоханд кард.


Иншои никорнома дар адабиёти щура{%
тоник пас аз кудатои нангини большевикии С0Лй
Ш7 ба майдон омад. Устод Садриддини Айнй ба
ивази 75 дарра, ки аз шербачахои Амир хур/а
бѵпанд аз Сайид Олимхон касос шрифтам щУДі
SS таърихитоникрочй дар адабиёти бал.,,.


чй дар осори илмй бо махорати фавкулодда с ?
карданд. Ва Устод тамоми умр аз акидаи хеш ДасХ
накашиданд. Аммо ин никорномаи профессор
шуравипарвард роҷеъ ба ҷиноятҳои сангакиёнва
накдіи онхо дар таърих тамоман чизи дигар аст
Зеро ин китобча на асари илмй аст ва на азҷущаи
каломи бадей.


Имруз иншои никорнома дар Тоҷикистон ва
берун аз он дар холи рушд аст. Пешдастй дар щ
мактаби тахрифот ба Сафаралй Кенҷаев, Шодмо-
ни Юсуф, Нарзулло Дустов, Иброхим Усмонов,
Хикматулло Насридцинов, Карим Абдулов ва
монанди онхо барин навкаламони сиёсатномана-
вис ба онхое, ки чанги бепоён дар Тоҷикистон ва
ғорати миллату кишвар натиҷаи заҳмат ва куши-
шхои ишон мебошад, тааллук дорад.


Танхо як нукта боиси таассуф аст ва он тах-
аввулоти фикрй 6 худ «инкилоби фикрй>*-и профес-
сори мухтарам мебошад. Агар хамаи коммунист-
маобон: аз ронанда Нарзулло Дустов cap карда,то
устоди кудатогарон Кенчаев, аз никорномахоя-
шон барои манфиатихои шахсй истифода бурда,
дар сари шохасархояшон санти мармар гузошта-
анд, пас, профессори мухтарам Рахими Мусул-


140
монкулов фарзанди норасидаашро зинда бя
зинда дар гур андохтааст._


Як чеҳраи барҷастаи таърихи фалсаАа
барон устувор будан дар ақидааш роҷеъ бади„
чунин фармуда буд: «Бовар дорам, барои он Г


сафсатта аст».


Имруз профессор Р. Мусулмонқудов ба он
никорномае, ки се сол пеш навишта буд, як cam,
мӯ бовар надорад ва бо аъмолаш «шоҳасарашп


рад менамояд.


ІО»


т^ароғи руз
т /92 /, 1996, саҳ. 15.


141
Ч})
•«•ЯНШИНА ИЗ ЛЕГЕНДЫ
(Вместо предисловия)


Перед Вами, уважаемый читатель необыч
ная книга. Автор ее ученая, но не историк, а пок
т0р медицинских наук, заслуженный деятель наѵки
Таджикистана, член - корреспондент Российской
Академии медицинских наук, профессор Саъдинис
со Хафизовна Хакимова - ученая, известная у себя
на родине, в бывшем Советском Союзе и далеко за
его пределами. В книге автор с глубоким знанием
существа обсуждаемого вопроса прослеживает тра-
гическую судьбу своего народа, начиная со второй
половины XIX столетия - со времен колонизации
Центральной Азии Россией, и до “возрождения”
таджикского народа при коммунистическом строе
Цель автора - показать планомерное уничтожение
под мудрым руководством ЦК КПСС таджикского
этноса, которое получило необычайный размах в
Узбекистане, населенном, главным образом, тад-
жиками, и в самом Таджикистане. Она докумен-
тально показывает метаморфозу самой гуманной
науки - акушерства, и отрасли медицины - родо-
вспоможения, трансформировавшихся в орудие ге-
ноцида, и превращение родильных домов в
своеобразные крематории. В послевоенные годы
именно в родильных домах планомерно
истреблялись сотни тысяч новорожденных для
того, чтобы недопустить увеличения численности
таджиков. Такова была колониальная политика


партии большевиков по отношению к таджикам.


Я пишу “партии большевиков" не с иронией,
а, имея в виду те ее действия, которые с целью соз-
дания “человека новой формации" сопровождались
беспощадным уничтожением миллионов людей и
формированием сотен тысяч манкуртов. Тех манк-


143
уртов. которые привели некогда цветуще
таджиков к пропасти, обратив его в СаКрай
отсталую и нищую страну на всем постсоветс^
пространстве.


Заметим одно: если царские колонизато
смогли из политической и духовной жизни нар0дРЬі
Средней Азии убрать важные звенья - Козикато°В
и шариатский суд, то большевики, дважды замен!3
за одно десятилетие алфавит таджикского и дру,,'6
народов края, вынесли приговор не только родц,',
Му ЯЗЫКУ ТаДЖИКОВ, НО И СМОГЛИ ПОЛНОСТЬЮ взят',
под контроль всю духовную жизнь целого народа


Многие в Таджикистане помнят по сей ден,
пронизанное болью выступление профессора С. \
Хакимовой на осенней сессии Верховного Совета
Таджикской ССР в октябре 1991 года. СидЯЩим ‘
зале равнодушным и безразличным депутатам, по-
давляющее большинство которых являлись чле-
нами партии коммунистов, Саъдиниссо Хафизовна


рассказала всю правду о проводимом в родильных !
домах Таджикистана геноциде, о своем обращении
в КПК при ЦК КПСС, оставшемся гласом вопию- I
щего в пустыне. Закончила она свое выступление I
так: “Когда наступит день суда над партией I
коммунистов, я приду на этот долгожданный суд
первой и не с пустыми руками, а с пачкой вот этих
обвинительных документов”. Но этому дню не суж- ;
дено было сбыться. Однако ее гневные слова, проз- |
вучавшие тогда в зале Верховного Совета, запом-
нил народ. И оценил.


Пройдет всего год и именно эти депутаты
Верховного Совета Таджикской ССР двенадцатого
созыва, которые слышали крик души профессора
С. X. Хакимовой, не колеблясь, проголосуют на
своей ХУІ сессии в Худжанде за манкуртизм и ге-
ноцид, но уже открытый, таджикского народа, по-
аВ еше раз истинное лицо всей партии комму-
к тов и ее верных членов.


нИ Вскоре Саъдиниссо Хафизовна стала неволь-
. ,и свидетелем ужасов спровоцированной велики-
*; державами гражданской войны в Таджикистане.


выдержав бессмысленного кровопролития
профессор С. X. Хакимова в апреле 1993 года
подает заявление об освобождении ее с занимаемой
должности директора Таджикского НИИ охраны
материнства и детства. Института, бывшего ее де-
тиШем, выстраданного в нелегкой борьбе с собст
„енным Минздравом и еще более могучим импер-
ским центром, преодолев при этом невероятные
трудности. Не дождавшись приказа Министерства
здравоохранения республики, она сама пишет на
себя приказ и уходит, оставив свое детище, которое
вскоре было разорено.


Уход ее был сознательным актом гражданс-
кого мужества, протестом против продолжающе-
гося кровопролития неизвестно ради кого и чего И
она об этом заявила открыто и громко.


В настоящем труде профессор С. X
Хакимова лишь вскользь пишет о том нелегком
пути борьбы за жизнь и здоровье матерей и детей
Таджикистана, который суждено было ей пройти
И она прошла этот путь мужественно и с достоин-
ством. Борьба, которая выпала на ее долю, продол-
жалась долгих 40 лет. В этой тяжкой борьбе монс-
тры коммунистического центра испробовали про-
тив нее все, за исключением лагерей ГУЛАГа. Она
не согнулась. Напрасно Вы. уважаемый читатель
будете искать на страницах этой книги описания
этой долгой борьбы, о ней лишь можно догадаться
прочитав все приложенные документы - обращу
ния в органы центральной печати и в центральные
органы власти, в частности, в КПК при ЦК КПСС,
причем с верой в торжество справедливости. Но и


145
здесь она не была услышана, ибо проВо
Таджикистане геноцид был запланированы в
ствием партии коммунистов по уничтожены 'М Деі*'
венного потенциала Центральной Азии —- ^Мст-


Я не склонен подробно останавливав"*08
научных подвигах Саъдиниссо Хафизовны х* На
мовой. О них говорят создание в Таджикистан ^


руководством профессора С. X. Хакимовой


кальнои


под


------- школы акушеров-гинекологов, в СТ'НИ'


которой ею были выпестованы 30 кандидатов Т
докторов медицинских наук, рассеявшихся" '
всему миру, - они работают в США, Германии и?
раиле, России, Украине, Узбекистане и в друГ1ц
странах, двух (1 и 11) съездов акушеров-гине-
кологов Таджикистана, множества республикан-
ских. Союзных и международных научных фору,
мов в г. Душанбе, вызывавших всегда живой инте-
рес научной общественности страны. Они явились
результатом подвижнического ее труда.


Я был первым читателем и первым оппонен-
том новой книги профессора С. X. Хакимовой.
Предлагаемая Вашему вниманию книга совершен-
но отличается от многих монографий последних
лет ученых Таджикистана и посвященных Таджи-
кистану. По моему убеждению, эту книгу отличает
прежде всего строгий научный подход к изло-
жению материала. Второе ее достоинство - это
принципиальная и честная научная полемика.
Третье - это гражданская честность самого автора,
его честный подход по отношению к фактам,
событиям и людям. И последнее - это глубокое про-
никновение в суть вопроса, обширное знание пред-
мета исследования. Я не говорю о проблемах меди-
цины. а имею в виду вопросы истории, философии,
статистического анализа, демографии и, наконец
политологии, чего лишены работы историографов
Таджикистана.


146
ВОЗМОЖНО, ВЫХОД ЭТОГО уникального ТПѵ„


не убавит число недоброжелателей профессора ?"
ѵ Хакимовой. Но женщине-ученой, перенесшей
сороколетнюю борьбу с могущественным це„?р0^


советской империи в одиночку и не сломившей?*
ааерное. это уже не так страшно. А доброжада
сальный читатель, прочитав книгу, узнает много
ранее неизвестных ему исторических фактов тш°
сельно оберегаемых в фондах библиотек, познав
горькую правду о трагической судьбе своего на??!


да-


Более того, ее концепция, совершенно нова*
на наш взгляд, о появлении на исконно таджике??!
землях ряда других государств-союзных pecnvfW
н о замысле их создателей заставляет нас о много


задуматься. гом


Это мое напутствие, уважаемый читатет.
Вам в мир новой книги*. сль-


Рим-Мальта. октябрь 1997 года.


* Сарсухан ба китоби :


Хакимова Саъдиниссо Хафизовна
(Хакимова Софья)


Название: Заложники и.чперии.-540 стр. с
приложениями


Вступительное слово: Мнрбобо Миррахимов
Год издания: 1998
Бахши саввум


КРОВАВЫЕ ДНИ


В ДУШАНБЕ.


КОМУ ЭТО БЫЛО


ВЫГОДНО?
,опВАВЫЕ ДНИ В ДУШАНБЕ.
К^^ЭХО-Б ЫЛОВЫГ РАНО!


События, которые происходили 11-14 февр-
,Q90 г в городе Душанбе, по трагизму и масш-
ал* ^ „отрясли всю республику. Эти события
табН°подготовлены не каким-то отдельным лицом
былн ормаЛьными организациями, как это сегод-
ня11 ят представить некоторые средства массовой
НЯ*°пмации и три Пленума ЦК КП Таджикистана,
ИН впившие в течение 15 дней. И то, что поводом
ПРя кровавых дней февраля 1990 г. в г. Душанбе,
іЛЯ ив других республиках Средней Азии, стали
*акенцы, заставляет нас вновь и вновь задуматься
°І х истоках. Однако, обсуждение резолюции, де-
йствия участников трех Пленумов (ХУ1, ХУП и
у\Ш) 1ДК КП Таджикистана, особенно на прохо-
дившем в те же дни бюро ЦК Компартии респуб-
дики не только не внесли ясность в политическую
подоплеку трагедии, но, наоборот, еще больше по-
дстегнули их.


Мои предварительные размышления об ист-
оках этих трагических событий являются лишь мо-
им личным мнением, а я, как их автор, не претен-
дую, чтобы их рассматривали как истину в пос-
ледней инстанции. Настало время поднять наконец
занавес с “дворцовых” интриг в Таджикистане, пр-
иведших народ к февральской трагедии. Известно,
что нынешнее руководство республики, пришедшее
к власти после апреля 1985 г„ вполне устраивало
своих хозяев свыше... Тихая окраина, тихие руково-
дители республики, постоянно пребывающие в ро-


149
ли просителей и, естественно, никогда но
свой нос в какие-либо дела ( как по Дж0н. СуК)ивіе
фту. предвидевшему будущие лилипутские
ства). Вполне возможно, что среди руково ^3^


светлым
: пикто


публики найдутся один-два деятеля со
умом, но в существующей клановой системе
из них не может изменить ни стиль работы Ни
ти малейшее изменение в сложившуюся
политику. Фундамент нынешней серости руко,


ва был заложен и узаконен еще в 1937 г Рм.в °ДС1
- - - ще тогда


были уничтожены Мыслящие. Думающие


люди.


Именно тогда клановая система в Средней ѵГ
вновь получила возможность возвратить с=ғ!
власть. Разница была только в одном. Если до іур
года у них не было партии и четкой системы обла-
чения властью потомков, то Советская власть
КПСС предоставили им всю необходимую струк-
туру. Сегодняшняя партийная иерархия и узурпи-
рованный режим в Таджикистане таков: Двоевлас-
тие-Первое, это чисто номинальная власть Сове-
тов. которая не имеет никаких прав. Второе, это
клановая партийно-административная мафия рес-
публики. которая окутана и опутана нитями родст- |
венных и местнических отношений. Следует заме-
тить. что эта страшная полуфеодальная система ог-
рабления нынешнего и будущего населения своей
республики. Тут ни о каком социализме не может
быть и речи, поскольку первая (т.е. власть Советов)
всегда подчинена воле и желанию второй. И на
ключевые посты проходят только представители
клановой системы (власти). Многие сегодняшние
руководители республики (и не только Таджикис-
тана) гсиеалогически выходцы из старых ишанскит
(тура), сейилских. шейхских и прочих родов. При
таком соотношении сил практически никакие изме-
нения невозможны в республике и в целом в ( ре
Этому во всех сферах способствует стра-
неЙ болезнь таджиков-местничество. Итак парти-


,'jHO-K-


“^клановая мафия в руководстве, местничество.


if


Х°ломнаша боль и трагедия.


И иионное преклонение перед руководством-вы
тРаДИ.,м из иШанских, шейхских и сейидских родов-


родов-


В этой системе страшен авторитет интел-
аа„ии больно воспринимается талантливая мо-
дежь, строго преследуется свободо-и инако-
мыслие. Кстати, нынче и в союзном масштабе тоже
наблюдается ненависть к интеллигенции, в первую
очередь к ученым и думающим людям. Исходя из
вышеизложенного, можно отметить, что в струк-
туре бюро и ЦК КП Таджикистана существуют
четыре (главные) партийно-клановые мафии (кас-
ты). Чтобы укрепить свою позицию, каждый клан
должен в любом случае скомпрометировать дру-
гих. И только одна цель их объединяет-сохранение
нынешнего режима. Они давно потеряли всякую
связь с массами, рядовыми членами партии и пере-
росли в особую элиту, воспроизводящую только
руководящие кадры.


Причем, селекционный подбор кадров "сни-
зу" и вхождение в структуру существующего р>ко-
водящего клана, способствует поднятию авто-
ритета и "косметического" приукрашивания ре-
жима в глазах населения. С другой стороны, пред-
ставитель низов в знак благодарности за вхождение
в клан полностью теряет свою волю и свои прогрес*
-сивные устремления, если они были Он ста-
новится как бы марионеткой в руках клана. Все вме
сте эти кланы давно стали классами с кастовыми
признаками. Для них характерно чувство принад-
лежности к отдельным группам, гордости за свое
прошлое и будущее-шита, должность, обеспечен
ноетъ себя и своих потомков на сегодня и завтра, а
также неприязнь ко всякой форме обновления ИЛи
изменения нынешней структуры управления pJ
блики. Самое главное в том, что среди этих 4J'
оех кланов (групипировок) очень мало думаюц,!
людей, но зато мастеров интриг предостаточно I
то что происходило в феврале, было только Нача.
лом будущих бурных страстей за сохранение реіКи.
ма и неболее.


Далее, начиная с середины прошлого года
всем этим кланам грозила смертельная опасность
появление новых двух сил: молодежного политичес
кого клуба “Ру ба Ру” ( “Лицом к лицу”) при цк
ПКСМ Таджикистана и народного движения “Ра,
хохез" (“Возрождение”), которые шаг за шагом ра.
іобпачали существующий режим, разрушали стен,
местничества, бездарность нынешних руководите-
лей (Хотелось бы отметить, что партийное №о.


водство старалось сделать все возможное для того
чтобы не сеять семена своего детища-местничества
и в народное движение). Словом, если в последние
полгода происходили какие-либо изменения, прин-
ятие демократических законов в республике, то это
заслуга именно здоровых сил-“Ру ба РУ” и “Рас


тохеза”. И все это происходило на глазах у народа
что способствовало активизации политических сиз,
политического и национального самосознания
населения, демократизации общества, а также
автори- тету их руководителей.


И последнее. Намеченные выборы народные


депутатов республики в конце февраля (25.02.90 г)
вопрос о выборах президента (как в Союзе, так и я
республике), дискуссии об отмене 6-ой статьи Коне
титуции показали настоящее лицо этих кланов. А
февральские события вывели эти кланы на чистую


воду.


Обращает на себя внимание и


такой факт: 23-го


152
февраля одновременно во всех газетах ( BnnfVr
районных) был опубликован пасквиль Тадж? *°
“За кулисами , который был специально п.Та
товлен на основе подслушивания телеШп!^0'
разговоров председателя “Растохеза” Т Абл ЫХ


бора, автора этих строк и других товарищей'^6'
позже, ровно в день выборов, т.е. 25 февраля к
опубликован (причем тоже в извращенном то Л
вании)) новый пасквиль того же ТаджикТяГ
такое Растохез?”. Все это было сделано с лал^4™
прицелом руководителей кланов-обвинить и М


мить в глазах людей, рядовых членов КПСС**'
ных ученых, которые якобы являются членами SEl
динений, противостоящих перестройке Имени
этой причине не прошли в народные депутаты П°
кие видные люди республики, как доктор'ф„ло' ж'
ских наук А. Турсунов, М. Диноршоев, до!ТОр „
орических наук Р. Масов, член-корреспондент д и
Таджикской ССР Ш. Рустамов, кандидат философ-
ских наук Ш. Юсупов, замечательный журналист
Д. Атовуллоев и десятки честных товарищей
они члены КПСС.


Даже этого, наверняка, было мало. И для того,
чтобы свалить вину на других, редактор
“придворной” газеты “Точикистони Совети" ("Со-
ветский Таджикистан”) т. М. Мухаббатшоев приз-
нал, что надо было расправиться с “Растохезом"
еще в прошлом году. Вот уж действительно “у стра-
ха глаза велики”. Поэтому у многих людей в
республике появилось чувство недоверия к партий-
ному руководству.


Сценарий событий в г. Душанбе давно вына-
шивался в чреве этих четырех кланов админис-
тративно-бюрократической системы режима рес-
публики с согласия такой же мафии центральных
органов (которая поддерживает один из таких кла -


153
нов). Далеко не каждый из участников и свиДет<


Руках


- “Р°тек^,и


почему нужно было именно кровопролитие


____ - - ------------ и свидетеЛей


ёше'не отдают себе отчета в том. в чьих руках бЬ1Ла
политическая карта, и как все это протекало


* Г “ч,, 1 |Л


февраля (т.е. до введения чрезвычайного пол °
ния). Однако, даже неполный анализ событий°*е’
ледних лет в республике показывает, что только**’
ким путем можно было скрыть свои злодеяни
завоевать себе дешевый политический автору..11
Да и сейчас, после массового политического гііп
ноза никто не застрахован, что такие события "ні
повторяться снова здесь или в другом месте.


Остается сожалеть еще о том, что некоторые за
висимые журналисты, особенно центральных изда-
ний, шаг за шагом во всех сферах искажали собы-
тия в г. Душанбе, сеяли межнациональную рознь и
тем самым, способствовали аппетиту кровопроі
лития этих кланов, сохранению режима. Дошло до
того, что якобы население требовало создания
исламского государства.


В дополнение к вышеизложенному несколько


штрихов к хронологии событий. Еще в конце прощ-1
лого года поползли слухи о том, что будто при-
езжают беженцы и Горисполком за счет коренных
жителей г. Душанбе предоставляет им квартиры.


Более того, в г. Душанбе и его окресностях уси-
ленно подогревались слухи о том, почему беженцы
приезжают к нам. Не обошлось и без эмиссаров из
других регионов. На ХУП Пленуме ЦК КП Тад-
жикистана (15-16.02.1990 г.) председатель КГБ
Таджикской ССР, народный депутат СССР В. В.
Петкель о роли эмиссаров, их прибытии и сигналах
об этом деле сказал следующее: “Были, товарищи,
такие сигналы... У нас проживают определенные
азербайджанцы... Наверное, этот канал был исполь-


154
Кстати, когда приходили, значит, эти задер-
зован- к ’ подозреваемые в организации, гам
жаННЬ'ииа этой категории".


былил» Председатель КГБ на конкретный вопрос
Дал у поводу, а также относительно призывов
по этоМУиСТСКОго толка сначала очень старался из-
панТІ°Р ть вопроса. Но потом с явной неохотой
вратить кассеты нам принесли уже, наверное.
ПрНЗНани которые пришли сюда к нам в респуб-
п0ЛС0Т пантюркистские, конкретно враждебной
лику ленности с призывом: “сколько вы будете
Нарпеть Советскую Власть... Давайте ее быстро


CMRonpoc вопросов заключается именно в этом. Но
сь возникают сопутствующие вопросы - Почему
!дебыли пресечены эти слухи? Почему ни один из
"ѵководителей органов госбезопасности или рес-
публики за последние два месяца ни разу не
обратили внимание на это? Это первое. Второе, ког-
Iа были опубликованы материалы внеочередного
\УП Пленума ЦК КП Таджикистана 15-16 февраля
1990 г. ( Стенографический отчет. Душанбе,
Ирфон. 1990 г.) именно для этой информации
председателя КГБ Таджикской ССР В. Петкеля не
нашлось места в нем. Наверное, тов. Петкель поду-
мал, что о “секретах” своей конторы сказал лиш-
нее. Но вот. что удивительно, обозреватель ТАСС
В. Пономарев точь в точь использовал эти слова В.
Петкеля в своей статье “Колокола надежды" теперь
в новом амплуа. В “Правде" (10 мая 1990 г.) она
печаталась в такой редакции:"Распространялись за
писанные на магнитофонную пленку и видео
выступления вожаков исламского фундамен-
тализма: “Пора создавать исламское государство!"


В районах появились "посланцы" из Баку. 20 че-


155
sr.
стали


было


ловек было задержано за подстрекатель-
зывы. Еще в январе они рыхлили здесь по*”6 При'
сая в нее “семена вражды". Вот так гладко'ВУ' бр°-
КГБ республики для подготовки сЬепт^360^
трагедии. ^ ЛЬСк‘ой


Третье, и очень существенное, это
беженцев и вообще армян, которые проживаю"1030
Душанбе. Непонятно, почему эти цифры Т
тайной за семью печатями и ради чего это
необходимо?


Следующий момент касается роли средств Ма
совой информации и в первую очередь Тел°"
видения. Вот уже второй год таджикское Теле'
видение стало каким-то удивительным образом nD
дварять наступающие события, как бы заранее их
программируя. То ли умышленно, то ли злона-
меренно любой факт по вопросам межнациональ-
ных отношений (благодаря участию должностных
лиц) преподносится в какой-то подчеркнуто вялой
форме. Тут и некоторые сотрудники, приближен-
ные к кланам, очень стараются создать образ “ми-
ни-Сталина” для “пресечения слухов” или вообще
похожих на него “лидеров" перестройки. Может
быть по этим соображениям вечером 8-го февраля
по таджикскому ТВ была спецпередача “Навили
Душанбе" ("Новости Душанбе ), в которой сек-
ретарь ГК партии т. Р. К. Алимов (с участием мэра
города М.Икрамова) сообщил о мерах, пред
принятых по устройству беженцев и. между про-
чим. обмолвился о том. что каждому беженцу сна
чало по 80 рублей, а потом по 30 рублей выплачено
пособие (хотя и здесь была искажена реальная
действительность и почему-то цифра беженцев каж-
дый день изменялась). 9-го февраля город уже был
полон слухов о прибытии 20.000 армян.


Когда готовился “Устав армянской общины го-


156
анбе”, обшина армян, проживающих в


рода ДУшаб тилась в Горисполком. Там сначала


дуціэнб>е' 0 цНфру 25.000, потом остановились на


им Ha3BjyK„M образом, в Уставе появились све-


20-000- что -в настоящее время более 20.000


дения о то зличным причинам проживают в г. Ду-


аРмяН П°на территории Таджикской ССР”. Позже


щан&е И сь что цифры очень завышены, но это


выяснил ^ кануН февральских событий (можно бы-


бь1Л° У-е сослаться на перепись 1979 г., чтобы озна-


Л°ДаЖся и сопоставить цифры). Остается загад-


комитьче , цИфры об армянах стали “тайными” и


К°И’шенными. Наконец, выяснилось, что в г. Душ-


7' живут около 3.800 армян, но не по “раз-


ан0еым причинам”, а в качестве настоящих равно-


!павных граждан г. Душанбе. А всего по респуб-


"Ғ‘ „ѵ около 5.000. Но все это, конечно, выяс-
іике их


нилось после событии.


Тогда 8-9 февраля эта цифра (т. е. 20.000)
нагнетала недовольство. Более того, именно в
Одной из телепередач был призыв к гражданам сто-
лицы республики (“а не к кишлачным") так распра-
вится с беженцами: -Если найдете хоть одного
армянина, приведите его ко мне...(Не кроются ли в
этом причины обласкания этого человека со
стороны клановой системы, когда даже после до-
носа он стал героем февральских событий17). После
такой идеологической подготовки, как метко выра-
жается Н.Озеров “остальное было делом техники”.
Стремительно накалялись страсти. И 11-го числа к
13 часам перед ЦК состоялся несанкционирован-
ный митинг и люди требовали объяснений
руководства республики. И руководство респуб-
лики, и глава духовенства казн А. Г. Каххаров обе-
щали, что всю правду сообщат народу Была даже
создана комиссия. Срок тоже был оговорен 24.
сами. Но, к сожалению, вся информация не г '3
доведена до народа. После 26 часов ожидаЫЛа
ровно к 14 час. 40 мин. перед зданием ЦК КП ']'ИЯ
жикистана вновь собрались люди. Сначала о*и
дали выступления К. Махкамова, но к нашему сты
ду им объявили, что “Махкамов в Москве I
(сессия)”.


Ну, а далее все шло так, как того хотели режис- I
серы этого преступления. Сначала дубинки, а по-
том вода, потом слезоточивые гранаты и в конце
отборные снайперы и автоматчики. Потом через
полтора часа выходит сам первый к народу, но I
время и нить связи были уже потеряны.


Вечером к 22.00 часам 12.02.90 г. по ТВ было объ- |
явлено о чрезвычайном положении и по сообще-
нию председателя Совмина Таджикской ССР И. і
Хаеева 5 человек ( а на самом деле 16) были убиты
и 70 ранены. Вопрос о беженцах сразу же отпал,
как только события стали неуправляемыми. Город
с 11-го числа практически был отдан преступным
элементам. Общественный транспорт работал пло-
хо. и к 12-му в 14 час. 30 мин. трудно было его |
найти и выловить. Как уместно здесь вспомнить j
повторения событий лета 53-го года. Нечто похо- j
жее в нашей жизни слишком часто повторяется. До
сих пор остаются невыясненными вопросы:


1. Кто сообщил, что “Махкамов в Москве”’


2. Кто дал указание стрелять в безоружных
людей?


3. Почему руководители, обещавшие через
24 часа донести до народа правдивую информа-
цию об армянах, обманули его?


158
Можно ЛИ верить словам тех
яителей, которые ежедневно лгут, даже под-
руКов°Д 'кол соглашения, потом занимаются
писывая "к


„нтригамИдк Политбюро цк КПСС расценивает
песню кандидата в члены бюро ЦК КПСС, пред
седателя КПК т. Б. К. Пуго в Таджикистане1


Хотелось бы здесь упомянуть об очень важном
психологическом и нравственном моменте, на кото-
рый ни один из представителей из партийной иера-
рхии ЦК КПСС не обратил внимания. Давно з
чено, что руководители, которые не выполняют
свои обещания не имеют ни Авторитета, ни Ува-
жения у народа, тем более в Таджикистане!


На этом можно завершить описание хронологии
событий, так как подробности о них займут ни
одну сотню страниц и десятки фамилий его участ-
ников, убитых и раненных.


Следует отметить, что за последние годы масса
социального напряжения нарастала. Темпы при-
роста реальных доходов на душу населения за пос-
ледние 20 лет снизились в 4 раза, а потребление
продуктов питания снизилось значительно ниже
среднесоюзного уровня и физиологических норм
потребления. Например, молока на 48 проц., мяса-
на 50 проц., яиц-на 40 проц., картофеля-на 35 проц
от среднесоюзного уровня. Но эти вопросы никог-
да не волновали эти четыре клана.


Но мысленно возвращаясь к этим событиям,
переговорам, пленумам, встречам, пресс-комферен-
циям убеждаешься в том, как искусно был пожерт -
вован Б. Б. Каримов, как хорошо, всесторонне быт
оболванен целый народ и страна, как легко вышли
сухими из воды виновники этой трагедии' На XX II
Пленуме (15-16 февраля 1990 г.) ЦК КП 1 алж-
икистана, для пробы сил, сначала бывшие идеологи


159
республики Н. Зарипова и И. Рахимова я


• а >атем


°бвин
еакцИі


стороны священнослужителей и верующих и
____ __________—., ______ • пе вы.


триса М. Исаева напали на духовенство и ^ м ак-
....__-.... „„„„ іл ..._________ и °бвиі.


~ Со


их в этих событиях. И тут же-сильная реа'к°'1НИЛи
стороны священнослужителей и верующих ИЯ с
шло, не туда стреляли. Потом снова, как и п


в годы


застоя, все свалили на экстремистов. Близка б
истине оценка сотрудников КГБ с оговоркой о ЛЭ К
что “на арену вышли коррумпированные и уГ0Т°М’
ные элементы, действующие в смычке с рядом н °В
оналистически настроенных лидеров и лицами'
умело спекулирующими на религиозных чувства^
верующих республики” (см. “Вечерний Душанбе^
02.03.90 г.).


Хотя именно данная версия ближе к истине и
совпадает с предварительным анализом событий
но кому-то в голову пришла идея: чтобы сохранить
режим руководящих кланов, все свалить на “бед-
ную” интеллигенцию и, в первую очередь, на “Рас-
тохез”. Причем все они знали, что благодаря
преданности своему народу именно растохезовцы
встали на путь остановки кровопролития, именно
они жертвуя собой, не боясь провокации, призы-
вали народ к спокойствию. Но именно партийно-
клановая мафия за все это отомстила им.


Кому же все это было выгодно? В результате
кровавой трагедии почти 4 партийно-клановые
мафии, о которых мы упоминали выше, еще
больше укрепили свои позиции в системе власти
Некоторая растерянность и неприязнь друг к другу
в ЦК и Совмине-временное явление и в скором вре-
мени кланы вновь объединятся ради сохранения
“стабильности режима”. События потрясли руко-
водящий клан и нанесли большой урон его авто-
ритету... Для восстановления своего статуса и
пошатнувшихся позиций они сделают все
возможное, вплоть до принесения в жертву каких-


160
т0 своих кадров (это уже свершилось, но именно


L ОПЛОШНОСТЬ СТОИТ ИМ ЖИЗНИ). Но вряд ЛИ удас-
тся восстановить всю славу прошлого. Слишком
большие потери! Да и сам факт расстрела безоруж-
ных людей (их уже десятки) будоражит всех и в
конце концов, народ потребует возмездия за его
обман. Тем не менее, позиция первого (не руко-
водящего) клана республики на всех трех Пленумах
ЦК снова укрепилась и некоторые его молодые
кадры (особенно женского пола) добились опре-
деленных успехов.


Другие кланы полностью контролировали собы-
тия и не потеряли ни одного из своих членов. Хотя
со стороны руководящего клана было одно сущест
венное предостережение (о бездарности его главы)
в адрес исполнительного клана. Но это было ни к
чему, так как именно этот клан вел расследование
для выявления “виновников” и легко навязывал
свои идеи участникам последнего Пленума ЦК КП


Таджикистана.


В результате сильного давления и гипноза пар-
тийной пропаганды “Растохез”, ученые, и в первую
очередь философы стали объектом ненависти (но
все это давно испытанный метод создания образа
"врага”). На выборах победили главы и выдви-
денцы этих четырех кланов, и как было офи-
циально объявлено, “члены бюро и секретари ЦК
получили больше всех голосов”. Слава Аллаху.,
аминь! Не греша можно сказать, что будущий
парламент нашей республики будет похож на
небольшое “собрание" партийно-хозяйственного
актива.


Таким образом, партийно-клановый режим в Тад-
жикистане сохраняет право быть “лидером" пере-
стройки. Но почему именно такими изощренными


161
методами: расстрелом людей, введением войск
чрезвычайного положения и ежедневной его коп
ректировкой с помощью Постановлений и Указов
Президиума Верховного Совета республики, обма-
ном своего народа, клеветой в адрес людей вплоть
до монтажа и подтасовки фактов, пасквилей
ТаджикТа и т.п.?


Вопросы, вопросы? Так и не получившие ши-
рокого обсуждения ни в печати, ни на трех Плену-
мах. ни в выступлениях на заседаниях Верховного
Совета СССР. Хотя наши взоры были обращены
именно к Москве.


Р А С Т О X Е 3, №1, Май 1990 г.
10-1


Пряв.и.Г


_____ ія ТАСС


“Колокола надежды".Эіа сіаіья имеет mu.


птоеатіт Кяк известно, на страница
^^5ьишопублліковано стаіья обозревакія ТАСС


В ^ помочь разобраться в том, что произошло в Душанбе
4 іі'іЬевраля, напротив, во многом осложнила ситуацию
'' г Февральских событий. Редакция газеты “СухаіГ еже-
"1’К|>>о поіучает отклики на статью В. Пономарева, а также
Ше,сь6ы и пожелания скорее развернуть дискуссию по февра-


Тким событиям.


Исходя из пожелания наших читателей редакция сочла


1 ^ --£ • — o n ПИги МП


опубликовать письмо


Миррахнчова


''^земіікѵАН СССР, главному редактору іаіегы "Правда"
(ІТ Фролову- Письмо публикуется с сокращениями.


Прочитав статью обозревателя ТАСС В. По-
номарева. опубликованную в газете "Правда" за
Ю-ll мая с.г., я долго думал: стоит ли писать это
письмо? Но одна интереснейшая деталь заставила
взяться за перо.


Дело в том, что , когда мы в печати читаем офи-
циальное сообщение под рубрикой “Заявление
ТАСС”, то сразу же становится ясно, что данный
материал отражает позицию Политбюро ЦК
КПСС и Советского правительства. “Колокола на-
дежды" мне напомнили нечто похожее на Зая-
вление ТАСС”, но с претензией на большее, чем
любое заявление. Только по этой причине я решил
взяться за перо.


Итак, попытаемся на основе нескольких фактов
рассмотреть "доводы" автора статьи. Первое но
то, что автор решился не на трезвым анализ, а на
детективный пересказ материала внеочередного
Wn Пленума ЦК KI1 Таджикистана (15-16 фев-
раля 1990 г.) В частности, миф о“ перевернутых
Фургонах и втоптанном в грязь хлебе” впервые пру'-
“ДОВОДЫ” А. А. Костыри, то они не подтвердил!!5
(см. "Сухан” №2, 199 0 г.). Сь


Второе. Когда автор статьи на страницах
главной газеты нашей страны оперирует сомните
льными, а порой просто надуманными (а потомуй
ложными) фактами, то у человека появляется не
только недоумение, но и желание хоть один раз по-
смотреть в глаза тому, кто дал приказ стрелять в
безоружных людей. Доводы автора типа: ’’сзади
нее. вдали от войск, падали люди от выстрелов в
спину", для несведущего человека ассоциируются с
тщательной подготовкой военных формирований в
Таджикистане. А на самом деле советские снай-
перы еще II числа ждали приказа, а 12 февраля
они. вооруженные биноклем и оптическим ору-
жием. в первую очередь выстрелили в первого
свидетеля - водителя троллейбуса Мажнунова С. Р.
В окончательном врачебном свидетельстве о смер-
ти за №84/91, выданным 15 февраля РВСМЭ М3


Таджикской ССР пишется, что смерть последовала
12.02.90 г. и Мажнунов С. Р. “умер в РКБ №3 с
огнестрельным ранением.” Далее в этом бланке по-
_________ ____ «я пг-,яи Плинаев А. О., удосто-


ЛЧМТКНѴТО. ЧТО


Как показывают данные нашего анализа, снай


164
стреляли в очевидцев, кинооператоров и тех,
П6Р наверняка мог бы рассказать очень многое,
f лько так был убит кинооператор “Ленфильма”
.7 Матросов, а кассеты с его съемками исчезли. Рус-
ая женшина, которая смотрела эти события (12
Іевраля) тоже была убита снайперским выстрелом
о той причине, чтобы потом заявить будто тад-
жики убили ее. Фотографии советских снайперов,-
этих молчаливых свидетелей трагедии, вы можете
увидеть на первой полосе газеты “Джавонони
Точикистон” от 16 февраля 1990 г.


Честно говоря, “Правда" настолько “обра-
довала” меня: что не нахожу слов благодарности.
Цены нет той информации, где говорится следу-
ющее: “В районах появились посланцы” из Баку
Двадцать человек было задержано за подстрека-
тельские призывы. Еще в январе они уже рыхлили
здесь почву, бросая в нее семена вражды”. Ах. боже
мой, это же “секреты” КГБ республики, которые
его председатель товарищ В. Петкель тщательно
скрывал в своем выступлении на ХУП Пленуме
ЦК. Тогда на вопрос о причинах февральских соб-
ытий и о роли “эмиссаров" из Баку, то ли случа-
йно, толи в запале т. В. Петкель сказал: “ Были’ то
варищи, такие сигналы. У нас проживают опре-
деленные азербайджанцы... Наверное, этот канал
был использован. Кстати, когда приходили задер-
жанные лица, подозреваемые в организации, там
были лица этой категории”


Далее. Председатель КГБ на конкретный вопрос
М. Мабатшоева по этому поводу, а также отно-
сительно возникавших призывов пантюркистск^
лка, сначала старался не замечать вопроса но
ом с явной неохотой признал: “эти кассеты нам
принесли уже. наверное, с полсотни, которые по-


16
пали сюда к нам в республику. Пантюпѵ„
конкретно враждебной направленности СТские
зывом: “Сколько вы будете терпеть с С При'
власть... Давайте, ее быстро сметайте.. ” 0ветскУкз
Как пишется в статье, “не ищите эти”
стенографическом отчете ХУП Пленума^цқ


Вместо стенограммы вопроса и ответа


скРомНо
М.)


отмечено: "далее оратор (т.е. тов. В.Петкель-М
ответил на ряд вопросов из зала” (см: Стено
отчет, с.66). Но я рад, что главная газета огм
ликовала сообщение председателя КГБ тов в
Петкеля. хотя с опозданием и с соответствующей
редакцией. Магнитофонные записи его выступ-
ления намного интереснее газетной статьи.


Интересным было бы узнать реакцию центра и
ЦК. когда автор статьи опирается на якобы
разговор с людьми, которые “видели, как толпа
сбросила с моста русскую женщину. Но я от рус-
ских слышал рассказ о групповом изнасиловании
таджички с семимесячной беременностью”. Автор
прекрасно маневрирует методом спекуляции сенса-
ционности газетного материала (избегая ответ-
ственности перед законом), отмечая “ не ищите
сообщений об этом в милицейских протоколах
Автор все время выпячивает милосердие русских и
зверства таджиков. Кому это выгодно?! Как можно
непроверенные факты обнародовать на весь мир?
Создается впечатление, что эта заказная статья
была необходима для разжигания ненависти про-
живающих в Таджикистане русскоязычных и
таджиков.


Вызывает удивление, что автор не скры
своего недоверия к таджикам, следователям І Д-
жикистана. указывая, что следствие ведут
ныс ребята из Москвы и других городов страны.


166
вН0 автор избегает настоящей сенсации
каК Наски* событий, когда не русская женщина, а
февраЛЬ б ст ц. Путовского был выброшен в


бронзовый


°30°обое место занимает показание секретаря ЦК
■ •грл Таджикистана П. Пулатова, где говорится.
‘Я два дня присутствовал на всех этих пере-
ЧТ° пах”- Это тоже из стенографического отчета
ѵѵП Пленума- Однако факт остается фактом: пе-
п "говоры С народным комитетом шли только один
іень- 14 ФевРаля- Если булатов имеет ввиду
другие переговоры с Народным комитетом,
избранным митингующими 13-го числа, то я не
знаю- Такихъ переговоров не было. Во время пере-
говоров 14-го февраля через каждые 15 минут не
какие-то неизвестные люди, а именно сам секре-
тарь ЦК ЛКСМ Таджикистана П. Пулатов пос-
тоянно заходил в кабинет и паниковал о каких-то
поджогах и погромах. Тогда я лично ему сказал,
что подобным слухам нельзя верить, равно как
нельзя верить подобным людям, именно такие, как
П.Пулатов довели республику до такого положе-
ния. Вся сегодняшняя трагедия заключается в том.
что все наши руководители заигрывают с “наро-
дом . Кто сказал, что “народ отставку не при-
нял"?. А вот коммунисты-руководители отставкч не
приняли. Вот и все. Когда руководители-ком-
мунисты через военные кордоны, через автомат-
чиков и снайперов разговаривают со своим


народом, о чем еще можно говорить.


В статье говорится о том. что неформалы и«
Растохеза", вошедшие во “Временный комитет
(явная перетасовка фактов) будто вырвали у
правительства протокол об отставке' Так ли на са-
мом деле?! Я лично присутствовал с начал
конца на переговорах Народного комитетаД°
руководителями республики 14-го февраля, тС
вот. инициаторами переговоров были не чл ^
Народного комитета, а лично Председатель КП к'
при ЦК КПСС, кандидат в члены Политбюро Б к
Пуго. Это он вдохновлял руководителей рес!
публики, которые в свою очередь сами подго-
товили листок - проект переговоров. Первый сек-
ретарь ЦК КП Таджикистана К. Махкамов в тот
момент даже попытался отшутиться, показывая
этот документ: мол, видите, как и аппарат хорошо
работает.


Более того, так как Б. К. Пуго просил, чтобы его
фамилия не была упомянута в этом документе, про-
токол совместного заседания руководства респуб-
лики с Народным комитетом был отредактирован
самим К. Махкамовым и отпечатан в ЦК . И никто
их не заставлял, чтобы они его собственноручно
подписали. При этом отмечу, что на переговорах
товарищ И. X. Хаеев отсутствовал и лишь около
18.30 14-го февраля пришел в ЦК и первым его
словом было: ’’Почему без меня решили мою
судьбу”.


Теперь несколько слов о протоколе офици-
ального предостережения, которым “наградил
меня КГБ Таджикской ССР. Автор статьи с явной
натяжкой пишет, что это “выдумка". “Эта выписка
из протокола прошлого года, когда ему, т.е. мне,
Комитетом госбезопасности объявлялось официа-
льное предостережение о недопустимости его дей-
ствий”. То, что он приводит в виде протокола, на
самом деле не яваляется подлинником. Все эго он
переписал с сообщения пресс-группы КГ Б 1 аджик-


168
„гГР опубликованного во всех газетах Таджи-
ка под заглавием "Кто есть кто" 1*>-го
*!»пбѵя 1989 г. Да будет известно, что не КГБ. а х
2 « КГБ в суд в прошлом году. Вот уже
гГьмой месяц длится эта эпопея. Мне не хотелось.
1 „о придется и на газету “Правда" тоже подать в
суд за ложь, клевету и оскорбления чести и
достоинства. Чтобы быть объективным я привожу
формулировку официального предостережения, где
говорится, что “ 13.07.80 г (он, т.е. Миррахимов
М. -М.М.) вызван в органы госбезопасности за
высказывания и подстрекательские призывы, мо-
гущие привести к групповым антиобщественным
проявлениям на почве межнациональных проблем в
г. Душанбе и в других регионах республики, а
также за суждение о необходимости создания на
территории Таджикской ССР самостоятельного
исламского государства”.


Вот такая странная формулировка протокола
предостережения. А впрочем, ничего странного
нет, ведь был же 1937 год! Почему бы опыт 37-го не
перенести на перестройку.?


И вообще, что за журналистский стиль, когда
тщательным образом скрываются фамилии зам
министра юстиции X. Хамидова и зам. пред.
Совмина О. Латифи? Это говорит о том. что.
когда у автора нет никаких аргументов, то он при-
бегает к таинственности. Далее. Почему бы не на-
писать о том, кто же виноват в подборе и рас-
становке кадров в республике?! Не кажется ли. что
здесь вина центра, когда более 150 должностей
являются номенклатурой Москвы ?


Остается непонятным еще одно: автор статьи,
говоря о презумпции невиновности, не чувствует
никакого угрызения совести , обвиняя
заранее программирует некоторые будущ^Х'°#


%


нрикавз
имя правда
‘Кто дад


туры о зарубежной умелой руке, чтобы ИМет
можность еще раз вернуться к этой теме. Ь1
Хочется задать вопрос: кто все таки дал і
стрелять в безоружных людей? Во
истории необходимо поименно назвать тех і
приказ и восстановить поименно всех погибш
Если во имя той же исторической правды мы
годня поименно знаем погибших солдат из Тад
жикистана на афганской земле, то тем болееотра.
гических событиях 12-14 февраля необходимо рас-
сказать всю правду. Не дав исчерпывающую оцен-
ку кровавым событиям 12 февраля, не поймем, что
же случилось 13-14 февраля. 12 февраля пролита
невинная кровь десятка людей. Вот об этом поче-
му-то В. Пономарев молчит, ибо согласно данной
ему кем-то инструкции,- это не входит в его задачу.


А жаль, ибо рассказав истину о 12 февраля,
автор, вероятно, вышел бы на вопрос: кому было
необходимо и выгодно, чтобы замять трагедию 12
февраля, разыграть чудовищную карту межнацио-
нальных трений. Эти непростые вопросы требуют и
непростых ответов.


СУХ АН. №4, Май 1990 г.


170
ЛИТВА В КРИВОМ ЗЕРКАЛЕ ПЕЧАТИ
ТАДЖИКИСТАНА


Странное ошушение у меня. Каждое утро откр-
газеты нашей необятной страны, такие как
“Правда “ и “Известия”, и невольно задумываюсь
над тем, какими будут новые сообщения из Литвы,
с ними то ясно, что будут писать и вообще, как
нужно преподносить материал. А вот что печатают
газеты Таджикистана - это нечто ошеломляющее в
истории журналистики. И самое главное,- столько
сейчас в них пассажа и необъективности, что даже
сатира М. Жванецкого не всегда может кон-
курировать с ними.


У нас в Таджикистане не только швейники,
рабочие, комсомольцы, но и доярки (хотя я на
99,99 процентов убежден, что вряд ли какая-нибудь
доярка читает газеты, тем более прессу неза-
висимой Литвы) осуждают суверинитет Литвы, да
так, что у коммунистов из КПЛ, КПСС и ЦК
ЛКСМ вызывает восторг. По правде сказать, лич-
но я, как житель коммунистической колонии, всег-
да буду поддерживать акт независимости Литвы и
то, что Литва в конце концов будет самостоя-
тельным государством. - у меня нет никаких
сомнений.


Зададимся вопросом: как положение в Литве от-
ражается в печати Таджикистана? Начну с самого
свежего материала прессы. Недавно первый секре-
тарь ЦК ЛКСМ литвы В. Овдиенко направил пись-
мо главному редактору “Комсомолец Таджикис-
тана." в котором жаловался на "жесткий контроль
"Саюдиса” в области печати и просил, чтобы опуб-
ликовали шедевр старшего лейтенанта П. Рудник»


171
ва (корреспондента “Стража Балтики”-


есть' °каз.
к "^°М


номере “Комсомолец Таджикистана” '


ывается, и такая газета!) под названием «ѵ
"*............. ” Статью опублико °М'


сомольцы...из подполья


с.г. Сам факт того, что


10 июня


. — -г - старший лейтена


освещает события Литвы,- представляется л ^
безотрадным. Из статьи И. Рудникова явствТ°
что верние силы ВЛКСМ , как молодогвардейц
в Литве работают подпольно, своего здания Ы
имеют, и, наоборот, экстремисты “недавно в 6
вилишкисе до основания” разрушили памятник
двадцати бесстрашным комсомольцам и т.д. ищ
Весь смысл писанины И. Рудникова заключается не
только в том, чтобы создать объективное представ-
ление о настоящей блокаде Литвы, а наоборот,
льет крокодиловы слезы и предупреждает: не дай
бог в Таджикистане будут говорить о суверинитете
Литвы, что же тогда будет. Словом, В. Овдиенко
лучше знает как надо вести подпольную работу в
Литве. А почему бы не организовать “Молодую
гвардию”? Ведь у комсомольцев есть богатый опыт
подпольной диверсии.


Сообщение о том, что на “общем собрании тру-
дового коллектива осуждали “сепаратистские” тре-
бования Верховного Совета Литвы и “группу аван-
тюристов” - печатаются на первых полосах газет
Таджикистана под рубрикой „SOS«- Непонятно
одно: читают ли проимперские газеты Таджикис-
тана в Литве? Особенно, когда придворная газета
“Точикистони совети” (“Советский Таджикистан ),
выходящая на таджикском языке, обсуждает и
осуждает независимость Литвы, то мне от такой
фальши становится не по себе. Все равно с этими
газетами парламентарии Литвы даже в туалет не
пойдут, то о каком уровне профессионализма жур


172
яЯИСТов можно говорить?


наЛ История осуждения сепаратистских дви-
ий Литвы началась с прошлого года. Приведу
один пример. Детище ТАСС в нашей рес-
ѵблике-ТаджикТА 23 декабря 1989 года подто-
пил “рождественский подарок” коммунистам
Іитвы под названием “Митинги в рабочих кол-
лективах”, который тут же опубликовали “Ком-
мунист Таджикистана” и “Точикистони совети”.
Прошу прощения, что только на один абзац сок-
ратил это сообщение. Ну начнем чтение:


“Недоумение, боль и тревогу вызвало в трудо-
вом коллективе Душанбинского производствен-
ного объединения “Памир” решение внеочеред-
ного съезда Компартии Литвы о выходе из состава
КПСС. Об этом говорили рабочие на сос-
тоявшемся здесь митинге. Его открыл секретарь
парткома А. Султонов:


- Решение XX съезда компартии Литвы проти-
воречит не только ныне действующей Программе и
Уставу КПСС, но и задачам перестройки, - сказал
он, - я, как коммунист, против раскола Ком-
мунистической партии Советского Союза. Наша
сила в единстве.


- Призываю членов КПСС Литвы к мудрости,
благоразумию,- сказал, выступая на митинге. Гене-
ральный директор объединения В. Лисин. - На
протяжении всей истории КПСС была примером
интернационализма, и нельзя допустить ее раз-
межевания по национальным признакам.


Аналогичный митинг, на котором осуждено
решение XX съезда КПЛ о реорганизации Литов-
ской республиканской организации КПСС, сос-
тоялся на Хорогской швейной фабрике №3. Высту-


173
павшие на нем швеи Б.Тахсирова, \. £ск
лрмие говорили о пагубности сепаратист,
ствмй литовских товарищей. Коллектив


сплочению вокруг КПСС".


Конечно, стиль подобного


дей-


нризвал к


сообщен


Ия


ТаджикТА. как дурной пример.- заразителенТ"


к*ЛМ.Ч»Т ГП\/и-И1Ч ом.... . _ ОМу


примером может служить крик души К) а '
пова. члена парткома завода “Таджиктексщ
маш". под названием “Кому это выгодно'’”'
Обратим внимание только на два предложения ав-
тора: С кажу прямо мы (кто Вы? - М.М.) чувствуем
и понимаем, насколько пагубна политика литов-
ских сепаратистов. Решение XX съезда Литовских
коммунистов прямо ошеломляет (см. Коммунист
Таджикистана. 24.12.1989 г.). С решением XX
съезда Компартии Литвы несогласны верные
коммунисты Таджикистана. Понятно.


Когда 11 марта сессия Верховного Совета
Литвы приняла свое известное постановление о не-
зависимости. наверное, они забыли спросить у пос-
леднего оплота большевизма - моей родной респу-
блики. Возмущению и боли печати республики не
было предела. Прошу обратить внимание только
на названия материалов газеты "Коммунист Тадж-
икистана”: “Пограничные посты в Литве


(18.03.1990 г.); “К положению в Литве" (21.03.1990
і у "Обстановка в Литве” (27.03.1990 г.).


“Антиармейская компания" (29.03.1990 г.). Теперь
все сообщения ТАСС о Литве были на первой по-


лосе газет. Но митинги! Наша родная Компартия
Таджикистана в этом деле собаку съела. Телеви
леиие показывает лица собравшихся на митингах
для осуждения суверинитета Литвы. Боже мои.


I де же чрезвычайное положение после февральски


174
> ии? Ничего, для такого дела всегда можно
Тр-агеповод И место! Наш народ настолько поли-
НІ1ЙТпован, что с полуслова знает о том. как плохи
дела в Литве и выступает...


После известной статьи И. Рудникова другая
скоязычная газета “Коммунист Таджикистана"
Теперь готовит дайжест Союзной прессы. И что-7’
События в Литве освещаются через призму
сообщения корреспондента БелТА А. Гладышевой,
перепечатанной из “Советской Белоруссии"
(см."Коммунист Таджикистана" 03.06.1990 г )


Остаются неясными: считает ли печать Тад-
' жжистана Литву равноправным братом, так как
она осуждает ее “сепаратистские” действия7 Если
да, то почему в дайжесте Союзной прессы нет
сообщения от официальной “Эхо Литвы"? Если
нет, то какое дело ей до Литвы?


Вот такие ощущения вызывают сообщения
советской печати о Литве. Дело, конечно,- нехоро-
шее. Разрушается союз нерушимый "равноправных
республик”, поэтому проимперская печать Таджи-
кистана бьет в набат. Ложь, обман читателей на
страницах печати коммунистической колонии
создает общественное мнение. Надолго ли это все7'


РАСТОХЕЗ. М>2. 1991. стр. 6


175
“РАСТОХЕЗ" - ПЕРВАЯ
СВОБОДНАЯ ГАЗЕТА В ЦЕЩ-РДЛЬНО^,


Подготовительная работа по органи
народного движения в Таджикистане начал И
январе-феврале 1989 года. Тогда состоялись^ *
колько собраний инициативных групп, на кото^
обсуждались цели, пути их достижения, орган!
зационные вопросы, а также решение проблем
том русле, которое могло бы повлиять на объе*
динение народов Таджикистана. Наиболее актуаль-
ными вопросами былн-экономическая самосто-
ятельность республики, защита окружающей сре-
ды. отмена 6-ой статьи Конституции СССР
возрождение культуры Таджикистана и, в первую
очередь, статус таджикского языка.


Нужны были трибуны. Первую трибуну мы наш
ли быстро: под крылом ЦК ЛКСМ Таджикистана
был создан политический клуб “Ру ба Ру (“Лицом
лицу). При этом нам доподлинно было известно
что куратор политклуба из ЦК ЛКСМ Зафар
Саидов (ныне пресс-секретарь Президента Таджи
кистана-ред.) был информатором Комитета гос-
безопасности. Одновременно за стенами политклу-
ба( заседания клуба проходили в малом зале Дома
политпросвещения ЦК КП Таджикистана) шла
интенсивная работа по подготовке Устава и Прог
раммы Народного движения, о чем никто не


подозревал. .


Очень скоро остро встал вопрос о народной
трибуне- газете. В разных частях Советского Союза
уже разрабатывался Закон о печати, а в некоторых
городах даже пробивались ростки новой свобод-
5SLZ 1ZSZ -Растоіет" (-Возрождение )


176
РодИ*е попытки выпустить газету или бюлл


I Дана прошла первая конференция Народного дви-
I ^еиия “Растохез", на которой делегаты пред-
I „ожили издать газету. Сразу же после конференции
I я разговаривал с Дододжаном Атовулло и пригла-
I сил его на работу в качестве редактора будущей
газеты. Мы решили заняться этим вопросом сразу
же после выборов 25 февраля в Верховный Совет
республики.


После февральской трагедии 1990 года, когда
началась самая настоящая травля членов Народ-
ного движения “Растохез". и некоторые даже заго-
ворили о закате движения, я счел крайне вредным
промедление с изданием газеты. Дододжон Атову л-
ло, сначала согласившись стать главным редак-
тором, вдруг наотрез отказался от работы. Как по-
зже выяснилось, причиной его отказа стал мой про-
счет, поскольку в качестве ответственного
секретаря я предложил кандидатуру только что
присоединившегося к движению бывшего редак-
тора таджикского телевидения Ахмадшо Комнло-
ва, а Дододжон Атовулло ни в коем слу чае не хотел
сотрудничать с ним. Тем не менее, в подготовке и
обсуждении материалов первого номера газеты
“Растохез” Дододжон принял участие.


Мы с Ахмадшо Комнловым уехали, чтобы сн-
яться изданием газеты. Это было в конце мая |9*Н)
года. Тогда меня, как "виновного", начали часто
вызывать в следственные органы, поэтому издание
газеты для меня было большим риском. Когда же


177
Published in Bam°bav”


K. R Пкіѵлпіп ... J


Данных


был готов к печати второй номер “Растох
возник вопрос об указании места издания,
я решил пошутить, написав:


Эта шутка так и сохранилась в выходных
газеты.


Первый номер “Растохез” вышел на ДВѴх
языках - русском и таджикском. На первой полосе
были помещены слово о газете, фотография, запе-
чатлевшая одно из мгновений февральской - 19эд
года-трагедии, и стихотворение в прозе, написан-
ное никому не известным учеником десятого
класса. Это стихотворение было так созвучно фев-
ральским событиям, что многие потом усмотрели в
нем портрет первого секретаря ЦК Компартии
Таджикистана К. Махкамова. Каково же было
удивление многих, когда я рассказал, что оно было
написано до февральских событий.


На второй странице газеты мы поместили самый
интересный материал - о первой сессии Верховного
Совета Таджикистана двенадцатого созыва,
которая прошла в апреле 1990 года. Тогда пред-
седателем ВС был избран К. Махкамов, а во время
голосования произошли курьезные моменты. Для
положительного исхода голосования было исполь-
зовано всего одно “магическое’ слово: предлагая
на должность кандидатуру кого-либо из “своих
людей, председательствующий на сессии предсе-
датель Центризбиркома Махмудов, а затем и избр-
шный председателем ВС К. Махкамов во время го-
лосования ставили вопрос таким образом: ‘Ким.
(“Кто?"), что, по всей вероятности, означало
“отвечайте положительно”.


Слово “Ким?” настолько могущественно влияло
на голосующих, что даже простые телезрители
. ловили его значение во время трансляции сессии


178
. g первом номере газеты “Растохез” мы хотели
чветИть именно эту ситуацию. Тогда состав лепу-
іПов ВС республики на 97° о был коммунис-
тическим. Статья “Ким тарафдор? Ким бетараф?
Хамаги!” (“Кто за? Кто против? Всего!' ) была
настолько удачной, что на последующих сессиях
лишь только раз прозвучал вопрос “Ким?”, за что
К. Махкамов тут же извинился перед депутатами.
Раскрывая в статье интриги, автор очень кор-
ректно, в саркастической форме высмеял суть пер-
вой сессии.


Одну страницу первого номера газеты
полностью занимала статья председателя движения
I ‘Растохез”, кандидата экономических наук Тохира
Абдуджабборова. На последней странице я помес-
тил свою статью: “Кровавые дни в Душанбе. Кому
это было выгодно?!”


Четыре года спустя, когда я уже сидел в
СИЗО КГБ Таджикистана, следователи и члены
Верховного суда республики (суд был над народ-
ным движением “Растохез"), показывая мне тот
номер газеты, обвинили меня в том, что я задел
честь органов госбезопасности и государства.


Первый номер “Растохез", как ежемесячник,
вышел из печати в начале июня 1990 года тиражом
в пять тысяч экземпляров. Мой друг Баходур ее
привез в Самарканд, когда там проводилось орга-
низационное совещание движения “Самарканд".
Делегаты этого совещания и стали первыми чита-
телями газеты “Растохез”. Почти тысяча экзем-
пляров была распространена за короткое время
перед началом совещания, а остальные экземпляры
мы с моим “другом", заместителем министра юс-
тиции Халифабобо Хамидовым, привезли потом в
Душанбе.


179
Пе.


В Душанбе, а затем и во всей респубди
рвый номер “Растохез” вызвал эффект раз
шейся бомбы. Это было весьма неожиданно
многих-не только сами материалы, но и инсЬ ^
рованность газеты были необычными. Я ра^МИ
делил по списку экземпляры, вернул в кПре'
одолженные деньги, а также отдал правлению тп1
жения “Растохез” тысячу экземпляров. Все желаю
шие могли купить номер газеты за пятьдеся
копеек, а через некоторое время на улицах Душан-
бе и, например, в чайхане “Рохат”, я был сви.
детелем того, что как за первый номер газеты люди
отдавали баснословные по тем временам деньги
по пятьдесят и даже сто рублей.


Вслед за первым номером в газетах ЦК Ком-
партии Таджикистана на русском, таджикском и
узбекском языках появились статьи с яростной кри-
тикой в адрес “Растохез”. Особенно рьяно за это
дело взялся редактор партийной газеты “Точикис-
тони Совети” (“Советский Таджикистан”) Мазхаб-
шо Мухаббатшоев. Критике газеты “Растохез” он
посвятил целую страницу в своем издании, однако
не успокоившись, переключился лично на меня.
Три автора: следователь А. Азимов ( в последнее
время он был Генеральным прокурором Таджикис-
тана. а с сентября 1996 года назначен секретарем
Совета Безопасности Таджикистана-ред.), сотруд-
ник КГБ М. Мавлоназаров и журналист X. Хайда-
ршо так усердно описывали “злодеяния" Мирра-
химова. что простым читателям трудно было пон-
ять. о чем вообще велась речь. Однако стало ясно
одно: газета “Растохез" обрела такую попул-
ярность. которой бы позавидовал любой издатель.


Реакция партийных и советских органов рес-
публики на появление “Растохез" была однозначна


180
ОНИ осудили и


потребовали наказать ее


газгтУ а в Душанбе были арестованы несколько
которых изьяли номера газеты. во. т
«**** действиях состава преступления.-осеобо
наЙДЯіе это только способствовало популярности
быстро растущему успеху газеты “Растохез'.


" сразу *е были подготовлены второ* и трети*
илмера однако клевета в “письмах трудящихся' в
партийных изданиях, на все голоса требовавших
арестовать и наказать издателей не прекращались
до на один день. Но с каждым выпускуом авто-
ритет “Растохез” возрастал. В октябре 1990 года я
попросил у московских друзей логотип газеты
Согдиана” и опубликовал на ее страницах полный
текст отчета комиссии Верховного Совета по рас-
следованию февральских событий- Из IS тысяч
номеров я смог привезти в Душанбе тояысо пять
тысяч. Все думали, что появление этого но мера-это
рука Москвы”, но только близкие люди эмааш,
кем и как была подготовлена газета.


В середине декабря 1990 года прошла третья
сессия ВС республики, на которой за закрытыми
дверями обсудили, а точнее, осудили демократ
ческие силы и, в первую очередь, народное
движение "Растохез". обвинив его в февральской
трагедии, хотя всем было ясно, что "Растохез не
имел никакого отношения к подготовке февраль-
ских митингов, а наоборот, его лидеры пытались
отвести беду 13 февраля, выйдя на площадь с
просьбой к людям проявить благоразумие в
разойтись.


Весной 1991 года газета "Растохе» ' бы іа
официально зарегистрирована а Комитете по
печати Таджикистана согласно заявке Толира Абд-


181
уджабборова и Ахмадшо Комилова( Но
"Растохез”. а как новая газета "Дуне”- Те .IIе Как
М. М.). С тех пор я мог спокойно заняться -
делом, и в Фонде таджикского (форси) языка^0^


АI ■ мажиамммнммл - ’ ГДб О


был заместителем председателя, организовал
одну газету - “Сомон". Много препятствий бьіЛо


еще


регистрации новой газеты. Только после того
мы заранее объявили об этом, газета “Сомон'^
также газета “Чароги руз" в один день были заре


гистрированы


кистана.


Г азета


в Комитете по печати


Таджи-


Растохез" (“Дунё") всего год ИЗда.
валась после легализации, но ее выпуск уже не был
регулярным. Из-за разногласия с лидером Народ,
ного движения “Растохез” Тохиром Абдуджабба-
ровым 22 апреля 1992 года я официально вышел из
Движения и газета прекратила свое существование.


“Растохез” была первой свободной газетой в
Центральной Азии. До этого попытки издания ре-
гулярной газеты или бюллетеня в нашем регионе не
увенчались успехом.


Во время допросов в 1994 году я признал
свою "вину" в подготовке и издании газеты “Рас
тохеэ" и всю ответственность за это взял на себя.


Что сделала газета “Растохез” для нашего обще-
ства? Первое, что мне представляется нужным от-
метить.-то. что она преодолевала страх. Если в
дрѵгих регионах СССР были заметны какие-то рос-
тки инакомыслия, то в Центральной Азии об этом
лаже нельзя было мечтать. Думать об альтерна-


тивной прессе для простых жителей этого региона
было слишком большой роскошью.


Растохез" была свободной газетой в полном
смысле этого слова: мы исходили из того. чтс
цензура мысли, которой нас учили с первых шагов


ІН2
не приводит к доверию и к свободе обшес-
ЖИ30свободив себя от цензуры, мы тем самым от-
тва' от предрассудков, которые тесно окружали
Ѵ°с со всех сторон. Поэтому в "Растохезе" сразу же
^явилось много самородных авторов, как тад-
nL ов, так и русскоязычных. У нас не было воз-
можности издавать нашу газету и на других язы-
ках в частности на узбекском, хотя необходимость
В ЭТОМ была. Как только появилась газета Рас-
гохез”, началась новая эпоха в таджикской жур-
налистике - эпоха конкуренции, борьбы за умы и
сердца. Позже появилась газета “Адолат" (“Спра-
ведливость”), “Чароги руз” ("Светоч дня"). Мин-
бари ислом” (“Трибуна ислама”) и другие издания,
стремящиеся к единой цели, но до них уже была
газета “Растохез”.


Газета “Растохез” внесла новизну в жанры тадж-
икской журналистики: если раньше по уязвимым
местам общественной жизни можно было нанести
удар только в жанре фельетона, то в “Растохезе"


I мы создавали образы и в рассказах, и в крити-
ческих заметках, и в интервью, в политических пор-
третах и даже в простых сообщениях с мест, на что
наши оппоненты вынуждены были отвечать под-
робными публикациями в своих газетах, реагирхя
даже на наши самые простые материалы. Мы.
собственно, этого и добивались.


Мы печатали самые свежие материалы- инт-
ервью, выступления, секретные инструкции ЦК
КПСС и советских органов, рассказы, стихи,
статьи, которые никогда бы не увидели свет в
других изданиях. Это. например, стихи Бозора
Собира-о февральской трагедии, статья академика
Мухаммеджона Шукурова- о Бухаре и Самарканде


183
Некоторые авторы вызывались в КГБ и даже
зывались от авторства или вынуждены были


°тка-


пространные объяснения тому, как их статья^
выступление попали в редакцию “Растохез” Вк^и


жая при этом, естественно, свое недовольст
действиями редакции, и пр. и т.п.


Газета “Растохез” открыла путь многим нами
нающим авторам - журналистам и ученым.


Мы опережали наших оппонентов в предВй
дении событий и в поиске путей преодоления кри-
зиса. Многое из того, что предполагали авторы ма-
териалов газеты, оказывалось горькой правдой.
Можно сожалеть о том, что эта традиция не нашла
продолжения в свободной журналистике Таджи-
кистана того времени. Некоторые новые газеты
пошли по ложному пути: они сотворили много ге-
роев, которые очень скоро “лопнули”, как мыль-
ные пузыри. Это не было служением правде и сво-
боде, а скорее - определенному кругу людей и
ловких новых политиканов.


ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ
№6, 1996, стр. 85-88


184
Барой К.


Даврони бако чу боди сахро бигзашт,
Талхию хушию зишту зебо бигзашт.
Пиндошт ситамгар, ки чафо бар мо кард.
Дар гардани у бимонду бар мо бигзашт.


БАХШИ ЧАХОРУМ


УШАНБЕИ ХУНИН*
в а


ЧАНГ БО КАЛЛАМУШХО**


* Ин китобро хамон рузхои вокеахои соли 1990 на-
вишта будам. Танхо хамин манд пораи он пай до
ШУД, ки ба дасти чоп супурдем. Клсматхои дигари
он хануз дар «хабсанд».


** Ин хикояи вокей ва чанд иншои дигар дар зин-
дон-солҳои 1993-1994 эчод шудаанд.
Бисмиллоҳир раҳмонир раҳщ,


(


ДУШ АН Б Е И X У Hj/Гҷ
Ба vjou сарсухан


Ин китоб китоби фоҷиаҳо, китоби анд-
китоби такдири талхи халки тоҷик аст Ва"'
китобест, дойр ба дасисаҳои сиёсии дарбори щ
такмонанде, ки ба сари мардум таҷовуз ва фоҷиахщ
февралиро овардааст, китобе, ки хар як лахзағ'
вокеахои солиёни ахир дар Ҷумҳурии Тоҷикистон
бепарда баррасй шудаанд. Ин китоби шахидощ
рохи озодй, сатрхои нотамоми онхост, ки косаи
сабрашон аз беадолатихо, таышбу тахкир, лаб-
рез туда буд ва бехтиёр ба Майдони Шахидон рех-
танд. Дарахти сабзи умри он бегуноҳон бо тирхои
автомат ва камони мерганҳои шӯравӣ вожт
гардид Халки бесилох, бегунохро тирборон кар-
данд Дидор ба киёмат монд...


Хуни нохаки онхо он рузи боронй бо обу барф
омехту дар таърихи 12-уми феврал / мутобик бар
23 /24/ Бахманмохи соли 1368 хичрии шамсй / ва
тамоми рузхои ҳамон хафтаи соли 1990 Майдони
Шахидон ва Хиёбони Путовский / алхол Исмоили
Сомонй /-ро дар шахри Душанбе гулгун кард ва
«Душанбе хунин»* ном гирифт. Хуни чавонони гул-


* «Душанбе хунин» ба ду маъност: рузи вокеа, ки
рузи аввали хафта буд ва, дуюм, номи шахр, по
тахти Точикистон. 12 феврал дар таквими соли
1990 мелодй рузи Душанбе буд
чавонони «аз сад гул як гулашон нашукуф-
^ той обро рангин кард ва губ ҷӯйҳои кано-
г3'оиХяёбонхои Ленину Путовский пури хун буд.
Р0ре, хун рехта шуд ва ҷуйхои хунин ашки
:<)Ш карданд ва калам руи ин сахифахои
мғ - [ ёди шахидон бори аввал нола кард. Хун


талаб кард ва боз хуни нохак рехта шуд...


Ба зудя он рузхо фаромуш шуданду даси-
сахои нав ба нави дарбор оғоз ёфт.


Буд набуд, рузе буд Душанбе дар шахри
Лшанбе. Он руз, нисфирузй хангоми намози пе-
ашнбуд, ки хама ба суи бинои Кумитаи Марказии
Хизби Коммунистии Тоҷикистон давиданд. Дави-
данд ва ба он до расиданд. Талабашонро арз кар-
данд. Посух хостанд. Вале...


Ба ёди шахидон, ба арвоҳи поки он бегун ох он
дуо мекунем, ки ҷояшон ҷаннат шавад. Ёдатон ба
хайр, шаҳидони роҳи Озодй. Омин!


187
Агар инсон фақат ба нафъи худ заҳмат кат
метавонад, шояд олими машхур, хирадманди бузѵті8ад
барҷаста ба камол расад, вале вай наметавонадинсон Ш0Йри
ан баркамол ва бузург ба бор ояд. ни в°*е-


Таърих онхоеро бузург медонад, ки дар роҳи Хаг, ,
умум ранҷ бурда, ба ҷавонмардй расиданд, таҷрибаип^
он касро саодатманд мешуморад, ки ба мардум ХуШб1?Р
овардааст. 1 ІХТЙ


Карл Маркс


Он рӯз борони барфолуд меборид. Осмонро
абри сибх гирифта буд. Гоҳ-гоҳ шамоле хам вази-
да губ хотири одамонро парешон мекард. Таърих
суб хи он рузро Душанбе 12 феврали соли 1990 дар
вараки сафедаш сабт карда, оғози ҳафтаи кори
дар кишвари шуравиро эълон дошт. Душанбе дар
он субхи Душанбе ором буд. Мисли чандин даҳсо-
л ахо одамон ғуломворона бо дили хохам-нахохам
ба суи корхонахо мешитофтанд ва чунин мепин-
доштанд, ки дунб хамин хел офарида шудаасту
хамин хел хохад монд-яке ғуломдор ва дигаре
ғулом.


Танхо унвони «ғулом»-у «ғуломдор»-ро касе
дар ин чомеа ба забои намегирифт ва дарк карда
хам наметавонист, ки ин тахкири нангин ба шаъни
инсон чй тавр амалй мешавад. Зеро аз ғавғое ба
номи «инкилоб», ки 70 сол бештар из ин рӯзхо бар
сари нибгони онхо рехта буд, хотираи таърихии
мардумон танхо иборахои «муборизаи синфй»,
«хушбрии синфй», «сурх»-у «сафед»-хо, «кулаку*
«зиддипартиявй», «троцкичибн», «бухаринчиён» ро
якчо ба «шамшери бараханаи инкилоб»-«чекистхо»
медонистанду бас.


188
Ба миён омадани хароина тафаккури нав б
паи тозаеро танхо бидъат мешумориданд. Вой
-холи шахсе, ки каме аз колаби мавчуда берун
°a« мегузошт. Аз бозсозй, ки мохи апрели соли
іІ оғоз ёфт, панч сол сипарй туда бошад хам дар
ин ҷумхурии мустамликабунёд тағйироти чиддие
ба миён наомад.


Ягона навигарие, ки ман метавонам бо он иф-
тихор намоям, ин комат афрохтани нимпайкарахои
М. В. Фрунзе, Ф. Э. Дзержинский ва Ч. А Путовс-
кий буд, ки ба хусни шахр хусни нав зам карда, ба
дилхо вахму харос меандохтанд. Онхое, ки аз
таърих каму беш огоҳанд, нағз мефахманд, ки
ашхоси зикршуда, ба халки мазлуми минтакаи мо
чй «корномахо» доранд.


Маро аз андешахои вохиманок мавчи бени-
зоми одамон ба худ овард, ки ба суи маъбадгохи
коммунистон-бинои КМ ҲК Точикистон мешитоф-
танд. Соат расо чахордаху ей дакика буд. Мани
танхо аз акиби издиҳом рахеипор шудам.


Дар як они воҳид Майдони назди маъбадгох
аз одам пур шуд.


“Сареву савдое» гуён ман ба анбӯхи одамон, ки
бори аввал дар он ҷо медидам, назар дӯхтам. Дархол
аён гардид, ки ин хурӯҷ муттахид нест, балки
ғайримуташаккил ва бештар ҷунбиши худбахудй
Дорад. Қувваи пешрави он низ хеле гуногун: аз
ҷавонон, одамони миёнсол, занҳо иборат буд.


Дар назди бинои Иттифоки рассомони Точи-
кистон каме таваккуф карда, бори дигар ба он
кисми одамоне, ки аллакай ба дари марказии бинои
КМ ҲК Точикистон даст мезаданд, чашм духтам.
Ақарбаки соат наздики понздахро нишон медод.


189
Боз понздах-бист даклкаи дигар 0ц ,
ваккуф намудам~1. Як троллейбус /автобусик*Та'
ва якчанд автобус дар мобайни издихом б
кат меистоданд. Ронандагонаш бо харосба
одамон менигаристанд. Як автобуси «Икар
лароз бо «азобу машаккат* аз анбухи одамон.адГ*
шуда, ба суи шимол равона шуд. ‘ 10(51


Ман бо душворй то мобайни Хиёбони Ленц
байни маъбадгохи коммунистом расидам. Одамо
ни зибде дар хайрат буданд, асли вокеа чист касе
намедонист. Хар кас ба дарди худ андармон буд
Баъди каме таваккуф ногох Раиси махфили сиё-
сии «Ру ба ру» Чумъахон Исоев ва дустам Абдусат-
тор Ғаффоровро дучор омадам, ки ба суи комич-
роияи шахри Душанбе мешитофтанд. Онхо низ аз
ин гирудор дар хайрат буданд.


Мо каме дуртар аз издихом ба ин бесарусо-
монй нигох карда бори дигар ба хулосае омадем,
ки ин чунбиши ғайримуташаккил тамоман идора-


1-Баъди як соли ин фочиа капитани милиция С. Рахматулло-
ев ба дуруги К. Махкакмов ва Г. С. Михайлин зарба мезанад.
Мувпфики накли у рузи 11 феврали соли 1990 «чавонон ба ро-
хбарияти Чумхурй барои рондани арманихо як шабонаруз
чѵхлат дола пароканда шуданд ва пагох соати 15 дар хамин
чо хозир шуданашонро таъин кардан д. Рӯзи 12 февраль мо аз
пагохй ба он чо хозир шудем. Мувофикинишондодмобоядба
чардум муомилаи хуш карда, аз доираи хукуку вазифахои
у ѵл и аба ро мала, ба онхо муомила мекардем. Кдрибихои соати
14 чавонон чамъ омалан гирифтанл^Ниг; Дар он рӯзхои
пуртахлука. ПаЛми Душанбе, 19.02.1991). Аз хонандагони гиромй
бисер хохиш лорам, ки ба вахт ва мухлати муайяншуда
соати 15-и 1202.1990 тътибор диханд. Зеро рохбароии Нумх-
. ; я дертар вактро ба соати 17 иекучонанд, то ки rl,P’(’|WI
«ардуиро tax барораид Шархи муаллиф дар соли


190
шаванда аст. Хазор афсӯс, ки дар чунин лах-
I ^х0 хамдигарнофахмии мо бахонаи дасисахои
сиёсй мегардад.


Ман хуб дарк кардам, ки намоишномаи кайхо
тайбркардаи дарбор оғоз бфт. Бадбахтона, аз он
чизе, ки доимо харос доштам, яъне бахонаи он ки
гуедаххо хазор арманихоро ба Душанбе оварда-
анду ба онхо аз махаллаи навбунбди «Зарафшон»
хонаву чой додаанд, хамаи ин кору дасисахо ғизо
мегирифт. Мардуми аз сиёсат бехабар бо чунин
рафтори худ танхо ба сараш балои нав меовард.


-Ба ин кор умуман хамрох шудан даркор нест.
Рафтем аз ин ҷо,-гуфта дӯстонамро хидоят кар-
дам ва мо ба суи бинои комиҷроияи шахри Душан-
бе равон шудем.


Аллакай рохи наклибт баста буд ва одамон
фавҷ-фавҷ ба майдони назди КМ ХКТ мешитоф-
танд.


Дар назди мағозаи «Тӯхфахо» ба инструктор
/ мушовир /-и КМ ХК Точикистон Искандар Аса-
дуллоев вохурдам.


-Муборак шавад, ин хел митингхои ғайри-
расмй. Кумитаи Марказй хам метавонистааст, ки
кувваи ягонагиашро бо халкнишон дихад,-гуфтам
ба Искандар Асадуллоев баъд аз холпурсй.


Ӯаз ин вохурии тамоман ғайриоддй ва гу'фту-
гӯи мо каме даступо гум карда буд. Вале бо хамон
хандонлабии доимиаш:


-Мо хам метавонем. Дидед, чй хел одамон
ҷамъ меоянд,- гуфта монд.


Ман хис кардам, ки у окибати ин хел даси-
сахои сиёсиро пурра тасаввур карда наметавонад.


191
Мо хайрухуш карда рохамонро давом д0дем о
те ки ба бннои коминроияи шаҳри ДушанбВақ'
хиРбони Ленин 48 / расидем соат кариби 1б00к 1
Пае аз каме таваккуф Халифабобо Ҳамй«
Абдулкодир Холикзода расида омаданд. (w
чахор нафар-Хамидов, Исоев, Холиқзода *°


Ғаффоров ба ошвнаи дуюми бинои комиҷрои,
баромаданд ва ба ман таъкид карданд, ки дап
хамон чо назди милиса, дар табакаи аввал мунта-
зири онхо бимонам. Во таассуф хамон лахза ба
ман нагуфтанд, ки барои чй ва ба назди кй мера
ванд~1.


Ман дар назди посбони коминроияи шахр-
лори дах-дувоздах дакика мунтазир истода, сони,
дилбазан шуда, берун баромадам, ки каме бошад
хам вазъиятро бо чашмони хеш бубинам.


Хама суи бинои КМ ХК Точикистон мераф-
танд. Ман боз каме ба издихом нигариста, окибат
мачбур шудам, ки ба тарафи Президиума / Раёса-
ти АИ / Фархангистони Улуми Точикистон / хиё-
бони Ленин 33 / рох пеш гирифтам. Ба чои корам-
Шуъбаи фалсафаи Фархангистон рафта макола
ам-«Наврузи наву Соли Наву Чашни чахонам
прзугр-ро аз машинистка шрифта тахрир карда,
ба идораи рузномаи -Сухан» бурдам. Вакти дар
Флрханшстон буданам рафикони хамкорам Ахмад


1 Огг/хии 12 ф^врал барномаи махсусеро. ки оил ба фиро
ряхой ОмрбоОЧояй /арманихо/ ва тарки Точикистон кар*
ни и хо ва бо и юти роки Ч Исоев ва динаром таПСр шул*■*>
ах ТВ камоиш додаид Агар иан иедоняствм. ки сто»
барои хамии намойш б* комичроил мераванд. *ат *
мещтдвм. Шархи муаллиф с. 1990


192
ѵіѵхаммадхочаев, Суннатуллох Чонбобоев. Абду-
МУГя Самиев ва бисвр дигарон маслихат додаяд,
Гба назди намоишчиен рафтанам лозим аст -
Пар чунин лахзахо мардумро таихо гуэоигтаи аз
рохи хирад нест.-таъкид мекарданд онха


Ман маколаамро ба идораи нашрияи «Сухая»
супоряда / чанд муддат пештар ваъда дода будам.
кй мухлати охирин барон маколаи банда руэи
Душанбе 12.02.1990 аст /, баъд ба идораи рузно*
махои «Чавонони Точикистон» ва «Комсомолец
Таджикистана» cap задам. Он чо аз вохеахои ба
мийн омада, хама сахт дар ташвиш буданл. Дар
хамон чо бо котиби ташкилоти хизбнн Шуьоаи
I фалсафаи АИ Точикистон Шодмон Файзуллоевич
Юсупов / дертар Шодмони Юсуф / мухаррнри
рузномаи «Чавонони Точикистон» Талъат Н иг< >р« >-
ва ва бисер рафикони дигар чанд лахза радду
бадал кардам. Он чо маслихат додана, ки ба Май-
дон назди намоишчиен наравам-


Дар Хиебони Ленин аллакай бесарусомоня
cap туда, одамон хар тараф метохтанд. Акнун май
боз мукобили мавчи одамон кадам мезалам. Баѵ-
зехо ба ман бо хайрат менигаристана, ки чаро нн
кадар шитоб дорам. Дар назди «Телефони байни-
шахрй» / Хиебони Ленин / бо Рустами ВаххобяСн
вохурдам. Ман то биноя Кумнт&н агросаноагнн
Чумхурии Шуравин Соцналнстнн Точикистон
расидам ва Сафари Мастонзодро дучор опалам. Ӯ
маро боз дошт ва маслихат дод, ки аз рохам бар-
гардам. Зеро тирборонкуннн мардуми бесил ox cap
шуд ва рафтани ман ба Майдонн назди КМ Х.К
Точикистон метавонад боной мартам шанад.


193
Зиёдулл охро~1 вохӯрдам. Хар ду аз кучаи Г)'
Максим Горький. Хонаи афсарон ва кучаи м "°Мі1
убур карда, ба назди бозори «Баракат» nJO**
Arto6vch хяти «Кяпякят.Г.яиш.


Автобуси хати №23 «Баракат-Сано» моро то и-
мағозан «Мелодия» / шахристони 82 / овардНЗДИ
Одамоне, ки аз тирборон амон ёфта буДа
бо харос накл мекарданд, ки чй тавр сарбозон?’
суи одамон тир холй мекарданд. Вокеан, садои
дахшатноки мошинхои «Ёрии таъчиля» / АшЬц
Ians / гушхоро ба комат оварда буданд ва худи
хамин шаходат медод, ки хуни ноҳак рехташуд
Садои тирпарронй ба тамоми шахр танинан-
доз шуда, ба дилхо вахм меандохт.


Мардум дахшати ба сарашон омадаро холо
пурра дарк накарда буданд. Садои хазлу шухйниз
гох-гох дар дохили автобус ва истгох ба гуш мера-
сид. Дар истгохи «Каряи Боло» ман боз як рафик-
амро дучор омадам. Ӯ шиб-шилта ва аён буд, ки
аъзои баданаш сахт нам кашидааст. Ӯ низ шохиди
вок.еах.0. Аз истгохи «Мелодия» мо ният кардем, ки
пиёда то хонахоямон-шахристонхои 102 ва «За-
рафшон», ки дар як самт буданд, биравем. Ногох
автобуси хати «Баракат-Испечак» / №26 / омадва
ман чахида ба он даромадам. Рафиконам ба авто-
бус расида натавонистанд.


Ба манзил расида бори дигар ба суи шахр
нигаристам. Рӯзи хунин-Душанбе дар Душанбе ба
поен мерасид. Рузе, ки дар таърихи халки мазлуми
точик бо хати хунолуд сабт шуд. Рузе, ки аз он
таърихи на в огоз шуд. Рузе, ки, хазор афсус, на ха


~1 Зиёдуллох Абдучалилов-устоди Донишгохи
Давлатии Точикистон.


194
парк карда тавонистанд. Рузе, ки тачриба дар
JUS халки бепушту панохи тоник cap шуд.


Ва аз хама мухимаш руіе. ки дарбори мѵ к ад
си большевики бе хеч пардапушя асрори кариб
70-солаи худро фош кард:-симои ғайриинсоиияш
дар як они вохид ба чашми мардумон а#н шуд
Барой ин хикматро фахмидан, албатта, солхои
зиёде дар пешанд Хамон рӯз на хам хи^ «*»-кар
данд, ки окибати душанбеи хунин бо чй меднчо-
мад-


Дуруги аввал:


«Махкамовдар сессия/ичлосия >-1


Дар сибсат дуруғ гуфтан хеч гох окибати нек
надорад, бидуни он ки агар ин дуруғи маслихато -
мез набошад. Вале он рузи душанбеи хунин дуруг
боиси фочиаи миллати точик гардид


Вахте ки гурухи пешрави тазохуроти худба-
худй ва ғайри муташаккил ба дари Марказки бннои
КМ расид, ягона талаби онхо ин буд . кн бигузор
котиби якуми КМ ХК Точик и стон Кдххор Макка-
мов ба онхо биту яд , ки дар хакнкат чй кадар
гурезахои озарбойчонй ба Душанбе 1


1. Чй хеле ки дар боло зикр шуд, вактро дар хотнр нотах дор*д
Зеро К, Махкамов ва хамаи хокимонн вахт двртар вактро
тағйир дода мехоханд, тнрборон кардан и мардумро дар
12.02.1990 хак бароранд. Онхо. хатто лаѵво мектнаад. кн чл
салан, Г. С. Михайлин/ туе •к.арнбихон со* гм 17 00 аз мамодм
дагони хукумат. ташкнлотхои чамъилтя. рухонмн м к* но
ишчиен комиссия ташкил шуда буд» Ин дуругм махз вот


196
омадаанл ва чаро рахбарияти Чумхури .
масъала бо мардум маслихл п> п.-к'.р,,г-,.а.и,Л:4,


Ин суол бесабаб мабуд. Як ру3 гіеіптчп


11 умн фрврал байни соатхои / ба шархи CaJe
каблй дойр ба вахта тазохурот мурочиатнам!,


12 то соатхои 13-30 як гурухи начандон калон?
назли бинои КМ ХК Точикистон омада, таъц
карда буданд. ки расо баъди 24 соат ба ин "1
мсоянд ва ба суолашон чавоб талаб мекунанд Бит
чахор соат як шабонарӯз мухлати он кадар кам
и рот. Дар як шабонаруз /11-12 феврал /аз кулух
алов напарнд. Табиист, ки одамон боз ба даргохн
хизбивн омаданд. Акнун онхо кам набуданд
Хазорон-хазор даъвогарони суоли зикршуда. Ва


боз хазорон-хазор дойрхабархоюодамонирахгу-


зар.


Дари дарбор сахт пушида шуд. Чавонон ба он
даст куфтанд. талаб карданд, ки: «рафик Махка-
мов« ба назди онхо баромада бо мардум сухан
гуяд Валр хомушии мурдамонанд хашми онхоро
■ >вард Баъди кдриб ним соат хабар расид, ки «рафик
Махкамов дар срссняи Шурой Олии СССР", «у дар
Душанбе нрст* ва боз дуруғхои дунболадори ди
rap Ин хабарро агар онхое, ки дар остонаи бинои
КМ хкт буданд шунида бошанд, пас. то ба тамоми
издихом расиданаш чандин тобу пахлу хурд.


Ин ду'рут'И аввал.яъне «Махкамов дарсессия'


иштибохи нахустнни дарбор дар огози он Ф" Ь!
Оуд Таъкиди як нуктаи хеле мухим лозим аст.ки
б* им мянзуъ сяхт марбут аст: пештар аз 11-уми
феврал дар барномаи симои «Навили Л>,!| "


08 02 1990 котиби дутом и Кумитаи хл ,nim


196
коммунистки / шахри Душанбе Нашил Кутбил
; новИч Олимов чунин фикрро ба одлчон гл тин
л да бул, ни овозахои омадани армянш » < •
Душанбе гамоман беасос аст Дертар мл • ■ л мин


фикр дар мулокотхои ишоя бо мардумя иитихо^.
кѵнандадархавэаи интихоботии Испечаки / рак
ами 15 / Душанбе низ гушзал гардила, оно ча ва


гумонродаратрофи фирорибни арманй <>ш а і гичп


афзуд.


Акнун танхо ишорае ба ин мавзуъ кофи буд.
ки кибмат коим шавад Азбаски коми марлумн
моро ахли дарбор бо дуруғ барлоштаанл, тътнко-
ду эътимоди мардуми мо ба онхо кап- о а< байн
рафтааст.Дуруги «Махкамов дар сессия* на танхо
шуру эхсосоти одамонро паст накарл. балки ба
дили одамон кувват бахшил. ки барон талабашон
пофишорй кунанд. Ин дурӯғ ба дарачае рухнян
чамъомадагонро муттахид кард. Хатто онхое. ки
то хол аз асли максади ни тазохурсгг огох набу
данд, бо исрор ба талаби онхо хамрох шудана


Хар лахза ба ин изднхом садхо одами нав ба
нав хамрох мешуд. Баъзан бехтнбр шнорхон
шифохй ба мибн омаданд. Акнун риштан ал о как
дарборибн бо издихоми чамъомала торафт борнк-
тармегардид ва дар хар лахза нмкони пора иуда
ни он намобн буд. Ин хатари бесарусомонй бул


Дуруги дуввум: «Ман маъяумртнадо рам*


Окибат, дарборибн ба тязйикн шлихом тоб
оварда натавонистанд ва муншнн шСашшроба
дидорбннни тазохуркунандагон бароварданъ Вале


197
вакт. вакти кимат аз даст рафта буд зие
одамон якуним соат дар дар зери бор0„! ?'4
истода чонашон ба лаб расида ва ба гушаті ^
Ш булбул намефорид/ Нов°-


Дар ин як якуним соат имконият буд Ки
борибн балавдгуй-радиохои дар гирду атрофии
дон бударо ба кор дароранд ва ҳеҷ набошадазГи
ностудия б телевизион як-ду мошин ё автобуса
мучаххаз бо баландгуйро биёваранд ва бо митіщ'
гчибн тамос баркарор кунанд. Ин кори оддитарин
низ анчом напазируфт. Шаҳр аллакай бесохиб
шуда буд.


Вахте ки кас ба оғози ин тазоҳуроти ғайри-
муташаккил менигарист ба хулосае меомад, ки
ягона рохи ором кардани ин издихом бо садоиба-


1 Лозич аст. ин чо боз ба як дурӯғи дигари Г. С. Михайлин/
ни г. Ч7адои мардум« 1Z1Z1990 / посух бигӯем. Додситони
гурезпо чунин меорад, ки гуе Махкамов «баъди соати 14 ва 15
ду бор ба назди митингчиён баромад». Ман хамчун шохиди
айнии он вокеа хаминро медонам, ки К. Махкамов то соати
15-у Z5 дакикаи 1Z0Z1990 ба назди намоишчиён набаромаді
та н хо пас аз рехтани хуни нохак мачбур шуд ба назди митин-
гчиен барояд. Худи К. Махкамов дар як мусохибааш баду-
рт ги Михайлин чунин замина меорад: «наздики соати се ман
ба назди митингчиён баромаданй шудам.. кормандони орга-
нхои бехатарй. прокурори шахр ба ман гуфтанд, ки шумо
иабароед, ба намоишчиен наздик нашавед, зеро онхо хен
гапро шунидан намехоханд / Нигд Чавонони Точикистоа
141Z1990 /. Пас аз як рӯэи нашри ин мусохиба дар Ичлос
махфии ШО Г С Михайлин мегуяд «Рафик К. Махкам0
иияти ором карлами иштироккунандагони ми™нг в 6 ,


ssssSBsassscre-si


198
ва хеле баланд ба онхо гуфтани хахякати
• б уд Танхо сухани хак метавонист мардумро
поом созад Дар чунии лахзахо хен гуна эуроварй
І тахдид ба кор намерафт, балки баръакс мар
]№р0 ба шур меовард. Ва хамчунин ки ишора
рафт риштаи алока иртибот бо мардум бисвр бо-
рик ва дар арафаи кандашавй буд.


Ва соат, вахт зуд сипарй мешуд. Хангоме ки мар-
думи ба шӯромада аз забони Муншии Хизби Ком-
мунист ҳарфи: «-ман дар бораи омадани арманихо
маълумот надорам»-ро шуниданд, риштаи иртибот
бо мардум канда шуд. Онхо бовар доштанд, ки
Муншии аввал ҳамчун шахси Аввали Чумхурй
хамаи ин гапу калоча ва хакикати холро медонад.


Ин ҷо лозим аст ба ду дал ели кавй, ки хеч кас
онро рад карда наметавонад, ишора намоем, зеро
бидуни зикри онхо тамоми фочиахои душанбеи
хунин норавшан мемонад:


Аввал. Рузи 11-уми феврали соли 1990 вахте
ки тазохуркунандагон ба даргохи КМ ХКТ омада
буданд ва талабу дархост намуданд, баъд аз муд-
дате дар назди онхо худи Кдххор Махкамов су-
ханронй карда буд.


Дуюм. Дар ҳамон рӯзи 11 феврал Козин му-
сулмонони Тоҷикистон Хочй Акбари Турачонзода
низ ваъда дода буданд, ки «дар 24 соат хабари аз
Тоҷикистон рафтани гурезахои арманй» ба мар-
дум расонда мешавад.


Акнун баъд аз сипарй шудани мухлати мух-
арраршуда одамон ба Муншии КМ ХКТ К Махка-
мов бовар надоштанд. Ва харфхои: «ман дар бораи
омадани арманихо ба Душанбе маълумот надо-
рам!» танхо ба оташ руған рехтан буду халос_


199
..Акнун аскарон ба мардуми бесилохЧун
гони хунхор дармеафтанд. Рузи 12 феврал то ^
тхои 18 ба бемористони №3 Кдрияи Болп „ С°а'
фики маълумоти расми 51 нафар захмиро ов
данд / Комсомолец Таджикистана, 25.021990/
Ахборе, ки мо дар даст дорем, нунин аст: танҳо да
корпуси нейрхирургияи бемористони №3 ХамоЦ
руз то бегох 16 нафар чон доданд, ки аз Майд0Ни
назди КМ ХКТ мунтакил шуд а буданд. Холо Куюди
шабгардй эълон нашуда буд ва расман ҳеҷ ҳарфе
дар бораи вакти он набуд.


Расо соати 22.55 тавассути ҷаҳоннамо Раиси
Шурой Вазирони Тоҷикистон И. Хаёев чунин изҳ-
орот медиҳад: -Имрӯз фочиа рух дод. Авбошон ва
наврасон дар Майдони ру ба рӯи Комитети Мар-
казй намоиш барпо карданд. 70 кас захмдор шу-
данд, 5 кас халок шуд. Ман аз номи Комитети
Марказй ба аъзоёни оилахо таъзия баён мекунам.
Имруз аз соати 22.00 дар Душанбе вазъияти фавк-
улодда, вакти комендантй эълон шудааст...


Баъд аз И. Хаёев вазири корҳои дохилии РСС
Точикистон Мухамадаёз Навҷувонов суханронй
кард: -Ман коменданта шахри Душанбе эълон шу-
дагй...Тамоми яроки дар даст доштаи худро супо-
ранд_.


Боз ИззатуллоХаёев риштаи суханробадаст


мегирад:


-Хамаи гурезахои аз Кавказ омадагй раф-
танд. Онхо 137 нафар буданд...


Баъд навбат ба Халифабобо Хамидов / ӯ ин
чо чй кор мекунад?! / мерасад. Ишон аз боби раф
тани арманихо, сонй, дойр ба риояи конун сухан
мегуяд.






200
Мудири Шӯъбаи «Ахбор»-и симо Рахматиху-


ной вокеа будем. Пеш аз нишон дода-
онхо аз рафик Навҷувонов хохиш мекунем, ки
Укази Президиуми Совети Олии РСС Точикистон-
ро ба забони русй хонанд.


Навчувонов бо хазор азобу машаккат Указро
Лар бораи чорй кардани вазъи фавкулодда киро-
ат мекунад, ки фахмидани он тамоман душвор аст.


Лахзаҳои пуртаҳлукаи тазоҳуроти душан-
беи хунин аз навори симо мегузарад. Чобир Азиз-
муродов аз суханони Рашид Олимов иктибос мео-


рад:


-Мо демократияро бояд аз чумхурихои При-
балтика омузем...


Баъд саркуби тазохуркунандагон намоиш
дода мешавад. Чобир ва Рахматихудо мусобика-
кунон дар бораи демократия харф мезананд. Ак-
нун истилоҳҳои «авбош», «толпа», «экстремист» зуд-


зуд дар суханони онхо шунида мешавад.


Стоп-кадр. Мусохиба бо милисае, ки ягон чояш
захмй нест. Ин милиса барои чонашро аз ташви-
шхо халос кардан чуссаашро ба рӯи занбари дух-
турон мепартояд.


Телевизиони давлатии Точикистон аз хамин
лаҳза cap карда ба «шикори гунахкорон» шурӯъ
мекунад*...


1990-1991


* Камин аст он чи ки аз «Душанбеи хунин» дар холи
хозир дар даст дорем.


201
1


Шаб. Хама масти хобанд. Ӯр0 садои дахц
ноке аз хоб бедор мекунад. Аз ҷояш мехезад \ '
мунш. Боз ба болин cap мегузорад. Аз таххона °
хучран зери замини зиндон садои кубидани даГ
оханин ба гӯш мерасад. Касе фарёд мезанад щ
тичо мекунад.


Ва боз чанд лахза хомушй.


У аз кати оханин баланд мешавад. Дар руи
фарши хучраи зиндон кадам мезанад.


-Шояд чунин намояд, шояд ин кобус, хоб, як
руё бошад-бо худ меандешад у. Тамоми баданаш-
ро араки сард пахш мекунад. Меларзад. Ба худ
печнда, боз ба зери курпа медарояд.


-Не, холо хам садои куфтани дари оханин,-
худ ба худ мегуяд у.


-Ин хоб нест, ин бедорй. Оре, ман бедорам.


У сарашро боз ба болин монда, ба садо гуш
меднхад Аз кати оханин поён меояд ва гушашроба
рун фарши зиндон мегузорад.


Аз таххона, аз зери замин, садои дахшатнок
ба гуш мерасад Касе дар он чо бо марг даст ба
гиребон аст. Ерй металабад Имдод мехохад...


И


Дар поён таххонаи зери замини зиндон воке
ан хам инсоне бо марг даст ба гиребон буд. Ва ин
шаби иахустин буд ки у дари оханини таххона
щт .инд«фо иекуфт Ва ин инсонро
„см Оуа Айбаш то хол рушан набуд.бо кал
j ам кардани ӯ барои бозрасхо муаммо гаш-


ш Аммо боздошти уро рахбарияти зиндон
тахосТ макомоти боло мехостанд Хаминаш якин
уд ки’у касе надорад, бе пуштибон, бе кас буд_


°" ’ Ва шаби якум аст, ки у бо марг даст ба гире-
боН ӯ бо калламушхо бахри хабту мамоти худ
мубориза мебурд Хунраи зери замин, таххона он
кадр бузургнест. Ӯ сатхи фарш ва баландиву пас-
тии онро бо андозаи пойфзол-кафш мен кард
Деворхои таххона бетонй, дар оханин ва як
сурохие хает аз пахлуи дар, ки гохо барои хавои
тоза боз мешавад. Дигар сурохие дар ин таххона
нест. Ин ҷо на шаб ва на рӯзро кас наметавонад
муайян кунад.


Абдулкарим фаро расидани рузро танхо аз
пайдо шудани одамони пирхани сафедпуш / ха-
латдор / ва боз шудани дари оханин ташхис ме-
дихад.


-Чаро нигахбонхо пирхани сафед мисли
пизишкон доранд?-ба хеш суол медихад Абдулка-
рим. Ва дар чавобаш лол мемонад Зеро бехол
шудааст аз чанг бо калламушхо. Баробари кушу-
дани дари оханин ва дидани одамони сафедпуш у
аз хуш меравад.


Руи бистари сафед ба худ меояд Дар болои
сараш боз хамон одамони сафедпуш. Дар сари
Абдулкарим каллапуши оханин пушонндаанд
Гӯшҳояш дард мекунанд. Мехохад аз cap бнгирад
онро вале дастхояш бастд Сафедпушон уро наззо-
ра мекунанд. Ногох ба гушхояш салон путзғнреву
даҳшатноки калламушхо, хучуми онхо ба туьм&н
хеш баланд мешавад


203
У фарёд мезанад, илтино мекунад, Дао
чон мехохад аз кати хоб биҷаҳад/каллад^


каи чон


оханинро аз сараш дур андозад. Аммо даст
ӯро сахт бастаанд. Ӯ чунбида наметавонад У П°и
Абдулкарим боз аз хуш меравад. Ва пн б
чандум аст, ки у аз хуш меравад, дар ёд надоед’


111


Шаби аввал Абдулкаримро пайдо шуданияк
да ста чонзод дар хучраи зиндон бедор кард у
и6тидо чизе нафахмид, баъд зуд ба хеш омад Ва
хис кард, ки дар атрофаш галаи калламущҳо даву
тоз доранд. Аз чои хобаш баланд шуд ва зудмуза-
ашро пушида ба дифоъ тайёрй дид.


Пасон аз кучое як садо расид. Ва калламу-
шхо ба у хучум карданд. Ба пойхояш дарафто-
данд.часпида батанаш баромадан мехостанд.Убо
дасту пойхо худро химоя мекард. Лагадкуб ме-
кард онхоро, аз руи пой ё танаш калламушҳоро
пфифта ба девор мезад ва садои шуми марги онхоро
мешунид, Бо муза ба замин калламушхоро мемо-
лнд, мезад. Вале калламушхо низ аз туъмаи хеш
даст кашидан намехостанд, паст намеомаданд,
баръакс бо як хирси гурусназадагй ва вахшиёна
х ум ути мекарданд. Онхо кам намешуданд, балки
боз куввахои тоза мерасид ва бо ғирев ба Абдул-
карим хучум меоварданд. Инчангчанд соатдавом
мекард, маълум набуд.


Абдулкарим хисоби вактро гум кард. Ба суи
дари оханин рафт. Онро бо мушту лагад куфт.
('а тое наомад. 4ав<Я5е нест.


Сардор. гражданин навбатдор!-фарёд заду


т
Касе ба додаш намерасид Касе уро намешу-
Чанг бо калламушхо идома дошт. У тамомои
Н1,Дваташро чамъ карда, пойхояшро ба замин ба
«I фарши зиндон задан гирифт. Фарши бетони
PLo вазнин мебаровард. Гохо пойхояш ба сари
калламуше мезад ва хангоми марг калламуш са-
дое дахшатноке бароварда, чон медод


Лашкари калламушхо аллакай союсои муза
ва шалвори уро пора-пора карда буданд Ва чис-
лам то зону хуншор. Акнун у азоби чонгудоз-аз
пойхояш лахт-лахт кандани гӯштро мечашид Ва
дар ин лахзахо беихтибр:


-Модар! Модарчон, модарчонакам!-губн фарбд кард
Калламушхо хучуми худро давом медоданд
Аллакай навбати хучум ба узви таносули у cap
шуда буд.


Баъд садои вижае ба гуш расид ва калламу-
шхо дар як они вохид нопадид гаштанд





Вахте ки чароғи зиндон фурузон шуд ва дари
оҳанин боз пеш аз он ки ба одамони сафедпуш
нигох кунад, чашмонаш ба фарши зиндон афтод.
Даххо калламуш мурда мехобид_


Баробари ба хуш омадан боз одамони еафед-
пушро дид, ки уро муоина мекунанд


Пойхояш хеч чизеро хис нал«екарданд Аз
камар побн Абдулкарим вучуд надошт. Сузандору
шиддати дардро паст кард У ба худ омад, пізо
доданд. Чанд соат дар он утоки шифо хобнд маъ
лум нест.


Боз уро ба хучраи зиндон оварданд Касе оо у


205
харф намезад. Ба ӯ кафш ва шалвори нав доданд
Ба душворй том мебардошт. Ба хучраи зиндон ворид
шуд.


Ин хучраи нав низ мисли хучраи ДИШаба
Танхо дар гушае боз як даричаи оҳанин дощт.


-Худоё! Аз ин азоби дӯзах озодам кун,-3ери
лаб худ ба худ гуфт Абдулкарим.


Чароғи хучраи зиндонро чанд лаҳза фуру,
зон нигох доштанд. У дару девори ин хучраро низ
аз назар гузаронд. Хамааш мисли хучраи зиндони
диш аба.-


-Ва ин дарича барои чй бошад?-дар Хайрат
монд у.


-Дишаб аз кучо калламушҳо пайдо шуданд?.
акнун андеша мекард у.


Абдулкарим хар як вачаби хучраи дишабаро
пеши назар овард. Ва якбора тамоми баданаш
ларзид, тамоми устухонхояш вачарос заданд.
Муйхои сару танаш рост хестанд.


Ба хотир овард, ки дар гушаи фарши зиндон ной
казои хочат буд ва руи он куш ода, боз. Пас маълум
мешавад, ки хучуми калламушхо тасодуфист.


У ба хамин хулоса омад, ки фарши ин хучра-
ро аз назар гузаронад Дар ин чо чои казои хочат
набуд. Дар гушае як сатил меистоду халос. Барои
ди лкарор шудан у сатилро хам дид. Он холй буд ва
об надошт. -Аз эхтимол то омадани ман дар ин чо
касе набудааст,-боз худ ба худ харф зад Абдулка-
рим.-Аз калламушхо эмин хохам буд.


Аммо у иштибох кард


Чарок хомуш шуд Хучраи зиндон баторикис-
тон мубаддал гашт. Абдулкарим хеч чизро наме-


дид ва иамешунид


206
Ногох садои ғалоғулаи одамон, даъватхо, доду
I Jr „аводавии онхо шунида шуд. Охист-охиста


ОҒИ хучра нимрангу рӯшан гардид. Ва якбора_
; Р Абдулкарим аз забои монд. Ӯ тамоман дар
„ояшшахпіуд.


Дар ру ба руи у галаи калламушхои мисли
пфба ва аз он хам бузургтар меистоданд. Онхо
саф кашида, ба сайд-туъмаи хеш менигаристанд.
I Мунтазир буданд, ки кай фармони хучум мешавад.


Садои хуштаки миршаб баланд шуд. Хучуми
I калламушхо ба Абдулкарим оғоз бфт...


I -


Ӯ тамоми рӯз зери таъсири вокеаи дишаба,
садохо, даркуфтанхо умр гузарнд. Губ як умри
инсониро паси cap кард. Бо хазор андешаву тах-
минҳо. Акнун у мавкеи зиндон, дар кадом гушаи
шахр чой гирифтани он, бо кадом идорахо, имора-
тхо хамшафат будани зиндонро ба хеш тасаввур
кард...


Хангоме ки ба «сайругашт» бурданд, тасоду-
фан у ба берун чашм дӯхт. Дафъаи дуввум вакте кн
ба назди бозрас бурданд, бо як хисси кунчкобй ба
гирду атроф нигох карда, дар кучо чой гирифтани
зиндонро муайян кард. Ва ба дахшат афтод.


Зиндон дар ихотаи се Пажӯхишгохи нлмй
чой гирифта буд: аз Шимол Пажухишгохи тиббй;
аз чануб Пажухишгохи биологй ва аз шарк Па-
жухишгохи беморихои р5^хй ва Бемористон. Ӯ аз
рох рафтан бозистод. Зиндонбонро даъват кард ва


207
аз «сайругашт» даст кашид.


Ин кори ӯ ҳамаи зиндонбонҳоро моту м -
сохт. Онхо дар хамин ду-се моҳи охир медил^
ки ин зиндонй ба «сайругашт», ки хамаги ним о
дар як шабонаруз буд, бо хурсанди роҳпеш т
рифт. УІИ


Дар ҳуҷраи зиндон у фаро расидани Шабгіп
мунтазир шуд. р


У1


Чашмони Абдулкарим ба калламуши бузур-
гнусса ки дар пеши сафи калламушхо ной шрифта
буд афтод. Ин калламуш аз дигар калламушхо бо
кадом як чиҳате фарк мекард. Ӯнамедонист, ки ин
калламуш пешво-шохи дигар калламушҳост. У инро
намедонист.


Ва садо хуштак худ ба худ Абдулкаримро аз
чояш баланд кард. Абдулкарим чй кор карданаш-
ро намедонист. Ӯхатто намедонист, ки чй хел аз ин
даррандахо худашро хифз кунад. Вакти андеша
кардан набуд. Барквор ба сӯи сатили ходи даст


бурд.


Калламуши бузург бо як частан ба китфи
Абдулкарим баромад: аввал ба гӯш ва баъд ба
чашму биннии у дахон зад. У сатилро дар чояш
гѵ'зошт ва бо ду даст калламушро хост аз сари х\ д
дур андозад. Калламуш аллакай гӯши тарафи рост
ва биннии уро канда буд. Хун аз биннияш фаввора
зад. Чашмонашро сиёхй пахш кард. Тамом кувва-
і ашро чамъ оварда, калламуши бузургро аз сараш
чудо кард. Хост онро ба девор занад. Натавонист.
Дш ар калламушхо ба тамоми бадана у дарафто-


208
аНД. ӯшохи калламушхоро ба як сӯ хаво дод
J3°'рои аз дигар калламушхо халос шудан ба
f‘‘ г даромад. Вале хайхот. Аз кучо. Бо тамоми
%-даш фарёд зад ва ба сӯи дари оханин рафт.
інро кӯфт. Калламушхо дар ин холат гуштро аз
зои Абдулкарим тоза карда буданд...


У11


Ӯ имшаб хост аз кати оханин сарфи назар
намуда, рӯи фарши зиндон дароз кашад. Зиндон-
бони имшаба хобаш бурда буд ва садои хуррокка-
шаш дар рохрав паҳн шуд. Ӯ зуд ҷойхобашро ба
руи фарш густурд.


Ӯ худ муайян карда буд, ки садои кубидани
дари оханин ва доду фарёд аз зери замин баъд аз
нисфи шаб cap мешавад.


Дар руи фарш гуш ба замин гузошта, садои
кадамзании одамонро, ки дар зери замин дар
таҳхонаҳо буданд, ба роҳатй шунидан мумкин буд.
Агар садои хурроккашии зиндонбон, ки аз рохрав
гоҳ-гоҳ ба гуш мерасид, истисно шавад хатто са-
дои суханони одамонро, ки дар зери замин буданд,
шунидан метавонист.


Интизории у дер напоид. Садои фарёду ил-
тичо ва куфтани дари оханин cap шуд. Ин фарёд
зунон хам баланд, сахт буд, ки хатто зиндонбонро
хам бедор кард.


У зуд ҷойхобашро ба руи кати оханин гузошт.
Тугмачаи занги даъватро пахш карда, зиндонбон-
ро ба наздаш хонд.


-Дар поён, таххона касе дари махбас мекӯ-
бад ва имдод металабад,-гуфт у ба зиндонбон.


209
-Ахмак, девона Хеч хел доду фарёд нест! Ҷаро
дурӯғ мегӯй?!- борони дашноми кабеҳро ба сари
рехт зиндонбон.-Афсус, ки фардо рӯзи таътил'
Сардор нест. Рузи Душанбе туро ба назди пизищ’
кон мебарем.


У аз кори кардааш сад пушаймон шуд.


У111


Абдулкарим аз нав ба хуш омад. Чисмащ
докапеч буд. Пойхояш хеччизро хиснамекарданд.
Забонаш гирифта, харфе гуфта наметавонист,
Сафедпушон ба у чанд дакика нигоҳ карданд.
Баъд дари оханин пушида шуд.


Абдулкарим вакте чашм кушод дуртар аз кати


оханин дар хучраи зиндон хайвони даррандаеро
дид, ки аз у чашм намеканд. Ин хел даррандароу
дар хеч кучое надида буд, хатто аксашро ҳам.
Дарранда на ба саг, на ба гург ва на паланг мо-
нандй надошт. Каллаи дарранда ба каллаи шоҳи
калламушхо монанд буд.


Абдулкарим дар пеши чашмонаш марги хеш-


ро медид.


Боз садо ғалоғулаи одамон, даъватхо, равуо
ва нихоят хуштаки миршаб.


Дарранда бо як чахиш аз гулуи Абдулкарим


шрифт-


IX


У шаби сеюм садоеро нашунид. Хама чо хатто


таххонаи зиндон сокиту ором буд.


Субхи рузи Душанбе уро назди Сардори зин-


210
й данд. Сардори зиндон бо у хеле муомилаи
а<>Н намуД ва хатто бо як пийла мой пазирой кард.


аз ахволи саломатиаш пурсон шуд. Аз са-
^ое ки гуё шабхо мешунавад, суол кард.


Д0Х Ӯ дар навоб посух дод, ки шояд он шаб хоб


ида бошад, зеро дигар хеч садое нашунид.


' -Дишаб зиндон тамоман ором буд, хатто пар-
рандае пар намезад,-гуфт у ба Сардор.


Ин ҷавоб ба Сардор писанд омад ва аз чониби
худ хабар дод, ки уро ба зиндони дигар, ки дар
гушаи ороми шахр вокеъ аст, мегузаронанд.


X


Гурӯхи сафедпӯшон пас аз дидани хучраи
зиндон, ки ҳамагӣ ду соат пештар он чо Абдулка-
рим руи кати оханин мехобид, ба хулосае омаданд,
ки тачриба бомуваффакият анчом ёфг. Барой плрра
боварй хосил кардан, чамъбасти тачриба ва ин-
шои хулосахои илмй видеотасвири сешабро аз
назар гузарониданд.


Рахбари Пажухишгохи тиббй дар «Хулосаи
илмй»-и ин тачриба чунин сатрхоро сабт карда, ба
идораҳои салохиятдор фиристод


«Пажухиш ва тачрибахои зиёда аз дахсолаи
олимони Пажухишгохи тиббии мо якчоя бо дигар
муассисоти илмй ва нслохотй моро ба хулосае
меорад, ки наели аз пешвои /лидерн/ калла муш хон
нар ва мода ба майдон омада, дар муборн за барон
хабт фаъол ва часур аст.


Гурухи якум, ки бевосита аз кадламушхон
оддй иборатанд, ба одам хучум карда, метавонанд
уро махв созанд.


211
Гурӯхи дуюм, калламушҳое, ки дар н.
бордоркунии махсус пайдо шудаанд ва аз ГИҶаи
калонтар мебошанд, аз одам хеҷ харос ва
надоранд ва дар чанд лахза ба гуруҳи 0^p0Hft
метавонанд ғолиб бароянд. ' ам°н


Гурӯҳи сеюми калламушҳо, ки ҷисман х
бузург-баландии кад як метр / то як метру !Ле
сантиметр / ва дарозй то яку ним метр мерасГ
барои парокандасозй ва маҳви тазоҳурот шурД’
шҳои зиддиҳукуматй, одамони саркаш, истиф0да
шавад ба максад мувофик аст. Гурӯҳи сеюм пае ач
махв кардани одамон аз онҳо нишоние бокд дар
чой бокй намегузорад.


Хамаи се гурӯхи калламушҳо тавассути са-
доҳои вижа-ҳуштак / сигнал /-хо идорашаванда-
анд. Вакти он расидааст, ки ин тачрибаи муфид
дар доирахои васеъ мавриди истифода карор
бигирад.


Раҳбарияти Пажӯҳишгоҳ бо ҳамин максад
ба сардорони маҳбасҳо, зиндонхои кишвар ва дигар
созмонҳо нома фиристод. Бовар дорем барои амалй
гардидани ин икдоми неки мо монеае ба миён
нахохад омад...»


XI


Ӯ пас аз се мох аз зиндон ба озодй баромад.
Рӯзхои аввал хаёлй мегашт. Охиста-оҳиста рохи
зйндагониашро пайдо кард. Бо дӯстон равуо барк-
арар сохт. Боре дар як маърака дӯсти табибашро
дид. Аз дӯсташ иттилоъ пайдо кард, ки Пажӯхиш-
гохи тиббй рохи зеризаминӣ ба дигар Пажӯхиш-
гоххо ва зиндон дорад. «Зери зиндон боз як Пажӯх-
ишгохи тиббии вижа хает ки на хар касро дар он


212
, „р мегиранд»,- гуфт он дӯсти табибаш дар
qO оа ruh


яо№ӯпас аз ин дигар аз боби вокеаи зиндон ба


касехарФ назад.


ХИ


Соли 198... дар яке аз мачаллаҳои илмии
Ласкав дойр ба тачрибаи гурухи олимони як
Пажӯхишгохи илмию тадқиклотй мақолае чоп шуд.
Дар он макола сухан аз боби муайян кардани
I пешвои калламушхо мерафт. Пас аз муддате хамаи
нусхахои мачалларо чамъ оварданд ва муалли-
фаш дигар рӯи озодиро надид.


Х111


P.S. Соли 1936 раиси яке аз коператив /колхоз/-
хои вилояти С. писарбачаи дахсолаеро хангоми
дуздани харбуза дастгир кард. Писарбачаро дар
анбори ғалла ки кайҳо боз холй буд, хабе намуда,
ба посбон дастур дод, ки то субх озод накунад.


Тамоми шаб садои дилхароши писарбача аз
анбори ғалла ба атроф пахн мешуд. Субхидам
раис ва посбон дари анборро кушода, писарбачаро
наёфтанд. Аз косахонаи cap ва либосхои пора-
пора машаххас карданд, ки писарбачаро шабона
калламушхо хурдаанд.


Раиси коператив пас аз он ба маризии кал-
лачунбон гирифтор шуд ва дар поёни умраш пояш
шикает.


Охирхои солхои хаштодуми хамин аср дар
вилояти Сурхондарё вокеае рух дод: Падар писа-


213
рашро барои чазо додан дар оғили гов Ха~


Пас аз чанд муддат доду фарёди писарѣ Кард-
осмон печид. У имдод мехост, вале на ба


модар ба нолаву фарёди писари хеш эътибоР Ва На
панл. Бегохй писаои хешоо ляп пт.,„ ... РНаДо-


мурда ёфтанд. Чондоре писаракро аз гулуя,,, -F,Ll
карда кушта буд... ' ‘ °-Ті1


данд. Бегохй писари хешро дар пеши ляп,.


_____«л_____TJ______________ ОҒЦц


Мегӯянд, ки чанд калламушҳои таҷрИба
дай гурӯҳи сеюм аз он Пажӯҳишгоҳи тибби гу!^'
таанд...* "


*Ин хикояи вокей дар зиндони КГБ, хучраи №19,
соли 1993 иншо шудааст.


214
МУСІІЧА


Тарона


Y рӯз ман интизори туам, ай мусичаи бегу-
3 руз ва хар соат. Ман берунро намебинам,
' о аз равзанаи кучаки ин зиндон гохо шуои
гЗНХ еДИ оламоро ба чашмам намоён мешавад. Вале
Х'?назди равзанаи зиндон нишастани ту ва садо-


Іромешунавам.


Ман бе ту ғамгин ва дилозурдаам, эй мусича.
Вакте ки назди равзанаи зиндон менишинй, калби
чаН аз шодй лабрез мешавад. Охир, ман ин но
хамсӯхбате надорам, ки бо у рози дил бигӯям. Ва
тур0 дусти хеш мешуморам, ки ба аёдати ман меой.
Ян чо касе маро намепурсад ва хатто моххо си-
парй шуданд, аммо инсонеро намебинам. Ман зин-
дониам. Вале садои туро мешунавам, ки маро ово
мекунй:


Ку-ку! Ку-ку-ку. Ку-ку...


Гуё садои калби маро дар ин шуразор танхо
ту мешунавй ва тафсир мекунй. Ту маро ба озодй
даъват мекунй, ай мусичаи хушбахти ман.


Чаро ту ҳар руз намеой! Чаро дер мекунй?!
Магар аҳди дӯстй чунин аст?


Хар гох ба Озодй бароям ба мусичахо-хамч-
инсхои ту обу дона-ғизо хоҳам дод. Ахд мекунам,
ки фарзандонам туро дӯст хоҳанд дошт. Ва ман
дар бораи ту, ай мусичаи бегунох, ба фарзандо-
нам, ба наберхоям афсонахо хохам накл кард.
Афсонахои ширин, пур аз мехру муҳаббат ва дӯс-
тии бепоёни ману ту.


Ту дигар дер макун, дур марав. Ман пазмони
садои туам.


Зимистон гузашт, бахор хам пушти cap шуд.


215
Ин ду фасл ман бо ту будам ва ту бар0и
пушти ин равзана ба аёдат меомадй. Калби ы Ман
зи маро даво мебахшидй. Ман туро намедни"'
аммо бо ту сухан мегуфтам. 'с11


-Омадй, пайки Озодии ман! Хуш омади
марав. Биншин, бихон, ки садоятро дуст дорау
Касеро надидй?! Зери бол ат нома наёварди? Магап
дӯстони маро намешиносй, ки аз онҳо нома биёрд’
Наход онхо маро фаромӯш кардаанд?! Пас, сало-
ми ман ишон бибар. Пушти тиреза ё руи боми хо-
нахошон биншин ва садо бикун, ки:


-Ахди дӯстй куҷо шуд, эй дустон!


Ва баъд:


-Ку-ку,-биту барояшон, шояд калби онхо эхсос
кунад.


Ман туро интизорам, ай мусичаи бегуноҳ.
Мехохам туро бибусам, руи дастонам бигирам,
руи дилам гузорам, болои сарам бардорам, болҳо-
ятро бибусам. Парвози туро бубинам, дар чашмо-
нам ашки шодй дурахшанд...


Аммо имрузу ин сол ман зиндониам, зиндонй!


Мешунавй маро?!*


’ Субхи рузи якшанбе 07.03.1993. Зиндони КГБ,
хучраи .N219.


216
ЗАМИМАҲО
ШЛРВЮШ


І.УЗСШІРАІ1 БАЙ HI ІіУІЛТЛІІ ІІЛРДУ^
DA РОфЛРОШІ >}ІББУ ДАШІЛТ


Lo наюяидогош мардуы па рох/бар эіш зугобу дамш, _


Т“Ч?П'№,


музокпрсйг ба чунш і*ДаРопадем.


1. Ҳукунатдорон дозой он касонер і ші хдбс карпонд 0аод
куншд са ипібаьд ба пуі;обнлп ітігирокчѵоіш намош ягой
іумод бурда НЕпавад.


2. Вазьияти фавқулпода ва соати коменданта оокор кардан
о. Рохрароіт х,'ізбу давлат, кн даэ црра ндауяаш всащад '


би-віѵулл-да гунахдоригі бона '^>о дода шавад. Ба нн хрднса аа
тарами компссняе, кн пх,лп дол>пят dq хуқуцшшосон берун аа 5a.
публика ташаи карда иодаванд *«4*иш ауэароіщда ба он баври


спвса д:кдд.


4. Бароыадхри родкоо тсяевизион із р^и исьёри одобу ащ-.,,
иарвуіа! rotjiK тартиб дода еда ад па ноюишри он оз руи одобу ада


набогліШ. Сапоігдоі шдео дурра чардошта шавад.


5. Сохтасіш иапзкп дар uaxjpy і^іш-юі; тезоішда шадад ва ба
хохупжшзон учссткыі наздітхдвлигй дода шавад.


б. Буборпэа Со авбошон, дуадон, порахурон, вайронкунандагош
ахясц бояд пурэур карда шавад.э


7. йчхлі шали Кркуни забони тоѵ{!кй бонд мвовдда шавад, ба


ЬуіівДн caСш баю гаьшн карда иавод.


Ѳ. К^усрн Совета Вазнрош СССР дар бораи ба ивази ҳуҷ^тхри
паспорта 50 efu дедж бехор корда шавад.


9. Pfnpn 14-15-10 іонахъ руон ютам эъдон карда шавад,


I . Дар бора»! ѵззгСзін» ва х/нріг/ГГӯЯ дар матбуот бо


/угуін*7 гуттугу.-ів'з допои дода вавок.


II. Ро*0аранс, toi as pQlet №фои МвОфвВшои номсбароянд оз


ъигмфвфяюн оаоа герое те вал.
12. Мудохшіаи корхри Хрзб ба ковфи Шӯрои долутотхр
йа0 кардо мешавад-


І3 ПаГ0Х| соати 12 рӯэ дор ыо№ эни назли Куііитои Карказй
^анозаи іурбониудагон тдакил карда шавад. Агар дар чдюза
каоѳ ыаст ояД ба црноза рох, дода шяіавод.


К. Урыагуна имибзхри гаИршрцунии рохророн бекор корда
шайод. Поликлиник® бѳморхонахри х,ѵкуыатя, іщгазгагхрн иахсус,
бустонсаройхр аз ҷумла дачаи Щурои Вазирони ҷуыҳурй ба ихтиёри
мадааткадюн дода шавад.


15. Крбри ыавовідахри радиооктіпй дар райош байэобод
бзрхрм дода шавод»


16. Сербанди ГОС-и Рогун на бо да аз 100 и боло бардошта
шавад


17. Барой барх^ы додани бекона дар чуыхурй чорахри таьфіа
дода шавад. Пейн poxji миграция гирифга шавад. Дар нох^язфп
приза бштар корхонахри саноатй сохта шаванд. Тайер иаыудакп
кадрхри ыахдалли барон ҳдыаи касбхри лозный ташф аз хдпоби
цавонони ыахдаллй вусьат дода шаваДА


18. Концепция!! мустак^штти ихтисодіш Толпою тон кн дар
газетаи "^воношГ Тофісистон" эьл >н сгудааст ба зьтпбор гцшфга
шавад.


19. Дар сори цабри ишчдаон оэ х?юоби давлат сангхри ёдгоря
гузошта шавад.


20. Иаыояндаи Ҳукумат ба воснгаи тшшвизшн бороыада эьл он
кунад, ыі х^маи гуреэаҳои аз ОэорвоШуэн оыада ба ватаназон
баргаштанд


21. Ба аьзобни Комитет шоқрдатиоиа дода шавод.


22. Барон аисту эиндапш ыарвуын тоѵдак хукуиалі Tovjuoictck
гаыхорй наыояд. Дар кӯшишхонахр мол оз рӯи цр ид гири ддрипта
ислоіій цассобя корда шавціі.


23. Хдлои комиссия аз іштицаи корн худ uyirrosati


219
бо ВОСИТЕИ маМуот, равно, тедовнаіюн ахбороц д0Ва


къаахри шхяссил іапібаьД та'оботи иирдуиро Со
ба Хукуыаг іакдифФ» иучаяас па мара покупал.


АЬЙОЕНИ ЮШССИЯ:


Ч100»^.


с} at/?vU НМ


f-> ^


л «-c"


<У£л.*іа


0 '










Ия штртмомя яясфяруіни 1302.1990 бо рахбария-
rr Чумхурв муаофяьат карда шудааст. Маи ба ин
Шарпкма х« алоаа* иадорам М. М


I '//■ А млА***”


с*(*ийр,ц utftip""*'*
Pa /('a/vu/'a fSX/ Я"/?


r %'M*JtK***f
OJ кеЛби „z/ еіуу^у^ц c7


Кйи €/ҳс.^и 7% qo^-typaѵЛ?ѵyU<tc'


/-oa^^c, icAr/rro xrS Afaf-


<A. OAT


p-g rrrty>vj Л(?.ХІЙЛ И


'лгс/


рР иг/ЛіР^^ЛЪс/си Scy^CUU/*г**' 'XHTfff
&3 ёригр ЛбяҲА!сГЛ**Р гг*0Л*/ Л***#/-


//ГМ; /Си J&X'bfJU' Cfdf /<-*?$*' sf~*fa-“r'


p-о <ptf‘ с/с /и sit-tp-e dj б'ж/^-ссА/^а-о /<^То-


yC(-f(4. M* Ллй-и. c£h<iy-u ■ У*с)Р£иТм /f*rfx*> &*-
7 7 ****&*£*. HfCAJuu*


7Л/ &■&'. Яи? и А^с Ги/А />и/" ^РТёТЛёё^ЛУ ^ . -£**?*


jtf■ с&. ӯс^<7frtf лис’/’ P Ҳ ' СёсЯии л// ^ "*


3W<xr , *»£-!•«£ **&%&?*


/ ^ '/*\P ^


Лтг~Ла-~^ Ті/Я ^и -uuyvtrj/ /£ *£t£Zsr Og &CJ+***- -


P£o.%/tc-Cft


C* g zip £/ £ ££// ¥(/ О t< A* /CJ‘ /M4J t>yc~ *’?r'


F** X^~/x;u i^esy/sx </<’jr<t '<c — /


jo &Pz«.^u A^ctcAuucatt/ay рщ


0K%4j*+ /Са^лША J|r.tt(*y:
г/ . Г*-


г<?г/с / сѵ


* У *?■**«? о л,_


l*-** Jt*f ** I?? Г~У ^


^durff'* /fjstcK*- Усу6><р>с'*;ь сссары/сул^ ^


/3 (jPfSfU*of U4*


^ен* X М CTs? Ж ty.


U*4 туг* &* u**/>n*+* Tat.


g, fit ftJ** - 0J*f Қа/сыур


'left cjj/^ ‘C-*-fuf 'L^f x-c-0 аъ^-ёии tcjfMefu
T* -£X0'*X*r ЛЛ<Я C 4 jUut,r.


/yfi/^J"/^ f* tf**" ССгУ'


€$*•**■“


f/s<zC0$tr


'?Ш4 /


""/y '' x>


^juj^Jo^Uc ^0^7^yy 0 y> 7


■i*&*£$■* *coe4 7>


Д. о* л* t х1


^о-


*^А9ѵ( у?зу.Т^


S'6 7jo~~i
ААд-*“*П* ^,/J.


h


бв Mimii Ч> іурТпі Аснар


222
л А Р X О С Т


I. хун т ян шаблон <5а гар аня аввалан Латуіаадв ѳа чор«.


^ „афаря дягар act. Хунt онх, ро бо роѵ суля хдрб.я «е - V',
чукк'і ян кор аз даст л хррбяхр б ромдп.


2. Чря манзяля шахддон? Ба аядешая и«гё caxtft Коялтая
•йрказя, ё аз к/ясмя шлмоляя хрй'&яч' ЛеняиЛВь •.•а’до»-» Лан-н
ба яомл шащчдонч Душанбе хунлн юнда шавад.


3. Дзкларацляя х^ьшхлй ва таьзяя ба намояндагонл халкдр ’
оокяня сарзамяня Точ,лклстон.


4. Хулосая комяссля Шуроя Оляя чумхурл оад ба талі/кд


О \м


кямяёвй ва т&Сксякологяя серузл хунін, аз 12 то 14 февраля
ІЭЭО.


5. Хулосая комясстяя тяббй.


6. Хулосая тадк,як,я кол лее я ояд будаіі ё набуданл соатяря
коменданта дар шахря Душанбе а: 12 февраля соля 1990.


6. Декл&рацяя ва хррду хулосая тадк,:к,л коч'сс 'к дар
рузномахря чумхурля "Точ.якястоп Совета" ва мач^ядахр;


"Сэдоя Шарк,"-у "Помар" табьрас гардад.


7 Таьряхл давлатдоря» Бухсрол !Иарх£ ому эта ва отді
очерку рлсола ва клтобхр нашр іарданд.


8. Ба андешая ман> Кар ямов Буріі Бачабековл* аз ухдд'
вазяфая котябя якум ва Мярбобояв Івррах,лм аз уху.at за? •
котябя дуюм даҳ баробар аз хрзира бех^ар ^бароявд.


I ачдбя іврдоп


223
РЕЗОЛЮЦИЯМ


иштирокчиёни митинги бештар аз 40: хузор нафараи ЭѴги
бахшида ба вокуъахри фочуаноки рӯзхри 12-15 февраль Ра
Пленуми февралям КН ПХ, Точукистон, !9 феврали если I g 9


Иштирокчиёни митинги имрӯза па<- аз музокигю™ •» ■


и зиеде ба


ѵунин хуѵфикрй омаданд:


1. 'армони ба кор бурдани яроку о-ашфишонро ба сӯи иштирс
чиёни митинги рӯэхри 12-14 февраль якдилона махуум менамоеу
ва ѵунин ѵеяуморем, ки хучаи окубатхри фочу&нок маху аз XfL,r((
аѵадиёти зиддихалкӯ баромаданд.


2. Курори Пленуми февралии W.i ШѴчукистон махууч карДа


ва истеъфои пурраи бирс и К!.! ХК Точугистон ва Бюрои кумитаи xjis
бии я.Душанбе талаб карда шавад.


3. Аз Президиуѵи Шӯрои Олии Тсчукі стон талаб карда шавад, и
кт-.-иетияе, хи барои тахууху вокрахри фочуавии Душанбе фарохрѵ
овархааст бо сабаби бесалохуятй бекгр карда шавад.


Аз _?:>?* :.тии ХС? талаб карда шавад, ки аз хусоби депутатхри
халкуи СССР Дав лат Худойназаров, Гулрухсор Сафиева, Лоик,Шер-
ал«, хуѵчуиин намояндагони Шӯрои Олѵи СССР аз чумхурихри Лаби


г. , г-.-'э-- -з . • : г- •.'■урат-а' сох-а тарчд.


4. Куин** аэ тарафи органхри да в л; тип хузбй, ки хрдисахри фо-
фамскро ба гардани таякилоти "Раст? хеэ" ва "Pf ба р?" бор кар-
дамиаид маху у' харда map-ад. Хумѵуниі хабархри воситахри ахбори
|і.|шиии»гшр- ки ба он характери хиллатгарон мвдихунд беасос
яушотжя май. Аслан о-чдани гурезахри озорбойчрн» танхр бахр-
нм бужанд. Косая сабри мардуни точу к кайхр аз ноадолатихрю,


гх, х »х -а-3 -ИГ карах*, бадрдгаркхр, суистсамолкунии май-
unfrrjinf аа аазяфахри даалатию хузбй,паст бурдани сатху эиндаг»


224
2.


эколог*, хиэматрасоиии П*СТИ тибвв М байО* Лабра»


гаята буд.


5. Вазъи фавкуллода дар пойтахт хрччи эудтар бекор карда аваад,
,р>яя аэ шахр хорич, гардад.


б. Таък^іб ва таъэикр Бури Каримов за дигарон ба- карда «зад.


/. Интихоботи депутатхри Халкри Іо іркистон ба дах- лати к)п'
и риояи бечунучарои крмуни интихоб >т Руза рад. Ба рохрар-ми об-
ругумкарда овоз дода и ала вал.


8. Ба ро^рароне, ки оабабгори фочраи рузхри 12-15 февраль га»-
танд делои чуной кушода гунахуорон чдэои саэовор бинанд.


Бо супориши иштирокчиёни
Аъзоёни Комитети талгкил*


'щвР-


і.іфту* '


\ yt^uo/ (l


(fM/ИГи ^


^ ГЛ A А I/


/7 ASH* /I Ssf


митинг ИМЭО карданд:


fa b£rtt*f wim*}


9Цгу?< &






225



Мятии ис-потчси № Миррахимов аз нониби бпз
рясп КГБ РСС Точикисгон Юрий Николаевич
Косухин дар 16.05.1990 / Сами соати 14 /. хиебони
6я иоми Дзержинский -М8, утони 110,


і/. 0t. i9ft г. ( /іе/і и с/


п-с <о -ихе лмеулн ISC'** ®S&cfy**ce/


І ii®* П& c-S/cfиг /су, <’/ол£иёѵ(£


Ca* t**t If >•%* 1 ec*t$ >W a fib£A vFbjru/ta »?е/цкс£
{(/•пении tf.jf- CH fa' (<йл/«м** f парезе Me
QtHL#A*H. я etc CH <X&?cfaH,a


а// /Тенилл >.cvc*W фме cfatu aval
uu >*u и it, *t-ci./?tc y>uj^aj и*9е**м/> < /с/ cc
A e fig ли f Ltet’be/uk'tu fac? CA/twutps/**t%
rata ^ в iftf-tusT^fZu ctkoturtle«


to HA n~<tu<,a О а на преніи / tc !4 tup, /еницёі
fAu ig e -fap tC -uu Ҷу/^г. ZbfK /uu f't/jl
uu ®tu ■ (/c*t <fa и fop руга №,/<// 4


1 ■•*** / ie/ur/t(>4JC0*t- и c fiT/tj,ac.c/^


nt/vez r>}4/> 'tu, Я oMUj a~t сУЪ/Ъяо
есюсиғпсА 29*16 не*сел*>&4А*<0, пляему гл»


fat г ль e/n&tniiHo и *s** не re** JtvrH/r eti-ц,


.ГА* иѵ/t/ entutAfV / C rft/lfity ЦК- Mf/ Ht*/wG^
A£to g e^Tf/іану 244і/с П0/ги#/и и С/С4Л4u/ai,
*tf Of U v" tcio p fp/p) gc rt/U HUUU цЧС'4пу/СР)ОрА


ц t к n Та I г*сик#с*пам(ц U- /с аууниелфf. нем


* CtOпосіиЛ(ШяАЧ A) с. p Auu* /a g%i/iaо/*им
jjy 'rtl ^ 0Г If Л. <5 up ft-COf/cu 1 Cp L/C /Мл Сел/ А Я Itujpi.
ТЛ 4 у. tcAUtP/а I9§ r*tH f. и/ Uffcf# Рнипснрѵ.


іиНѵ гнети л иг всле иеул-и 6MUjy- Они поущ


в


л те to НА
А 'наел


9 С of л/ Г^ціі


tCHt^UJ и в


* реке в и ни


„ Kp-lyAu/f ИС»).-


UU. в/Л' cfour cfe/fyc
и о (еГ


*/Шшен Ь С/*еен qpuHtet
q/й н/ОШн ниенКѵ, и ьи ~
р191*і\ѵн. Сс*іг>у/““
э OfPU ) nlu и*К flu. 2


гнТн/ ■ гн»


^ /&9L


Pit 9/• "Р /¥*/" Г W у**'


и . /или* ftc6yt**yt*
jA (upt /1 cj a fa »7 ел Try) /,, ,,y »


f'Lm Hjfja. «/*v*


m , іиАшс гем/ у* K/>6KSU> и Ѵа/гягА


v о J«/?hc 'W/А- '*/>*** и


(„Алт 9е /> Ллракап" а
1 ш йМеЛ/ел ■ /f ffttfyce/м /rttj e* fra


fyt к'.


<t w " a


"-V 7 */ / " -r / * s£


trte /уел . //ffeefyee/n /rtt?у * francs
ft мои- <■ медоди * YS? *//>). %
faju iu\t ejHclO jh4*a>*oi0 (pa***-*** Mt
А4МН^)‘ 0Hu H* i -*u CfC/1* **


D((4t 19^ A fcfjte^cA fa й&*4.


I1,0LI?901. К (C — J* fast 'UH г.


/tewoi4 HJ >ЧІЛ/ J/C fftoStA JfC S* 'te/i/Jye .


мш/ішс&л.(Ус Қум) л «/?. *н«ик4.и S*


jQH-Arfi rtOUtKC/u /с^й^йк^ Л(/о***
fpn/ллс в /игумК и,ни, к cfrysH/fc/t,y 9frf-*e*rv
frtjM гьсеуьгмли fa*vfWtvu^ слѵуур*"КА
Kl'f M. Ouuuto Ій. СКАуан c *4efy*s*<£f
-tew А А Я/4ЛМС9 (j/UUS** /'*? If a*/ft* яe+~


n/ioiyy Sac j & ни>»с рук*


(ctftffy) и c/CAwvi ; e) Tycrti e/zA/*M4W/
i>c t п.и/%и<7п] йеелнне на >г* уж***


njinwce-r) на yfy* Jj/:<*?.


f)fbm “HfieffHHAutc ^yjj is/u*tA*u


)lQf4UJCj£tV(


vo~/t%’M нсіе^^млігя 'inTi <!jtiu••> „ye* -
HUU ЦК / К4ъ bf/vat# ut<> i* ; и.че* */'//.#*■**


(лету, ‘4? •uctи nj^c/Je j(r«v*u f


4$U
<-//КС to Mt ГулШ Щ , ftc/ustitcc /1й<> Yc(,-U s’
t С‘»с,)гу ЦК c CY/ffysJ0 j lT


и py-J Нйи'нӯАИ. в 17^на ч/&£ісиь£і
Ч pAOtVpDІЫЛЦ ем.'ЦлЯ icc^c-f 6 Jg$pг ^


HtijHAW уйьеуимлоЯ хну fa „р
С- ny eycf^H rfhX£XX Гее юеле/га^уис
&АІІНМ. ГраГи<уаГ(Лб лѵ к tg?t' рУу


0 ,, JuHQ.rvu и ке іѵЫ чцрекап-’х>сщ si
i ипм »7pift , -г іѵѵ 'ъи,»я ^»y J0g


уцММАМЩгЯ/сГвЪМ f<uf£A к. XccfJyejeefa


\(<>V£Q( VltfU Uf(H yt/itiy Oat riM An, iig&


cfflA4VHC etc липу. Serf >Vtu< A fou/est


1 fj Ж#**-фщРг*


Be tc/vcm chu --•• • •' " Hayc-fHAu


KCMlirft+V 21 КСfрук ЙГѵр ЦК КН ТйуіЧККис-


іа а ни /и.н^лат^сроуш^у/хек нмсӯи


іа ficH> (Ut/ ЫО‘пм*ѵйГу<и иSf<£7 Кац


ec fa ftи<~ли о five >?bfa H К fax 6у&нмк,


S> sfpWnuA (ии^Чйхаиб, кт ^реун них нт
глелсемпс8 прессуинею лиуи• всі ом*faun
лисе е уӯӯ ун пн - учащихся ЦТ у Ohojue
tCX-Шк) иuff. аресте MCAoyeal (CtnfyiW HtUWn
e тчч (uitHUJ к *рЛЬ*Щ*н иКйгН. Ое і ни/
мелинпіи tHAHJtf HU піем бцфілшй Н ласщ
нс(лле rfyiltvi-


/V Ci.t/fC у-Hpt-i/ при -ииу/iX' А (О






И./НА
f{A на и* tit ни* A. 7F>v?a член*
MMW К.фліию#л (fa «0 &*/>#*


,12» x '**.


% M»ncC*"** "t- 1n№


k^A 8&яу*'и*е' tc Ле&хка^е*/##. *


- -■ мН мЗ/ь&мми / Kj-uHJwei и a /?»


miUw ирылл и к] напасали */>*'*}<$


I }$іШ/Ь0^МЛ-Я-А) и К0П7ОШ Я/гуЪЬп?


-j^у и wu. Т/иии/л ҲЛ/оу^.
№М.$4 0 м в}№ np*wc*ff, уИЛШиѵа на
алivем yuffMt, Cu&&rH/;tAt4££-s с. £Г К.'ТТугл?.


/щсм u нӣс улА tUflav&i&a/wS. /Ни


Utt/UU < 8 дШ 8/1&/ЦЛ H/itfHtCAU HA*U ^
U9MM /LUCMW& Й Ifa іШ-Kgfaf .. I ". £r&* ftfi-Г


Klf\Uoh ftSLf/ibLOMSt? Ap4 *Ѵфюе>4Д 'H/Uistipf
Я іишр (Н'Ур'&И&Л*/ с Ч-ьдд ИАН4(г9Ч
(Ас @4 ,і ьй/з а ириіц/грмw * іа напасем
" tCpl/Zi/tyfy 4) tfi Ч вс 8/ЬМ*Л tUjM l*&*/>af
$,К< ЦК /1 КОМ V-MQ. UtcAA/itK*
pttj /« 14// / с и M<f2£/9*/M*t,*A vVtyHt мелу,
вѵ wpiy^/w^/ с 6 ■ И £ с*сс/я а <с& ӯе-ле la яи+?
wv/ice Л/iuUMU Hi 'U’/l£Ui&*/tG<?(Ги-4Щеу>'


УМ)*Ш}< €Jff*440+ 4- rniAl* < ІМе\


(Гк•<&/%*? лрзМьм м ч/еpyH-efrS&iA.
do 8/uajuA п tpi z$ Jd/i0 / не I ил* н- WU*-.
и. £(хіі£(JSVQ


‘■yuafsvj J
л Ip fa * tbo t,stc£c.


''$У/аък И*ах)ӯ мы^я ушиаи ^


Kpioft n fli/ we к и
хӯел/нс К \%-£Ғ-Т>)гГ{






■ - Ш:


ІИ Afb.*W* CX*JM,'%'*&> e- ье i?t/Wcsa64uc K/j


*tf\txсЦи M, Мц о wtfeWuiMt/ У/щу не.^ ec>t \
треніи1 jb'Wtfi Kcuw.eKteS, tiexuye^ ж '
ӯ$ м а /гинеей, Ajxrtufw) и п0сму-н&/Ну^


A U “ТГ' M •


rftrfipw ne/ifa* n/ictvpMs *u>y>wca«


U UtU i.


ft нр.гй'<£ иe/iei*-**/**■* &■*' T ^


bjffp&t t ье> ф4М*Ш*иА "€ (fyJA
g n f\CWIKC/) t v\ept l* tfc/wM Mu to г м*сй<^
fat**g>ff*£oM nfU>r0&Kr* CAW tf/ltOUby
Jcfi Kt>/>/VLKMtl/U&M 2'McAf.fi faec&'M/fo


<rfnu ишрі * M £#/&■*, Wafa £**-
,uia£ ПСІШ+&4М х.аър^-'Ус


Л ч п —ол а лла,м n/s?P.JT м ,/t 9УЭ


' С M ** (A(M.rVw , ^ОИуш/V'PlM
и " W'W?ft екл*& m* -


ICC* не tvf А/ 9 Men; ГГ) е/ссп; У гя/$A*t


ы А I' Ifv-fv<uSc'ie/uw м -


яе/и


сГча*.


7Х/*%(Г -ц/tew-
ъи кдг
сре/уекя


Л с и f\t $ f/1 i(iW се р/lu^ih ас и/tc i/гй>**у
•■ В f\ f •A1 I/ e kc ^A M> К» e/y iM'


BuKX nr <yc n/we OlMkw /< митингам


* HUKJr.y КС yifvryicaW jfl %H?p шупяф,
*y '&ммги ІИ V wa^e


S* rmfvjn ау&яАнп j^vr


'*» »»эу 7*ѴгЯ0ИИ &н -I упрпуу>
Мів ЦГН Y<»*VU/rVH tyjjtv rrf<yy ей


/>Ъ у fovjyTj [у,


S**v*<y> rpfj/n/и <3 7rt/uo$ уоумрьО
~rvA' г/ги/п j <п%оч? гуоо^ ‘T-OjSi
у ***//гЖ гг-g с/г)obt он W'rnmfy


ӯгг*4ф »Агӯ 2?у/ " vi, fr $7bf-2J>


’HDibiDY)y


-ъы/ѵа/ хюпиЪггЖѵ


*/7/нэ/ц )м ии-Ѵ//у7і/и ^г/afyj? уу
П7^У>и/^і 7/4$ ' ft Ніи ѴУУ /ntij t/?f У


лгѵхі/ііУи о г ош ъ '2іи


Tiundj, ' /??ГдЛ1 ynf ( yjr-OrtVP
жтя&і/а $ j'TiyyM-'dj wtfooil
-utp ШЪ 'ГЮ*ТЛ V'jfiyH VrfyiYl ’ft/
г >tf/ens n rfi'Oyrnrff’d
ГЫ» t/*1 уф>шп1>ф yvny?Y
*A)/f$ fn (yn-r У H(LW'0f O'b 7
.Jf//Vfi4> W»?VH " AWwm
fa/ntAo ггтг ru/u) rvb/tfa/ny'i jh0^1
'2o$lh\< 0&<t *78^^
f ojjt/oyr г)№ w/?i/ti(ti a/1 'MnY^ *0^


zr 11 -ЯКЛШ О ОИХОЭИЕИ 01ГВХЭ ЯВ0 ао<11:ньпхои ХИЛІІИ Щ-1 0
ВОПРОС: Кто такой С.Аюб и почему имекчо емѵ ни г*,


Рекомендовав


ПОЙТИ на площадь 11.02.90 года?


ОТВЕТ:


wv,u<iu6Hc« "mjhuJ iKtettefetWb


../tfafufjv fa


M uuCytcatfA ")' X I u, тш/гес*^ 'f
wojce и не efan* ягеееисА: i). o„ H4t*


lj ft I у о у v ^ІГм / ѵ/ уу л э


//*»4


НА UtM WpJL м -U4 I
t1Vt> VtiOiM llfb&UCX4>^M*n ■


1). Кеж Hty/ін'ЛплесАг он -wtI чсѵп,


0. нА UUfLCflC <£& *ffi CAefaifuA,


9^nu> ен не j foнм* лщ
faiu faw/U'U licence if-*2.9e2 оц
cflACMtiA, г*ѵс нА >wt


ми* Хоил слегай


ВОПРОС; Как фамилия и имя секретаря машинистки, которая печа-
тала Вежу статье о "НаврузеГ и у которой Вы получили эту
статье 12.02.90 гола?


'- ~J>1 Іі им а к фй'ШЫии майей ним к и иг
jhCl*^ Она pafcwaw мац/ммммнал
( аспирск и ntj/jg. PH. Сна


>ч vr€fней jcJ9 /\ef‘ Л’суш<.
iCucwauti ut PyjuMeiniU.,


Р/і4.-НІ£4С+У7 HAUiMMUs MJ4/9M9


i* v ha


Ate
HI |||П.Г-ТѴР* ТАДЖИКСКОЙ СО-


О BJJ0 Т к А


іджикской ССР'по адресу:


І1(1 я»''^Я,п прокуратуру Таджике;


[ушаіібе, проспект Прайды, 4, каб.






часам


е6е irr(»fauuo иметь па шорт или иноГі документ, удостоасраю-
I щий ліічииси-


- метель, не явившийся без уважительных причин, подвергается прнпу-
Iідніельному приводу.


|іЛяца і/рсиятстнующне явке «идетсля, привлекаются к уголовной от-


зегствешюстн.


Следователь по особо важііыѴде^дм
при прокуроре республики


ПРОКУРАТУР.\ ТАДЖИКСКОЙ ССР


ПОВЕСТКА


/С/






м надлежит явиться в прокуратуру Таджикской ССР по адресу; »


Душанбе, проспект Правды, 4, каб. J&_____________«-Л * часам


)бходимо име-


При себе необходимо иметь, паспорт или иной документ удостоисряю-
|ЩИЙ личность


Свидетель, пе явившийся без ув жнтслыіых причин, подвергается прину-
дительном, 'рмноду.


IЛ и ця, препятствующие явке св ідетсля, привлекаются к уголовной от-


Іоегст венное гм.


Следователь по оо бо важным'делам
при прокуроре ре.публики


Намѵнаи даъватномахои бозчуя дар соли 1991


233
I ліиллчи
oMcnucjucn


M« «МММ** 11«цаом«ҷ4 >ьаиіі ТМ<Г про голоде сиі лишении
»4?Ор*МІ & MiuiNoa НреДДойИЛ (oft Пин см ’Су**М\ No 4»
lUHUI UI) U (C HI I. BoCIlpOM ІМОДИ I СИ ЦрІПІИІЛ.


e. . ...* ». -• ~ ■ •■■■ c J «11'рои- *■• f»*. Ч«мғч)|m««


н«ридаиі« Iimauri. кіисуіыи MTUti ocrt-.oi titurt ac. Слова
ереш бым >«н«нсмы N4 'содействуют* Т.1. Народный


Имігіт и* был ирідичесіин липом ш Компартии


TutatNv 1 іні


н*СА.іг..*^г лрекслщеі


_______ со Сіееа сторомЦ


1 лрвкслшенив 9<~9Т чесан «ріоимро ванных вестяяЯ.
жглнгсв, демонстраций я зриешт see силы дм немедлеинего
прекращении явбого роді бесясряшзда ил территоріи г.Дуванбе
и в других рлЯсмлх республики.


Ст органов государственного
и партийного руководства
республики
русле 1и?іл мсвошад. IJilxp*, )<и мсхоярнД іа м7Г”іПіи;т?^ЗЯрияТи*7яя пулро'І
„епнюнаіщ нотарсоіш ба иаіуікунаіщаічіж им рӯзнома супоршщ (Пазагнан
! нійояя мена аі пянҷкусали нашрииро Са як кае фурушацд.Алллл ин яго.и |


I мо мсгаіюпем аз Дисиса г марли изифа нашрииро л*фз «уисм т и, іи .»йпИл
йсаіоба пишони идира расам. Музасадциеми асисии -рагтодез-ро up ,„a.r
„оѵіяя.0 идораи нашрия медонад.Миибаьд агар замоиа амои диддд'л?,-,«ш
„сунем,™ дар а гон банк « ниніони талей адоа»да ранд ми азісеЛу .итоби наш и* л.
кушоем). Барой дастги, ій ва кӯмак аз шум о минатдорсм'


![—а---^_______________________________________________________


"МОЕМ БА 31 ИЩИ ЗОЛИ МОНУ ЗАРУ ЗӮР'


и»!**'


I ........


,им» ’Г/р.” “J°" І>* »■“


«■' 'f" ,«"<.•«""»* "«"*■ "° "" "*


n*4 ’ 0i .„.„уссяк ОИ Hll»*-»


«.«»««» Г...ТМ ...
I У КС, иііл«со., особо


кто о» очень «ороюо ІН.НО» с


"«ДСТМН Н.ССОК,» ннфори.ііни


иы тоже „метили, что ««моно
*■££«. « что можем . не, о -гаянут...
; с „.стом Засонс г нас была пр» себе.
,-іовоя а Шаарнстане ■ тот день обошдосі..
г день отмечдли лен», возрождения
<*/раіон».который вновь появился на кдрте
ІИ* благодаря мужеству и стойкости
массовой голодовки а нюне июле этого і ода,
оджное их упорству и стойкости. Заодно
их с победой. Важное теперь правильно
аться пдодамн победы. Героев после победы
звает больше, чем сражавшихся во имя


тих строк во преми встречи представителей
кого областного координационного совета
«ческой партии Таджикистана с
гелями областного комитета
«ческой партии Таджикистана, которая
под эгидой областного сонета народных
.4.10.1990 г., говорил о происшествии с
>А.


?сче присутствовали представители УВД,
іуратуры, суда и отдела юстиции
іма. Но кроме председателя облсуда
»ова остальные продемонстрировали
«держку и сдержанность.


( оворя, подавляющаяся часть, н том числе
; бкома Компартии Таджикистана, обсоиста
юма м ухом не повели,
ии должное их ’выдержке* и ’стойкости’


Ів А., молодой двадцати трехлегнмй человек,
стати, отец, до недавних нор был членом
‘КО/оперативны» комсомольский отряд/.
к сами ’формали’, . .е. власть подержащме,
ройников и увеличивают тем с..ммм число
и ‘неформалов".


ся* что лля того, чтобы понят», эгу простую
надо быть обладателем глубокого и
на, т.е. интеллекта.


11.11.1990 г. Ура-Тюбе.
і\, ч іен п^івления и секретариата ДПТ.


•іЛ»і надеется на скорый официальный
шыбадского ОВД, а также аознрат и 8
незаконно конфискованных его
хами. 16 руб. просим нсреьсс іи і» фонд


ижанл".


КА ШОЛАМУ ГДА11
Н-УФТОДА АЗ ЗИН


(Салламчо ба Ма.чябшщи
лшнсабхах)


Ало Maa«a6 Мумббггаюлв балм.
Туро яс маалабу « р«<му о*в
ІІадорб дар бжеегтлт вург ясяпт.


Аҷаб лорам, ту« салрӯа бала а*
Талоте дпшті і »« рӯ ба мааеаб.
Гумопат буя, раві болотар м аа
Пале, қа»фп, пасабаида аѵ■■ вас.


Купй лул аа ларуа моааала еаргаа
Ту қо л о моала аллар баИва аѵроф.
ФлтодІ ощ/ібвт бар яоқл вафраа
Бараалат rap ба боаора лашу ауа.
Купал марлум баа,оѵт аам аа аа гав
Ба беруй умела обруИ.


Кашоламурлаа н афтола аа а»я
Навпштемат л у-ее баИта сааопі.
АлеИаум, г», мала, аа густа гам гм*
Луоа мо, а а дар дам мустауоЬ атт.
Ҳамегпрал (іуло юқал) қамсбаа
Худое, а-ва мувофвкқо пар афааа.
Дуоям ауп ірЬун. Члббор*


Ом*. 4


ХУ111БАХТШОҲИ БАЛЕ \ХТ11Ю '. |
TMtf г J»»m* M. • *. I?. 1 f j. 3141104


г


s-sf


г. Душанбе, ул. ф. Мухамадиева


д. ТС^кв.Э?


гр. Ніррахимову М.


Не Вапе заявление сообчао, что определением судебной коллегии
Н црвив“'яии ;«.ч« Дщммбмнешмго горсуда т марта І99ІГ. прои
макпо во деду по Вапезу иску к КГБ Таджикской ССР, редакциям
газет 'Коззумвст Таджикистана", ’ Точикистони Совети", "Вечерний
£гва«<«" о зовете честя и достоинства приостановлено до оконча-
ния россаовооаиш прокуратурой Таджикской ССР возбужденного уго-
ИШИ1ГП деда по фактам массовик беспорядков, погромов и поджогов
а феврале 1990 г. в г.Душанбе.


Со запросу ожоичзни* расследо; ания возбужденного уголовного
•не Ваз следует обратиться в прокуратуру республики.


арехгоьлттяь Душайбм^скіи-о -
________________


гзрчасжого суда ЛаіѵѴ4


А.А.АШУРОВ
(Т) ғ, х Р И С_Т


Чанд сухан аз боби ин китоб ...........


Бахши якум. То ба кай об аз таги ях меравад'7
Шафаки доманпурхун 6 бихишти коммунист и ...


Се дурӯғи Аскар Хаким ----------


Хай-Хай ------------- ®


Мукаррабони «Президент» 6 худ пиромуни


фоҷиае, ки ба мо тахдид мекунад ........ 33


Парлумони интернасионалй, забони
интернасионалй, умарою уламои интернаси-


оналй ва точикони интернасионалй ----- 41


Докторанти «Растохезшинос» _____________ 48


Хаёев ба истеъфо рафт?Бовар намекунам’ Я6
Тоҷикистон дар пешоруи инкилоб асгТ


Маколаи 1 _________ 63


Маколаи 2 _________ 76


Маколаи 3 _________ 84


Маколаи 4 __________ %


«Ин иғво ва тӯхматҳо халкахои як


занчиранд...» 101


Чанги Куфру Ислом 105


Бахши дуввум. Таърихи инкилоби хунин
ва чиноятхои бепоён
1 аърихи инкилоби хунин ва


чиноятхои бепобн _____


Пешгуфтор


Никорнома


Женщина из легенды ...


Ш


116


130


143


239
Бахши саввум. Кровавые дни в Душанбе.


Кому это было ВЫГОДНО?
Кровавые дни в Душанбе.


Кому ЭТО быЛО ВЫГОДНО? .......


Принесут ли надежду «Колокола надежды».щ


Литва в кривом зеркале


печати Таджикистана ..........ц


*Растохез»-первая свободная газета


в Центральной Азии ........... 1Т


Бахши чахорум.
Душанбеи хунин
Душанбеи хунин
Чанг бо калламушхо
Мусича
Замимахо


ва Чанг бо калламушхо


240
Мирбобои Миррахим / так 09.0Ш54 / соли 1975 До-
нишгохи омӯзгории шахри Душанберо бо «Дипломи Аълочп»
хатм карда, аз 05.07.1975 ба Кумитаи давлатии радиошуна-
вонй ва телевизиони Тоҷикистон ба кор омадааст. Соли 1976
дар сафхои Артиши Шуравй ба сифати сарбоз хидмат кар-
дааст. Солхои 1977-1980 тахсил дар аспирантураи Шуъбаи
фалсафаи Академияи Илмхо. Соли 1987 рисолаи илмиашро
дар бахши накши ҷашну маросими шӯравй ва таносуби онхо
бо анъаноти динй дар мисоли рӯзгори мардумони Осиёи Ми-
ёна дар Академияи Илмхои Чамъиятшиносии назди КМ ХКИШ
дифоъ кардааст. Номзади илми фалсафа. Аъзои ягон хизби
сиесй набуд. Яке аз бунёдгузорони Созмони Растохез ва
нашрияи оа 1410.1989дар Анҷумани нахустини Бунёди забо-
ни тоникй /форсй/ муовини аввали Раиси Бунёди забои ин-
тихоб шудааст. Аз 10.05.1992 то 30.101992 Раиси Ширкати
Давлатии радиотелевизиони Ҷумхурии Тоҷикистон. Аз
19.0L1993 то 05.11.1994 дар зиндони КГБ дар боздошт буд
14.111994 ба озодй баромад ва ба Афғонистон хиҷрат кард
Муаллифи беш аз дусад маколаи илмй дар нашрияхои
іуногун ва китобхои: «Праздник Навруз» /1985/, «Чашни Наврӯз
ва чахоншиносй» /1992/, «Чахон чои гудози дӯстон аст. Гуф-
тугӯ бо Хазрати Эшони Турачон» /1997/, «Рузномаи махбуси
махкум ба катя. Хотироти зиндони КГБ дар соли 1993-1994
1997/, «Мерасад марде, ки занчири ғуломон бишканад Хоч
Акбари Турачонзода дар оинаи дусту душман. /1998/ ва






: аЯРЧИ.

Translation