Ёдномаи устод Осими (бо истикболи 85 солагии зодруз) Memories of Osimi

Transcription

АКАДЕМИЯИ нлмҳои ҷумҳурии тоҷикистон

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
ДОНИШГОҲИ ДАВЛАТИИ ХУҶАНД
ба номн академик Б ҒАФУҒОВ

ЁДНОМАИ УСТОД ОСИМИ

(Ба истиқболи 85 - солагии зодрӯэ)


КИТОБХОНАИ Академией удумя Чумхурии ТочикИСТОН библиотека
Нашриёти «Нури маърифат» Хуҷанд —2005

ҚДНОМЛИ УСТОЯ осями

ID-

Маҳмадию ИЛОЛОВ, академик,
президента Академики нлмҳон
Ҷумҳурии Тоҷикистон

РАВШАНГАРИ ИЛМУ ИРФОН
(Ба ҷои пешгуфгор)

Рушду иумуи нлмнау фарҳашнн кишвар ва даст ёфтан
ба дастояарду кашфмстдо, тадоауми арзншҳои мндлй ва
шҳкнми худшмносмм гаърмхй 6а қудрати зс.унй ва корномаи
имхситцос гака мскунанд, кн шцдагнм хсшро jup ни росто
сарфи oMjliMiuy иаж$лиш ма кашфи рашу роэи табиат ва
ҷамышт м|\Ч(инд. Ба ии маънА. маҷмун дастхжарддон нлму
фа|Ҷйни1 гоҷмкро дар қармм XX бндупн шмнсигн эаҳмагҳои
доишимандм фарусхтаи тоҷик, академик Муҳаымал
Сайфніаішопич iVimrt шарҳу тафсир аа ыаышдси иамсткяом
кард. іс|ч> ми фарди флрҳаигсояop аа олими содибназар
блробарн tMKji^uiM мйс\ши ҷудогонан адмй на офириниип
(К'ори іііомеш дар риштаи таѵриѵ, фархавг ва фадсафаи
ѴЙіЦуІІЧіуіМ (VlK'H Мдркдлй барОН р\ШД> Н\М>Н 11Ш11 гоҷнк
\н ҷм.и \оп й|мйиш 6й о'мои расѵхшдаанл. ки дар саҳнфаҳон
іакрмхм іійммнм ммддаѵи гоҷик 6о \уруфи заруадй саб г
ім|\КМіійіііиі, Мйчѵѵ'йн, фаыѵцикти гуаонй 6а \айси сараари
муасснсаи бшуфуім идмии китаар * Лкадсмнаи иам\он
Іо^мхкогон іімкон дод, хм Муҳамма.д Сайфидлаиоаик
бсҳгарии аіоѵднд на су нпатҳои ѵстѵхдомн худ - Садриддин Лйнй
ма Суд Рои Умариро идома дола. дар таассаи фаѵѵдиати]
Академики идмдо илқтн муасѵмри хсшро гузоранд. Ба
мх6н|и дміхцѵ уѵпѵѵ М.Осимй ормои аа ҳкдафҳои дар к&адн
худ іуюпігйм хіуассисон аа б\ недгч хорони Лкадсмнаи
№Ш\оро ба шоисѵагй пайгирй карданл аа дар ѵагбиуи он\о
ба ѵаифм\ даст бфшід.

Ѵсѵод Осимй дар фосмл&м фаьойллш бмстусвѳонаи х> д
ба \«Хк сарнари Академики идм\о баром тадкими гаҳқнқоти


щШ Щ ЩШЦ#* МѴ.Ц цГО^ИЩ,

нц ХЦрШМ '^Ш ЮѵЧНШѴ

I JUa КьМ\Ѵ№ Ш ф&^чЧЦ%ѴЦЩ \VW iVwWA ЦА^ Ль4>Мн«н
I НА ѵц^НЦк 4И0* ЧШМАМ^АШІ Иі\ |МАН А4

І^ММЦ)^1' лк^'ННкіи **му^ м^Ѵ ^'' ^ЧЦЦѴЦ ^ V І\ѴЦ ІѴнмн
I ,„••>»» -ІЙ Ѵ'Чі ?Ц ѵ^цч*Ц УЧШМѵЖХ ЦУТАЧАчЧШЧЩ о* ЛКіМЙ»ИІ
К* додо* ф*ѴЛ**М* IUU** s4U\vV **І*СЧ\р* ѴчЧА *ѵЧ\*Р
I ),і, > ■ И М\Х«)ш| иХМНМѴЧ МхѴМ**' ііііЩШ Л^<МСШЦ№ -ШР
Ч)^\хч*« MvkM X t нШТ'МЦ' Дір ЛЛр М.ѴДІЦІИ і ѴЧЧ'\

ѴѴЧАЛЫі «Ѵіиамктн ..Лвѵ'чіКЛ* \кА*сишм* чамуч аз 10-12
I тфф ій т ШШ$ »»ф*г гедл&.ма Дар да&раи чаршірш* >ѵнч*
I ОКЯШШЬ itt U»l|iWt«« 1UAV' MI < ч*аичч\\лн щщуфуэы
I ]шэ»с%, фшттщ кшшя «чр^чмыи іирщ». дмшюгоцом
: *||> ВИ17 Uu.uikMU ЖЯІИЙМ4 ІХКІіСМС ёфЖВИД, Д>скч>рдқон
I irirturiT Имьі чмшшчлчдл» 'мигшжасае^* та сожтмоаш
шшмі^і(С|у отгачиним Пдечфшгарі жорсфкжи.» аффітѵ

•дЛ.нн КмСГОДШҚ А» ч.ШМІШ ісдашшЩШ ACfMT^I ЭЪТМроф

I «ірікші. Мадл. дар> ушшш дац*і также ефтаам лу
раттттт %^s.* щу/ятяятжЛ дар Xjtcop та Саагк»

|] амяюш дод as* Ъ*§*ѵт а:.імрифпі таддшдот та раво^ш

|| жмбч&ктэта* диапа «сдав сягподшшаяшжЛ шр То^яишсган
пщрыяяза %0\ ошдясіГыш ^таряи амаяд.

И^оітт гамаш, яп., в» фавдаивгм клеи ОашшЬ 6в цаМем
чдцрш^м Мтщитяш- а.ощр вщхж ѵшутт *яруж кижуншши
tiviswr,Ht. т«* «лѵ.т щсіхщщ. іш0)х Тайном

‘МіШЯ» хмр ptfUl.M щйщ&м бегум

Imifmwa ,|**рг йлру.- %i v.t.i trnmm м&ишм, № mp

ш ШШЩЩ& йшяӯ fAf^rayt. (мр^трм ш.

•млЛиг ШЩ/ШШ ■* VMUUfM f>4 ШЩ&Щ kt*e%4.taym

щббрШӣ fa, <#HiTs«{WfK M(s*ppitfsim (*>ш tappHit, ни сшуии

Рииш>ки tMiл.> flunttts и fftfpt* twp гмтфяф-ги H4*pjHHH ШЩ<
Ma/f.yf «и *иф :ч М**руfitfffl кишок tftfff йуфуіи ТМЙ/І/і

TfyiMTttt/t

К «рг>Г> <fw ии. ;mj> Лкінгмиии и гм//> ҷи^.и г и
Hi#

МШІШИ УГЩЦІІЙІМЙ

•ій 5 Jh

vVOJMI ИНЙ'ЙН< НфіфрН фадолфилу іфі|НД|И МіЗрорЦ І.ІІІОЬММЛМ

i\ i.uiiuiiiii jliHilnl Hft M4M40)yuH МУРТ^ҚИЛН ПйЭКуҲНШӢ рун

кнр ИКЫцЛИл АиОЛМЧк, НН OiiiUOijO ІЫПуД- Ус’ЩЦ QcjJMH 04

\.(tun ѵ<і|иіу\сфріфи нрйрн щдшҷнддйи " I а ьрнхи тамшідуии
Осцаи КіАпкаш", рамой қафдти гаҳрирм байналмидалкн назди
іЛѵшѵшм мдмн, іцснііоін да фар^анпін Мклади Муттаҳид
(ЮНЕСКО) на аке аз муҳаррмрслш ҷмлдм чорукш "Таърихи
киккшофн од му фар\анги башар*' дар раъсн ин самти
пажӯҳкщот царор шрифта, баробарн густаришн корҳои
газуЗуИцыи сода, дар ҷадби мутаххасисон ба омӯзиши таърих,
фар\анг ва адабаётн тоҷнк нақши муасснр гузоштанд. Маҳз
дар \амин йщо ссора фшафнн Ибнн Снно, Закаркёи Розй,
Умарн Ханём, Абуранҳоян Беруня ва днгарон рун чопро
двда м маврэдн омӯэииш амнқ қарор гирнфтазщ. Дар канори
нн, ш.шп тоҷнк хддматҳои усіхад Осмммро барон ташкндн
ҷапшвораҳои Абӯадн Ибнн Сино, Абдурраҳмони Ҷомй,
ҳазораа "Шоҳномая ва дар сатҳм баланд гузаронидани нн
чорабинкҳон фарҳаигиву адабии мнялй ҳаргиз фаромуш
■ахоҳдд кард. Зсро новобаста ба фншорҳои сиесй ва
мщудащм ждн мавҷуда бо тадошҳоя уетод Осимй бо
Мрори ЮНЕСКО бузургдоштя Абӯадӣ ибии Сино дар
Тоҷакксгм <ррасн гирифт м барои нашри осори Оино
эамшіаѵи* жубе фароҳдм оиарда шуд. Лозим ба таысид аст,
км бо мбтшшрм сариари дшш Ҷаноби олй Э.Ш. Раҳмонов
пуисш 1025 'Солагии Абӯашй ибни Сиио дар соли район
няиь€ идо май сунназ шииосй на аиъаиаҳои фарзандони
форток&и миилаг чуи Осимй аст иа згшинони комил дорам,
ыи 'глшлббуш сяріщм ддапат ҷидати цадртиносй аз иири
ЫящращіШШі ии абармдрли миядатро шод
%(Щ&Д шщ&нщ*

Ддр шщо ҷои за и дамлаз и дмр сщаи илму

tr.ttwba б&ШШ ОНИМШІ ШЪШС сф>, КИ 0Q ИбЦШНҚОДИ увТОД
(> имй tin (ш *«>ми А0рйИЙ ябин ( иж» іумліма шуд, Ьо
Фоикрроти устод 0< имй іам исьфійни чуиииҷои »аи длмлмтй
*---------Г Г Л HOMAN Ѵ< ІОД (кГимй --

tsp/цящтаеин Лионро лі ?яҳ/лятҳои икни илми кишмар бону
мсауняд ИмрУ? дор иафярс, ки ба іирифтаии ин ҷоиза
мушарраф мсишмд, бсшаа іши и дома дуруд ба рааоми іішм
усіод (кмш* исфирисіид, ам баром міуауфомм иным точим mi
іеддмрм мдоаапдо* омимом ішшмгі/т ар«амдаа ба иамин
ра^оммдаамд

/lap я«мори мм мбтмаоро? маіааом а? тчмили
домімаорам Лбдуррадом/мм 4/>мй ммт *доа«р міуд, ам ба
%ЩЩЛТ)уШ Ш{»шмлмм j*.mn О*ими t»*» мс«ум*д kj*/ дар ом
румор рУм #p>p 'ямадамл, «м дар ммідм мм*уяии

щфЦШ #ДО'#бМ Ч/Mtffw дом»* ум шли. и іи и ма#добй да ба
домбмри маммуммм омрУ#а *муда#м#, ам дома щ.щмш бо
бммммма^м, /дШ мм«*#ад", му«ід»мфм мамудамд Умтод і киыи
домр»// бо уш»Д ІЦніииш ра#/>арм Щмтнлѵ^аи Дд#/>м
у.щамумиіуіа ^мчмамміом ®^#ббор Раяуаоаро боаар
аум^мдамд, ам мм дома шмшнниош »*#днаму мутрмд/дд ам»
а* Дар амД Лбдурря^.момм *ф*мМ а» юбмоам

фЩШШ Ѵ «дмбм#»м »очма мадоуб м«м#ааал аа м#ц**ад( ам
'рИИИкфаМ ММ ММММДДОДО бмма-імрм аДибМ Домр # ярдм/м, t n u\Hi
^ муи*я/мир НілкиН Мумдо#/<; б#* «а#ма»у 'ліюн^/пі умюд
Ім-имй мм 'іа*мм бар»уwp »ар/»м/і яя **»»дг## Л бду р рддорі/fи
'1/<мй ба дяо/й ШШѴШЙ МШ рШШМ

Қдмтямом »амамдм мм муд fa мм # му%мм #ру, ам
бяр#у#орММ ча#ммм#»рі»м до#орям *ІІІМДОМ#М4 ба ілшпш^ой
мяй»мр#м»ям уа^мд (нныш мм# мярбут ам», ам дар ptKfUtH
1я*ргмам мм аамям фяраумдам ммяяй дом#яя»м беия «мри миддяг
Лмгарбггр* ба MMMMrfa## баром шрш$&Р№Ш фярдомі и Лҷ*м
яя джугямаи муяррмфй іардмд

tbifUilH y*twl (к'ММЙ Дар »t*rw|M»»MM рпжібиіи идммау
фирдом» им Тоҷм*ми#*и б#» амиіаар^ои дм» яр мда бу«урі ам
Йояд Ідоияр міуд. *м еямнум# at#»» мм фат.о іияги ҷишдши
“Пяйяямд" рп, ам додала# бе дом «*яярдяии »<>ҷи«оци ҷ.ммирм
Дар пай дорад. уім»Д ДОиУ# дар дяаромм фамолиаі дар
Лаядвмиаи иамқо муқаррар мамули будямд Ьяр«*маду




-- -j ЙДНОМАИ УСШДОСИМЯ_______I

суханрониҳои усггод Осимӣ аз минбарҳои баяанди кишварҳои
Эрону Афюнястон, Фаронсаву Оямон, Покистояу
Ҳиидустон сагҳи баланд ва чеҳраи воқеии ил ми тоҷикро ба
ҷах,описи муаррифӣ кардааид. Амиқрафти назари илмй ва
нажӯҳ/нлош нурборм усюд Осями имкон дод, ки зідон дар
/ширнут бонуфузи илмии байнялхалқй ллгироф j ардяда, ба
сяфаіи узви хорион ^айдти маҷадлаҳои “Осмей

Марая «й* (Поамсіон), "Таьриая нлм" (Х.индусюн) ва
“Таврили мама араб* ЦЬншшюқи Хдлаби Сурин) ттруфіа
Ш0ИНИМ М*%муи Квлул.ИШо» на шірнри /нздяқяя устод
Ікммі дар б#р««бярм рядояам/и TttfyytfyrtH шшшнш «оҷия дар
римішірт перил, фансафа, фарѵинмимлей, мам«ид на
іі/імЬт t fty/ілн дар nptf/іи байиаиааадй ба уиишш ш/рум
И/ІІ4ИИ (шилжр м/аррифи «ярдядаинд, ам ян бойся ифіитіри
МР Фардя илрі а* г,

АцГи»пш, р« ирга ба и/фШНИШ, JUиҷти інндри/п на мніу«ми
'/' ЮД fa ИМЯ /«ар «я«Пя»купи ЯйМу фі»р//»Ш и Ю'і,Ик мнюляПя

мммйом ftfn н//ft»4 ««нард 'й»рн яи фар/(я с*/д«*бия*»р
wmtmH Гм\»пл \тмг\ц инму фнрірини »<«ҷян на муярряфия оМ
дар някнои /нмаддуня ҷндомИ аордни «ийднро бн йМҶОМ
рй< оііИ/іпнН/і, ни іи lit/, ft нрои >м«мПяр яирдями ои/,о фур* а«и
tfttottH ««««нм ан». Ьонария тинип Дорам, ни шпіфи мичмѴми
мнн/>ч"г/і, жп Ирану i/t/тшін/і Дй р Порам Ус г од Осями ба
ифгияори *5 * снятии манлу/іи МуборЙййШОй ся*йфи*ои
дурй*міоМИ «нм/іж и му *орм</МЯИ им яПй|«м*рди фйрхдмі с.одори
цирікріі /іШярСюра іи-нюруи МО трЩЦрДШі Мамудя. мнҷмУи
ИбтИКОрО*, Домфидои*» НЯ ' м|И унурдш ИХ.ОИ ,|||оИро бйрои
«Ѵ»и Ийму фйІЧйМіи «один Па ііЮШШій Муиррифй *<»*,мд кард

с

Ш


Муҳаммад ОСИМЙ
ФУРӮҒИ СИТОРАҲОИ ДУР

Хушбахтам, ки ҳанӯз дар айсми ҷавсшй бо устод Айнй
мулоқот намуда, аз наздик шинос шудам ва дар давоми
бештар аз чор сол тез-тсз ба дидораиюн расида, аз сӯҳбаташон
бархурдор мсгаштам.

Тирамо\и соли 1936 буд, ман дар факултаи коргарии
Донишкадаи кишоварзй таҳсил мскардам Дар он замой бо
мақсади ҳарчи зудтар ба камол расидани шахсони
соҳибихтисос, ки ҷомса ба онҳо зиёдтар эҳтиёҷ допгг, дар
назди допишкадаҳои олй факултаҳои коргарй (рабфакҳо)
таьсис дода буданд, ин факултаҳо дар асл вазифаи мактаби
миёнаро анҷом медоданд. Онҳо аз мактабҳои миёиа чандон
фарқе надоштанд. Доиишҷӯён пас аз хатми чунин
омӯзишгоҳҳо соҳиби маълумоти миёна шуда, имконият пайдо
мекарданд, ки таҳсилашонро дар мактаби олй давом диҳанд.

Як рӯзи моҳи сентябри соли 1936 директорамон маро
ҳамроҳи ҳамсинфонам Абдуллоҷон Хоҷаев, Абдумӯъмин
Мирпоччоев, Мирзоҳамдам Очилов ва Қутбиддин Бузуруков
ба назди худ даъват иамуда гуфт, ки ба шаҳри мо устод Айнй
омадааст. Пагоҳ дар мактаби ба номи Айнй бо аълохонҳои
макгабҳои миёна мулоқот мекунад. Шумоён ба мулоқот
меравед. Аммо ба як шарт: бахшида ба устод Айнй шеър
менависед ва агар шеъратон ба ман маъқул шавад, ман ба
рафтанатон иҷозат аседжҳам. Яке аз мо (агар фаромӯш
накарда бошам номаш К^утбиддин буд) шуғли шеърбофй
I дошт. Мо ҳамроҳ дар таҳияи моҳномаи девории макгаб кор
I мекардем ва гоҳ-ғоҳ шсьри танқидн мегуфтем. Боре ба унвони
I директор ҳам щеъри тезу тунд навишта будем.

Директорамон, ки Назаров ном донпг. шахеи аҷиб
I буд. У шахеи табиатан соҳибзавд, шшдӯет ва одна буд.

■ Баьдтар. зақте ки жан дар доншш ода Самарканд та\сші
Ж ----------------------------------------------

( УДНОМЛИ УСТОД ОСИМЙ


ЙДНОМАИ УСТОД ооимй



Ч. 9 Jr

мскардаму дар айсми таътили тобистона ба зодгоҳам
омадам, дар боэори Панҷшанбе директори собиқамонро
дидам. У аз мал пурсид, ки дар куҷо таҳсил мскунам. Гуфтам,
ки дар донӣшгоҳй Самарқанд, дар факултаи физика. Пурсид,
ки ос ту медонй, осмон чаро кабуд. Гуфтам: мсдонам ва
мухтасар маънидод кардам. У бо садои баланд диққати аҳли
бозорро ба худ ҷалб намуда гуфт:

- Ии ҷавон, собиқ шогирди ман дар донишгоҳи
Самарканд дар факултаи физика таҳсил мекунад. У ҳозир
ба шумоён мефаҳмонад, ки осмон чаро кабуд аст. Ман ба
маънидоди ии ҳодиса нардохтам, зотан ин аввалин "лексия"-
и илмй- оммавии ман буд. Директор ба суханони ман бо завқ
гуш медод. Баъд, ба ҳозирон муроҷиат карда гуфт:

-Ана, дидед кас агар хонад, ҳамин тавр ҳама чизро
мефаҳмидагй мешавад. Шумоён ҳам фарзандони худро ба
хоидан фирисгед, ҳамин хел донишманд мешаванд.

Ҳамин директор буд, ки мехост ба устод Айнй нишон
диҳад, ки шогирдони ӯ шеърдӯст ҳастанд ва ҳатто худашон
шеър менависанд. Директор моро ба клуби мактаб даровард,
дарро аз берун қулф карда гуфт:

- Шеъратон, ки тайёр шуд, дарро так; - тақ кунсд.

Мо якчанд соат майна об карда, чизи шеърмонанде

навишта, дарро кӯфтем. Директор, ки коргоҳаш дар шафати
клуб буд, ба нушти дар омад ва гуфт:

- Шеъратонро хонед.

Мо хондем, вале ба ӯ маьқул нашуд.

- Боз кор кунсд, ҳоло шеъратон хом аст.

Ҳамин тавр се-чор навъи "шеъри* моро маъқул
г^тзд ва дар охир варианта охиринашро пазируфта, дарро
кушОл а гуфт:

- Акнун хона ба хона равед ва оагоҳ ба мулоқопг омо да

шавед.

Субҳидам барон мущот бо устод Айнй ба машбк I
ба ноаш Айнй рафтем. Бвкж мактаб нав буз ва он вақт аз |
--------I ҚДНОМАИ УСТОД ОСИМЯ )----

биноҳои зсбои шаҳр ба шумор мсрафт. Дар даромадгоҳи
мактаб уетсщро бо ҳаяҷон интизор будем. Устод Айнй барои
мо, ҷавононн оннақта, шахсс буд, ки моро бо асарҳояш ба
одами ҳайратангези китоб ворид карда буд. "Одина" аввалин
аеари бадей буд, ки мо гаигтаву баргашта мехондем. "Одина"
барон бедорни тоҷнкон хнзмати бузурге кардааст. Мирсаид
Мнршакар барон ҷавононн кӯҳистони тоҷик дастрас шудани
"Однна"-ро тавсиф карда, онро "Нур дар кӯҳистон" номида
буд. *Одинап-ро ҳамчун намунаи насри навин тамоми
форскзабонони ҷаҳон хуш пазируфта буданд. Дар шахси Айнй
ва Лоҳутй мо пешвосни маънавй ва ифтихори миллатро
мелндем. Ҳар кас дар дил орзу мепарварқц, ки ин устоди
машҳури худро лоақал аз дур бубинад.

Устод дар иҳотаи якчанд нафар шахсони шинохтаи
шаҳрамон аз дур намоён шуданд. Мо устодро дарҳол
шинохтем. Устод дар тан камзӯли сафед ва дар cap тоқии
чуст доштанд. Яъне дар ҳамон либосе, ки мо дар расмҳояшон
дида будем, намудор шуданд. Мо устодро бо кафкӯбиҳо
истиқбол кардем. Муҳиддин Аминзода ва Тоҷй Усмон, ки
ҳамроҳи устод омада буданд, аз устод хоҳиш карданд, ки
чанд сухан гуянд.

Устод ба мо муроҷиат карда гуфтаігд:

- Ман ваъзгуиро дӯст намедорам. Шумо беҳтараш
навиштаҳои маро хонед.

Ба бинои мактаб ворид шудем. Дар болохонаи
саркушодаи мактаб дар рӯи мизҳои дароз дастархон ороста
буданд. Азбаски мувофиқи маслиҳат шеъри бахшида ба устод
навиштаамонро мебоист ман мехондам, ба ман аз паҳлуи устод
ҷой доданд. Мудири мактаб устодро хайрамақдам гуфта, ба
вакилони мактабҳои шаҳр бо навбат сухан дод. Вақте ки навбат
ба мо расид, ман ба болои сандалй баромада, шеърамонро
хондам. Намедонам ба устод чӣ маъқул шуд: шеър ё тарзи
хониши ман, ки маро ба оғуш шрифта, аз пешониам бӯсиданд
ва гуфтанд, ки пагоҳ ба наздашон ба меҳмонхонаи шаҳрй
---1 ЁДНОМАИУСТОДОСИМЯ

равам. Хурсандию ҳаяҷоне, ки маро фаро гирифта буд,
тасаввур кардан мушкил нест. Пагоҳии рӯзи дигар ҳамроҳи
рафиқонам ба меҳмонхонаи шаҳрй рафтем. Рафиқонам дар
назди дари меҳмонхона монданд ва ман ба дарун даромадам.
Устод дар соати таъиншуда маро интизор будаанд. Маро
меҳрубонона пешвоз шрифта, ба сари миз шинонданд. Як навъ
имтиҳон cap шуд.

- Канӣ, биту кадом китобҳоро хондай?

Ман асарҳои хондаамро номбар кардам: "Одина",
"Дохунда", "Ғуломон", "Каждум аз меҳроб", "Теҳрони
махуф"...

Пас аз таърифу тавсифи қаҳрамонҳои номбурдаам
устод пурсиданд:

- Шеърро ҳам дуст медорй?

Гуфтам:

- Дӯст медорам.

Устод фармуданд шеърҳои дӯстдоштаамро бихонам.
Ман аз ашъори Лоҳутй, Пайрав Сулаймонй ва худи устод
порчаҳо хондам. Ду-се рубоии Умари Хайёмро ҳам хондам.

Устод пурсиданд:

- Оё худат ҳам шеър ё ҳикоя навиштай?

Г уфтам:

- Не, вале баъзан ҳамроҳи рафиқонамон бо ҳазлу шӯхй
шеърбофй мекунем.

- Оё шавқи нависанда шудан дорй?

- Оре, дорам, - гуфтам.

Пасон устод хоҳиш карданд, ки мухтасари тарҷумаи
ҳоламро нақл кунам. Вақте ки дар шаҳри Хуҷанд таваллуд
шуда, пас аз вафоти модарам дар деҳаи Шайхони лаби сойи
Хоҷабоқирғон дар домани модаркалонам тарбия ёфтанамро
нақл кардам, Устод фармуданд, ки манзараи табиати он
деҳаро муфассал тавсиф намоям.

Баъди нақли ман устод фармуданд:

- Ту бори дигар тасвири дараи Ниҳонро аз "Дохунда"


гл W'.'i ИатйрйИ г'Йрй*ЙЯ% V* ЗЙІІМИ х/д&ѵизт ЛЯГ ҶО
, гуЗЙТЯТЯдСТ, р$л 69арЯ<* бй И»И б-Й СаМйрҚаЯЛ

5пфйрйі?і

Ҳймйн а» *ff дари гу»»рлк устчзд гак-чак гнуд- Устои
I бе срйш' киеатийг худ йиғлҳ кйрдйг,

- СУхбати мл хеяе гӯл каншлааст, - гуфтанд, - мая
бла агк иудодоги дитар доштамг. Аз афтзпг Тоқати бнҳо тоқ
туд, кк ба дйркубй дурьат кардакд.

Бй меҳмонони паси дар иҷозати дарлмадаи длда,
устлд бо май хайру хупт кардаид.

Аз назди устлд парвозкунои ба куча барлмадам.
Рафидонам ҳаигӯз маро интизор буданд. Онҳо маро
саволборон карданд. Мазмуни сӯҳбатамонро бо устод
мухтасар иақл кардам. Сӯҳбаткуион ба назди фурушгоҳи
китобу дафтар рафтсм. Як рафиқам тозон ба фурушгоҳ
даромад ва ду дафтари калояҳаҷм харида баромад. Ба рӯи
як дафтар суханони зерин навипгта, ба ман дод:

"Фоҷиа дар қитплоқи май". Роман иборат аз ду қисм.
Нависанда Муҳаммад Осимй.

Номи интихобкардаамон барои "ромаи"-и нонавипгга
тасодуфй набуд. Ман дар айёми кӯдакй дар дсҳаамон шоҳиди
воқеаҳои мудҳига шуда будам. Тохтутозҳои горатгарон,
сӯхтору кушторҳо, гурусиагй ва қашшоқӣ, бемориҳои
пайдарҳам. Модарам ва як тагоям қурбони ҷаҳолат шуда
буданд. Сс фоҷиаи мудҳиш, ки дар пеши назари ман рӯй дода
буд, ҳаргиз аз хотирам намеравад. Кушта шудани ҷавони
барӯманд ва духтарчаи мактабрав ва худсӯзии духтари
ноком. Ин хотираи айсми кӯдакиам буд, ки ба "роман"-и
хаёлиамон чунин ном гузопггсм.

Ҳайҳот, ки орзуи ҷавонони мо пақшас дар об будаасг.
Дсрс нагузатта, давраи гирудорҳои машҳури таърихй оғоз
сфт. Шоҳиди чунин фоҷиаҳос гаштам, ки псши он таассуроти
айёми бачагии ман ҳсҷ гашті Дар шаҳр дар бораи
"душманони халқ" овозаҳо паҳн мсшуд. Рӯзномаҳо нур аз
ЙГШСгИаИ /«СТОЛ ОСЯМИ

ѵгйкокйуои: 'гайкихги" булан,і вбвдщо ай фурсзт згстифояа
хзрдй гзрзоҳои пах ели ;гудро пет леегиряфсаяд аз жаясошк ,
варзиларо гиряфтори гирдсбм бало мезамудаяя. Дар дома |
ҷй "душманоняг шц'-ро мексфпйнд; дар «еаз^фтпцж шбі. |
е^баггҳои дустона. яг/шій яа мулодотхои мароошб. Дар
Хуҷанд як знъанаи хуб буд, ки тибқи он ли г іц га пкясбон [
ХЛр ҳафта 6Ъ каябагг зиефат ороста. хамлигарро ба жхмояи 1
дагьват мехарлакд. Ин меҳмпнравнро "гашсурй" мсаоюдаяц. I
Дар рузвгомаи вилояти чацолае тахта уявошт Тапэг?рй- J
ҷамъомадҳои зидди я нкилобӣ' чоп шуду тахсога* дар мазгояа
номбаршударо ба хабе гирифтанд. Ама хи маро ляд хабе
карданл. Ӯ муаллими забои ва адабиёти тоҷик буд. И* ҳамок
Қулихони Осями буд, ки ба яке аз сарварони ҷумҳурии
мухтори Тоҷикистон ІІГотемур аз безьтииоии роҳбарони
онвақта ба мактабҳои тоҷикй дар шаҳри Хуҷанд мактуби
тикоятӣ навиштааст. Амакам шеър ҳам менавишт. Намунаи
шеърҳояш дар маҷмӯъаи атьори шоирони навқалами
Тоҷикистон чоп шуда буд. Падарам маҳз шеърнависиро
сабаби ҳабс шудаии бародараш медонист. Бинобар ин, ӯ ба
мая ва аммабачаам Қосим, ки бе падар ҳамроҳи ман капон
туда буду истеъдоди фавқулоддаи шоирӣ допгг, маслиҳат
дод, ки орзуи гаеърнависӣ ва нависаидагиро аз cap дур кунем.
Ӯ метарсид, ки мусибати ба сари амакам омада, ба сари мо
ҳам меояд.

Дар чунин шароит на фақат "романнависй", балки
орзуи хонданро дар факултаи забои ва адабиёт аз cap дур
кардем. Боз як воқеаи он сол боиси тагйироти нияти ман шуд.
Дар арафаи тамом кардаии мактаб ба шаҳрамон аз
Ссмарқднд Султон Умарй омаданд. Эшон чанде пеш дар
Лент град дар ихтнсоси физикам назарй рисолаи номзадии
..у»г , дифоъ карда, аз байни тоҷикон аввалин шуда, унвони
илмй гирифта буданд. Мо ин хабарро аз рӯзномаҳо хонда,
ба он кас коибона ихлос баста будем. Акнун худашонро
мед идем.


«0*Q4)*0»---------I ЁДНОМАИ УСТОД ОСИМЯ \

Султон Умарӣ дар шаҳри Хуҷақд бо хатмкунандагони
• мактабҳои миёна мулоқот намуда, дар бораи донишгоҳи
Самарканд ҳикоят карданд. Пас аз мулоқот ман арэ кардам,
ки бо Султон Умарй ба Самарканд мсравам ва кӯшиш
мекунам, ки ба факултаи физикам донишгоҳ дохил шавам.
Ин ақидаи маро ҳам падарам ва ҳам бародари калониам
Зайниддин, ки рӯзгори ӯ барои ман намунаи ибрат буд, маъқул
донистанд. Хурсандии падарам боз як сабаби дигар ҳам дошт.
I Дар Самарканд он вақт амакбобоям Олимхон Махсуми
Хуҷандй зиндагӣ мекард. Ӯ як замон дар мадрасаи Бухоро
шарикдарси устод Айнй будааст. Падарам иқдоми маро
пазируфта гуфт:

- Хуб аст, ки ба Самарканд меравй. Ҳам мехонй ва
ҳам ба амакбобоят хизмат карда, дуояшро мегирй.

- Ҳамин тавр, тобистони соли 1937 ҳамроҳи бародари
калониам ба Самарканд рафтам. Бобоям маро дида хурсанд
шуданд ва хостанд, ки фавран ба назди устод Айнй баранд.
Аммо ман розй нашудам. Арз кардам, ки аввал имтиҳонҳои
қабулро супорида, ба донишгоҳ қабул шавам, баъд меравем.
Имтиҳонҳоро супорида, ба факултаи физикаю математикам
донишгоҳи Самарқанд қабул шудам. Бобоям маро ба назди
устод Айнй бурданд. Ҷои истиқомати бобоям ба ҳавлии устод
Айнӣ хеле наздик буд. Ҳавлии уртод Айнй дар сари тангкӯчаи
Лаби Ғор, манзили бобоям дар охири ин тангкӯчаи начандон
дароз ҷой шрифта буд.

Бобоям дарвозаи калони ҳавлии устодро бо асои худ
кӯфтанд. Аз дарун садои устод баромад:

- Шарик, марҳамат, дароед.

Маълум шуд, ки фақат бобоям ҳақ доштанд дар вақти
дилхоҳашон ба ҳавлии устод оянд ва аз омадани худ ҳамин
минвол хабар диҳанд.

Вориди ҳавлӣ шудем. Устод моро дар саҳни ҳавлй
пешвоз гарифтанд. Устод дар тан камзӯли сиёҳи pax-pax, дар
cap тоқии чует доштанд. Нисбат ба он, ки дар мулоқоти
-----[~ ІДНОМАИ УСТОД ОСИМЯ -«О*

анвала дида будам, ба назарам қадрс логар намуданд. Бобоям
хостанд маро шииосонанд. Устод сухани бобоямро бурида
гуфтанд:

- Май бо набераатон іпинос ҳастам. Порсол дар
Хуҷанд ба ман ваъда дола буд, ки як чиз навишта мсфи ристал
ва ман ҳанӯз интизор ҳастам, ки кай ба ваъдаи худ вафо
мекунад.

Ман шармида чашмонамро ба замин дӯхтам ва бо
овози паст гуфтам:

- Ман дигар орзуи нависанда шудан надорам. Ба
Самарканд барон хондам омадам, ба донишгоҳ дох ил шудам,
физик шудан мехоҳам.

Устод бо камоли хурсандй гуфтанд:

- Бисер кори хуб кардй. Имруз барси Тоҷикистон чу ним
мутахассис чун обу ҳаво зарур аст. Псшрафти ҷомеаи имрӯэа
ба физикҳо, риёзидонҳо ва муҳандисон вобастааст. Нагз хон.
Агар ба ягон мушкили дучор шавй, шарм накарда ба ман
гуй. Дари хонаи ман чун ба бобоят баро и ту \ам ҳамеша
кушода аст. Дилат кай ки хост омадан гир.

Рафоқат ва дӯстии Олимхон Махсуми Хуҷандй ва
Садридцин Айнй таърихи тулоние дошт. Чунон ки дар боло
зикр кардам, онҳо дар мадрасам Бухоро шарикдарс будаанд.
Дустии онҳо аз ҳамон вақт оғоз ёфта буд. Устод Айнй пет аз
инқилоби Русия борҳо ба Хуҷанд ҳамроҳи амакбобоям, дар
вақти талабаи мадрасаи Бухоро буданашон, омадаанд ва дар
боги мо дар доманаи кӯҳи Рухак меҳмон шудаанд.

Як замон бо маҳсади кушодани замини нав дар доманаи
кӯҳи Рухак ҷуй канда, аз сойи Хоҷабақиргон об овардаанд.
Ин ҷӯйро тоҷикон "ҷӯи нави ва ӯзбекҳо "янги ариқ”
меномиданд. Оби ҷуи нав мисли оби рӯди Варзоби Душанбе
ҳамеша сард ва ширин буд. Азбаски ҷӯй аз фарози куҳ
сарозер меомад, суръаташ баланд буда, садои махсуси форам
дошт. Ҷуи нав имконият дода буд, ки деҳқонони безамин бо
арақи ҷабини худ соҳиби замин шаванд. Бобокалонам ҳам


-..... ( Вдішмлй ѴСТОД ОСИМИ I

ҳамроҳи фарзаидоиаш замини санглохро аз саигҳо то'за
карда, боіу майдон бунсл мскунаид.

Ин бое 11ур аз дарахтони мсвагии шаҳдбор буд.
Ьобокалону бобомм на баьд ііадарам ҳамроҳи бародароішш
(оиҳо 7 бародар буданд) боуро дар х,ақик,ат биҳиштосо карда
будакд. Дар бог цариб 20 ианьи ангур (шакараигур, чшілагй,
лили каф'іар, қурбони мошй, наяъҳои гуиогуии ҳусайнй,
иамьҳои кишмиши, чарас, обак, руіуид ва кійра), ҳашт нав'ьи
зардолу (ҷавпаэак, обак, мирзохӯрак, моҳтобй, хасак,
мирсанҷилй, бобой, қаидак), навъҲОИ гуногуии шафтолу, ИОК,

! аиор, апҷир, гслос, олу, себ, биҳй, бодом, чормағз, тут
парварида мешуд. Азбаски боғ дар доманаи Рухак буисд
шуда буд, аз баландй cap туда ба нишебй мерафт. Дар сари
боғ манзилгоҳ ва дар псши ҳавлй анвои гулу райҳон сабз
мсшуд. Дар пойиноби боғ обчакорӣ мскарданд. Дар фасли
тобистон ва поиз мо хеле сермеҳмон мешудем. Ҳамин тавр,
ин боғ ҳам фараҳбахшу ҳам файзбор буд ва рӯҳи меҳмононро
болида, комашонро ширин мекард. Ин боғ байни бобоям
Осимхои Махсум ва амакбобоям Олимхон Махсум тақсим
мешавад. Пас аз даргузашти бобоям падарам ин боғро аз
рӯи адолат дар байни бародару хоҳароии худ тақсим мекунад.
Яке аз амакҳоям дар Бухоро таҳсили илм мекардааст, ҷои
беҳтарини боғро бо сарҳавзаш ба ӯ медиҳад. Соҳили ана
ҳамин сарҳавз бошишгоҳи меҳмонони олиқадр шуда буд. Ин
бошишгоҳ дар фасли тобистон дарвоқеъ ҷаннатосо буд. Сояи
бед, оби мусаффои ҳавз, садои шилдир-шилдири оби ҷуи нав,
насими форами кӯҳсор ба ҷони кас ҳаловат мебахгаиду
мафтуи мекард, рӯҳи касро меболонд.

Садридцин Айниро дар суфаи канори ҳамин сарҳавз
якчанд руз меҳмоннавозй мекунанд, аз дуру наздик ба дидани
шогирлони машҳури мадрасаи Бухоро меоянд, ҳар кас
аяоқадри ҳол тӯҳфае бо худ нсши меҳмои меорад. Шоирон,
муз рибои ва ҳофизони машҳури Хуҷанд ҷамъ шуда, базмҳои
ҷамшсдй меороянд. Устод Айнй нас аз хатми Мадраса ҳам

Ш ---------------------------------------------------
-----[ ҚДНОМАИ УСТОД ОСИМЯ )--------•0*0^}»' *

бордо ба Хуҷанд сафар карда, медмони авлоди мо шудааіід.

Таассурстюмаи устод чсри уивони "Тирши ҷадон" нас
аз чанд сафари Хуҷаид ишио туда, соли 1937 дар маҷаллаи
"Парой адабисги сотсиалистй" на соли 1939 дар шакли
китобчаи алоҳида ба та бъ расид. А cap хсле самимона таълиф
гауда, саршори мсдру мудаббат ба им шадри бостон и и
тоҷикон на мардуми он мсбоніад. Дар огоэ устод эсбоии
манэараи табиии гааҳрро таснир иамуда, чунин мснанисанд;

"Ana дамин вазъияіи табий дар замондои дадим дам
Хуҷандро яке аз ободтарин на иурсарваттарин тадрдои
Осиёи Миена гардоиида буд. Бинобар ин аст, ки цуірофия
па таърихнависони дадим ин шадрро "арӯси дунё" с ин ки
"тирози ҷаҳон" иомидаанд, ки зинат ва ороиши ҷаҳои іуфтан
аст". (Куллиёт, ҷ.2, Душанбе, с. 1963, сад. 125).

Устод Айнй дуҷумдои истилогаропи аҷнабиро ба шадри
Хуҷанд аз Искандари Маддунй то мустамликадорони Русияи
подшодй хотирнишон карда, корнамоидои Темурмаликро
муфассал надп мекунанд. Шояд навиштани асари "Кддрамони
халди тоҷик Темурмал ик" дар дамон вадт ба фикри устод расида
бошад. Ин асар дар мардилаи басо дассоси таърихи халд,
бамаврид дар солдои Ҷанги Бузурги Батан й аз зери далами
седрангези устод Айнй баромад. Ба дувват гирифтани здсосоти
ватанпарварии мардум мусоидат кард.

Дар "Тирози ҷадон" андешадое дастанд, ки доло дам
адамияти худро гум накардаанд. Устод дар хусуси забони
адабй ва забони гуфтугуй мудокима ронда, нудсондои забони
калонсолонро, ки бо як забони гализ ran мезананд, таъкид
сохта, издори хурсандй мекунанд, ки ҷавонони Хуҷанд дариб
дамагй забондони адабй шудаанд. Аз ин маълум мешавад,
ки ҷавонон асардои бадеиро мехонанд ва мутолиа мекунанд.
Дар водсъ, мо ҷавонони онвадта аз хондани китобдои дадимй
мадрум бошем дам, дар як китоби ба алифбои ҷадид
чопшударо фавран мехондем ва мутолиа мекардем.

Устод Айнй омӯзишгоди мусидии Хуҷандро дида, аз
--------I ЁДНОМАИ УСТОДОСИМИ \----

ҳунарнамоии бо асбобҳои аврупой ҳамроҳ кардаи созҳои
миллӣ қаноатмандй изҳор мекунанд. Устод чунин
менависанд: "Ҳақиқатан одам ҳайрон мешавад, ки ҳамон
танбӯр, ҳамон чанг, ҳамон ғижжак, ҳамон най ва ҳамон доира
чй гуна бо созҳои аврупой ҳамроҳ шуда, навоҳоро бо ҷӯшу
хурӯш адо менамоянд.

Дар баъзе ҷойҳои дигар ҳам бо созҳои аврупой ҳамроҳ
карда навохтани созҳои миллиро дида будам. Аммо дар он
ҷойҳо рӯҳи миллӣ қариб маҳв шудагй буд.

Дар ин ҷо созҳои миллй ҳамроҳи созҳои аврупой
баробар кор мекардаанд, монанди як узви ҳуқуқҳои оркестр
роли худро равшан адо мекардаанд" (Дар ҳамон ҷо, саҳ. 139).

Устод бо фаросати баланди худ роҳи минбаъдаи
инкишофи мусиқии миллим тоҷикро эҳсос ва дастгирй
кардаанд.

Вақте ки 2500-солагии шаҳри Хуҷандро ҷашн
мегирифтем, баъзе таърихшиносон ба котиби собиқи Кумитаи
ҳизби коммунистии вилояти Ленинобод Рифъат Ҳоҷиев
мактуб навишта дархостаанд, ки дар айни замон 100-солагии
ба Русия ҳамроҳ шудани Хуҷанд низ ҷашн гирифта шавад.
Р. Ҳоҷиев ба ман ба Академиям илмҳои Тоҷикистон занг
зада, маслиҳат пурсид. Ман қотеона ин пешниҳодро рад
кардам. Р. Х,оҷиев мактуби таърихшиносонро ба ман
фиристод. Ман бо яке аз онҳо сӯҳбат кардам. Ӯ мегуфт, ки
ҳуҷҷатҳои таърихие дар даст дорад, ки аз рӯи онҳо
калоншавандагони Хуҷанд аскарони русро бо нону намак
пешвоз гирифтаанд. Ман хотирнишон кардам, ки дар вақташ
"калоншавандагони Хуҷанд" ба муғулҳо дарвозаи шаҳрро
кушода буданд, дар сурате, ки Темурмалик бар зидди
истилоъгарони хунхор ҷангида, қаҳрамонию фидокорҳои
бемислу монанд нишон медод. Устод Айнӣ дар хусуси
истилои Русия ба таври ҳаққонӣ суханони нишонрасе
гуфтаанд:

"Хуҷанд поймоли суми аспҳои қазоқрусҳои императорй
-----1 ЁДНОМАИ УСТОД ОСИМЯ |--------

шуда буд".

Акнун бармегардем ба накди дуста ва бародарии Олимхон
Махсуми Хуҷандй ва Садрцддин Айнй. Чй тавре ки дар боло
қайд кардем, онҳо дар мадрасаи Бухоро шарикдарс буданд.
Дустии онҳо аз ҳамон вақт оғоз ёфта буд.

Соли 1936 гардиши айём бобоямро ба Самарканд меорад.
Устод Айнй аз ин огоҳй ёфта, ба назди бобоям шахсеро
фиристода, ба хонаашон даъват мекунанд. Бобоям мулоқоти
аввалини худро бо устод Айнй дар Самарканд ба риштаи назм
кашидаанд, ки чанд сатраш ин аст:

Расули Айнй омад дар ҳузурам,

Ҳамон дам муз тару ғарқи қусурам.

Бигуфто: Марҳамат бар пеши Айнӣ,

Бигуфтам: Ин либосам дошт шайнй,

Туро мехоҳад Айнй, не либосат,

Фақат манзури ӯ ақлу фаросат.

Хулоса бобоям ҳамроҳи қосид ба ҳавлии устод Айнй
мераванд:

Ба дорулфазлн Айнӣ чун расидам,

Маро ӯ диду мая ӯро чу дидам.

Канору бӯсаву ашки чакида,

Ба тарзи ошиҳи маъшуқадида.

Устод Айнй бобоямро бо фарзандони худ шинос
мекунанд:

Ҳаме гуфт ӯ ба фарзандони ширин;

Маро ин кас садиқи сидқи дсрин.

Шумоёнро амак, бар мост додар,

Зи лутфи ҳаҳ туда бе хонаву дар.

Устод Айнй аз таърихи зиндагии бобоям ва ҳодисаҳои
аз cap гузаронидааш огоҳ мешаванд, баъд шахсони масъул
ЕДНОМАИ УСТОД ОСИМИ I---—■§>»*,

ва обрӯманди маҳалларо даъват намуда, бобоямро ба онҳо
ҳамчун шахси фозил, донишманд ва адиб мешиносонанд ва
илова мекунанд:

Кафилам май бар ин марди хирадманд,

Ки у дур аст аз ҳар чуну ҳар чанд.

Ба ҷои мая варо ҳурмат намоед,

Гузорандам, ба у қурбат намоед.

Ҳамин тавр, бобоям дар Самарқанд соҳиби кулбаи
фақиронае шуда, аз сари нав ҳамсӯҳбаги устод Айнй
мешаванд.

Ба шарофати дустию бародарии онҳо банда ҳам якчанд
сол резачини хони хиради онҳо шудам. Баъзан ба ман муяссар
мешуд, ки дар сӯҳбатҳо ва баҳсу мунозираҳояшон роҳ ёфта
бошам. Аксар вақт мавзӯи сӯҳбати онҳо ашьори Бедил буд.
Устод Айнй бобоямро ҳамчун бедилшинос эътироф
мекарданд. Вақте ки устоди донишгоҳи Самарқанд Иброҳим
Мӯъминов азми навиштани рисолаи докторй роҷеъ ба
фалсафаи Бедил мекунад, устод Айнй ба ӯ маслиҳат
медиҳанд, ки аввал ашъори Бедилро ҳамроҳи бобоям мутолиа
намояд.

Рӯзе ба хонаи устод рафта будам.

- Ана шогирдатон худаш омад. Баъд ба ман фармуданд:

- Бобоятро гирифта ҳар рӯзи истироҳат ба ҳавлии ин
домулло мебарй, ман ба он кас гуфтагй.

Рӯзҳои истироҳат ман бобоямро ба ҳавлии Иброҳим
Мӯъминов мебурдам. Онҳо ба мутолиаи Бедил cap
мекарданд, ман аз китобхонаи Мӯъминов китоберо гирифта,
ба кунҷи бог рафта, то тамом шудани сӯҳбати онҳо ба хондан
машгул мешу дам. Дар охири дарю нал а в ҳам тайёр мешуд.
Баъд бо мошин бобоямрю ба манзил мерасонд.

Нимаи дуввуми соли 1937 ва нимаи якуми соли 1938
айнй авҷи гирудорҳои сталинӣ буд. Одамони намоёни шаҳр,
I аз ҳама бештар аҳли ил му фарқангро ба ҳабс мегирифтанд.
^Sr

ІДНОМАИ УСТОД ОСИМЙ ]

Декани факултет ва якчанд муаллимони беҳтарини моро ҳам
ҳамчун "душманони халқ" ва ҷосусони Олмону Ҷопон ҳабс
карданд. Дар толори калони донишгоҳ ҳар бегоҳ пас аз даре
маҷлиси ҳизбию комсомолй барпо мешуд ва дар он маҷлис
"душманони халқ"- ро "фош" мекарданд. Агар касеро аз рун
"гуноҳаш" аз сафи ҳизби коммунист ё комсомол хориҷ кунанд,
ҳамон замон коргарони кумитаи бехатарй аз таги дари толори
калон дошта, ба ҳабсхона мебурданд. Як бегоҳ дар чунин
ҷамъомад муаллими мо Султон Умариро низ муҳокима
карданд. Муаллим бо ақлу заковати ба худ хос ба саволҳои
"фошкунандагони душманони халқ” ҷавобҳои қотеъ
медоданд. Баъзан зарофатгуиҳои муаллим боиси ханда,
хушҳолй ва ҳатто кафкӯбиҳои аҳли маҷлис мешуд. Дар
натиҷаи муҳокима ба муаллим аз сабаби "фаромуш кардани
ҳушёрии синфй" ҳайфи туи қатъй доданд. Ҳозирон ин қарорро
бо кафкӯбиҳои дуру дароз истиқбол карданд. Пагоҳии он рӯз
муаллим моро дида:

- Дишаб маро бегуноҳ ҷазо доданду шумо бошед, аз
хурсандй кафкӯбй кардед,- гуфтанд.

Ба ман ва Обидҷон Орифй, ки ба муаллим хешй дошт,
муроҷиат карда гуфтанд:

- Аз ҳама зиёд ҳар дуй шумо кафкӯбй мекардед.

Мо гуфтем:

- Мо аз хурсандии он ки акнун Шуморо ҳабс
намекунанд, кафкӯбй кардем.

Бобоям ҳам ба ҳолати ногувор афтода буданд. Писари
калонии бобоям Испомхон Олимиро, ки муаллими забои ва
адабиёти тоҷикй буд, ҳамчун "душмани халқ" ҳабс карда, ба
вилояти Архангелск ба муддати даҳ сол бадарға карда
буданд. Писари дигари бобоям Қутбиддин Олимиро, ки дар
Донишкадаи киноматографии Москва таҳсил мекард,
бародараш "душмани халҳ" гуфта, аз хондан маҳрум карда
буданд. У ба номи Сталин ариза фиристода, ба Самарканд
омада, мунтазири ҷавоби аризааш буд. Бобоям аз таре аз хона
■■ ■'■■I»—[ Ummumктмосимі 1 ^*~l

бсрум ммібірамщм. Х**і tae ба мідашпи наме«мад,
Устой Аімі ци і) хона бсрун ммсбаромним Дар
рУипмща Jh6aun Сшфщмд дар ҳаедн устоя мақодаҳои
буціиаі «им мешу л Дар імм \ает, дар ям pfwoMi тцти
уимм “ Душам уаемдм мша паушли* (Салон мог as аомам
дуяшш) ицойм чсні шуда. муааявф if шмші карав буя, ем
уела АЯмиро \амчун ҷосусм Эрон аа Афгоммсгом "фоа*
кушая. S* н&хяи устоя Дйнй \ам цриб хсҷ вас яамаомад
\ap6aft, км мам ба наши устоя мммщм, аааая as мам яоми
KjNapo іамялгааами Кучам камомв, км иаМоим ^вгясгпир*»
6о Iумани Доипядц шпаймст, ба асам Айия буя» Мам
мкуфпм, км куча ба номи Шуми, чезуыж устоя Каме рватнаи
миауя ка as мам кҳмояи бобоммро менурсядамя Устоя pfx
аэ мая пурсадамА. ка шмдягмм бобоам чв таар аст, мруі
pfsrup as жуҷоет. Гуфтям

• Харчм ру тюр as цмобк моучаам домишҷӯми мам.

* Чаая пуя моҳлиа ммярб?

Гуфгам - фаятш иуя.

Устоя во тааҷҷув

* Бо аа ауя ое кас чй nay іааяагЯ мауждТ

- Бария мия, цшд аа чов мсрасад. • гуфтам.

Устоя фарм удамд. ва мам міттмтор ботам аа яуд ба
умшшт даруя рафта, бо кк дабяа оуя баромвяамд.

• Им пукро ба бобокт бар аа умпвашрп ба май яагтя

бабр.

Пукри гяряфга таомі* томя ба яатдя бо&им рафтам.
Ьобокм дар яуд ммсли мраадга кмгоб мсяомданд.

Чсҳрам DKKMoMi мнро дяда у^ра шудлнд Дар ми рѵ*ѵ>«
фоҷмааД мам ат кӯчк агом яабаря хунт мамсоаардам. Чя
аоцсаи фаацуяоддам яурсамдиоаяр руя дола act, км маро
ҳгшҷошт туринді фаро тярмфтааст. Он кас ба pfa мам бо
гкаҷҷуб аа оааояимп меммі крмсіацд, Мам яимуімома мудро
ба даік бобоам додам аа іуфіам, км мн мудро уѵтя АЯнм
бара Шумо додана Бобемш мудро імрмфіа, ба чашм«чминч«


КДНОМАИ ymu (Н ИМИ

молиданд на чакд қатра ашкн силос рсжтанд м аэ мам
пурсяданд

- Шарикам нагуфт, км ҷавобашро xarrft нависам?

- Орс, гуфтанд.

- Май шярякамро куб мсшиносам. Пас шггиаор шаа!

Мам ба сақнм болохона баромала ин поори ҷаноб

пудам. Ҷаноб желе ijfa кашмд. Ман фаҳмидам, км бобоям бо
amp <цмб хоцнд накишт. Ом кас одатан номаҳояшонро
бо шсьр мемаамилгамд. Ҷмоби іпсьрии бобоямро шрифта,
ба махам устод Айн и рафія м У стол Айнй мактуби бобоямро I
фан ран дар дилашон (аънс садо набароварда) хонда нд.
Ҳдигоми коиданн м акту б як қатра ашк то рухсораашои
расняа, чум дури пипом ҷнло дод.

Устоя pjfanoNpo ангар сӯ гард он мда гуфтанд:

-Акиум ба корат рая Ммнбаѵп ҳам аз аҳволн змндашм
бобомт ба мам жабар лада мет. Пас аз чянл вақт устод аэ мам
ну рейда нд, км пуяро хӯрда гамом кард ед ва ҷавобаюро
міггиэор на туда, боз як дабэа пул дода гуфтанд:

- Им лулро ба бобоят бар аа ҷавобашро бмер.

Устоя на фа дат имсбат ба бобоям, ки шарикдарс ва

jlfcTM дерммаатоп буданд, ин гуна саховатмандй зоҳмр
вардаамд. балки дар даққи іпажсони ди rap ҳам гамхорй
мсяардапя Мам худ піодмлам, устод аз вагьм змндашм омлам
тар^умом. маамсандв аа олим Раҳнм Ҳошим хабар шрифта,
срии моддй аа мамінР мсрасонмданд. Рядим Ҳошнм ҳдмчум
"дуптаим халқ" бямдй аа бадарш туда буд.

Бародарм кур дни ом "душмани хадқ" ба ҳдалми устод
AM чум ҳавями хулаш омаду рафт мскард.

Устод желе сарфакор буданд, исрофи бедударо
чямен «змруфтммл, нале сахоаатманл аа валммскмят буданд.
іі ни моддй аа маѵнааим хулро аз одамонн цпкҷманд да per
намсдоштанд

Дар рӯздпм мудқиши ооли 19)7 ба умиіии устод го-тез
мерафгам Рузе устод мислн қар дафъа иоми кфчяро аз ман
че '/ 4 /г ■ Ц ЙіМіи ѴСТОМ (ИІЙМИ

"' '*** 1 а— I 1Ч1Ѵ>-f_ in»—МИамга... . • 9

иууияяи; М»я %> M'jfiiPyH'a Ол цмин

I Уезож

■ У лнлмжиХ?

- %ц, ■ гуфгшѵ

- /іх? */> ішиУі ман nafrvA. Сщгіі <л*онзпро тг,і н&і
I шум** Т/фглНД.

h< лгу, г[/*ы ом pfm/t *'і мушмюпмрмн pfix/w ycrto/t
I Af'-cy &уд. Уӯшуху 'Ш pfexyjp® йж мактуби устоя ЛРіий &d устоя
I Mcrxyyf.t яеяс ракшам блея мекума д, Устоя мактуби иудро
I 4ft'у у wot мскунаид.

~ Рафиди мӯҳгарам Лодутни азиз! Хати 29 октябр
навиг/гтааттіро 5 Hfflop гирифтам. Шумо дар зарфи 12-сода
/пиносой дар бораи ман бисер некидо кардед, аммо ин
мактубатон аз даман ондо фард дорад. Дар яақтс ки ман
гамоман афггодаам на дама аз ман даргурезанд, Шумо маро
дилбарй кардед. Садомат бошеді" Баъд устод мснависаид,
ки он кас дар бораи беіунод буданашон а риз ас навишта,
мехостанд ба кумитадои марказии Ҳизби Коммуниста
Узбекнстон фиристонанд. Аммо касеро пай до карда
натавонистанд, ки ин аричаи дурударозанюнро ба руей
тарҷума карда дидад. ".Кинобар ин, - мснависаид устод,- он
аризаро бо дамой доли тоҷикй ва арабиаш ба Шумо
фиристодам, ки дар вадти тафтиши кори ман ба Союз
тарҷума карла ва мазмуиашро фадмонда ходед дод”.

Устод вагьи кунунии аҳволашонро баён карда,
мактубро ии тавр давом медиҳанд:

"Шумо маро собир медонистсд, гааҷҷуб ходед кард, ки
чаро ман ин дадар дилтанг шудаам. Дар да ди дат май хедс
борбардор бу дам. Надте к и дар дари Арки амир маро
мегтаданд, гӯштдоям менарид,хун аз бадани ман мснюрид, ба
чашмони душбетй на ли rap амалдорон чашмдӯхта чуион тез-
тез нитод мекардам, ки оидо маҷбур мешуданд
чап/монашонро аз ман канда, ба замни дӯзанд. Аммо ман на
I дод мсгуфтам ва на аз чашмонам аіпк мсбаровардам. Зеро

ш-----------------------------------------------------------


f / Ht/ЫАИ tOH/Jt *Н и VIЙ

% ZIP'

ОИЩ0 душш/) бу/МИЛ Ha /tap ОИҲо ҲЛМОЛрО ДИ/Ш И/ fO/M бу Лам
г и чатм /и/)») ям ия ба итиқе/м цтир монудям Нале /tap
иіярг/иіи се/ной, ни ба пай со//иқ на самими r/tc/ям, "гу"
)уф)аири барлонпа намоапе/нам.

Ху л ос а и калом, адволи цозира ҳаминро иите>н
мслиҳял, ки аз Узбскистон на Тоцихй&гон барои бех,булии
кори май умедс ftccr Таицо умели май mp Мискан

И/пимоси ли rape аз Шумо ин act, ки агар бо цамаи
к ӯ и/и/и ҳ о кори май бал та нал, Шумо ба бачагони май
монанли бачагони як каси лог лор нигоҳ накуиед. Кӯтит
куиел, ки онҳо лар роҳ намонанл■ Шароиги Осиси Миена
бал аст, дар и и ҷо агар касс зада шавад, бачагони
хурдсолашро цам мезананд".

А ели ин мактуб дар шӯъбаи мероси адабии Института
забоя ха адабиёти ба номи Рӯдакй маҳфуз аст. Дар Ҳошияи
мактуб сиёҳдасти устод Лоҳутй ҳасг, ки онро айиан мсорам:
"Артаи рафиқ Айнй наништаро (30 саҳифа) рафиқ Бону ба
руей тарҷума карл ва май як нусхаи онро бо истилои хулам
баҳри ёрй ба вай ба Кумитаи Марказй додам, якеро ба
хуку мат. Дар секретариат Иттфоқи нанисандагони Совой
маърӯза карла, бегуноҳии ин пири мӯҳтарам ва хизматҳои
ӯро баён карлам. Ман бо телефон пурсидам, маълум іиуд, ки
аризаи мӯҳтарам Айнй ба дасти роҳбари меҳрубони мо
расида”.

Хуіпбахтона кӯшиши устод Лоҳутй ва ҳамсари ӯ
мӯҳтарама Бону бар абас нарафт. Аз Москва ба роҳбарони
Ӯзбскистон супориш мешавад, ки Айниро ором іузоранд.

Баъд аз супориши Маскав усгодро ба Тошканд даьват
карданд. Устод дар Тошканд хсле вақт монданд ва аз он ҷо
рӯҳбаланд баргаштанд. Дар Самарканд бо мақсади изҳори
узрхоҳй аз устод маҷлиси фаъолҷавонони шаҳрро даъват
намуданд. Устод асо дар даст дар рассати маҷлис
мснишастанд. Нависандаи ҷавонс, ки дар рӯзномаҳо мақола
хавишта, устодро сисҳ карда буд, аз минбари маҷлис узрхоҳй
—~ Г______

tapth

ty+ryrf* тшъ'жят -■ #t*m т ytm Лйтш тр
***** W*' А**Р ***’ йакуяам, #т« trtt Ҷатгй АщЦЦі
I Угодам ууЯ-

Л/г//* ** Хдзйдам

- VtfHrA, шъ ба farm дуятмаяояя хаяц ДйромвДя, бя
flSy&fcy ftyf jor* задам, ба Шумо Хиёяат кардам. Аз tynо^ам
I tfMpbJt.

Устоя Afrtrfi дар ҷдаЫӮ ғуфтайд:

Дуя/майояя хадк, гӯяяд, ки худатро аэ бом парто,

! ѵтешртой? Худзгг кашля яадорй? Оқйбати рафгорагро айдеша
I яакардй? Фак/ГТ ҷавон будаййтро ба нагтар шрифта гуяооугтро
I мебахягам. Вагарна ян гуна гуяоҳро бахигаДая мумкия met.

I Зеро ия хиёнат на фақат дар шахси мая, балки хиёнат ба
I халқу В алан аст. Ба касофаги ту баринҳо одамояи бегуяоҳ
қурбои метла ванд/

Ин суханони талхро, ки ма фақат ба унвони Адҳам
Ҳаадам. балки ба унвони шахсоми хиснаткор туфта мсшуд,

I бо газаб талаффуэ харда, устод асояшонро ба эамии зада
илова карданд:

- Минбаьд г... хӯрй, дониста хӯр!

Толорро хомушй фаро шрифт. Вӯҳтонгар ду даст дар
сари сипа дар мимбар мот туда буд.

Боз худи устод ӯро аз ҳолати ногувор барс>вардаид:

• Рав, ба ҷоят шин ва аз паи кори иск шан.

Ҳамин тавр, устод Лоҳутй бо кушиши худ устод Айниро
аз шиканҷа ва гумномии содҳои дароз наҷот дод. Устод
Лоҳутӣ барон марлуми гоҷик хизматҳои шоиста бисер
карлааст. Ин хизматҳои ӯро тоҷикон ҳеч гоҳ фаромӯш
находаад кард. У ба бах ги мо ҳаёт ва номи иски устод Айниро
ҳифз кард. Кй мсдомад, агар дахолати ҷасуронаи Лоҳутй
намсшуд, гақдири уегод Айнӣ чй мешуд? Мо нафақат аз
асарҳои безаволи шшбаьдаи устод Айнй маҳрум мсшулсч.
балки нфгнхори миллим мо ҳам хеле косга мешуц.
^ ffyjf fpf v* ѵрй

jf

27.,

** муялсябм* *»%ДМ #4*** Qn*?t*K*fiH Mm*r/ypw tntytx
rm*t*ptm 6a ffyrttppM м&*п. /|«р*р*фяи ^rmw ІНбЧШагмн
устод AHwpf art f xerr/tm хяряем. км ant филми Mytftmmn ttnttrt. I
У xcafmtff кумптм гягюрушгті чдтвръ бо xynwfjrfr (в&ируфгг, I
чср<г nyttttn фипмр<> frn Mynocnfntm 75-соДатяя устод Айя*
офарндя (гул, кимегаров ҳямоп ппцг фттро Тайёр кярпа,
петак* ба устод Айий пишет мсдиждд. Кақте к и дар фиям
**си I оргий ва Айи* яямудор метаваД, устод ба Кимёгаров
мегӯжид:

- Исгед, ҳамяя якеро аз сари нав пишет юп/сд.

Филмро лаппа мегардонанд. Устод мегӯямд, к и дар ни

акс мо се нафир: ГоркиЙ, Лоҳут* ва май будем. Пас Лоҳутй
куҷо шуд?

Кимёгаров ҳдргупа баҳона оварда, амалашро матқул
кунониданй мешавад. Айнй бо газаб:

- Вақте ки Дар Сталинобод китобҳои маро мссӯхтайд
ва маро душмами халк, тьлон карда буданд, ҳамин Лоҳутй
буд, ки маро аз маҳбусй ва гумномй яаҷот дод. Шумо инро
фаромӯш пакунед!

Кимёгаров аспи акеро барқарор мекунад.

Пас аз маҷлиси ҷавоифаъолони Самарканд кайфияти
Устод қадрс ба ҳолаги пештарааш баргашт ва устод бо
гайрати дучанд ба кори эҷодй ва фаъолияти ҷамъиятй
машгул іпудаид.

Устод ба қадрн вақт мерасиданд ва ба мо, ҷавоион,
талҳин мскарданд, ки вақтро беҳуда ыагузароием.
Мегуфтанд, ки дониста боічед. ки нскӯкорй аз пуркорй аст.
Аз ин ҷиҳат ҳам худи Устод мамунаи ибрат буданд. Айнй
дар '•к мактуби худ ба Лоҳутй тарзи кори худро чуиин

она рва а ид:

"Ҳар шаб соагав 2 баъд аз тот шаб кор cap мскунлм,
nutaiif ҲШ.1ГГНрӯз. Ваъд чо&шжӯшам, нашсоат. бозаз соатаг
\aurry маем ба ап у» медароам, то ошѵ 4~уымм. 6с он каа чаазс
бнхӯркш та цое агріуам. кор мпгунам. Агар баасср дат беҳса
I»)

V --------J ИДИОМ АН УСТОД остями

ішщпд, лк-ду дона конфет мсмлклм. Солги 5 корро гундоштн

1кӯчл меринам ил ѵязетй мсхлрлм, бл нн носніл пойҳоям, км
J4 солт дузону монданнд, меёзанд. БОЗ ПМ' бл ХОИЛ омлда
гном мсхӯрям, чой мснӯшлм ил рӯзномя мсхоням. Солт, КН
ҳнфт шуд, мсхобам. Боз солги 2 гӯс, кн мяро клее бедор
клрдл бошщ лз хоб ҶЛСП1 мехе іям (мн млктубро ҲЛМ солги
2-унмм, баъди ними шаб наништа истодшш, ки .чинили
ҳавсада лет, влгарна хонда намсглнониспщ)"

Устод ин мактубро 23-хоми ноябри 1934 наииштаанд.
Дар ин вақт Айнй ба муносибати \аэораи Хдкнм
Абулқосим Фирдаыей мақолаи машҳури худ "Дар бораи
Фирдавей ва "Шоҳнома"-и $Г-ро барои чои ба маҷаллаи
"Барой адабиёти сотсиалистй" фирисгода, дар сари варианти
тоҷикии романи "Ғуломои" кор мекарданд.

Дар вақти ба чоп гай ер кардани мукотибаи Айнй ва
Лоҳутй сатрҳои болоро хонда ба хотирам бозорравии Устод
омад. Баъзан ҳамроҳи Устод ба бозор мерафіем. Харидории
Устод дар бозори сабзавоту мсва тааҷҷубовар буд. Ба назди
фурӯшандаи мсва ё сабзавот рафта, аввал ному насаб ва
зодгоҳашро мепурсиданд. Агар фурӯшанда ҷавон бошад, ном
ва иіугли падарашро мепурсиданд. Ҳамсӯҳбати хубе пайдо
куианд, як оринҷашоиро ба лабтахтаи дӯкоии фурӯшанда
ва оринҷи дигарашонро ба асояшон такя дода, хелс сӯҳбат
мекарданд. Дар охир ба май мефармуданд, ки аз фалон ҷо
як кило пиёз ва аз ҷои дигар як кило сабзй бихарам. Ман
худ ба худ мегуфтам, ки ҳамии супоришро аз аввал
мекарданд, беҳтар набуд? Мо як соат овора намешудем. Дар
он вақт ман сарфаҳм намерафтам, ки Айнй ба бозор на фақа г
барои харид, балки барои як навъ истироҳат ва аз ҳама
муҳимаш барои мулоқоту сӯҳбат бо мардум мерафтаанд.

Устод ба омӯхгани забони зиндаи мардум аҳамияти
махсус медоданд, чунки ба аҳидаи он кас "Дар забони зиндаи
халқи тоҷик чунон хазинаҳо ҳастанд, ки дурдонаҳои
пурқимат мебошанд".
s»« [ КДИОМЛИ Ѵ(“ІХ>Д огими ] 1

Лйпй дар мактуби кунюдии худ бд ‘Годно нвқд
кпрданнд, ки чи ход дар бочорчаи Хирангоии шаҳри Душанбе
а'і іабоііи ик шахе кидимаи "мрбнди"-ро піупида будинд: "Мин
то ни нақт 6а гумОЙИ нм ки кадимаи "арбада" (6а маыіии
ҷапҷод на хархаша) кадимаи мурдаает, кор намсфармудам,
он рӯч дидам, ки он кадима дар дараи Харангон дар байни
гоҷиконм беса иод ҳанӯз чнпда будааст".

Лйнй аз рун одат барон мулоқот бо муаддимон на
гадибагон би макгабҳои тоҷикии Симарқанд мсрифгинд.
Мин дар курен Полон Донишгоҳ таҳсид мекардам на дар
сиифҳои 8-10 макгаби радами 5 шаҳри Самарканд аз фанзой
физика на риёчист дар мсгуфтам. Яко аз шогирдопи май
Фазлиддии Муҳаммаднсн буд, ки минбаьд насрнаниси
машҳури тоҷик шуд. Фачлиддин холе шух, нале зирак на
тезҳуш буд. Дар ҳамон миктаб бародари хурдии Раҳнм
Хршим -Ҳошим Ҳошим a t фанни ҷугрофин даре мѳдод. Mo
бо ҳамдигар дар ҳавлии Айнй шинос туда будем. Шиносоии
мо ба дӯстию бародарй габдил ёфта буд. Мактубҳои a t
бародараш омадаро ҳамроҳ мсхондем па ҳамроҳ ҷавоб
менавиштем.

Мо дар макгаб хеле фаъоп будем. Кушиш мекардем, ки
бачагонро бо корҳои Перу и аз даре шавқманд гардонем. Mo
ҳарду маҳфили физикҳои ҷавон ва маҳфили адабй гашкил
карда будем. Як рӯз Ҳошим Ҳопшм дафтареро ба май дода,
гуфт, ки инро ба хобгоҳат бурда хон, баъд фикратро мегуй.
Дар дафтар намоишномас аз романи Айнй "Дохуида" буд.
Ман бо диққат хондам, баъд ҳардуямон нишасга баъзс ислоҳ
даровардем ва такмил додем. Баъд ба иазди Айнй рафта хонда
додем. Устод бо диққат гӯш карданд ва иелоҳҳои зарурй
дароварданд ва розӣ шуданд, ки дар мактаб ба саҳна гузорсм.
Аз байни талабагони синфҳои 9-10 иҷрокуиандагони
нақшҳоро интихоб карда, иамоишномаро тайёр кардем. Ба
Устод хабар додем, ки мо омодаем иамоишномаро нишон
диҳем. Устод ба мактаб омаданд ва якчанд соат вақти худро
I ЕДНОМАИ УСТОД ОСИМИ

D—*•*>

«сл{^>кь»------

дареғ надошта бо мо хор кардаіід. Хдр як сухан ва хд рахата
қаҳрамоноии намоишіюмаро ислоҳ мскарданд. Баъзан ба
саҳыа баромада ба иҷрокуиандагони иақшҳои Ёдгор ва
Гулнор НИШОІІ медоданд, ки онҳо чи тавр бояд истанд, чи тавр
ба яқдигар нигоҳ кунаид. Хулоса, ҳамон богох, мо аз Устод
дарс омӯхтсм. Эродҳои он касро ба ҳисоб шрифта, боз як
ҳафта намоишіюмаро сайқал додсм. Рӯзи намоиши оммавй
боз Устодро даъват кардсм. Намоиш cap шуд. Ман ва Ҳошим
Ҳошим дар паҳлуи Устод нишаста будем. Дар рафіи намоиш
Устод баьзан мсхостанд ба суханон ё ҳаракати қаҳрамоиоп
эрод 1 ираид, аммо ба мо нигоҳ мекарданду хомӯш
менишастанд. Мо пешакй хоҳиш карда будем, ки
эродҳояшонро баъди намоиш бигӯяид. Намоишнома хуб
гузашт. Ҳозирон дуру дароз кафкӯбӣ кардадц. Баъд Устод
ба саҳна баромада, ҳамаи иштироккуиандагони намоишро
навозишкорона ба огӯш каніиданд, суханони меҳрангсз
гуфтанд.

Айнй бо \ама бузургй шахси хоксор буданд. Бо хурду
калон шинос с ношинос як зайл меҳрубонона муомила
мскарданд. Кас ҳис намекард, ки бо як шахси бузург мулоқот
карда истодааст. Фарэандони Устод ҳам нақл мекунанд, ки
онҳо бузургии надари худро ҳсч эҳсос намекарданд, барои
онҳо ин кас надари меҳрубон ва ғамхор буданд.

Ба ин муносибат ба хотирам як сӯҳбати бобоям бо
Устод Айнӣ мсояд. Як рӯз ба сабаби кадом як воқеа бобоям
ба Устод гуфтанд:

- Шарик, дуруст мегуянд, ки хоксорй ва шикастанафсӣ
фазилати хуби инсон аст. Аммо Шумо аз ҳад зисд хоксор
ҳастед.

Устод ба бобоям як нигоҳи табассумомез карда, байтеро
хонда буданд. Мазмун ва баьзе калимаҳои байтро дар хотир
доштам, аммо худи байт дар хотирам набуд ва аз кй будани
онро ҳам намедонистам. Ба наздикй "Бустон"-и Саъдиро
в ар,ад зада, байтной пандомӯзи аз ҳама бештар


ЕДНОМАИ УСТОД ОСИМЯ I

писандидаамро аз назар мсіузаронидам. Чашмам 6а байіи
зерин фаромаду чун барқ іуиіаи хотирамро равшан кард.
Устод Айнй ҷанобаи ба эроди бобоям байти зсрини Шайх
Саъдиро хонда буданд:

На чатми касон дари ас яд касс,

Ки аз худ бузургй намояд басе.

Адибони калонсоли тоҷик хушбахтоианд, ки аз мактаби
Айнй гузаштааид. Оиҳо дар ин мактаб, чи тавре, ки
айнишиносон меиависапд, ҳам дарси маҳорат шрифтаанду
ҳам хислатҳои наҷибонаи инсониро омӯхтааид, ки хоксорй,
шикастаиафсӣ ва фурӯтанй аз беҳтарини онҳост. Касс, ки
бо адибони тоҷик Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар,
Боқй Раҳимзода, Ҷалол Икромй, Фотсҳ Ниёзй, Раҳим Ҷалил
на дигар ҳамзамонопи онҳо аз наздик шинос буд, медонад,
ки онҳо чи тавр хоксор ва дур аз даъвои бузургй буданд.
Як рӯз ҳамроҳи Мирзо Турсунзода ва Носирҷон Маъсумй
дар хонаи Атахон Сайфуллоев мсҳмон будем. Атахон ба
онҳо Устод гуён муроҷиат мекард. Мирзо Турсунзода сухани
Атахонро бурида гуфтанд:

. - Атахон, минбаъд калимаи Устодро дар ҷояш кор
фармоед. Мо дар адабиёт ду устод дорем. Устод Айнй ва
Устод Лоҳутй. Дигарон ҳама шогирди онҳо ҳастем.

Ин хислати наҷибонаро адибони калонсоли мо аз
Устоди худ омӯхта, ба ҳукми анъана дароварда буданд. Умед
аст, ки ин анъана давом хоҳад ёфт.

1-уми январи соли 1939 дар саросари Иттиҳоди
Шӯравй ба рӯйхатгирии умумии аҳолй оғоз ёфт. Барой
гузаронидани ин чорабинй донишҷӯёни Донишгоҳ сафарбар
шуданд. Тайёрй ба ин маърака як моҳ пеш cap туда буд. Ба
ҳар яки мо як гузари Самарқандро ҷудо карда, супориш
дода буданд, ки бошандагони гузарро аз маъракаи ба
рӯйхатгирй огоҳ созем, бо онҳо аз наздик шинос шавем.
J--------[ Едномаи устод осимя [---------

Ҳисобу китоби аҳолиро пешакй тайёр кунем. Маро ба гузари
атрофи Гӯри Мир вобаста карда буданд. Дар варақаи
баҳисобгирӣ саволҳои бисере, аз ҷумла роҷеъ ба миллияти
шаҳрванд сабт буд. Ҷавоб додан ба ин савол осон набуд. Аз
фоҷиаи солҳои 1937-1938 дар байни мардум осори тарсу
ҳарос монда буд. Аксари тоҷикон хоҳиш мекарданд, ки
миллати онҳоро узбек нависем. Ман дар гузари худам
кӯшиш кардам ба мардум фаҳмонам, ки тоҷикон натарсида
миллаташонро тоҷик нависанд. Азбаски ибораи "душмани
халқ" он вақт хеле ваҳмацгез буд, мегуфтам, ки маҳз
душманони халқ овозаҳои бардурӯғ паҳн мекунанд, то ин
ки тоҷикон аз миллати худ даст кашанд.

Як бегоҳ кори худро анҷом дода, ба сӯи хобгоҳам
равон будам. Мӯйсафеде пеши роҳи маро гирифт ва гуфт,
ки дар оилаи онҳо як нафар аз рӯйхат мондааст. Ман бо
мӯйсафед ба ҳавлиаш рафтам. Ӯ маро ба меҳмонхона
даъват кард. Меҳмонхона барон қабули меҳмон ороста
шуда буд. Он ҷо дастархони пур аз нозу нсъмат густурда
буданд. Дар атрофи дастархон кӯрначаҳои нав партофта
ва болиштҳои духобапӯш гузоштаанд. Дар меҳмонхона касе
набуд. Мӯйсафед гуфт, ки аз боло гузашта нишинам. Ман
гуфтам:

Шахссро, ки аз рӯйхат мондааст, нишон диҳед,
ман меравам.

Писарам, кас аз дастархон рӯй намегардонад, ба
боло гузашта шинед, ман он шахсро даъват мекунам.

Ман ночор мондам ва пойафзоламро кашида, ба хона
даромадам.

Мӯйсафед бо овози баланд гуфт:

- Дароетон!

Ба хона хурду калон 12 кас даромада, дар гнрди
дастархон ҷой гирифтанд. Ман саволамро такрор кардам:

- Кадрме аз инҳо аз рӯйхат мондааст:

Муйсафед гуфт:

ш------------------------------------------------------
Ф5г

ЁДПОМАИ УСТОД ОСИМЯ ~]----------

Писарям, саросема нашавед. Ба дастархон
марҳамат кунед "аввал таом, баъд калом" гуфтаанд.

Ман боз дар ҳайрат мондам. Вале суханони
муйсафедро нашикаста, аз дастархон як луқма нон ва як
шингил ангур шрифта хӯрдам ва саволи худро исроркорона
такрор кардам.

Мӯйсафед ниҳоят ба сухан даромад:

- Ҳеч кас аз рӯйхат намондааст. Аммо ту ҳамаи моро
тоҷик навиштй. Худат бубин, мо бо ин каллакулулаҳо чй
тавр ба Тоҷикистон меравем. Ба ин набераҳои хурдсоли
ман раҳм намекунед? Хоки поят шавам, писарам, моро узбек
навис. То охири умрам туро дуо мекунам.

Ҳуш аз сарам парид. Худамро ба даст шрифта, гуфгам:
Ба шумо кй гуфт, ки шуморо ба Тоҷикистон
мефиристад. Чаро ба ин гапҳои иғвогарона бовар мекунед.
Шумо мегуед, ки ман ба ин кӯдакон раҳм кунам? Оё худатон
ояндаи онҳоро андеша намекунед? Як руз калон шуда,
худашонро шиносанд, дар бораи мову шумо чиҳо мегуянд.

Мӯйсафед хоҳиши худро ҳамон такрор мекард. Ман
розй намешудам. Дар охир яке аз писаронаш ба мунозираи
мо ҳамроҳ шуд:

Аз падарам наранҷед, бародар, ин касро имрӯз
кадом як шахси иғвогар аз роҳ баровардааст. Гуфтааст, ки
ҳамаи онҳоеро, ки худашонро тоҷик нависондаанд, маҷбуран
ба Тоҷикистон мефиристанд.

Баъд ба падараш рӯй овард.

Падар, гапҳои ин бародарам рост аст. Моро ҳеч
кас ба ҳеч ҷой намекӯчонад. Ман ба шумо гуфта будам, ки
ба чпҳои игвогаронаи душманони халқ бовар накунед.
Охиг мо \ама тоҷикем. Чаро худамонро узбек нависонем?

Ман суханони писари муйсафедро тасдиҳ намуда аз
ҷоям хесга оҳанги рафтан кардам. Мӯйеафед исрор мекард:
Писарам. ба ҳурмагм мУи сафедам бнё маро узбек

навис.
------— I Кдномли устод осимй J----ft»»

Писараш сухани падарашро бурида, ба май муроҷиат

кард:

- Шумо, бародар, бе ташвиш ба хобгоҳатон равед. Мо
худа мои ба падару бобоямон ҳамаашро мефаҳмоием.

Ман ин воқеаро ба бобоям нақл кардам. Бобоям
гуфтанд, ки биё ба назди шарикам меравем, ту ин воқсаро
ба он кас мегуй. Ба назди Айнй рафтсм. Ман нақли худро
такрор кардам. Устод аввал бо завқ хандида, ба ман офарин
гуфтанд, баъд бо қиёфаи ҷиддй илова карданд:

Ин давоми сиёсати солҳои 20-ум аст, ки ҳатто
мавҷудияти халқи тоҷикро инкор мекарданд. Ҳоло дар
Самарканд аксарияти мактабҳои миёна ба забони тоҷикист.
То замоне, ки ман дар Самарҳанд ҳастам, ҳамин тавр
мсмонад. Метарсам, ки баъд аз сари ман мактабҳои тоҷикиро
мебанданд.

Ташвиши Устод беасос набудааст. Муносибати баъзе
мансабдорони Узбекистан ба тоҷикон ба ҳама маьлум аст. Айнй
ин гуна шахсонро ҳамеша зери тозиёнаи танҳид мегирифганд,
бо беадолатиҳо ҷасурона мубориза мебурданд, ки дустии тоҷику
узбек - ин ду халқи бародарро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз
намоем. Хқдмати Айнй барои рушду камоли адабиёти узбек
ба ҳама маълум асг. Асарҳои асосии худро >\йнй ба ду забон
- тоҷикй ва узбекй навиштаанд. Адибон ва донишмандони ӯзбек
Айниро эҳтиром мекарданд, тез-тез ба назди Устод омада, аз
сӯҳбаташон баҳрабардор мешуданд. Устод бо адибон ва
донишмандони калонсоли узбек бародарвор ва бо ҷавонон
ҳамчун мураббии ғамхор муносибат мекарданд. Шароф
Рашидов нақл мекард, ки ӯ дуои Айниро гирифта, нависанда
шудааст. "Шахсони бузург, монанди Айнй, - мегуфт у, - ба бахти
миллат дар садсолаҳо як пайдо мешаванд". Дар мулодоти
охиринамон бо Шароф Рашидов дар Тошкавд ман аз ӯ хоҳиш
карда будам, ки дар бораи Айнй ёддоштҳояшро нависад. У
ваъда дода буд. Афсус, ки умраш вафо накард, баъд аз се моҳи
мулоқоти мо ҷаҳонро падруд гуфт. Айнй дар ҳама маъракаҳои
ЧИІ-----•( ЁДПОМАИ УСТОД ОГИМЯ 1—

илмшо фарҳангии Узбекисгон фаъолона иштирок мскарданд.
Вақте ки дар Узбекистан тайсрй ба ҷашми 500-солагии Алишер
Навой cap мешавад, Айнй ба тадқик, на таргиби эҷодиёги ӯ
ҷиддан машіул мешаванд. Дар бораи Навой ва ҳамзамоноиаш
маҳолаҳо иенависанд. "Хамса"-и ӯро ба эавқу салиқаи
хонандаи муосир мувофиқ карда, бо сарсухаии калон ва
тавзеҳот ба чоп тайёр мскуианд.

Хирадмандй ва бузургии Айнй аз муносибат ба
мардуми ӯзбек ва маданияти ин халқ бори дигари падид
мсояд. Устод ба тамоюлоти миллатгарой ҳаргиз гузашт
намекарданд, аммо ҳеч гоҳ гуноҳи паитуркистон ва
миллатгароёнро ба мардум, ба халқи бародари ӯзбск ва
рӯшанфикрони адолатпарвари он нисбат намедоданд.
Ҳамеша талқин мекарданд, ки дар миёни ду халқи бародар
низоъ афкандан хиёнатест азим нисбат ба ҳарду миллат.

Солҳои 1938-1941 солҳои сермаҳсули эҷодӣ буданд.
Асарҳои пурмазмуни устод Айнй " Шайхурраис Абӯалй
Сино", "Шайх Муслиҳидцин Саьдй”, "Устод Рӯдакй", "Қабри
устод Рӯдакӣ", "Камоли Хуҷандй", ”Як симои номашҳури
адабиёти тоҷик" ("Дар бораи Восифй"), асарҳо онд ба эҷодиёти
Навой, повести "Ятим" маҳз дар ҳамон солҳо навишта
шудаанд. Устод Лоҳутй дар як мактубаш ба устод Айнй
навишта буд: "Чашми бад дур, ҳануз як китоби Шумо хонда
нашуда, китоби дигар мсрасад. Чӣ қадар бояд Тоҷикистон
хурсанд бошад". Оре, асарҳои илмй ва бадеии устод сарваги
бебаҳои маънавии халқи тоҷик аст.Оиҳо барои ыависандагони
ҷавон мактаби эҷодй буданд, барои муҳаққиқони ҷавони
таърихи фарҳангамон роҳи гаҳқиқот ва дар пеши назари онҳо
уфуқҳои нави эҷодиро мскушоданд. Саыо кӯшиши устодони
мо Айнй ва Лоҳутӣ ба он равон шуда буд, ки тоҷикон худро
бишносанд, аз хоби гафлат бедор шаванд.

Он вақт устод бо дарду алам навишта буданд:
"Туркманҳо номи худро ба қатори миллатҳои мутамаддин
дароварда тавонистанд. Аммо тоҷикон, ки маданияти
ДДНОМАИ УСТОД осимй ~ ----

чаидинҳазорсола иа адабиётн дазорсолаи зивда дораид, суст
меҷунбанд". Аеарҳои устод Айнй роҷсъ ба таърихи адабиот
иа илму фарҳаигм ТОҶИК як воситаи худшиносй на бсдор
карднин шанди ҷаноноп ба гузаштаи иурифтихори хеш буданд.
Устод Айнй дар мактуби худ ба устод Лодутй хабар модидаид,
ки "Бсштарини ии тобистони май дар роҳи кор кардан дар
болои клпееикдо рафт".

Усгод Лодутй асарҳои устод Айниро хонда навишта
буд: "Китобдои Шуморо хонда лат.іат мебарам". Дар навбати
худ, устод Айнй шсърдои пани устод Лодутиро хонда, дарҳод
фикри худро баён мскарданд. Агар Лодутй аз Москва ба
Душанбе омаданй та над, устод Айнй хоҳиш мскарданд ба
Самарданд даромада ранад, с дсҷ иабошад телеграмма
диҳад, Уро дар вокзал бинаяд. Дар як мактуби худ устод Айнй
мснаннсанд: "Агар аз Шумо телеграмма намешуд ва ман
тасодуфан мефаҳмидам, ки Шумо аз вокзали Самарканд
мсгузаред, хоҳ шеъре навишта бошед, хоҳ не ва ход ба Шумо
мгон кори махсус дошта ботам, ход не, албатта ман ба вокзал
мебаромадам ва барон ман деҷ ташвиш дам набуд" (
мактубдо, сад. 60).

Фаъолиятн ҷамъиятии устод Айнй дар он солдо дар
ҷушу хурӯш буд. Устод дар ҷамъомаддои ҷашиӣ ва илмй
фаъолона ишгирок мскарданд. Бо вуҷуди серкорй бо навбат
ба мактабдои Самарданд рафта, бо муаллимону талабагон
судбатдои самими мскарданд, арзу ниёзи ондоро шунида, ба
мадомоти расмй мерасониданд ва иҷрояшро суботкорона ва
дотеона талаб мекарданд. Ба замми ин мукотиба бо
нависандагон ва дошшшандон, мулодоту судбатдо бо ондо,
тадрири ав валин луғати калондаҷми руеӣ-тоҷикй, тадрири
антологиям "Намунадои адабиёти тоҷик" - ба иҷрои да май
ин тандо бо он сабаб муваффад мешуданд, ки устод ба дадри
вадт бисер хуб мерасиданд, яі он соаіи вадти худро бесамар
намегузаронидацд. Сӯдбатҳояшон бо дӯстонашон, аз ҷумла,
бо бобои ман дам бедадаф набуд. Аз ин гуна судбатдо ба
*****--1 КДНОМАИ УСГОД ОСИМЙ I —

манфиати кори эҷодй ва ба манфиати фарданги миллат
истифода мекарданд.

Афсӯс, ки кас ба дадри водеадои бузург, шахсони
мӯътабар пас аз гузаштани солҳо мерасад. Ҳоло афсӯс
мехӯрам, ки чаро мулодотдои худро бо устод Айнй ва
мазмупи сӯдбатдои эшонро бо бобоям дар дафтари хотирот
радам накардам. Агар дафтарчаи хотирот медоштам,
нурарзиштарин садифадои онро на дли мазмупи бадсдои устод
Айнй ва бобоям роҷеъ ба эҷодиёти классикони адабиётамон,
пеш аз дама, Бедил фаро мегирифт. Мавзӯи Бедил дариб дар
дамаи сӯдбатдои ондо ба миён меомад. Дар хотирам даст, як
р$Ь дар болои байти зериии Бедил мисни устод Айнй ва
бобоям бадей тулоние рух дода буд:

Ҳеҷ такие 6с ҳаюло қобиди сурат нашуд,

Одами щам пеш аз он, к-одам шавад бузина буд.

Диддати маро ба худ ҷалб намудани ин байт бесабаб
набуд. Маълум аст, ки мо дар давоми дадсоладои охир
кӯшиши зиёде ба харҷ додаем, ки ба файласуфони
Машридзамин ва намояндагони барҷастаи адабиётамон
таълимоти материалиста ва диалектакаро нисбат дидем.

Устод Айнй сонитар дар асари машдури худ "Мирзо
Абдулдодири Бедил" ин муамморо чунин шард медиданд:

"Маълум аст, ки дар ҳикмати щадима моддаи аслй ва
асосии хилщати чизщоро ҳаюло ном чизе мешуморанд, ки ҳар
чиз бо таркиби оташу боду хок дар ван ташаккул ефта, су рати
худро ландо мекунад.

Муаллиф (Бедил), ки ба ҳамин назария боварй дорад,
баро іисботи ин, "Чунончй одам пеш аз пайдо кардани сурати
одамият бузина буд" мегуяд.

Бо ҳамаи ин мо ҳеч гоҳ намегӯсм, ки Бедил ин
назарияро ихтироъ кардана ё ба тарзс ки дар асри XIX аз
тарафи Дарвин ба су рази илмй дар муҳокимаи донишмандон


&ДІІОМАИ УСГОД осимя

>

гузотта шуд, фикр кардааст".

Усгод Айнй кӯшишҳои аз Бедил дарвинист сохтанро
ҷасурона рад намуда, дар айни замой дар асоси таҳлили
асарҳои Бедил нишон медиҳанд, ки Бедил пайрави назарияи
такомуаи тадриҷӣ (эволютсия) буд. Усгод Айнй менависанд:
"Агар мо гуфтаҳон муаллнфро дар ин масьала, ки ҳам дар
"Чор унсур" ва уш дар иИрфон" дар чандин ҷо, чандин бор
такрор кардааст, хулоса намоем, ба тарзи зерин мешавад.

"Бар одами хилқат аввал ҷамодот, баъд аз он наботот
ва баед аз он Одам, ки мақсади аслии офаршшш аст, шакл
панд о кард, мету яд".

Зимнан ни ақндаро Ҷалолиддини Румӣ (Балхӣ) ҳам хеле
равшан басн кардааст. Мавзӯи динаре, ки аз сӯҳбатҳои устод
Айнй на Олимхонн Хуҷандн дар хотмрам мондааст, эабони
Бсдмл мебошад. Як рӯз онҳо ба тариқи байтбарак байтҳои
Ьсднлро хонда, унсурҳои соф тоҷнконаашро қайд мекардапд.
Устод дар асари худ дар забони ашъори Бедил калимаю
кбораҳон еоф тоҷикнро ҷудо карда менависанд:

"Агшр мо забони шеърн Бедылро аз нуқтаи назари
дуғащон ҷудшхига, якка - якка мулоҳиза кунсм, ин забои хеле
содда мснамояд. Вай дар іпеьрҳояш суханҳои гуфтугӯии
халщи тоҷнкро бнеёр кор мефармоцд. Чуяоичй: '1\ай кардан"
ба маьнои рондани асп аа дигар ҳайводот, "cap додан" ба
шыкш озон кардан, ".'киро намскунад" ба маьнои намеарзад,
"ишкед" ба маьнои занҷири пойбанд, "дина" ба ҷои "дируз",
"ҳаҳҳи дамах", "газах" ( дар борам ҷароҳат), "сабзак" ба
маьнои сиёҳчатоб ( сабзранг), "піерах додан" ба маьнои
баратххтан, "пштак” ба маьнои як чнзи геланда, "кӯдак" ба
маьнои тифл, "наьразанак"ба маьнои "наьразанон", "каллах"
ба маьнои дарахім шохбурида, "чашмак задан" ба маьнои
ишора кардан ба чашм, "рафгаҳоро сала нот" ба маьнои
"гузаштшро ба ед иаонардан", "базалак" ба маьнои як решай
ҳалоккунандам aeny хар, ки дар базал найдо мешавад,
"іунбак" асбобн мусидй, ки аз сафол сохты, бар рӯяш пӯст

ш
^*4-----1 РДНОМАИ УСТОД ОСИМИ I--------

мекашанд ва бо даст монанди доира мезананд, "хаппак" ба
маънои мушгирак, "чаҳ-чақу вақ-вақ" бамаънои беҳудагуй
ва монандиинҳоро кормефармояд". (Куллиёт, ҷ. 11, саҳ. 105).

Унсурҳои соф тоҷикй дар забони ашъори Бедил бори
дигар он ақидаи ба воқеияти таърихй асос ёфтаро тақвият
медиҳад, ки забони форсии дарй ба Ҳинд аз Мовароуннаҳру
Хуросон, яъне ба воситаи тоҷикон рафтааст. Амир Хусрави
Деҳлавй ҳам навишта буд, ки забони ашъори ман забони
форсии вилояти боло (яъне Мовароуннаҳру Хуросон) аст.
Роҷеъ ба ин масъала донишманди муосири Х^ндустон устод
Назир Аҳмад таҳқиқоти махсусе гузаронида, бо далелҳои кофй
исбот хардааст, ки забони форсии Ҳинду Покистон форсии
тоҷикй аст. Устод Айнӣ қариб ним аср пеш аз ин дар мисоли
ашъори Бедил ин ақидаро пеш гузошга буданд. Камолиддин
Айнй - тартибдиҳанда ва ба чоп тайёркунандаи ҷилди 11
куллиёти устод Айнй дар эзоҳоти асари барҷастаи устод
барҳақ менависад, ки ин асар натиҷаи заҳмати бисёрсола
мебошад. Барой дарёфт кардани маълумоти боэътимод дар
бораи ҳаёт ва эҷодиёти Бедил ба устод лозим буд, ки "садҳо
саҳифа матни душворфаҳми дасгнавис ё чопи сангини хираву
серғалатро хонда бароянд". Чй тавре, ки аз асар маълум
мсшавад, мавзӯи Бедил фикри устодро хеле барвақт ба худ
ҷалб карда будааст. Устод бедилшиносони Осиёи Миёнаро
хуб медонистанд, кӯшиш мекарданд, ки бо онҳо мулоқот ва
сӯҳбат кунанд. Чунончи дар сафарҳои пешазинқилобии худ
ба шаҳри Хуҷанд бо бедилшиносон ва шоирони пайрави Бедил,
аз он ҷумла, бо Тошхӯҷаи Асирӣ шинос шудаанд. Ҳамон вақт
анъанаи хуби бедилхонии хуҷандиҳо диққати устодро ба худ
ҷалб кардааст. Устод менависанд: " Ҳатто дар чойхонаҳо
куллист сдевони ғазалиёти Бедил ёфт мешуд, ки босаводони
бсдилдӯст дар давраи чойнӯшй бсдилхонй мекарданд на
бесаводон ба онҳо гӯш дода, ба қадри фаҳмашон фонда
мсбурданд". (Куллиёт, ҷ. 11, саҳ.117). Бобоям ҳам аз
бедилшиносони машҳури Хуҷанд будаид. Дар ҳуҷраи
МІІММЛИ Ѵ( 10/1 ІИ ИМИ

* *f( а



j MMMJik.ull/HIMIHOII КуШМ'і MU /I* III*11И ІЙІМ/ІИІУІИ ІНѴІИІІ нуҷуд
уііііііі. Мин им up мми.1 ОН имі.|мі дар (ири ин киііібі(о мігфым.
I мОииі I, ни мшиуи суцбміи ду дУ«, I и дмриим ни ііімрикдм|ми
ми/іриі ии Ііукорр Олимпом Ммхі.уми КуҷйИДЙ им угюд АЙііи
иніир мин.і і'уіриі-іи Іиідил Пуд ІніОомм 0й іуШіІИМ угіид Цинд
ПміІ/Н р!) ill HI I HI Г О ЮПИ ІІбДИИ HIM 111 ММ кіірдм МС/ІМроМНДИИД,

Ии КИП.ЙИ імідиіі қодо \мм дар мотирнм мог.

fsilJftWlt ШШуу ЩффДЛ мин, Он ‘in Ml ill iiiiihiu’ui ІШІ'ОЩ мин,
ЧіІ мину Щ ЦЩ]ѴІ і уіиі.\ІІ ММII, М1ҶН1НШ іи помп щфу/ш ту.

рШЩріІ 1939*1940 ииіііИ ҷомсн ііисбиімн ором нм и4

Ҷ11\Й1Н МОИМИ Hi-Ilf і'ііПук імудм, ГЩ0ҲОИ 0ЙРОИ ИІІСОІІ НОШ Ml
\ммм мрур (ПОП; ЧОЙ) ЦЙНДі >Уіііі, рмиііш, бмрмнҷ) фиропоп
нм ііиіПміміі мріон буд, Алмихусус, бозори босахонмги

СйМйрЦМИД 6о МИНОЙ МСНМҚОИ ІІІИріІІІМІІІ, ІІОІіу ЦНЙМОҚИ

гѵгммпірмш, думӣмҷюмри соргмзону лмімімш ҳамвщя касро
ом чуп мі киіішд нм ммфгуи мекард, Мо, ҷанононн он замой,
КИ іімр МЙЙМИ кУдмхи нм нмнрмсиимон зпндщдш пурммпшққа г,
1 урусммі ин\ мӯдтоҷА нм беса русом сдщҳои ммънаннро аз cap
і\ іа рано да будем, дасім ннсбатаи орому фаровонро дндп,
бениуип шод мсгердндом, Он мйсм ҳммчун боҳтармн рӯзқои
хиидмія дмр хогнрам нмциі 6астанет, Аммо ҳаётн осміщта
дер даном нмхард. Ҷанг cap шуд. Ҷаяги хонумонсӯэи
фапгастшн олмонн. Дар рӯзҳои аввалн ҷанг мо, кн дар руҳп
напигрѵгй на пмрастиши афзалаіші сохти оотсмалнстн тарбня
бфғга будем, гумон межардем, хи фашнетшш гаддорро базудн
зада, aepj хабар мекунем на душманро дар сархаммнн ѵудаш
торхмор харда, дангро анҷом медмдем. Ин мнераъдон
Аб> щекам Лодхтй ҳамеша ыірдм забои будадд:

Вурхуоай пр бврфвгщ, шю згфар хоҳсм кард,

(Лхама сарпоаро эеру хабар хоҳем жара.

Os хамов аосапедоя ахбор ммедя нмрӯза густарнш
чмг

[ ГЛНОМЛИ ѴГІОД Of ИМИ □ ------- ѵ

i« будіШД, ЯГО)III СарляіПМЯИ яхбор рядиои марки ій Г>уд.
ІІ.ііі»*,иіі Гіими июни СОЛИ 1941 ба мо хабар доданд, имр^ і ба
лосиіни радио И. 1$ Сталии сухаи мслӯяд. Дар болохонаи
(днюй маі.мурии Дониппоқи Самарканд бааакдгӯяк
ніинонданд на уетодопу доиишҷӯёии донишгоҳ дар иачди бино
ҷимь омадаид. Линна, яч бхлінді^ях кулукули обе, ки ба стакан
рехта мсіиуд, іпуиида шуд, банд Стадии оҳиета нутқашро cap
кард. Майдонро хомушн на ҳвяҷон флро гирифг. Пори нанял
буд, ки дар бораи питьи ноцсии ҷаш ҳақицати талхро
меімуиидіім,

Мо дар осмон будем, ба тамин фаромадсм на ҳақиқати
ноцеиміи муддпши ҷннгро дар к намудем. Аммо маьюсу
рӯҳдфтода ішшудем, балки ҳисси ватанпарішрии мо бештар
боло шрифт, Пас а і гамом шудани нутқи Сталин аксарияти
ҷнионоис, ки дар мнйдои буданд, роҳи комисеариати ҳарбнро
ист гирифіннд. Mo аз чумраи онҳое будем, ки бп комиссариат
рафта, хоҳиш карда будем, км моро фапрші ба ҷаиг фиристшід.
Аз комиссариат ҷявоби мусбат шрифта, пеши бобоям
рафтам. Бобоям маро Go изтиробу ҳаяҷон пешноз гирифтанд.
Шахсе бобоямро аз мазмунм нутқи Сталин огоҳ памуда
гуфтааст, ки баъд аз чанд рӯэ олмоинҳо Масканро ҳам
мсгнранд, шлкасти шӯравй когузир аст. Ман ба бобоям
қотеона гуфтам, ки ҳеҷ гоҳ нн тавр намешавад, Маскав аз
даст равад ҳам, муваққатан меравад, бнлохнра мо ғалаба
мехунем.

Баъд аз хатмн олгузишгоҳи ҳарбӣ ба ҷанг рафтам. Дар
муҳорнбан аз муҳоснра озод карданн Ленинград ннпирок
«■чодам. Орзуи ман ба Ленинград рафта, ба аспирантурам
Инстчтутн фнзикаю техника дохил шудан буд. Ба Ленинград
пасЬ' ам, аммо на ҳамчун аспирант, балки ба сифати
командири батареям тунандози худгард...

Баъзан аз бобоям мактуб мегирифтам. Бобоям о датам
мактубҳояшонро бо шеър менавиштанд. Афсус, ки
мактубҳои бобоям ҳамроҳд ди rap мактубҳо ҳавгоми оташ
*■ «ЙЙ»' ="-----— 1 РДИОМАИ УСТОД ОСЙМЙ -----

шрифтами фіи худгард сӯхтааид. Д*Ф сдам ҳасч, як мак губи
бобоям бо чунин сухаіюн cap туда буд;

"Чароги ракшами кулбаи торики мам". Ин бсасос ііабуд,
Кулбаи бобоямро шабҳо ода гам тамъ раншан мскард,

ііймйіі бобоям бо дӯстонашон бсдилхонй мскардаид
па маҳфиян оиҳоро щамъ ракшам мснамуд.

Як маҳфили бобоям ҳсҷ аз хотирим мамсбарояд.
Ііародарам Іайниддим ка яке a t мисаропи нмакбобоям
ҚутбйДДИН ба Самарқамд бирои диднми мам ка бобоям омада
будамд. Шаб дар кулбаи бобоям як пакъ маҳфили адабй
баргузор гардид. Онко рубоисги Хайсмро мсхондамду роҷсь
ба ма імумаш баҳс мскардаид. Дар хуҷраи бобоям танҳо як
дома щамъ буд. Шамъ, ки сӯхта гамом мешуд, мам ашкҳои
шоридая онро ҷамь карда, аз пахтай болим и бобоям нилта
бофта міамъи мав меафрӯхтам. Шугаи ман то субҳ шамъсозй
буд. Саҳаргоҳом бобоям пардаи тирезаро кум іода дидамд, ки
офтоб тулӯъ кардааст ва ба ман гуфтанд:

-Шамъатро хомӯш кун, ки шамъи оламафруз
баромадааст. Ман мсфаҳмидам, ки "чароғи ракшами кулбаи
торики ман" гуфтани бобоям чй маънй дорад. Аз ин суханони
бобоям дар лили ман шамъи умед равшан мешуд. Аммо барои
ман суханони аз ҳама азизу фараҳбахш суханоне будаид, ки
одатан мактубҳои бобоям бо онҳо хотима мссфтанд:

"Шарикам Айнй ба ту салом мегуяд ва дуо мекунад,
ки сиҳат ва саломат баргардй".

Баҳори соли 1944 дар муҳорибаи шадиди остонаи шаҳри
Псков сахт захмй аіудам. Пас аз муолиҷаи дуру дароз маро
ба қисми эҳтистӣ барои идомаи хизмат фиристоданд ва якмоҳа
рухсагй ҳам доданд. Бо як ҷаҳон орзуи дидори хешу табор ба
зодгоҳам шаҳри Хуҷанд омадаму рӯзгори ііарешон ва
фоҷиаҳои хонавода маро ба дарёи андӯҳ гарқ кард. Падар се
писари худро ба ҷанг фиристода, дар фироқи ҷигаргӯшаҳояш
ҷон ба ҷонофарин супорида буд. Илова бар ин, хабари дар
ҷанг шаҳид шудани бародари бузургам Зайниддин расид.


I КДПОМАИ УСТОД осимй _J-----------

Муддато шарики гаму дарди хсшонапдон шудаму наши роҳи
Снмарцандро псш шрифтам. Лгар гам лашкар ангсзад, кас
шихси ғамгусорашро меҷустааст.

Бобоямро дар даромадгоҳи таигкӯчаи Лаби гор, дар
рӯбарӯи ҳавлии устод Айнй, дар болои кати наіди дӯкои
макнули бозии шоҳмот сфіам. Бобоям ишҳмотбозиро холе
дУст мсдоштипд. Ҷснабобо ном шахси қаландармичоҷ ҳарифи
асосии бобоям буд. Опҳо одатан дар катчаи дӯкони Лабиғор
шоҳмотбозй мскарданд. Дар гирди оиҳо шоҳмотбозони
Самарканд ҷамь омада, бозии оиҳоро тамошо мскарданд.
Ammo хомӯшона тамошо намскардаид. Ҳар якс ба бозингарс
тариф шуда, маслиҳат модод. Ҳамии тавр, дар болои як
тахтаи шоҳмот якчанд кас бозй мскарданд. Баъзан устод
Айнй дар соати истироҳат ё дар вақти аз ҷос ба ҳавлии худ
баргаштан шоҳмотбозии онҳоро тамошо мекарданд. Ҳозирон
баъди воқиф шудан аз ҳузури устод аз ҷойҳои худ ҷаста
мехестанд ва устодро ба нишастан таклиф мекарданд. Устод
бо ташаккур ҳамаро аз нав бо ҷои худ шинонида, худ ба
асояшон такя карда, як муддат бозиро тамошо мекарданд ва
боз ба роҳи худ равон мешуданд.

Бобоямро дар сари шоҳмот ёфта, ба тамошобинон
ҳамроҳ шуда, каме рост истодам. Бобоям чашмашонро аз
шоҳмот канда маро диданд, аз ҷо хеста маро ба оғӯш
кашиданд ва бидуни он, ки ҳарфе бигуянд, ба сӯи манзили
устод Айнй рафтанд ва бо асояшон дарвозаи калонро
кӯфтанд.

Аз даруни ҳавлӣ садои ошнои устод Айнй баромад:

- Шарик, марҳамат, дароед.

Мо ба ҳавлй даромадем. Устод дар саҳни ҳавлй рост
истода буданд.

Бобоям баъд аз салом гуфтанд:

- Ана, Маскав аз даст равад ҳам, мо ғалаба мекунем
гуфтагй набераам Маскавро надода бо ғалаба баргашт.

Маълум шуд, ки бобоям мазмуни сӯҳбати рӯзҳои |
■новшктспняшмі

тшяаш чшврв бш учтя Ааня яащд карла 5у лааяд,

Уава моро 5a. ecfn кашнда. zj яявояаам буси.іан.і.
I Тгіттіг 5а яацдбнияас яшсра харда гуфгигд, кя ба болоя ок
I бцюнда. аз твшя pfm тавлиллгон nr cap антур санам
I Акѵрро пуста, м зшпае rytovnm. Устод аз ^шши
j ларуя дртогапа ва ж чойник «й баровардаяи. Ниша яояро
I лу бурда харда. 5а іюли мак гузогатанз. боном ягунимтаашро
j баров обаш яагурехтая ба яг яабв дастурхон оӯшондзнд ва
j ба мае г афгани:

- Ия кокро бо аягур бихур! Баъд чойро ду бор гардой-
|! гардок карпа, чойнихро бо чойетишутах пушида, ба бобоям

ѵгурочкат карда:

- Шарик, шумо, албатта руза ҳасгсд,- гуфтанд.

Моҳя августи соли 1944 моҳи рамазон буд.

Бобоям гас лях, карданд:

- Ҳа, мо - рузадор!

Мая як луҳмаи нон ва як шингил ангурро хӯрда, хомуш
менитастам.

Устод гуфтанд:

- То ҳамин нонро бо ях cap ангур нахӯрй, май ба ту чой
ҳам намедиҳам, ran ^ам намезанам.

Маҷбур «пудам, ки нону ангурро бихӯрам. Баъд нимтаи
дигари нонро ҳам ба псши ман ду бурда карда гузоштанд ва
як ииёла чой рсхта, маҷбур карданд, ки онро ҳам бихӯрам.

Росташро гуям, аз сафар бо иштиҳои расо омада будам.
Устол аз афташ инро ҳис мекарданд.

Баъл фармуданд:

- Хуб, акнун ғуй, ки дар куҷо, чй тавр ҷангидй?

Ман мухтасаран нақл кардам. Дар сари синаям медали
мухофи юни Ленинград буд. Устод медалро бо даст дошта
пурсиданд, ки ни чй нинюн асг. Ман шарҳ додам.

Устод;

- Ии нишоНро зҳтиёт би кун. Ин нитон нафақаг барон
худат, балки барон фарзандон ва иабераго абераҳоят боиси

в ......... .......................................

■
фтяягд. Stng ЯлАіш ses елииігу *&яЫШ

trrfirsrxop ШВТ ІИ |_|.

'Мерян сурвт гирифч

' Ист, пг яеяргти шемтсфу jamtSC

» Ди лам

- Ба чхпмешкюш яигоч жзервЛО

* Нягоҳ кордом.

-Ба ту чй тавр иигоҳ кардаяд?

- Чатмояатоиро ба замки медӯхтаяд.

- Ҳамаапкж қамии тавр мекарлаяд?

- Ҳамаагпоя.

Усгод дастҳоятонро ба сари эояуаяюи зала гуфпганл;

- Ҳа, падаряаъяатҳо, гуяоҳатонро фаҳмядааяд. Ба
сари мардуми бсгуноҳ чй мусибате овардаид ин чиш измени
асри бист.

Устод Айнй дар рӯзҳои аввали ба хоки шӯравй
аҳдшиканона ҳамла овардан ӯрдуи фаіпистояи Олмонро,
кирдори онҳоро бо садои баланд маҳкум карда буданд.
Устод дар мақолаву суханрониҳои худ Гитлерро Чингиз ва
гитлериёнро чингизиёни асри бист меномидаанд.

Ҳақ ба ҷониби усгод буд.

Мо имрӯзҳо ба таърих, алалхусус, ба 70 соли охир
таддиди назар мскунсм. Воқеаҳо ва арзишҳоро аз сари нав
мссанҷем, пучу бардурӯғашро як су мспартоем, гунаҳкорони
бсгуноҳро сафсд мскунем. Ин табиист. Беҳуда нагуфтаанд,
ки таърих соҳибхоназани санҷобкорро ме монад, ки бо мурури
замой ҳама чизро ба ҷои худаш мегуэорад.

Ammo ғалабаи мардуми шуравй ва нерӯҳои муштараки
;:*пдигитлерй аз болои фашистов арзишсст, ки ҳсч гоҳ қимати
худр 1 гум нахоҳад кард! Фашизмро барҳаҳ вабои асри XX
•с /миданд. Ин вабо ба тамоми инсоният таҳдид мскард.
Аз ин ҷосг, ки тамоми инсонияти тараққипарвар ва адолатхоҳ
қатъи назар аз ақидаҳои сиссй, ғоявй, миллй ва мазҳабй
муттаҳид шудаид ва ба ҷанги одилона бархосганд. Аксарияти
мо, ҷавонони онвақга, ба ҷаиг ихтиёран, бо майлу рагбати
* >•(46]*«.'» —■——— Q_кдномлнѵстцдосиvta ' ^

тамом рафта будем. Дар еантарҳо бо пуни худ а риза навишта,
ба сафи \изби коммунист дожил мешудем. Барой мо
коммунист як рамз буд, рамзи сад о кат ба Ватан ва
мардонагй, инчунин Сталин қам рамз буд. Вале қадафи
ас оси и мо ііок кардами рӯи замин аз вабои асри бист буд.

Устод инро хуб ҳис мекарданд, зеро таърихи
бедодгариҳои истилогарони одамсирату гургтабиатро нагз
медонистанд, вахшонияти ҷаллодони даврони аморати
Бухороро бо чашми худ дида, дар ҷисми худ эҳсос карда
будаид.

Дар охири суҳбат устод маслиҳат доданд, ки ба
Дутанбс равам, ин кас ба номи Бобоҷон Ғафуров мактуб
мснависанд, то маро аз сафи аргиш бозлас хонда, барои
таҳсил ба аспирантура фиристонанд. Баъд ба таърифи
Бобоҷон Ғафуров cap карданд:

- Хушбахтии миллати мост, ки Бобоҷон Ғафуров барин
кас дирад. Худо умрашро ди\ад.

Бобоям даст кушода омин гуфтанд
Маро, ки дар лил интиқоми баро дари дустдоштаи дар
данг шахид шудаам ҷӯш мезад, маслиҳати устодро
иаяазируфта гуфгам:

Ц/ші ҳдиӯз тамом иашудааст. Мая бояд ба қисми
Харбиам баргардам.

Устод бо оханги таассуф гуфтанд:

- Ҳар кучо болт, худатро зхтиёт кун!

Бо устод хайрухуш карда, аз Самарканд рост ба кисми
харбшш рафта, ариза иавиапам, ки маро баз ба майдони ҷанг
фири стаял Аммо мужокоти охирини ман бо устод Айнй,
ғамхорки он кас дар хакки ман ва таҳдири ман аз хоти рам
яамерафт.

Ҷанг тамом шуд. Зиндамоидагон ба зодгоҳашон
баргашта. аз паи касбу кори худ шуданд. Ман дар
Дсшжшкадаи омузгории Ху^аяд ба кор шурӯъ кардам. Як
pfi дӯсти хаммактабаи Абдуллоҷоя Ҳоҷиев, ки дар сафи
V4t

( КДНОМАИ УСТОД ОСИМЯ *1 . ...

қувваҳои ҳавоии низомй адои хизмат мекард, ба зодгоҳаш
омад. Ман аз ӯ пурсидам, ки оё хизмати низомй ба дилаш
назадааст?

Ба ӯ гуфтам:

-Шумо шахси соҳибистеъдод ҳастсд. Ос орзуи дар
аспирантура хоидан падоред?

•Дорам, аммо нй илоҷ, ман афсар ҳастам, афсари
нерӯҳои ҳавой, маро ба осоий ҷавоб намедиҳанд.

Ҳамин вақт мулоқоти охиринам бо устод Айнӣ ба
хотирам омад. Ин мулоқотро ба Абдуллоҷон нацл карда
гуфтам:

• Ба Самарканд, ба назди устод Айнй мсраасд. Устод
шояд барон Шумо аз сафи армия бозпас хондан ба номи
Бобоҷои Ғафуров мактуб нависанд.

Абдуллоҷон бо нобоварй гуфт:

- Шумо чиҳо мегуед? Аввал ин, ки май чй тавр ба назди
устод меда роям. Сонй, ман кистам, ки устод азият кашида,
барон ман туда ба Бобоҷон Ғафуров мактуб менависанд.

Ман дилпурона гуфтам:

- Шуморо ба назди устод Айнй бобоям мебаранд Ман
боварн лорам, ки пас аз суҳбат бо Шумо устод ҳатман барон
Шуморо аз сафи аскарй даъват карда гирифтан ба номи
Бобоҷон Ғафуров мактуб менависанд.

Абдуллоҷон роҳи Самарқандро пеш шрифт. Ман
бесаброна интнзори натиҷаи сафараш будам. Абдуляоҷон аз
Самарканд бо як ҷаҳон таассурот баргаптт. Ӯ аз шодй дар
куртааш намеғукҷид.

Устод Айнй ба номи Бобоҷон Ғафуров мактуб
навишта, ба дасти Абдуллоҷов мсдиҳанд ва таъкид
мекуианд, ки Душанбе рафта, ба худи Бобоҷон Ғафуров
супорад. Абдуллоҷон ба Душанбе меравад. Азбаски Боооҷон
Ғафуров дар сафар будаанд, мактубро ба котиби Кумнтаи
Марказии Ҳизби Комунистии Тоҷикистон Аяиқуя Имомов
супорида, ба қисми харбияш бармегардад. Хушбахтона,
ждномлм ѵстодосимя

*<►>

Абдуляоҷон аз мактуби устод Айин нускн бардотта, то имру ч
иигоҳ доштааст, Матнн мыктуб чуиин аст:

"Рнфнқн ящз Ғнфуров!

Дорандаи ин мактуб рафнқ Лбдуддоҷон Ҳоҷнев at
Лспннобщ мсбоінлд. Рафнқи мпзкур гарҷумаи ҳоли худ ни
■іарзи хондами худ на ҳозира кори худашро fia Шумо налипни
хоҳад ДОД. Аммо аз мусоҳибас, ки мал бо ин рафиц кардам,
маглум шуд, к и ӯ ба замми ин ки таҳсили один акадсмй
дидааст, дар забони тоҷикй хелс моҳир на барон эҳтиёҷи
имрузаи Тоҷикистон бисер зарур асг. У мставонад дар роҳи
тарҷума кардан и чизҳои идми физика, математика на
дитарҳо на инчунин дар соҳаи терминология бисер хизмаг
шпион диҳад. Инчунин, рафиқи мазкур дар соҳаи адабиёт
ҳаласкор бу да, х еле порчаҳои шеъри тоҷикй ва узбеки
навиштааст. Азбаски у дар ин соҳа бурун аз ҷамъияти адабии
тоҷикӣ кор кардааст, камбудиҳо дорад. Агар дар миёни
тоҷикон афтад, аз ин хисдати рафиҳи мазкур низ фонда
бурдан ва ин талатиуро шукуфонидан мумкин асг. Бинобар
ин, илтимос дорам, ки агар мумкин бошад, рафиқи мазкурро
аз соҳаи ҳарбй бароварда, ба ихтиёри Тоҷикистон
меіирифтед, баро и Тоҷикистон як кадри боистеъдод ба даст
мед ар ома д.

Боҳй аҳволро рафиқи мазкур забонй ё бо мактуб ба
Шумо хоҳад фаҳмонд.

Бо саломи рафиқона Айнй.

Самарканд.

16.ѴІІ.47"

Афсӯс, ки ин мактуби устод Айнй бе натиҷа монд.
Аввал ин, ки ба дасти Бобоҷон Ғафуров расидани мактуб
маълум нест. Сонй, чй тавре ки худи Абдуллоҷон нақл
мекунад, ӯро ҳамон вақг аз як қисми ҳарбй ба қисми дигар
мегузаронанд, он ҳам ба қисми махсус. Абдуллоҷон маҷбур
мешавад, ки хизматро дар қувваҳои низомй идома диҳад.


Г Ндпомли усгод осимя |------------' 'Ч^ЯЗ*' *

Қисмс, ки Абдуддоҷон хичма г мскнрд, оонитар ба кори омодп
сохший шірпоздои кайҳоий ии кайдошіавардон машгул
МОПШІШД. Ман іос, ки дар он ҷо ин цисми махсус ҷой1 ир шуда
буд, ҳоло бо поми "Звёздный городок" машҳур мст.

Устод Айнй двр дядиқлт дам одамшинос буданд. Он
кас худашон наништа буданд, ки дар шинохгани шахсоии
боистеъдод хато намскунанд. Дар хусуси Абдуллоҷон ҳам
хато накарда буданд. Абдуллоҷон хизматро идома дода то
ба дараҷаи инҷенср - подполковник мсрасад. Дар айнн замой
бо кори илмй-таддидотй машғул шуда, ба унвони номзади
илмдои тсхникй соҳиб мешавад. Шояд шарофати мулоқот
бо устод Айнй бошад, ки Абдуллоҷон бо таълифи асарҳои
илмй-оммавй машгул мешавад. Ӯ ҳанӯз дар Маскав адои
хизмат мекарду дар Душанбе китоби ӯтаҳти унвоии "Асосҳои
ҳавопаймой" ба забони тоҷикй аз чоп баромада, дастраси
ҷавонони тоҷик мегардад. Зотан ин аввалин китоб дар ин
соҳа ба забони тоҷикй аст. Сонитар, ӯ роҷеъ ба кибернетика
ва космонавтика китобҳои илмй-оммавй менависад.
Абдуллоҷон Ҳоҷиев пас аз адои хизмат дар сафи қувваҳои
низомии ҳавой ба Тоҷикистон баргашта, дар Энсиклопедияи
советии тоҷик, ыашриёти "Ирфон” дар вазифаҳои масъул кор
кард. Дар давоми 20 сол мудири кафедраи умумитсхникии
Донишгоҳи Хуҷанд шуда кор мекунад. Ҳоло дотсснти
кафедра мебошад.

Ғамхориҳои устод Айнӣ ба адибон ва ҳуиарпешагон
ба дама маълум аст. Дар ин хусус ёдцоштҳо ва мақолаҳои
зиёде навишта шудаанд. Вале устод на фа дат ҳамкасбон ва
ҳамқаламонро падарвор парасторй менамуданд, балки
ҷавонони боистеъдодро дар дама сода дастгирй мскарданд,
устод ғами рушду камоли дамаҷонибаи миллатро мехӯрданд.

Корвони даётро дадафдо пеш мебаранд. Аммо дадафдо
аз дадафдо фард доранд. Ашхосе манфиати шахей, содиби
симу зар, давлату сарват шудан ё расидан ба ҷоду мансабро
дядя фи асосии даёт мешуморанд. Фарзанди дадидии миллат