Letter to Seidamet (in Turkish) Letter to Seidamet in Turkish

Transcription

<<l.68>>

15 təmuz 1925

[Yən] mohtərəm cə’fər ağa [bəkz];

Təmuzun 10 nundə aqşəm sa’ət 9.0 də brundə kolən dört qardaşız, bizə [Yən] sə və səncəbli mur priz paydi. Səlim vəli və digər qardaşlər də  digərləri gibi [ya] yaxşilər... ibrahimi həmdi yə, [digəri]  fəxredin və yerrdən. Oralərdə ye tib yatıyorlər. əbdollah həbibollah də yəyur bəndə yatiyor. Səlim də bəndə buluniyor. [Kolən koləri kundənbəri] hər gunə odkən dənə huquqi sa’ət 4 dən 8 ə qadar bəndə küstəncəli avuqatlər və bıra yeki mu’əlim arqadaşlər toylanıyorız. Faydəli v hərarətli qonuşmə lər yapıyruz. [mizes] “ məfkurə cilən pərə nəsipləri” gəzi çun deqət və həyəcanlə muzakirə eytidən. Arqadaşlər uzərin xeyrli təsirli yapdi. Hepsi [şəcdiyə sə səmqən] bunləri tətbiqə çalıbşə cəqlərinə söz verdilər, andiştilər. Bəkən yə cəgez, işlərini də görəlım... dün məktəb salunındə ökən dən [səmqən] yerlilər lə musafirləri tanışdırın toylantısı yapdın. Mə’ləsəf pa az kiş vardi. Fəxroddinən başqə avuqatlərdən və bır ta məmakedənn başqə bır na münəvər yoqdi. Kenclər tup mahinə kitmışlər məsın... bu toylanti həqındə bə’zi şeylər, xiyanətlər, işıqdən araşdırıyorız, nəticəyi yazarəz. Butun bu işləri sizə digər qərdaşlərimız uzun yazacıqlərən dən və proğramımizi təfriatilə bilrən həkləvindən sə tikrar layarın diqətkəzi almən istəmiyor və sorğu ilk cəvab verən geçiyorum; “biliyorim” ğəzetəsi 1 mart 1920 sını sində, Pazar cəğdə yaşayan və bızə olan düşmənlən hərəkət donətilərin ya iləriyə göturən ana tuli tuklərə qayış [həmən] vayeşlərimizi mudafe'e itra və yapılan duşuncə iftiralrini rəd və cərh itra və aramızdə ki qərdsə düşmənliqi ortadən qaldərsən məqsədilə, butun tatar münəvərlərin, xucə və zənkinlərinən Pazar cəğdə o toranləri tərəfindən yazdım [irmana] surətilə "əməl məcmu'əsi mətəb'əsində çığarılməz başlandı. İlk basən məqaləyi, məqsəd və məslək həqində, buna yazırdiruplər. Ğəzetə nin məs'ul mudiri qünülmədi. Çünki bu, bır millət mudafi'ə orğanı sayılıyor və bunun, məs'ul, bır millət "musılləhanə təşkilatı" adındə ki təşkilatına idarə hey'əti eddi. Musələhanə təşkilatına idarə hey'ətinin rə'isi doqtur muhəməd nuri eddi. Bən də bəsə kişilən hey'ət içində ə'za oların buliniyordım. Təşkilat nizamnamə sini yapın işini buna verdilər. Bən buni yazdım, 'əməldə basdırdım və təşkilatə təslim eddim. " 'əməl, bunən məsrəfini bilə almədi. Musələhanə təşkilati, ilk aylərdə məqsədini yapiyor, xəlqin için toyliyor, düşmənlərini [həmu sıdıriyozdi]. Bən, bundən, hər 'əqli və vocdani bərəndə olub miletini sə dənələr gi, çumə məmnundım. Bu təşkilata yardımc vı mocudiyəti sayəsində, [buka] və du [sibə] kəndisi içun çirindığım xəlqi xiyanət edən siyasi nasiyonal – sara nist fərx sinə qayış bıya vəz'iyət əldən və buna məb'əs intixabində bır moqe' (məb'əs) ğa'eb etirdin. Bu birlən və mətanətmiz dər hal ferqələrin gozlərin çarpdı və bizmən muzakerə nin başlayaran bizim istəklərimizi qəbul eltezam etdilər. Bu muvafəqiyət duşmənlərimizi bır qat daha sindirdi və dostlərizi cəsarətləndirdi. Bu nəticələr hər kəsdən ziyadə bən sə dindiriyordi. Çunki, bunlər melli muvəfəqiyədən başqə banin [nəcm] kurdikım siyasi həqizin dən qarşı və [nəcm] təşbişmən başlanməsi işlər edi. Bunlər [nəcm] içun duşmənlərimiz tərəfindən milletimizdə dirilmə bır tərxiyə hokmində edi.

Bu muvəfəqiyətlərdən kəndisin rə'is sefətilə birən bır hesə çlğaran doğnurəm. Nuri ğurur landı, diqnatur turi tağındi və muftəlik və cəma'ət islami işlərində də ancın kəndi arzulərilə hərəkət [tişləndi]. [Nəcm] daha ehtiyatli və taktikli hərəkət etmə sin təvəcoh mi həsən nitan tələqi etmədi. Enadındə qaldı. Bundə dolayı

<<l.69>>

Muftəlik və cəma'ət eslami işlərilə arası açılırıl və boylə likən təşkilat ətrafındə toyladını xəlqimizi dağıtını və darıltəğı başladı. Muftinən və cur'ət islamiyə rə'is və əksər ə'zayna o zəman tatar olərqlərini düşünürsən bu dağılmə və darılmə hərəkətlərin nən qadar zərərli oldıqlərini qolay aglarız. Bən bu işləri tekrar bulən qoymən arzusiyə muftəlik, cəma'ət və m.nuri arasındə barıştıqlən yapın çun çirpindəm, aylərcə uğraşdım. Serf m. Nurinən 'inad və hersi yuzundən mufən olamadım. Bən, [arnur], hər iki tərəf olan e'timadim ğa'eb ediyor və ehtiyatən baqıyordım. Bır sənə qadar vəqt ceçmişdi. Təşkilat dağılmışdı. "yıldırım" [hayı] 'əmlədə çıqiyordı. 22 nisan 1922 tarixində küstəncə də ğaspiralı esma'il bəkən " tərcuman, na . o nci yıli sə'id  edilə cəkdi. Buna içun yıldızın "gərligız! " başlığın və (24) dən puntan ilk həhifə yə xəlgi bıra e'lan basdırdım. Bu e'lan duqqturın xuşzə gitmə məsın və [hərsız] doqunməsin. [bır] 22 nisan içun küstəncə yə iki kun orra klum. Bır kun əvəl kələn arqadaşlər, yıldırımdəm. Nurina bəsmən sətr ləmə bıryazısıylə yıldırıyra küstəncədə ki toylantı və cəfər seyyed əhməd bəkən qonfransiylə əlaqə dar olmədiğın bildir dikən göstərdilər... qonfransdən hətqən Pazar cum'ə döndim. Bildirimdə qonfrans və toylantı həqində bırstunləm yazı çiqarmən istədim. Mim. Nuri buna qət'iyən razı olmədi. Bır də: meli və qərim istiqlal hərəkətlərin qoşulmayan bır ğəzetə [na] 'əmələn moti'əsində çiqisın imkan yoqdır. Didəm və nəşriyatını tə'til etirdim. Buna üzərinə yıldırım bizim ən buyun və alçan düşmanlərimizdən esma'il zandalin "rumaniya" mətbusində cığim başladı bundən bır ay hətqın çiqan ilk qəşməsındə mim.nuri" nəşriyat həyatimizdə bır hadisə" başlığın yazdığı məqamisində, kəndilərin bizdən ayrılmasın səbəb olaran bizim tatarcılər yapın istədigimizi və buna kəndisin razi olmədiği kustəməg çalışıyor, ki tamamiylə yalandır. Bu hadisə ilk seda lərdə xəlqi fəna tə'sir edisədə, biləxərə yıldırira məslək və məqsədini bustəbun də gişdənrən ğərəzvarlın və munfəmtəcilik yapdığını görüy və tə'sirini ğayeb edərən nefrət doydi. Bu gun yıldırim təmamiylə turkiyə dalqa və vəğidır, ona guç ləhəndə propağanda yapməqdadır və bu xususdə bəkərsən səfirligində parə aldiğı qənaətini virməkdədir. Xəlqimiz arasındə zərəqadar sə və gisi və abunəsi qəlmamışdır. Buni iltezam edendilkəz bizim muxaliflərimiz dır ki bunlərdə (20) dən fəza və gollərdir.

Bildirin əməldə çıqısində, musələhanə təşkilatə mim.nurinin rə'is ayrılmasındə [nəcm] qusurlrim olmuşdır: balxasə yıldırım işində cəfər bəkən fikrini sorub qəna'ətini almasındə olməqləğım, təşkilat işlərində kəndisinə tatişmasin olməqləğim dir. Bunlərdə, şimdiki gibi disiplinə tam olması, ozxnki şəra'et [...] oturlər hərəkəti kəndimizcə zəruri kurmən olməqləği yuzindəndir. Artur bublə yakılışiqdən və qunmə hər heldə meydan virmə gin çəlişəcəğim ...

Musiyo buncəfudski dübürcə də "'əməl" dən başqə daha qaç torən ğəzetəsin çıqdığını surdi. Pazar cəğdə "yıldırım" dəsilistən də "hurmuz" ğəzetə lərinə çıqdıqlərini soylim. Bunləri kimlərdən məqsədlərin çıqarıyorlər? Didi.

<<l.70>>

Bunçətuvski belxasə "yıldırım" həqində mə'lumat almu istədi. Buni bıraz məsindar buldım. Həqində mə'lumat verdim. Bundən bır nusxə virmasin reca etdi küstəncəyə donuncə verdim. Bu gun hər gun ki gibi sa'ət 4 də toylandı. Kuç işləri həqində qonuşdım. 20 təmuzdən e'tebarən arabəiylə 10 kun qadar köyləri dolaşməqi qərar verdin. Küstəncə silərdən qoşulacın həbib[ən], muhəməd həlim vani, həmdi dərlər. Mədhət yarın cəvab verəcən. mu'əlem mustəfa yə yarın soylənəcə. Fəxreddinə qət'iyən keşmir cəkşi soylədi. Buradəki arqadaşlər həqində dört qərdaşlər uzun boylu qonuşdun. Qəna'ətlərizi sin kəndiləri soyləyəcəklərdir...

Qərdaşlərimiz sin uzun boylu digər məs'ələ lər həqinnən cəvab verdiklərinin dən daha fəza yazməqi luzumli görmiyorım.

Sayfi və se vəkillərimizi sunar, safləmən və sə'adətkəzi dilər, muhtərəm rəfiqə [kəzən] ələrindən uydirən.