Маткаби ман My School

Transcription

ББК 72.3+74.03+87.3
Г - 46

МАКТЛБИ МАН. Ғаффорова М. Қ. Душанбе:
“Ирфон", 2014. 444 саҳ.

Дар китоб мақола, очерк на дигар эҷодҳои солҳои
гуногуни муаллиф ҷамьоварӣ шудаанд. Асарҳои
саргузашт ва мутоибоз бори аввал чоп мешаванд.

. 4603010000-149
М 501 (12 )-2014

-2014

1МВ\ 978-99975-0-122-6

(С'1 | аффорова М.Қ., 2014
ПМШ УФГОР

Ьучур1'мардони ҳар миллат ва \ар кишвар дар бораи
чап сухаиони зебо 1уфтаанд. Заноне, ки дорои
фазилатҳои бузурги илмй ва ахлоқй ҳастанд,
бузурггарин шахсон дар ҷомеа мебошанд.

Иммануил Каит гуфтааст, ки масъалаҳои оқилонаро
гузошта тавонистан нишонаи муҳимтарин ва
заруртарини ақл асг.

Ҳар борс, ки дар маҷлисҳо с баҳсҳои илмӣ
муаллимаи донишманд ва дақикназар профессор
Мупзифа Ғаффорова изҳори назар менамуд, аз
масъалагузорй ва баёни саҳеҳи мақсади ин олимаи
шинохта, аксарияти иштирокдорон ба ақидаи ӯ розй
мешуданд. Зеро Мунзифа Ғаффорова на ганҳо шахси
донишманд, балки олимаи ҳақиқатгӯ ва ҳақиқатҷӯ буд.
Соҳиби дониши амиқи фалсафй, ахлоқи ҳамида ва
дорои хислатҳои наҷиби инсонй буд.

Кам касоне ҳастанд, ки дониш, ахлоқи ҳамида,
хайрхоҳӣ, масьулияипиносй, устуворӣ дар ақида ва
ватандӯстию ҳақиқатнигориро якҷо дар худ гаҷассум
карда бошанд. Ҳамаи ин фазилатҳо дар вуҷуди
Муизифа 1 аффорова падидор буданд.

Ирофсссор Ғаффорова Мунзифа Қаҳҳоровна аз
зумраи оп равшанфикрони миллаг буд, ки тамоми умри
бобаракати худро баҳри бедории маъиавӣ ва
худшиносии миллй, хусусан шинохгаии мақому
манзалати зан дар ҷомеа бахшида буд. Усгоди сахм иру
серталаб, вале мураббии меҳрубону самимй, бо ақлу
заковати худдили ҳазорон шогирдонро равшан намуда,
опҳоро ба роҳи иурбаракаги зинда1 й ҳидоят иамудаасг.

Аҳли илму маориф ва фарҳанги Тоҷикистон
Мупзифа Ғаффоронаро ҳамчуп олими намосн, омӯзгори
еоҳибгаҷриба, маликам файласу(|)онп Осиёи Марказй,
иахуст сарвари ка(|)едраи фалсафаи Доиишюҳи
1

давлатии омузгорни Тоҷикистон мешинохганд ца
>ҳтирох» мс!«амуданд.

Дар бораи профессор Мунаифа Гаффорова, ин чани
часуру донишманд чиёда ач 60 сол аст. ки
рӯзноманигорону муҳаққиқон бо забонҳои хориҷӣ ва
тоҷикй маколаю рисолаҳо таълиф намудаанд.

Вале мушкилиҳою заҳмати роҳи ба камолот
расиданро танҳо худи шахс бо гамоми тобишхою
иастию баландиаш медонаду халос. Хушбахтона,
олимаи арҷманд зиндагиномаи ибратбахши хешро бо
ҷиддияту нуқтасанҷии ба худ хос ба рӯи қогаз гирифта,
пешкаши хонандагони қадршинос намудааст. И н кор
мутобик ба Консепсияи миллии гарбия мебошад. ки бо
карори Ҳукумати ҷумҳурӣ кабул шудаает ва даъват
меиамояд, ки нашри шнда! иномаи намояндагони
ма^нхури миллач ба роҳ монда шавад.

Мо профессори мӯҳтарам Мунзифа Қаҳҳоровнаро
солиёни чисд ҳдмчун ҳамкасбу ҳамкор, зани муборичи
роҳи илму маърифа» мешинохтем ва боварии комил
дорем. ки ин асари чамъбасгии ӯ манзури ахли илму
мардуми донишдӯсз мегардад ва дар чарбияи ҷавонон

мададгор мешавад.

Мунзифа Кдххоровна анъанаи волои волидайни
ма1.риф<пдӯс! у озодфикри худро ач овони чавонй
иешаи кори худ карор дода, 70 сол инчониб Гю калби
саршори мухдбба» ба илму маьрифа/ ба халку ватани
шчи худ хизма/и »»»оисла наму;гаа■ ». А » ин солхои
«ӯлони. 53 ‘М.пшцуо »анхо /»<1р Дониниохи давлачии
ом> и орип I очикисшн ашш «азифа ишиудаа» ».

МӯаЛЛИМд ЯКС а ч муХМКМИШШИ (абарД.апИ

»;роблемаИ маъна«нг»И ,милла»и голиг донитч.шди
шннохлаи сохаи фал< лф,1 луаллифи л.«плш1
зол/д ■/<)»{,ла ва б<чн ,»« .'00 маКО<1аХОИ и < ап

т.ьд/ри* ;; ,<ри хусусия/қои оппаккули лахони маонамии
;<<ли Ш..р; ио»//д мгб/дна/Л I аиаллухи <адгиком» М К


Ғаффорова инчунин масъалаи муҳими назарияи
фалсафӣ шуури ҷамъиятӣ, хусусиягҳои чаҳаввули он
дар шароити имрӯчро дар бар мсгирад. Рисолаҳои
профессор М.Қ. Гаффорова “Ьа ҳасг татбиқ шудани
идеяи очодии занон”, “Симои маънавии чани Шарки
Совстӣ”, “Занони Шарки Советй”, “Общественное
сознание” (бо ҳаммуаллифии В.А. Фомина) барои
инкишофи илму фарҳаш ва афкори фалсафй нақши
бузург гузошгаанд. Устод муаллиф ва мураггиби
кигобҳои дарсӣ, дастурҳою барномаҳои гаьлимии
фалсафа барои мактабҳои олӣ буд.

Бо ширкати худ, иштироку гузоришҳояш дар
кош рсссҳои ҷаҳонӣ. конфронсу симпозиумҳои бонуфуз
рушду иумӯи илму маорифи ҷумҳурй, истеъдод ва
нубу) и зани тоҷикро дар арсаи байналмилалй муаррифй
менамуд.

Маҷмӯи мунтахаби мақолаҳои илмин нашрнашуда
ва нашршуда, ки дар ин асар оварда шудаанд. маънии
ҳаёти пурмазмуни муаллимаи донишмандро ифода
мснамоянд ва масъалаҳои дар он «уюштаглуда имрӯз
ҳам актуалй мебошаид. Чуноичи. дар дасгнависи
«Раваидҳои ҳалли масъалаи шнон» (масьалаҳои
иазариявй), ки ба забони русӣ ки.лиф шудаасг. бо
далелҳои баҳсноиазир вазьи ии ироблема дар (узанпаи
наздик гаҳлил ёфга. аз шн охи 1адқикогҳои илмй ва
1алабо)и амалия раванди минбаьд баланд бардонпани
фачюлия1и ҷамьияз й-сиёсии «анон пспнӯи шудаасд

Номан |абрико1й ба раёсази Донишкадаи
омӯзгории ш. Куй()ишсв г н солҳои |ӯлони бо
Доиишкадаи омузюрии Душанбе барои (арбияи
о.мӯзюрони »абоп на адабипп рус хамкорӣ доип.
памунаи ибразбахпш изхори дӯсдии беыраншаи
(очикон 6.1 '.1.1141 руг ва иф)ннори бузур| аз гомёбичои
ҷумхурни а игш худ мсбошад
Саҳми профессор М.Қ. Ғаффорова дар тарбияи
мутахассисони сохаи фалсафа низ хеле бузург аст. Таҳги
сарварии устод нафарони зиёд рисолаҳои докторию
номзадӣ ҳимоя кардаанд.

Китоби умри бобаракати ӯ еерпаҳлӯю пур аз
саҳифаҳои рангин асг. Зиёда аз 10 сол дар вазифаҳои
масъули комсомолӣ. ҳизбию давлатӣ кор карда буд. Ӯ
солҳои зиёд ду мактаби олии ҷумҳурй - Донишкадаи
давлатии санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо
Турсунзода ва Донишгоҳи давлатии омӯзгории ба номи
Т.Г. Шевченко (ҳоло Донишгоҳи давлатии омӯзгории
Тоҷикистон ба номиС. Айнӣ)-ро сарварй кардаааст.

Аз соли 1952 то рӯзҳои охирини ҳаст як риштаи
ҳаёги М.Қ. Ғаффорова бо Академияи улуми Чумҳурии
Тоҷикистон вобаста буд. Яке аз аввалин аспирантони
шӯъбаи фалсафа, аъзои ҳайати таҳририяи аввалин
донишномаи (энсиклопедияи) тоҷик. муаллифу
муқарризи як зумра мақолаҳои соҳаи фалсафа дар
энсиклопелия. аъзои комиссияи навтаъсиси А V
Тоҷикисгон доир ба пешниҳод ба ҷоизаи давлагии ба
номи Абӯалӣ ибни Сино (раиси шӯъбаи илмҳои
ҷомеашиносӣ) буд. Мунзифа Қаҳҳоровна аз рӯзи
гаъсиси Шӯрохои дис|>ои рисолаҳои иомзади ва
токтории назли пажӯҳишгоҳи фалсафа. сиёсатшииосӣ
ва ҳ>куки \У ҷ\ мхурӣ. ҳамчун узви фаъол дар роҳи
т;|рбия ва р\шли наслхон ҷавони файласуфон саҳми

назапрас донп.

ташки готчни бомачораз ва
вакнзи П^ӯрои Олйй

М К ?"а(|к}>оГч<>ря

масъз зияпптнич ҳамчун

Ҷ.мҳхргпо амҳ-рй V,».. «3^****

робятзхои дӯстй ва фарҳашии ИЧПб бо мам*X 1
,хнл;п и чамъияги фйтсяфми ИҶП Н уШ

М ИҶПН \ ЗВИ

хорили узви |

Шӯроя и ' • чникпи Ня '<'р;| 1 И

рйёча ги Коми'(Ҳои чанонй ПЬравП* ратАи »ч ,
Точикн.томин ҷамъи* » }'*>бига\ои рч »й вв фарл.п4пн
ИҶШС Ьангладеш, муовини раиси Кумитаи якдилии
халқҳои Осиё. Африқо ва гайра. солҳои зиёд фаъолияти
босамару серсоҳа дошт.

Устод Мунзифа Ғаффорова аз фурӯпошии Иттиҳоди
Шӯравӣ ва қатъ гардидани робшаҳо бо ҷумхуриҳои
собики он хеле афсӯс мехӯрд. Вале ҳамзамон барои
гаҳкими пояҳои маънавии давлати соҳибистиқлоламон
пайгирона мубориза мебурд. Аз рӯзҳои аввали
нооромиҳо дар ҷумҳурй, бо ҷуръат ва ҷасорати махсус
ин зани қавиирода ва ҷасур аз гариқи радио ва
гелевизион барои баркарор шудани сохти
констигутсионӣ ва ҳар чи зудтар пойдор шуданн сулҳу
оштии миллӣ даъват мекард.

Давлати Шӯравӣ ва Хукумат Ҷумҳурии
Тоҷикистон саҳми арзандаи устодро бо мукофотҳо ва
унвонҳои «Ходими хизматнишондодаи илми Ҷумҳурии
Тоҷикисгон». ду ордени «Байраки сурхи мехнат".
ордсни «Дӯстии халқҳо». ордени «Дӯстй»-и Ҷумҳурии
Тоҷикистон. медалхои «Барон мехттатн б>лиучоат тар
Ҷаш и Бузурти Ватании солҳои 1441-144“'». «КООчолат ин
Москав» ва днтар медалҳо. ттфттт\с>рномахон давлатП.
ттишонҳои фахрйи «Ат.лочии хтаорнфи ИҶШС».
«Аьлочии маорттфи Ҷ\м\\рии Томикттстотт' -«Льточитт
фарҳанит Тоҷтткистотт». «Мураббии чавоттон» ка тр
кардааст.

Мсн тттфа Га<|тфорова шахстт мсхтта! гӯст б\ т ва
чйстаиоттазнройа. бо мастл 1иятттттшосии о\ лр' кор
мокарт. Мапл м\ лдат псттт аз вафо> > бо тавнм»п
Ммноварам Вазорати маортп)' блр,м< кмимпҷСспп
\1акл абҳоп оз» кигоби мр. ип фа |..-афа|'.' и-.ппр иам\ 1
Мхкарритон ба пи кнтоб \амм\н маиоб|\н >а мбо.ҳо»
ҷом. ан имр\Да бачб тОтааттл Нмр\'» \ар та, . н \п' бо»

.п арн нави м\ал ти\'Лтт а «и \'нт ба мнт с;о нт'\*а»
нбра1Ч\аМИ \1ак I абц Об' 1Ч\б сҶттаИИ тна\. »'** ' М14'!'
\ора 1
Устоди хоксору донишманд, хайрхоқу меҳрубон
М\ н »ифа Гаф(|)орона го двми нопасип барои маориф ва
и Гми Ҷумҳурии Гоҷикистон хидма I кард на соҳиби
обрую уыибор гардид. Зиндагй ва асарҳои ӯ намунаи
нбр;и барои олимон ва омӯлорон буда, хотираи
гобноки ин шни донишманд, омӯ и ори асил ва инсони
покниҳод ҳамсша дар ёдҳо боқи хоҳад монд!

> ши вобасчаи АУ Ҷ.Т, докчори

и. 1М\ои фа. кафа, профсссор К. ( )лимов

> ши вобасчаи \У ҶГ, докчори

ИЛМҲОИ фалсафа, н|нм|)сссор А. Мучаммадхоҷаев

-8'
ҚИСМИ I

ЁДДОШТҲО
ТОЗЛ БАҲОРИ ЗИНДАГОНЙ
ШАҲРИ МАН - ГАҲВОРАИ МАН

Шахрн қадиму зебои ман — Хуҷанди бостони маро дап
оғӯши меҳрубонаш парваридааст. '

Мегӯянд. ки асдан номи ин шаҳр эхтимод Хубҷамъ
бошад. чун рамзи сокинони хуштабъу ватанпарвару
гузаштагони овозадори он. Ин шаҳр на танҳо таърихи бой
дораду ватанн чунин бузургон — Ка.моди Хуҷандӣ.
Соднрхони Ҳофиз, Маҳастии Хуҷандӣ. Бобочон Ғафуров,
Қории Ниёзи. Раҳим Ҷалил мебошад. балки имрӯзу
фардои дурахшон дорад.

Аз миёни шаҳр рӯди Сир равон асту, аз паси он кӯҳи
Мугул хусни шаҳрро афзун мегардонад.

Профессори Донишгоҳи омӯзгории ш. Хучанд
шодравон Богдан Михайлович Комаров дар бораи
манзараи растании ин кӯх чандин асарҳои илмӣ навишта
ва як зумра шогирдонашро хам ба ин тахкикот чалб
намуда буд. Дар давраи гахсили худ дар ин донишгох, дар
аввалҳои солхои 40-уми асри гузашта (XX), бо
хамкурсони худ ва бо роҳбарии ин устоди дӯстдоштаамон
чандин бор ба кӯх баромада, растанихои дар он ҷой
рӯидаро омӯхта будем. Кӯҳи Мугул барои хуҷандиён
ҳамчун рамзи бузургию устуворП ва бардамию хомии
боэынмод эьтироф ёфгааст. Агар касеро чун шахси
мусгакилу иродаи мусгаҳкамдошга таъриф кардани
шананд, ба кӯхи Мугул шабоҳат медиханд. Валебоигарии
аз ҳцма бузур! п ин шахри азизам мардуми натанпарвару
ма ьрифа шарнари оп мебошад. Гаърихшиносони маъруфн
]оҷик чандин лсарҳоп илмӣ дар бораи саҳми хуҷандиён
лар мубортан хадқи юҷнк барои озодн, нс1Иқлошя1,
пеифафти нлму маьрифнз навинпаанд. ( аҳифаҳои
дурахшонн муборизан хуҷандисп бо сарнарпи
қаҳрамонони досгои юб Сшиамен ба муқобиди юкҷ
юзҳон Пскандари Мақдупп (асри IV п. а«м.), 1емурмалик
ба мукобили нсгилон гогору-мугудҳо (с,1 '19) лар 1аьрпхи

Н)
Осиёи Миёна машҳур шудаанд. Соли 1866 дохил шудани
Хучанд ба империяи Русия боз як воқеаи муҳими
таърихии мардуми Хучанд буда. бидуни сиёсати
мустамликадории саризм хамроҳ шудан ба Русия, барои
пешрафти ичтимоию иқгисодӣ ва мадании шахр аҳамияти
бузург дошт - аввалин мабдаъхои саноатию
муносибатҳои молию бозорӣ пайдо мешаванд ва инкишоф
меёбанд. Муассисахои маърифатию фархантии замонавӣ
ташаккул меёбанд.

Ҳар як фард узви чудонашавандаи чомеа мебошад ва
ҳаёту такдири вай бо мухити иҷтимоию шахсони бо ӯ
муносибатҳои гуногунрангдошта пайваст мебошад.
Ҷомеа мачмӯи гурӯхи одамон не, балки мачмӯи
муносибатҳои ҷамъиятӣ аст. Баъзан хамин муносибатхои
хамдигарии одамон такдири шахси алохидаро муайян
менамояд.

Ҳа.маи он шахсиятхое, ки дар шохрохи хаёти ман
дучор шуданду ба такдири ман таъсир расониданд,
номбар кардан ва сахмгузории онхоро баён кардан хеле
мушкил, аниктараш вақти бисёру сахифахои бешуморро
талаб мекунад. Танхо далели хайрхохии мардуме, ки дар
огози фаъолияти мехнатиам сахмгузор шуда буданд,
ҳамчун мисол оварданиам.

Дар хотир дорам, чӣ тавр ман донишҷӯи факулгети
коргарии назди Донишкадаи омӯзгории ш. Ленинобод
(Қучанди имрӯза) ба номи С.М. Киров гардидам. Ьа ин
факултет бо маълумози синфи 7 ва синни 14-15 солагӣ
кабул мекарданд. Ман бошам айёми дохил шудан ба ин
маскани дониш, танҳо мактаби ибтидоиро хагм карда, 12-
сола, ба сенздаҳ қадам гузошга будам. Дар курсамон 72
кас таҳсил мекарданд ва габиист, ки ба хурдсолон ҷавоб
медоданд. Ман худамро 2 сол калонтар нишон дода бу-
дам. Вале ҳар рӯз роҳбарияги факултез ба синф даромада,
донишҷӯёни кадаш пасгро аз синф бароварда синну со-
лашро аниқ мекарданду агар аз 14 сол хурд бошад, хориҷ
мскардаид. Ман чолокона ба болои курсй баромада,
қадамро балапдтар нишон медодам. 1*ӯзе бо пн фиребам
6.1 дае! афтодам на дирскгори рабфак маро ач сипф баро-
нарданП шуд. Ҳамин лаҳча, муаллими тбони юҷикй
Мирсаилов. кн маииулият мегузаронид. маро қамчуцЮ-
нишҷуи умедбахш гаьрпф карду хоҳиш мамуд. ки маро
хориҷ накупаид. Пп гаклифро когиби масьули факултеч
Юлчй Ьобоев, баьдҳо муҳаррири масъули рӯчномаи
«Ҳақиқаги Ленинобод», гарафдорӣ иамуд. Ҳамии тавр
маро дигар ташвиши хориҷ шудаи тахдид намекард ва як
умр ип шахсиягҳои гамхору меҳрубон дар хогирам нақш
бастанд. )ҳгимол ин рафгори опҳо ба ман илҳом бахшида
буду ба корҳои ҷамьиятӣ хелс фаьол будам - пионеркаи
фаьол, баъд комсомолкаи фаъол, ҳатго барои гачсгаи де-
ворй шеър ҳам менавиштам.

Ьоч як вокеаи дигарро ач хотир фаромӯш намекунам:
солхои Ҷанги Бучурги Ватаиӣ буд, дар мамлакат системаи
каргочкагӣ (тақсими нон ач рӯи карточка) ҷорӣ шуда буд.
Оилаи мо ач 7 нафар иборат буду аз рӯи карточка ба ҳар
якс 400-600 граммӣ хар рӯч нон мехаридем. Ҳамин кар-
гочкаи тамоми оилаамонро дар аввали моҳ хоҳарчаи 10-
солаам Ҳафиза (ёдаш ба хайр) ба дӯкони нон рафта гум
кард. Ин чунин маънӣ дошт, ки тамоми оилаамон як моҳ
бе хӯроки асосӣ - бе нон мемонад. Чӣ бояд кард? Мо 2 ги-
леми нав доштем, ки падарам онро барои ману бародарам
Абдузунун ҳамчун ҷиҳоз пасандоч карда буданд. Қарор
кардем. ки якеи онро фурӯхта ноннулӣ мекунем - як бу-
хонка нон дар бочор 200 сӯм буд. Инак, падарам гилемро
барои фурӯш ба бозор бурданд ва бегоҳ омаданду
гуфтанд, ки ба 10 ҳазор сӯм фурӯхтанд, вале харидор пу-
лашро як-ду рӯз пас меоварад. Бибиам пурсиданд, ки
харидорро мешиносй? Падарам гуфтанд. ки ман он касро
намешиносаму он кас маро мешинохтаанд. Бибию мода-
рам ба вохима афтоданл, падарамро сарзаниш мекарданд,
ки кори хом кардаанд ва ҳам аз молу, хам аз нон махрум
шудем. Пагоҳии дигар ва рӯзи 2-юм хам аз харидор дарак
нашуд. Бибиам дар миёни ҳавлй ба гиряву нола сар кар-
данд, на гиряи оддй, балки бо алам байгхонӣ мекарданд.

~12~
Дар ин гупа назъият гасалло ҳам сри намсдод. Иадарам
хелс дар ичтироб монда буданд.

Рӯчп 3-юм буд, ки пагоқии барвакт дарвозаамон кӯфга
шуд. Иадарам бо умсд баромаданд ва хато иакарданд:
шахси гилемро харида пулашро бс каму кос овардаасг.

11адарам сарбаланд буданд ва такрор ба такрор: «ба одам
боаар кардан лозим, харандаи гилем маро ҳамчун муал-
лим мешинохтаасг, иаход. ки муаллимашро фиреб дихад»
мсгуфI анд. Дар хақиқат, маргабаи муаллим дар шуури
мардум хсле баланд мсбошад. Мардум шахси аз хама
ботхгиромро «муаллим» меномад.

Бидуни далелҳо. ин гуна мупосибагро бештар аз рӯи
виҷдону инсоф бахо додан мумкин. Барои шахси бевиҷдо-
ну беинсоф, ба гайр аз манфиази шахсӣ. меъсри дигаре
вуҷуд надорад. Дар ин воқеа ба фикрам. хам фурӯшанда
ва ҳам харидор рафтори олиҳимматона намуданд.

Охирҳои солҳои бистӯм (дар замони авҷи ҳаракати
босмачигарй) амакп калониамро ба Ғарм, падарамро ба
Исфара, амаки хурдиамро ба Қистақӯз (Хистеварзи
ҳозира) ба сифати рохбари мактаб ва омӯзгор фиристода
буданд.

Мардуми Исфара оилаи моро хеле мехрубонона қабул
карда буд. Ҳар боре. ки босмачихо ба шаҳр ворид шуда
бетартибӣ мекарданд, хамсояамон як гори чуқуре кофта
буданд, ки дар он як махалла зану кӯдаконро бо маҳорати
хос аз босмачиҳо пинҳон мекарданд. Аҷибаш дар он буд,
ки дар бисёр мавридҳо қӯрбошӣ (сардори босмачиҳо) аз
омадани худ ба директори мактаб ба воситаи мактуб ха-
бар медод ва ҳатман шартҳо мегузошту иҷрои онро талаб
мекард.

Аз тохтутозҳою тороҷгарии онҳо ҳама безор шуда
буд. Бародарам Абдузунун кӯдаки ширмак буд ва гез-тез
касал мешуд, модарам зорӣ мекард, ки падарам моро ба
Хуҷанд - ба назди бибиам фиристад.

Рӯзе падарам фойтунеро киро карданду модарам ва
мани 3 солаю бародарамро савор карда, гусел намуданд.
Бо маслиҳати кордидагон ба модарам фаранҷӣ пӯшони-

~13~
1;И! I. М! !I 1|' 1 ||' (1Щ Г»;1 !;Н И! ПтМЧЧНП» фнринм. П;| ц., ,
Н;»|МПНИН ! Он\0 М|' П;1»Н"« И»|»ж|ч;» 0\ »;»,, |\

»>:И\1\ Гч-п.ич Г»;» НО 1Й фй|Н»М!» 1ИМЙН1ПМ М» »\Н»м,»ч ,|у‘
ПМГ»\ » Ҷяр Ц.ШНГм» Н»м Г»»"1 1 НМНКМ\ !<Н»И КЙЛОНННМ Морп
неншо < Мр! »»риф» ;,и л. ’

I орик»»»» ш:»Г» Г»а ро\ Оиромн »ем !>аь », а» чинд а»и|ц
снпарии ро\. карпОнн са\ар. ки а, на ,дикии кӯҳ мс» у »аО|-
»с\». садоҳои наьдкуГши аспсаворон (6осмйчи\о), кн а» ку\
ме»|»ар»»маданл ва \аё-\уи во\»»манок мейндохтанд. юрафт
ба мо налдик мсшуд. с!>\1йгунчй \ам ба аси\о қамчин »аду,
бо қомати росг сурьаи» харакал ро тетонид.

Лабаски а» дур чаро»акн чойхона иамудор шуд,
босмачихо мачбур шудандба ақиб гарданд.

Лмакмулдоям. ки моро дар чойхона ишизор буданд.
ба пешвозамон баромаданд. Мо хеле хаставу хунук хӯрда
будем, дар назди о гашдон гарм шудему 2-3 соат истирохаг
карда боз ба роҳ роҳи Хуҷанд баромадем. Лмакмуллонм
Абдувохид якс аз аввалип аъзоёни ҳизби коммунис! (аз
соли 1918) буданд. Вақте дар Гарм муаллим буданд,
завчаашон нахустфарзандашонро гаваллуд мекунанду
амакмуллоям барои хабаргирй ба Хуҷанд меоянд. Ҳамин
вакт босмачиҳо ба Ғарм ворид шуда. як гурӯҳ муаллимо-
ни шӯравиро, ки якчанд нафарашон аз Хучаид буданд, ба
дор мскашанд. Пас аз ин фочеа амакмуллоямро ба ш. Ко-
нибодом, ба вазифаи сарвари нефтпромисеяи «КИМ»
(САНТО) мефиристанд ва дар ин вазифа то ба нафақа ба-
ромаданашон кор мскунанд. Баъзан фасли тобистон оила-
ашонро ба Конибодом мсбурданд, дигар вақт зану фар-
зандонашон зери сарпарастии бибиам буданд.

Тобистон келину наберахоя/понро бибиам ба сахро
(богу майдонашон) мебурданд. Барои мо хурдсолон, он
рӯзҳо хамчун рӯзҳои хушбахпарин дар хотирамон накш
бастааст. Хонаю ҷои бародарони бибиам дар ҳамсоя» ӣ
буданд. Онхо дар солҳои коллективонидани хоҷагии
кишлок аз аввалинхо шуда ба колхоз дохил шуданд.
Бибиам ва бародаронашон заминашонро бо каме чорвои
будагиашон ба колхоз сугюриданд. Падарам, ки босавод

~ 14~
,п'|:|,п чнмитмми н(ппи1П1тку рпхи1МиЯ мм ф

1:1,1 1 I .ЧМОМИ !ИК|о III ГщГшяМ ПИ1ЯрЯМр(1 Гм' *», I Ироч
1Н1 о ИЯ ПнОнЯМро ЯММЯ МОПОМП 1ЯII I.

1*Я(1(1Н ХОШОИЯНЛОПИ МО. К11 Н,чТ*И и'\кОН(( моросЛ Г*\ яч
як умр рнскннюнро Я ( ЧЯМНМ мсруёин яян I. мушкн 1НХОП
СОЛ\ОП ЯЯЯЯЯН КОЛЛСКIИИОНИЛЯНИ ХОҶЯ1ИИ КПИГЮК
фоҷняяор набул Ьа яуфаП.яи мехииI лӯс) ианюи сол яя сол
рӯ лорянюн обод мешул I янқо ҷаряёии мухонйркунин як
кисми оилахо барои азхулнамоии волии Нахш сабаби ио-
розигихо I ардид барои омхо ал иайвандону ло н охи худ
канда шудян хслс мушкил буд. Баьд ял чянд соли
мухоҷирй хамоно. ки нмкоиияя пайдо шуд. кисми шсди
хешопанлонамон ба ло;н охашон баргаштанд.

Умуман коллек швоиидани хоҷагии дехқонон ва ба-
ланд бардоштаии самаранокии онхо хамчун қисмп ҷудо-
нашавапдаи барномаи ботсозии иқтисодисти сотсиалисти
дар асоси моликияги ҷамъиятй буд. Нале дар ҷараёни
амалй тардонидани ин барнома, дар махалхо каҷравихо
ба мисм мсомаданд. Ба ҷои 5-7 соли пешбинишуда, чӣ
гавре, ки гаърихшиноси шинохта Рой Медведев қайд ме-
кунад, бо усули тезонидан дар давоми якчанд мох ин ва-
зифаи хеле мушкнлро бо шикасту рехг ба аиҷом расони-
данд. Барои хоҷагии коллекгивй фактору сеялкаю веял-
каҳо (мошини боддихӣ) тарур буд. Саноати камиқтидор
бошад. хоҷагии қишлоқро бо ин гуна техника ва дар
мӯҳлати кӯтоҳтаъмин карда намегавонисз. Хулоса дехоти
шӯравӣ дар вазъияти фавқулодда кор мекард. Икрор шу-
дан лотим аст, ки бидуни мушкилихо. хоҷагии коллективй
пойдор шуду ИМКОНИИ1 дод, ки баьд аз сар шудани Ҷаш и
Бузурги Ватанй, ақаллан армияи амалкунандаро бо
озукаворӣ муттасил таъмин намояд.

Додарзодахои бибиам - Исмоилпоччою
Дсҳконбойпоччо, Пӯлодбой-ака ва фарзандони қобилу
меҳнатии онҳо дар ободонии колхози собик «Фрунзе»
сахми арзанда гузоштаанд. Дсхконбой-иомчо чандин сол
(солхои Ҷанти Бузур1и Ватанй хам) раиси хамин колхоз
буданд ва саювори унвони “Қаҳрамони Меҳнати

~15~
( он п.1 »и< Iй ггфлиланд, Пудодбой-акя Гфишдири коиҳ,,
ма мил к-ри орлспи «Лсмии» шуданд. Фар иищ}щ
Маҳмудбой поччпю И< моиаҷоп 1ЮММО ииа лир н;ии<|,},4() 1
м.кн.улинпюки коахо» фамнюна мсхнаа мскярдац!!'
Иисари ЛсхқопГюи аюччо Имомҷопро гамоми сокино/,,,
ни ЮЯ7И ( >1Л хлмчуи габиб ҷарроқи мохир мсшиносацд
Ьибнам мисли пешииа накти гаътили гобистона бо
наберақо ба мехмонии бародароиашон мсрафтанд. Пада.
рам дар арафаи ин сафар аробачаи сат (дучарха) киро мс-
карданду мо бо хушхо нш бутург ва бо ифгихор а » миснаи
СОЙ гу (атпта ба колхоти номдори «Фрушс», ба мсҳмомин
хешонамдон мерафтем. Он рӯ »хо фаромӯшнашаванла бу.
данд. \амаамон дар хавлни бародари калонии бибиам
Маҳмудбой I ирд меомадем. Деги калонро монда аввал
шӯрбо, баьд оши палан мепухтанд. Сӯхбаги калонсолоц
то бевакгии 1наб давом мскард. Мо. хурдтаракон бошем,
дар болои кати рӯи ханлн ба чогахи хоб даромада сито-
рашуморй мекардем. ситораҳон аг ҳама равшанро чун
рамзи бадгу саодаг ннтихоб менамудем. Саҳарии барвақт
ба сарн полизи харбу гаю хандалак рафта, шнринакбозӣ
мекарлем ва доманҳоямонро бо харбузаю хандалакхо пур
карда меомадем. Зиёда аз як махалла хешовандони мо бу-
данд ва бегохй ошашонро дам намуда, дар дахапи дарво-
заашон интнзорн мо мешуданд. Қариб як мох мо аз деха
баромада на.метавонистем. Икрор шудан лозим аст, ки
знндагиашон осудахол, хар як оила замини назди ҳавлигӣ
(гомарка) доштанд: дар як қисмаш сабзавоту дарахтхом
мева ва дар қисми знёдтараш токпарварй доштанд. Ангу-

рашон серхосилу ширнн буд. Хар сари ангур мисли
остинчахои нонпаз саф кашида буданд. Мо - бачахои
шахрн. аз ин гуна манзара лаззате бурда. бехостан аз хар
сари ангур чашидан мехостем. Вале аз кафоямон бачахои
сохибхонаҳо и-ттичо мекарданд, ки "сари ангурро бо бу-
туниаш гирифта хӯру, вале ха.маашро чӯккй карда намон^ .
Аз он вакг хар за.моне. ки ангур мехӯрам ҳамон лахзахо оа
хотирам меояду. барои сари ангурро безеб накардан.
шингил чудо карда мехӯрам ва агар касе ангурро аз хар

-16~
ҷомш ҷукки нлмомл бн ка щрам хамчуи мшхсм бсмаламиич
мспамоя/1 Очир, дурус! асг, ки хурдами ишм х.ам одоби
хос дорад

Дар хамим масаада иадарим хсде сср>а ааб будаил Дар

сари дас1архоп (>а харакаш хар мкси мо диқкаҷ мсдоданд
Дгар бапогох якс ач мосн кошукро иургар карда аа най
чаид маротнба ба дихон мсандохтсм на с кошукро ат
дахон дуртар дам мекшпидсм. хатман тамбсх мсдоданд. ки
ба қошук ёлики дахошк гаом I ир иа а» дур дам накаш,
Имрӯз на» »дарк кардаам, ки одоби ботинй пахдухои хсдс
биссру ночук дорад на »ашаккули вай а « кудакп о»о» мс-

ёбад.

ШӮЪЛАИ ГУЛХАН

Давраи кӯдакии ман ба давраи гузарнш ба сотсиалн »м.
дар Русия аз капитализм, дар Осиёи Марказй бс восшаи
капитализм аз муносибатҳои фс»>далӣ-пагриархалп ба
сотсиадизм. мувофиқ омад. Мубориза бо бскмачигарй,
махви бесаводӣ. фаранчипартой. коллективонии хоҷапш
кишлок ва кулаккунонӣ. мубориза бо «душманони халқ».
қахагию 1 уруснагии аввалхон солхои 30-юм ва хоказо...

Ҳамаи ин табадуллотҳо шуури сиссии мардумро
фаъол [ардонида буд ва оилае набуд. ки дар халли ин
проблемахо ва мушкилиҳои он бетараф монда бошад.
Ҳатто дар хотири кӯдаконаи ман мачлисхои бисёре. ки ба
фаранчипартоӣ ва махви бесаводӣ бахшида шуда буданд.
нақш бастанд. Падараму ду бародарашон. ки аз аввалин
муаллимон буданд. бо дигар муаллимонн шахрн Ҳучанд
ӯхдадорӣ гирифга буданд. ки завҷаашонро бефаранчӣ
карда савод меомӯзонанд ва ба дигарон дарси нбрат
медиханд.

Падарам махсус ба Ленинград (Санкт-Петербурги
имрӯза) сафар карда, либосҳои занонаи аврупоӣ барои
модарам ва завчаҳои бародаронашон харида омаданд:
палто. курта. рӯймоди гиҷим (нав баромада буд(. туфлиҳо
ва мӯзаҳои пошнодор. Рӯзи маҷлиси фаранҷипартой се

-17-
Чочат оа

ичозатат

ба

сар

нафар келинҳои бибиам либосҳои навро пӯшида Г-
ханли баромаданд. Бибиам бо овочи баланд баЙ1-1
I ири сар карданд. ҳамсояҳо аа шикофиҳои девор Ту!!НИК)
мскарданд. Модарам як ҳафта пештар барои ичозят^0
начди модараш меравад, бибиам мсгӯянд, ки” Г
дар ихтиёри шавҳараг".

Ҳамин гавр, аз болои либосҳои аврупоӣ
фаранҷй нартофта бо туфлии пошнодор калавид'
калавида ҷавопзанон ҳамроҳи шавҳаронашон ба фойтуй
савор шуда ба маҷлисл оҳ, ки дар соҳили дарси Сир орос/а
шуда буд, мераванд. Мап ҳам бо онҳо ҳамроҳ будам. дап
он чой баьд ал гирдиҳамой (мигинг) гулхани оташ
меланаду занони боҷурьату фаъол ал сарашон фаранҷиро
ба гулхан мснарюянд ва ба хона бе фаранҷй
бармсл арданд. Мани 3-4 сола шоҳиди ин манзара будам ва
ал пагоҳии дигар духгарчаҳои дар ҳавлй буда ва
ҳамсояҳоро ҷамъ карда, дар миёни онҳо курсиеро
гузоштаму ба болояш баромада ба вазъгӯии маҷлиси
дидагиам тақлид карда, ким-чиҳо мс!уфтаму худам
«урра» гуфта қарсак меладам ва дигар духгарчаҳоро ҳам
маҷбур мекардам, ки «урра» гуфта қарсак зананд.

Ьаъд ал маьракаи фаранҷипаргой муаллимон қарор
карданд, ки ба лавҷаашон савод меомӯзонанд ва мӯҳлати
муайян ҳам гаъин карданд. Ьо баробари фаро расидани
мӯхдати таъиншуда. комиссияи махсус ал худи муаллимон
ташкил шуда, барои санҷиш ба хонаи муаллимон

мерафтанд. Ба хонаи мо хам як бегоҳирӯли омаданд, вале
модарам, ки ба санҷиш тайср набуданд, худашонро ба
касалй андохтанду гуфтанд, ки саводнок шудаанду
бинобар нотобиашон санҷишро дертар месупоранд.
Кӯдаки ширмак доштанду илова бар ин падарам ба хона-
созӣ сар карданд ва модарам хеле ееркор шуданд.

Вале ал пагохии дигараш сар карда, ҳаррӯз 2 соати па-
дарам ба саводнок шудани модарам шурӯъ карданд. Дере
нагулашта модарам саводнок шуданд. Ҳамламон ба шио-
ри «Ҳар як босавод дигар касро босавод намояд» ҳамрох
шуданду ҳар бегоҳ занхои маҳалла бо навбат дар хонаи

~18~
якдж арашон чамъ мешуданду модарам маро ҳамроҳашон
гирифга ба наади онҳо барои дарси саводомӯш мсра-
фганд.

Вақте ки дар шаҳри Хучанд (солхои 1929-30) фабрикаи
дӯзандагӣ таъсис ёфг, модарам яке аз аввалин коргарза-
нони ҳамин фабрика гардиданд.

Баъд аз 2-3 сол. ки техникуми кишоварзӣ аз аввалин
макгабҳои махсусшуда таъсис ёфт, модарам аз аввалин
донишчӯёни техникум гардиданду, баъди хатми он, на аг-
роном, балки муаллима шуданд.

Ин гуна табадуллот дар ҳаёти зани точик дар муддати
нисбатан кӯтоҳ, бо гуфтан осон. Аслан, табадуллот, хусу-
сан дар соҳаи шуур, кори хеле мушкилу мураккаб мебо-
шад. Дар соҳаи иқтисодиёт бо як фармон дар муддати
нисбатан кӯтоҳ натиҷаҳои дилхоҳ ба даст овардан мумкин
аст. Вале дар соҳаи ҳаёти маънавӣ, фарханг, шуури
ҷамъиятй даҳҳо солҳо ҳам камӣ мекунанд. Ҳамон фа-
ранҷипартоӣ ва дузанагӣ дар солхои 40-50-ум ҳам
масъалаи рӯзмара буданд. Ҳагто, имрӯз ҳам бо баробари
озодандешагию демократия, ҳамон фаранҷӣ бо шакли нав
- ҳиҷоб дар байни ҷавонзанон расм шудааст.

Дузанагӣ чй? На танҳо «тоҷикони нав», ки қасрҳои
боҳашамаз сохтаанду соҳиби миллионҳо доллар шудаанд
аз 2-3 зандорӣ ҳазар намекунанд, балки тоҷики соҳиби як
к}'лбаи камбағалона ҳам баъзан 2 зан дорад ва ғами он
надорад, ки ба кӯдаконаш чй мехӯронаду, чй мепӯшонад.
Анъана ҳамин тавр ҷоннок мебошад.

СОЛҲОИ ГУРУСНАГЙ ВА ҲАСРАТИ ОШИ ПАЛАВ

Падарам аз Исфара баъд аз 2-3 сол ба Хучанд
баргаштанд ва ба донишгоҳи олии омӯзгории нав
таъсисёфта, ба факултети математика дохил шуданд. Вале
баъд аз хатми курси 2-юм ба вазифаи муовини директори
макгаби тахсилоти 7-солаи ноҳияи Деҳмой (ҳозира
Ҷаббор Расулов) таъин шуданд. Талабот ба босавод
шудан торафт меафзуду, вале омӯзгор намерасид. Ман

~19~
гаҳсили худро дар синфи 1-уми ҳамин мактаб ОГо-3
намудам. Аввалҳои соли 30-юм солҳои на танҳо қиматй
балки қаҳатй буд. Ьа пул хӯрокворй ёфг намешуд. 'Ганҳо
ба ивази тилловорй каме орд ёфтан мумкин буд.

Дар мактаб ҳар пагоҳӣ, пеш аз оғози дарс
мактаббачагонро дар саҳни мактаб ҷамт» мекарданду
яктогй кулчаи хурдакак медоданд ва ҳамонро хӯрда ба
дарс медаромадем. Баъд аз дарс мактаббачаҳо як илоҷе
карда, паррандаҳои аз хунукию гуруснагӣ нимҷонро
қапида тоза мекарданду ба печкаи тафсони дар синф буда
часпонида, пухтаю нимхом мехӯрданд. Охири зимистон ба
маъмурияти мактаб муяссар гардид, ки 2 гови ҷӯшой
харанд ва аз шири он барои мактаббачагон ҳаррӯз
модарам ширбиринҷи беравган мепухт. Ип барои
хонандагон дастгирии хеле ҷиддӣ буд.

Баъзан ба омӯзгорон ҳам каме ёрии моддӣ мерасид.
Рӯзе аз Х,укумаги ноҳия ба омӯзгорон 2 кӯлчагй собун
тӯҳфа карданд, ки маводи хеле камёфту қиммат буд. Ман
ки ҳар ҳафга - аввали шаби якшанбе барои хабаргирии
бибиам ба Хучанд мерафтам, падарам ҳамин собунҳоро
барои бибиам доданд. Бибиам собунро гирифта қарор
доданд, ки пагоҳии якшанбе ба бозор бурда мефурӯшанду
маводи палавборӣ харида маро бо оши палав меҳмон
мекунанд. Вале аз бозор гирён баргаштанд - собунро
дуздидаанд. Хулоса на собуну на палав. Ман бибиамро
тасалло медодам: “палав намехосгам. ҳсч хафа нашавед”.
Бегоҳй бошад ба маҳалла барои вохӯрӣ бо дугонаҳоям
баромадам. Дугонаам Мукаррам дасти росташ дар
багалаш пинҳон буду ба ҳамаи мо асроромӯзона ва бо та-
бассум нигох мекард. Ман пурсидам, ки "Мукаррам, ба
дастат чй шуд?” Вай ба наздам омаду дасташро аз
багалаш бароварда ба ман кафи дасгашро дароз карда
■‘бӯй кун” гуфт. Ман бӯй кардаму базудй сарфаҳм нараф-
там. ки гап дар бораи чй меравад. Вай бошад. бо ифтихор
гуфт, ки “бӯи ош меоял, ма! ар нафахмидӣ мо хозир оши
иалав хӯрле.м '. Ҳа.ма бо ҳасад ба Мукаррам нигох мекар-
ланд. Охир, лар замони қи.матию каҳагӣ одамон ба як

~20~
порча нон зор буданд, оши палав бошад тамоман дастно-
рас буд. Оилаи Мукаррамино ҳам бою бадавлат набуданд
ва оши палав пухта хӯрданашон низ дар ҳамон замона
ганҳо воқеаи тасодуфй буд.

Ҳасрати оши палав инчунин дар хотнрам аз солҳои
Ҷанги Бузурги Ватанӣ нақш бастааст. Дар Кумитаи ком-
сомолии вилояти Ленинобод охирҳои ҷанг ба вазифаи ко-
тиби комитети вилоятӣ оид ба ташвиқоту гаргибот кор
мекардам. Ба ҳапси котиби 2-юм оид ба кадрҳо Аб-
дуҳамид Каримов буд (баъд аз ҷанг якчанд сол дар вази-
фаи раиси ҳукумати вилоят кор мекард). Ҷавонмарди хеле
шӯху шоиртабиат, баъзан дар лахзаҳои хастагиамон баъд
аз ягон ҷамъомад шеъри худаш навиштаро бо номи «Оши
палав» , бо хаяҷон ва обу ранги ба худаш хос хонда. ҳама-
ро шод мекард: дар тасаввуротамон нақши палавн сер-
равгану бо гӯшти ҳатман иликдор ва бо нахӯду қароқоту
мавиз ҳувайдо мешуду хама хушҳол мегардид.

Бори дигар, дар аввалҳои давраи ҷанг. ман донишҷӯи
курси 3-юми Донишгоҳи омӯзгории ш. Ленинобод будаму
ҳамзамон сарварии ташкилоти комсомолиро ба ӯхда до-
штам. Дар мавсими пахтачинӣ хатман тамоми коллекз и-
вамон ба ёрии гунучини пахта сафарбар мешудем. Одатан
донишҷӯён ба звеноҳо тақсим шуда. бо ҳам мусобиқа ме-
бастанд. Дар охири рӯзи корӣ раёсати кумитаи комсомол
мусобиқаро ҷамъбаст намуда, ба голибон мукофот - 200
грамм пироги повидлодор медод. Дигар маврид хӯрока-
мон аслан 400 грамм нон ва атола (ордоб) буд. Дар ара-
фаи иди Окгябр - 6-уми ноябр, раёсати колхоз каме
равган. гӯшт, гандум, сабзию пиёз дод. Ин барои мо му-
кофоти идона буд. Дурудароз муҳокима намуда комсомо-
лон қарор карданд, ки аз ҳамин мавод Мунзифа бояд оиш
палав пазад. Далелҳои ман дар бораи он, ки барои оши
палав биринҷ лозим аст, натиҷа набахшид, чавонон
мегуфтанд, ки аз гандум налав паз! Дигар илоҷам намонду
гандумро тоза карда аввали шаб бо оби ширгарм тар кар-
да мондам. то ки мулоимтар шаваду базудӣ пазад.

~21~
Чдмии 1.иҷ\ р\ «п и I 7-уми Ионор (>а и;т<,ми,н,

М.чрлф'I 1М\ 1>0 срҷ.чммичонм ОШН II;, ,;т ||\Л1;1М. \у,„(>.
юиа. 1ящум \.,м м\юпмгар ,,,\ ы п\\| \;,м;, (ц

жнп‘.\ои гом "отро" ,аьриф карҷа \урҷамҷ. Мап \,,м
\\то.,Х1 (\\ д.,\| Наьд ;, 1 нн (>;, тиарам мх.иосп ,о-
нитҷ\снамч'н оа рассачп кумигаи комсомодоп афаутар
| арднч.

К;; 1рп оти пачап барои мардуми мо \сдс балапд асг>
ма ьрака\ои м\\имгарпип \асгамои ос пп ,аом иамсгуч;,.
рл ҷ

С о.ч\ои г\ руснагп боитҷ. мардум алафу купҷора ҳам
\\ рданд Хусусан чар аввали оаҳор, бсгоҳирӯчқо ач ҳамаи
\ав.чн\о садон куфглнн а.чаф мсбаромад. кн вайро дар
огашдоп гафч (ода мсхӯрданд. Пн сабаби бсмориҳои бе-
щрмон ва фавгн чнс ш о.чамом мсшуд.

Ьа \о,ирам меояд: рӯчс падарам. ки гобпсгон дар кур-
сн бадаид бардошганн ихгнсосн муаллимони магематика
да1Ч' ме. ю ганд. барои ману бароҷарам Дбдучунуп 4 дона
самбусан картошкагин оварданд. Мо. ба галхиаш аҳамият
наҷоч.1. боиштихо ва хурсаидона хӯрдсм. Баьд а, як-ду
соа! ба кан кардан сар кардсм. Агар дар вақташ срии гиб-
бн иамерасн г. \адок шуданамон ач чҳтимол дур набуд.
Гафгиши габнбон муайян кард, ки орду картошкаи
самбӯса к\\наю галх будааст ва исгсьмоли вай мумкин
наб\ шасг. Падару модарам бошанд, худашон нахӯрда ба-
р1>и мо кӯдакон меҳрубонн кардаанд.

Ман дар хайрагам. ки чй гавр собиқ прешдснти Укра-
ннл Викгор Ющенко гӯхматомезона даъво дорад, ки
ха.чки Ӯ краинаро Хукумати шӯравй қасдан ба гуруснагӣ
чучор карчаасг. гӯс Русия душмани онҳо будааст. Беихти-
ср яке аз бандхои сурудҳои содҳои Ҷангн Бузурги Ватани
ба хотирам меояҷ: ақнби як тарафи девори ҳавлиамон
маГпонн качони варзишии шахр буд ва кариб ҳар рӯз ас-
карбача.хон ба ҷанг мерафтагӣ бо суруди «Белоруссия
родная. Украина дорогая» машк мекарданд.

Сабабн гуруснагиро аз камобӣ нобуд шудани ҳосили
хоҷагии кншдоқ мегуфтанд. Ҳамзамон дигар хел тафсирхо
пич пч *хIимоипяI дур неоиид. Миеол Ян Рамипский
.П.10И иранлспиии т [ цҳодияи «Мемориад» гуруспа! ии он
солҳоро оқнбати беиоситли коллектинонидапи хоҷагиҳои
дсҳқоии метуморад. 1>а ақидаи у шароиги боду ҳаво он
қадар фоҷиаиор набуд, чуики ҳамоп солҳо ҳокимияги
шурани фурӯХ1ани галлаи алдеҳқонои рӯёндаро ба хориҷа
даном мсдод. 1>а фоидаи он Днснро!')( , заноди гракгор-
созии ( галишрад на дигар «сохгмонҳои алими напҷсола»
сохга шуда будаид. «Имрӯл менанисад ӯ неосгали-
пиетҳо бо ҳамин лоиҳаи булурт иклиеоди фавти милли-
онҳо шаҳрнандопи худро маьнидод кардапи мсшаванд”.
')ҳгимол як ларрии ҳақиқаг дар ин гуна мубоҳисарони
манҷуд бошад.

Солхои гуруспаги гулаш ганд, налс бс галафол нс, дар
Тоҷикиегон ҳам аз гуруена! и ҳалок шудагй одамон кам
набуданд, қисми бисёри линда монда!ИҲо саломатиангон-
ро бой додаид. Дар ҳамон солҳо надарамро ба аввалин
мактаби 10-солаи шаҳри Хуҷанд (баъдҳо ба номи Пушкин
номиданд) муовини директор таъин карданд, дирсктор яке
ал шахсони бомаьрифал Абдураҳим Солеҳй шуда буд.
Ьаъд аз 2-3 сол ӯро ба душмапи халқ буданаш айбдор кар-
данду ба ҳабс гирифтанд. Ҳамон солҳо (1938) ман до-
нишҷӯи факулгеги коргарии назди Дониигкадаи омӯзго-
рин ш. Хуҷанд шуда будам. Рӯзе, саҳарии барвақт ба дарс
омада аз комсомолон шуиидам, ки маҷлиси комсомолии
донишкада шудаасту муаллими ҷавон Хаким Набиро
ҳамчун душмани халк номидаанд ва ба ҳабс гирифгаанд.
Модарам Ҳаким Набиро ҳамчун муаллим хеле таъриф ме-
карданд ва аз ҳабс шудани у афсӯс мехӯрданду гумон мс-
карданд, ки ба гӯҳмат мондааст.

Солҳои 5()-уми асри XX онҳо сафед карда шуданд, ва-
ле оилаю фарзандони онҳо ба мушкилот монда буданду
барои илму фарҳанги гоҷик бегуноҳ нобуд шудани шахси

~23~
ҲАВЛИИ МО

Дар хотири ман қавлии авналини мо. ки дар маркачи
ша\р. дар бари кӯчап калон ҷойгир шуда буд, нақши хеле
хуб басгаас!. Ҳавлиамон ш сс қисм ибораҷ буд хавлии
берун (мехмонхона), ҳавлии дарун ва бог, ки аз ҳавли бо
даричас ҷудо буд. Ҳавлиро бо орзую ҳавас падарам бо
бародаронашон сохга буданд. Маоши муаллимон арзанда
буд. кп 9-то хона сохта дар мисни ҳавлй ҳавзчае буду дар
қади ҳавлй, аз бом қариб як мсз р баланд ток бардошта
шуда буд. Як хонаи калон барои бибиам, як хонаи корй
барои падарам, як меҳмонхонаю дигар хонаҳои
истиқоматй буданд. Дар 601 дарахтони меваҳои
дилхоҳамон парвариш меёфтанд. Мо. кӯдакон, 6 нафар
будем - ману бародаронам Абдузунун ва Саъдии яксола,
Шаҳодату Мурувваз духтарони амакмуллои калониам,
Абдуҳамид писари амакмуллои хурдиам. Ҳама хушбахз
будем.

Ганҳо дар хотирам мондаасг, ки бибиам набераи аз
ҳама калониашон Шаҳодатро ҳамчун духгарашон
меҳисобиданд (худп бибиам духтар падошганд) ва аз ҳама
эрка мскарданд. Ҳамаи хоҳиши Шаҳодаг бо даспнрии
бибиам ҳатман пҷро мешуд. Баьзан роҳ додани рафтори
номуносиб бонси нофаҳмию норозигии дигар аъзосни
оила мег ардид.

Рӯзе аз рузҳо, Шаҳодаз гаиаб кард, ки ба вап ангуре,
ки ҳ<)до хому кабуд буд, капда диҳапд. Амакмуллоям
болои бом баромада ба ангурканй сар карданд. Ҳамин
вакг иадарам. ки нам нз кор омада буданд, аз ии воқса
бохабар шуданду габаррг) 1 ирмфга, бо си гез ба рсигаи гок
задан сар карданд. Амакмуллоям бошанд, зуд аз оом
фаромада ба падарам “акаҷон гуфга, бо ил гиҷо габарро
аздасгашон кашнда гирифганд.

Дигар вақг нимаи шаб Шаҳодат галаб кардаасг. ки
ҳама ба р\ и ҳандй баромада суруди ср-ср хопанд. Ьнбиам
ба часгашон Шаҳочаг, бо келинҳояшон ба сарашои
сӯзанй I ирифга ср-ср хонданд. Аз баЙни овозҳо овози
моднрам аен шуда меистод. овоааш хеле чебок) дилхуш
буд. Хусусан, аллагӯиҳои вай ба хама маьқул будамд.
Худаш мақл мекард, ки аввалин бор овозхониашро занхои
маҳалла вақги дафни бибиаш, ки уро ач хурдиаш
парварида буданд шунида, аз хониши дилхароши ӯ хама
ба гиря даромаданд.

Ҳаёт хеле мураккаб мебошад, вай қонунияту қоидаҳои
худашро дорад. Ҳарчанд ба одам муҳити иҷтимой
гаьсири мухим дошта бошад хам ва дигарон ба вай
кӯмаку гамхорй кунанд, бе гайрату мехнати хеш одам ба
мақсадаш ноил намегардад. Бехуда бузургон нагуфтаанд:
«Худо гуфта аст, ки аз ту гайрату ач ман барака г».

Шахода г хам (ёдаш ба хайр) танҳо бо мехрубониҳою
гамхорихои бибиам хушбахт нашуд. Ҳарчанде
маьлумогмок шуда муаллима шуд, оилаи хуб ташкил
кард, вале ба му1мкилихои солҳои Ҷамги Бузургм Ватамй
гоб оварда натавонист, оилаашро ҳам нигох дошга
магавомисг ва бармаҳал аз ҳаст чашм пӯшид.

Ҳавлии ободу зебои мо, сад афсӯс, ки ба мо насиб
макард. Мувофиқи мақшаи сохтмони шаҳр бояд ба ҷои
ҳавлии мо хонаи боҳашамаги сгахановчиён месохтамд ва
ҳукума1и шахр ба надарам (ҳавлй ба номи мадарам буд)
1аклиф мсмамояд, км ҳавлиро ба ихтиёри онҳо супоранд.
Ба ивазаш чамдин қавлиҳои кулаки1удахоро гаклиф меку-
нанд. Валс мадарам розй намсшаванд, ки соҳиби ин
ҳавлиҳо бо су»у гудоз гарки манзилашои карда бадарга
шудаанд ва ин гуна ҳавлй ба ӯ иасиб памекунад. Дар
ҳамин моҷарои хавли, як модагови зогиамон нобуд мсша-
вад, додарчап 1,5 солаам (,'аьди аз касалип вцрами шуш
ҳалок мешаиад. Ҳамаи нохушихо надарамро ба аидӯхи
чуқур (депрессия) дучор карда, 3 руз а » ҳама нинҳоий дар
хоиаи як ҷӯраашон бахушу бсҳуш хоб мскуианд. Ьаьд аз 3
рӯзи ё(|п шуданапюн қарор медиханд, ки хавлиро худашон
найрон карда масолсҳи сохтмонро ба як хеши дурамон, ки
Қорипочҷо мсгуфтсму дар икс аз қишлоқҳои ноҳияи Пов
(имруза иоҳиян ( ипгамсп) бо оилаи калоы зиндаш мскар-
даид, мсдиханд Қорииоҷҷо ваьда доданд. кп ба ивазаш

•'■25-
барои мо як подаи гӯсфанд мепарваранд. Нале. хардаф1а
хабар меомад. ки ин подаро об бурдааса ва с гур| Хӯрда
аег. Ҳамнн гавр, аа ҳавлй ба мо қеҷ чиае нарасид.

Амакмуллои калониам барои оилаашон як ҳавлича
хариданд, амакмуллои хурдиам ба хавлии модарарӯса-
шон, ки ганҳо будапд. кӯчиданд. Оилаи моро амаки мода-
рам Насрулло-махсум. ки дар махаллаи Чорбог зиндагй
мекарданду зодюхи модарам ни$ бо волидайнашон дар
ибгндо ҳамон ҷой буд, ба ҳавлии берунашон таклиф кар-
данд. Он ҷой як хонаи калони иақшу нигордор бо даҳле-
$аш (ошхона) ва сатхи калони хавлӣ донп . Ғ>а ҳамон ҳавлӣ
кӯчидем. Дере нагулашта, ҷараённ кулакшавй еар шуду
амаки Насрулло-махсумро кулак карда бо оилаашон ба-
дарга карданд. Дар тааҷҷубам, ки Насрулло-махсум чй
боигарӣ доппанд. ки кулак карда шуданд. Ач нигоҳи
имрӯчаи мин як ҳавлии даруиу берун донгганду, каме боги
чардолу. Дар ҳавлии даруп 2 хопаю як айвон ва барои го-
ву 1ӯсфаиду мур| огилхона донпанд. Зиндагиашон ач
хисоби фаьолияш I иҷора пмшон осудаҳол буд (а » Хиюп
мол асосан колии. оварда мсфурӯхтапд). Ҳавлиашон ме-
роси, ач бобою бобокалопашоп монда буд. Кӯдакию
наврнсии модарам ничдарҳамин хавлп гузаштааст.

Моҷарам пақл мскарданл, ки бобояшоп шахси бо-
маьрифаIу иомдор будапду бо С одирхон Ҳофиз дусгп
доппанд ва баьди иафоп1ШОП, мсш-пешп гобуч Годирхон
Ҳофи) омочхонп карданд.

Худога модарам хам I ӯё бл хамии ҳамлй ач як ҷиҳа I
хакдор хнсоб мсшудаапл. 'Зҳтимол а$ хлмин сабаб
Нисрул ю махсум а « падарлм млгичо карҷаапд, ки орчуи
дипф хавлиро никарда ба хамип хавдм соқиби куианд.
ныа* ханлиро ба номп падарам гучаронанд, хукумт ҳам
ро ш мешавад,

Мале паларим ба ип хах1 рочи плмешлнлпд ва чунин
ак.ида дош 1апд ни бояҷ худапюп хаилй хнрапҷ, ю дар
оимда фар<анд(М1ашом 6о дили иур қанлип иа ҷарамс^и
•ӯммд.
Чӣ гуна андешаи чукуру ҳаматарафа - меьёри асосӣ на
манфиати моддӣ. балки ахлоқӣ! Ба ҷои аввал на ба молу
чизи муфт соҳиб шудан, ҳарчанде имконият бошад хам,
балки ба ҷои аввал кирдори неку номи нек, зиндагии
ҳалол. Ин гуна рафторашон ба фарзандонашон ҳам
мактаби ибратбахш буд.

Ҳамин тавр, падарам аз маркази шаҳр. кӯчаи
«Карнайчй» (дар рӯ ба рӯи ҳавлии пештараамон буд)
ҳавлӣ хариданд. Ҳавлӣ обод набошад ҳам, хеле васеъ ва
дарахтҳои мева дошт, дар 2 тарафи саҳни ҳавлӣ дарахти
тут - якеаш понғозию дигараш тути марворидак буданд,
дар майдони поёни ҳавлӣ падарам 16 бех навъҳои
беҳтарини ангур шинониданд ва чандин бех анору
зардолу, анҷиру шафтолу. Инчунин хонаҳои
истикоматиро обод карданд. Вале аз ҳама муҳимаш ба
ақидаи падарам он буд, ки ҳавлӣ дар пешгаҳи тангкӯча
буду аз кӯчаи марказӣ дур ва хатари боз вайрои шудан
надошт. Барои бибиам дар қатори хонаҳои худамон хонаи
алоҳида бо ошхонааш сохтанд, ки бо ихтиёри худашон
агар хоҳанд, хӯроки дилкашашонро пазанд.

Ҳамсояҳои хеле меҳрубон доштем, падару модарамро
ҳамчун муаллнмон хелс эҳтиром мекарданд.

Д|ар падарам оби ҷӯе, ки аз маҳалла мегузашт, барои
обмонии дарахтону киштукори кабутӣ банданд, ягон кас
халал намерасонд ва якдигарро оюҳ мекарданд, ки
бано1 оҳ беодобй карда обро ба дигар !араф набанданд.

Аз як гарафи ҳавлиамон Маҷидовҳо бо оилаашон
ҳамсояи наздику аг гарафи дигар Сат инбой-амаки
нпшоллопаз бо оилаашон ва Рисолагхон бо оидаи
амакшион зиндагн мекардапд. Дар мпёнап маҳалла оилан
амаки Додоҷоп (иидаги мекарданд, онҳо дар мисни
ҳавлиашон чоҳдонмапд ва гамомн маҳалла аз ҳамин чоҳ
оби пуиюкп ме1 ириф!. Дар поёип маҳалла ҳавги калоне
Г'У I. ки аз вап барон нп ар эҳгиёҷо 1 ҳо об мекатонидем.

Маҳалла як субьскт чоси ннсбнтн мусгакил ва бо
қоидаҳои тикишипа якдтарро иа»!васд мскард ( омори
муайяпи иипкили ҳам доии Ьа габонн ҳамон гавра
\он амннн (домкоми) маҳаллц - щамсг

Ко - \>\ \.ш \. кн ш махалда аз \\рд го калон \ама чун

мамоҷм. иш \окнммч\м махаддй мешннохтанд ва эҳтнром
мекар тан : \ама \\ҷҷаг\он «аруриро аз номн Қукумат ба
\лр чк ои 1» мерасоннданд ва ннмуннн хуҷҷатхои
до я-мцгч' а > хукуматн махаддн ба \ар як ша\е ганёр карда
\чч'вар дн \ \с'\ кас ба ндораҳои бисер барои якто ша\о-
нинома таву гоз намекард.

Инчунин холнми млхадда буд дар хогирам хасд. ки
чн кампнрн комагбаданту пуромӣ ва хирадманд. Кадом аз
оитахон "ахадда I ӯю дитар маросимҳо дошта бошад,
маедихатро аз ходим сар мекард. У накшан гамоми
Маьракаро анику равшон мскард ва хабар карлани ахли
махалда ни) ба ӯқдаи ӯ буд Оронши ластархону кашида-
нн хӯрок хам тахш на юрати ходнм буд. Ин к«'ри мсхмон-
дорйро хелс Осон мскарт.

\амсо#амс>н Мачнтовхо 2 онта буданд. Якеншон
он мн Мачн юп намояп ши донмни Точикистон лнр
Маскап Ҳукумтн марка (П буданд (иолпред), дитришон
Мячидои Хблугнффор бародарн гтолгфсд будаид.
.-импгпн хохари Расутом Абдучаббор (духтари пноишон)
Ан*урагбону булаН/Т 1аин Маҷидоии нолпред муал-
гпмт Ьибинаюкаг б<' модарам тар як макгаб хамроҳ кор
Мгкарданл вя тутоня буданд.

Шавхяри муаттима тар Маскану худашон бо сс ИИеар
Абдум 1м<»»у Абдуса юму Аб/тумшриф дар Хучлнл
;НМ <агП Мгкармна |.и,мН бсгохнрӯ)ХО Дар ПОСИН МИЙДО-
мяпн»и. ки ткиби гггюрп МаЙЛоиИ мо бу;|, ово«и гиряи б<>

( у :у I у.1п ! нп(гц МГОММ/1 МодлрйМ пакт МГКЯрДаИ/Ь КИ
ггмгп’>р 1П;/>и II М>»< кам ома Т > мум т (ИМТро И ПИЖХ' кар-
■м.1и,г, ки бо »к гаии руг муног и('-м аораг»,|у майро акат*
ми муа гккагт»» бг»а I ба :анй »ираН/( На ичг> мт пур< ила
>►;,; Му ) г.гима рогигП /(ОДаМИ/Т. и»ЛС ЧаНД ЙШ гут.ННН)

•к гу .»И; )р ш )«/ар.ШЮИ ИЮМта,. 1Г ( ('■) Х»р бор* 1 ! И/Ь)

х>< )!>>•»»» ('ц: г./и мтЙд/Тн ома.М. б(М ИрЯ ) убори /»ИТ')Ш''И[К»

млбярор/гн,; }?пи ,/г. к бо/о (ии >»иол будаН/1. н<(об/оа
бо /.;,» фуур» д н»ии<н»4ро ин *, му/оаиа мскар/ШИЛ Ни»'1


ронашонро бомаърифату некхислат тарбия карданд - Аб-
думаннон номзади илмҳои таърих, дотсенги Доништоҳи
миллӣ, Абдусалом ва Абдушариф кортарони масъул бу-
данд. Абдусалом ҳанӯз дар кайди ҳаёг будани модарашон
ба таври фоҷиавй ҳалок гардиданд дар садамаи тайёраи
Душанбе-Хуҷанд. Аксарияти кулли мусофирони тайёра
хуҷандиҳо буданд ва махаллае набуд, ки мотам надошта
бошад. Худи муаллима Маҷидова бемор буданд ва ин
фоҷиа барои он кас зарбаи сахт гардид. Дере нагузашта аз
кайди ҳаёт тузаштанд. Ёдашон ба хайр.

Қамсояхои наздиктарини мо - оилаи Саж инбой-амак
ва Рисолатхон бо оилаи тагояшон буданд. Сангипбой-
амак шахси хеле хоксору бо бачахои маҳалла мехрубон
будапд ва аз ҳалвою кандалоз и ширину болаззаташон мо-
ро меҳмон мскарданд. Хар боре. ки аз таш кӯча ба тарафи
бозори нанчшанбе мегузаштанд, бо овози шӯхиомезона
дар бораи завҷаашон Олияхолаю духтарашон Ҳанифа,
сурулу ҳачвия хонда метузаштанд. Олияхола хам бо
шӯхиҳояшон аз шавҳарашон монданй надоштанд, даҳо-
нашон ҳамавакт пур а з ханда буд. Мсхрубонихои Олияхо-
за хадду канор надошз. Модарам, ки серкор будапд, Оли-
яхола кӯшиш мекарданд, ки ба ягон корашон ёрй
диҳанд. атар ьанҳо монем шабҳо омада ҳамроҳамон хоб
мскарданд, дар мсҳмошюриҳоямон Олияхола хатман хам-
рохамон буданд. Ьо хуц| забонию, шӯхихои дидчасмашои
хамаро мафзун мскарданд.

РиеОтагхон бошанд барои ман хохархонду, модарам
бошанд духьчрам мс1уфганд, Чун духтари кордону зи-
раку мсҳнатдӯс) дар хогирам мондааид. Мап хамроҳи як-
Ч.Н1 ( ;|ух1ароии млҳачла ба ҳавлии онхо омада юкилӯзи-
ро )! Рисо.за(хоп меомӯхим Хусугаи внкти (аъзиаи ю-
биггоиа, тариб харрӯ ба хлнлии онхо омада, дар
гок.идӯчи ҳуиарнамои мскардсм.

1*и< < ).|а (хоп Д(1ИиП1ка/Ъ1И о Iии омӯзюриро хам бо
бахо(1 ,и..(<) /аIм намудапд Иакк’ гн икс лз хешовандони
модарам Ча мо.з Косимон аз (|)ро|П сазовори ордсну мс-
ла.1хо(1 ҷа1иоиари барои хяфзи Наншаш матлоб шуда бар-
(солҳои 1932-33) амини (домкоми) маҳалла - Шамс'
Қодир буданд, ки ахди маҳалла аз хурд то калон ҳама ЧуГ
намояндаи хокимияги маҳаллӣ мешинохтанд ва эҳтиром
мекарданд. Ҳама ҳуҷҷагҳои заруриро аз номи Ҳукумат ба
ҳар як оила мерасониданд ва инчунин хуҷҷатхои
лозимиро аз ҳукумати маҳаллӣ ба ҳар як шахс тайёр карда
меоварданд. Ҳеҷ кас ба идораҳои бисёр барои якто шаҳо-
датнома даву тоз намекард.

Инчунин ходими маҳалла буд - дар хотирам хаст. ки
як кампири коматбаланду нуронӣ ва хирадманд. Кадом аз
оилаҳои маҳалла тӯю дигар маросимҳо дошта бошад,
маслиҳатро аз ходим сар мекард. У нақшаи тамоми
маъракаро анику равшан мекард ва хабар кардани аҳли
маҳалла низ ба ӯхдаи ӯ буд. Ороиши дастархону кашида-
ни хӯрок ҳам таҳти назорати ходим буд. Ин кори меҳмон-
дориро хеле осон мекард.

Ҳамсояамон Маҷидовҳо 2 оила буданд. Якеашон
оилаи Маҷидов - намояндаи доимии Тоҷикистон дар
Маскав - Ҳукумати марказӣ буданд (полпред). дигарашон
Маҷидов Абдугаффор - бародари полпред буданд,
занашон хоҳари Расулов Абдуҷаббор (духтари тағояшон)
Анзуратбону буданд. Зани Маҷидови полпред - муал-
лима Бибиназокат бо модарам дар як мактаб ҳамроҳ кор
мекарданд ва дугона буданд.

Шавҳари муаллима дар Маскаву худашон бо се писар
Абдуманону Абдусалому Абдушариф дар Хуҷанд
зиндагй мекарданд. Баъзан бегоҳирӯзҳо дар поёни майдо-
нашон, ки ақиби дев<гри майдони мо буд. овози гиряи бо
сӯзу гудозашон меомад. Модарам накл мекарданд, ки
шавҳарашон аз Маскав омада муаллимаро илтимос кар-
даанд. ки бо як зани рус муносибат доранду вайро ақал-
лан мувакқаган бояд ба занӣ гиранд ва иҷозат пурсида-
анд. Муаллима розигӣ додаанд, вале чанд соле гузашта-
асту дигар шавҳарашон наомадааст. Ва хар боре аз ала-
машон пешгоҳи майдон омада, бо гиря губори дилашонро
мебароранд. Зани хеле зебою босавод буданд, китобхои
бо хатти форсй навиштаро низ мутолиа мекарданд. Писа-


ронашопро бомаърифа гу некхислат тарбия карданд - Аб-
думаннон номзади илмҳои таърих. дотсенги Доништохи
миллӣ. Абдусалом ва Абдушариф коргарони масъул бу-
данд. Абдусалом ҳанӯз дар кайди хаёт будани модарашон
ба таври фоҷиавӣ халок I ардиданд - дар садамаи тайёраи
Душанбе-Хучанд. Аксарияти кулли мусофирони тайёра
хуҷандиҳо буданд ва махаллае набуд, ки мотам надошта
бошад. Худи муаллима Мачидова бемор буданд ва ин
фоҷиа барои он кас зарбаи сахт гардид. Дере нагузашта аз
қайди хаёт гузаштанд. Ёдашон ба хайр.

Ҳамсояхои наздиктарини мо — оилаи Сангинбой-амак
ва Рисолатхон бо оилаи тагояшон буданд. Сангинбой-
амак шахси хеле хоксору бо бачаҳои маҳалла меҳрубон
буданд ва аз ҳалвою кандалоти ширину болаззаташон мо-
ро меҳмон мекарданд. Ҳар боре, ки аз тангкӯча ба тарафи
бозори панҷшанбе мегузаштанд, бо овози шӯхиомезона
дар бораи завҷаашон Олияхолаю духтарашон Ҳанифа.
суруду ҳачвия хонда мегузаштанд. Олияхола хам бо
шӯхихояшон аз шавҳарашон монданӣ надоштанд. даҳо-
нашон ҳамавакт пур аз ханда буд. Мехрубониҳои Олияхо-
ла ҳадду канор надошт. Модарам. ки серкор буданд. Оли-
яхола кӯшиш мекарданд. то ки ба ягон корашон ёрй
диҳанд. агар танхо монем шабҳо омада ҳамроҳамон хоб
мекарданд, дар меҳмондориҳоямон Олияхола ҳатман ҳам-
роҳамон буданд. Бо хушзабонию, шӯхиҳои дилчаспашон
ҳамаро мафтун мекарданд.

Рисолатхон бошанд барои ман хоҳархонду. модарам
бошанд "духтарам' мегуфтанд. Чун духтари кордону зи-
раку меҳнатдӯсг дар хотирам мондаанд. Ман ҳамрохи як-
чанд духтарони маҳалла ба хавлии онҳо омада тоқидӯзи-
ро аз Рисолатхон меомӯхтем. Хусусан вакти гаътили то-
бистона, қариб ҳаррӯз, ба ҳавлии онҳо омада, дар
тоқидӯзӣ ҳунарнамоӣ мекардем.

Рисолатхон Донишкадаи олии омӯзгориро ҳам бо
баҳои аъло хагм намуданд. Вақте ки яке аз хешовандони
модарам - Ҷамол Қосимов аз фронт сазовори ордену ме-
далхои ҷанговарӣ барои ҳифзи Ватанаш маъюб шуда бар-

'29'
гаштанд ("Маресеви

Р

'чикон

мегӯянд), модари

вон.марди далер ба модара.м муроҷиат кардаНд ^ Ин На-
ба ягон духтари арзанда ба хостгори раванд м^мР°х
номзадии Рисолатхонро бе ягон шубҳа арӯси бСуЛс<Рам
номида хостгори намуданд. Туйи арусу-домодии онх^
тантана гузашту имруз онҳо хамрох ҳаёти хушбахтон° ^
заронида, пирони бодавлат шуданд. Рисолатхон дар с|!
маориф сахми арзанда гузошта, бо сарбаландй нафак ХаИ
ру дар тарбияи фарзаидону, набераю абераҳояшон хас^
гиро эҳсос намекарданд. Сад афсус, ки 2 сол муқаддам д?
синни 86 солагӣ аз ҳаёт чашм пӯшиданд. ‘

Худи Ҷамол Қосимович - профессор, тамо.ми ҳаёги
бошуурашонро ба тарбияи мутахассисони баландихтисо-
си илмию сохаи кишоварзӣ бахшиданд ва имрӯз хам (син-

нашон ба 93 расидааст) дар хизмати халқашон мебошанд.

Домултои маҳалла шахси қобилу хоксор буданд.
завчаю духтарони зебояшон Махфиратхону Маҳбубахон
ба ахди махалла писанд омада буд. Махфиратхони аз хам-
солони ман 7-8 сол калонтар ба оилаи давлагманде арӯс
шуданд. Дере нагузашта. падарарӯсашонро кулак карда,
бо ахли оилааш ба Қафкоз бадарға карданд. Ахли махал-
ла хеле дилсӯзй мекард ва номи Махфиратхон вирди за-
бони хама буд.

Турсуною Дадоҷон, ки хавлиашон ба мо хеле наздику
аз якдигар бохабар будем, низ хушбахт нашуданд. Саба-
баш - яке аз анъанаҳои зараровари халқамон - бо хешо-
вандони наздик кудогй кардан. Оилаи Турсуной бо оилаи
хешашон кайчиқудо шуданд. Турсунойро онҳо келин кар-
данду ба Дадоҷон хохарарӯси Турсунойро келин карданд.

Солхои аввал зиндагиашон нисбатан ором буду валв
2-3 сол пас моҷарои 2 оила огоз ёфт: Турсуной бо ахди ои-
лааш носоз шуда, ароз карда ба хонаи падару модараш
меомаду хамон замон завҷаи Дадоҷон хам пеш карДа
мешуд. Оқибат харду оила хам вайрон шуд. Дадочон а
оемории сахт дучор шуду баъд аз чанд сол, дигар хонадор
нашуда, аз қайди ҳаёг I узапгг.

~30~
Умуман дугонаҳои маҳаллаам - Рисолатхону
Турсуной. Маҳбубахону Мукаррам. Ма.такабегиму
Муҳаррамҷон дар хотираам накши фаромӯшнашаванда
гузошгаанд. Хамин меҳри дугонаҳоям буд, ки аз як мак-
таби таҳсилотам ба дигар мактаб - мактаби таҳсилотии
онҳо гузашгам. Падарам маро аз синфи 1-ум ба мактаби
русзабон дода буданд, ки забони русиро ба хубӣ омузам.
Вале аз махаллаамон дигар ягон духтар ба ин мактаб
намерафт. Рӯзе ба хонаамон муаллима Зулайхо Юнусова
аз мактаби дугонаҳоям омада, маро ба синфи худашон
таклнф карданд. Он кас ба ман хеле маъкул шуданд - ҷа-
вонзани зебою хушмуомила, бо шавхарашон ҳамроҳ
омӯзгорӣ мекарданд.

Ман карори катъӣ қабул кардам - хамроҳи духтарони
маҳалла ба хамин макгаб меравам. Падару модарам ҳам,
ки оилаи Юнусовҳоро мешинохтанду эҳтиром мекарданд,
розӣ шуданд. Дар ин мактаби ибтидоии ,N94 муаллимони
номдор зану шавҳар - Бузургзодахо низ таълим медоданд.
Онхоро мо хеле дӯст медоштем ва бо онҳо фахр мекардем.

Дар поёни маҳаллаамон оилаи овозадори карнайчиҳо
зиндагй мекарданд ва ба хотири маҳорати баланди
санъати онҳо, маҳаллаи мо номи” карнайчӣ“-ро гирифта
буд.

ҶАНГИ БУЗУРГИ ВАТАНИ

Соли 1940 педрабфакро хатм намуда, дар синни 16-
солагй донишҷӯи факултети химияи Донишкадаи
омӯзгории шаҳри Ленинобод (имрӯза Хуҷанд) гардидам. Дар
курсамон зиёда аз 20 нафар донишҷӯён буданд. Аз фанни
химия танҳо як тоҷик ба сифати муаллими калон -
Зайниддин Осимй буданд, ки химияи гайриорганикиро
дарс медоданд ва ба ҳайси ассистент Абдулаҳат
Сулаймонов буданд, ки ҳамон сол донишкадаро хатм
карда буданд. Аз дигар фанҳои химия профессор Диброва
Арсентий Афанасьевич ва Мавзутов бо тарҷумонҳо дарс
медоданд. Фанҳои биология-зоологияро Мария Федоров-

~31~
иа Коиовалова дарс медоду аесистепг Мадамщ
гарҷума мекарданд, ач ботаиика профессор Богдан М°Н
хайдович Комаров лсксия мехонду ассисгещ Отае'
гарҷума мекарданд, Фшиологиии растаниро нрофессоп
Шардакои 1аьлнм медод. Лч фичнка ягона муаллими
гоҷик Маьмурхон Дкрами буданд. Аҳли омӯчгорамоп с>а

м<) че 1Г Iпн апд |р=ГЦ мн 1

СоЛИ 1 умн оа охнр расида иеюда буд а и,,.

каи ач сапҷишхо гучашга ними чнёди имтихонхоро ҳам
еупорида будем.

22 юми нюпн соли 1Н41 рӯчи фаромӯншашаванда
гардид. Қочир хам, баьди чисда ач 72 сол дар иачарам
маҷлиси коллскгиви донишкада дар фойе-чал муфаесал
аёп мамудор мешавад. \ама дар хдяҷон на бе муболша
ишёрапд, ки ба дасм яроқ гирифта, натанашонро мухо<|>и-
ш намояп г Митигро ҷирекгорп ҷонншкада Месенчп-
кон кушод. Ьаромадхои чы ирочнн биеёр шу.ҷ. Муаллнмаи
»абош« русй. мисол. баромаҷ карда ваь.ҷа дод. ки у ач
снайпср гирнарониро омучгаасг ва лгар лочим ояд ба
<)>рч>н I мсрана ҷ. Мсссмчиков ба мам \ам еухан ҷода н.и н-
мос намуд. кн нгои шоьри муносибро хон ҷл шхам. Ӯ маро
а < педрабфак м-сшинохг на мсдонис1. ки ман шсьрхоннро
дУс1 медорам. Ман баромада шеърн Чбудқосим Лоҳутн
«Ҷавоб ба душман»-ро хондам.

А » хамон руч сар карда. фаьолиягн \ама ба гадаботи
ҷавран ҷангн мугобик гарднҷ. шиорамон "\ама барон
фропг. \ама барои галаба’ шуд. Длрома нохи комнссари-
агҳон чарбп бо ҷавонмардон пур буданд. аксариятп он\о
ихгисрй барои чифчн ваган ба ҷанг рафган мсхостанд.

\ҷ курси \го ва гурӯчи русчабон 18 нафар ҷонишҷӯён
ҷавонмардон \о.ю нмтнчонхо ба охир нарасида. ба фронг
сафарбар ш\ҷанд. ганчо 2 нафар - Юсупов ва \\ дойбер-
лиев монданд, кн онхо баьд ач як сол ба фронт рафтанд
Ач муад шмони ҷавон ач рӯзхои аввали ҷанг 3. Осимн.
Мадаминов. Отаев. Лкрамй. Мавҷугов. Оуланмонов. Ьо-
бохӯчасв ннз ба фронг рафтзнд. Осимй. Акрамӣ. Бооо-
хӯчаев ҷар ҷанг калок 1 ардиданд. Тагоям \асанбой. ки —'
сола акнуп лонитҷӯи курси 1-ум шуда будапд, ши ба
фро!! 1 даьвш шуданд. Макгуби охиринашон аз кадьаи
Ьрсс1 буд на бсному пшиоп нес'1 шуданд. Модарашон
бибиам Умриниссо го дами маргашон аз хар касе. ки ба
хонаашон меомад, мснурсиданд. ки Хасанбойро налидед?

I асаинур карда памсгавонистннд, ки писарашон халок
шуданаш мумкнн аст.

Дар гурӯхи гоҷикию руси, дар курси 2-юми гаҳсил. аз
40 пафар хамаги 20 пафар донишҷӯсн монданд, кн дар
баппм онхо ган\о 3 пафар ҷавонписарон будапду халос.

А» хампп сабаб, ҳарду гурӯҳро якҷоя кардапду дарсхо ба
>абони русй мегузаш I. а зб&ски омӯ ггорони гоҷик хс 1С кам
монда оу сип

\ ; Масклагттсниш рад, Кнсн ирофессороии нлрш ы л I
мл\ал\он ҷаш шакуатсня шуда омада будаид. Гадабог ба
алхудкупии юниш хслс ҷидҷп буд. Баьд ал гамом шудани
\ар як мавзӯь. коллоквиум (санҷиш) гузаронида мсшуд.
Дошпиҷуспп ал санҷишп фосиланп нагузашта. ба пм-
1 п\он\ои нимсолаю солоиа ро\ ҷода намсшулан г Га\снл
\ам пулакп шу ҷ ҷар як солп га\сид 2 марогиба (дар ним-
солаи 1-уму охнрп соли хонпш 200 сӯмП и\ 1 суиорндан ло-
ш\1 буд). Хамзамон ҷонишҷуснс. ки бо ба\он «5» ва «4"
(5-75",., 4 25"-о) мсхондаид, бо сгиисндия гаьмнм мсш\-

данд. Ду фак\ исг хпмня ва биодогня якҷоя шуданҷ ва
барномаи гаьлимп хаҷман шсд шуҷ. \аррӯл 8-10 содтй
\арс мсхондсму гар вақгн \олш П шр курсчои куго\муд-
ҷаг гахспл мекардсм (иудсмстчигӣ. хамишраи гпббн.
гракторчн. муборнза бо хашарогхои кишонарлӣ). Ман,
мпсол. хамаи курсхои ташкнлшуҷаро хагм карда б\ҷам.
Ьол аз ҷа{чл1 варипи гар ссксиян гимнасгнкаи баҷсӣ
пшшрок намуда. дар мусобнкаҳои шахрн ннз ширка! мс-
намудам Р\ >\ои исгирохаг хагман ҷар заводн консервба-
рории ша\р ба фоидаи фронт кор мскардом. Ьа нн
суръати зиндагию фаьолнят на \ама гоб оварда мсгаво-
ннст.

Лз хамин сабаб бу и ки ҷар курсн 3-юм ган\о 4 нафар
донншҷӯён: 3-нафар руссюонхою ва ман 1\>ҷнкд\лгар
монда будему халое ва дар курси охирин Ада ном лух,,
а> Донишкадаи гиббии Маскао эвакуатсия туда, ба
\амро\ шуд. Ҳамаамон мехондему кор \ам мекардс^
Ман. ҳаиӯч дар охири курси 2-юм, дар фасли таътили ю-
бистона дар курси тайёрии донишкада аз фанни биоло-
гняи умумн дарс мегуфтам. Иқрор мешавам, ки дар сиццц
чамагӣ 18-сола аз ӯҳдаи ин вазифа баромадан барои мац
кори хеле вазнин буд ва дар шубҳа будам, ки аз ӯхдаащ
мебароям ё не? Вале маьмурняти донишкада ҳам аз нарас-
идани омӯзгорон танқисӣ мекашид ва маҷбур мешуд, ки
баҳри гаъмини ҷараёни гаҳсил аз ҷавонони ҳоло пухта
нашуда, вале умедбахш истифода барад. Дар аудитория
шогирдони аз ман калонсолтар менишастанд ва ин
масъулияти маро чанд карат меафзуд. Беҳуда нест, ки дар
собикаи мехнатӣ 1 соли давраи Ҷанги Бузурги Ватаниро
ба 2 сол баробар мешуморанд. Бо боварии том гуфтан
мумкин аст, ки синну солу ақлу хиради мо - ҷавонони
ҳамон давра аз аслаш пухтатару самараноктар гардида

буд. Замона ҳаминро галаб мекард.

Дар курси 3-юми таҳсил худамро дилпуртар ҳис ме-
кардам. Барои таълим аз фанни зоология ба техникуми
хоҷагии кишлоқ таклиф карданд. Ҳамзамон комсомолони
донишкада маро сарвари худ интихоб намуданд (с. 1943).
Он вакт Комитети Марказии ВЛКСМ барои вилояти Ле-
нинобод 2 вазифаи комсорги КМ ВЛКСМ ҷудо карда буд
- барои донишкадаи мо ва комбинати шоҳибофии вилоят.
Дар донишкадаамон маро интихоб карданду дар Комби-
нати шоҳибофӣ якс аз комсомолкаҳои фаъол — Оминахон
Каримоваро. Ва ҳардуямон аъзоёни бюрои Комитети
шаҳрии комсомол интихоб шудем.

Дар яке аз маҳфилҳои комсомолие, ки дар шаҳри
Хуҷанд дар ҳамон солҳо ташкил шуда буд, бо Муқаддара
Рустамова - комсомолкаи фаъоли Комитети шаҳрии ком-
сомоли Сталинобод (имрӯза Душанбе) ҳамсӯҳбат шуда,
дуюнаҳои ҷонӣ гардидем. Муқаддара духтари хеле
меҳрубони бофарҳангу бомаърифат буд. Сурудхо ва

~34~
шсьрҳоп бисёреро а ч сд мсдонисг. Сурудҳои кинофилми
«Аршип-Мололонро» бо як маҳораги ба худаш хос иҷро
мскард аа маро маҷбур карда ба сурудхопиаш шарик мс-
кард ва ман ҳам ҳанас пайдо карда, дукаса суруд мсхои-
дап1 шудем.

Овочи ач ҳама зебою дилрабо овози Муҳаррамҷон
Шокирова буд - донишҷӯи факултети филолог ияи юҷики
донишкадаамон. Дар ҷамьомадҳои комсомолй дар вакти
танаффус ҳатман ҷавонон аз ӯ илтиҷо мекарданд, ки суруд
хоиад. Суруди дӯстдоштаи ӯ ва инчунин ба ҳама маькул —
суруди халқии «Сад доти ту бар ҷонам» буд. Дигар суруди
дӯстдош I аи мо «Ка гюша» буд, ки солҳои ҷанг дар
коллекшвҳои комсомолӣ, вақти холигӣ бо ҳаваси калон
мехондем. Баъдҳо фаҳмидам, ки ин суруди дӯстдоштаи
коммунистони бисёр мамлакагҳои ҷаҳон будааст. Вакте
ки соли 1982 ба Италия дар ҳайати вакилони Комитеги
занҳои Советӣ сафар карда будам. дар яке аз вохӯриҳо
тамоми иштирокчиёни вохӯрӣ бо як овоз ва бо
сарбаландӣ суруди «Катюша»-ро якҷоя хонда. ба худамон
карсаки гармуҷӯшон зада будем. Ҳозир ҳам бо абераам
Беҳрӯзҷони 10-сола баъзан ҳамин сурудро зам-зама
мекунем. Муҳаррамҷон рӯзноманигору бо шавҳараш
Дадоҷон Мирзоев модари 10 фарзанд шуда, онҳоро
соҳибмаълумоту сазовори бахту саодат ва манзури Ватан
тарбия намуданд. Вале афсӯс, ки истеъдоди овозхониашро
ба тарбия намудан роҳ надоду мардуми мо аз як
санъаткори бомаҳорат маҳрум гардид.

Оминахон минбаъд ба туфайли хислатҳои
ташкилотчигиаш ва маҳорати хоси одамдӯстию
хоксориаш, муовини раиси Ҳукумати ш. Сталинобод,
котиби якуми Кумитаи ҳизби коммунистии ноҳияи
Октябр (ҳозира ноҳияи Исмоили Сомонй), номзади илми
педагогика шуду директори Пажӯҳишгоҳи илмй-
тадқиқотии педагогика гардид.

Муқаддара Рустамова солҳои дароз котиби Кумитаи
комсомолии ш. Сталинобод, муовини вазири фарҳанг

35-
шуда кор мекард ва дар тарбияи истеъдодҳои иодир еах
арчаида гузошта буд. Мисол, Малика Собирова Муқцдд и
рахоиро хамчум модараш мсшуморид. Муқаддара
пафака буду оромй мадошт. Вай максад гузомп , ки ю Га.
вонад номи ‘шиоии артаидаро абади гардоиад. Дар хоца.
аш осорхоиа бо иоми «Занони ҷаҳон» ташкил кард. 1>арон
ҷамь кардани маиод шабу рӯз хоиа ба хона мегашт. Ва щ
пули иафақааш. ки на он қадар бисср буд, ягон армугон
чарнда ба хонаи ишҳос, ки ба ҷамъият хизмати шоиста
карда буданд, мсҳмон мешуду бо маҳорагн ба худаш хос
на мехрубониаш маводҳои нодирро барои осорхопааш ба
дас! мсовард.

Мо уро хеле дусг мсдонпсм ва ҳагто фарзандомамон
\ам ӯро ҳамчум шахси мачдикгаримм оилаамон хисоб ме-
карданд. Фарзандонаш шахсммтҳом боисгсъдоду маъруф
гарбия сфпаид. ')леонора (мо ҳама ӯро Норахон гуфча
ода I кардаем) мавмсамлан шннох гап ҷумҳури на ба қавли
худаш ипар начпфан хслс муҳпмаш «супрут дипломага»
)ркпнҷоп Қосммов пабсрап олнми маьруфм гоҷик Хо-
лмк Мирчо-чода. чамдмм солҳо инҷомиб дар вачифаҳои
дммломапт бомуваффакия! <|)аъолня1 дорад. Писарони
Мука,гҷарахои Искап чар Дсадуллоен докгорн илмҳои
фалсафа, муаллмфм бисср асарҳои ҷидции (|)алсафй
мебошад, Руслан ба муносибагҳои нқгисодисги бозорй
морид шуда. соҳибкорн бобарор гардидааст.

Дир осорхонаи Муқаддарнхом як хонам махсус ганҳо
ба Маднка Собирона бахшнда шудаасм. Сазовори гаьри-
фу ибрат асг. кп дар давраи дар кайди ҳаст буданашои қа-
рпб ҳар ҳафта дар осорхоиа вохӯриҳои донишҷӯсни мак-
габҳои оли »а умумап жскурсия (сайёҳа гҳо) гашкил карда
мсшуду худп Мукаддарахон бо самимият дар бораи саҳми
шнои дар исшрафти ҷомеа нақл мскардапд. Ин чораби-
ниҳо аҳамияти калопи гарбиявй донп ва ба ҷавонон
илхом мебахншд, нисбаги чаиоии фидокору меҳнатдӯсь
эҳсоси >ы ирофу (ҳтнро.ми махсус гарбия менамуд. Афсӯс.
ки солҳои баьд аз фавти Рустамова ии воситаи хеле
муҳиму ибратбахш истифода намешавад. Норахон аиьа-


наи модарашонро давом доданй шуданд, вале аз сабаби
дар сафарҳои дур буданашон ин нияташон амалӣ шуда
натавонист.

Умуман солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ, талабоги он,
худи ҳаёти ба тартиботи давраи ҷангӣ мутобиқшуда мар-
думро. хусусан ҷавононро ба кавли Николай Островский,
ҳамчун пӯлод обутоб медод. Ҷолиби диққат аст, ки на
мушкилиҳои харакгери моддӣ дошта — нарасидани маводи
хӯрокаю либосворӣ, балки муҳити маьнави, эҳсоси оалан-
ди масъулиятшиносию ваганпарварй, дӯстию муттаҳидй.
ҳамдардию якдиг арфахмӣ одамонро обутоб медод. босаб-
ру пуртоқат мекард.

Охир, мисли имрӯза чароги электрикию оби водопро-
нод, газу яхдон, компютер ва дигар асбобҳои гехникии
гарзи зиндагиро осонкунанда набуд-ку?

Бидуни ин. дар хогир дорам, вақти зимистон дар як
хона дар гирди сандалй 7 кас хоб мекардему бо чароги
карасини дар гирди ҳамин сандалй дарс тайёр мекардем.
Падарам ҳар замон сарашонро аз ҷойгоҳ бардошта
мсиурсиданд, ки «ҳоло ҳам дарсагро тайёр карда
пашуди?» ва ман тайёр карда шуда бошам ҳам. «не»
мсгуфтаму го бевақтии шаб адабиёти бадей мехондам, с
ки шеьр аз ёд мекардам. Худп падарам ҳам як китоби
маҷмӯаи шеърҳои Умари Хайём ҳамроҳашон буду
шеьрҳои ӯро аз ёд мекарданд ва бегоҳиҳо дар чойхона ба
шеьрбараки мӯйеафедони маҳалла ипппрок мекарданд.
\оло ҳамип кигобашонро чун хотираи нск дар болои
мизи кориам нигоҳ медорам ва ҳар замон ягон шеърашро
нз ёд мекуиам. >1к вақтҳо бо набераам Зеварҷон, кн чанд
сол ҳамроҳам зннлаг н мекард, шеьрҳои Хайёмро ҳамроҳ
хонда аз ёд намуда, шеърбарак мекардем.

\ар саҳар рӯзи кориамон аз шунидани хабарҳо аз
фроги гавассу гп радио оғоз месфг. Иадарамро ҳам моҳп
апрели солп 1943 ба фронт, ба гурӯҳи корӣ (рабочий база-
льон) сафарбар карданд. ( иннашон. ки аз 50 гузапгга буд.
бевосита ба ҷанг ишгирок намскардапду барои ҷангова-
рон хандақкобй (окоп) мснамуданд. Рӯзс, вакгн гарахт

~37~
т\ 1;шйтон
лщчми с.

очрпии барон чаилак. ларам нохсч:г ба бо.лон по.
мс.Цча.р ба ичннгал мсфаромн \ на баь.л ал каме ӣо\!°Ч
лоби.лйлатсня мешаванд ва ба хона (мо'Р
1944) бармел арданд. Хе.ле харобу логар бу ^ан "
щнмол ал ниартавн. лсрс наг\ ланпа ба касалии гиф 1ч1
мор ш\ ланл Умучан. хамон со.лхо гирифтори ин беморй
\елс бисср буланд. Хушбахгона, падарам сиҳал шуда >и
пан рӯягор шуланд. Зиндагиамон челе мушкил шуда б\д
Лар богчаамон гобнстон чуворимакка мекоридему. доиа-
аш. ки пухт вайро кӯфта аз донаи майдаш\;га шавда ва ё
шула мспухтему. аз орлаш кагурма. Инчунин гови чӯшой
доштем. ширу қаймоқн вай хам мададгори мо буд. Мода-
рам хама солхо гови чӯшои доштанд ва мо - 4 нафар фар-
зандонашон аз ширу хӯроки шнрдор таъмин будем.

Падарам, ки андаке сихат шуданд, директори заводи
пахта Мирзояхё Ахмадов (бо мо хешигП доштанд) ба па-
дарам таклиф карданд, ки дар ҳавлии ҳамсояамон амаки
Қорн-Файзӣ обҷувоз кушоянд. завод бо чигит таъмин ме-
намояд. барон завод хам даромад мешавад ва ба рӯзгори
мо низ кӯмак мешавад. Падарам бо ҳамрохии амаки
Кори-Файзн асп хариданду ва дигар анҷомҳои лозимиро
ба даст оварда, обчувозро ба кор андохтанд. Дар хақиқат,
хӯроки мо бо равган шуд. Модарам хар сахар 2 бухонка
нони якрӯзаамонро бо як сатилча пиёз дар равғани загир
бирён мекарданд ва мо хама бо иштиҳои том хӯрда ба ко-
ру хонданамон мерафтем ва танҳо бегохии дер ба хона
бармегаштем. Дар рӯзхои тобистон бошад, ангуру себу
анор. ки аз они худй буд ва хусусан ду дарах ги бохашама-
ти тули дар ду гӯшаи сахни хавлӣ буда, бо меваи ширини
худ на танхо моро, балки чӯраю дугонахои махаллаамон-
ро хам таъмин хгекард; кампири аз 90-сола гузаштаи хам-
соя - хушдомани Олияхола, кариб хар сахари нахориаш
хамин тут буд. Атар дар Русия картошкаро нони 2-юм
хисобанд. барои точикон тутро нони 2-ю.м гӯем хат°
намекунем. Агар аз хӯрдан гут изофагӣ шавад, ман бодУ'
гонахоям аз тут шиинӣ мспухтсм

~38~
С оли якуми ҷаиг, а» гаикисии руиор. бпбиам »аи\
фарзандони амакмудлои кадоииамро гирифга. ба колходи
аФруиис». кп раисаш додарзодаашон Декконбой-поччо
буданд. рафтанд, го кн як порча «амину богчае бошад.
шндагии набсрачояшон бсм ар шавад. Худн амакмуллоям
дар Конибодом директори нефтебада бошанд хам. гамоми
бурду бохги корхонаашон ба хгпмагн фронт буд: гаьмини
фронг бо озуқаворию либоси гарм ва дигар маводхои до-
зимӣ барои хамагон дар ҷои аввал меистод.

Занони мо токию рӯймол ва сӯзанихои зеботаринро
медӯхтанд, вале чӯробу дастпӯшакҳои гарм бофганро
наметавонистанд. Барои ҷанговаронро бо ин маводи гарм
таъмин кардан. ҳунари бофтанро ҳам аз худ карданд. Қа-
риб хар шаб занҳои махалла бо навбаг ба хонаи якдигар
ҷамъ омада, чӯробу дасгпӯшакхои гарм мебофтанд ва ба
фронт посилкаҳо мсфиристоданд.

Тоҷикзанон аз қадимулайём, аз авлод ба авлод оро-
ишҳои тиллою нуқрагинро ҳамчун мерос нигох
медоштанд. Дар давраи ҷанг кариб ҳамаи оилаҳо ҳамин
боигарии меросиашонро ба фоидаи фронт. барои ғалаба
бахшиданд. Сатхи шуурнокию ватандӯстӣ ва азму иродаи
галаба бар душманони ашадии инеоният ба дарачае ин-
кишоф ёфта буд, ки дар роқи ба мақсад расидан хама
мушкилихо паси сар мегардиданд.

Бибиам бо келину 4 фарзанди писари калониашон дар
колхоз андаке рӯзгорашонро обод карданд: як порча за-
мину богчаи ангуре. ки колхоз ба онҳо ҷудо кард. онхоро
бо меваю сабзавот таьмин намуд. Каттаам (янгаи калони-
ро хамин тавр меномидем) бо 2 духтари калониашон ба
сахрои колхозӣ баромада, кор мекарданд. Мо ҳама он ка-
сро хеле дӯст медоштем, зани хоксору мехрубон, бо хама,
ҳатто бо хурдсолон ҳам забон ёфта метавонистанд. Биби-
амро хеле эҳтиром мекарданд ва ягон суханашонро ба за-
мин намемонданд. Сад афсӯе, ки хамин зани ҳалим бо
духтарчаи хурдсолашон ба бемории тиф дучор шуданду
ҳардуяшон аз олам чашм пӯшиданд. 'Гӯхфачон як соат
пеш аз модараш гузашт, валс аз каттаам пинхон карданд.

~39~
1.:.' ;.\\т .н 1 \ \фл и\{чч>н щудцнд

;>ф;лп,1. кн ип сч:\ :ф п;\ шасг.



Ки ..м\ ;И1\\\ «ц по\мс.лй, ономлм бо на6сра\о
к., : баг .»■■•:■, и»и. \млкм> почм *к д> \»ара1ио,,,°н

М\]'\!н\про \ам{х>\атон 6а Коннб«\юм , „р,,.1

:..н иилр \\\гаратон \амият барои хондап
у.акюб-тп-срна-.н Кнсмакл и ки дар он ҷой амакму ,.,0|а
\>Г шам бо занҷ.ааиюн кор\ шндагй мекарданд. рафг. ц,,’
саратон Лбдумачид \оналор шуду ба он «арафи Сип.
ларс Млегчохи иа» ба кор рафт.

Бибнам хамрокн мо буданд. вале баъд аа рафтани па-
дарам ба фронт 3-4 мох гузашту бемор шудан д ва дигараз
ҷой нахсстанд. Чанд руч псш а з мурданашон сди падарам
карла. «Абдуқахҳор кай меояд'?“-гуфта пурсиданро сар
карданд. Окибат амакмуллон хурдиам Абдуқайюм, ки
ба иадарам хсле монанд буданд. ҷомаи падарамро пӯшпла
“Ман Дбдукахҳор. аз ҷанг омадам" гуфта, ба наздашон
даромаданд. \з хурсандӣ сару рӯяшонро молнда бӯса
карданду бехол шуданд ва дигар ба худ наомада, ач олам
чашм иӯшиданд.

Ману бародарам Абдузунун кӯшиш мскардсм ба кору
бори хона срй расонем. Хоҳарчаҳоямон хурдсол будандва
ба модарам. ки хелс серкор буданд. срии мо чарур буд.
Хоҳарчаи хурдиамон Мавҷударо бо навбат дар вақти ба
коррафтани модарамон нигохубин мекардем.

Тобистони соли 1943 вақти таътил, муддате, ки пада-
рам дар фронт буданд. Абдузунуни 15-сола дар ҳамон
колхози «Фрунче» агроиом шуда, велосипедсавор аз бри-
гада ба бригада мегаш г. Аз колхоч як ҳавлии хурдакак бо
каме гоки аж уру чамин доданд. Модарам кӯчида рафтан-
ду дар замини холиаш шолй кориданд. Ман бошам, дар
курси тайёрии донишкадаамон дарс медодаму хар рӯзи
якшанбе ба начди модарам мерафтам. Рӯзе амакмуллои
калониам ач Конибодом барои хабар гирифтани оилаа-
шон омаданду дар хонаи мо ҳам меҳмон шуданд. Аз хоти-
рам фаромӯш намешавад, ки чӣ гавр модарам аз биринчи
сабз (холо нопухта) палав иухтанд ви ҳамаамон таьриф

-40-
кати хурдем. М*>дарам умуман пааандаи мочир ва■_ хсле
мсхнагП буданд. ач \амнн богчаю замин \осид руенида
барои ««мисгонамон маноди хурока »ахира карддпд.

Ман \амч\н сарвари комсомолони донишкада ва до-
пшпччн хсле ссркор будам. Аз комсомолони фаьол
гуруххои агигагороп барои навбагдори дар паади Куми-
гахон харби гашкил карда будсм. Омхо дар оаини иадару
модарони аскарбачахои ба фронг гусслшаванда, 1а-
швккот мсбурданд гасаллою дилбардорй менамуданд,
дар бораи воқеаҳо ва хабарҳои охирини фронт. қахрамо-
ниҳои ҷанговарон нақл мекарданд. Инчунин госпитале. ки
ба шаҳри Хуҷанд твакуатсия шуда буд, ба шефӣ гирифта
будем. Ба маҷрухон китобу газетаҳо мехондсм. бо қувваи
худфаъолияти бадеиамон намоишхои консертӣ ташкил
мекардем ва инчунин ба ҳамшираҳои тиббию духтурон ҳам,
ба қадри имкон ёрй мерасонидем.

Як сафари хизматиамро ҳеч фаромӯш намекунам.
Вақзи I аътили тобистона, соли 1942 маро дар катори ди-
гар ([>аъолони комсомол ба сифати агитаторй ба колхози
«Ба роҳи Ленин» (сартӯқай), ки он тарафи дарёи Сир буд,
фиристоданд. Ду моҳи тобиетон - моҳи июлу август, хам-
роҳи ташкилоти комсомолии колхоз газетахои деворӣ ме-
баровардем. ҳамроҳи занҳо сабзавоти коридаро дар бри-
гадахо хишова мскардем, бо супориши раис ва ё парторг
ҳуҷҷатҳои лозимиро дар мошинка чоп мекардам. Дар
байни колхозчиён, ки асосан пиронсолону занон монда
буданд, кори ташвиқотӣ мебурдем. Ман ҳамроҳи як оилаи
фронтовик - модарашу зану кӯдаки 2-солааш зиндагӣ ме-
кардам. Ҳар шаби якшанбе ба хона омада бегоҳии якшан-
бе ба колхоз бармегаштам. Вақти ба хона рафтан парторг
ва ё раис 1-2 дона харбуза медоданд ва яке аз муаллимони
колхоз, ки хонааш дар шаҳр буд, харбузаи ману аз они ху-
дашро оа велосипед оор карда, ба шаҳр меомадем. Ба ве-

лосипед савор шудан намехостам, ки одамон айб наку-
нанд, пиёда меомадем.

Аз хона нони якҳафтаина — 2 бухонка меовардаму
ҳамрохи ҳамхонагиёнам дар 2 рӯз мехӯрдем ва 5 рӯзи

'41 ~
мондаи ҳафта харбуза мехӯрдем. Ба колхозчиён систе.
карточкатӣ набуд, онхо хар чизе, ки аз заминашон МСп--'и
ниданд бо хамин зиндагӣ мекарданд. Аз гандуми Ко-,ҳУе'
ба фронт хам мефиристоданд. Аз хамон давра харбу&3
ширииро нагз мешинохтагй шудам. Вақте ки каду пуҳ*
рӯзгорамон андак бехтар шуд.

Дар богчаи бачагон ман ба кори завҷаи фронтовик
ёрӣ мерасонидам, ки ӯ як ҷавонзани хеле меҳнатию
мехрубон буд. Ьа богчаи бачагои сабзавоту каду ва каме
орду равган тақсим мекарданд. Коргарзанони богча
самбӯсаи кадугин мепухтанду манро хам хатман меҳмоц
мекарданд. 1»е1 охии рӯз баьзан, раиси колхоз ва ё парторг
маро ба хонаашои таклиф мекарданд, ВсН1е ман розй
намешудам. Онҳо, албатта, медонисганд, ки рӯзгори мар-
дум сангин аст ва оилае, ки ман ҳамроҳи онҳо будам, низ
дир рӯзгорашон ганқисӣ мекашиданд. Мап мефаҳмидам,
ки раиси колхоз мехоҳад каме нисбаги мап мсҳрубонй
намуда, баьзан ба сари дастархони шомиашон маро
шинонанд. Вале ман баробари ҳамагон бегоҳӣ ба хонаи
А исгиқома гиам меомадаму қамроҳи оилаи фронтовик хар-
чи меёфтем бо хам медидем. Дар давоми 2 моҳ бо ҷавоно-
Т ци колхоз, хусусап чавондухтарон, дӯстй пайдо кардам ва
бн ҳамаи ма ьракаҳои оиланиашон таклиф мекарданду ман
хам бо дили пур қабул мскардам.

Дар колхоз бриг адаи фронтии духгарон ташкил ёфгга
буд, ки аыоспи вай бо пшори «ба зарзи фрон ги кор меку-
псм», фаьолия/ намуд, ба самаранокии баланди мехнат
иоил гардиди, сазовори ифтихори колхозчиёну намунаи
ибраг барои ҳама/ он гардида буданд. Духтарони бршада
бо ҷшповнрои муко/ибо/ доштаид. Ҷанговарони аз кол-
х<н дар фроп/ буда, сурогаи дсҳаашонро ба дигар ҷанго*
варон мсдоданду, хохишмандон ба коллскгиви бригадаи
духгпрон мактуб меналишганд. Мисол, шоири маҳбуби
/очик ХлЬиб Ккуфй ба ҳамярокопи ҷапговараш /абиа/и
зсбои Iоҷикистои. мардуми меҳинтдӯсту мехмоннавози
нлиро хсле /аьриф кирдиии на ба уивони гашкилоти ком*
сомолии донишкадаамом макгуб навишга буд. Ҳдмзамон,

-42'
яке аз ҷанговарони рус ба мо мактуби пур аз орзуҳои нек
ва накшаҳои баъд аз галаба доштаашро навишта орзу
карда буд, ки ба кишвари мо мсояду хатман ба тоҷикдух-
тар хонадор мешавад. Ҳабиб Юсуфӣ дар мактубаш ин
ҷанговарро таъриф намуда, илтимос карда буд, ки ягон
нафар аз духтарони мо ба ӯ чавоб нависаду ба 1 очикисто-
намон таклиф намояд. Ман бо духтарони бригадаи
фронтӣ маслихат карда. мукотибот ташкил кардем. Мак-
тубҳои самимӣ менавиштсм ва чавоби арзанда хам меги-
рифтем. Сад афсӯс, ки Ҳабиб Юсуфӣ, ки арӯси зебояш ин-
тизори ӯ буд ва дӯсти ҷанговараш аз ҷанги хонасӯз бар-
нагаштанд. Аз махаллаи мо оилае набуд, ки дар ин ҷанг
талафот надида бошад - ба домоди Олияхола - шавҳари
Би-Розия. шавхари Эргашой, бародари Ҷаббор Расулов -
Каримҷон хаги сиёх омада буд. Би-Розия бо се фарзандо-
ни хурдсолаш монда буду барои онхоро ба пой гузоштан,
дар комбинати абрешими шахри Ҳуҷанд 2 баст кор ме-
кард. Завҷаи Каримҷон дар дасташ кӯдаки шашмоҳа
дошту дигар шавхар накарда, писарчаашро ба пой гу-
зошт.

Ҷавонмарди хушқаду қомат Дадочон, ки аз чохи
хавлии ӯ тамоми маҳалла оби нӯшокӣ мегирифт, бо як
даст аз фронт баргашт, домоди амакмуллои калониам бо
як чашм баргашт, Ҷамол Қосимов қариб ними харду поя-
шро дар ҷанг сӯзонда омаду тоҷикистониҳо ӯро Маресеви
тоҷик мсномиданд. Ҳарчи бошад, бе даст-мӣ, бе пой-мй, ё
бе чашм зинда баргарданд боиси хушбахтии оилаашон
мегардид. Охир, 92 хазор ҷавонмардону ҷавонзанони
точикистонй дар майдонҳои Ҷанги Бузурги Ваганӣ ҳалок
гардиданд.

Ҷан1и Бузурги Ватанй, ки аз рӯзҳои аввалинаш халқ
>л ӯ Ваханӣ, муқаддас, халкӣ ном дода буд, фронт ва
ақибгоҳро ба як мушти пурзӯр габдил дода буд. Шиорҳои
ватандӯсти - «Ҳама барои фронт», «Ҳама барои галаба!»,
«Ьархсз, ватани бузургам, бархез ба ҷанги мӯҳлиқӣ
(смсршый бой)!», «Кори мз) барҳақ. мо галаба мекунем» —

~43~
халқро ба диловарй, қахрамонй даъваг на>
наздик мскард.

Барои наздик намудани галабаи бузург, Тоҷикистоц
мо хам қиссаи арзанда гузошт: 49 Қаҳрамони Иттифоқи
Совегй, 14 кавалерони пурраи Ордени «Слава» («ща.
раф»). зиёда аз 50 ҳазор ҷанговарон бо ордену медалҳо
мукофотонида шуданд. Инчунин колоннаи танкии «Кол-
хозник Таджикистана», дивизияи 17-уми савораи твардия-
чй, эскадриляи «Советский Таджикистан» ба ҷанг
сафарбар шуда буданд. Эшелонқои бисёре бо тӯҳфаҳо ва
либосҳои гарму маводи хӯрока барои ҷанговарон
фиристода шуданд.

Набзи фронту ақибгоҳ ҳамовозу ҳамсадо буданд. Аз
хар як нафас. бурду бохти пешоҳангони ҷанг, мо дар
ақибгоҳ бохабар будем ва гӯё ҳамқадам будем. Вақте ки
фашистони немис ноябри соли 1941 ба Маскав наздик шу-
данд. шиори панфиловчиёни қахрамон «Отступагь некуда,
позади Москва» дар дили ҳамаи мо садо дода буд. Вақге
ки гитлерчиён дар ин муҳориба шикасти қагъӣ хӯрданд.
мо митингҳо гузаронида тантана кардем ва даҳчанд
гайрат карда хондему меҳнат кардем.

Овози ғамгинонаи наттоқи нотакрори Левитан, ки дар
огози Ҷанги Бузурги Ватанӣ хабари ақибнишиниҳои ас-
карони советй ва шаҳру деҳаҳои ба дасти фашистон
гузаштаро номбар мекард, горафт бардаму тантанавор
мегардид. Хабари шикасти фашистони немис дар
задухӯрдҳои шадиди Сталипград ва Камонаки Курск.
ақггбгоҳро ҳам рӯхбаланду ифгихорманд менамуд. Охир.
фарзандони тоҷик хам дар ин задухӯрдҳо ҳамроҳ буданд.
Таърихшиносони мо кайҳо нуқта ба нуқта саҳми тоҷики-

стониҳоро навиштаанд- вале ҳамон шабу рӯзҳо бевосига
интизори хабари нек - озод кардани ҳар як ваҷаби Вата-
намон, бори хеле гарон буд. Ман шоҳиди интизории мо-
дарони Солеҳҷон Раҷабов ва Негмат Парпиев будам, ки
онҳо дар муҳорибаҳои Сталинграду Камонаки Курск
чонкани мекарданд. ҳардуяшон хам маҷрӯҳ шуда, барга-
штанд.

-44
Солеҳҷон Раҷабов дар хотираҳояш менависад: «То
ҳозир он ҷанги даҳшатноки назди Сталинградро фаромӯш
карда наметавонам. Дар он ҷанг ҳамаи намудхои
қӯшунҳои ҳарбӣ ишгирок доштанд, ҷанги бошиддат ба-
рои ҳар як метри замини Ватанамон мерафт. Баъд аз ҷан-
ги барои деҳаи Елхин, ки дар ҷануби-шарқии шаҳри Ста-
линград воқеъ буд, ба ман билети хизби коммунисти су-
пориданд (ҳамчун ифодаи эътирофй). Деҳаи Елхин дар
давоми як рӯз чандин маротиба оа тарафи мо ва ё душман
мегузашт. Дангҳои шиддатнок инчунин дар деҳаҳои Сга-
родубовский, Песчанка ва дигарҳо низ фаромӯшнашаван-
да буданд. Вақти аз деҳаҳо гурехтанашон фашистон то
қадри имкон аҳолии зиндамондаи деҳаҳоро (пирону кӯда-
кон) бераҳмона мекуштанд.

Баъд аз ҷанги Сталинград, ба армияи 64-уми мо, номи
армияи 7-уми гвардиячиён доданд. Баъд аз муҳорибаи
азими Сталинград, ки 200 рӯзу шаб давом карда, гурӯҳи
330 ҳазораи лашкарони фашистии фелдмаршал Паулюсро
маглуб кард, дар равиши ҶБВ дигаргунии қатъӣ ба амал
омад». Камонаки оташбори Курскро ба хотир оварда Со-
леҳҷон Насриддинович менависад: «Субҳи барвақг - со-
ати 3-и сахарӣ фашистони немис ба мавқеи мудофиаи мо,
ки дар соҳили чапи дарёи Донетски Северний (северный —
шимолӣ ҳам мегӯянд) — шохоби дарёи Дон воқеъ буд,
бомбаборонро сар карданд, бомбаборонӣ аз самолётҳо,
танкҳо ба суи мудофиаи мо равон шуданд (танкҳои
«тигр»), Аз паси танкҳо - қӯшунҳои пиёда. Ҷанги шид-
датнок сар шуд. Ҳамон рӯз ба ман. ки командири рота бу-
дам. супориш шуд, кн бо рота фашисгонро боздошта, ба
онҲ° *унум намоем (конгратака). Дар яке аз ҳамин контр-
атакаҳо ман захми вазнин бардоштам - металлзарра
(осколка) ба шушам дохил шуду хуни бисёр рафт ва беҳуш
шудам. Баъди муолиҷа дар эвакогоспитали ш. Фрунзе
(ҳознра Бишкек^Қиргизистон) маро сентябри соли 1943 ба
кисмҳои эҳтиётй бо сабаби саломатӣ, бо унвони гвардии
лейтенант гузарониданд».

~45~
Дар хакикат, дар камонаки оташбори (ҳамин т.
баҳо дода шуда буд) Курск. ки 50 шабонарӯз давом кап?
буд. аввалин бор дар таърихи ҷангҳо муҳорибаи азим
танкҳо вусъат ёфт. Аз ҳарду тараф зиёда аз 1200 танк\
аслиҳахои худгард ба майдони ҷанг баромада буданд. Цн
задухӯрд барои Германияи гитлерӣ ҳалокатовар гардИд
Аскарони советӣ дар ин муҳориба 30 дивизияи душман, аз
он ҷумла. 7 дивизияи танкиро нобуд карданд.

Хамин тавр. ҳар як фарди ватанпарвари мамлакати
бузургамон, ҳар як кадаму фаъолияти худашро бо меъёри
галаба, хоҳ дар майдони ҷангу, хоҳ дар майдони акибгоҳ
чен мекард ва баҳо медод. Вагарна мо голиб намешудем.

КОТИБИ КОМИ ГЕТИ комсомоли вилояти
ЛЕНИНОБОД

Ҳоло Ҷанги Бузурги Ватанй давом дошт, аз фронт
хабарҳои хуш дар бораи галабаи аскароии Шӯравй, озол
намудани шаҳру деҳогҳои мамлакатамон аз фашистони
истилогар меомаду моро рӯҳбаланд ва илҳом мебахшид.

Ман дар курси 4-уми донишкада таҳсилу корамро да-
вом медодам. Моҳи декабри соли 1943 конференсияи ком-
сомолони вилоят барпо гардид, ки ман ҳам вакили конфе-
ренсия будам. Баьд аз маърӯзаи ҳисоботӣ ва муҳокимаю
кабулн карори лозимй, ба интихоботи ҳайаги нави аъзоё-
ни комитет гузаштем. Мувофиқи тартиботи анъанавӣ яке
аз вакилон рӯйхати пешакӣ тартибдодашударо ба
муҳокимаи вакилон пешниҳод намуд. Одатан ҳамин рӯй-
хат ба овоздиҳни иинҳонй гузошта мешуд. Вале ин дафъа
Анзурат Раҳимова, ки котиби Комитети вилоятии комсо-
мол буданд ва низ дар рӯйхати нешниҳодшуда номашон
буд. се нафар номзадхоро илова ба рӯйхаг пешнихол
намуданд. Вакилон бо як овоз қабул намуданд. Ҳам”н
тавр, микдори аьзоёни интихобшаванда 3 нафар изофн
шуд ва тибқи коида вакилон бояд 3 нафарро аз рӯйха! ха
мезаданд. Натиҷаи овоздиҳӣ нишон дод, ки се нафар^ *
котибони Комшсти вилоятии комсомол буданду ноМ

~46~
диашон боз монда мешуд, интихоб нашудаанд. Аз он ҷум-
ла, худи Анзурат Раҳимова ва котиби 1-ум Махкамов. Аз
котибони собиқ танҳо Абдураззоқ Турсунов мондаанду
халос. Ин як мушкилии ғайри чашмдошт буд. Рахимова
Анзурат, мисол, ҷавондухтари хеле кордону боғайрат бу-
данд. Ҳар сеи номзадҳои нагузашта низ шахсони тасодуфӣ
набуданд ва ба ҳайати Комитети партиявии вилоятӣ ба
кор таъин шуданд.

Барои интихоби 3 нафари котибон, 2 руз пленум дер-
тар гузашту ба яке аз котибони Комитети вилоятии ком-
сомол доир ба корҳои ташвиқоту таргибот номзадии маро
пешниҳод намуданд. Ҳарчанд ман илтимос намудам, ки
ба ман имконият диҳанд, то донишкадаро хатм намоям,
вале ба инобат нагирифтанд. Ҳамин тавр, ман котиби
Комитети вилоятии комсомол интихоб шудам ва маҷбур
будам вақт пайдо намуда, барномаи курси охирини
таҳсилро мустақилона иҷро намоям. Вазифаҳои лабора-
ториро аз химия баьд аз кор, аксаран шабона иҷро мекар-
дам. Донишкадаро дар синни 20-солагии нопурра, бо
баҳои хубу аъло хатм намудам. Ҳамагӣ аз 40 нафари дар
курси якум таҳсилкунанда, 4 нафар духтарон - як нафар
тоҷику 3 нафар рус ва илова як нафар - духтараке аз До-
нишкадаи тиббии Маскав эвакуатсияшуда. сазовори
диплом гардидем. Ҳамаи ҷавонписарон ба ҷанг рафта бу-
данду, аксари духгарон ҳа.м кору, ҳам хонданро якҷоя
иҷро карда натавонистанд ва шароити зиндагиашон ҳам
хеле мушкил буд.

Кор бо ҷавонон тоқатпазирию чандириро талаб ме-
кард. Аслан. ҷавонони дар ақибгоҳ монда — ҷавондухта-
рону ҷавонписарони аз ҷанг маъюб шуда омада ва мак-
ишбачагон буданд. Талаботи аввалин ба ҳар корманди
комсомол - ёрй оа фронг, ба оилаи ҷанговарон, мисли
ҷанговар меҳнат намудан. Меъёри рӯзи корӣ надоштем: аз
еаҳар ю соазҳои 6-и бегоҳ ва аз соати 8-и бегох то соати
1~-н шаб бояд адои вазифа мекардем. Ба коргарони
масъули ҳизбию комсомолӣ ва советӣ як навъ имгиёз
1 ашкил шуда буд дар ошхонаи махсус хӯроки пешинП бо

'47~
нархи нисбатан арзон ва бо хоҳиши худ агар ҳу
нахӯранд, мохе як маротиба паёк муайяи шуда б^1
чанд кило гушту равгану орду хасио бо нархи давлатй. и
гуна гаъминот барои рӯтгор хеле ёрии ҷиддй буд.

Ташкили кор ва ҳалли бисёри масъалаҳо дар маҳалҳо
дар ҷояш галабоги мухими фаъолияги меҳнагии мо буд’
Пае мебоист гез-тез ба ноҳияхо ба сафари хизматӣ равсм
Дар идораи Комитети вилоятии комсомол танҳо як мо-
шини сабукрави кӯхна вуҷуд дошт. Наклиёти ба шаҳр^
ноҳияхо рейси муигазам дошта, хеле кам буд. Акеаран ба
мошинахои боркаши сарирохй савор шуда ба ноҳияҳо ме-
рафгем.

Баъзан Комитети вилоятии ҳизб як бригада гашкил
намуда, намояндаи комсомолро низ ҳамроҳ мекарду мо-
шин ҷудо менамуд ва ё ягон котиби комитети ҳизбӣ, ки
мошини хизматӣ дошт, сари рохдш моро ҳам ба яюн
ноҳия монда мерафт. Дар доираи нохия, аз колхоз ба код-
хоз пиёда мегаштем.

Кӯшиш мекардем, го имкониятҳои мавҷудбударо ис-
тифода барему накшаи кориамонро иҷро намоем. Борс.
дар ҳайати бригадаи комитети ҳизбии вилоят, бо сарва-
рин мудири шӯъбаи комитет оид ба корҳои ташвикоту
таргибот Саидов, ба мин гақаи Ӯротеппа ба сафари хизма-
гӣ омода шудем. Комитети ҳизбӣ як мошини сабукрав ба-
рои то шаҳри Ӯротеппа рафтан ҷудо кард. Аз он ҷой мо
бояд ба ноҳияҳои атрофи шаҳр тақсим шуда, пиёда мера-
фтем. Саидов аз хлебзавод 2 бухонка нон рӯёнданду ба
ҳамаамон тақсим карданд. Ман бояд ба ноҳияи Ғончӣ ме-
рафтам. Бирои роҳро дар бевактиҳо гум накарданам, ко-
тиби Комитеги комсомолии ноҳия нимаи рӯз ба Ӯротеппа
омад. Дар танаш шинели низомӣ, лаби болояш тир хӯрдз
чокдор буд, маълум буд. ки ба наздикй аз фронт барга*
штааст.

Афсӯс, исмаш дар хотирам намондааст. Баьд аз
нисфирӯзй ба роҳ баромадем. Мохи май буду вале хаво
салқин, ҳамон рӯзҳо барф борида буд. Либосам са
бошад ҳам, шикоят намекардам. Дар нимаи рох - баьД

~48~


8-К) км гаштан рӯт бегох шул ва котиби комитети комсо-
мол ба раёсати яке аз колхозҳои сари роҳ даромада як асп
гирифта баромад, ки тезтар ба манзил расем. Ман, ки
ҳунари аспсаворй надоштам, савор нашудам, ҳамрохи ӯ
савор шудан хам нахосгам. Ҳамин тавр, аспро етал карда,
аз оби сой пойлуч шуда гузаштему, бевақтии шаб ба хо-
наи котиб расидем. Пеш аз ин, дар маркази Ғончӣ, когиби
комсомол ба хонаи котиби аввали комитети хизой даро-
мада, камтар биринҷ галбида баромад. Завҷааш аз хамин
биринч шавла пухт. Дахсолаҳо гузашта бошад хам, аз хо-
тир фаромӯш намекунам - писарчаи панҷсолааш як
шоҳкоса шавлае, ки шолиаш аз биринҷаш камтар набуд,
хӯрду боз иловагӣ пурсид.

Аз сахарии рӯзи дигар ба колхозҳо раҳсипор гаштем.
Бо кору рӯзгори ҷавонон шинос мешудем, рӯзгори ҳама
хеле сангин буд. Хӯроки нисфирӯзии колхозчиёни ба кори
саҳро баромада, атолаи беравган (ордоб) буд. Қатъи
назар аз мусибатҳои давраи ҷанг, мардуми пурбардору
меҳпадӯсти Тоҷикистон изҳори норозигй надошт ва инчу-
нин аз дигаргуниҳои қатъии ҷанг ва пешрафти аскарони
сурх илҳом мегирифт. Ғалаба - максади асосии ҳамагон
буд.

Солхои ҷанг санҷиши бузурги ҳаматарафа дар ватан-
дӯстию бародарӣ. кавииродагию инсондӯсгӣ, барои ҳамаи
мардуми мамлакати бузургамон буд. Имрӯз, вақте
зиндагии мо орому осуда мебошад, ман бо ҳайрат ба хо-
тир меоварам, ки чӣ тавр мардуми тоҷик хислати мехмон-
навозиашро дар хамон солҳои мушкил нигох доштааст.

Боре ба ноҳияи Ашт ба сафари хизматй рафта будам.
Он вақт меҳмонхона. ки набуд, дар хонаи котиби Комите-
ти комсомоли ноҳия Қаробоев истода будам. Завҷааш му-
аллима ва зани бофарҳангу ҳеле меҳрубон буд. Ман бо
Қароооев рузона ба колхозҳо барои шинос шудан бо кори
гашкилотҳои ибтидоии комсомолӣ мерафтем ва ба гуза-
ронидани конференсияи ингихоботии комсомолии ноҳия
машгул будем. Баъзан дар ягон колхоз шабона мемондем.
Як бегоҳӣ ба хонаи котиб баргаштем, ки завҷаи Қаробоев

~49~
-----— -----оую маззаи кагу>

синро фахмидем. Қаробоев чашмашро калон кушода

воломеюна ва бо гачаб ба занаш нигох мекард. Зан^
бечора сараш хаму ба хеч кас чуръати нигох кар^*
надошт. Ман худамро ба нодонӣ задаму овозамро набг
роварда таомро хӯрдан гирифтам. харчанде ки аз таҳиа,
лам хӯрок тела мешуд. Дигар илоҷ набуд. Агар ман ягоц
сухани беҷо мегуфтам Қаробоев. бе муболига. метаркид
Аз авзоаш маълум буд, ки худашро бо зурй ором медорал
Баъд аз чойнӯшӣ таксим шуда, ба хоб рафтем. Ман бо аа-
ни Қаробоев дар хонаи алохида хамрох хоб мекардем. Ба-
робари дарро пӯшидан, занак гиряолуд ба ман миннат
дорй изхор кард, ки ягон сухани беҷо дар бораи оши кара-
синдор изхор накарда.м, вагарна моҷарои калон мешуд
Ьаъд вокеаро нак,л кард: дар сари оташдон лампаи кара-
сини рӯшной медодааст ва вакти зирбак пухтан ногаҳон
лампа чаппа мешаваду карасинаш ба деги ош мерезал.
Диг ар маводи палав надошт, ки оши палави нав пазад ва
мачбур мешавад бо дили ларзон на гарсу вахм хамин оши
карасиномехтаро пухта, ба назди мехмонаш гузорал. Ман
гасаввур мекунам, бо чй машаккат маводи лозимии па-
лавро рӯёнилаанд, то ки мехмонро бе палав гусел наку-
нанд.

Якс аз дӯстони оилаи мо, модари профессори забар-
дасти илми гиб Абдурауф Қаҳҳоров бо модари ман
хохархонд буданд. Рӯзе. дар хамон солҳои ҷанг, барои ха-
баргирй наздашон рафтем, Он кас моро дида ҳамоно деги
падавро оташ I иронданд. Модарам гуфтанд, ки «Шумо
доимо дар ҳамин замонаи гапқисихои рӯзгор
налаваюн тайёр аст». Он кас сиррашонро ошкор кард*
гуфтанд, ки «биётун (онхо якдигарро бст лҳтиром хамин
тавр мсномиданд), ман ҳама вақт маводи як палавро бо -
бурда гӯшти қоқ лат тапсч намуда, ба пешгохи токчли
боло барои меҳмон пинҳон карда мемонам».

Ҳамнн

~5(Ь
‘‘*елша

0 мехмоннавозӣ ҳаст. ки шабхои ил хамсоягон ба якдигар
* табаки ош ва ё самбӯсаю чалпак дароз мекунанд.

1 Солхои ҷанг бисёр оилаҳои эвакуатсияшударо
I оилахои точикон бо мехрубонӣ кабул карда буданд.

Падару модари ман ҳам дар хонаи бехтаринамон, ки дар
вай танхо меҳмононро кабул мекарде.м, оилаи чан! оварро
чой карда буданд. Галия, ки ӯро мо одаган модари Одила
(номи духтараш) меномидем, бо 2 фарзандаш то аз ҷант
баргаштани шавхараш ва аз ҳукумат хона гирифтанаш
дар хонаи мо хамчун хешованди наздик зиндагӣ мекард.
Ҳама талхию ширинии рӯзгори давраи чангро хамрох
мечашидем.

Умуман хаётамон дар солхои Ҷанги Бузурги Ватанй
дар вазьияги фавкулодда мегузашт ва мо ба хубй дарк
мекардем, ки ин гуна вазъият мувақка гист. Қатъи назар аз
ин вазъият, хамаи чорабинихои ба нақша гирифта,
хусусан доир ба I арбияи чавонон, рушди истеъдоди
эҷодию фархангии онхо, дар вакташ ба иҷро мерасид.

ДАРСИ ОДАМИЮ ОДАМГАРӢ

Тобистони соли 1944 дар саросари ҷумҳурӣ озмуни
(олимпиада) мусикии наврасон мегузашт. Ташкилотчии
ин озмун кумитаи комсомолӣ буд. Ҳамза.мон, ман
имтиҳонхои давлатиро дар донишкада месупоридам.
Хушбахтона имтиҳонҳоро бомуваффақияз супорида,
сохиби дипломи мактаби олй гардидам.

Охирҳои мохи июн голибони озмун аз нохияҳо ба
маркази вилоят ш. Хуҷанд ҷамь омаданд. Дар ҳайати
хакамон намояндаи Кумитаи марказии комсомоли
'Гоҷикистон, нависандаи маъруф Суҳайли Ҷавҳаризод
буданд. Дар мӯҳлати якчанд рӯзи озмун, 25 нафар
наврасон ҳамчун голибон ба озмуни умумиҷумҳуриявй
тавсия шуданд. Дар байни оиҳо Шарофидпин
Сайфи;щинови (имрӯз бастакори шинохтаи ҷумҳурй) 13-
сола бо маҳорати скрипканавозиаш ҷои якумро гирифт.
Барои ба пойгахг Сталинобод (имрӯз Душанбе) рафтан

~51~
якчанд масъалаҳоро ҳал намудан зарур буд: Ли-
муносиб ба голибони озмун, роҳкиро ва хӯроки °°Си
Мушкилии дигар ҷой кардани 27 нафар дар като°Ҳ
Хучанд - Сталинобод буд. Бо даспирии Ҳукумати видЙИ
хамаи ин масъалаҳоро ҳал намуда, ба рох баромадем. ^

Роҳбарияти рохи охан барои мо як вагони америкоип
ҷудо кард. Вагон дару тиреза надошт ва ҷои хобиаш 14.^
буду халос. Илочи дигар набуд, ба ҳамин ҳам мо розй бу.
дем. фикр мекардем. ки роҳ он кадар дур нест ва 1-2 ру,
пас ба манзил мерасем. Аз мушкилиҳои дар пешистодабе-
хабар будем. Гап дар он буд, ки дар хар як истгоҳ қатораи
моро аз паровоз ҷудо мекарданду катораҳои дар хизмати
низомй бударо бештар ба паровоз пайваста равон мекар.
данд ва аксаран барои қатораи мо ҷой намешуд. Охир.
холо ҷанг тамом нашуда буду вазъияти харбӣ буд. Мо бс
мӯҳтарам Сухайлӣ бо навбат, барои дилгир нашудани ба-
чахо, афсонаҳо мегуфтему шеърхонӣ мекардем, бачахс
хам ҳар яке сурудхонию мусиқинавозй мекарданд; ҷон
хоб. ки намерасид, шабҳо бо иавбат хоб мекардем. Ҳамин
тавр кӯшиш мекардем. то роҳро кӯтоҳ намоем. Оқибат
баъд аз 6 шабонарӯз ба Сгалинобод расидем. Дар вагокч
хама тарафаш кушодаю шамолрав, аз бедорхобию бе
хӯроку нӯшокии гарм, мани тану ҷонам бардам ва дарди
сарро надидагӣ, касал шудам варами шуш. Баробари
дар меҳмоихона чой шудан, ҳароратам хеле баланд шуда,
аз ҳуш раф гам.

( уҳай.ти ба хабаргирй омада, аз аҳволам ба когиби
аввали Комитети марказии комсомол Улҷабоев хабардо-
даанд. Оп кас фавран маро ба беморхона ҷой карданд.
Кариб 2 ҳафта баҳушу беҳуш, байни маргу ҳаёт хоб кар-
дам. Ҳа.магй 3 моҳ дар беморхона табобат гирифтам. Он
вакт доруи беҳтарин барои шамолхӯрдагон - сулфидин
буд. Вале табибони гамхору меҳрубоне. ки маро табобат
мекарданд, мӯъҷизакор буданд. Профессор Агресян. кИ
солҳои ҷанг аз маркази мамлакат ба кишвари мо эвакуз*
сия щуда буд, ба ҳар як бемор муносибати эчодӣ мекарД)
дар ҷустуҷӯи роху воситаҳои шифо бахшидан ба ДаР

~52~
онхо буд. Ба дарди ман ҳам дармони гайримуқаррарӣ
ихтироъ намуд рӯз дар миён 20 мг спиртро ба хунам ра-
вон мекард, то ки варами шушам баргардад. Духтури па-
латае, ки ман дар он хоб мекардам Клеопатра Ивановна.
аз наздам дур намерафт, меҳрубонона маро «Мой цвето-
чек» гуфта, дилбардорӣ мекард. Аз як тараф табобату, аз
тарафи дигар, мсҳрубонии табибону кормандони Кумитаи
марказии комсомол бо сарварии Гурсунбой Улчабоев ба
ман шифо бахшид. Рӯзе набуд, ки онҳо аз вазъи ман хабар
нагиранд. Ҳатто котиби аввали Кумитаи вилоятии ком-
сомоли Ленинобод (ҳозира Сугд) Абдураззок Турсунов ба
ш. Сталинобод бо рухсатии хизматй омадаанду ба аёдати
ман хамроҳи яке аз котибони Кумитаи вилоятии комсо-
моли Сталинобод Марфуга Маҳмудова омаданд. Маро бо
ин духтари зебою хандонрӯй шинос карданд. Меҳрубоние,
ки Марфуга нисбати мани бемору аз хонадон дур изҳор
намуд, сарфи назар аз он, ки қариб 70 сол гузаштааст, аз
хотирам дур нашудаасг. Он рӯзҳою лаҳзаҳо чун чароғ и
равшан ҳамеша дар назарам гобиш медиҳанд. Дар замони
хеле мушкили Ҷанги Бузурги Ватанй. ки ҳоло системаи
карточкагии нон буд, рӯзгори сангину хароб на хӯроки
ссрию, на либоси муносибу дилхоҳ доштем, Марфуга ка-
риб харрӯз барои ман мургшӯрбо пухта меовард. Ман ҳам
миннагдор будаму ва ҳам дар изтироб будам. ки оилаи
иттифоки ин духтари олиҳиммат аз рисқу рӯзии худ канда
барои гезтар сиҳат шудани ман ёрӣ мерасонанд. Марфуга
бошад маро тасалло медод, ки онҳо дар хавлиашон мурғ
парвариш менамоянду рӯзгорашон аз ҳамин хисоб нисба-
ган обод аст. Вале ман баъдҳо дарк кардам. кн бародаро-
ни дугонаи азизам - Қосимҷону Ҳошимҷон ва хохари
хушлиқояш Галия бо сарварии модарашон пиразани ну-
ронй, меҳнатдӯсту меҳмоннавоз буданду ба қадри одаму
одамгарӣ мерасанд.

Хамин тавр. ба туфайли гамхорию мехрубонии га-
бибон, кормандони КМ комсомол ва ёру дӯстон дар муд-
дати қариб 3 моҳ сиҳат гардидам ва бе муболига, аз он
дунё маро кашида гирифтанд. Ба падару модарам аз бе-

'53'




д.

мориам хабар надодем. ҳар боре. ки онҳо ба КМ
мол занг зада маро мепурсиданд. Улҷабоев мегу(ьК,°Мса
ки маро дар курсҳои баланд бардоштани ихтис^Ч
мӯҳлати 3 моҳ монондаанду хавотир нашаванд. С
Вакте ки ба хона баргаштам, модарам ҳам хутҳ-
буданду, ҳам ба харобию логарии ман гирён мешуданаН;
ҳамагӣ 37 кг вазн доштам. Баъд аз чанд рӯз ба к
баромадам ва аз бемадорӣ ба касалии вараҷа (маляр^'
ки дар ҷумҳурӣ хеле паҳн гардида буд, I ирифтор шуДау
Рӯздармиён, нисфирӯзй табларза мегирифту ба хона бс
харорати баланд меомадам. Пагоҳии рӯзи дигар боз б,
кор мерафтам, модарам кӯшиш мекард, то хӯрок,
нисфирӯзиамро ба чои корам фиристад, ки ман ома;
рафт карда хаста нашавам. Умуман аҳли оилаамон кӯши*
мекарданд харчи зудтар ман шифо ёбам. Баъзан нимахо»
шаб бедор шуда медидам, ки модарам дар паҳлу»
нишаста мегиристанд, хавотир буданд, ки ман сиха
мешуда бошам ё не. Сарфи назар аз ҳамаи мушкилщ

сихат шудам!

Тобистони джараш, КМ комсомол бо гамхорт
Турсунбой Ӯлҷабоев барои ман як путевкаи якмоҳа ба
санаторияи «Пролетарий» (номаш то имрӯз аз хогирач
фаромӯнт нашудааст) ш. Ялга - соҳили баҳри Сиёх
фиристоданд. Ин тӯҳфае буд, ки барои ба пой гузоштанк
ман кӯмаки ҷиддй г ардид.

Модарам чун изҳори шодиёна. 2 либосворй крегще-
ишни хеле зебо харида ба маггу Марфуга костюмчаҳои хе-
ле зебо дӯхга доданд. Вакте ки ба Сталинобод омадам. мо
харду як хел либос пӯшида аз модарам хеле миннатдор
будем. Ду кокули забардасгу го ошики гюяш будаи Мар
фуга ҳамаро мафтуи гардонида буд. Кокулҳои ман хам
дароз будаид, вале на мисли кокулҳои Марфуга. Инчунян
кокулҳои Марфуга тиллораш буданд. Дар пленумхои КМ
комсомоли Тоҷикистон (баъдҳо фаҳмидем), иштирокчя^

ни пленумҳо дар бораи кокули кадоме аз духтарони

Л*

нинободу Кӯлобу Сталинобод дарозтар аст, мунозира^,
кардаанд. Котиби Комитети комсомоли вилояти Кӯл

~54~
доир ба корҳои мактаб Низорамо Зарипова буданд, ки
мӯи он кас ҳам хеле дарозу зебо буд.

КОТИБИ КОМИТЕТИ МАРКАЗИИ

комсомоли тоҷикистон

Дар ташкилоти комсомолии вилояти Ленинобод то
охири соли 1946 кор кардам. Мохи декабри соли 1946 дар
анҷумани навбатии комсомоли 1 очикистон маро котиби
Комитети марказии комсомоли Точикистон доир ба кори
ташвикоту таргибот интихоб намуданд. Барои ман ин кор
гайри чашмдошт буд. Бештар ман андеша мекардам, ки чӣ
тавр бе падару модарам, танҳо зиндагӣ мекарда бошам?
Оё онҳо розӣ мешаванд? Одатан дар оилаамон ягон
масъалаи ҷиддиро бе маслиҳати волидайн, худсарона ҳал
намекардем. Ин дафъа падари бузургворам. ки Турсунбой
Улчабоевро хеле хурмат мекарданд, эътимоди пурра до-
штанд. ки бо ин гуна шахсон ҳамкорӣ намудан ифтихор
аст. Вокеан дар вақти сафари хизматиашон ба вилояти
Ленинобод ба аёдати падарам чун собиқадори маориф, ба
хонаамон омада буданду бо аҳли оилаамон аз наздик ши-
носоӣ доштанд. Ҳамин буд. ки ҳарчанд барои падараму
хохарчаҳоям мушкил бошад хам, модарам аксаран ҳам-
рохи ман буданд. Зиёда аз ним сол, го хона гирифган, дар
ягона меҳмонхонаи пойтахт «Вахш» зиндагӣ мекардем.
Барои мо як хонаи алоҳида ҷудо карда буданд, ки 2 кату
як мизи калон ва як чевони либосовез дошт. Шабҳо хоби
бароҳат надоштем. Чарогро кушта, ки ба чойгоҳ дарома-
дем, моро кана талош мекард ва ноилоҷ ману модарам бо
навбат дар болои миз хоб мекардем.

Аз Хукумати ҷумҳурй ваъда дода буданд, ки ба
наздики хонаи роҳбари дастгоҳи Шӯрои вазирон Масаи-
дов холи мешаваду онро ба Шумо мсдиҳем. Вале 2 моҳи
дш ар гузашту аз хона дараке набуд. Ба хонаи Масаидовҳо
рафта пурсидам, ки кай ба хонаи навашон мекӯчанд,
завҷаашон ҷавоб доданд, ки ҳоло буд нашудааст - акнун
I анурхонаашро месозанд. 1оқатам тоқ шуду ба қабули

~55~
котиби аввали КМ хитби коммунистй Бобоҷ0н р
рафта ил1иҷо намудам, ки ба ман чавоб диҳамл'
шахри Ленинобод ба ҳавлии худамон баргардам°г?
модарам ҳам ат наси ман ноором мебошанду, То к-” ир
меҳмонхона тиндагӣ мекунем? Ҳамоно он кас аник^ ^
данд, ки барои чӣ Масаидов ба хонаи нав намекӯчад
мӯҳлат дода талаб карданд, ки дар ҳамин мӯҳлат хо|.Р'
озод накунад, ҳавлии нави барои ӯ сохтаро ба Ғафф0р^
медиҳем. Ип фармонро шунида ман ба воҳима афтодам ^
илтимос намудам. ки ба ман ҳавлии калонро надиҳанд!
ману модарам - 2 кас дар ҳавлии калон метарсем.
бочон Ғафуровим ба ин соддагии чавониам ханда карда,.;
ду гуфтанд, ки «натарсед, онҳо ҳеч гоҳ ҳавлии калонро,
даст намедиҳанд, ана мебинед худи пагох мекӯчанд
Ҳамин гавр ҳам шуд. Рӯти дигар пагоҳии барвақт ба к,
рафга истода назарам ба ҳамон биное, ки хонаи Маса*
довҳо буд, афтод (хона дар сари роҳам рӯ ба рӯи Кощ
тети марказии ҳизбӣ - ҳозира Лкадемияи улум буд
Сохибони хона аллакай кӯчидаанду ба хона ду оилаи ве-
теранҳои ҷанг борашонро овардаанд. Аз воқеа ҳукумад
шаҳрӣ бохабар шуда, то бегоҳӣ онҳоро ҳам дар дигархо-
наҳо ҷой додавду ман соҳиби хона шудам. Бигзор хош
дар ҳолати харобию хеле чиркин буд, вале ману модарам
акнун манзилюҳи худро доштем ва метавонистем таоми
дилхоҳу (модарам иазандаи моҳир буданд) чои гарм до-
шта бошем. Анҷоми рӯзгор ҳам надоштем. Модарам &
Лентюбод куртно болишт ва асбоби заруриро оварданд.
аз КМ комсомол як дивану 2 креслои нимдоштро доданд
Ба ҳар ҳол. хонаи истиқоматии мо яке аз беҳтаринхо ва
дар маркази шаҳр, ба ҷои корам ҳам наздик буд, хам-
сояҳои нагз - Ҳоҷимирзо Салбиев бо завҷааш Тоҷй Ғафу-
рова, вазири маориф Ҳабибулло Неъматуллоев ва дигар
шахсиятҳои маьруфу намоён буданд. Хулоса ман хушбахт
будам ва бо тамоми гайрату шавқу завқи ҷавонй, сарыр
ми кор гардидам. Соҳаи нави кор барои ман фаъолияп*
матбуоти ҷавонон - рӯзномаҳои «Ҷавонони Точикисттш •
«Комсомолец Таджикистана», «Пионери Тоҷикистон»в3

~56~
мачаллаи «Машъал» буданд. Ман хамчун котиби КМ
комсомол доир ба корҳои ташвиқоту таргибот, фаъолияти
онҳоро бояд тери назорат ме! ирифтам, вале ба хуои дарк
мекардам, ки дар ин соха тачрибаи кофй надорам.

Барои муайян намудани талабот иисбат оа рӯзно-
махои ҷавонон, хафтаномаи «Обзор Комсомольской
правды»-ро ба омӯхтан шурӯъ намудам ва хар як шумораи
рӯзномахояшро бодиккат хонда баҳо медодам, то ки дар
сӯхбат бо мухаррирони рузномахо босалохияг бошам.
Рӯзе мухаррири «Ҷавонони Тоҷикистон» Маъруфӣ ба ман
сим зада ба «летучка»-и рӯзнома даъват намуд. Ман сирро
бой надода розй шудам, харчанде намедонистам, ки «ле-
тучкааш» чӣ бошад? Аз як-ду котибони КМ комсомол
пурсидам, вале онхо хам посухи аник надоданд. Х,амин
тавр, пагоҳии рӯзи дигар ба идораи рӯзнома ҳозир шуда
пай бурдам, ки кормандони рӯзнома чамъ шуданду ба
тахлили шумораи рӯзи гузаштаи рӯзнома сар карданд ва
хурсанд шудам, ки ман хам аз ҳамаи мазмуни шумораи
мухокимашаванда бохабар хастам ва дар охири мухокима
бо салоҳият ба маколаҳои дарчшуда баҳо дода
тавонистам.

Ҳамзамон ман ҳис мекардам, ки Маъруфй. ки рӯзно-
манигори касбӣ ва дар ин соҳа тачрибаи кофӣ дошт, ба
таклифу мулоҳизаҳои ман дар бораи сифати маколаҳои
дар рӯзнома чоп шуда, ҳамеша бо хавобаландӣ ва беэъти-
борона назар мекард. Ман маҷбур шудам аз ин вазъият
котиби аввали КМ комсомол Улҷабоевро хабардор намо-
ям. Улҷабоев худашон як вақтҳо рӯзноманигор буданду
сиеҳу сафедро дар ин чабҳа фарқ карда метавонистанд ва
маърузаи муҳаррири рӯзномаи «Ҷавонони Тоҷикистон»-
Ро ДаР бораи фаъолияташ дар бюрои навбатии КМ ком-
сомол карор доданд. Ба ман фармуданд. ки фаъолияти як-
солаи рузномаро омухта дар бюрои КМ таҳлил намоям.
го ки аъзоёыи бюро баҳои холисона диҳанд.

Барои муайян намудани талаботи замон ба матбуоти
чавонон якчанд руз карорҳои мавҷударо доир ба мат-
уоти ҷумҳури аз назар гузаронидам ва саволномае тар-

~57~


тиб дода, ду хафта фаъолияти рузномаро омӯхта да
рои КМ комсомол баромад намудам. КамбудИҲо Р
буданд, аз хама камбудии ҷиддӣ он буд, ки муҲар°ИсёР
рӯзнома чй тавре. ки аз мазмуни ҳисоботаш ошкор п1уРИри
кору бори рӯзнома мутлако каноатманд буду я‘аа
камбудиро дидан намехосг. Баъд аз муҳоким°Н
хаматарафа, бюрои КМ Маъруфиро аз вазифааИ
сабукдӯш намуда, мудири шӯъбаи ҳамин рӯзнома
ветерани Ҷанги Ьузурги Ватанӣ Мукимиро ба вазифаи
мухаррирӣ тасдик намуд. Ьарои ман ин муҳокима як
мактабе гардид. ки минбаъд барои кори ояндаам бо
матбуоти ҷавонон ва забони кормандони онро фахмидан
сабак шуд. Ҳамон солҳоро ба хогир оварда эхсос
менамоям, ки то чӣ андоза голеи баланд доштаам, ки аз
огози ҷавониам. фаъолияти меҳнатиам дар мухити, би! зор
хеле мураккабу мушкил, вале ҳамзамон эҷодию
шахсиятҳои кордону ҷиддӣ гузашту маро чун пӯлод об\
тоб лод. Падару модарам ҳам барои ман дили пуру акиб-
гоҳи боэътимод буданд. Ман бошам, бо тамоми гайрат\
шавку хавас саргарми кор шудам.

Давраи интихобот ба Шӯрои Олию Ҳукуматҳо*
махаллӣ огоз ёфту хамаи ташкилотҳои ҳизбию ҷавонон
дар ин мат.рака серкор шуданд. Ин интихоботи даъвати 2-
юм буд, даъвати 1-ум соли 1937 гуэашта буд. Даъва ги 2-
юм танҳо баъд аз Ҷанги Бузурги Ватанй имконпазир гар-
дид.

ВЛКИЛИ ХАЛҚ

Пешниходи вакилони халқ ба Шӯрои Олии ҷумхурй
ба охир расида истода буду гайри чашмдоштам ба ман
хабар омад, ки хавзаи интихоботии Булқос №250
номзадии маро ба вакилӣ лешниҳод намуда. розигии маро
пурсидааст. Аз рӯи овозаҳое, ки ба ман расиданд (маН
онҳоро аиик накардаам ва ба андешаам ин гуна вокеахо
ҳамон солҳо аз ҳақиқат дур набуданд), гӯс аз ҳамин хавза
бояд номзадии колхозчизани пешкадаме пешниход мешуД-

-58~
вале пеш аз розигй додан ӯ бо шавҳараш маслиҳат
намуда, розигии ӯро мепурсад. Шавхараш бошад талаб
менамояд, ки завҷааш номзадии шавҳарашро пешбари
намояд. Зан илочи дигар наёфта, таклифи шавҳарашро ба
ҳавзаи ингихоботй мерасонад. Ҳарчанде, ки ин зани
меҳнатию дар истеҳсолот пешқадам оуд, дар шуури у
мутей. фармонбардори шавҳар будан хеле ҷоннок^ оуд,
қадру кимати инсонии худашро нашинохгаасг ва албатта,
манфиати мардумро дар ташкилоти Олии мамлакат на
дарку, на химоя карда метавонист.

Боварие, ки нисбати ман изҳор карда шуд, бо
сарбаландй ва масъулияти баланд қабул намудам ва ба
тайёрии вохӯрӣ бо интихобкунандагон шурӯъ кардам. На
танҳо баромадро андеша кардан, балки сару либоси муно-
сиб ҳам лозим буд. Бо ёрии модарам, палто ва куртаи зи-
мистонӣ дӯзонидем, рӯймоли пашмину мӯзаи соқидору
калӯшашро бо мушкилиҳо дарёфт карда харидем. Ҳамин
тавр, бе каму кост ба сафар баромадам. Он вакт тайё-
раҳои мисли имрӯза набуданд. Барои ба ноҳияи Ғарм
рафтан ба тайёраи АН-2 савор шуда 2 соат парвоз карда
ба манзил расидам, вале дар маркази вилоят, ҳатто
мехмонхона хам набуд. Маро ба хонаи котиби ҳизби ком-
мунисти вилоят Рустамов ҷой намуданд. Завҷаи ӯ -
Мамлакат меҳрубонона қабул карду то ба Душанбе бар-
гаштанам, меҳмоннавозй намуд.

Бегоҳии дигари ба ноҳияи Ғарм омаданам, бо хам-
роҳии котиби Комитети вилоятии ҳизби коммунист доир
оа гашвиқоту таргибот Рустамов ва раиси Кумитаи
иҷроияи ноҳияи Ғарм Ғулом Наимов, аспсавор ба
вохуриҳо бо интихобкунандагон ба роҳ баромадем. Ман
аввалин маротиба мустақилона аспсавор будам. Бидуни
тарсу воҳимаам, кушиш мекардам «сар равад ҳам. сир на-
равад» гуфтаги барин, худамро ором нишон диҳам, ҳатто
аз дарёи Сурхоо. ки обаш хеле шӯх менамуд, чашмамро
пушидаву кушода 1 узаштам ва бо пайроҳаи хеле танги
байни куҳ ба ҷамоати Сарипул расидем. Дар ин ҷой
вохурии Ғулом Наимовро бо интихобкунандагонаш тан-

~59~
V} «ф«чМДЙ, С':» ' УМ Ь\ 1К«к р;Н»оц | ;*р 1и

гОчп п«|' пм \.и*«.»м И1ПН\1»Ь»МП имччрип м;щ с\о ,КМ ■*»'

нуиЛН»:МЧ>Н чс к‘ чаМИМОНЛ »у»:И1Н Дар »р„фчи
фикр КН

\»;»р !\ \« ЧП *;м«р к«Ь\ I мскар (а Сюша 1 На. »с т н,к(1
»»\ р\ар«»ра I м \ур 1\ к.1 ЮНИ Ь\ 1К»К ХОШрН М;фо Июд , '
ЧйИО о * 1 м|м м \ м моОаймамим!. маиоиоц Ч1и

кар |.1М КМ »М1\»' Ьо накн М1 мацотарммм XV I нф1ИХмр у
кардан I, сурат И1ак:пми мап и»р хомап Сжссрии оцх!

»ар нсин очи хомааиюи »тсма шудл буд.

Хамом икй> аар чап чми нкс ;м рочбаропи мамо:н х,„
карасм Дар мс\м»жхомаашом мардону мап дар млщ,
«анчо чоЬ карддм. Хоиан ончо кадошар буда, дар мк |;,.
рафаж суфа Гю сандадп мои хобючу дар гарафи дигаг
гоау I усфапд моЙ1 мр Пуданд. МсчруПонию наио»и1т
сочиЬхона «ан хоГ> карданро дар гирди сандали па дар щ
фа »0 Г>о молп хоиап'1 Оа начарам осотар гардопид. Ҳано.
кп хунук буд, дигар тоҷ чам набуд. баьд ач Ҷаш и Ьу »ур
1и Ваганп чоло «исгу линдагии мардум обод нашуда Оул.
ҷои I и 1а чам набуд.

Сахарии бариақт баьд ал начорй, ба роч баромадем
Ьар(|ж бнссрс борида рочро банд карда буд, колхолчиси
рохро аг бар<|1 тча мекарданду м»> бо мушкилӣ пайрақаро
ёфта. ба барф гӯтида. аснсавор роч мсгаштем. Дар нимг
р«»х ман чис кардам, ки пом росдам гару хунук хӯрдааст.
Поямро аз даруни барф боло карда бнмам калӯшам несту
мӯчаам тар шудаасг. Калӯшамро кофга наёфтсм. Хдмин
гаир, бо машаккат ал пайроҳаи гангу хатарнок эмин ба*
ромадсм. Вале майдони кушодаи ю Сурхоб мавҷудбуда.
шамоли сардс доппу роҳгардим моро мушкил карда буд
Ҳамин гавр, а г дарё хам гучаштсму нисфирӯ ги ба маркаш
нохия расидем. Ва.те а:г болои асн мустакил фаромада
натавонисгам ат хунукй шах шуда будам, рӯймолам
бошад ях карда ба рӯям часпида буд. Бо ҳамии холат а*
асп гирифтандуба хона ворид карданд, бо ёрии Мамлака!
то бегоҳ ба худ омадам. ( оати 2-и ҳамом рӯт нлснуми Ку-

-60
мI! |.|н коМСОМН 1И МОЧИЙИ I (фм 1.И.ИМ1 И1У 1.1 оуду НД М.т
0!>*1Д Ояромдд мскдрдам

11 юнум Ои ру 1Н 1И1 др | удиротма туд. Ьи «• д ;»д ',{» ДУ
щипбе г>д|*| ,И11 |дн фичмидам. ки муаи руямро хупук има
г*уд.|.и I ИД (III С*;н. 1 II » ЧДПДС 1111К' 1'ИСХ ту;т РСХ1

\др сод I 1 мироIиод бирои иохӯри бо ишихооку
мандшон ид иичунии нтносой Г>о нддьн кори ' тпки
Ю1ЛОИ комюмоди. бо супортпхои раёсаги Шуроп Олй
(111,101! рдсин шпихоб шудд будим). бй НИЛОЯ1 И I дрм СД
фдр мскдрддм Ьорс. ндкди днмисд ом. бо якчдп.д кормдп
10Ш1 хидОию комсомолп Од I арм ряфтсм, нд шфдхои Оа
IVIи трифгаро иҷро кдрдд Оа фуруд) оқ омддсм, ки Оа
Душаибс Одр|дрдсм. Иалс. 1.дпсрдн Д112. кп дт кдОдш
I цфси Оарф одод шуда Оуд. ба ҳано иарвот карда иагаво-
пист. Як хафга Оа фуру;и оқ мсомадему парвот карда
намсганомисгсм. Окибад қарор додем, ки ба нохиихои
дурдасги иидоя I сафар намуда. Оа кори кпикидод хоп
мяҳдллн срии амалӣ расонем.

Мдн Оо хамроҳи мудири шӯьбаи Комитети видоягии
хитбй доир Оа корп байни танон, Оа похпяп Қальаи лаби
об на Ҳоид равон шудем. Якчаид рӯз дар Қальаи лаби об
исдода, ниҳояд аспеавор ба ноҳияи Ҳоид роҳ пеш гириф-
1см. Ҳамроҳамон раиеи Кумитаи иҷроиян ноҳия ҳам буд,
кп мехосд маро бо фад.олияш колхоти назди сарҳадии
ноҳияи Ҳоид шинос намояд. Маро эҳгиром намуда, аспи
зебою шӯхеро додаанд, ки баъд ат ними роҳро гай кардан
аспн раис чанд қадам неш рафту, аспи ман гаюроиа бо
сурьщ Оа данидан огот кард. Ҳамроҳонам ба ман срй дода
намед авонистанд, барои он, ки агар ат иаси ман аспашон-
ро медавониданд, ат тҳдимол дур набуд, ки аспи мап бо
чанд марошба гайрат медавиду маро ат болояш ҳавола
медод. Ман бо як дасдам сари тинро медошгаму бо дигар
дасчам лаҷоми аспро мекашидам, валс барои доштани асп
кувваам намерасид. Ба болои ин узангии зини асп да-
ро пар буду пойҳоям ба ӯ базӯр мерасиданд, бинобар ин
поиафзолам озодона болои поямро мекӯфт. Ба дарси
урхоб кариб наздик шуда будем, ки хушбахтона як мар-

~61~
М <ЧУ* й*4Ч VI^4« \ <1 I кк'||ЦЧ<\ »\Ч.ч* ||1Ч IV

V ‘ ' С4д ц> „

1. пучЦч \\ ц» »с*1 чдм \си »<* щула о\ Ки к
и\л Мл|Ч' ,4 ии инмҷон фаронардднд; руи
\ ДИИ1 ‘Мр\»л\ 4 барин »\ 1\’6а\4» кардааслу оо п-п 41 Ч
иоиикх ч»рр\\ к нин \с\л »4 лнгар и лоҷи иуши инп ! 'Нч
\а\н\и шаб нр к\\»\ч\1 \\*6 карла, пагохни ди,а ''‘“Н.
6а ластам гирнфла* пои луҷ (тан\о 6о ҷург»6) нио ^, Ч
юкали лсислнориам намонда 6ул> 6а \онл па4Ч

лири ш?5

щу \см Яи\оал 6а манлил расилсм> 6о м\
кори байни 1ан\он \укумал и \огп Гоҷиннссо (муд^
\{ч>на номи надарашро фаромуш карлаам) шшнк

лхтиром мекарданд. ^

\ С1 медоииан о

ко 1\олу сов\о»с, ки мердфге.м 6о хушҳодн иегиқбо.л
рифглнду бсих1иёрсу\6али самимй ороста мешуд.

Бешубха. оодчон аввадн Ҷанги Бузурги Вэд^
мушкидихои бисёр дошт, иоиу оши бемадод. сару лиЦ
фаровон набуд. вале \ама аз гадабаи бо машаккаг ба.ц
омада сарбадан,! буданду ба бечбудии рӯзгорашон ]
ояндаи иаздик умедвор буданд. Шавхари Гоҷичиса
ҷавон \ам ир ҷан! хадок гардида буд ва ӯ бо ду фар ищ
ашзаш ганҳо монда буд. Бегочй ба хонааш мехх
ш\ 1см. Моро на ганхо хӯроки бодаззатн ӯ - куругоЯ
на\ории рӯзи дигар - нашоиста мафтун кард, ба»
малораги навозашшгию бо дутор замзама намуи
с\ р\ х\ои халкй. ашби аспсаворию дати ро\и печдаряп
куҳнсгоиу бо гупсар аз шрс гузаштанро аз \о|
фаромуш гардоннд. > муман 4 солн вакиднам аз нохш
Ғлрм ва шиносои бо мардуми мечнагдӯсту қадршиноса!
\еҷ ю\ аз хотнрам фар<>мӯш намешавад.

Баьд аз чаддин содхон гӯ юнн, гахминан авваш'
со. ш 80-умн асрн XX, барои ба хатмкардагов
Лонишгохи омӯ згорин Душанбе супоридани днплом --
шалру нолидлои ҷумлу рй рафгаму (он го\ рекгори ха^
донишгох будам) лангоми баргаштан аз зиёраги
муа.1димони аввхшне. ки аз гарафн блкмачиён 6а ^
кашлиа ш\ :а б\ :анд, аз паси мошннн сабукрави^

Еирамарде Я> садон «нстед» медавид. Мо мошинрс

1 ДО^

•Ч»2"
ф<фомалсм> <и V ч<* а1>р<и нам> 1см V маро и> 1>р ими
шимочиии п аа>ии шдорОинп оа <11 1 ушшти \* ашарн
карланн 1а> »аа<1. \ моро 6а 1»\ 1КО1 и*к анр мекара, на ю
мо фурссм надоипсму 6о у хайрухуш кирдсм Ь<и 3 ли>ваг.

’ \» (счпчкш 1У51-1Н55 <1» Шихршус), 10-м (сол\он 1‘)но
1985 а» Душанбс), 11-м (1985-1990 а» Душанбе) ваки ш
ха »к шпачоб шу,1ам> 1аассуро1С, ка и> аавааин солчои
ваки.шам ва самнмнши вохӯрихою яклигарфаҳмӣ дир
\аллу фаслп мушкнли\ои кору рӯ аорп чаррӯла, дар хоти-
р<»м иакши фаромӯшиааишанла гу юнпаасг

)\1 имо. 1 акси воқеахо дар »\соси айёми ҷавонн ран
апоп ар) ба лил натдиктар қабул 1ардалу дар шнаи камо-
лог кабули артишхо ва ба\олп\й ба онҳо бсипар ал днди
ақлония 1 и гаҷрибаи бои шндагй пухтагар бошад. Ьа \ар
хо. 1 имр> » ман ноусмунории вазьи сиёсию иҷтимоии водии
Рашгро 1ар сол\оп гуташга ба хотир оварда бовариам
иамеояд, кп мардуми софдилу одамдӯсги нн минтақа чӣ
гаврба ходисаҳои нохуш роҳ додааст. Инсон дар ҷамъият
шндагй мекунад ва аг он берун шуда намставонад. Дар
ҷамьият бошад. одамон як хел нестанд. харчанде, ки
мухит ба хамаи яъзоёни ҷамъият баробар таъсир мерасо-
над, хар як фард таъсири берунаро аз ботинн худаш мегу-
заронаду ҷавоби амалиаш ба ин таъсирот гуногун мебо-
шад. Бинобар ин сатхи маърифату шуурнокии одамон бо-
яд ба дараҷае баланд бошад, ки гумро.ч нашаванд ва усгу-
ворона бо \исси масъулиягшнносй вазифаи шахрвандии
хешро нҷро намоянд.

Фаъолияги депутагӣ. аъзои Раёсатн Шӯрои Олӣ. раи-
си Комиссияи доимамалкунаида оид ба илму фарханг ва
инч^нин комиссияи кор бо ҷавонои - ҳаман ин барои ман
як гавран таърихӣ, мактаби ҳаёг буд, дар ин давра бо
шахснятхон барӯманди ҷумхурӣ чун Б. Ғафуров, М.
Шогадоев, Ҷ Расулов, Н. Додхудоев, Муқим Су.тгои. Т.
Ӯ тҷабоев иахдӯ ба иа\л\ кор кардам, ат таҷрибаи бою фа-
ш.татхои инсонии он\о ба\ра бурдам. Хишгчои аввалини
камодоти ман дар \амнн давра г\тошга ш\ шнд.
К.А МОЛОТ



Лар данлагии кнсои лахзаҳое хастанд, ки онҳ0

ляш нави хаст мсшаванду хеч ат лавхи хсуЦ^
«аметааванл.

гШр

лехчон

20-уми жони сх>.ш 1948. тӯйи хоналоршавии ман
чон Рачасюв барпо гарлил. Оилаи ману Со'X

0

як .игарро мешинохтанл лар махаллаи Чорбоғи^З
Хуҷаил чамсоя булем. лар як донииткала. дар як фаКу^
ти химия тахсил намудем ва лар лавраи хамкориамон

КМ комсомоли ҷумхурӣ якдигарро нагтгар шинохтем^
бо розигии палару моларон бо меҳру мухаббаг ои;^
хушбахту саодатманл ташкил намудем. Дар шаби тӯйяу !
хешованлон. ёру дӯстони назлик ҳузур лоштанд. Аз
фаромуш наша ва нда иштироки шахсиятҳои маъруфи щ
швар. фарзанлони фарзонаи миллат, аллома Бобоҷон Г»
фуров ва шоири махбуби диёр Мирзо Турсунзода бу.тащ
Бобоҷон Гафуров бо завҷаашон ба ман гулдони тебоер
нур аз гулхои тару тоза такдим карданд ва ба Со.техчс»
♦^чомаи шахӣ» иӯшонданд.

Вакге ки ба Мирзо Турсунзода сухан доданд. лар да
варлкеро. кн дар он бо ранш сурх ва бо харфҳои форсйз
рчи котаз шсъреро бо номи «Хонаи мо он қадар хамд|
несг» оварда шуда бул ва ба мо бахшидз буданд. қирок

намуданд.

Ба к ҷан бастакори шинохтаи гоник Зиёдулло Шаш
он шеьрро ба оханг гирифту лар инрои хунарпешагов
мадбубамон .\анифа.хон Мавлонова ва Шоиста М?
лоҷонова суруди лӯстдоштаи хамагон гардид.

Ба гӯй дастаи хунарии ибораг аз еарояндагони
зу назозандагони машдури тоҷик - Маьруф'0^
Бадодуров. Бобокул-ака Файзуллоев. Фазпилд^
Штобов, Нерис Аминов. Тӯдфа Фозилова. раккосаи
ма®орягг Лутфй Зочддева нш шомил бу данд.
МУДИРИ ҒПӮ ЬБЛИ КОМИТЕТИ МАРКЛ1ИИ ҳи н»и
КОММУНИС ТИ точикис тон оил ба кори
БАЙНИ ЭАНОН

Нимсол пеш аз тӯйямон маро Бобочон Ғ афуров. ки
Котиби аввали КМ ҳизби коммунисхи чумҳурй буданд.^ба
сӯҳбат даъваг намуда ба вахифаи нав — мудири шӯьоаи
КМ ҳизби коммунисти ҶТ оид оа кори оайни ханон
таклиф намуданд. Бешубха, ин боварй нисбати ман буду
изҳори миннатдорӣ кардам, вале шубҳаомезона гуфтам,
ки «оё мани чавон аз ӯхдаи ин кори мушкил мебаромада
бошам?». Он кас ба ман нигоҳи ҷиддй карданду бо як
охаши баҳснопазир гуфтанд: «ҷавононро бояд тарбия
намуд, Шумо дар ин соха аллакай таҷрибаи кофӣ доред».
Ҳамин тавр, фаьолияти ман дар ин вазифаи масъул оғоз
ёфт ва базудй дарк намудам, ки кори тарбиявӣ дар байни
занон бояд аз ҷавондухтарон огоз ёбад, худшиносии
занонро аз оилаву ташкилотҳои таҳсилӣ огоз додан
лознм. Ьобочон Ғафуров чашми корро медонистанду
чавононро бо гамхорию серталабй тарбия менамуданд.

Муовини ман дар ин вазифа зани миёнсолу
сохибтаҷриба - Соколова Елена Александровна буд. Зани
босаводу хеле меҳрубон ва пештар ҳамроҳи шавхарам Со-
леҳҷон кор мекард: инструктори шӯъбаи кор оо мактабу
маориф буд. Оилаи тифок дошту дере нагузашта дӯстони
аоади гардидем. Модараш - пиразани хуштабиат буд.
Рӯзҳои нд. баьд аз параду намоиши идона меҳмони Елена
Александровна мешудем. модарн меҳрубонаш дастархони
идона оро медод. Маҳорати пазандагии > ҳамаро ба
хайраг меовард. хуеусан пирогу самбӯсаҳояш такрор-
нашаванда б\данд. Ошноӣ бо ин занҳои кордону ин-
сондӯст. барорн тодеъи бапандам б\д. Таҷрибаи рхзгор\
кордонин Елена .Александровна барои ҳар як фард. х\с\-

-*аР зинаи нази фаъолшггн хизбию давлагни ман. сар-
чашман беоахо гардид. Кайд кардан бамаврнд. кн ш\ъбан
ког бо занҳо дар зери. мутасаддин бевоснтаи котнби 2-


к»мн КМ \и и>и коммунисги Ҷ1 Шинкип М
инч Лу I шахси хслс нрпнсишижу хайрхоч I

о.ии корман юн.ин Ҳапо 6аыс мулоқ»налои
насича тмс к>на мснамуд.

Чапдс (н чамин кабила саГтк\они1 /

сано 1\ои мушаххасро нанису дир ик кунҷи ба худю намо

|уро ач маслӯъ дур намонд, би санодчои дар шхч
нашшпаа1 начар карда. ха1ман ба онхо ҷанобашро гирм.

Воксан дтар Моххои аннали корам барои санчидами
натьи к<)ри байни ланон ба ни;юн|ц Лспинобод сафарн
хи»ма!и доипам. Ьо хамрохии мудири шӯьбаи Комичети
нилоятии хилби коммунисгИ П1амсид/1иж>на Угулой ба
нохинхои НИЛОЯ1 сафар карлсм. дар бисёр колхочу сок
хо1хо бо фаьолияш ташкило1хои хитбй дяр кори бяйни
>анон шннос шудсм, Гн> мардум, бештар бо тнхо,
сӯхбагхо ор<клем, дар байни онхо ҷанончапхос буданд, кя
шавхдрашон дар фрот халок шуда буданду бо якчанл
фарзанд кору бори нппагй ба шммаашон афюда буд,
Рохи ат мушкили баромаданро чустуҷӯй мскардсм. Дар
хамин сӯхба гхо шикояI хам мекарданд, ки баые н\ раисо-
ни колхот а.т мансабашон иа гаъминоти бсхғари рӯл <>ра-
июн сӯиисгеъмол наму.та, бевазанҳои чавонро бо хар рох
ба болои занашон никох карда мспфанд. Мо ат паи анику
равшанй андох/ан ба ин гуна ходисахо шудсму ба >аври
чилдй хабарҳоро санчида, дар ташкилотхои махадлии
хитбй мухокима намуда, ба чандин раисони колхоз
ҷатохои ҳитбй «выговор», «строгий выговор» тьлои
кардем. Баъд аз сафар баргаштанамон, хамаи чазо ги

пшЬтяуп тшупшппмпо бя чкипки XV / НОИЛ 1аРДОИИДа.
шикояги а < ҷа »ои I ирифгмшши! нингшпамд. Мии баённо-
ма мснанишгам ии ҷа'юи чандин нафари ончо аг сабаби
далсли *ьI имодиок надоштаниш бекор кардн шуда буд.
Ни 1С марди дуҷаиа на с ссчамаро И1Ир худм гамхо мюхид
нашаиамду исбот макумамд, ба ҷа ю кашидан хслс мушкид
буд. Баыан гами 1-ум ва ё 2-м шиком! кумамд \ам, дсрс
нигу шипа ач гуфтаашом мсгардамд. 1 ан\о баьд ач исбогу
дадс |и судй. бо бонарии юм айбдор кардап имкониашр
мешаиалу хачос. Ьаьд ач ин нокен М.С . Шилкин дар якс аг
сӯчба гҳояш ба маи гилаомечона кайд кард: «дрон малома-
ча. нам очдунагься» (корро дӯлоб карда сачо ммшои до-
дан). Ман дир ичшроб будам. С уханншро даном дода би
мам масиха! ҷод: "то мм накч гу кормамди комсомо I будй,
агар дар кор.п ба хагогй ро\ ди\м хичби коммунисч гуро
ислох мскард, акмум гу худач корманди хичбй на ба хаго
кардам хак мадори". Миибаьд ин насихдгро ҳалкаи чар-
рин намудаму кӯшидам м> хафч бор чен карда як бор бу-
рам.

Як сафари хичмачиамро ба вилояти Кӯлоб (имрӯч
Хачлон) хсч фаромӯш намскунам. Мо\и майи соли 1951
буд, Бо мошини сабукрав ба шаҳри Кӯлоб рафтаму бо
хамрохии мудири шӯъбаи Комичсчи вилоячии хичб Ничо-
рамо )арииова маслихач карда, ба нохияҳои дурдаст, ач
чумла, Шӯрободу Дашти Ҷум рахсипор гаштем. Гамоми
роҳ Ниюрамо шӯхӣ карда механдонданд на ба Шӯробод
расиланамонро нафахмида мондем. Баьд ач шиносой бо
фаьолиячи шӯьбаи Коми Iечи хичбии нохия доир ба кори
байни ганон на суҳбач бо фаьолзанон ру$и дигар ба
Дашти Ҷум равон шудем. Дар ин чой нич бо корхои чаш-
килип байни чанон шинос шуда, пагоҳии дигараш карор
кардсм, ки ба колхочи ач хама дуртарини ба иоми Сталин
равсм ва ба бсгоҳй маҷлиси фаъолзанонро гаъин кардем.
Ииак, саҳарии барвақт бо ҳамроҳии мудири шӯъбаи Ко-
мигети ҳичбӣ Собирова ба роҳ баромадсм. Яке ач корман-
дони масъули Комигсти ҳизбй ба дохили мошина 3-то
телогрсйка” парчофг, ману Зарипова дар ҳайрат будем,
ки ин либоси гарму пахтагин барои чй лозим аст. Баьд

~67~
фахмидем, ки ин гелогрейкахо чй гавр барои мо
карданд. Рох хсле иохамвору мураккаб иайрах;!иХИ,Мн:
чамбарпечи дохили кух ноочмуд буд. Мошини мсч,^'11
бо машаққач ва бо суръати сусч рох мерафл . Ьо вуҷу
дар як пайраҳаи гангу хеле баланд, ду чархи мошин аз И"
латжида ба чарии чуқур овсзон шуд ва ронанда мошии'*
дошгу мо тхтиёткорона ат мошин баромадсм. Толеамо
баландй кардаасту мо ба ҷар сарнатун нашудем. дар и"
ватьия! мошинро аанхо бардошга ба роҳ |утоипан лози^
буд, ваигрна дар мавриди боз як қадам рафганаш мощщ
ба ҷар чаппа мешуд.

Гирду атроф хама хомӯш буду ятон нишонаи на роҳ^.
аарону, на мошин буд. Дз як тараф ҷарию аз тарафи дигар
баландис буд. Мо зҳтимол кардем, ки дар хамин баландр.
қишлоқ асг. Бинобар ин, ба хамон сӯ нигоҳ карда, ба хак
ҳуй сар кардем, то моро шунаванду ёрӣ диҳанд. Рӯз иешвк
шуда буд. борон меборид. \амин вақт аз пеши роҳамон яг
пирамард бо ҷилави маркаб дар дасташ, дар роҳрав найд
шуд ва мо бо хушҳолӣ аҳволпурсй кардему Низорамо
пурсиданд, ки аз куҷо омада истодаед? У ҷаноб дод, ки а:
тӯй. Мо ки гурусна монда будем дарҳол пурсидем, ки а
тӯй ягон чизи хӯрданй магар надоданд, дар хӯрҷиш
болои хар чй дорӣ? Дар хӯрҷин тапҳо ангур будаасту пн-
рамард эҳтиромона моро меҳмон кард. Баъд аз ягон соати
дигар аз баландӣ симои шахсе. ки дар китф милтнкн
тикорӣ дошт пайдо шуд. Х,амоно бо як овоз ӯро даъват
карде.м. У раиси ҷамоати хамон маҳалли болои кӯҳ буза-
аст. Аз мушкилии мо огох шуду ҳамоно аз паи чораи ха.т
ли он гардид. Дсре нагузашта 5-6 касро ёфта омаду мо-
шинро бардошта ба рох гузошганд. Сафарамонро давом
дода, қарибии шо.м ба манзил расиде.м. Ба колхоз наздик
мешудему торафт дар таачҷуб будем. ки чаро як-ду касе.
ки дучор мешуданд, бо як ҳисси тааччуб ва кунчковона оа
сӯи мошини мо нигох мекарданд. хатто подаи гову гӯсо-
лахо. ки аз чаридан бармегашт, гӯшашонро сих карла
бонт мезаданд. сагон аккос мезаданд. Хулоса ба сахни
идораи колхоз ворид шудем ва моро росз ба клуб гирифт

~68~
рафтанд. Клуб ач мардум пур буду интизори мо буданд.
Қариб хамаи ахолии колхоз миру чавом. зану мард,
хамаи муаллимоми мактаб бо директорашон хозир оу-

данд.

Дар вохӯри саволҳои бисср, баромадхо. таклифхои
судбахш кам мабуданд. Кӯдакони деха мошинро ихота
карда вайро хаматарафа бо срии ронанда Чинг из Бичурин
бо шавку бозиомез месанчиданл, меомухтанд. Баъд
мач>лум шуд, ки мошими мо аввалим шуда оа ин дехаи
дуртарини ноҳия, ки дар домамаи кӯҳ буд, рохи борику
чамбарпечро тай карда омадааст, то ин вакт ҳама танхо
асму харсавор будаанд. Аз паси мо хамон шаб моишни
боркамюн бо кинофилм о.маду шаби вохӯрӣ хеле пур-
мазмуну шавқовар ва бо намоиши кинофилм гузашт. Баъд
аз вохӯрӣ дар хонаи директори мактаб мехмон шудем.
Мардум гумон кардааст. ки ман хохари директори мактаб
хасгам. Ба фикрам, ин эҳтироми хоси мардум ба омӯзго-
ронаш ва сарвари онҳо буд. Дар афкори ҷамъиятӣ
омӯзгор хеле мартабаи баланд ва шахси аз ҳама маъри-
фатмок ба ҳисоб мерафт. Сахарӣ бедор шудем, ки агроф
хама - баландии кӯх ва доманаи вай сап-сафед аз барф бу-
ду ҳаво хеле сард аст, “телогрейкаҳо’* хам лозим шуданд.
Баъд аз наҳорӣ ба роҳ шурӯъ кардем ва хушбахтона бе
ягон ҳодисаи ногаҳонӣ ба маркази ноҳия расидем. маҷли-
си фаъолзанон хам дар пешинӣ таъин карда будаанду
нақшахоямонро иҷро карда, ба Кӯлоб ва рӯзи дигар ба
Душанбе баргаштем.

Хдмин тавр. сафарҳои хизматӣ хеле бисёр буданд. ба
гайр аз ноҳияи Мургоб бо ҳамаи ноҳия ва гӯшаҳои Дӯ'р-
дасти ҷумҳурӣ рафтуомад доштам.

Солҳои баъд аз Ҷанги Бузурги Ватанӣ - давраи
барқароршавӣ ва инкишофи минбаъдаи хоҷагии халк
эълон глуда оуд. 1 ашкилотҳои хизбӣ ичрои ин вазифаро
ба таври чиддй зери назорат доштанд. Вазифаи муҳимта-
рини шӯъбаи кор дар баини занон - баланд бардоштани
фаъолияти меҳнатӣ ва ичтимоию сиёсии занон. риояи
принсипи баробарҳукукии занон. ҷалб намудани духтарон

~69'
ба гаҳсили мактабхои олӣ. ташкили кори тарб
байни занон ва дигар проблемахое. ки дар р0ҳи *Явй
масъалахо дучор мешуданд. Рӯзи кориамон хам
ин талаботхо бехудуд буд. Кори шабона барои кот°Н 5
КМ ва мудирони шӯъбаҳо хатмӣ буд. Мудири ‘

махсус - каблан соатхои 10-и шаб ба шӯъбахо даВГ)Т°й
аниқ мекард. ки кӣ хасту кӣ нест. ^

Ҳамон солхо - охирхои солхои 40-уму аввали сот
50-ум. дар ҳамаи муассисаҳою корхонаҳо, системаи гах%
лоти миёнаю олӣ, колхозу совхозхо, шӯроҳои занон (*е!
советхо) ва дар назди кумитахои нохиявию шаҳрию вил,
ятӣ низ, шӯрои занон ташкил намудем ва баъд ат чанд,
сол (с.1967), ман дар хулосаи рисолаи докториам оиня
маи муфассали женсоветҳоро мсшниҳод намудам, ки
анчумани навбатии занон қабул карда шуд. Дар хамона;
валҳои солҳои 50-уми асри XX бо заклифи шӯъбаи км
дар байни занон ва дасттирии котиби КМ ҳизбй Холиқоц
Саида Ахмадовна, ки шӯъбаи мо ба тобеияти он кас 6у:
фаъолияти маҷаллаи «Занони Тоҷикистон»-ро, ки ла|
солхои ҷанг қатъ шуда буд. барқарор шуд. Ин, бешубҷ
вокеаи хеле хурсандибахш барои тамоми занои
Тоҷикистон буд. Аввалҳо муҳаррири масъулаш Холико!
С.А. шуданд, баъдан масъаларо ба хубӣ андешида ин ва
зифаи масъулиятнок ба зиммаи Шарипова Сабоҳат. к?
инструктори шӯъба ва касби рӯзноманигорӣ ҳам дошт
гузошга шуд. Хато накардем, Шарипова солхои дароз(тс
аз қайди ҳаёт гузаштанаш) бо хаваси ба худаш хос, бако-
ри маҷалла гарқ шуду маҷалла манзури оммаи васеи за-

нон гардид.

Ҳайати фаъолзанон дар ҳамаи соҳаҳои хаёти ҷамъшггй
меафзуд ва ба қувваи бузург табдил меёфт. Нахусгия
мақолаи илмии ман бо номи «Занони Точикистони &
ваӣ» (ба забони русй) соли 1949 дар китоби
Тоҷикистон дар зар(})и 20 сол» (ба забони русӣ), «ТялР1*
госизда г», Сталинобод, соли 1949 ба чоп расид.

~70~
I

Қариб даҳ соли дар вазифаҳои масъули комсомолию
; ҳизбӣ буданам. Ҳукумати ҷумхурӣ бо 2 ордени «Байрақи
сурхи меҳнат» қадр намуд. Инчунин, баьд аз галаба дар
Ҷанги Бузурги Ватанӣ соли 1945 бо медали «Барои
мехнати шуҷоатнок дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватании
1941-1945» сазовор шуда будам.

Вале хамаи солҳои фаъолияти комсомолию ҳизбиам
(1943-1952) орзуи машгули кори илмию эҷодӣ аз дилам
дур намешуд. Соли 1951 ба шӯъбаи гоибонаи аспиранту-
раи АУ Тоҷикистон, институти ботаника дохил шудам.
роҳбари илмиамро директори ҳамин инсзитут академик
Овчинников ба ӯада гирифт. Вале Бобоҷон Ғафуров боха-
бар шуда маслиҳат доданд, ки барои корманди ҳизбй
беҳтараш бо илми таърих машгул шавам. Аз илми таби-
атшиносй ба таърих гузаштан табъи дилам набуд. Хуш-
бахтона ҳамон рӯзҳо Аловуддин Маҳмудович Баҳовадди-
нов рисолаи докториро аз фалсафа дар институти фалса-
фаи АУ СССР ҳимоя карда омаданду ман бо шавҳарам
Солеҳҷон Раҷабов маслиҳат кардем, ки тахти рохбарии ин
олими маъруф ба аспирантураи шӯъбаи фалсафа меравем.

Мо 2 нафар ва боз Собиров Қодиру Мамадов
Азимҷон (октябри соли 1952) аввалин аспирантони
шӯъбаи фалсафаи АУ Тоҷикистон тахти роҳбарии
А.М.Баховаддинов гардидем. Писарчаам Тоҳирҷон 3 сола
буду дуввумашро интизор будам, дар чунин вазъият кору
хонданро якҷоя ба ӯҳда гирифтан мушкил буд ва ман аз
шӯъбаи гоибонаи асгшрантура ба шӯъбаи рӯзона гуза-
штам. Ҳамин тавр аз кор рафтаму машгули илму касби
омӯзгорӣ шудам.

~71~
ДАР ПАНРОХАИ САНГИНЦ Г

Дар илм шо\ро\н васеь нест аа тан\о
ку.гтахои гобони > расн.га мегавона ! Г‘М°И Ч;
натарсида бо пайрохан сангини

чанголтарош часп***^

' Клч

Инак. ману шавхарам - харду фалсафаро ИНт
кардему аз \амон сол инчониб касбн илму омузгоГ
мактаби олӣ насиби якумрии мо гардид’ се ^
аспирантӣ бо 68 сӯмй. яъне 136 сӯми стипендия дар.
мо\ каноат мекардем.

Баъди таваллуд шу дани Саъдиҷонам (моҳи февра.
соли 1953Б Солехчон ба хачми 0.5 микдори маош д
Донишкадаи омӯзгории ш. Сталинобод ба вазифа
омӯзгори фанни фалсафа қабул шуданд ва ман барс
нигохубини кӯдакам хар мох ба 30 сӯм доя кнро карда
то ки 6а кнтобхона рафта тавонам. накшахои штмиамр
ичро намоям.

Баъд аз он. ки падару модарам ба Душанбе кӯчид
омаданд. мушкилиқои рӯзгорамон. хусусан тарбия
фарзандонамон, хеле осон гардид. Хохарарӯй
Хайрнннссо хам бидуни серкориашон (корманди илмр
■ уданд) дасти ёриашон мерасид. Хдмин тав,
■"ГТ камУ 00111 ®а як рохи умедбахш ташкн
саргарми ичрои накшахои 11-™'

гаРДидем. БепГаз '"лргаРми иҷрои нақшахои
нам\даН дозим 'ама мавэӯн тадқиқотиро интихос
фадсафаи табиатнш Ман хостам аз масъалахо!

намоям

гардада„и^*"и йии гочи'™^” доданд- ки и

-14 тадкц,,кро, ҷараёни барооарх)

ва‘!

бо»;

лрдидаии ӯро т* ^никрс
а-ыакай таҷрибаиТКд.Намо51м.

—«V намоям. чунки дар ИН ч° и1
КоФи дорам. Хамон солхо ИН
блема якс ;и масъалаяои ичтимоии халталаб буду илм
\ам дар \а;ии он дар канор буда намсгавонисг.

Худи \ас! ба ман ин матӯъро днкга мекард ва ин
проблсмаи асосии гамоми фаъолияти илмии маи гар-
дид. Танхо бо мурури шмон. дар чараёни бой гардида-
ни таҷрибаю чахонбинии фадсафиам, ҷабхаи фадсафнн
ин ироблемаро дарк намудам Мавлӯи рисодаи докто-
риам табадуллоти симои маънавй шуури танони
Шарки Советй гардид ва ин тадкиқог ро\и гутарнши
зани Шарқ аз психодогияи мутей. фармонбардорй-
гуломП ба озодандешагӣ. худшиносн шшкшани кад-
ру кимаги инсонй навнгарӣ дар идми фадсафа буд. ва-
гарна ба унвони доктори идч сазовор намсшудам. Ҷа-
раёни озодшавии танони Осиёи Мисна ад 1акам а»
ҷоннби гаърихчиён хаматарафа талкнк шуда буд.
Хамин буд. ки дар яке аз конфсренсияхон идмии Осиси
Марказӣ, ки дар Ашхобод мегуэашт ва ба мавзӯи озод-
шавии занон бахшида шуда буд (октябри с. 1970), аз
ҷумхурихои Осиёи Марказӣ занхо докюрхои идми
таърих маърӯза намуданду дар охир маърӯзаи маро
кабул карданд. Академнки Академняи удуми Туркма-
нистон Биби Полвонова, ки яке аз аввалин тадкикоши-
ёни таърихи озодшавии занони Осиси Миёна буд, бо
тааҷҷуб изхори акида кард, ки «Ман гумон доштам. ки
баъд аз маьрӯзаҳои мо донр ба нн масьада, дигар барои
ту ҷои гап намемонад, ваде ту бошй гамоман самти
нави масъаларо гузошзӣ». Мухаррири маҷаллаи «Со-
ветекая женщина» А.П.Павлова аз байни хамаи
маърӯзачиён барои наништани мақола ба маҷа.пааш
маро интихоб намуд. Дар конгресси ХУ-уми уму-
миҷахонии файласуфон (соли 1973 дар Варна
(Булгория)), маърӯзаи ман «Мухити иҷзимой ва шахси-
яти зан» аз озмуни байналмилалй гузашт, баромад кар-
да будам.
Окибат мавзӯи илмии ман тобшии нав нроГ)ЛсУъ
? ^иятӣ низ пайдо кард. Ьо мушовири рисо.-у^

ШУУРИпи1м Вера Александровна Фомина хатго накш*
ГвиГаии монографияро доир оа шуури чамьи^

оудсл

сотсиалистй хам кашида. кисман навишта
Афсӯс. ки ин зани хирадманд аз ,т\нё чашм пӯшид и
тифоқи Совсти хам сарнагун шуд. дар ҷумҳурии мо %,
ги нгахрвандй мушкилихои бисёрс оварл ва ганҳо со|и
2(КК) ба ман муяссар шуд, ки баъд аз меҳнаги пурма'
шаккил асари ба накша 1ириф|аро бо номи «Шуури
чамьиятй» (ба забони русӣ) аз нашр барорам (дап
ҳаммуаллифй бо шодравон В.А.Фомина). Дар асар про
блемахои шуури иктисоди боторй ва демократикунони/
ҷамъиятӣ аз нигохи нав, бо назардошти гузариш ба му
носибатҳои нави чамъиятӣ таҳлил ёфтанд.

Интихоби мавзӯи номзадиам тасодуфй набудааст,
вай хамқадами тамоми хасзи бошууронаа.м гардид.

дар пгӯъбаи фалсафа ба гайр аз мудири шӯъба -
Ьаховаддинов дигар гоҷик хам набуд, чахор пафар
кормамдон хама аз 1»усия омада буданд: 3 нафар ном-
задхои илм Марочник, Библер ва Хамитова дар До*
иишгохи миллй кор мекарданд. Дар имтихонҳои пом-
Л [ [й ба комиссияи ИМ1ИХОИЙ ба гайр аз Ьаховаддинов
Марочник иа Хамигова таклиф мсмпудапд. раиси ко-
мм якс аз аввалин докторҳои илми фидология, но-
цб-1фсзидсши АУ Бобоҷон Ииёзмухаммсдов буданд
Ьаь Iап аз Мас каи боз як номзади илми (|»алсафа ба на-
шфаи котиби илмии рассаги АУ Литман Алекссй Да*
,-и [ович омад, ки шахси хслс хайрхоху донии1манД
була, ёрии худро ба хеч кас дарсч намсдошт. ЬаьдаЧ
чандин сол Рисолаи локтриро дар Маскан доир г,а
фа |сафаи хиндй бомуьаффақияг дифов намуду Д;|Р
чдмон чой ба кор мопл. |,о асархои навиштааш >‘а
чаърӯзахои илмиаш шоистаи ҷотаи байналмилалии
Нехру гардид.

Солхои гахсил дар асиирантура - 3 сол гузаштанду
гирамохи соли 1955 мо хама 4 нафар рисолахои
номзадиро ба дифоъ тайср намудсм. авторсферат хам
нашр шуду рӯзхои химоя низ муайян гардиданд.

Масъала ;гар бораи оппонешхо бо мушкилиҳо хал
шуд. Гап дар сари он. ки опнонеши 1-ум бояд доктори
илми фалсафа мешуд, ,хар ҷумхурй бошад, ба гайр аз
академик Баховаддинов дигар доктори илми фалсафа
набуд. дар чумхурихои Осиёи Миёна хам як нафарӣ
докторхои илми фалсафа буданд: дар Тошканд Иб-
рохим Муминов ва профессор Мирошхина. дар Ашхо-
бод Гелди Чориев.

Бо маслихати усгодамон Алова;хдин Махмудович,
мо ба назди онхо барои ба оппонентй гаклиф намудан
рафтсм. Ва.1е вокеаи гайричашмдошт он буд. ки айнан
;шр хамин вакт анҷумани ХХ-умн КПСС гузашт ва дар
он шахспарастии Сталин ошкор карда шуд. Ман ва 2
нафари дигар аспирантхо ,тар арафаи анчуман рисолаа-
монро химоя кардему шавхдрам Солехчон дер монданд
ва мавзӯи нав I ирифта, баъд аз 8 сол дар Маскав химоя
намуданд. Мо 3 нафари химоякардагонро ба Маскав.
ба сӯхбаз барои халли гак;шри рисолаамон аз чоииби
комиссияи апесгатсионии СССР даъваг намуданл.
Масъала дар бораи масъулиятнокии гамоми ахли илму
маьри«|)а г дар иазди системаи сиёсие, ки дар он шшин й
ва хизмаг мекарданд, мера(|)1. Онхо на даххо хаюр,
балки танхо дар ҷумҳурии мо садхо хазор, миллиоихое
буданд, ки бо дили соф ба идеалхои коммунизм. ба
халқу ватани худ хизмат мекарданд. Ьидуни он, ки шах-
спарастии С талин окибагхои иохуш на хапо фочиавй
донп, ҳамчамои аршшхои олии инсоният садоқаз ба
Иатан, ба идеалҳое, ки мардумро ба созандагй водор

-75'
волонят лоштан;

Мнллионхо мубор,

л дар ҷангн м> кобнли фашнзми немисй ка\п- 'Г*°н'*;
пон доданл. нонфидои илму маърнфати М°Н1Ц;

менамоян
аси:

ншнон доданд. нонфидои идму маърифати
азизашон оу.ишд. Тамоми бурд> бохти ҷомеа на*-^'
бо коми шахсиятхои алохида вобаста ва бахо ДОдНКҲс
шаванд. бадки бо арзиши муайянкунандаи пешрав^
ҷамъият - омман хадқ робита дорад. Ҳамин буд ^
давлати Шӯравӣ давлати абарқудрату системаи ҷа.\ощ
гардида. дар диғаргуншавии тарзн хаёти миллионҳосо.
кинони ин давлати бузург. аз ҷумла мардуми ОсиЬ
Миёна. накши мухим гузошт. роки равшану васеъ к\.
шод. Таърихро аз нав навиштан имконнопазир Вс
нашояд танхо камбудихояшро чӯён шавем. балки аз \
сабак хам омӯзем.

Ҷумхурии Халкии Чин дар вакташ (ду авлод муқад.
дам) аз низоми сиёсй ва комёбиҳои СССР сабш
меомӯхт. Имрӯз хатогиҳои СССР-ро омӯхта бештар
абарқудрат мешавад. мебинед, ки дар даҳсолаи оянлз
рушди иктисодиёт ва халли проблемаҳои ичти.мой.
мамлакати Чинро ба дараҷаи аввали чахонӣ мебардо-

рад.

Мо аз санҷинга ВАК-и СССР бо сарбаланди гузаш-
тему хар яке ба фаъолияти омӯзгорӣ машгул шудем.
Ман аллакай аз моҳи сентябри соли 1955 ба вазифаи са-
ромӯзгори кафедраи ҷамъиятшиносии Донишкадаи за-
нонаи омӯзгории ш. Сталинобод, ки нав таъсис ёфта
буд. тасдик шуда будам. Аз фанни фалсафа таълим ме-
додам. Дере нагузашта. котиби ташкилоти ибтидоии
ҳизби коммунисти донишкада интихоб гардидам. Таш-
кил ёфтани Донишкадаи занона айни мақсади духтаро-
н> чавонзанон буд. ки аз тамоми гӯшаҳои ҷумҳурӣ до*
нишчуён ба таҳсил меомаданд, ҳатто ҷавонзанхо бо
. ^Дихонашон омада, бомуваффақият тахсил мекардинт
| Коллективи омӯзгорон ҳам аз олимону омӯзгорони

-76-
пуршнриба гашки.1 сфта буд. Сороҷон Юсупова. Холиқ
Мирзо-юда, Хоснят Бобосва. Мухаррам Расулова,
Муборак Иброхимова. Хуррам Мукимова, С айли
Назарова ва дигарон гаьлиму тарбия менамуданд.

Сарвари ин донишкада хам хеле бо андеша ннтихоб
шуда буд - Хайриниссо Раҷабова (хохдршавхари ман).
аввалнн номзади илми кимиё аз байни занон, шогирди
яке аз донишмандони бузурги рус А.Н.Несмеянов - он
вакт директори институти химияи органикии А\ С С С Р.
баъдтар рекгори МГУ ба номи М.В. Ломоносов, прези-
денти АУ СССР буданд. Дар донишкада тамоми шаро-
итҳои зарурӣ барои тахсилу зиндагии донишҷуён, а з он
чумла хобгоҳу ошхона, мухайё гардида б>с1. Шабхо дар
хобгоҳ омӯзгорон навбатдорӣ намуда, ба донишҷӯён
барои ташкили рӯзгору, гайёрй ба дарсхо ёрӣ мерасо-
ниданд. Аз байни хатмкунандагони донишкада шахси-
ят.хои донишманду ташкилотчии мохир. вакилони халк
саб:зида манзури ахли ҷомеа гардиданд. Могуфта намо-
над, ки хешовандии ману директори донишкада на ба
ману, на ба он кас ягон имтиёз бахшида наметавонисг,
баръакс масъулиятшиносии хар яки моро баландтар ме-
гардонид: ман хамчун омӯзгор ба директор тобеь буда-
му. директор хамчун коммунист ба ман тобеият до-
штанд, яъне ҳарду ҳамкору ҳаммасъулият будем.

Умуман дар давраи Шӯравй низоме амал мекард, ки
мувофиқи ӯ хешовандони наздик дар як идора яке
роҳбару дигараш тобеъ шуданаш номатлуб буд. Мисол.
млну шавхарам солҳоп тӯлонӣ дар як кафедраи марк-
сизм-ленинизми Донишкадан омӯзгории Сталинобод ба
сифаги омузгори фалсафа фаъолият доштем, вале вакге
ки маро 6а мудирии кафедра гаъин намуданд,
шавҳарамро ба кафедраи фалсафаи Донишкадаи тиббӣ,
аввало ба сифати дотсентӣ, баъдан мудирии кафедра
гузарониданд.

~77~


ш. Л-отж

г ШЪкЗ

вс

00:1 (19$ь.

«арД»ии авзалин хат^



талдй та.нош: танхе

ШШ ЗШС:. ** Щ~ 1

ССЙШ. 0&.ТИ

Шаишва
Д»р <?« Г?

ггуррй *д.т [щла. Оу^ дигар юрои шароиг^/
^салсӯс гул талсидӯ фаъолюпгв метнагии *анони тс*Л
юкг. Дуруег аст. ки дар хахти таъчсин кам-, ?
ни Г»(юба|идодек ш паланд гардидани фаъоли*гг
смйг-ню иҷтнмой ъл мехи4 гии йион, даалати Советй ц-
ҷахои пегшсадам тарии еуд. иале таоадуллотхо дарсох*,

.ониокадаи омуспории ба но11и т
рл» шуд. Эхтимол сабаби ии ^ '

а. ??а'й.ри Хукумат пробтсмаи ^..

- - щ

Ч.ЯСГШ чл л киячи нисбатаи дар мултати кӯтоҳ Г>а ач<
мссшшу барои ба меитали гсти ми;ьтй ва шуури ҷами
ят"й ворилу усгуиор снудани онхо, чандин даҳсолаҳо *,
ҳагто садсотаҳо хам камй мекунанд. Табадуллот ;ц
шуур, худшииосии миллй, хусусагг габалулдог лар шу)
ри санҳо хеле иушкил мсбошал Дар ин мао.ала муҳ»
маш ои аст, ки ач як тараф, худ/ниносни танҳо, иг»
нохгани калру қимати инсонй, баробарҳуқуқишнон ;щ
чомеа а I ҷониби худи »анхо, ат тарафи диг ар. нлироф»
ҳуқук.ҳо ва кадру кимати инсоиии тан дар а(}жоря
ҷамьиягй гарур аст. Қамаи қонунҳои /щвлати оиди Г>а-
робарик» о-юдин «шҳо мавҷуд бошаду дар шуури
(<1НҲою афкори ҷамьиятй мақоми устувор пайдо наку
1ЫЛ қоиуиҳо ҳамчун ортуи нск дар рӯи қоғ ат мсмонанд.

М<«сч.<1 1.П1 отодии «анҳо имрӯт ҳам ҳал!алаб мсбо*

щад Дсмократикунонии ҷамт.ияг ба гайр аз комсбилО’
«ш. фахмиши лсмократия ҳамчун рано донистани \ама
*уна рафюру акида дониста шуду анъаиаҳон номагяуб11
«угашифо ҳнҷоб, гӯроварн иисбаги ган дар оила. би*
сермндорн Ш1 1.1 (1[>.| шн ҷоннок намул. Да\сод.1\оИ ДИ*
1‘М’ ‘ар\р.шд н> гану ҷомеа ба сатхи гарури маьрнф*11
иок И|“|,'и| Р **'ФУ киматп иисошш ган ба хубй ||,|(’
М.лими тарбняи васли наврас
шавал- Ия Ш.Р» »"

Ни* мебошал _4ГГ>ооНУ лонишчуён ман хам 6а

Инак. ыярохи омукгоР^ ;,ор|П, ш. Сталинобол ба
колпектюн Донишкада» 0 шч там ва такдири мин-
номи Т.Г. Шевченко ■»(*- мйЬр„фа1 ва асосгуюри
бактаихшнбоиноорг^-^,, )ИЦ пайванл гарлил.
наьлумоти оли л^Р “^ктм-лснииитм оа сифагн
Аввалхо лар кафе^ра * . тият наМУдам.

саромӯ^гор.баьлан до^ ^ ^иишкада Хотам Хакимбо-

Хамон солхо. ртг. р % нвони илми надо-

Гвн^ГтХгГСгачриба. оламу
™.та чй таврс. ки лар ривоя, «««»•
кор ш 1а иа ташкилотчии мохир оуланд. Д Р
лонишкада. лар як мудлати кӯтох 'артнбу ингиюм
хукмфармо г ардил, худхитматрасонию худидоракунии
донишҷӯён иурра ба рох монда шуду хсч гуна фарроши
маошхӯр намонд. хобгохи донишчуён хам аз чониои
худи донишчӯен идора кар/та мсшуд. Давомоти до-
нишҷуён ба дарсхо қариб 100% шуд. Ба дарс дер монда-
1А.1мпшГ/л11\/ гыыСгмппгш х‘л\.\ тятсп ятсеии тасг>ЛУ(Ьи

шшчусм иа ,1« «// /

1и донишҷӯёну омӯнорон хам танхо вокеаи тасодуфӣ
ардид. Як мисол: рӯзс, сахарӣ ҷуфти аввал дарс до-
нтаму ба соагам нигох карда расо соати 8.(Ю ба синф

ми

I
Ш

П11<1У1У I/<1 \ I /СЧ 1 С1 М МКИ У.\ }7С*Ч.\.7 УУа 1 Н «У.Х/Т/ \/С1 \*>Х

даромадам, хама донишҷӯён дар чояиюн нишаста бу-
ланд. Лсксияамро сар кардаму тахминан баъд аз 5
дакика заш и ба дарс даромадан шуд. Хдмин дахза дари
синф кушода шуду Солсҳбоев иҷозат пурсида ба акиби
сип(|) гузашга нишастаид ва дарсро гӯш карданд, ба
қисми 2-ми дарс падаромадаид, Ьаъд фаҳмидам, ки дар
бюрои кумитаи ҳизбй нагиҷаи ба дарсҳои устодон

кумшаи хизои нагиҷаи ба дарсҳои усгодог
шитирок кардаашонро муҳокима намуда, ингизом т
ларси ^‘Р0 маькул донисзаанду дарбонро, ки ҳамо!
сахари °а дарс' 5 дакика деР *ат задааст, тапбеҳ карда

1.т"к ки пичорап, шахиш сарвари доиишкада ба
Р еии |аы1,шУ «рбия нагичаи хуб мебахшид, сагхи

'74'
лониглу ачхудкунии ларсхо оа ларачаи ба.1ащ я.

Пеш аз имтихони лавлатй, хатман санҷиши саиг
донишчӯён гучароиила мешул (тавассути лик?ЛИ0|Си'
лонишчӯёне. ки ат ин санҷиш наметуташтанл <ГуГ) ^
тиҳони лавлатӣ рох лода намешуданд. Ин ам.Г Иу'
нишчӯёнро водор менамул. ки аз оғози таҳсили ху [ Л°
донишгох, бо чиддият ба саводнокии худ муноси^
намоянд.

Дар омади гап. тахминан 3-4 сол пеш дар :тгЫ/
ректории Асо-'юла бо ташаббуси он кас хамин гу;’.
санчиши саводнокӣ лар курсҳои 3-юму 4-уми лонишго-
гузаронида шуд ва дар натиҷа ал Н(К) нафар лонишҷӯёц,
ба санчиш чалбшуда 300 нафарашон бахои ;
гирифтанд. Ин калар донишҷуёнро ал донишгоҳ хори
намудан - вокеаи мислаш диданашуда мешуд. И
масьаларо дар Шӯрои олимони донишгох мухоких
намуда, карор қабул карда шуд. ки дар донишгох курс
тайёрӣ барои дохил шудан ба донишгох барқаро;
шавад. Ҳамин тавр хам шуд. Дар замони Шӯравӣ хама

г уна курс амал мекард.

Солехбоев боз як хислати пухтакорП дошганд
корхои ҷамъиятиро дар донишкада ба роҳ монда, к
сарварии онхо шахсони гачрибаноку ташкилотчиҳоро
ёфта мегузоштанд. Ьа ӯхдаи ман, мисол, ки таҷрибаи
кор бо занон доштам, вазифаи раиси Шӯрои занхои
донишкадаро ва ба ӯхдаи шавҳарам, Солеҳҷон Раҷабов.
ки собик котиби аввали КМ комсомоли Тоҷикистон ва
аъзои бюрои КМ ҳизби коммунисти ҷумҳурӣ буданд.
вазифаи котибии парткомро гузошганд. Вешубҳа. мо
кӯшиш намудем, ки барои баланд бардоштани сатхи
тарбияи донишҷӯён ҳамаи имкониятҳои мавҷудбударо
ислифода барем. Ҳамаи ин чорабиниҳо бе натича
намонд. Агар саҳв накунам, сатҳи донишу фаъолии

донишҷусн хеле баланд гардид ва мақсади асосӣ хам
хамин оуд.

'80-


'ЖШ

АКСҲОИ

ОИЛАВЙ
Падарам (аз рост 1-ум) бо бародаронашон Абдувоҳид (дар мобайн)
ва Абдуқа/ом. Дар қатори 2-юм писарони бародаронашон аз чап

Қаурамон, Абдумаҷид ва Мансур
Модарам Тоҷиниссо Ғаффорова бо шогирдони мактабхонаш
Рӯш гусе:ш падирам ба фронт.
р қапшра 1-ум. аз чап - бибиач 1>иниёпадарам
ра.ч Мавн\ дау модарам 1 оқиниссо. Дар катори

*ахяинп бпппдапаи А6д\' 1\ ц\'Н. ХОҲОраи ҲӣфиШ

АддукҚХ^

2-*м:#ф
М> ДИРИ КЛФЕДРЛП Ф ЧЛС ЛФ V

Баъд аз 5 соли фаъодиятам дар кафсдраи марксизм
лсиннизм нмконият паидо шуд. го кафсдраи мустик.пди
фалсафа ҷудо карда шавад. 31 нюлн соли 1902 6о фармоии
рекгори донншкада гачти №103. кафедраи фалсафа
ҳайъати кафедран марксизм-ленини »м ҷудо кар ш ту » Ьо
фармонн аз 25-мн авгусгн соли 1962 ба вазнфаи мудири
кафедра кампна гасднк шуд. Дар ханатн кафсдра ба гайр
аз ман 6 нафар устодон буданд. Аз онҳо ганхо ' нафара
шон номзадп илм. догсент буданд. Ьаид а* он. »п
мавзӯьҳои таьлнмию илмпро муайян намудем. |урӯхи
сотсиологҳо аз хайати устодону донпшҷӯсн бо сарнармп
мудири кафедра ва ннчунин семинарн назарияиП киикна
намудсм. кн шр он мохе як марогнба маьрӯзаи яюм уси»-
дро допр ба навигариҳои илми фалсафа ва ё нашҷаи
гадқнқотҳон илмнаш нхбор медод.

Мавзӯи аввалини тадқиқотп еотсиолотамои
«Омилҳои сусгни фаъолиятн донишчӯён дар ҷараенн
азхудкунни донишҳои нлмн» буд. Чорабнннҳоп мо шр
соҳаи гаълиму тарбня. дар асоси илмП гузопп а шу ҷ мо
ҳамеша набзи фаьолпятп донншҷӯснро муанни намуда.
чораҳои заруриро меандешндем. Устодон \ам а * фаьолн
яш якдигар бохабар ва коллсктпвамон ипифоку »чо п»
буд. Баъд аз як сол, вақтс ки ба куреи баланд бардоштани
ихтисос ба Донншгоҳн ҷавлагип Маскав ба номи М Н
Ломоносов рафтам, мавзӯн методин ман «Таҷрпбаи кори
кафедран фалсафа**-и донишгоҳамон ш\ г. Гаҷрнбаи кори
кафедра ибратбахш доиисга. ба чопаш гавсия гар цгҷ цпн
Сб. «Основныс направ тения рабо1ы кафсдры фпчосо
фии», «О работе кафедры ио повышсншо носпнгателыюго
влияння преподавания марксисгской фнлософип». Пц.
«Высшая школа» М., 1969.). Какгн баришианам, мавтУи
рисолаи докгориамро ҳам ҷар факултсги фалсафап МГА
муапян карда омадам.

Дар вазифан мудири кафедра 12 сот фаьоҷим»
намудам. дар нн солҳо коллскгнви ка<|>сҷра \еҷс иуркувиш

'81'
гардид, ҳайати кафедра аз 5 нафар то ба

аксарияти онҳо ба унвонҳои илмй соҳиб , НаФ»р р.
ни кафедра асосан аз байни донинтса,... "Уданд. у,'’Сц.

донишҷӯсни боис

нишкада, ки ба асгшрантура қабул меш^;1я,,С1еьдоДи ,

, --------------------------- ,' "Уданду бо д».

«Д, пур^Ч

фақият рисолаҳои номзадиро дифоъ мекардаи
гардид.

Кафедраи фалсафаи Донишкадаи
ш.Душанбе яке аз кафедраҳои

шинохтаи ИЙ55 ' *

муҳокимаи умумииттифокии китоби дарсй аз фа^с?

Шӯрави гардид. Ҳамин буд, ки коллективи кафедр^ >к

ва ба қабули

(с.1971) иштироки фаъолона дошт
саҳмгузор гардид.

Ҳамчун мудири кафедра, ман вакили Вазоратк
мактабҳои олии СССР дар Конгресси ХУ-уми (с. 1973,
умумичаҳонии файласуфон дар Варна (Булғория) иштирок
доштам ва бо мавзӯи “Муҳити ичтимоӣ ва шахсияти зан“
баромад намудам.

Дар заминаи ҳамин кафедра, кафедраи коммунизми
илмӣ (имрӯза кафедраи сиёсатшиносӣ) ва кафедраи
фалсафаи фарҳанг таъсис ёфтанд. Мудирони ин
кафедрахо дастпарварони кафедраи фалсафа - доктори
илм. профессор Гулахмедов Мусамир ва Элбоев Ҳамза
гардиданд. Диноршоев Мусо яке аз аввалин устодони
кафедра, имрӯз академики АУ ҶТ. лауреати ҷоизан
Абӯалй ибни Сино, солҳои тӯлонӣ, директори
Пажӯҳишгоҳи фалсафа, ноиб-президенти АУ Точикистон,
раиси Шӯрои диссертатсионӣ оид ба дифои рисолахои
номзадй ва доктории фалсафа буданд. Додарбек Хуморов

номзади илмҳои фалсафа, дотсент, мудири кафедр&и
фалсафаи Донишгоҳи тиҷораг. Ҳасанова Сафия - номзаДИ
илмхои фалсафа, догсент, чандин солҳо вазифаи мудири
кафедраи фалсафаро дар Донишкадаи навтаъсисёфтаи
санъат ба уҳда дошг, имрӯз усгоди Донишгоҳи Славянии
Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Глазман М С - номзади
штмҳон фалсафа дотсент, ба воситаи озмун мудири
кафедраи фалсафаи Донишкадаи омӯзгории шахрй
Владимири Русия интихоб гардид. Бляхер £Рд - ЯКе аз
олимони шинох ! аи сохди эстетика дар Иттифоки Совети
«эу,;. Хдмаи ин, натичаи муҳити эчодию навоварӣ дар ка-
федраи мо буд,

Ьаьд аэ ба ваэифаи ректорӣ рафтанам, солхои зиёд
сарварии ка(|>едраро философони шинохтаи ҷумҳурй -
докюри илмхои фалсафа, профессор Иброн Шарипов,
мрофессорон Нодир Одилов, Нуриддин Салимов, доктори
илми фалсафа, профессор Ьобоҷон Самиев ба ӯхда
доппанд. Хар яки онхо бо сарбаландӣ, новобаста аз
мушкилихои давраи гузариш ба низоми нави сохги
сиёсию иктисодии чам ьияг, токатпазирона мухи ги эчодию
идмии кафсдраро устувор намуданд ва ба пешрафги
давлази сохибистиқлоламон сахмгузор мебошанд.

Имрӯэ кафедраро файласуфи боистеъдод, доктори
илмхои фалсафа, профессор Рамазон Назариев сарварӣ
мснамоянд, зиёда аз як сол аст, ки профессор Самиев
вазифаи ноиби рекюрро оид ба корҳои илму инноватсия
бомуваффакия I ичро менамоянд.

Дар солҳои охир шумораи устодон ба 19 нафар
расидааст ва аньанаҳои пешравии ин коллективи
мсхнагдӯст боз хам ганитар мешаванд. Дар сафи
аспирантони кафедра ҷавонони боисгеьдод аз Ҷумҳурии
исломии Эрон таҳсил менамоянд. Устодони
соҳибтаҷрибаю забардаст, профессорон Аҳмадҷон
Мухаммадхӯчасв (узви вобастаи АУ Гоҷикистон),
Бобоҷон Самиев, Рамазон Назариев ба онҳо сарварй
мснамоянд.

Имрӯзхо коллективи кафедра саргарми тайёрӣ ба
чапши 50-солагии кафедра мебошад. Дилпурона гуфтап
мумкин асг, ки сарфи назар аз мушкшшҳо, ин ҷашни
пуршараф асту боиси сарбаландии ҳамаи устодони
кафедра ва сарварони барӯтианди ӯ мебошад.


> диа ГСС?" ?к1.нафедрш1 фшшифан Мгу, 6*

*иЯШи№- и;.ч а. Леканп фику.:ггвти фц.к:афп пры1Пц

Зйалынй Сгрпашич* му.цири кафедра к!^ ^

л. ^итрофшшвич »еш авғэ кабул кардинл^

„,да: кШ»«ьч. црафесшри аухантаринп хамин каф^ *'
шшикпшу пуртдҷриби Фомина йерц
г;ь»1Н гтрдид, Нпкшаи рисоларо \амро\и ц
^едлньдр^оява торн ни^ар онику ршзшан намуда (Ц^
~'*кл№зь. к\ж<каман \а1редри суггоридам. Баьдаа гасдщц,
зь «вчуиш Иттж олымоии факу птст, маиауи р».
;аш*Л1 тсми гнрифту мшн бо гамоми ҷилдиг
чиДЕ;<зн - ддаяшти ^ишӯп интихобкардаам шудам. ;ь
л*> ч, :с«гогангхо. ка хап катари бииоп марка иш ц
лядг; \ /.енинсхпе гопъ». буд. ба ман чонаи алохидабо
^. загыитхаи щртгшаш ҷудо намуданд. \» Ш1

ч 'V.:. сп Та ;шр и китобхониҳии донитгох.

— ^шоннлг гиштм щр сптобконап данлатии маш\>т«
ҷ ,с,мй ЗЛЛиин бапои пшшкоти худ бо адабиегхо»
ш. 'дщ' там_г*акапшон. бшжи бо адабнстхон ШГ

атв '*СШИВО)ГПШД.
Дар хотир дорам, баьд ат чапд солхои хопағ

здш ии ин

ки
1

июбхона, дар Гожканд бо щшаббуси Ваюра1и мак-
абҳои олии СССР конфсрснсияи илмй, бахшида ба ҷаш-
ни гашкилсбии ҷумҳуриҳоп Осиси Маркачи мегутаплу
Ҳукума I и Ӯзбекистоп ба ин муносибач қабули расмии
мехмоноиро бо сармарпи Вазир В.П, Елютин оросл
Сокии ҷиё(|>ат шбоншиноси шинохга, академик
Ҳакиазарон ба ман сухан дода қайд намуд, ки маро аз то-
лори кормандони идмии киюбхоиаи давлатии Маскан
меишпосад, валс ному насабамро акнун фаҳмид.

Ҳамин гавр, на гапҳо дар голори машгулият дошгаи
ман, балки дар гамоми голорқои китобхона фазои зҷодй
ва эқгироми якдигарй хомӯшона қукмфармо буд. Баъд аз
қар 2 соати кор, радиои китобхона «физкультпауза» эьлон
мскард ва қама аз ҷояш хсста, бо фармоиши овози радио
қаракагқои махсуси варзиширо иҷро мекарданд. Дар
қамин бино инчунин бу(|>ег ва ошхона низ ба хизмаз и хо-
нанда! он буданд.

Ман, ки 2 писаронам Гоқирҷони 15 сола ва
Саъдиҷони 12 соларо бо шавқараму духгарчаи 7 солаам
Зарринаҷонро бо модарам монда омада будам, худамро 3
карат масъулиятноктар ҳис мекардаму хатман на тапқо
дар рӯзҳои корй, балки дар рӯзқои истироқату иду айём
қам ба китобхона мерафтам. Ьаьзан, аз гарафи қамкорони
ба рухсагии эҷодӣ омада, ки дар ҳамин кигобхона вақти
зиёдашоиро мегузарониданд, қамин тартибро каме вай-
рон мекарданд. Яке аз қамин хел рӯзқо 8-Март буд, ки ду-
гонаи қадрдонам Хосияз Бобоева (ёдаш ба хайр), ки низ
рисолаи докторй менавишт, тоқаташ гок шуду ба наздам

омада таклиф намуд, ки ба муносибати ид рӯзи кориамо-
нро кӯтоҳ намоем ва ҳарду баьд аз нисфирӯзӣ ба хонаи
иҷоранишинаш (музди иҷораро сафоратхонаи Ҷумҳурии
Гоҷикисгон дар Маскав медод) рафтему оши палав пухта
хӯрдем. Дигар бор дар рӯзи кори кӯтоҳамон бо Роза Ҳам-
дамова. ки рисолаи номзадй менавишт (ёдаш ба хайр), ба
хонаи ман рафта оши палав пухта хӯрдсм.

85
Инчунин, соле 2-3 маротиба ба хабаргирии ои„а.
у.тшбе меомадам ва ягон мох истода

Духтарчаам,

Душанбс меомадам , --да оарМе

... ки дар синфи 1-ум мехвцд, хе., а,,1им

..С,, „1.М1М М<| ПМ кЛ Ту* т . -т- л ^ ^ 1ГЯ-Ч. ' 1

I

дул I -- г->-жг * <*-- -—«ид, хеле \

мешуд ва хушбахтона модарам, ки таҷрибаи оМу.^Ч I 1
синфҳои ибтидоӣ донпанд, камс 1асаллои дилам
Дар огози мактабхонии духтарчаам срии зарурй До^ ки Ҷ
тавонанд. Вале Саъдиҷонам, ки шӯхтар буд, Шав^ > )
ссркорй кашидаанд, ки баъд аз рисолаамро ҳимоя кап
омаданам, бохабар шавам хатари ба синфаш такрор хР01а
данаш пайдо шудааст. Аз мохи феврал, ки омада буд^
ю санҷишҳои тобистонааш хамроҳаш го бевақтии ц,^
мутобиқи барномаи сипфи 7-м аз математикаю забон ва
адабиёти рус дарс тайср менамудсм. Фикр мекардам, Ки
ман доктори илм шаваму, бачаам дар синфаш такрор хо-
над, доктории ман қадрс надорад. Хазор шукр, ки им-
тиҳонҳои охири соли 7-умашро бо баҳои хубу аъло супо-
риду хотири ман андак ором гардид. Барои таълиму тар-
бияи фарзандон падару модар бояд якҷоя камари ғайрат
банданд, бибию бобо ҳам дар тарбияи набераҳо мақоми
хос доранд, беқуда “пирони хирад” намегӯянд.

Ҳар вақге, ки ягон мушкилӣ дар тарбияи фарзандонам

ба миён меомад, хамоно иадару модарам хозир мешудан-

ду якҷоя ҳалли масъала ёфг мешуд, дар оилаамон онхо

обрую зыибори калон доштанд, набераҳояшонро хеле
дуст медоштанд.

Ьародарам Абдузунун Донишкадаи кишоварзиро хатм
чопипт!ппмаСПИ^!1Н1^аи Пажӯҳишшҳи умумииттифокии

номзадии илмХ ва баъдан баТИ" "ажӯхишгох ба Унвони
Хоҳарам Мавҷуда аз аввалИНУ"!°НИ доктоРӣ С°хиб шуд.
лаи политехиикии чумхупй буп ' Мкунанлаго"и Донишка-
вавде ки хонадор шуда 6у ,я„У <1ИИ додаРам Рафоатчон
даи омӯзгорӣ мГхонУ7 бо курои 2-ми Донишка-

дарам хоиданашро даиом ю , н. Ва мадади падару мо-

мУ=!К1ОИашро НИ1-0Х6ОНЙ мекар;щн,туКИКеӮДакдор шуА

ха,ми.ИаУ1 кединашон бо-

..... х»\иони мекарданду, келинашон
муваффақияг донишкаларо хагм намуд ва омӯзгори Д°'

нишкада гардид. Духтарони Мавҷуда - Замираю Мунира


Ч'

^к'

ос ёрнп налару модарамон соҳибкасбу донишманд

намешуданд. _ _

\гар ман аз ухдаи иҷрои нақшаҳои илмию омузгори,

ҷамъиятию сиёсй ва ҳамзамон оиладорию тарбияи фар-

зандон баромада бошам, дар ин саҳми падару модарам ва

хайрхоҳии шавҳарам низ кам набуд. Баьзе лаҳзаҳои ҳамон

замон \еҷ аз хотирам намераванд. Вақти дар Маскав бу-

данам. Зарринаҷон касали сурхча шудаасту ба ман хабар

I надодаанд, модарам ташвиш додан нахостааст, бовари

дошг. ки баробари шунидани ин хабар корхоямро

' партофта. ба Душанбе меоям. Бибию бобо ҳама чораҳои

заруриро андешидаанд, то набераашон ба сихатӣ рӯ ова-

рад. Танҳо дар ҳампн ҳолат ба ман хабар доданд.

Ҳамду сано бод ба зан-модар - сарчашмаи бепоёни
мехру шафқат ва ҳама хубиҳои инсон. ба оне, ки тамоми
одамият аз пистони ӯ шир хӯрдааст.

Масъалаи озодшавии зан, инкишофи шахсияту симои
маънавии ӯро ҳаматарафа омӯхта ва аз таҷрибаи ҳаёт ба
ҳамин хулоса омадаам, ки озодии зан, баробарҳукуқии ӯ
бо мардон - ин озодӣ на аз вазифаи модарию тарбияи
фарзандон. оиладорӣ. балки озодӣ барои бо ҳам мутобиқ
карда тавонисгани (гармонияи) ҳуқуқу вазифадориҳои
ҷамъиятию оилавӣ, пойдор гардидани муносибатҳои де-
мократӣ дар оила, бартараф намудани муносибати ситам-
гарона нисбати зан, поймол накардани қадру қимати ин-
сонии ӯ вобастааст.

Барои устувории муносибатҳои демократӣ дар оила,
са гҳи худшиносию ҷаҳони маънави, шуури ҳуқуқии зану
шавҳар бояду шояд инкишоф ёбанд, на танхо ҳуқуқи ба-
рооар. балки барои фаъолияти меҳнатию маърифатпази-
рии онҳо имкониятҳои баробар фароҳам бошанд. Агар
зан худро гамоман бо кору бори оилаву хона маҳдуд
намояд, аксаран сатҳи маънавии ӯ торафт паст гардида
мустақилӣ. шахсияти худро аз даст медиҳад ва окибат
ҳамчун канизи бемузди шавҳар шуда мемонад. Боз ҷар
тааҷҷуб мешавад, ки чаро шавҳараш берун аз оила
вақтхуши меҷӯяд ва ё дар орзуи зани дуюм мешавад

-87
Мӯҳлати докторантиам ҳам бо меҳнати г^Мудам -Щ
ҳалли мушкилиҳои рӯзгор ба охир расида ис,,^4^ Щ
ман охири соли хониши 1966/67 тариқи (вариан,4* буд ь
рисоларо ба муҳокимаи кафедраи фалсафа сут^8^

Пас аз хондани рисолаам аз гарафи аъзоёни каТ^
фалсафаи МГУ ва инчунин яке аз файласу^и
Донишгоҳи омӯзгории Маскав профессор Апресян Г °1,и
Захарович, рӯзҳои аввали моҳи июн рисолаам
маҷлиси кафедра ба муҳокима гузошта шуд.

Баромади аъзоёни кафедра хайрхохона менаму
бешубҳа, дар муҳокимаи аввалин камбудиҳои рисола ни-
қайд мешуданд. Вале баромади Апресян на танҳо маро
балки аъзоёни кафедраро дар ҳайрат гузошг. Ӯ бе ягон
андешаю мулохиза рисоларо зери танқиди бе исботу да.
лел, ва ё далелҳои сохта гирифт. Дар хотимаи суханаш ба
ман маслиҳат дод: «бигзор рисолаи навиштаат ягон сол 1 1
ором истад, баъд боз тадқикотатро давом медиҳӣ». Ман 1 '

худам уро илтимос карда будам, то рисолаамро хонда
фикрашро пешниҳод намояд. Чанд сол мукаддам бо

^ *“олеҳҷон Рисолаи номзадиашро дифоъ кар- 1

эхгипом по„"?ИНпВ0СИТа Ӯро мешинохтам ва нисбаташ !
Ӯро бэпои М1Н1 ^Яр огози навиштани рисолаам розигии

гьйяуяж иг," шугаш ™р"Ф-

У » ки дар ка(Ьелпае. ки ман бо фар*

-88-

у-\
Хулоса, дар баромади ӯ ягои таклифи мушаххаси
қобили қабулро наёфтам, Дар бораи он, ки рисоларо яюн
сол ба як тараф монам, ҳеҷ маънй надошт, рисола худ ба
худ бехтар ё бадтар намешуд ва бо Вера Александровна
қарор кардем, ки барои баландтар бардоппани сагҳи
назариявӣ-илмии рисола боз кӯшишу 1 айраг кардан зарар
намеоварад, яъне рисоларо ором намонда меҳнат кардан
лозим. Тобистон ба Душанбе ҳам наомадам, то моҳи
ноябр. яъне зиёда аз 3 моҳ аз китобхона набаромадам.
Дар натиҷа, рисола аз ҷиҳати назариявӣ ғанитар ва дарки
хусусиятҳои шуури зани Шарқи Советӣ аёш ар I ардид. Аз
танқид, хоҳ асосноку хоҳ беасос бошад, набохтам, балки
бурдам.

Дар муҳокимаи дуюм рисолаи докюриам маъқул
дониста, барои ҳимоя тавсия шуд, экспертизаи Шӯрои
диссертатсионии факултети фалсафа ба ҳимоя қабул карду
рӯзи ҳимояро муайян намуд. Ба сифати ташкилоти асосй
(ведущая организация) кафедраи фалсафаи Донишкадаи
омӯзгории ба номи В.И. Ленини ш. Маскав таъин гардид.
Ин кафедра мебоист ақаллан дар давоми як моҳ ба рисола
тақриз менавишт, муайян менамуд, ки рисола ва муалли-
фи вай ба унвони докторӣ меарзанд ва ё не. Мутаассифо-
на, зиёда аз 2 моҳ гузашту аз тақриз дарак набуд, гузаш га
аз ин, дар кафедраи донишкада овоза найдо шудааст. ки
ман дар рисолаам гӯё аз китоби Вера Бильшай «Решение
женского вопроса в СССР» рӯйбардорӣ кардаам. Ин
тӯҳмаги хушкухолӣ буд. Бильшай номзади илмҳои
ҳуқуқшиносӣ буду китобаш ҳамон рисолаи номзадиаш
буд. Мавзӯи тадқиқотии ман бошад - табадуллот дар ха-
ёти маънавӣ, шуури занони Шарқи Советӣ дар заминаи
табадуллотҳои иҷтимоӣ-сиёсӣ ва иқтисодии мамлакат
буд. Бешубҳа, ман ҳамаи тадқиқотҳои илмӣ дар сохаи
ҳалли масъалаи озодшавии зани Шарқро таҳлил намуда,
ба онҳо такя карда будам, аз онҳо иқтибос оварда макоми
онҳоро дар ҷараёни гадқиқоти илмии ин масъала муайян
намудам. Вале рисолаи доктории ман доир ба ин масъала
тадқиқоти аввалини фалсафӣ буд.

~89
Хулоса, лар баромади ӯ ягон таклифи мушаххаси
, 0(„1.!1п қабулро наёфтам. Дар бораи он, ки рисоларо ягон
14>л ба як гараф монам, ҳеҷ маънӣ надошт, рисола худ ба
ч\ ^ бехтар ё бадтар намешуд ва бо Вера Александровна
қарор кардем, ки барои баландтар бардоштани сатхи
иа шриявй илмии рисола боз кӯшишу гайрат кардан зарар
намеоварад, яъне рисоларо ором намонда мехнат кардан
н>апм Тобистон ба Душанбе ҳам наомадам, то моҳи
иоябр, яьне зиеда аз 3 моҳ аз китобхона набаромадам.
ҷар нагиҷа, рисола аз ҷиҳати назариявӣ ғанитар ва дарки
хусусиятҳои шуури зани Шарқи Советӣ аёнтар гардид. Аз
ганқид, хоҳ асосноку хоҳ беасос бошад, набохтам, балки

бурдам.

Дар муҳокимаи дуюм рисолаи докториам маъқул
дониста, барои ҳимоя тавсия шуд, экспертизаи Шӯрои
днссерга гсионии факултети фалсафа ба ҳимоя қабул карду
рулI ҳимояро муайян намуд. Ба сифати ташкилоти асосӣ
(ведущая организация) кафедраи фалсафаи Донишкадаи
омузгорни ба номи В.И. Ленини ш. Маскав таъин гардид.

I! м кафедра мебоист ақаллан дар давоми як моҳ ба рисола
1ақриз менавишт, муайян менамуд, ки рисола ва муалли-
фп вай ба унвони докторӣ меарзанд ва ё не. Мутаассифо-
на, шёда аз 2 моҳ гузашту аз тақриз дарак набуд, гузашта
а $ ин, дар кафедраи донишкада овоза пайдо шудааст, ки
ман дар рисолаам гӯё аз китоби Вера Бильшай «Решение
женского вопроса в СССР» рӯйбардорӣ кардаам. Ин
гӯҳмаги хушкухолн буд. Бильшай номзади илмҳои
\\ қукшиносӣ буду китобаш ҳамон рисолаи номзадиаш
буд. Мавзӯи тадқиқотии ман бошад - табадуллот дар ҳа-
сги маънавй. шуури занони Шарқи Советӣ дар заминаи
габа.ҷуллотҳои иҷтимоӣ-сиёсӣ ва иқтисодии мамлакат
буд. Бешубҳа, ман ҳамаи тадқикотҳои илмӣ дар соҳаи
ҳал.ш масъалаи озодшавии зани Шарқро таҳлил намуда,
(XI онхо такя карда будам, аз онҳо иқтибос оварда макоми
онҳоро дар ҷараёни гадқиқоги илмии ин масъала муайян
намудам. Вале рисолаи доктории ман доир ба ин масъала
пгдқлқоти аввалини фалсафй буд.
1ПОПОИ диссертатсионии факултети

Гул номи М.в. Ломоносов пм,.„.

Донишгоҳи ба ------ ---------

•жспертизаи иловаги, ба институти фалсаА»^'^

X---Яяуои ойт.е1Г-гМп.,?аи Лкал^°

; |г! 1ид« --

Улуми СССР фиристод, баҳои объективий й', пКаЧ >

илмиро муайян кардан зарур буд н тал„,. Ч

1-1-

ч

Псое нагузашта, аз Пажуҳишгоҳи фалсафаи Ду с
Д р мусбӣ омадааст. Ковалев Длеко^

бахои (мудири кафедра) маро даъват

МИТрОфаНС р__^ 0 (~^ ^ЛЛТ/ТТТТГЛТ» ТУОгКст.- .

‘4ц

61

50

0-

ь

*

я

мусбӣ омадаас!. гхиьалсв дЛе
вич (мудири кафедра) маро даъват
супорид, то ман ба Готт В.С. (мудири кафедраи фЛ
Донишкадаи ба номи Ленин) хабар диҳам, ки ба
рисолаам мебароям ва у бояд тақризашро, хоҳ мусбй. ^
манфӣ ба унвони Шӯрои илмии допишгоҳ фиристад.

Ҳамин тавр, бо иштироки худам рисоларо муҳ0КИм.
намуданду тақризи мусби қабул карданд, барои 6аҳои
манфй исботу далели қобили қабул надоштанд.

Боз як мушкилӣ пайдо шуд: 3 нафар файласуфони
шинохта - акадсмик А.М. Баҳоваддинов, М.Г. Журавков
доктори илмҳои фалсафа, мудири шӯъбаи маданияти
Пажӯхишгоҳи фалсафаи АУ СССР ва Андреева -
профессори кафедраи материализми таърихии МГУ, ба
сифати оппонентӣ зиёда аз як моҳ пеш аз ҳимоя, таъин
шуда буданд. Баногоҳ як ҳафта пеш аз ҳимоя маълум
гардид. ки Апдреева ба рухсатии хизматӣ, ба хориҷа
рафтааст ва фавран опионенти 4-мро муайян кардан
лозим буд. Хушбахтона, профессори кафедраи фалсафа
Масхуд С адикович Ҷунусов розигӣ доду дар мудда™
кӯюх хопда, дар Шӯрои илмӣ баромади хеле пурмазмун
клр.г (мйласуфоии факултет, ки Аловаддин

бар1)ма;,|и'!/пР<> гмс,|1ииохтанд, бо хушҳолию эҳтиром
оаромали ӯро қабул намуданд.

1 Чурои ,|.иа.х-р|а1сР;!;!!!ис<’|‘и |%х ЛаР толори маҷлисгохи

химояи риеолаҳои 1)акУл,ети фалсафаи М1УД°ИР
файаасуфхои шинохтчиД°К1°^и гаМи сарварии яке а3
*«илиий с срщеиич хим< МаМлака 1\ нрофессор Молодсон
Пф,,и.,. и рисолаи докгории ман барпо
Ьа I айр аа аыоёни Шӯро дар толор файласуфони
кафедрае, ки ман дар муддати 2 соли охир ҳамкорӣ
доппам, олимопи аз I оҷикистои ҳамои рӯзҳо дар Маскав
буда Ориф Шукуров (ректори донишкадаамон), Розия
Ҳайдарова дотсеити донишкадаамон, аз Донишкадаи
омӯзгории Маскав докгори илмҳои фалсафа, профессор
Берсстиев ва бисср дигарон ҳузур доштанд. Дар арафаи
ҳимоя бо сафири I оҷикистон дар Москав Солеҳбоев Х.Х-
вохӯрй доштам ва он кас гуфганд, ки ба Шӯро омаданй
ҳасганд, вале ман хоҳиш иамудам, ки наоянд, ки ман
изтироб мекашам. Сарфи назар аз ин, Солеҳбоев вакила-
шонро бо як сабати нур аз гулҳои тару тоза фиристоданд.
Ьаъд аз баромади онпоненгони расмй, ирофессор Халфин
аз номи Бобоҷон Ғафуров баромад кард. Дар огози су-
ханрониаш қайд намуд, ки бо сабаби сафари хизматиашон
ба Эрон, Ьобоҷон ^афуров омада натавонистанду ба ман
ваколаг доданд, то аз номашон баромад намоям ва хеле
самимона дар ҳаққи шахсиятам ва мазмуни рисолаам су-
ханронӣ кард. Ман автореферати рисолаамро ба Бобоҷон
Ғафуров (он вақг директори Пажӯҳишгоҳи Шарқшиносии
АУ СССР) хамчун рамзи эҳтиром такдим карда будам ва
чашмдошт набудам, ки ин кадар гамхорӣ менамоянд.
Халфинро намешинохтам, барои ҳамин, росташро гӯям.
вакте ки раиси Шӯро ба ӯ сухан дод, хавотирӣ кашидам,
ки баногоҳ ягон баромади барангезонанда набошад, ки
равиши эҷодии муҳокимаро халалдор насозад, чӣ тавре.
ки дар кафедраи Донишкадаи омӯзгории Маскав шуда
буд. Инчунин чанде аз файласуфони маъруфи советӣ -
аъзо-корреспонденти АУ СССР Ц.А.Степанян. академики
АУ Туркманистон Б. Полвонова тақризи хуб фиристода
буданд. Берестнев бошад, омадааст, ки баногоҳ ягон шах-
се аз кафедраашон халалдориашро такрор намояд. ҷавоби
сазоворапфо медиҳад. Умумаы оппонентҳо ва дигар но-
тиқон дар фазои озоди илмй бо таҳлили хубу таклифҳои
муфид баромад намуданд.

Аз Душанбе бародарам Абдузунун ва шавҳарам
Солеҳҷон омада буданд ва ҳамаи корҳои ташкилиро ба

~91~
о.дан худ I ириф1иид. Х.ИМИИ 1П»Р тхмаги .и,
соғши маи Д‘Ф 'ИЛМ1КИ ии мии .ӯи илми,Т - .■
мухокимаи ами. и-.ми Л‘Ф;'"-'И г-""‘".д ғиРли
,У,|>ГП1 бахои бш.иня 1 П|»"|и. Х(П .одарИКп,..:.^

гуфгап, Оахои оаламл I ири(|и л.а I го дар щ /рс)
шуд, ки дар Осийи Маркаш мнн аиналип КП((/?Й
ки шоёии уннолм докчори идмхои фалсафа щп
Ориф Шукуров I уф| аид. ки ман анвалии доктори Л*Лл'л'
донишкадаамол мсбошам. 1*стуГ)ха, ин нагичаи Г) М;1ар ’
онардаам Г>а мап идхоми иав дар фаьолия^и и
ҷамъиягии ояндаам вахшнд. >хсос мекардам, ки атяки*
гиқони ҷиддии илм гу гаппам, иалс самҷишхои навбағг'
дар неш будаид.

Солехҷон дар Маскан барои гахсид дар курси 6 моҳ^
баланд бардоип али ихтисос момданду мапу оародарам
Душаибе баргаштсм. Фартандонам, падару модарам ..
иайвандонамро пагмои шуда будам, опхо хам интихр.
ман будапд. Дар мухити оилаю хешовандони мсқрубона/
бо кувваи нав ба фаьолияти о.мӯ норию вазифаҳои сершу
мори ҷамъият иам на ободии рӯтг орам 1арк шудам.

Аввалҳо дар бораи такдири рисолаам фикр
намекардам, ат як гараф, ат серкорй бошад, ат тарафи
дигар, ат ҳаллу фасли ироблсмаҳо хаста шуда будам ва
ҳар вақте, ки мехостам ат ҳалли ҳамаи проблемахоям озо:
шавам, ҳикмати устоди хсле боистеъдоди кафедра Ефим
Давидович Ьляхср ба хогирам мсоял — «нри коммунитл
тишину будем иолучать ио талонам». Он чӣ аз дастг
худам меояд, ба назарам нисбатан осонтар аст, агар халл>
фаслашро наёбед, ат худатон талаб намоед. Як умр орзуи
ман хамин аст, ки ба хсҷ кас мӯҳтоҷ нашавам, дастнигар
наоошам, ба кавли мардум «худам подшоҳу таъбам вазир
<>шад». Мутаассиф<>на, хаст коиунхою талаботи худашро

икхела иестанд, ҳар як шахс

&

/ ' Ц
'йТ\
&

ж

у*



3

I

дораду одамон хам

такрорнашаванда ва як умп мп Л.Г': р ~

«инсони кпми-,**»* **? даР °Р3УИ ташаккули

«инсони комил» хастем, вале образи инсони комил

дар адабиёти бадей сабт ёфчааст. Нависандагон боШа1Ь
дар асархои худ хастгю ня **%<...»«• -

ҳаетро на ҳамчуц акси оинагй тасвир
менамоянд, балки уро тахрир менамоянд, орзуи марлумро


р,1 қа 'ШМ мсгирамҷ, ОММҶПрО Г*1 :ш ННЖ М*Ҷ1(Г>МММ
мсмамомм г

11м I м илрмм мпн ҷмр мас1.ил|М1 п « ҷониПм НД |< (м*.Ҷ1Пми
;П 1Х\'1 игсмомман КОММССИЧ) ГНСДИК ШуДйММ рисо МИ 1ЖКК1
рмам 011Р М1> I. Оҷ«1 I ИН 6н 1.ҷ :1 < П-7 МоМ! ЧПМОЙ Ч!|Г*нрИ » Н<
ҷнк ш\ ҷам ва с машу ҷамам! мсомад Маро Помж./| Пм».д /м
кариб як сол ҷаьаа 1 кардамд. 1*<> ммору мк имлгмм! г*н
Маскап рохсимор шуҷаму а« НДК сабабм мм |нир гуд ки
(11Мҷамм масьаларо фачмилам. 1*а уимомм НАК мак!уГ»и
бснм ю бо бачон маифм ба рмсода расмдшк I у, ри( о.гыро Гы
жспсрппа фмрмсюҷаамҷ )ксмср1 ба рмсода 1акрИа| му
сбп додааст. Ьа мам мм ҷу 1акрм«ро икс мамфма? ;мм арнн!
мусбиро супориданҷу му\даги худро гаьмм мамуда хо\иМ(
карҷамд, км омди им гакри »\о мумосмбаш чулро млн
мм\оҷ мамоям ва дар ру »н муаммшпуда баром мухокимаи
гактрм рмсолаам мародаыкп маму ҷам ҷ Накҷс км Гы ман
сухан ҷоҷаид, дар огозм баромадам кайл мамудам. гм I
такрмаи ба \ам мгҷ ҷавобм маро ба дп ыюхом бсасосм яггм
омҳо хсдс осом мсгардопад ва ба гакрмш мусбп I м- и
карда, беасосни гақрмҷм манфмро мсбо! мамудам Дяр хо
шрам баыс ла\(а\ом муқокима ммру» чпм ҷммҷн м«'бо
шад: яке а! аьюсим коммссмя дар дасгшп момо1рафмяи
навакак нашршудап маро бо моми «Духомш.т облик
жсшцмпы Сомсгского Носюка» баланд бардомма ба ҳама
мишом доду капҷ памуҷ, ки «мм авналмм асарм иимигп км
ба ҳасгм маьнавмп «амм Шнркм ( овс! П» бахтмла тудаа( I
ва муаллмфаш, бсшубҳа. ба унвомм докгори мпмм «|>;ин ;и|»а
мсарзад. Рамси комиссми дар хотма бо баробари !аклж|ш
гаслнк намудаии унвони докгорП қамд мамуд. км барои мо
на ган\о рисолап докгорм. са I \н балапли и шИ
назарнявип влп ахамиятнок мсбошад, балки шахынпи

олимн унвонҷуп 111И ачамняти хслс му\им дора I ва хулоса
баровард. ки муаллифп рпсола пюпсгаи упвош! доюорн
нлмҳон фалса«|>а мсбошад. \ҷ ип пмҷиқони навбаҷи \пм
бо сарбаландп гузашгам, валс бо баробари комроми. як
чакраи галм1и хдсгро мсчашидам 1>с\уда шп у«|)гаанд: «А «
касофагн як шум, сӯла ( ша\ри Рум». Хс.пс чуб шул. ки


баъд аз чандин солҳои хараҷу мараҷи . .. Ғ"

фи хамин гуна мактубхои беному игвп 'И
Иттифок карор кабул кард, ки мактубҳои |°На >

аз эътироф хориҷ дониста шавад. “еимю;Ч „»б:

Баъд аз нимсоли гирифтани ДИПл > „Лр
аттестати профессориро низ гирифтам м ' 11 Док1( и1' #
равшан буд: унвонҷуй бояд камаш ю Ди °«а,? с>'’

саромӯзгори мактаби олӣ дошта ва на кам?ДСо(Ч
(номзади илм) тайёр карда бошад. Ман 26 сол с 1 Ш°Ч ^
ромӯзгорию дотсентии мактаби олӣ доштам^т^- ^
номзади илм тайёр карда будам. ‘ ‘ у 3 ^

Солхои дар Маскав, дар муҳити илмии факултет
сафаи Донишгохи машҳури ба номи М.В. Ломонос &
заронидаам, барои ман сахифаҳои фаромӯшнашава ^ V
мактаби ибратбахш буданд. Бо Вера Александровна %
ва ҳамкории илмӣ пайдо намудем. Як асари ҷиддй бо ^
ми «Сотсиалистическое общественное сознание» т 0
саҳифаи мошиначопӣ) навиштем. Ин асар дар матбуов, зг
Душанбе қабул шуда ба чопаш иҷозат шуда буд. Афсӯ. N5
ки табадуллотҳои сиёсию ҷамъиятӣ ва ҷанги шаҳрванд
дар Тоҷикистон, садди роҳи бисёр пешравихо шуданд
китобе, ки дар вай мафҳумхои «сотсиализму», «патрио*
тизму» «интернатсионализм» ва диг ар ибораҳою афкорн
ба замони нав номуносиб мавҷуданд, чопаш манъ шуд
анҳо баъд аз 15 соли ба даст овардани истиқлолият ва
^7?°^ гаРдиДани вазъият дар мамлакатамон, китобро

«*г\П

боз оа даст гирифтаму қариб як сол захмат кашида, азнм


Моҳи нюни соли 11)"4, 12 сол пур ш\ да б\ д аа ои р\ ?е,
ки оа вазифаи мудири клфсдра гаьин ва баъдан иытихоб
шуда будам. Коллектнвн кафсдра ҷавону боистеъдод ва
иттифок буд, гурӯҳҳон алоҳида доир ба масъалаҳои асо-
сан ҳаёги маънавии ҷо\юа ва гаьрихн фалсафаи Шарқ
тадқикотҳоп илми мсоурданд, робита бо донишҷусн, гар-
бияи онҳо низ дар маркази дпққагн кафедра қарор дошт.

Боиси таваҷҷӯҳ асг, ки дар бисёр мавридҳо Чавонон.
бештар дуҳгарон) ҷавонзанон дар ҳалли мушкнлиҳои
ҳасти оилавиашон барои маслиҳаг ба ман муроҷиат
мекарданд. медонистанд. ки тадқикотп илмии ман бо
ҳампн проблема вобаста асту ёрии амалӣ ва ё маслнҳати
муфид аз ман гирифтан мехостанд. Бешубҳа. ман
қаноатманд будам. ки илму амалам аз ҳам ҷудонашаванда
аст. Устоди мӯҳтарам Баҳоваддинов А.М. хато накарда
будаанд. вақте ки ин мавзӯи илмиро ба ман суиориданд.
Охир. аз аввали фаъолияти комсомолию ҳизбиам. кор бо
занон қисми муҳимтарини фаъолияти ман ҳисобида
мешуд.

РЕКТОРИ ДОНИШКАДАИ САНЪАТИ
ТОҶИКИСТОН БА НОМИ МИРЗО ТУРСУНЗОДА

Соли таҳсил ба охир расида истода буду тараддуди ба
рухсатӣ баромадан будам, ки маро ба назди котиби Ко-
митети Марказии хизби коммунисти Тоҷикистон Ибодат
Раҳимова даъват намуданд. Баъд аз аҳволпурсй мақсада-
шонро фаҳмонданд. Қариб як сол муқаддам дар заминаи
факултети санъати Донишкадаи омӯзгории ш. Душанбе,
донишкадаи нав - санъат таъсис ёфта буду ҳанӯз сарвар
надошт ва Ибодат Раҳимовна ба ман ҳамин вазифа - рек-
ториро таклиф намуданд. Барои ман ин таклиф гай-
ричашмдошт буд, зеро дар ягон ташкилотҳои санъат ва ё
кор бо санъаткорон муносибат надоштам ва дар ҷавоб

~95~
аилсшпи хулро бнён карда шубҳа Л()ц

им к(>р 'К1ММОЛ иоочмуду мушкил боШадМцки бар,,.
ро боиир куионидаид, ки гучориши иичоми 0,1

I Ш Ж /ГГ - - —

к

ка

нест -- ^ ***»

- |у[

йии 1Ш 1 ашкили мактаби оди ба ман бегона „еет ' ’>•
„р бо КОДДСК1ИН дорам, мактаби одии еаньа|п,!ачК
дрдан дочим ва мо дар им кор мадад мерасон!.,. т.а'“к

Л

(У^

КиР МераспиГ"

корро а$ каоули аввалини донишҷӯён сар к СМ'Ц
иар ганро кашол надода, аз I-уми июТи^ ^
Г>а иҷрои ин вазифаи масьул шурӯъ намудам И С°Ли ^

/? д»

V

Маи 4111 ар ганро капюл надода, аз 1-уми 4Гач Ло*:

1И 19

ҷараспн ы ьлимро му гобиқи қоидаю талаботҳои \г —

к < к ГЧ » I <Л / \ V I «/Гк/\11 Г\ « V /к/1 м ■ • .. —__





Ҷар ҳақиқаг, маи дарк намудам, ки пеш

5

Ш

ш пиикил ва ба роҳ I узоштан зарур аст.

Рӯш анвали корам бо коллективи донишкада щИН(
шуҷам, муа!1ии намудам, ки бисёр корҳоро ташкилу
аиҷом расонидап тарур аст, аз утоқи кориам сар карда. >
чоСм оҳн донишҷӯену ошхона ва дигар корҳои хоҷагй. кт
6е \а 1лп онҳо шароиги кору зиндагии донишҷӯён, таъди-
м\ гарбия ва фаьолияти эҷодии санъаткорони ояндаб;
галабот мувофиқ намешавад.

Ьинои хобгохи донишҷӯсн дар наздикии донишкад
оарои 500 нафар ба нақша гирифта гпуда ва сохтмониваи
ого« гцрдида буд. Вале мувофиқи нақша нимаи хобгохба*
рои ҷоиишҷуёни мо, нимаи дигараш барои донишчӯсм
Донишкадаи омӯзгорй буд. Ҳамзамон дар яке аз хобгоххси'
Донишкадаи омӯагорй 180 нафар донишҷӯёни мо зиндагй

к\и1ти.ии^аи Рсктори Донишкадаи омӯзгорй

меранемч 1!!!?. ,аклиФ намудам, ки мо аз хобгоҳи онхо
к-.шкш I 1 *\ \.,!г/И..ХкИссаи ХУД даР хобгохи сохтаисгода

санъат
ҷойро бой

доигга

ли нав

“>р чо?""к ^-0,0, мурра қонеъ гардиду

иа" «>«•«« -сД',~ "уч** ^Рои Истию>мат«-
Дар айни анни

Д1

..... иамудем. 6

ллр айни анҷи кор маро барои гасдиқ ба Маска
иьна» намуланд. Хннало аз сӯҳбати Вазорати фархаН'и
СССР гузаштам. Мудири шӯъбаи мактабҳои олӣ ва
баъдан муовини вазир сӯҳбат карданд, аз як тараф қано-
атманди изҳор карданд, ки ректори донишкада соҳибилм
- доктору профессор аст, аз тарафи дигар номгӯи асарҳои
илмиамро аз назар гузаронида қайд карданд. ки тамоми
фаъолияти иямиам ба мавзӯи симои маънавии зани Шарқ
бахшида шудааст. яъне ба фаҳмиши ман онҳо дар таассуф
буданд, ки мавзӯи илмии ман бо санъат робитаи бевосита
надорад.

Бо тавсияи Вазорати фарҳанг ба мушовараи (колле-
гия) Вазорати маориф даъват намуданд. Дар маҷлис вазир
В.П.Елюгин ба ман савол дод, ки ман ба санъаг чӣ муно-
сибат дорам? Ман ҷавоб додам, ки танҳо ба воситаи "‘фал-
сафа" ва яке аз аъзоёни мушовара - файласуф илова
намуд, ки дар барномаи фалсафа мавзӯи фарҳангу шуури
эстетикӣ мақоми хосро ишгол менамояд.

Хулоса маро тасдиқ карданду ректории ман мақоми
қонунӣ гирифт. Аз ин сафарам албатта хулосаҳои зарурӣ
ҳам баровардам. Аввалан, ба қатори курсҳои махсуси
нақшаи таълимӣ, «Назарияи маданият»-ро дохил кардаму
барои курсҳои 3-юми донишкада хондани лексияро ба
ӯҳдаи худам гирифтам. Инчунин, тартиби нонавиштае
ҷорӣ намудем, ки дар вакти қабули донишҷӯён ба ҳадди
аввал истеъдодро мегузорем ва кӯшиш менамоем, то дар
чараёни таҳсил камбудиҳои донишҷӯёнро аз дигар фанҳо

ислоҳ намоем.

Аз сафари Маскав баргаштаму бо масъалаи сохтмони
ошхона дар назди бинои таълимӣ машғул шудам. Саҳни
донишкада хеле хурд буду аз паси девори саҳни донишка-
да майдончаи озоду аз паси ӯ боғчаи мактаби 10- солаи
мусикӣ (мактаби Иониди мегуфтанд) ҷой гирифта буд. Мо
бо коллективи ин мактаб бо сарварии Иониди муносибати
хеле хуб - хамкорӣ доштем. Ман ба назди Иониди рафта-
му илтимос намудам, ки ба хмо ёрӣ расонад: ҳамон порчаи
замини холӣ, ки аз паси девори мо мавҷуд аст, ба мо
тӯҳфа намояду мо ошхона созем. Иониди чизе, ки фоидаи
ахли чамъияту фаъолияти донишкада буд, рад карда

~97~
•мме.«"ц„Ше,, ро.н.ни у ва

• шчоцаи оип (11. Оа ма 1ди Раҳмоп Най,', иқ ИаМу ,

( .... "■'«ирон рафгаму б„ о„' Й?"*ч Набв>\

‘Михопаро фачмонндам - ча„‘ п^рУРи*ги .'Ч'
,*•' ""'"'"•ш кор.арон оо буфеташ маа.^Д1'
ф\|'\1пи м.ипруоот сппрт буд на коргапон буду
Н.1КШ хуроки нпсфпру шапюн аа оп ио . ' ад6аПаР<*
нах.емон.чап I. Пн гупа адмсоягй ба^в°Л Ч?
х.тьагкор. кп ба хӯроки ннсфирӯаг. ба здхйт , Чав°н?;
р»1нанд. \амсон1 ин номаглуб мсбошад.

Раҳмон Набпсвич ҳамоно

%

В1!

рпшинаро

1311 ри

даьна. карданду ба ӯ супорищ Р
ошхонаро цар мӯхлатн кӯтохсохта ба истифода б ■11
1>а„д ба ман рӯн опарда нурснданд. кн ҷой бароиНДНХав4
чпхона \ас 1 с нс? Мап дилпурона ҷавоб юин

Р.\-

- > — — додам. ки чоо

муаиян кардасм. Аз пазди раис мо бо Гришина б\ •
када рафга дар асрп барфи боридаистода ҷои ощ^'
ҳаматарафа санчида, накшаи пешакиашро \ам Му-
кардсм. 11агоҳии дигар. аллакай сохтани ошхона ого3&
То охнрн соли тахсил хобгоҳу ошхона ба истифола тТ
игуданд. ’ *

Днққати махсусро масъалаҳои соҳаи балак:
[бардопггани снфати гаълиму инкишофи маҳорати касош
[доиишҷуёну омӯзгорон талаб мекард.

Дар фаъолияти донишкадаи навтаъсисёфта мунтш
масъалаҳои пав ба нав ба миён меомаданд. Дар огоз?
ҷӯшу хурӯши ташкилӣ. дар яке аз шуморахои рӯзнома?
«Комсомолец Таджикистана» таҳти унвони «Инстнтуо
искусств за ГТО неуд» маколае нашр гардид. Чӣ бос
кард гуфта, андеша менамудем. Роҳашро бо гуфтушушь
бо Кумитаи тарбияи ҷисмонй ва варзиши ҷумхурӣ сф-
меъерҳои баҳодиҳӣ муайян карда шуданд.

Инак. рӯзи дав (марафон) расид. Донишчуен)

рон тахти рохбарияти донишкада - ;и тар6®

гашкилоти ҳизбию комсомол ва мудирн ка<редр‘
ҷисмонӣ бо шиори «ГТО на отлично» мас ай н8'1'’
метрро дар вакти таъин тардида сарбаланя»

~98~
бартараф ва таълими минбаъдаи тар-

ДСМ ҷисмонӣ дар донишкада бехтар I ардид.

онян
Дар

V,

|| ДаР сиёсати раёсати —Худи устодони
Д1 боистеъдод таваччухи хоса тохир мсм УД- У У д
санъат Ханифа Мавдонова, Ахмад Бобоку.юв,

Азимова аз аввалин профессорони дош'шк Л дСкар
Тамара Абдушукурова. Кари.мчон ^имов^^ Аскар

дпт^пяхмонов Телман Сохибов аз аввали! ,
баъдан профессорон шуданд. Бастакорони маъруфи точик
Шарофиддин Сайфиддинов ва Қудрату.тдо ^св
унвони профессори шоиста сохио гардиданд. Са(]>и опхс
торафт меафзуд. Ду нафар омӯзгорони чавони донишкада
- Рачабмад Амиров ва Абдурахим Рахимов барои тахсил
ба аспнрантураи Донишкадаи маданияти Леиинград
фнристода шуданд. Ҳардуи онхо на факат олимони ши-
нохтаи фарханг. балки то ба дарачаи сарварии Вазорати
фарханги ҶТ сабзида расиданд. Профессор Амиров ав-
валҳо ректори Донишкадаи санъат ва айни замон ректори
Консерваторияи давлатии Точикистон ба номи Сатторов
мебошад. Бо хисси каноатмандӣ кайд намудан мехоҳам,
ки ахли устодони донишкада - устодони хунарҳои зебо бо
такдифу ташаббусхои сершумори худ маро ҳам ором
намегузоштанду ҳам юҳоми нав ба нав мебахшиданд.
Ман кӯшиш мекардам. то онҳоро дасттирӣ намоям. Аз
онхо ва аз худам каноатманд мегардидам, кувваи нав
мегирифтам. хастагиамро хис намекардам.

Каримҷон Ҳалимов - мудири кафедраи таълими
мусикию суруд (баъдан ба унвони профессорӣ мушарраф
гардид) иборат аз панч нафар омӯзгорони кафедра дастаи
хофизон - квинтети мардона ташкил намуду маҳорати

мчъкетНт,^аГНИ 0Н'° ба коллективи Донишкада хеле
лонитк-яГ Ва МИНОаЪД лар консеРтх°е. КИ дар толори
пайдо кард 1 Мешуданд' обРӮю эътибори калон

санмтГ^г!111 Ннзомов ,айни замон ректори Донишкадаи

ба итмом Нрангураи назди к°нсерваторияи Тошкандро
расонида, номзади илми санъатшиносӣ дар

~99~
"’У"» мусиким Шарк туда омад »а к

•тфедраи «мусикии Шарқ» ташкил Ня“ Гац^бе^

му мирп кафслрн гаьии шуд. Набиҷон Абч^УЛен' хТ'"

КйфеДрЙИ «Лсбобкои мусиюш МИЛЛЙ»У 10ев"

• нфслрн;»щ орксстри асбобҳои МИЛЛЙ V Лар '^уГ

1АЦ1КИл Ч|*

\ »11 » » А чшова
1 >П Чс I Мсйс I Срй»

м

мудири кафедраи «Хореог
асъала гузоштанд, ки к?;РаФи>

^Ояд

Ч

10ъ,

1П мтмми шУьбаи хореграфия мувофИки
мпчонжтш тимад. Таклифро раёсати донишка ^

голори гаълимии онҳо мутобиқи

Да кабг
Г(1ъГ*'



V

?

КНрДу

лм ҳо ЖИМДа шуд: дсвори як тарафи толор 0
мумюиида* дар иаздикии оина кагори турникҳо °
иичумим хонаи либоскашй ҷудо карда, ҷиҳозони ха ц-?1

А »и ш Азимова хеле дилсӯзи касб'1
итгпрдомашон буданд. аз ҳаёгу таҳсилу проблеуЛ
имн ирД(П4ашон ҳамеша хабардор буданд. ҶуН0{
юниби озмупи ҷумҳуриявпи дастаҳои ҳаваскор «’Б\С-
I»» (Д.фрон I дгорова, донишҷӯи шӯъбаи хореогр -
бйдсгмсйсгср шуд. Вай ба таътили зимистона баром^

1111 »р бариагашг. Азиза Азимова ҳамоно ба ман
ҷо'ымҷ, Мап 6а кумитаи ҳизби коммунисти Конибо:

(< афрон сокини хамин шаҳр буд), мактуб навнс
ПД1ИМОС мамуднм. ки сабабашро муайян намуда, багс
ламом додани таҳсилаШ сри расонанд. Бо ин қаноашГ
нан1удл. ба Конибодом намояндаи донишкадаро рат
мрдам на модари Сафронро 6а Душанбе таклифнамуд1
н> (>1 > Iаҳсид вл ҳасгх маишати донишҷӯён шинос шавг
Дар пашҷа. модарн Сафрон ба Душанбе омада.
И(ароит шмдагн ва муҳити донишкада шинос ш}-
блрои и ҷохып гаҳспли духтараш фотеҳаи нек дод.гафС

>фақ11 я г ха гм наму Да- ^

щилона хизмат кард ва _д' :

Гочнкистонгар^;

/идппикадаро бомупас
муассисаҳоп санъаг со<

унпоии оадапҷп ҳупариешаи шоистаи ...........- с0бок^10

Профсссорон \апифа Мавлонова, Ахмал ^ ^
о<> \ар мк шошрдашон алоҳида, тоқалп<ни]л муай
ии.ҷим мс!\щнпанд, бо микдори соа_г,--.по^
кардшиуда ҳам кордор набуданд, чи кадаР *


I

хамрохи хар як шогирдонашон кор
ха 1анд ха I то хӯроки парҳсзиашро гартиб медоданд.
М'КаГ>ба утоки таълимии устод Мавлонова хабаргирй
Ру{С,ям шогирдонашон дар назди роялу Ҳанифахон
Дчвохга равон таъкид карда истодаанд: «гушт хур, гушт
овозат бакувват мешавад!».

Ғамхорй ва эҳтисти ҳар як истеъдод на 1анхо барои
санъат, балки ба тамоми коллективи донишкада
а гьана шуда буд. Яке аз ҳамин гуна муносибатро мисол
меоварам. Вакти кабули имтиҳони довталабон
(абитуриентон), ногаҳон котиби масъули комиссияи кабул
Набиева Роҳила бо шитоб ба наздам омаданду хабар
лоданд, ки абитуриенти аллакай ҳунарманд - овозхон
Хосият Ортиқова аз фанни адабиёти тоник, аз авзоаш
баҳои «2» мегирад. Ҳамоно корамро яксӯ гузоштаму
ҳамрох ба ҷои имтиҳон рафтем. Имгиҳонгиранда мудири
кафедраи забон ва адабиёти тоҷик Темур Отахонов
(ҳамзамон котиби ташкилоти ҳизбӣ) буданд. Дар ҳакикат.
ҷавобҳои Хосият ба саволҳо қаноатманд набуданд, вале
илоҷашро ёфта ӯро нигоҳ дошган зарур буд. Мо пешакӣ
маслиҳат карда будем, ки агар довталаб аз ихтисос баҳои
«5» гирад, аз дигар имтиҳонҳо мегузаронему баъд дар
ҷараёни таълим камбудиашро ислоҳ менамоем,
мехононем. Лекин дар ин ҷой вазъият мураккабтар буд:
Темур Отахонович шахси ҷиддӣ, принсипнок буданд.
барои ҳамин ман он касро хеле ҳурмат мекардам. Илоче
ёфтан даркор буд, ки худашон розӣ шаванду баҳои мусбӣ
гузоранд. Ва ман ба имтиҳон ҳамроҳ шудаму аз Хосият

пурсидам, ки дар репертуарат кадом сурудҳо о с>х‘
кадом шоирон мавҷуд аст. У як қагор шоирони классикр
номбар карду шеъри онхоро бо як эҳсоси оа худаш хос
хонда дод. Ман аз имтиҳонгиранда илтимос намудам, ки
барои ҳамин ҷавобаш баҳои «4» (хуб) монанду вакти
таҳсил аз рӯи барномаи таълими бахуои^ галаб намоянд.
Хато накардем, Хосияти Зарафшони донишкадаро
бомуваффақият ба итмом расониду зебу зинаги санъа
тоҷик, маҳбуби аҳли васеи мардуми санъатдуст I ардид.

—101 —
докишҷуёнч
мсҳнагн

усголон

нфгихор ас\\
муггачид.

Ки

п ^ртнлаб

буланл. Дар ин дасгоаарщ

донншкала. гашкилотхои \и н>шо комсомОЛ|1 'н' Р/

шахснятҳои хслс фаьол исшохащ ҳо са\М1'

- котиби тащк^Ну,

ч %Ч

Мо к'л 1

Чунончӣ Гсмур Ота\оноа
раиси кумпгап иггифоқн

касаба

I

шахсиятхоп кордону. гашкилотчиёни бо\п°^° ;

Абдушукурова - мудири кафсдран ма\^аг'1у
Ваҳоб Набисв - котиби комнгсги комсо\и7 'Им • ч
хам баъдтар рекгори донишкада ии ^ (ХаГ1у
хг - мудири кафедраи фалсафа, Ро\И п п Са‘

кафедраи китобшиноси. Сайфид.ҷин' р





%

1ШМ

Ч

часанов:
мудири

декани факултети магҷани-равшаннамон. \рҷҷ С‘Л,!М<
мудири кафедран библиография ва бисёр ип ҷ В‘;>
шарофати онҳо ман дар муддати ниебаин^- к
ҳунармандони санъат ҳамрозу ҳамзабон ш> ҷам'^'
якдигарфаҳмн таккони асосии пешравии кор к Ч"
мӯътадили фаъолияти коллектив гардид.

Бешубҳа. норасогиқо, мушкилиҳои ҳалта.ҷаб
набуданд. якдигарро танқид ҳам мекардем. мнсол .
Қувватов ба наздам даромаданду оҳпстакак шухио\.-
маслиҳати. ба қавли худашон. дустона
«Арғамчинро хеле таранг кардед (яъне тадабот хслег
аз ҳад нагузарад. ки аргамчин канда шуданаш м\\л
Ман ҳам шӯхиомез чавоб додам. ктт ҳагман ба
мегирам.

Ҳанӯз дар рӯзҳои аввали фаъолиятам А\\
Бобокулов ба назди вазир Меҳрубон Назаров раф^
гилаомезона гуфтаанд. ки «институт - институти ф^:
шуд» (ба фикрам бо маънои он. ки чаро
донишкада санъаткор нею файласуф). ^схГ-'
Назарович пандомезона гуфтаанд. ки М.Ғафф^
мартабаи фалсафаашро баланд бардошта тавонж п
ту ҳам кӯшиш кун. то мақоми санъат дар Д°нИ“
баланд бошад.
\< \гибати вазирамон ба ман. раёсаги лонишкада
М я йу хамаи таклифу ташаббусхоямонро дастгири
Х екардан т. маро аьзои мушовараи вазорат таъин карда

б>ДАхмад Бобокулов хам дигар гилаомезӣ зохир
яодааст ӯ дар ҳакиқат ҷонфидои санъати миллат ва
барои тайёр" кардани шогирдони арзанда саҳмгузори

МеКМушкилиҳои дигар ҳам вучуд доштанду баъзеи онҳо
танхо салохияти касбиро дар ҳалли худ металабид.
дигарашон игвоомез, хилофи фазои якдигарфахмию ёрии
ҳамдигарӣ буд.

Рӯзе Набичон Абдуллоев - мудири кафедраи асооохои

мусикии миллӣ омада илтимос карданд, ки дар мачлиси
кафедра, дар атрофи як масъала мушкилй пайдо шуду
иштироки маро дар ҳалли м>дикилиашон интизоранд.
Ман ҳамроҳашон рафтам. Маълум шуд. ки китоб дар
бораи асбобҳои мусиқии миллӣ - муаллифаш Ш.
Сайфиддинов ҳасту боз як китоби навро Миратулло
Атоев пешниҳод намудааст. Аъзоёни кафедра дар
муҳокима намедонанд, ки чӣ гуна қарор қабул кунанд:
модоме, ки китоб доир ба асбобҳои мусикии миллй ҳаст.
барои дигар китоб зарурият ҳаст ё не? Ман мисол
овардам, ки дар бораи китоби Чернишевский «Чӣ бояд
кард?» танҳо филологҳо 200 рисолаҳои номзадӣ ва
доктории илм навиштаанд, ин албатта. аз ҳад зиёд. Лекин
шумо танҳо як дона китоб навиштаеду дуюмашро зери
шубҳа мондаед. Агар китоб аз ҷиҳати мазмуну дараҷаи
илмӣ-методиаш ба талабот ҷавобгӯй бошад. 'ба чопаш
тавсия намоед. Аъзоёни кафедра бо камоли хурсандй
барои чопаш қарор қабул карданд.

Мушкилии тамоман тобиши дигар дар кафедраи
таълими фортепяно (мудираш Рафаэл Айрапетянс) пайдо
шуд: якбора панҷ нафар аъзоёни кафедра дар нимаи
аввали таҳсил бо ким-кадом баҳона ариза навиштаанд, ки
аз К0Р 03од намоем. Онҳо бо ин рафторашон мехостанд ба
чараёни таълим халал расонанд. Зиёда аз ин. барои кора-

103
шонро давом додан якчанд шартҳои коби ц *

даро гузоштаанд. Бо ин аризаҳо Айрапетяи н..
омад, ман аз ӯ пурсидам, ки агар онҳоро аз коп
ем, илоҷи иваз кардани онҳо ёфт мещавад? г50д
мӯҳлат додаму бо муаллифони ариза сӯҳбат нам^ ^ Ч,
зоашоы ба ман маъкул нашуд: худписанду ҳ.
ивазнашаванда мехисобиданд. Як-ду рӯт баъд
кафедра илоҷи ивазашонро ёфтему оа аризаашон
кор озод намудан имзо кардам. Директори макҷаг /
сикии хамсояамон Иониди дар тааҷҷуб мондааш. *у
тавр 5 нафарро аз як кафедра якбора иваз карда
нем. Худаш ҳам дар мушкили мондааст



„ф

■у



аь,-

омӯзгорон, ки дар мактаби у кор мекарданд н

ГЧО Г» Т-г гт Т" гж — ------ — ^ «10 Й'»

*■ 1' I д д ^ ^ р* ^

рафтаанд. Баъд аз нимсол шунидем, ки ба вата|
хиашон - Исроил рафтаанд. Онҳо метавонистан
ба ин мақсадашон ноил гарданд, вале психологияи°
хеле муоаккаб ва баоои шинохтани V бя Ии^

МаРду\

$

0

1

44

як пуд намакро ҳамроҳ хурдан лозим

Саҳифаҳои фаромӯшнашавандаи фаъолиятампг

|ин боргоҳи ҳунарҳои зебо, бо қаноатмандй ба хотиро -
^да қайд менамоям, ки хушбахтона, мушкилиҳое набудаЛ
|ки бо ғайрату кӯшиши коллектив ҳалли худащро наёбаш
■Худи ҳастии Донишкадаи санъат дар ҷумҳурй, боисисЫ
■баландию ифтихори устодони санъат буду ба назарам. \
Гэҳтиёт ӯро ҳамаҷониба вусъат медоданд.

Дар мушовараи вазорати мактабҳои олй вақте кима:
тасдиқ мекарданд, Елютин, дар омади гап зарурати до-
нишкадаи мустақили санъатро дар ҷумҳурии хурд зер;
шубҳа гирифта, қайд карда буд, ки дар Тоҷикисгонмагар
ҳама артист шуданӣ ҳастанд? Ман гуфта будам. кр.
тоҷикон халқи санъатдӯст ва ҳар яке ақаллан рақс кар:~
метавонад. Бо заҳмати ҳаррӯзаи аҳли санъат барои баланд
бардоштани маҳорати эҷодии худ, садоқатмандӣ ба кас
башон аз наздик ишнос шуда, ин ақидаам торафт усту

/ Ш)Дй, VIГ1 * -Г »■ - ,,ц

тар мешуд. Ҳар замон очерке дар бораи маҳ0Ра™^кМе*

4 ар МСШ^Д, уҳс|,р осш1ч/и V/ А V £ У М V V ^ ’- *• £ —

Маҳмуд Эсанбоев ба хотирам меояд. Муаллифи °^РКТ
нависад: “дар саҳна мисли қуш рақс не, парвози са

104
, .,„к гамошо карда фикр мскунам ки чӣ тавр ӯ ба

„< евр° бо‘ ахма харакаг мекунад, пояш беочор ба замин
5 с)СонП даР *' м мсшавад. Вале барои ин гуна намоиши

РаСИ;!/1,| шкхои чандин соагу рузҳои бешумор меистанд, го
I РаКС шудани панҷахои пояи1 хар як лаҳзаи раксашро
| XVН1»Риш “ ^ „

цсягпк менамоял •

‘ Инак раёсаги донишкада, коллективҳои эчодие, ки
цонишкада ташаккул ёфта буданд, кафедраю
^култетхо кӯшиш мекарданд, то Донишкадаи са.нъат ба
апкази намоишҳои санъату маъракаҳои фарҳанги табдил
^бад" Консертҳои якҷоя бо ҳунарпешагони хоричии ба
мехмонй омада, вохӯриҳо бо коллективҳои меҳнатӣ,
озмунҳо дар толори консертии донишкада, мунтазам

ташкил меёфтанд.

Ниҳоят, саҳифаи заррин дар ҳаёти коллективамон -
номгузорӣ ба донишкада буд. Пешниҳоди ҳайати устодо-
ну донишчӯёни донишкадаро ба эътибор гирифта, Шӯрои
Назирони ҶШС Тоҷикистон бо қарори худ аз 21 марти
соли 1978, ба Донишкадаи давлатии санъати Тоҷикистон
номи шоири халқии Тоҷикистон Мирзо Турсунзодаро
дод. Мирзо Турсунзода пуштибону қадрдони санъат бу-
данд, аз бурду бохги ҳар як санъаткор бохабар ва гамхорй
мекарданд, санъаткорон инро нағз медонистанд, кӯшиш
мекарданд, то сазовори баҳои баланди устод Турсунзода
шаванд.

Аҳли санъат аз ин номбардорӣ ифтихорманду сарба-
ланд буд.

Дар ҳамин сол, 13 декабри соли 1978, боз як саҳифаи
нави таърихй на танҳо дар ҳаёти Донишкадаи санъат,
балки дар ҳаёти фарҳангии Ҷумҳурии Тоҷикистон сабт
гардид. Дар ин рӯз, мувофиқи шартномаи донишкада бо
ширкати аргунунсозии чехославакии «Ритер Клосс», дар
юлори консертии донишкада сози арғунун (орган) насб
карда щуд. Аргунунро дар муддати қариб ду моҳ (ҳатто
дар рузҳои якшанбею иди соли навй ҳам кор мекарданд)
мугахассисони ширкати номбурда, падару писар Рудо;и>ф
а сош I анздикҳо, О. Штефен ва К.Коринен омода

105-
Н:1М\ иим Ьҷ* р»и|ни *<ир ми.мум щул
м» и н.( | |МПЧ<ИНри ♦'||»1нму » )ииыри

НйЧУЧЧМИ П1НУИУИИ тичнинпини, . , ,1и'



”,

, , . " '"ЧМН * * ►

'"Р И.ПП.Н/.И И1у,г "р 'V

’У 1 1, Ч_

4 11

'' Р Ч;и

*Ц’

‘ М

‘ти

•«и

|г* т ? м ? ' - 'мг> » I 11111 т..

N 1неи*но I \ мнм

П|М УПУМЧИИ МИ(Н1й«НММН Гм( !|мм 1ИНП1
|^М **» »|» Ин V 1 чй и»р I нуОи м* ОмМ1н н

1*ф Мй|МН »1МИ мфмпнхи М|нунун и»»м,

' М' нҷрпн I нррн I |1нЛГц«|Н * ПЛИСI и ;ь ;-Ч,

М,*»н4н» Н ниимир I » Огнинмян яр» унуни , .,И 1

Н!\ри»н кин* цш 1и |орн иттнкн/и* нур ,!'И

'* »*мнн\ 1ИНН1НМУ«,Н Оуллнд Д}ф 0;,йми5
1П|1«-морн шнрмт "1*тг|» Кд<Н( »> Ип цнп , м‘

\\ НМ1 М|Н\Н\Н I I» Н« I» < МС1ЛИК Н1М Г»УДНМ | (>; '0л'1^

н|м\н\н м»р ; 1нн1нмкн 1!»и снным, аллакий шп* Г
на\н »н\ м» (»\ I\ Псючии мнро» ими мф|игпхиап| *■
ҷниоии Он»«|н тр ти 1и Оинои лпнин1каая >1 И|^

0\ МИП иа МОЧО* 1ЙНД сидои иргунунро щV.,

|Ҷ нмчматн «*ри нпнн»х Iи С)(нхон Лн» ифй, ки щп м ^
тирка! юнм (ирииифни рӯҷцомии «'Иравда» х.н'^
кп пар»\иун Оа НН1НПИ Iа 1.ри,чинт баргашг*». !>г
фньоиопи омуиории ГқуО Орифо» лу^.\
нр*ун\инатин юцик, лисшарнари конссрваьҷ*»
Ма* »ч.п» оа чампи мнрш им муч оОик омад

Ьньҷ »1 мапдин солн оиу мннои калонатбахш ар\¥
а* кор момондҷ Ч.шу» ҷнр динраи рскюрни ман наш<
а»п.нич*иш фоПо диромадгоки донишкада, бо чшш
л»\ Iннн оимои мпчсуси пм.ДимП барои факу ггсти и
н.ш (.1 исишичоҷ шуда, Иааорат фарчаш накигаро
чаҷмн мк ми I шон рубд гасдик кнрда Г*уд ва накда л лд
мпо 1Н( (*а чисоби ҷониткпда I уҷиронила мешавад Гся
момчиқо пиҷ I;IнV'р будпнд на гакдиф карданд. кифмФ
иайрон кпрдн, Ҷ(»и сохгмомро тайср кумаид. ^а,с У
гнк 1П(|* иам\ ҷам, кп го дамс, ки ба ҳисоби мо иул»а
ра ҷ. фоЙС|>о найрои намскунем. \амнн гавр, Д*Ф ® ^
н\ I на»1 до нашуду баьд ад ра(|>тами ман адДОНИШка^.
гар рскн»р маблн! ро мигмрмфга (|юЙсро на)Ф0,! кд

4
I

'I

арғунун зарба хӯрда аз кор мондааст. Маблағ
дам барои сохтмон пайдо нашудааст.

хамоағ соли 20 п, дар давраи Тоҷикистони
бистикдол бо ғамхории Президенти мамлакат,
СС'хтарам Эмомалӣ Рахмон фойеи донишкада ва арғунун
к тамоми талаботҳои замонави таъмир гардиданд. Бори
°° р Маросими тантанави ба муносибати ба кор даро-
Дҷрдани арғунун бо иштироки худи сардори давлат

Эмомалӣ Рахмон ороста шуд.

Ман хам ба ин маросим таклиф шуда будам ва ҳеле
хушбахт будам, ки садои арғунуне, ки бо заҳмати бисёр,
33 сол муқаддам насб карда будам, шунидам. Якчанд аз
ветеранҳои донишкада, ки дар ин тантана дар қатори аз
ҳама акиби толор нишаста буданд, маро дида бо хурсандй
солҳои аввали фаъолияти донишкадаро ба хотир
оварданд. Ман дар қатори 13-ум бо шахсони тамоман
ношинос, аз паси донишҷӯёни хеле зебою ороста нишаста
будаму даҳсолаҳои пур аз воқеаҳои таърихиро, дар он
чумла аргунуннавозони аввалини донишкада, шодравон
Ёқубҷон Орифов ва Дилбар Валаматзодаи зебою
ҳунарпешаи нотакрорро ба хотир меовардам, ба некй ёд
мекардам.

Пас аз суханронии табрикии Президент, ректори до-
нишкада профессор Низомов баромад кард. Бо вуҷуди со-
зи аргунун, ки дар иҷрои устодони машҳури навозандагон
ҳаловат мегирифтам, каме худро нороҳат ҳис мекардам -
ректори мӯҳтарам муносиб надонист, ки дар баромади худ
бо як сухан ёдовар шавад, ки ҳозиринро, хусусан до-
нишҷӯёнро бо ректори аввалини донишкада ва сабабгори
соҳиби арғунун шудани донишкада шинос намояду барои

хизмати хоксоронаам дар солҳои ба пой гузоштан, соҳиби
ҳамаи атрибутҳои мактаби олӣ гардидани донишкада ва
аниқтараш, барои ба ваганаш баргардонидани аргунун
ташаккур гӯяд. Ин на барои ман, ки шоистаи мукофотҳои
бисёри ҳукуматӣ гардидаам, балки барои донишҷӯёни дар
катори пеши толор нишаста, аҳамияти тарбиявй дошт.

107
, , ^ Х°1«Р меоварам: дар як:е • ■

Накунам- дар Австрия5 уафарҳ°«
м £аР сахни фойеи доништохҲМ°Ни До?иЧ

ы оуд, ки дар он но\лV ° ' Лавха„°кЧЛ

Н намунаи ибратбахшн кадршиносй’буд^1

цИфаҳои фаъолиятам
ковару пурмазмун ва фапом

г 1..^ ДЯЯТИ ^ рлгто _ с Р^М

бисёр санҷишҳо

• • .........Ь-5

_ -‘*ппшди 1>^ш1аму таҷрибаи тспглтх н оул-н
оди гобишҳои нав пайдо кард, ба начя^Дар Ма^-
гардидам. НазаРам Пух*Ч

РЕКТОРИ ДОНИШКАДАИ ОМӮЗГОРИн
шЛ> ШАНБЕ БА НОМИ Т.Г. ШЕВЧЕНКО

Инак. тобистони соли 1979, арафаи оғози соли таҳсг
нав буд. ки маро котиби Комитети Марказии хиз?
коммунистони Тоҷикистон доир ба соҳаи идеоло
Гулчахон Бобосодиқова ба наздашон даъват намуж
Мақсади ин вохӯриро ба ман фаҳмониданд - рози:
маро ба вазифаи ректори Донишкадаи давланг

омӯзгории Душанбе ба номи Т.Г. Шевченко пурсиж
муҳокима накарда, ба назди котиби аввали комше
марказӣ Ҷаббор Расулов гирифта рафтанд. Дар назтг
кас котиби 2-м Поликарпов нишаста буд. Бамаи^»
донишкадаро фаҳмониданд: дар ҳамон рузхо ‘ ;
омӯзгорон - дар байни онхо муовини рекгсд
корҳои таълим, декани яке аз факулгетхо

порахӯрӣ ба ҳабс гирифта буданд, Рект^* яониШк'аТ
Ҷӯраев Қандил ва котиби комитети хизо
Юнус Бобоев аз вазифаашон озод шудаанд-

108
ч

II

кол;1сК,ив
софДила,,а.Г1

кар

г.чпа мураккаб буду ба зудй, бо мехнати
а ч апанок номи неки донишкадаро баркарор
са 5уҷ Ман дар ин донишкада 18 сол кор
намудан *а?*Р маро ману хама маро нағз мешинохтем ва
ла °>дам' 1НОаШанд будам, ки гуё ба «зодгохам» бар-
аз як чиха ‘мзамон шубҳаомез изҳор кардам, ки «Син-
мегардам. а ^штаасТу знергияам мерасида бошад?».

нам аа Рчсутович чашмонашонро калон кушода ба
ҷаооор ^ 7зсхн карданду бо овози катъи гуфтанд:

ЧаП'п1Ияаюн мерасад». Дигар хомуш мондам. Пас ба
Гдчахон Бобоевна нигоҳ карда пурсиданд: «Бозор чй
1 чСя-т9» он кас ҷавоб доданд: «Ҳамин касро мегуяд». Ба
назтрам *гап дар бораи афкори ҷамъияти - фикри мардум
мсрафт. Дар ин сӯҳбат боз ду маслиҳати Расулов то имрӯз
аз хотирам намеравад ва дар фаъолиятам ҳамеша ба эъти-
бор мегирам. Ин «ҷавонони аз ноҳияҳои дурдаст ба хон-
дан омадаро нагардонед, агар донишашон нарасад, хоно-
нед ва дуюмаш - ба гайр аз хешовандон ба хонаи дигарон
ба мехмонӣ. беҳтараш, наравед, агар ба якеаш раведу ба
дигараш наравед, гуфтушунидҳои изофагӣ шуданаш мум-

кин».

Аз назди котибот ба Донишкадаи санъат рафта. ҳамаи
ҳуҷҷатҳоро ба тартиб овардаму ба болои мизи корӣ 2
чилди китоби дастурии «Высшая школа»-ро гузоштам.
Медонистам, ки Меҳрубон Назаров, ки ба чои ман рекгор
мешуданд, хеле кордон буданду вале таҷрибаи кори мак-
таби оли надоштанд ва ин дастур хеле мадад мерасонад.
Чи тавре. ки мегӯянд: «ба доно ишора», он кас. чунон ки
баъдан икрор^ шуданд, 3 рӯз аз кабинет набаромада, ко-
идаҳои мактаби олиро аз ин дасгур омӯхтаанд.

- Хамин тавр, пагохии дигар Гулҷаҳон Бобоевна маро
0а ҷам'ьомади раёсати Донишгоҳи омӯзгорй ҳамчун рек-
»?РИ иав мУаРРифӣ намуданд. Саҳифаи нави ҳаёгам огоз
уР' ^онишкада яке аз 5 мактабҳои олии калонтарини
ҳаҷм Х° Ш ^ӮРави *иеоб мерафт ва мугобики ҳамин
^орам К°?И зиё?У. масъулияти баландро талаб менамуд.

Р° аз вохУри бо роҳбарият ва фаъолони донишкада

-109-
1 И,Лап,“КУ ^в“1“нРИарлс^и0;,ИИ хаР »кГ'>а В*
зару^ РбУдаВбаТИ “Л* кадпх " <
шӮъбаи гоибонГИвГ котибиГОкР ДОИр
^иқцори коммунистон бисёр буданлТе7И

“и” гг я^мкая» ■>».

,' аа ерии ташкилотхои болой ин ^

УД- оа вазифаи котиби комитети хи л-"* т--

Масьулиятшинос, принсипнок, яке аз ом\ !гпШахсй Ч
гети забонхои хориҷӣ Морозов Алексей а1У'"' Ц
хоб гардид. Ба вазифаи муовини ректор ои,^4^
гаълим Эргаш Ямоқов ва муовини ректор оил°ғ.К°?!
тар шуъбаи гоибона Яворская Лариса Иванов^^
шуданд. а

Ба собиқ ректор Қандил Ҷӯраев барои кор ба.%.
,мияи улум таклиф кардаанд, вале ӯ нахостааст Манту-
шудам, ки дар донишкада мувофики хохишаш бава^-
профессори кафедраи ‘‘Ҷуғрофияи иқтисож кор ку& I
Мо то ин вакт бо ҳамдигар муносибати хуб доштемв-
мон мекардам, ки вазъиятро дуруст мефахмаду софжт
вазифаашро иҷро мекунад. Вале афсӯс. ки ман хато с
дам Ӯ на бо нияти холис, балки хамчун «ҷабрдида» а&-.
мекард, кӯшиш менамуд, то бо хар бахона ба кори

мушкилӣ андозад. гӯе мая хам.и9

пп назооати бадхохонаи у кор мекардам, валекуш _ _

кардам то ба рафторхои номуносиби ӯ то» ,

Ркори худ машгул ™'“и^м^иГ»рГ.Н
ш& 1Ш /><

М01/ <>.'/// оу /

, ,.,рф к.срл;м1 билуш! коилахои кабулшудаи мак-
• ин. ба Куми.аи Марказии хиаби ком-

( ;|рФм М;* '*



уМ»К'« «Р11

{П1 щ|(коя ги наниш гаас!, ки раесати донишка-

>п

пошрпфги кори илмиаш имкония! намсдиҳад.

1« М*ҶР

(Г

,|ИИ1

р|К

1111 рмсола

,,„1срнсст.

* Ҷпглр мпсол. Рӯнҳои аввали ба кор шуруъ карданам,

1“ ' ,'111,111 комигсти маркачии хизби коммунист барои
н^, с;м1,;ду маьлум шуд, ки 14соли охир навиштани як
1а<1> | |ро (МОП01 рафия) ба нақша гирифтаасту ҳоло ҳам
1;1п ҳисобогҳои илмиаш дастнавис буда, ба чоп

-г

кариб \ар рӯз ба донишкада намояндаи КГБ омада бо
Қаидил Ҷурасв сӯҳбати пинҳонӣ мекарданд. Ман аз
мазмунн ин сӯҳбагҳо хабар мадоштам ва оқибат ба коми-
гсги \нзбй супориш шуд, ки Ҷӯраев ҳамчун ректор ва
кочмуппсг бароп воқсаҳои пораю ришвахӯрй ҷавобгар
мсбошаду бояд дар бюрои комитети ҳизбии донишкада
мухокпча шуда, чораи зарурӣ андешида шавад.

Пнак, уро дар бюрои комитети ҳизбй муҳокима кар-
ҷаид. Ман ҳамчун аьзои бюро иштирок доштам Дар
рафгн муҳокима ӯ худашро тамоман бегуноҳ ҳисоб ме-

кард.

Дар қаторн дигарон ман ҳам қайд кардам, ки ‘ьсарвари
донншкада ба гамоми фаъолияти коллектив мутасаддӣ ва
ҷавобгӯй мебошад, 40 кас, ки ҳамчун порахӯр ҳабс шуда-
аст, магар ба шумо дахл надорад?". Дар бюро ба ӯ
«танбеҳ» эълон карда шуд.

Пагоҳи дигар зани Қандил Ҷӯраев - Лола ба наздам
омад, ман баробари дарро кушода даромаданаш ба
пешвози ӯ аз сари мизи кориам хеста бо табассум ба сӯяш
барои салом даст дароз намоям, вай худписандона 2 чил-
ликашро дароз карду ба курсй нишаста бо қаҳру газаб
гуфт: "медонсд, ба ин мансаб муносиб ба ғайр аз шавхари
ман магар дигар кас ҳаст?"

Ман чавобан ба ӯ гуфтам:

“Шумо бояд фаҳмед, ки Қандил Ҷӯраев вақге, ки ба
вазифаи ректорй таъин шуд, ҳамагӣ номзади илм буду

Ч11~
халос. \ук
»ы ибор

Умц | лч

"фИфщ

ц. ■

КУХИСГОИИ ;|Уп...

«чикисг,,,, *;°р- <п.,<Г'с' ..

",,МУЛ- Ма,| г,<!1|уР,,и О.ми НИ ”

?°ДИм" хи,м.| I ни'|М(')ндо/и1.М!0',И **ЦГ >, .

IX е<Г к°мму»1исти мумхуп,, г ЧИКИС!'>»Г' -

;«и..ло,!;„:ггп;г^г- дГаГ * *5?!

ир а П,,а,,хар„ шумо ,„а,соГ баГ Рма&' &

' Г ‘"'Д' Умума" “>ахси инаэнашаванда Г , УНос*«,

Хе клс аГ.ади иамедиханл”. Котиби комиГти ^'

П<> н>иро ■»аклиф карламу бачӯр ӯро ,усел кардсм * ’’ !1
Лтар дар бораи ин моҷаро дар хеч куч0 •
шодам, фурсати холш й хам надоштам. Масьа.»^ .
ри ҷарасми гаыхиму гарбия, мустахкам намудани^^
моддй тсхмикни ка(|)сдрахою факултетхо, ободонии**:
гоҳҳою беҳтар намудани шароити истироха:\ у /
донишҷӯён ва ба монанди ин масъалахои биссри щц
дар псш истода буданд.

Мақсади асосии макгаби олии омӯзгорй тайёргц»
дани муаллими халқи - чунин бахо дода мешуд ба ом>т
рс, ки садоқатмандона барои таълиму тарбияи ш
наврас хизмат мекард, як умр худаш хам дарҷустучу-
ниш, яъне донишҷӯй буд, вагарна дар илму а\ы, аюю*
монду ба саволҳои ссршумори шогирдонаш ва вашж-
онҳо ҷавобгӯй шуда намставонист.

Дар донишкада фаъолияти тамоми устолон
лотхои ҳизбию комсомолй, иттифокхои Ш№ _
олимону инчунин донишчӯен. оа »*нро». х» - ^

равона карда ...уда буд. Потенсиа.ти эехнию

хам торафт мсафзуд. кМ КП<Т

Мохи.ию™Т?ссг Ж1***» г>,ь:у,;у;.

..... ,,ГГр п..п оорни у:....

Шӯрои Вазироии С 'щтани сяфат" та'

__лгш «я оаланд оард _ клрор ^

I-

мнктаби олӣ ва балаид
ни му

Г)И оли па V»*-*-- * £

тахассисон» кабул шуда бУД

тайер

гакко





112-


I бнлыпд барлоттапи .

рдид. Донишкадн сокиби бииои нами гдълими

ппну ошхонаи пам гардид, усгохонию паркн
' .... нндустриилй омунорн насеъ Л,р

мақоми макотиби оли

ли лар рохи
дар ҷомеа га/-

ва хобгоҳи и
дастгоҳҳои фикултсти

... '9Х0-М дар ҳамш' Факултет лабораторияи

инлустри;

диданд. Соли 1*00-1« д»,....мнн

» нологияи плазмави таъсис сфга, оо дасгюҳҳои замона-
яГчихозонида шуд. /(ар факултеж табиатшиносй каби-
таълимии намунами аз биология ва чугрофия 6а-

озмоишгоҳи агробиологӣ на

[ р/, уои таълимии

„п/мактабхо чихозонида шуданд.

Р Гяши моддӣ-техникии озмои----------«- ..

яге0и варзигаӣ-тандурустӣ, ки дар сохили дареи Кофар-

.пни дараи Ромит чой гирифтааст, васеь гардид: яабо-
“яторияи нав барои корҳои таҷрибавии биологҳо ташкил

Р пЛа барои омӯзгорон хобгоҳ сохта шуд.

Шаклу восигаҳои нави робитаи донишкада бо макгао
] акмил ёфтанд. Баъзе кафедраҳо мактабҳои алоҳидаро ба
шефӣ гирифга, барои самаранок гузаронидани гаҷрибаи
омӯзгорӣ ёрии амалӣ мерасониданд.

Бо ташаббуси донишчӯёни факул гети забон ва адабиё-
ти рус клуби хеле шавқовар «Наш современник» ташкил
шуда буд. Ин клуб бо нақшаҳои аҷоиби худ на тапҳо бои-
си тавачҷӯҳи донишҷӯёни факултету донишкада, балки
донишҷӯёни дигар мактабҳои олӣ гардида буд. Ба клуб
саромӯзгори кафедраи адабиёти русӣ ва хориҷӣ Анатолий
Фёдорович Фролов роҳбарӣ мекард. Мавзӯи фаъолияти
клуб гуногун буд. Мисол, «Рӯзи ханда», ки одатан ҳар сол
1-ми апрел гузаронида мешуд. Аъзоёни клуб дар ин рӯз
ҳама ба актёр, режиссер, ороишгар, рассом, мусиқанавоз
табдил меёфтанд. Донишҷӯён худашон доир ба ҳаёташон
сенарияҳо менавиштанду ба саҳна мегузоштанд.

Таъсис ёфтани Шӯрои илмҳои ҷамъиятшиносӣ барои
00 ҳам мутобиқ намудани фаъолияти кафедраҳои ҷамъи-
ятшиноси ва баланд бардоштани роли онҳо дар ташакку-
ли ҷаҳонбинии омӯзгорони оянда хеле мадад расонид.
ч алабот нисбати самаранокии корҳои илмӣ меафзуд,
нки мувофиқи қоидаи амалкунанда ҳаҷми сарбории
0ДИ мак^аби олй аз 2 қисм ибораг буд - таълимӣ ва

М 13~
, ««\маш бо имюю мӯхри „я^

.. к\'сМИ У ' ^апда мешуд. Валс мс\£^ . ■

в,мй "'<шра гаСД!1« а.Ь Равшан м^йя« «*»,£,

'' ’ ЧМШ ТО ЧМРУ а з С0Л ЯКТО МОИОГрф,.

" 2-шма" ддати - - менависад, 2-юми д4р,

,м\ « ор )1Л' оР \-2 маК ,аст\Р« таълимиро С»На
Ч" ' , ,п ому«°Р,...,н ягон Дашу!

МС\ \"лА д

V).

— • «пй гуфта метавонам, ки дар С0ЛХ(

;\аи бо каноатмам и^шахои илмии хулро иҷр« „

80-ум аясарияти устод ...... --

карданд.

)\тимол механизми назорат ва

хавасмаиди дуруст тартиб ёфта буд. Дар ҳамин механи,,
ч.\р хотир дорам, дохил намудани мав\уъҳои илмиищ^п
номави хеле ҷоннок гардида буд. Мисол, а1ар хаҷ^>
хамин хели гадқиқотхои илмӣ дар солҳои 1978 ~81д
хазор рубл ба нақша гирифта шуда бошад, соли 1979 ^
хазор рубл. 1980 - 125 ҳазор рубл даромадро ташкил
:\ан г Сектори махсуси илмӣ — шуъбаи илмӣ-тадкиқод
таьсис дода шуд. Ба сифати супоришдиҳандах
1 заказчнкҳо) корхонаҳои истеҳсолии Тоҷикистон ва хатт:
а\ Маскаву Ленинград хам буданд. Мисоли онҳо: лаво:..

“Та.\жнкп\дроагрегат”, “Таджикэнергоремонт", пажӯҳишгохр.
намӣ-тадкикотии таърихи ба номи А. Дониши АУ
1 оҷикистон ва дигарон.

Аз рӯи натиҷаи тадқиқотҳои илмии устодони
дош\1нкада дар сояҳои 1980-85, 11-то дархост (заявка) ва
тҶр ~ПЮМа <<(^ар ^°Раи ихтироъ» гирифга буданд
Йла"иРном"™ ҲШИН тажикотхо асоса

ИтгироГ ДОН нп7°ДОН мешУДачД-

бу г. 7оу0 Д01адщҷ-^ >си дар корҳои илми низ афзуд*
иипирок мекарданд; 41ад^иқотх.ои илмии берун аз дарс

4 нафар
елмупи VI умумиигтифоқӣ

чамъият шиносй гардиданд.
Самарано«м«

^ т __

- лонишҷӯён лауреатҳои

ДоиР ба илмхои

факу:

фаъолИяТи

. ^тНТИ ИЛМИИ ДОНИШ {У -

»и табиатдииносию — -

Дастгохм

аранокии

^ултетҳои _ ^_____— *

Дасггохи ,,'"Р’ тех«икй ниэ ибратбахЮ

конструктории студентонОСКБ -0фго6», ки бЮР°й

° саРварии дотсент Б.Ь-

М14-
гман сохта шуда буд. шоистаи медалхои нукрагй ва
ипинчии ВДНХ СССР гардиданд. Соли 1980 СКБ бо
Таджикэнергоремонт» ба маблаги 96 (ЮО рубл шартнома
аста. барои ааводи «Таджикгидроагрегат» технологияи
аьмири плазмагии ғиреххои гидроагрегатиро кор карда
аромада, сохиби шаҳодатномаи «Барои ихтироъ»
арДИД* Дар натича, дар донишкада ташкилоти ибтидоии
ЮИР (чамъияти умумииттифокии ихтироькорон) бо
Ьарварии номзади илмҳои техникӣ, дотсент Нусратулло
ЙСаримов таъсис ёфт.

Дар хамин солхо, дар донишкада маркази гиббй -
Впрофилакторий бо номи «Сафо» ташкил ёфт. Барои ин
вмуассиса бинои алохида дар маркази шахр. наздикии би-
|нохои таълимӣ ҷудо кардем. Муво(|)иқи накшаамон дар
I ин марказ барои табобат ва истироҳат бояд ҳамаи
I тачхизотҳои зарурй. утоқҳои табобатӣ, толори варзишй-
I табобатй, ошхона дар ошёнаи 1-ум ва оромгоҳ дар ошё-
[ наи 2-юм ташкил меёфт.

Барои ичрои ин нақша карори ҳукумат лозим буд. Бо
! ёрии мутахассисон. иштироки фаъолонаи кттифоки каса-
баи донишҷӯён, номгӯи ҳамаи маводҳои лозимй. даст-
гохҳои тиббию варзишӣ, ошхона, мебел, таъмири бинои
профилакгория, маблаги заруриро муайян намудем. Аз
номи раёсати донишкада ба номи раиси Шӯрои Вазирони
Ҷумҳурй мактуб навиштем. Барои осон гардидани ҳалли
масъала дар мактуб аз кадом вазоратҳо ва ташкилотхои
сохтори ҳукуматй чиҳо лозиманд, номгӯи алоҳида тартиб
додем. Дар натиҷа ба мо муяссар шуд. ки қарори ҳукумат
кабул шавад ва дар он ба ҳар як вазораг нусхаи номгӯи
маводу асбобхои талаб кардаи мо барои иҷро фиристода
шуд. Бешубҳа, ҳаллу фасли ин масъалахо осон набуд. Ба
гайр аз ҳамаи ин, коллекгиви кормандони ҳамаи
сохторҳои табобатхонаро ташаккул додан лозим буд. Дар
охир маълум шуд. ки барои профилактория як мошин за-
РУР аст. Хамаи имкониятҳою робитаҳоро истифода
намуда, як мошини сабукрави «Москвич» -и фургондор ба
Даст овардем.

-115-
маолаг ҷуд0 К1 Шурави аксаран бапо
Ко‘*Даи қабулшуач"4 ҲаМ? мав°ДХои татм^^Ри г
ач нк сурагхисоб ^1аНҲ° ба ВОСИгаи гу'запсИРРо ^

й^кйЙ 1

Р°и таъмир ҷудо нашуда буд Истш^ ВОдч С1;:

>Н о„но ба Вазорати маориф мактуби щ“к7яУНа«^
1алао намуданд, ки бинои истиқоматиашон тГмНав4
шавад ва инчунин рохи гармкунй, мистеиот ?Рка1>4
узаронида шавад. Мактубро ба ректор (ба ма„'?в!г*^
иҷро фиристоданд. Ҳамаи имкониятҳо - обрую д
шахси. вакили халқӣ, ректорӣ, робитаҳои хичм^
истифода намуда, талаботҳои устодонро иҷр0 нам^™^
на ганҳо таъмир, балки оби гарму хунук. санузед ~
гузаронидем.

Маркази тиббиро низ таъмири хуб кардем ва ғ
|анҷомҳои замонавӣ ҷиҳозонидем. Профилакторий дс
(озмунҳои ҷумҳурию иттифоқӣ иштирок намуда, ғолибщ
мебаромад. Дар ибтидо истироҳати устодонро ба накша
нагирифта будем, баъдан бо илтимоси устодон ба онхо
ҳам бо нархи арзон роҳхат мефурухтагӣ шудем. Сал.
афсӮс ки дар солҳои ҷанги шаҳрвандӣ ҳама хароб шуду
спбйк г>ектор Қурбон Расулов бинои профилакторияро
гЬс пӯхтанй шуданд, бо илтимоси устодони дошшкадамм

^ р""4 — «™н™=»-

гедаг—‘ %*> “»р«“ ™“ д”г"’ -
намаг”ф«ро»?—* - гг»ф”-> “1;

донишк;1да буд.

сар ' '
ф Юсуфбеков таьсис сфг. Бо дасггирии ин кумига йи,.г„
„орабиннхои мухим гузаронида шуданд конфсрснсияи
ИЛМЙ. бахшида оа чашни 50-солагӣ. намоишгохи асчпхои
цлмн-методии устодон. филми ҳучҷатй (40 тап.Г,?
йораи комебихои донишкада, як зумра баромади устоло^
намоишхо ба воситаи телешгшону ралио У олонУ

М фаьолияти чамъиятии донишҷӯаГ б? ТаълимУ

магематика ду толори махсуси бо техны1,Р ‘,1акултети
чихозонидашуда. дар факултети забон »■, ' г ком,,ютеРй
« на руси кабииетҳои лингвистии бо а адабиети точикй
чихоз онидашуданиз ташкил ёфтнмд икаи замонавй

Бо қарори раёсати донишкяпя
сарвирии Раҷабов М.Р. - №Гпе?тоГРЯ.И,Махсус бо

I илми баР°и таъсиси осорхонаи «Таъоихи лпгто Корхои
I гардид. Бо гаирату кӯшиши аъзоё, н I Л/,ОТ» ташкил
номзади илмхои таърих, дотсен К0МИССИЯ> хусусан.
твърпх МусаядШертозиев. дар осопхон 'И ФакУлтети

мукофотхо. мероси илмй, асар^ш о™'!^"^0’ ҷоизаиу

н’ расми аввалин

омӯзгорон - олимони донишкада, ходимони
хизматнишондодаи илм, аълочиёни маорифи ҷумҳурӣ.
дастпарварони шӯҳратманди донишкада, иштирокчиёни
Ҷанги Бузурги Ватанй, ҷанговарони интернатсионалист
ҷамъ оварда шуданд. Тайёр намудани омӯзгорони дорои
маълумоти олӣ бо диаграмма қайд ёфта, акси ҳама
ректорҳои донишкада низ оварда шуданд. Бо маслиҳату
ёрии амалии кормандони хазинаи рассомони ҷумҳурӣ.
маводҳои чамъшуда дар ду толор ба тартиб дароварда
шуд.

Нихоят ба максадамон ноил гардидем ва дар арафаи
чашнгирӣ. 1-ми сентябри соли 1981 осорхона бо тантана
кушода шуд. Осорхона ҷузъи таърихи рушди маорифу
фарҳанги халки тоҷик, таърихи гашаккул ва рушди
маълумоти олӣ дар ҷумҳурӣ буд.

Минбаъд Осорхона як маркази муқаддасе шудс У У
ба зиёрати он на танҳо фарзандону наоерагон, ДУС1° _
хамкорони омӯзгорону олимони гузашта дар сди хошр
ти неки онҳо меомаданд, балки меҳмонони сершумори

-117-
1Ь

;Хонандаг°ни мактаб

онҳо бапгмт. адаба^ифзиВат^ И бИсёп
онҳо - Неъмат*1? ~ £а*Рамонона ҳало*а^анАу^Ч

ггг

«Ршуда буд. Дар натиҷаи ҷустлЖ”* СоГ Ч
нафар устод°ни дар ҷанг ҳалГ гГрУдид: "°МУ ^
лем. Бо мақсади абадӣ гардонидани Р Муай*н к1;
лавҳаи хотиравӣ - яке барои Неъмат ҚапобИРаи °С-
барои устодони халок гардида танзим намут^у‘4'
уми маи - Рузи галаба назди ин лавхаҳо гулл^Рс°-П
тоза мегузоштему сари таъзим фуруд меовардеГГ^
маротиба рузи ҷашнгирии 50-солагии донишм Ав,а:;:
стахо гузоштем. ада

Дар рафти тайёрӣ ба ҷашн ақд кардем. ки
аввалини донишкада Абдулхамид Пӯлодиро меёбе»-
меҳмонй даъват менамоем. Духтарашонро аз Душ'ф;
дарёфт намуда аниқ кардем, ки холо дар кайди ^
ҳастанду дар шаҳри бостонии Самарканд, дар китобхоь
вилоятӣ, шӯъбаи дастнависхо адои хизмат менамоящЛ
хушҳолӣ чанд рӯз пеш аз маҷлиси ҷашнӣ ба донишю.
таклиф намудем. Сараввал сӯхбати он касро бо уао;.
Т1П ҳузури Р Юсуфбеков, баъдан дар факултетхо воххд

бо донишҷӯён ташкил намудем, ҷомаи шохин пӯшонше*
оодонишҷу гиронидем. Имрӯз дар толор

ҳамроҳс аввали қатори ректорони донишгохако

доништох, дар авв!;ПИ/, , Г маърифатпарвар сах
нуронии ин шахси бошуҷоату^ П ю хамда,

ёфтааст. Бале, аввалин буд н;шу холо ноо*к

тУгУ;ии

чамъбаст намуда, накшахои
гтешбняи мекард- Ввлс ҳеч гох хиштҳои аввалинс, ки
устув°Рона гузошта шуда буданд, аз хотир фаромӯш

яахохем кард- _

Инак, дар арафаи ҷашнгири \кази Президиуми
Совети Олии СССР аз 16 декабри соли 1981 дар борай бо
ордени «Дустии Халкхо» мукофотонидани Донишкадаи
давлатии омузгории Дуизанбе ба номи Т.Г.Шевченко
хизматхои шосн дар таиср кардани мутахассисони
баландихтисос ва ривочи тадкикотҳои илмй баромад.

Дар мачлиси тантанавй, бахшида ба 50-солагии
донишкада, бо сухани табрики котиби аввали Комитети
марказии хизби коммунисти Тоҷикистон Расулов Чтббоп
Расулович дар зери чапакзаниҳои иурмавҷ, дар толори
театри опера ва балети ба номи С.Айнй орденро бо
лентааш оа парчами донишкада овехтанд

Ман чавобан ба мукофоти давлатии баландмартаба
шоиста гардидани донишкада, аз номи коллективи

устодону донишчуен ва тамоми кормандони донишкада
миннатдории бепоён ба ғамхории Ҳукумати Иттифоқ ва
Ҷумхурӣ изҳор намуда, бовар кунонидам, ки минбаъд ҳам
бо чанд карат ғайрат баҳри иҷрои вазифаҳои худ
софдилона ба ватану халқи азизамон хизмат менамоем.

Дар ҳакиқат, чунин кадр намудани фаъолияти
нимасраи донишкада ба устодони меҳнатдӯсти ӯ илҳому
қувваи нав бахшид.

Хусусияти хоси фаъолияти мактаби олӣ ба ҳам
пайвастани таълиму тарбия ва тадқикоти илмӣ - ин
чабҳаи як ҷараёни ташаккулёбии мутахассиси дорои
маълумоти олӣ аст.

Дар мактаби олии омӯзгорӣ, дар ҳамин ҷараён
инчунин майли маҳорати омӯзгории донишҷӯйро дарк
намуда, ӯро инкишоф додан зарур аст. Таҷрибаи қариб
60- солаи омӯзгорӣ дар як Донишгоҳи омӯзгорӣ ва 5 соли
сарварӣ ба боргоҳи санъат ба чунин хулоса овард, ки
омӯзгорӣ ҳам маҳорат бо маънои томаш ва чӣ тавре, ки
барои қабул ба Донишкадаи санъат ба ҳадди аввал
маҳорати хосро талаб менамоянд, аз довталаби

419
- и>111!ЦЦ о\ц

омуиори нил майли

омндаро галао нпмудан зарур аст. Албат^111 ом,
,кч%|' иа Допншгоқи омулюри бояҷ а-Ин
1а\сидот умумп рооиган наздик дошта ° м**ь-
онп.ҷаи худро гашаккул дн\ад. ' 1°нИ1цҷ

Чуппи гадабогҳоро ба назари лътпбор ,ҷ
;н>ниткадаамон низомп хоси гарбия ба ро\

буд. Дар гашкнли кори гарбнявӣ мақоми Комит^ Чи
коммупнсг (котибаш Морозов Алексей
Комитсги комсомолӣ (котибонаш Шамсулло Ҷо^и’
баьдан муовинн раиси комитети бехатарй,
(\>лс\ҷонов баьдан догсснтн кафедраи

ИТТИ(Ьок*Ы ....

*"ч

%

И^гифоки касабайд^ш^*^^ ®
аъдан мушовири Президенти ҶТ) Хе-.Р'^1;1Т>Д
Командаашон аз шахсиятхои хеле чит тшч Мррас М'
меҳнагдуст буданд. Бешубҳа. гашкилотх0и"РН1!СЙП:’Т
комсомолию иттифоқҳои касаба аз хт\< •

гайрату қувваи ҷавонй ва маҳоратн тащктпТ^
гашаббусу самаранокии накшаҳои кориашои^
эътибори онҳоро таъмин намуд.

Мисол, дар сафи Иттифоқи касабаи донишҷӯён Иш-'
ҳамаи донишҷуён - 7600 нафар (бо якчоягии донишХ 1
Филиали донишкада дар Қӯргонтеппа) дар ' 1
ташкилотҳои гурӯҳӣ ва 12 бюро муттаҳид шуда 6угад!
Хусусияти хоси фаъолияти онҳо -тарбияи мехнатйбуд
Аъзоёни ташкилоти комсомолӣ ҳам кам набуданл-
7078 нафар дар аввали соли 1981. Бо ташаббуси он\:
худидоракунии донишҷӯён, фаъолияти отрядҳои ихтиёр®
дружинникҳо (ДОД) ба роҳ монда шуда буд.

Дар назди раёсати донишкада Шурои кураторон амх.
мекард, ки раисаш солҳои тӯлонн устоди бомахорЧ
пуртаҷриба, номзади илмҳои педагоги, дотсен . ^

профессор Баён Рахимов буданд. Ин111урои Р
Аякултет шуро дошт ва ба кори куг

11 1уи^1« & V*. ^_ ^

ҳар як факултет шӯро дошт ва ба кори кура^т

гурӯҳҳои таълимӣ роҳбарӣ мекард. хс

Бо мақсади такмили шаклу усулҳои кори кУРа^ш^
баланд бардоштани макоми ӯ дар гарбияи Д




со

ш 1^0 авв
мавзӯи

алин маротиба конференсияи
'л,< лар .....«Роли куратор дар тайёр

: гш о.\!\ лорон» гузаронидем. Дар давоми 2 рӯз 13

: ^ муҳокима гардпланд ва дар натиҷа ба чунин

ар сол дар рузҳои таътили зимистона

пллт.,,^,,

л и\о

у*а ьгу —

1Ч'р ома ки \ д
Ч ,чинч I \ ма конференсия мегузаронем. инчунин дастури

ч;. л ;а оаром к\ рагор\о ва оиннома дар бораи озмуни

\р\\а бемаринп г {онишкадаи давлатии омӯзгорин

бшанбе >ар!иб додем. Минбаъд ҳар сол озмун

;а меш\ ду мугооики меъёрҳои оиннома гуруҳи

, ;к: !\пи1 юлио муапян шуда, куратораш мукофотонида

I

Й1ӯрои занон -
\ю\р\бон Саодат
чотврам фаромӯш
"муаллима

рансаш устоди

хеле бомахорату
Рахмонова. ки як қоидааш ҳеч аз
намешавад, хамаи омӯзгоронро
меномаду ҳоло хам бо гайрати пештарааш
1Ч, 0Гч>нн ояндаро тарбия мекунад ва оа қав.ли худаш -
Гаюнгои онхоро ту нагуфта». Эҳтимол дар ҳамин аст дуст
•оппднп клсби худ ва маҳорати омӯзгорӣ.

|.1Р ^онншкада инчушш Шӯрои духтарон бо пробле-
удчон ба \\ I хос ва Шурои университетҳои халкй амал
чкчлр ишд. ки дар он 1000 нафар донишҷӯён иштирок до-
щгднд.

Фак\.т;егн нхтисосҳои чамъиятӣ (ФОП) 8 шӯъоа
1ектори ҷавон. гид-тарҷумон. ташкилотчии кори
ганёрии пионервожатийҳо, рохбарони
и бадей. дӯстдорони ракс ва диг. Дар ин
хазор донишчӯён таълим меги-

рифганд.

\ убхон чарактерн чамъиятй дошта - «Насими
\\\сор" (сагч>яндагӣ-мусиқӣ), «А ну-ка. девушки». «Ровес-
дк»>. Атора». «Наргнс». «Вохуриҳои шавковар» -
лам.-ич .4 х.дубҳо ау пггорияи хеле васеъро фаро гирифта
^ружокхои бадей-ҳаваскорй 2000 нафар до-
*Ш1тнрок доштанд. Ягон маъракаҳои донишкада
Г'.!^°*?и1ХкОИ донишчӯен намегузашт. Бедор наму-

Шлвқу \ая.1сн омман васеи чавонон ва баланд бар-

\о\и\'\!ол,

\> :фл ьо. Д1ЯГН
--■> >бл\о зне ',а
..................

- «БаЯВйЙ*' ............................„

Фаьоли КУПХШ Мебо,ьаҷ1УпКо " «КИД), 'Ии
г°ва буд сьСИ 2~ми факуг, гРеЗИдеитал1 ,Ч'аДои
Дӯстй бо 2авЪол«яги онхоб.?' *або"хои'у?"|ҷ5ий,1и" '
Р°бита бо Ит "°,Ни Мамлакатҳои*1Ияи Дони^.1' ^

В И.Ленин ш К1ВГТИИ «мӯзгории ,ГмИК> ^
Донишкадаи Маскав"бч"<'|МимУРинск до?? у6а ,
Куибишев ва Мичуринск 50?, '?™ Л0Г0ПеДй 25 м“''
култетҳои забони „ГЛ ,афаРӣ Донии,ҶУё " фЛ;
А, '■*РГ«”ГЬ>

Куибишев ва Мичуринск ^пУЛ1кТИ лог°педй 25^и°:;
култетҳои забони русй'ба Иаифарй до,1™'ну'ен
отодем. Аз Ӯзбекистону Қазокис ">н РИг°)Му"й ҷеФ"'Р
роҳхати вазоратҳои маорифашон точик уркманист°и
озмун қабул мекардем. Ҳамеша аз ааз^ия™?^
донишҷуен бохабар мешудем ва ,,аМп1™ Гахсили
вэқти кабули имтиҳонҳо аксаран иштирок меначувд'

Ҳамин гуна робитаи дӯстй, мисол, бо вакилони ча
нон аз ГДР. Австрия, Эфиопия анъана шуда буд.

Худи камина ҳам аз соли 1972 то охирҳои солхои &
аъзои фахрии клуби робитаҳои дӯстии яке аз мактаб:
шаҳри Харков будам ва ҳамаи ҳамин солҳо боонхоул
тибот дошта, кӯшиш мекардам бо кишвари азизам.
мардуми дӯстпарвару меҳнатдӯсзи ӯ шинос намоям
илтпмоси онҳо сафари як гуруҳ хонандагони мам
N053-11 шахри Душанберо ба мехмонии т
капдам. Хонандагони Тоҷикистои х<ц и ^ г
фархангу анъаиаҳог!|миллати' 1’иии’т?;|1Ш1И;1а &:

* РКИД хар ^чу........

.....^
М111ШХОИ Шевченкои. озмунҳои суруду шеърхонй ва
н“ Ч\! ИИ плакатхо бо шиори «Қувваи мо дар ягонагӣ»

чИыша гардид.

Ҷар заминан факултеш варзиш сексняхои гуногун
мч:1 мекарданд ва натиҷаи фаъолияти онхо дар озмунхои
зрсо.тан варзишн бо нштироки донншҷуёни сершумор аз
\1маи факултегхо ҷамъбаст мешуданд. Самараи ҳамин
.я*ч ҷ. кн аз байни донншҷӯён 4 нафар устодон ва 13 нафар
номзад ба устоди варзиши СССР сазовор гардиданд.

Ҷунбиши «семесгрн 3-ми меҳнатӣ» (трстий трудовой
семесгр) низ аз ахамият холнс набуд. Ба хамин восита ро-
онтаи дӯстню хамкорй на танҳо дар байни донишҷӯёни
юнншкада. балки бо донишҷуённ дигар ҷумхурихо му-
сгачкам мешуд, малакаи мехнатй тарбия меёфт.

Тобистони соли 1980 дар отрядн сохтмончиёни до-
нишкада 334 донишҷӯён кор мекарданд. Онҳо дар вило-
ятхои Мурманск. С моленск, Астрахан. дар шахрҳои Гага-
рин. ГОС-и Норак) Рогун. ноҳияҳои Турсунзодаю Ёвону
Ғарм бомуваффакият меҳнат мекарданд. Бо кувваи онхо
ба млблагн 9 млн. 4 4 ҳазор сӯм корҳои бинокорию-
васлгарн (строительно-монтажные работы) иҷро шуда бу-
данд. Дар ҷамъбастн мусобиқа отряди донишкада дар
байнн отрядхои мактабҳои олӣ ҷои 2-мро ишгол намуд.
донишҷӯи доншпкада Н. Азимова бо Укази Президиуми
Шӯрои Олии СССР барои нишондихандаҳои баланди
мехнагӣ бо медали «За доблестный труд», донишҷӯи фа-
култети ҷугрофия Б.Тошев бо медали «За трудовое отли-
чне». П. Одинамамадов бо нишони ЦК ВЛКСМ «За ак-
тнвную работу в ССО», Н. Бессонова ва И.Гульбеков бо
грамотаи ЦК ВЛКСМ м>кофотонида шуданд. Ҳамагй 200
нафар донншҷӯён барои иштироки фаъолона дар хаёти
чамьнятни донншкада. корхои хоҷагии қишлоқ ва дар от-
рядхон еохтмончиён, бо грамотаҳои ташкияотхои комсо-
молню иттифокхои касаба. мукофотҳои пулии ректорат
канд мешуданд.

Хамин тавр, гашкилотҳо бо ҳамохангии тарзу усулхои
худ хос барои тарбияи коллективи бисёрҳазораи

-123'
донишкада софдилона хизмат мекарданд ^

— ташаккули шахсияти омӯзгори оянда. Кс
вай дар ҳаёт буд.

т г ^

Қайд кардан зарур аст, ки раёсати
бораи саломатию бехтаг» ио.«-

тт ^ --

Донишҷӯён низ"мунтазамН?УДаНи •

донишҷуени оиладор дар хобгпХ°РИ Ме»аму ,

бошал М6ШУД’ аГар Дар хонад шахсйНа„И

д, иҷорапулиашро кисман ва ё Истик°мат

>хда мегирифт, ба донишҷӯёни эхтиёчм>Ра Л0НИ1«*5

Г ХӮР°КИ бепул дар о^онаи™^^ ^

бапо^ пп иҶиери ректор фонди махсус„ Ча

арои донишчуен мавчуд буд ва бо каропи Р1а>1»

иттифоқи касабаи донишҷуён ба эхтиёчма РдоДШки4
як стипендия ёрдам дода мешуд. ' 0а

Дармонгоҳи донишкада (профилакторий, -
таообат ва инчунин истироҳати тобистонаи дони -
мақоми хеле муҳимро ишғол мекард. Дар уп?4^
варзишӣ-тандурустии «Педагог», ки дар соҳиди
Зарафшон (дар назди стансияи агробиологияТ^
иштироки худи донишчӯён сохта ва ободонида шула
хонаҳои истиқоматӣ ва ошхона барои 250 кас, кинотеатг
комплекси варзишӣ бо анчомҳои заруриаш. бассеин.
автобус барои экскурсияҳо - ҳамаи ин дар хизмщ
таълиму тарбия ва тандурустии донишҷӯён буданд
Ҳарсол 600-700 нафар донишчӯён истироҳат мекарданд
баъзан истироҳати мактаббачагони нохияи Октябр
(имрӯза Исмоили Сомонӣ) ҳам ташкил кардамеш>д. ^
Ҳамаи пахдӯхои фаъолияти ин донишкадаро х.>.;

номбар кардан вакти зиёдерс’ шонрЙ

таърихи вай чандин асархо донцш\ маърифя

забардаст - дастпарварони ин борг°м каНОте

шеърхо навиштаанд. Чанди»

хамин донишкада сабзбИДҶон11ШКадахои варзи^
Донишкадаи давлатии К,- чикИСтон. Славя

санъат, Донишгоххои миддии м0 ташки.п ёфта

дар заминаи донишкадаи омузгорш



Дони

~124~
( со.1\ои 80-м Оа ши моддй-техиикй ва и.шй-
/1ЛР !!НМфцлиали /Шр шахри Қӯргонтеипа будаи
1аь-1,,мИ ^.;|С мус!а\кам шуда, барои мусгақид шу цш

дони111^^ 1а -ул шсда ат 2000 донишчӯен, бинои
га,крмй 'хобгох\ои ҳотира шмон дар ихтисрашон буданд
1;1Ь Г шчо як галаботи мсьсри муст ахкилии мак1аби олй
Макгаби олй бояд на кам ат 2 нафар усю;ш
юшта бошад. Ин масьадаро хам қал

ламерасид.
шрачаи локгори
,м\ ҷсм - Сафаров Иотим доктори илмхои псдагогй.
'шрскгори НИИШ (пажӯқишгохи ил.мй- тадқикогии мак-
1аб).ро ба вазифаи рскторӣ на доктори идмҳои таърнх.
профессори кафедраи гаьрихи сиосии донигикадаамонро
ба вазифаи мудири кафсдраи 1‘аьрихи сиёсй псшпиход
намудем. Бо ҳамин гаклифхо ба сарварони хукумати ни-
тояги Қӯргонтеипа баромадем. Онҳо бо хушҳолй кабул
карданд ва ба зудӣ ба ин олимон хона ҳам ҷудо карданд.

Ҳамин тавр, боз як донишкадаи олй ташкил ёфт> то
имрӯз бо қадамҳои устувор хеле пеш рафтааст ва номи
Носири Хусравро гирифтааст, ҳатто Шӯрои диссертатси-
онӣ доир ба ҳимояи рисолаҳои номзадии илмҳои педагогӣ

дорад.

Тамоми бурду бохти донишкада, бешубҳа. бо мехнати
коллективи устодону тамоми кормандони он пайваста ме-
бошад, дар ҳар як зина - кафедрахо. факултетчо.
шӯъбаҳои сершумори донишкада, фидоиён. номбардорон.
шахсиятҳое мебошанд, ки хусусиятҳои як давраи мушах-
хасро дар худ муҷассам намудаанд ва ин давраро бс хамин
шахсиятҳояш тасаввур кардан имконнопазир аст. Ман ,тз
соли 1957 инҷониб дар ҳамин боргоҳи маърифа* хизмаг
мекунам, шахсияти омӯзгорию донишмандиам ташакку.:
сфт, гарбия кардам ва тарбия ёфгам. Поягузори чутин
муҳити иҷтимоӣ устодони барҷастаи ӯ профессорон Ориф
Шукуров. Одил Маҷлисов, Холиқ Мирзозода. Людмила
Вдадимировна Успенская, Носирҷон Маьсумӣ. Мусо
Раҷабов, Мулло Эркаев, Облоқул Тошев. Ҳайдаршох
‘йфумшоев, Исроил Исмоилов, Венера Деамидовна То-
г°1иидзе, Ҳоҷимирзо Ботсиевич Салбиев, Федор Проко-

-125-
фьевич Репа. Николай Лолаев, Рахим Х,ощИм
Рахимов. Мусамир Гулахмедов. Борис а~

---А ^лаАЖ -» ^''-'рис Дг, I

Киановский, Ҷонон Бобокалонова, М.Ахм- СанА{ч
мади Исмаг\.1лоев. Борис Тахохов. лото-. ад°в- 44

ио V.-------

ч

\ /ч,Ии,

, —» г"‘~ 1 ил^лив, дотсентон - \л Ч.’ '

ма Хонсуворова, Иноят Шарипов, Мамлакат VI
Лариса Ивановна Яворская. Барот м.*- НХя” *
Мамадҷонова,

<т ^.аРот - -“ғзоев

. “• мунаввара Яхеева, Хуррам

Муҳибулло Шерматов, Мусояд Шеоғочм^ - пУКи\..
бошанд. Инчунин

рзоев,^-^

* — ** Дйга^

аз шахсоне. ки муьтадилии ио>

ПО**»

у,ч

-У -.адцлии ҷа: ^

харрӯзаи кор вобаста мебошад, дар донишкада номи ^
хама маьдум буду сазовори эхтироми ҳамагон гапГ^

1Л?т,бяч ГЯТПУП УГп-----т'

оуд, сарвари шӯъбаи кадрҳо Кдавдия ИвановнаУ^1^
мебошад. У зиёда аз 40 сод дар ҳамин вазифа буд^апИн<
дин р>екторҳо кор карда, вазифаашро ва хяп ... 0 ч^.

Вс1 Хип "' ^ Ца.

лективро 6а хубӣ мешинохт, одамшиноси аси* ^ 3°й к'> I
надошт ва чои кораш барои ӯ буду шудаш б\Гп дл Ч
оармахал аз дунё чашм пушид, ёдаш бахайр ‘ Афсус.«1
Албагта, дар коллективи бисёрҳазора дар М\нпс в
хамдигарии устодону кормандон мушкилиҳо ХЯм 1* I
мешуданд. м Па&до

Ҳанӯз дар оғози фаъолияти ректориам бо вазъия
кори донишкада шинос шуда дар тааҷҷуб мондам. кича^
дар кафедраи пешоҳанги донишкада - педагогика мудир
номзади илм ва ҳол он, ки дар кафедра доктори илмипе
дагогика, аъзо-корреспонденти АУ педагогии СССР -
Иброҳим Обидов дар вазифаи профессорӣ кор мекунад.
Ҳамзамон декани факултети баланд бардоштани ихтисои |
директорони мактаб мебошад. Вале ӯ аз аввал мудирин
кафедраро мехосту. аъзоёни кафедра нахостаанд. Ман
кӯшиш кардам. то ин масъаларо ҳал намоям. Боустодош'
тачрибаноки кафедра сӯҳбат карда фаҳмидам, ки бооаъае
хислатҳояш ӯ ба аъзоёни кафедра маъқул наомадааст.
ле дар натичаи гуфтишунидҳо, коллективи каф Р
шуду дар Шурои олимон уро ба вазифаи . у
интихоб кардем. Аммо оянда нишон к0ллективи^
мувофиқи унвону дараҷахои илмиаш яю, т0г-
федра муттаҳид нест, дар интихоби усгодон

126
аьзоёни Шӯрои олимон 2 маротиба ном-
(4>и ро\ ме:1"^у ҷирии кафедра рад намуданд, танҳо бо да-
51 <ии у{^ ;;р‘пи маориф ба ин вазифа таъин шуд.

Х° К1!Пп очири фаьолияташ ба ҷои худаш дух гарашро тав-
Лҷму иаст. ҳол он, ки дар кафедра доктори илм ҳаст.
пкпомозимон, бешубҳа, ин камбудиро бартараф намуд -
1Ч шра кафедра доктори илмҳои псдагоги, профессор
хҷсчн Шомуродов ингихоб гардид.

Л Оби юв ҳарчанде мушкилй оварад ҳам. худдори карда
м 1ВОннст ва ба қарори умум итоат мекард. Вале Қиёмов
мV гпко идоранашаванда буд, ҳамеша норозигӣ, дар
ҷ\с!>Ҷ>и г>наҳкори нобарории кораш ва ба ташкилотҳои
;но|Л-н навиштани аризахои шикоятӣ ва тафтиши
тьвохои бедалелу беасоси ӯ ҳамаро безор карда буданд.
Ьльпн ба ӯ муяссар мешуд, ки ба мақсадаш расад. Боз
хам 0р\>м намешуду моҷарои навро сар мекард. Мисол, аз
мочарою гафгиши беороми аризаҳои ӯ, ки он вақт про-
ректори донишкадаи варзишӣ буд, ректори ин донишкада
Репа Фёдор Прокофьевич аз кор рафта буд. Баъдан Ьҷиё-
мов ба донишкадаи мо ба вазифаи дотсенти кафедраи ги-
гненаи мактабӣ омад. Мудири кафедра доктори илмҳои
гнб, профессор Ислом Бобохоҷаев буд. Ба Қиёмов мудири
кафедра маъкул нашуду супоришҳои ӯро ба эътибор
намегирифт. ба кумитаи ҳизбӣ аризаи шикоятӣ иавишта,
ӯро анбдор мекард, ки касбашро намедонад. Кӯшиш ме-
хард аз байни устодони кафедра ҳамфикрон пайдо кунаду
вазъиятро ноором намояд.

Лар охир ҳуҷҷатҳояшро ба комиссияи аттестатсионии
ондн. пешбарӣ намудан ба унвони профессорӣ супорид,
комиссия талаби ӯро дастгирӣ накард. Қиёмов ҷаво-
саь: ба вазорат аз 18 саҳифа иборат аризаи шикоятӣ
навиштааст. Вазорат далелҳои аризаи ӯро ба назари эыи-
00Р н^гирифтааст. Оқибат ҳама ӯро ба хубӣ шинохтанду
-рнзаҳон игвоомезашро аз эътибор холис менамуданд. Бо
^внадщ. ки ленинградӣ буд, ба назди хешовандонашон
х>чида рафтанд.

-127-
^УТо

Хушбахтона, ин гуна шахсон яктою

, ^ ^ ^УТО Гч^,

фаъолияти коллектив зарар оварда намставощ ~ \

Умуман, дар тамоми давраи фаъолиятам ,С1сиб.
када аз дотсентӣ сар карда то мудири кафедр.^Р ;'Чц,
ректорӣ, ман аз коллективи донишкада, устод^,н
манду қадршиносаш барои даси ириашон дар ^ Хиқ
донии ин боргоқи илму маърифат миннагдор ^
ҳамеша мекӯшидам ва ҳозип хам. пяп ™.

^__________гд1'4,‘*| миннатдор мебов ^

ҳамеша мекӯшидам ва ҳозир ҳ<1м, дар осюнаи ^ ^

мекӯшам то вазифаи худро ба қадри қувваам баху^
намоям ва сазовори розигии онҳо бошам.

ТОП1

■Тц

и5У11 к1и онҳо ооша

‘г7™ “200Т °бахшида ба 70-солагии таьсиси ДДоц
Соли о от> аъзо-корреспонденти ц,

Расулов (рекгор^ м рахимов _ профессор, аотантощ

д.и.ф., профессор . • ми Нурисни Баравнй «Ма..

Мирзоев ва хеле хуб таъдиф

»а мунтаи»,

НИ илму дониш>> ном н ба давра фаъолияти роқба^
намуданд, аочёбй

Поонтпгпч АОК1 Ъ

псА1У1<х/х«.*хлд., «•* Ҷ1С1 тдлиити рОҲбар(тн

Донишгоҳ воқеъбинона арзёби шудааст.

Дар бораи давраи рохбарии Ғаффорова М.Қ. ҷу№
омалааст- «Солхои 1979-88. Ин солқо дар қаёти инстт,

Қ^1\1С1^ЦСЛ.С1 - .лоаоип Мл«.. -------<-

V/ IV! С1/Ди-ЧЛЧ/ л • ТЛ _____ . _

дигаргуниҳои калон ба вуҷуд омадандГмоҳи қкабт
ли 1981 50-солагии институг ҷашн гирифта шуд. Инсдт"
барои ба даст овардани муваффақиятҳои калон дар сощ
тайёр намудани кадрҳои недагогӣ ва инкишофи илм ?
ордени «Дӯстии халқҳо» мукофо гонида шуд.

Дар им солҳо заминаҳои иқтисодии институт ннсба
ба солҳои пештара хеле беҳтар шуд. Алоқа бо мактаб рӯ;
го рӯз мустаҳкамт ар гардид. Барои мустаҳкам намудн;
заминаҳои таълимӣ ва илмӣ-гадқиқогии институт, якка-
гор факулта ва кафедраҳо бо таҷҳизоти навтаъминкарт

г-у ..,,,Го„п<лл ипгтитлл'маҳфилҳои ИДМИИ 8

ор факулта ва каФс_ ...........

[уданд. Дар 53 кафедраи инст игут маҳфилҳои илмнило-

ишҷусн ва 2 бюрои консгрукторй амал мекард. Шароитн

1ь^1ими хеле беҳтар гардид. Машгулиягҳо дар 8 бинс*

хълими гузаронида шуда, зиёда аз 230 утокп дарсш Н>

^боратория, 50 кабинст ва К) уетохонаи гаълимӣ.

ори варзишй, китобхона бо голори қироа гхона дар их|®;

ж донишҷӯён буданд. Институт дорои осорхона

хобгоҳи донишҷӯён мавҷуд буд, ки дар онхоЗИ'

~128~
2000 донишчу зиндаги мекарданд. Ба донищҷӯён 3 отт,
наи дорои 500 чой. чойхона, 7 буфет. ки дап б„^'
таьлимӣ ва хобгоҳхо чой гирифта буданд, хитмат "еоа °И

ииданд. расо~

Дар ин давра, дар институт 908 нафар муаллимло

мекарданд, ки аз онҳо 28 нафарашон чок тп! ОН КоР

фессор, 354 нафарашон ном /адҳои илм аа онхо% пМ> Т°'

дотсентон) машгули таълиму тарбияи ю„т,.„г- ~НаФаР

Ин аз хама нишондихандаҳои баландгарин ™ °УДанд'
давраи мавчудияти институт 6уп у-пто Д Р гам°ми

ШКОИ чиддӣ дар ҳаёти таь.п,мгоҳ тувсш-Гмеад Г" ДИГаргу'

Корхои илми дар институт - Д'

да буд. Хурсандиовар буд, ки аз 908 нЯгъ2'ШНД Пайдо каР"
нафарашон бо кори илмй машгул буаа!? Муаллимон 871
хайати устодонро ташкил мекар'' >Д Д’ ки ин 96 Фоизи
Хдмчунин кафедрахои институт аз рӯи о
ба 57 масъалаҳои гуногуни ита Л Руи 9 Ришта доир
шартномавш хоҷагй кор мекарданд Ж?’ 17 ма«ӯи
чумкури- 43 мавзӯъ. барномян Дар аи АУ

иктисодӣ - 3 мавзӯъ, барномаи т ™рақкиё™ иҷтимоӣ-
педагогии ИҶШС 3 мавз^аИ„™^КИҚ0ТҲОИ ВДми АУ

Вазорати маорифи халкии ЙҶ1Цг 7°Маи та®«кардаи
ДВДа оуданд». ~ 2 мавзӯъ дохил гар-

БОЗСОЗИ (ИЕРЕСТРОЙКА)

Баҳори соли 1985, баъд аз вафоти К.У. Черненко, ко-
тиби Генералии КМ КПСС Горбачёв М.С. интихоб меша-
вад. Баъд аз шахсони солхӯрда Брежнев ва Черненко ба
сарварии давлат омадани шахси ҷавону боғайрат, бе-
шубҳа, ба ҳамагон маъқулу умедбахш буд.

Бозсозр! (перестройка), ки дар солҳои аввали фаъоли-
яти Горбачёв эълон шуда буд, бо умедвории калон ҷомеа
каоУд кард. Дар ҳама зинаҳои ҷамъият и?1 масъала ба та-
®Ри ҷиДДи муҳокима шуда, ӯҳдадориҳои мушаххас оиди
оеҳтаР НамУДани кор қабул карда мешуданд.
донии-

бар('« »ч7оТ хн„у..

с"-из;бог^^^^

баьдГ„Ива>> б° '"икаХ сс^Г С^Г'

ни геопоСДиИМИр ПУтин метӯад °хив *£? чУ>%

Дар бТрГс »* ХХ -Р^Д«. Н *'"Л^

тахм„нҳоиРбНс^б^и „„ фоҷеа олимед °%.

паҳлӯҳои алоҳидаи ин чигил даМпеНаМкЯНД' Кариб'?ЛоР«в

ба г>хамаи мухокимарониҳое М“гбуот ч°п мешаваР

оарори ва баҳодиҳии НпГлигя Л МаН хо»^
аълои политбюро ва шахси 2 м дап пе^ Ме6о«дЛ
солҳои аввали перестройка бо Гпп^ .ерес1Р°ика бу3гг
вале баъдан рохашон аз ҳамдиХ ™^;:4? ^
мувофиқат накард. Р чудо шуд’ Фикрашоц

ГГГр» Р/ |)у-'МИ'| Лигачсв дар асараш «Кто пред,
СС.СР.» («Ки оа СССРхиенат кард?») ва дар сӯхбаташоо
рузноманигори «Комсомольская правда» Евгений Чернш
(«Комсомольская правда», 11-17 январи 2012) сабабхов
шикастани СССР-ро бо далелҳои боварибахш номбарме-
намояд. Агар мухтасар карда оварем, онҳо чунинанд:

— вайрон кардани қоидаҳои баплангирии иқтисодиёт
ва кӯшиши гузаронидани хоҷагии бузурги мамлакат ба
иқтисодиёги бозорӣ, бе тайёрии зарури ба т
бечо кардани хоҷагии ба план асосефта заро

бУД- зарбаи 2-юм - вайрон ю^рлани бозори истеъм^ ];
маоши кормандон дар як сол (с ■

-130-
-

ы тнокии мехнат 2-4%. Натиҷааш - ваирон-
„еафзуДУ х0СИ/и хачми (массаи) пулу мол - пули бисеру
“авии таносуои «ч- 'ин ҷой „айроншавй, бссомонии

камчинии М(^г А 0гоз меёбад, хохиши вайрон намудани
иктисодиети^ бо максаДи гузаронидани ислоҳоти

системаи шурав

икҶисоди. мекунад, ки мақсади бозсозии мо такмил

ЛИГ сохти Шӯравӣ, такмили сотсиализм буд. Худи
л°^йН«ёв хам солхои аввал ҳаминро таъкид мекард.
етан Горбачёв икрор мешавад, ки ислоҳоти сохти
нгтвавй имконнопазир аст ва ӯро бояд бархам дод ва ба
сохти капиталистй, буржуази иваз кардан лозим.

‘ ҳамин тавр, ду акида, ду рох ба миён меояд:

1.11мконпазирии ислоҳоти сохти шурави.

Ин ашда исботи худро ёфтааст: НЭП (сиёсати нави

г иктисот) дар солҳои аввали ҳокимияти шӯрави,
иядусгриаликунонии мамлакат ва коллективонии хоҷагии
кшплок, гузариш ба иқтисодиёти низомй ва осоиштагӣ,
тарзе, ки имрӯз Ҷумҳурии Халқии Чин ба он ноил
гардидаает. Ин гуна ислоҳот бештар вобаста бо такмили
идоракунии сохтори истеҳсолот мебошад.

2. Имконнопазирии ислоҳоти сохти шӯравӣ, сохти
шӯравӣ бояд барҳам дода шавад.

Мутассифона, акидаи 2-юм ғалаба кард. Лигачёв боз
як омшро ҳамчун сабаби базудӣ барҳам додани мамлакат

яомбар менамояд - ҳирси пулпарастӣ - психологияи ху-
сусиятчигй, ҳокимияти мутлақи аз болои халқҳо — он чизе,
ки хокямияти шӯравӣ, ҳизби коммунист роҳ намедоданд.

Боз як сабаби дигарро илова кардан мумкин.

Лар чамъияти шӯравй ва имрӯз ҳам осори вай монда-
аст. лар шууру рафтори кормандони соҳаи идеология, дар
дахсолахо одати ба якдилй (монолитность) равона
*сфдани ақту иродаи мардум ташаккул ёфта буд. Дар
амал бошад, шуури чамъиятӣ ҳеҷ гоҳ якранга шуда наме-
аз°аски ХУДИ хастии ҷамъиятӣ якранга нест. Аз
аРафи дигар, сохти ташаккулёфтаи муносибатҳои автори-
Ри илеяи лохипарастй ва бюрократиро пойдор мекунад,

ЧЗЬ
К11

Ху°Усни 11|

|иа\с1».,. 111 «сосии 4

^тнрофи^ »»^б««рии о»?ҳоИг>в|,, ,|Иии ,

Мебощил ............... <>.1Ч„ Ч1’ Г*1',1УК1<„1 ғ>^Ч»>;11и

МР<»|| Мец.Й"» •«•«»»- ДаитТ^,: "**' '»Ъ«

Р<>»1 К;к">\11 - ' »" ^»Ол<> хуГм.п "%и,;ч>ц ,. 'П-и11и ' |.

' НМру();'

р, -/ '';^»ид,

О сарнагун шудани СССР гупух»

ба моликияти ҷамъиятӣ наздик бадаТ, УРди «■*«*.

»а карда соҳиби моду пули чам, и’м_аРдУмро л,,,"'

мудцати нисбатан кӯтоҳ миТжоиеру ГилТ'Мулан' X.

до шуданд, ҷамъият дар муддати кӯтох б , ? ардерх<) ■«

бою камбағал, шакли бадгариии капитати'^

лизми олигархи ташаккул ёфт. Таклифҳо дап бп„К>

росемаги ва боадолатона тақсим намудани моТ'’"

ҷамъияти рад карда шуданд, барои он, ки даринмаГ’

ақаллан капитализми халқи ташкил меёфт. Гор&Т

бошад, як ба як паси хамдигар шахсони дар рохи у,,

дорро бартараф намуд. Егор Кузьмич Лигачёв ба «Ко<

сомольская правда» бо афсӯс икрор шуд, ки «дар Кх

ягон муборизе ёфт нашуд, ки Горбачёвро пеш кук

мамлакатро аз халокат халос намояд!».

Дар мавҷи перестройка, дар донишкадаи мо н

чснбишхои гайричашмдошт пайдо шуданд. Аз авюл«.
ҷуноигиҳои Р ^ шӯъбаи ишу макта0хои олн '

хизби коммуиистй ва ё

хиз6„и Ш= —Т6ВЙ ЙЦ

боз ба тафтиши аРизаХтафтиШИ аризахои бен -
гафтишчӣ гуфтам, ки таФ

~132~
карори КМ ктби мапъ тулнасг, чаро шумоёп „
вактитг*' бскудн сарф мскунедГга мо .... 'Д;1р

иерасонсд.У ба ман чавоб дод, Кц ин апи . хал;|.1

кдроримань тудяни аричахои бсномома па, Ҳ<> "С"' а ‘

Дигар ба холашон гузоипам. Дар .

нав лар бораи минбльд бо роҳи Пу,ко

дани ректорхо баромад. Мувофики" мУа(,»« наму-

ннтихоботи рсктор ,аисри лидем "ав м,) Хам ба

муайян карла шуд. Валс саҳарпи хам,РУ ш и,| |ихобо1

интихобот "АшшуГаз км *и*и

Махкамов раф! ' к"

ур распд, ...—

Окибат ба кабули котиби аввали КМ қизбй Қаҳҳор
«камов рафтам, то ба ин вазъияг равшанй андозам.
Дарлазди Махкамов котиби 2-м Лучинский низ ни
Ьа саволи ман ҷавобан Махкамов I уфтанд,

ниша-

пу г Ьа саволи ман ҷавооан махкамов 1уҷланд, ки:
«А з болои шумо 14 аризаи шикоятй омадааст». Ман гуф-
“ «Ягонтааш гасдиқ нашудааст-ку». Махкамов
гуфтаяд: «Тасдик нашуда бошад ҳам, ин қадар ариза да-
тели номӯътадилии вазъият дар коллектив мсбошад, шу-
мо перестройкаро намефахмидед». Ман гуфтам, ки дар
гӯ.ги тамоми фаъолиягам аз рӯи вичдои, мувофики коби-
лиятам меҳнат кардам, дигар хел кор карда наметавонам.
Пас аз кор меравам. Он кас гуфтанд, ки соли хонишро ба
охир расонед.

Хамин тавр, наздикии охири соли хониши 1988 ба ун-
вони котиби аввали КМ ҳизби коммунисти Тоҷикистон Қ.
Махкамов ариза навиштам, ки “бо сабаби нафахмидани
перестройка маро аз вазифаам озод намоед”, бигзор ягон
шахси ҷавонтар дар ин вазифа перестройкаро ба ӯхда ги-
рад.

Шӯрои олимонро даъват намудаму ниятамро эълон
кардам ва даъват намудам, ки комисеияи интихоботии
ректор муайян карда шаваду хоҳишмандон дар интихобот
иштирок намоянд.

Дар хамон рӯзхо аз коллектив, аз партком ба шӯьбаи
ташкилии КМ хизбӣ вакилон рафта маро ҷонибдорй кар-
даанд. Аз КГЪ хам илтимос намуданд, ки ман аз кор нара-
ва^!. Вале мувофиқи аризаам аз вазифаам сабукдӯш шуда-

133-
му баъд интихоби
тьлои 4 нафар

г’ V ’~

, ^ацд-

■ оудаии руҷИ ИНТИХоСчи
маориф I албак Назавоа п ***&

* лфтам, ки назди валир памояияаи п! ??"
олии КМ қилби коммунист ва сардопи о ЛИ
табҳои олии вазорат Нисз Сафаров нитасч^^'
хабар доданд, ки хамаи 14 аризаро Қ.ҶӯрасГн" ч,
дааст ва ӯ барои аз нав ректор шудан тайёри'1^'' '
лоса аз ман илтимос намуданд, ки интихобсут^Х

кунему, ман то интихоб шуданам ба иҷрокунан ( К ’’
фаи ректорӣ монам.

Ман ин таклифро
моми т*г---

---.рмо.пду роз

““ медонистам, барвақтар ба вазиҒп розимеш
шуморо аз кор рафтан намегузоштам».

раев интихоо шуд, вале чанд моҳ ӯро нз. Х\1
ти чумхурию, на Вазорати мактабҳои олии СССР п
накарданд. Елютин гуфтааст. ки «чй тавр шахси бсш
аз ӯхдаи кор набаромаданаш, аз кор озод шуда бу:
сарвари донишкада мешудааст?». Вале мантиқанбов
роҳе, ки набошад, интихоб шуда тавонист. осяп
фаашро ичро кунад. Бо фишори ҳаматарафа ба ^

СОХИА°зШха^о„ вакт то имрӯз ман-Хдазнда'
гсафа мебошам, солҳои охир оаро 1

Аз хамон вакт то имрӯз ман профессори к.
фалсафа мебошам, солҳои охир барои аспирантон
атшинос аз фалсафаи табиатшиносӣ дарс мехона
дин маротиба вазифаи мудирии кафедраро гакд
данд. ваде ман нахостам, бештар бо корхои ил>а.

~134~
V | ................................... . .

«1 ,111 НП.СР'-' *• акмум бнрои И'ф..И .... М.м.г.

Л'Яки"‘'“'м:".1, ,,|;ш кардам. Инчумин. мннп у.„м«-. Г„, мцГ.«

...........

ш

Л1

т

щ

ҳ

ҶЛИГИ ШЛҲРВЛИЛП

щ

1

ҷанги бародаркушис. ки соли 1992 сар щудм Пуд Пя
[халкамон бадбахгиҳои бисёр онард. диҳҳо халор мярдуми
[бсгунох ба ҳалокаг расид. дарбаи кадом би икд мсо/мГл м
[мамлака! гардид.

Вазъи ноусгувори чамъияг. аслан ад воксихои фскрадм
соли 1990 дар Душанбе огоз сфта буд Ои рудҳо мнрдум
(бо дасисаҳои кувваҳои мухолифмм) бо баҳомаи онп ипои
аз ҷониби Ҳукумат ба гурезаҳои армаит! ҷудо кардимп
хонаҳо, ба майдон баромада мисбаш Ҳукуми! и.шро!

1 баён мекарданд. Вохӯриҳою мулоқо1и \\ « ум п Гю
|сардории котиби аввали КМ ҳизби коммупии К,ачч«)р
| Махкамов бо иштирокчиёни гирднҳимоп. бо ч.нсчую
I бетартибиҳо ба анчом мерасид. Ҳагго ин мухо.чифн! бп
I задухӯрди кувваҳои мусаллаҳи расм»! Гю
I гирдиҳамомадагон расида хунрезй ҳам т\ г» бу з

Дар заминаи ҳамин воқеият ва иичумпи шпкасш
[ Иттиҳоди Шӯравӣ ва истиклолиягп м\з|п ба д;ц > омн ши
| чумҳурӣ, мухолифати қуввахои гупогунро баром ба « о I
[ овардани ҳокимият ҷоннок гардонид, иоқсаҳои фспряди
бошад, машки хотимавии (репститсияи юисрддгиО ҷиши
бародаркушй гардид.

Хонаи мо ба майдони назди Комитегн маркв жн \п гби
коммунист наздик буд. Дар огоди ҷанг, дар чамии м;и\ гон
ҳаР Рӯз аз саҳар то нисфи шаб гпрднҳамой мсш\ г\ \\к\
матро танқид мекарданд, исгсьфои нрсгиденк иарзхмои
Р° та-чаб менамудапд. Баъдан мапдон бо \айчга\о н\р
хурл •^^омГ^Ги'1ади Ч1'М бандц'Уч
'ИНд- Маи дар адйрцт й" УМҲурй

Марл

авт«4>

Ц1удаЧХ

'ч

у _ --’*‘^Ц1йД.

рои авт»бусад одамони „ав ' "»)

,и *-д а * соа .кон ТС шаб^п^г Калон
-'иппрокчиённ маьрака пул.^аЛдР«и>

карданд.

ПУЛ’ аКСаРан

1дКС1

СУМЙ 1а>!_
Дар охир майдони 2-м бо номи «о-»п„-
1,0,1 парлумон ташкил ёфт, ки дар 0^ Ли>>

ҷониои ҳукумат гирд меомаданд. Майл„ДУМи
«Шаҳидон»-ро гирифт. с " ни 1-м

№

Но\/

Бародаркуши, талафотҳои овардаи у, Як -
рюмушнашавандаю доғи дарднок гузоштааст
ягон оилае дар Тоҷикистон набуд, ки талхии ин ?Кран
начашнда бошад.

Мухолифон хеле тайёрӣ дида будаанду, барои қ0г
мияти ҷумҳури ин воқеаи ногаҳони буд, кидарващЦ!
сарусомониҳоро пешгирӣ карда натавониаанд. ГцЛ
диҳамоиҳои гайриқонунӣ, майдонҳои пур азхаймахо,»!
ба гга, бе исгифодаи воситаҳои алоқаю нақлиёти даш-Н

набуд. _ \

Ба хотир мсоварам рузи аввали бстаргиоихоро и.

млйҷони назди бинои КМ ҳизбй ва кӯчаҳои атрофи «ҷ

Ман пагохии барвақт ба кӯчаи

кӯчаи калони «I г--- ; - 1 наврасон буд. ки6о»

уКа 6. —„ ™

гобидянд- “ ”Х“о°"у“у *-» «

1ДСГИ аксарияш онх ) у * кимастлнд*

2Е ..ГЗЙ?:
Ягам гумон кардам, ки ин кӯчаи марказй камхатар аст, ва-
И\е дар ро^и мошингард ҷавонони сершумор машки ни-
*Язомй мекарданд, сарпӯшашон бо ҳарфи «Ф» оро дода
Ишуда буд. Ман ҷуръат карда аз якеашон пурсидам, ки шу-
1*0 кистед ва ин ҳарфи «ф» дар сарпӯшатон чӣ маънӣ до-
даад. Ӯ чавобан гуфт, ки мо лашкарони исломӣ ҳастему
Жҳарфи «ф» маънои «фидоӣ» дорад. Кунҷковона ман боз
Ьурсидам, ки бо кӣ меҷангед? ''Мақсади мо, гуфт ӯ, - нест
1кардани коммунистон, агар ту коммунист бошӣ, туро ҳам
|нест мекунем!” Ман бо кадамҳои тез аз паи корам шито-
Вбидам.

Ба кор мерафтему маош насия буд, нони хӯрданӣ ҳам
[бемалол набуд. Рӯз аз рӯз мушкилиҳои нав илова
мешуданд. Ба кафил гирифтани вакилони Шӯрои Олӣ,
ваҳшиёна куштани прокурори генералии ҷумҳурӣ
'Нурулло Ҳувайдуллоев, сармуҳаррири рӯзномаи «Садои
мардум» Муродалӣ Шералиев ва дигарон.

Аз ҳама даҳшатовар, ҳуҷуми ногаҳонии Сафаралӣ
Кенчаев бо лашкарбачаҳои гумроҳкардашуда ба шаҳри
Душанбе буд. Ба хотир меоварам, саҳарии барвақт дар
охирҳои моҳи октябр аз паси тирезаҳоямон оташи тиру
туфанг пайдо шуд - хонаи мо дар наздикии гарнизони
низомй буд.

~137~
Хамон рӯз, қен кас нуръати 6а беру

накард. Шунидем, ки навонони бисст> бо .
аид.

-ер ба

Сахарии рӯзи дигар, духтарам Заррина ч
риолуд арз кард, ки Зевар (духтарнаащ) нач?'"

6о Фируз (писарнааш) танхо (шавхаращ \\с?МокЧ
сафари хизматӣ буд), акнун Зевар ба хона ^Мҷ°н ,
рониҳо чӣ гавр меояд. Ман ӯро тасалло додам
кӯчаҳо ором барин, тирпаррони нест. ^

НЯЯТги. ^----

--/ пачди щмЗ* Гц

(шавхаращ Руо.^ч,

""" онааар„»Ҷ;«

---3 . лсалло додам Ки ' у

барин, тирпаррони нест, ман Зеварр0?%
наатон бурда мемонам. Ба зудӣ анҷомҳоямонро у-

кардему даст ба даст гирифта ба куна баромадем, ня^
кор намекард, мо боял бя

КоР намекард, Мо боятГбГ^ ~~ иаР°мадем ”

назди^^ду ]\^а д *шудаадидемМ ки

| ■

ку /аи паҳлӯи магазин як навраси 15-16 сопя узащЧ&;
маду аз пасаш чавони тахминан 22-23 солаДаВИДа :
таппонча наврасро ба нишон гирифта аз пахл? ^ 1 1
паррондан сар кард. Ману Зевар ва якчанд род^ь 1
дари магазин такъя карда, наҷунбида шах шуда
будем, Зеварро ман аз пасам пинҳон карда исгодаҳ
Ҳамин яаҳза аз тарафи бозор одамони бисёре, баъзеашок
дар бағал тарбуз давида меомаданду ҷои пинҳон шуданаз
таъқиби лашкарон мечустанд. Хушбахтона, чандеазлаш-
карони таъкибкунанда ба кӯчаи калон набаромаданд;
ману Зевар роҳамонро давом додем. Дар кӯчаи марказиғ.
Ленин (ҳозира Рӯдакӣ) троллейбусу автобусҳои сӯхтал
меистоданд. Ба вокзал нарасида, ба пешвозамон адан.

»—ЬВ

р&а^ард^ки »»а .УР« |

КИ ману Зевар дар Р«ХУ тирпаррон

138
лмна мор° Сул ,

ЗаРРИЯ* гокV салом;

уш гирифта I ири мекард. Худоса,
матба хона Гшр» аииам.
ватанй бо кй ҷаш иданлмомро мс-
1ар^аН,и ‘и усғувору Iамхор дошгсму бсхатарии
.онистеи, Хукума У^У гиРриф,|а буд, 1|к бурдн н»м;,м.„,
^аХрва„ло«1“р хам ме, ирифтем „„ хама қу„»„„мо„ро
хам таъи»У м‘ и душман сафарбар карда будсм.
бароигалл1 _ _ сарварс шрур буд, ки хи.ма куивихоро

Лар ин вазъия
муттахид намуда

Гаоварони Х,укумат

Сохторхон кудрати

сарварс

мардумро аз фалокат халос иимоид.
иваз мешудапду мушкилихо кпм
МНД иа КI Ь худро

'етараф эълон карданд

Ба кӯча баромадан хам хатариок шуда моид. I ӯзе Г>а
'•лзори «Баракат», ки дар он тарафи хонаи мо буд, рафта-
° вакти баргаштанам маро одамони мухолифин доипапд
М'титаб карданд, ки аз «позитсия» 1узарам, мап бошам
саркашй карда ба роҳи одат кардаам - аз мобайни кӯчаи
П\товский рох гаштам, вале аз пасам омада дошганй шу-
данд. ки аз пасашон касе садо дод, ки ба мап даст наза-
нанд. баъд худаш омад, ки ӯро шинохтам. Яке аз устодони
факултети китобдорию библиографияи Донишкадаи
саяъат буд ва маро аз таъқиб халос кард.

Яке аз рӯзхои дигар аз хона баромада ба кор рафта
истода будам, ки дар роҳам - рӯи ҳавлии бинои истиқома-
тии ба мо ҳамсоя, як гурӯҳ ҷавонон маро аз роҳам дошта
чон истнкоматамро аник карданд ва даъво карданд, ки
дар ин хонаҳо минбаъд бояд онҳо истиқомат намоянд.
Лар назди бино Тоҳири Абдучаббор - сарвари ҷамъияти
«Растохез» истода будааст ва маро шинохта ба навкаро-
наш фармуд. ки ба ман чаққа нашаванд.

Лар гузаргоҳ шабона шахсони номаълум бо зӯрӣ
курткаи чармини писарам Саъдиро кашида гирифтаанд
Лар хамон рӯзҳо президент Ғаҳмон Набиев дар зери фи-
шори мухолифон ба истеъфо рафт ва ба воситаи радио
Ц*™” лаъват нам>'д’ ки худашонро химоя намоянд.

х ^°ТКуНандагони 6ннохои бисёркабата отрядҳои
)Дмудофиа ташкил карда шабхо навбатдорй менаму-

'139~
а ^ ^ хаМаро 5

°а тарафи *ви^ВОНИСТ 6а Нон к-а 'X

!^анг иаб\ л Лап™ Ле»«н°б°д с^ТаР
Хучанд аз латС? Р Вокза-т гуоеч!» ЗИра С\ХТ *

мещуданд ваг^^п^

гг<?а трЛ

намешавем. х^о^ягГр^з^'^^^

лар шахри Уляновск истикомат доштандТа>

мадаанл. Баъд аз ба манзил расиданашон ба^?^‘

оар додаанд. Писарам хеле бетокат шуд ва оа^й^*

донидани онхо шур\л> кард. Рохкиро. ки надош^ 1

анчоми корхонаи худашро. ки нав ташкил кардГб\^

^аромади он рӯзгорашонро мегузарошцащ.фур\Л-'~'

Максадаш рафта' зану бачахояшро гирифта очсдз

уд. Дар арафаи ба сафар баромаданаш. бегохӣбан^

ӯрааш рафту аз он чои ба ман зант зад. ки азбаск д

VI Ссоати коммендантй буд), дар он чой хоб мгк-.-х-,

...У" я хонааш рафта анчомашро мегираду оа ■:
ахари оа хонааш ғ• ч> дасташ б>д лгартоот

авор мешавад - - поезд сав0р шу;д.ж; .

2-и рӯз наоям, донед, ки м<т

У.тяновск рафтаам. 1Штизорн кашидам. сет

рузи дигар то нисфи ^н р ^ «р в?:

:хл»ипчонтаоми пешинр........ к*лт-

^Хоро **

, пявон мешавад.
сӯзон равоп

—140-
Да«д, КИ

аз хар

аг

3аРур

-г з V ояд хамаоо

- -лр гуна хатархои ногахонй ,

Ярокашон сангу калтак буд ">М>в».У \

, Ме1 авонист ба чои камхат^ "Ч •

оа тарафи вилояти Ленинобод (ю,2 "СГЯ*Х! „ \

чанг наоуд. Дар вокдал гуреихо 5а ,,!!?' >-\

Хунанд аз дару тирезаҳои вагон бо чипшкпЙ^
мешуданд. Ман дар Хунанд хешовандони^ЛиЧ \
ваде орзуи гурехтан накардам. Қарор карде^ • • '
ояд бо ёру дӯстон хамрох мебинему гурСХ1 а К" Ч*
намешавем. хатто ягон рӯз аз корамон хам намонд^А
Ваде, мутаассифона, хамсари СаъдаҷонамотюЧ

бо ду фарзандаш - Нигораю Зафар барои хабнттг..' ^
дарашу хохаронаш, ки паг

-‘«ШОН . V

-----раги эафар оарои хабаргнп?

дарашу хохаронаш, ки дар нохияи Ленин (хоаирар^ \

зиндагӣ мекарданд, рафтанду аз он ной бо ташвнқоА, \

дараш ба мо хабар надода, ба назди ххлповандонащо^

даг> шахри Уляновск истиқомат доштанд, ба сафар ^

мадаанд. Баъд аз ба манзил расиданашон, ба пига^.

баолояяяня т.

^ ь. г ОС.ТУ I

------- ра^иданашон, оа писарау \

бар додаанд. Писарам хеле бетокат шуд ва барои

донидани онҳо шурӯъ кард. Рохкиро, ки надошт.
анчоми корхонаи худашро, ки нав ташкил карда б\д\: \
аромади он рӯзгорашонро мегузарониданд, фурӯхт.

Мақсадаш^рафта зану бачахояшро гирифта омш
уч Дар арафаи ба сафар баромаданаш, бегохи оанвд.
уд. мар н ба ман занг зад. ки азбашюг,

ҷурааш рафту а ^уд\ дар 0н ҷой хоб мекушь .

шуд (соати комменд ^ги^по баихг •

\------

саҳарӣ ба хонааш рафта анҷомашро мегираду

з мешавад - билеташ дар дасташ буд. Агар то со.. 1
!-и рӯз наоям, донед, ки ман ба поезд савор шудааму:

:авор

■ А ^

I Уляновск рафтаам.

нисфи рӯз интизорӣ кашидам. соат:

буд, ману Тоҳирҷон таоми пешинро ба хӯрдан сар кар;.

елефон занг зад ва Тоҳирҷон зуд гӯшаки телефонрс
— монд ва дар куҷо будани Саъдир

'XI.* ^ X х

Рӯзи дигар ТО

[ИГар 1 и

Тоҳирҷон таоми пешинро ба хӯрдан саркарлсу
1 ки телешин занг зад ва Тохипчон зуд гӯшаки телфнх

1 _ - ^пЧЯЙЙ

гирифту, каме хомуш монд

пурсон шуд. # пи.и ш

Ин сатрхоро менависаму беихгиёр аз ||а!1|\‘

сӯзон равон мешавад. Дар пеши назарам хамо Р.

-140
чиняагиам мисли лентаҳои кино намоён

^килтарин лар

нёшаванд- трте(Ьонро монда, Тохирчон гуфт, ки «Петка
.*,*■ Гӯшакк[ геФ Номи Саъдиро падарам ба хотири пи-

|даР реаниматс агиаш мурдагй> ки номаш Саъди буд, гу-

\ 1сари дир * *->

^■. 'Кшта оуданд. мактаби русЯ мехонд, хамсинфонаш но-
„П вайрон истилох карда, «Сады» мегуфтаанд ва у
^1>,аШппо игтимос мекардааст, ки ӯро” Петка” (бо номи яке
-.•'■'1° яхоамонони кинофилми Чапаев) номанд. Хамин тавр,
ж*азК;р отттгто ня^икпнаш бо шухи би забон меги-





йяйоон истилох карда, «'

2Ч1ма.^’ илтимос мекардааст, ки ӯро” Петка” (бо номи яке
1МОНОНИ кинофилми Чапд
аакаби Петкаашро наздиконаш бо шухи ба заОон

'■- ; РИС^Баробари шунидани ин хабар, мошинсавор ба бемор-
Гхонахои маҳаллаи «Кароболо» рафта, Саъдиро нустуҷуй
_[арДем. на дар беморхонаю, на дар «реаниматсия»

Лнаёфтем.

Ман гуфтам, ки одатан. рохи хамаи беморхо аз кабул-
гохи беморхона оғоз меёбад ва ба он чой рафта пурсон
шудем, ки чавоб доданд: "ин хел бе.мор аз мо нагузашта-
'аст‘* ва илова карданд, ки: 4'танхо якто масти бехуш дар ин
хона хоб кардааст. Ҳамин, ки хушёр шуд муайян мекунем,
;ки чӣ касалӣ дорад”. Даромада бинем, ки Саъдии мо.

Карахт шудему наздаш нишастем, сараш хуншор буду

(хар боре нолиш мекард, беҳуш. Тохирчон дар газаб буд,
ки ӯ нӯшидаасту бо кадом мочаро хамрох шуда сарашро
кафондааст. Ман андаке ба худ омадаму фахмидам, ки хеч
чӣ хел бӯи арак нест-ку, агар то беҳушӣ нӯшида бошад.
тамоми хона хам бӯй мекард. Тохирчон хам наздиктар
шуда фахмид. ки ягон нишонаи арак нест. Баъди ин ба
| ректори Лонишкадаи тиббӣ Исхокӣ занг зада вокеаро
I фахмонидаму илгимос намудам, ки ёрӣ диханд. Дигар
илоҷам набуд, ба табибони «Қароболо» бовариам
намонд. модоме. ки бемори аз захми сараш бехуш шударо
аз фарк накарда, зиёда аз нимрӯз бе ёрии тиббӣ

^мондаанд. 11схоки базудй муовинашонро оид ба
* оооат фиристоданд ва хамоно ба беморхона чой карта
муолиҷаро сар карданд.

-141-
Баъ

Д> 3.3 ЧVI

ЧЦ

*и

и1УДааст’ н, Раи ПисаРам Ма,
баРомадааст к” гШаб аа' даТ Кара=м

ЗЭ.Ду1гл/Ғ\ 5 ба V * РОМц.дт^гч 5 КИ ,

кушода, занТкп СТ°Даанд- Са-ьди°бГРд°н
Саъдиро б" Г Халос КаРДаня мДор

^едиҳанду мсгурезавд Р"ч’ бо> Ч>,

Саъдӣ бо сари вдшоп >Рааш б«хаб,>•» '
Мошинаи «Рглт, уншоР Дар замин бехм Р Ме1^н1

к»бУ« г"“ агжкяг ~™ "-■»*зу

шабон.ру, „шР„аш ^0б“""“«,"Ч«ҒС*,'1

сукут кардааст, хеҷ вокеа дап Х0ТиР»ш >■
чизро мехохчгт л и воқеа даР хотиращ н1_и
р мехоҳад - ба хонааш рафтан ’ ^их,

равон шуданаш аз беморхона мегурехтагй т?^06^

рафтораш беҳушона, табибон гуфтанд, ки б^УД?ата^

рехтаасту гематома шудааст. Аввало ҷарпо?ИНаац1 *■

шуданду баъд аз маслиҳаташон хулоса баровап^

ҳоло ҷавон аст (40 сола буд) ва захми майнаад

мешавад. Барои муолиҷа дар як саҳифа номгӯи д0п'Р;

навишта доданд, ки ёфта биёрам. Мао1л!"

намегирифтем, пул надоштам ва барои харидани д0р

қарор кардам, ки агар маошамро рӯёнида натавоп.

гӯшвору ангуштаринхои тиллогинамро фурӯхта ■

мехарам. Ҳамоно ариза навишта, ба назди сардори 5;

паЛта рӯйхати дорухоро бо нархаш номбар кардаш--

намудам, ки аз хисоби маошам дорунулнро да,-

вагарна писарам Ҳалок мешавад^ ба

Дорупулиро гирифтам апеп ^р оюрт

беморхона хоо караа табобахх0наи донишкада ш»
ҳамшираи тибоир уколашро кунад.оа дД -

намудам, ки ба “Ггар набошад, либосворймедо^
баъзан хӯроквори агар на гуза^*^

Рӯзе ба духтӯр бур№ " ба СаъДЙ гуфт, кибо о .

рӯи коғаз 2 ҶУ ^оараМ аз назар гУза|°ъ^ан ме*онаМ

~142~


___ м дар рох, Саьдй икрор »м

—....—

|,( ЩхсШД» ,!;,Ь' . . .. он

V Ч, 1 I

I \' и

к< Н И

•;..К(, цуҷуди он. ки »мон рӯжо Л"Р ...

чу#»"' "-"Г,н,«.г..*=»•»” 1°ЛИ|’ ,мм,'"!'',л ,ч’

макгун

%.к,.

% Ш

ц и

нрр'

;,”1Ук„||<, иерку-— "”м!Шу акаи. хоҳарашро

Лу!Х •мса.и.к.х-.. Ьо'1 ..................... ..... к« камиЛМ

V у - мсдихсм. мстаноиал шабхо па

Л;«б0 ” , Гп V мсдихсм, мсгавонад ш«»х<> Г.а хоияиш

' ,б кунад, 1ШЛсбоядсоа1И 6-и нагохй ба хоиаи маи
Ч 1РТИ„ п.авад, го ки доруаи.ро хӯраду уколашро кабул
5, ■!,,!, шаргамонро кабул карду хар сахар дар вакгаш

\ткупа/1

Цр МС1ПУД.

Ьа фикрам дар х<нирн у

Ш Дигар илоҷамои набуд.

Щ >п.1ап, бо оилааш якҷоя иақш баста будамду умсдиир
Лбу;/ки дар хонааш чану фараандонанг инипори ӯ ҳасганд.

' Во ҳамин азобу машаккаало, баьд ач як мохи муолиҷн
41 хотираш асосан баркарор шуду духауроп гуфпшд. ки ӯро
ЩМбояд 2 моҳи дигар габобач кард.

|С|| Вале Саъдӣ қагьияп талаб мскард, ки сри расоисм, го
1аз паси оилааш ба Уляновск равад. Хушбахюма. барои ӯ
Тжҳамроҳ ёфт шуд - аспиранти Донишгохи техникП а » фа
уШултете, ки домодам Рустамҷон дскан Пуданд. Гы
ВиУляновск сафари хизматй доштааст. Дар рӯзи рафтанп ӯ
Ч§мо ба Саъдй билет харидсм, барои хӯроки рохаш илоҷс
«карда камтар кулчаю кайла ҳам пухга додем. Писарам
■бошад, эҳтиёт карда, ҳиссаи асосии кулчаю каНиаро чуи
савготй ба зану бачаҳояш бурдааст. Зан&Ш ба МйИ ма! губ
■ навишта кулчаю қайларо таъриф кард.

Дертар бошад хам, зану бачаҳояшро гирифга омад.
ваде қариб як сол кор наёфта азоб каши цш.ҷ, | .щоис кп
ба ман аз Шурои ветеранҳо барои 2 бухонка номи ҳаррӯ т
1дода буданд, ба онҳо супоридам. Ҳамсояам Ьобоҷоиоп
■Содиқ - муовини вазири мудофиа бохабар шуцаи ҷу ба ма
зифаи сарафсар ба кор гирифтанд. Писарам хс.зс чурсаиц
уд — вай вазифаи низомӣ, либоси низомиро хслс ҷ\лҷ мс
дошгаа 50 ғайрати том ба кор шуруь кара., дар муддати 9
I и кораш аз лейтенанги калон то ба дараҷан подпол
и

,,омп»' саГгшд илжфаи иолковниКр()
1Х1ИСосаи1 ки иижснср-механик буд, ч^у

ару кор доип. Лл кораш ифгихор мекардХ^У
ра хам шуд. ^'н*4

( ад афсӯс, ки хас1 Гга ӯ вафо накард, хамон ч,
иааш окиГ>а1 ба саломатиаш аарба расошд -.

*ола1 й бо ‘зиида! ӣ п»»*"' •

г“ ;,СА,ч<1Ра, хамон ‘

•— ^алиматаш зарба расонид\ д. Хм^\
сола1 и бо зинда! ӣ падруд 1 уфт. Шаш сол '

бс С аьдиҷонам. Эохиран, худамро ба ддст 1Д1'ЧнС
хамаи назифахоямро кӯшиш менамоям ат
ичро памоям. Модарам ба хотирам мргчо- -

Пйап* *' **

имп,г ------1>“«)ямро кӯшиш менамояч аГк "ЧМ

1Р<> памоим. Модарам ба хотирам мсощ^®^ ’

....... ки иаварӯс буд, талаф дода будум??1'*»»^

бсюкатй мскард. баъд худашро тасалло дода^Ч

шукри шумосн - фартандони мондагиамромек^н^ ^ «

Фикр мскардам, ки ат чанги шахрвандй оилаи'
1алафоги чонӣ баромад. Вале гумрох шудам. ҷаи^;‘
ман бсрахм асг, хсч касу хеҷ чизро ба эътиборнамеп!";

Магар барои ман осон буд - хам 6о илму, ^
щц щ I ию ҷамъия ! и машгул шаваму ва хам сохиок
(Ьартандон бошам, вакт ёфга фартандонамро
»пм 1 апбия намоям, ю аъзоёни арзандаи чамъият
I П аихарам бармахал аз бсмории вазнин ва осори т^
дар Чан>и Бузурги Ватанй бардоштаашон вафот ^

6уд ҷнш и шахрвандй хам ба охир расид, валебот,тф

бисср. .........., „,<11и рохи сулху амният дар сесдаи 1

соли 1992) гузошташуд.^

_

~ Ж

Қд.(ами аввалини рохи сулху ...

Шӯрои Оли (ноябрисоли 1992) гузошта. шуд.

Ин ҷал! на ганхо барои мардуми Точикистон
барои мардуми дивдшкои ҳамсоя ва Федератсия
ха I ари калон дошт. Бинобар он, рохбарони ин;
на иичунип Созмони Милали Муттаҳид фаъоло!
риспи қатъ нлмудани ҷанти бародаркушӣ ва
онарданипшрочти дарурӣ барои фаъолияти таш

давлатй, пшгирок намуданд. №рои т в
даъяаги Шӯрои Олӣ ва интихоби хоким.

қопуни имконнотзир буд.
, а« к-атор чорабинихо ва бартараф наму-
дар натичаи я : Р ^ ^ ноябри соли 1992 дар ш.

>/“ИЖияи 16-ми ШРӯРои Олй гузашт.

<уЧч шсессия Эмомалй Рахмон сарвари Шурои Оли
штихоб гардид. Дар Шӯро инчунин аьзоёни хукумат

'аЬ,цангиЛ'шахрвандй 5 соли дигар давом кард. хамаи
VI ячин солхо мардум дар орзуи оштии милли ва сулху ам-
'Лият буд. Мухимтаринаш он буд, ки мо акнун ҳукумати
^ Шконунй ва кафолатдори бехатарии чамъият доштем.
ЭИэмомалӣ Рахмон аз рӯзхои аввали ба сарварии давлат
%1омаданаш, дар баромадхояш ба хиссиёти худшиносй ва
Чвватандӯстии мардум, муттахидии ӯ мурочиат мекард. Зи-
Йиёда аз як миллион гурезахои точик хам, ман боварӣ до-
рам. ба Ватан баргаштан мехостанд. Хамин рӯзи таърихӣ
щШҳам расид - 27-ми июни соли 1997 дар шахри Маскав. Со-
Щтзишномаи умумӣ дар бораи Сулҳ имзо шуда, ба чанги ба-
Лродаркупш хотима дод.

Мутаассифона, ҳоло хам дар баъзе нуктахои чумхурн
бокимондаҳои куввахои чангчӯй оромии чомеарю халал-
1 шдор менамоянд. Мардум ба чанг баҳои сазовор додааст -
§хонумонсӯз. Натичаи чанг ҳамеша харобӣ. Ш>тср, ки мо
дар муддати нисбатан кӯтох аз чанги хонумонсӯз халосӣ
ёфтем, дигар набояд ин бадбахтӣ такрор шавад ва бокд
муттахид шавему кишварамонро обод намоем.

ШАММАЕ АЗ САБАКХОИ ҲАЁТ

Одам дар чамъият зиндагӣ мекунад. берун аз чамъият
одамият нест. Ҷамъият бошад, тӯдаи одамон набуда,
маҷмӯи муносибатҳои одамон мебошад. Ин чунин маъни
Дорад, ки ҳар як фард дар рафтору зиндагии худ манфиати
шахсии худро ба манфиати ҷамъиятӣ мутобиқ намояд.
вагарна накшаҳояш амалӣ намешаванд.

-145-
2*ӮХтан'ҶР”баи ҳнёг .

*с1Ппт- ^ т

- /уЛСТ' зиндагтл хамешл \^Пос г
. сабақ гирифтан аз ахамият хопя не
оа шахсони дар вазифахои м-асъупи

\амкадамУ1 ламона шудан зарур аст. Дл якта^^Ч,
ба коллектив дарси сабак медиҳад, рохвамо
тарафи дигар. оа ӯ коддектив сабя- >-
Ман ин хакнкатг—

кардат*

КаРДам ВакКЗҚи^Ро
ректопг, Т КГе к» ба ло„ таЧрибаи б„Ха«-

*8525»*58-ВД

Вдле хато капт^, г Му1Ц1<иЛИх1Х

1 иХонҳои каб\л «Дам* Гап даР сари он Ҳ ЧI
низми назоратоо Кардан «ле С®! ^»4,1

ти.ХонгирандабоҳамроҳиГх^ наандещед.

худашон. ба донишкаггя к хавасмандони вдб °д"в"«,
Рох меандозанд. Ман <1 и*ТЗМИ бен»сени х>'
рек горнам, мавсими кабул ба дадишгоЛсо С°™ *>•
хамаи коидахои кабулро риоя кардеч ба к™
имтихонгиранда тартиби қабули имтиҳо
дем. варакахои иншою дигар санҷишҳо 6о «Г
шарги бе ному насаб буданд ва ҳоказо.

Инчунин. ман таъкид карда будам. ки ҷавонписаро
ва духтарони аз ноҳияҳои дурдаст омадаро эҳтиёт кук
Ба донишкадаи омӯзгории Маскав, ба ихтисоси«логопе
боя 1 нафари бо баҳои «4» ва «5» имтиҳон супоридг
к-шубнамоем. Инро хам фахмонида будам. Баинихтн
хох11шмандон аз тамоми чумхурӣ кам набуданд
' Натичаи имтихонхо б«ишон Д°Д> ^ ^
танхо довгалаоони ш-Д>ша кобили кабул не«

■1 и IV хаяос, ягон нафар аз ваз0рат маслиҳат кар

'“ам';„ т «т* в,г™.» ««;»■:

н„фар » -°”“о т** *

—*■ №“" *

146-
^"сс нагйранд. Дар сухбат (инсчруктаж) бо рнисони
______ . ,>« и гпгмлеямпо (Ьахмопилам. Яке ач плисоми

чиянашро ба донишкада дохил карлагиаш ман бохабар
хастам.

Боз як чораи дигар андешндам. Вақти гафгиши ин-
11/охо. ки бегохирӯзй дар толори шӯрои олимон мегузапгг,
иипирок кардаму объективияти нншоҳои баҳои панҷу ду-
ро санчидам ва баъзан ба «2» ва ё «5» -и беасос розй
намешудам. Ин чора барои пешгирии вазънятҳос буд. ки
ичконияти интихоб намуданро аз ноҳияҳои дурдасту фар-
зандони коргару дехкон чахдуд мекард.

Ьоз як муаммои днгар. Баҳори соли 197$ Академияи
улум барои чойҳои аъзо-корреспондет й дар қаторн ди-
гар ихтисосхо, аз фалсафа ҳам озмун >ьлон кард. Муҳам-
мад Осимй - президенти Акадсмияи улум ба ман маслиҳат
лоданд, ки хуҷчатҳоямро пешниҳод намоям. Ин 1аклиф
асос дошт. Маи 2-м шахсе баьд аз акадсмпк
Баховаддинов, доктори плмхои фалсафа будам. Шурои
ндмии Донишкадаи саньаг, ки ман рекгорашон будам,
н°мзадии маро пешниҳод намуд.

. Н°мзадии маро аз Маскаву Қазокисгону ҷхмҳурихои
снёи Миёна тарафдорй намуданд. Голи 1973 ҷар кон-
1 рссси ХУ-ми умумиҷаҳонии файласуфон ва бнсёр симпо-

карлу лигар гаиро кашол налод. ба фикрам фаҳмид, кн аз

147-
шуму конфсрснсиякои байналхалкй. г)0 , ....
мад мскардам ва маро мешиж

__ мешинохтяиУ151X0

хуҷҷа I \оямро ба оамуп супорилам. Дар л^ [‘ X /
и 1МХОИ ҷам 1»им ипииоси мухокима^ иИСи

нагу шронидаанд, номлади илмхо Ға(ЫКт
гуааронида қайд кардаапд, ки рисолаи док^г. -г-
ас!. Дҷабо, мапи аллакай док гориро дар яке аУГ. •' -
машхури илми М1У ба номи М.В. Ломоно^,4?14''*
кардааму, маърӯчахои илмиам аз очмунхои б Й х“'

Кап.

* * * ^

Д и.С;

ХИ1*,.

‘ Учанпа (ба комиссияи кумитаи^ташГилиГқ^^^
умумиҷахонии файласуфон, мисол, аз С(г
маьрӯзаю баромадҳо пешниход шуда булан .{Д)
маърӯзаю баромадҳо интихоб гарди Л °Нхо :
кот рсссҳои умумиҷаҳонӣ ва дигар кошЬе^’ ^
пдмии байналмилали инпирок мекунам. ба аса ^*‘СИ5,Х^
ман профессори донишгохи Ню-Иорк ГрегорГм^ 1
баҳои баланд медиҳаду аз озмуни илмии Точик^
ндгузаштаам, вале номзади илм бо сабаби ;-рИ^?
докториаш" гайёр буданаш гузаштааст. Ва хол он.^ 1
даҳсолаҳо гузаштаанду имрӯз ҳам рисолаи докторп
ҳимоя накардааст.

Аз ҳама ачибтараш он, ки ба саволи ман; 11 барои л
профессори донишгоҳи Ню-Йорк ба асари ман бахог
баланд додаасту, шумо ин кадар беҳурматӣ зожр
кардсгон?", яке аз олимони шинохта - аъзои Ш\>
пурсид, ки “ин такриз дар куҷо буд?’* Ман гуфтамлш?
папкаи ҳуҷҷатҳо». Ҷавобаш чунин буд: «Кӣ ҳуҷчатхоре

хонда мешинад?».

Ман дигар орзуи аъзои Академияи улум шуданнакар-
ҷам.

Нале дар баъзе вохӯриҳо ҷавонон аз ман пурсо"_м®
напд. ки ман аьзои академияи улум хастам е ие. Д Р
баш мушкнлй мекашидам. Оқибат ҷавобашро Ф ■

Дар рӯзномаи «Совет Тожикистони» аз _ хурцро
1984, расми як қатор шахсиятҳои 0В03^РаВвалТ кат^Р
овардаанду дар поёни сурати ман, ки д Р

148
. „к м.емпки халкй. Барои ман эътирофи

„чииипаанд. ,1Кад

буЛ' ,,а ,и>л<>'1'ИР асг.

хллк н'« хнм.«сабаке, ки хеле муҳиму арэиши воло-

онарам. I ап дар оораи ҳаегу ма-
• .. .41.„.,нал. проблемаи ҳаёэ на ганҳо мавзӯи

Мс\Х('л«' ” -

)арип дорад, руи калам оварам. 1
М(,М1 иисон мсраннд. Проблемаи Лаи „а даГ1Л^
бахси илмкои бчолопшю тиб, балки мавэӯи мухимгТпи^

филсифи шп мебо/мад. " рини

Дар >,кс‘ ,п /иумораҳои моҳи июли соли 2012 и т?

»и «Ашмшм»,мақолаи Г. Варкӣ Г,о номи «"фабпикя

емсрти» баромал. Дар он вазъи фаъолияти г»я..й

умумнп 1ШШ1 иигахлории гаидупусти 1о" ва

танкиди чиддй гирифта шуда буд Ин мав .с^ МУМ 16ри

маи ло»' РӮ' ^ошад. рсзонанси зарда "Р°бле-

Аслан <><> ин гуна сарлавҳаи вохимччт^ г °»ард.

мехнати габибони мо, ки аксарияти онхо ғпГ^Т ба

саломатии мардум мсбошанл а , пс,.« Д р посбонии

габиатаи, чавобан ба ин макола У ИНС°Ф НбСТ Ва

шинохтаи мо дар саҳифаҳои ин''рӯчномГГ.Т'' табибопп

нисбати ин мақола изхор иа.муча^вд Мч1 РИ )огии *УДР«

д- маи онҳоро нагз

мефаҳмам.

Вале бо баҳонаи ҳамин мақола, ин мавзӯъ мебоист
ҳаматарафа дар мушовараи Вазорати тандурустӣ
объективона муҳокима гардида, чорабиниҳои зарурӣ
барои ҷавобгӯй гардидани ҳизмаграсонии тиббӣ ба
мардум дар шароити хсле мушкили гузариши ҷамъияти
мо ба иқтиеодиёти бозорй андешида мешуд. Иқрор шудан
лознм аст, ки камбудиҳо дар ин соҳа хеле бисёранду
норозигии мардум беасос нест.

Ман мехоҳам каме аз ҳаёти оилаи худам далелҳое
оварам, кп бесалоҳиятии баъзе табибонро исбот
менамояд!

Хоҳарам Ҳафизаҷон дар синни 22-солагӣ аз касалии
снл аз дунё чашм пӯшид. Дар давраи донишҷӯи мактаби
°ли буданаш ба пахтачинй мераваду шамол мехӯрад,
беором сулфа мекунад ва ноилоҷ ба шаҳр (Хуҷанд) рафга
оа ДУхтур муроҷиат менамояд. Духтур доруи сулфа -
кодеин медиҳаду ӯ боз ба пахтачинӣ бармегардад. Як

^ 149^
тмнсюн

.;\нч' 1Лт

.фа мскуиаду ауму,, К(,
нл \\и\п мсшаиад. иа .. 1 м<'

' 'К'"'Н-и , М"-М„

|!И|Ц

т\

‘•м

\;\Г \п\и\а\п \\п\коф\\ (кансрна) 1И Гн •• м.
Ма\ лр мумкии пдбуд ми

;Ч

И:|

ФИи

!МОШ1рда моран ирурн пиианд, Г>а Кҷ] и»

Дшар мисли: 11шпх*>рим Оо,иг^*,гРвк'^%Ч •
\-а(>м(к>н \иапиг» гулоштанд 1\пр;»М11 . >СМ(»р ,
(Адснома проскпы) »а 2 марогиба \\г>ы^ \

нам\ о чардунш \ам иобарор. дНр
\аоо(\\\> ҷлрро\н\о. болои ин Г>о инфскси!* Мй?Ч
с\цч>я\ кчнониданд. Кошки дар вақгаш муайя»''
о\ооол\ мскардапд. Ҷш арашоп дард мскарда^,^^
чокн ҷарро\\\ро габобаг мскардаанд. Таихо 5 ру/,'*4
мурлана\пон раигашон бсниқоят тард шуду ^

\\\ф\ анд. ҷигар кима шуда, а \ дахонашон Г>н кдй
слр карланл. шагнот мондапд. ки сииороточный г«г*>.

бсморхона ба нояшон рнфтанду баъд а\ хаш\ V
л \об\ мл\\\лккл\ бо сарашон баргаштанд.

Набераам Фируаҷони 14-сола бстоб шуду модараш^

\лбиб о\ р \. Габиб гумон кард, ки дар биниаш ^аймору-

млдда ҷлмь шудааст. Сӯзан хасгу мадда набудааст.сӯй

\\\\о.\\ \ б;\|ч>млдллс1. Баьд ат як мох бемор шуд - н

баданду бсход буд. Гахдили хуну иешоб нишондод. куЛ

с> ип\и ифдос пнфоксияп геиатити «Ь» сироят кардаанд к

га\\р л \ дор\ ю гармони габиб, дар давоми 40 руз - Р)3*

\с \ оби мсна \\л оби ҷанп сулй ҷушопда менӯшонидемк

\ока \о. чк сод хӯрокаш парқезй буд.

\>а нллднкй. тскабри соли 2010 ман афтидаму пом

'Л(>бл чӯрд, бааудӣ бо набераам ба корпусг

гравма годогнян бсморхонаи Қароболо рафтем, умедвч

будсм. кп срин гаьҷилй мсгирам. Вале қариб - соа;

* с\ип> оо л \об ганқо рснтгсн карда гуфтанд, ки члрР°

клрллн юлим, ман ротй шуда гаклиф кардам, ки

\\\ \м;илгонро меднқем, налс накт мегузашту аз ёрии тиоо»

\лрдк набуд. то он гамс, ки духтарам омада ба дастаШ°«
и\ \ н;\до V,
рмавридҳо судбози намекунад, вале тоқат ҳам ҳадду



ярсон муносибати бевоситаи рӯ ба рӯ дорад. Яке мутасад-
Ки таисиҳатии инсон асту, дигаре мутасаддии ташаккули
Дрхспяти инсон мебошад.

Гап дар бораи ҳаёти солиму шахсияти фаъоли ҷамъият
меравад. Ҷомеа фарзанди худашро дилпурона ба табибу
Вуаллим месупорад ва ба ин боварӣ бояд сазовор шуд.
■абиб ва омӯзгор ба хато кардан ҳақ надоранд, инсон ар-
рнши олитарини ҷамъият мебошад ва хатогӣ, бемасъули-
■тӣ нисбати ӯ сабаби ҳалокати ӯ мегардад.

Тоҷикистон соҳибистиқлол, узви баробарҳуқуқи
паҳони муттамаддин мебошад ва ҳар як шаҳрвандаш бояд
|ба ояндаи дурахшони ӯ саҳмгузор бошад.

Ҳаёт ба инсон як маротиба ато мешавад ва онро чунон
зисг. ки вақти пирӣ хотирҷамъу сарбаланд бошад, чӣ тав-
ре. ки мардум орзу мекунад, давлати пирӣ бинад!
Чу Саъдй пир гардед, I
Чу Ҳофиз шод бошед, гам н
Чу Ҷомӣ оқилу фархунда бс
Чу Сино дар дилу дар дида

152-
Синнам

ба 90

наздик шуда истодааст ва ро\и

ман бо давраҳои такдирсози Вагани азизам

Я тайкардаи ма”олхои инқилоби маданӣ, солҳои 30-ми
I дайваста_ ^аавраи Ҷанги Бузурги Ватани (1941-1945),

| гурУснагИ' вии ҳаёти иктисодию иҷтимоии баъд аз ҷаиг,

| баркарорш давЛати абарқудрати Иттиҳоди Шӯрави,

I барбод вхрванди? ташаккули давлати сохдбистиқлоли
1таНПкистон Дар ҳамаи ин давраҳо бо дили соф ба халқу
I Ватанам хизмат намудам, аз комёбиҳои бигзор, бо
I мушкилӣ ба даст оварда, хушбахт будам.

V у Сотсиологхо муайян кардаанд, ки давраи аз ҳама
I мушкили ҳаёти ҷамъиятӣ - давраи гузариш аз як низоми
1 свёсӣ ба дигар низом мебошад. Дар ҳаёти ман ду давраи
I гузариш буд: аз муносибатҳои феодалӣ-иатриархалй ба
I МуНОсибатҳои сотсиалистй ва аз сотсиализм ба
Щ капитализм. Яке аз хусусиятҳои ҷутиҳуриҳои Осиёи
[ Миёна, гузариши онҳо ба сотсиализм бе воситаи
| капитализм, яъне як давраи дурударози капитализмро бо
ҳамаи комёбию нуқсонҳояш аз сар нагузаронида, ба
муносибатҳои сотсиалистй гузаштаанд. Ин таври
инкишоф мушкилиҳои худашро дошт - дар психологияи
1 мардум баъзе анъанаҳои номатлуби патриархалӣ-феодалӣ
I хеле ҷоннок буданд, анъанаҳои демокрагие, ки одатан дар
[ замони капитализм ташаккул меёбанд, бо мушкилӣ роҳ
| меёфтанд. Ҳамаи ин гузариш, тарзи ҳаёти сотсиалист иро
ва хусусан, гузариш аз сотсиализм ба капитализмро хеле
мушкил гардониданд.

Ҳаёти бошуурона ва камолоти шахсияти ман дар за-
мони сохти ҷамъияти Шӯравӣ гузаштааст. Давраи
Шуравии ҳаёти мо - таърихи мо мебошад ва аз гузашта,
ҳатман имрузу фардо_мерос мегирад. Бесабаб нест, ки дар
магбуот ҳамеша имрузу гузаштаи наздикамонро муқоиса
намуда, афзалиятҳои давраи Шӯравиро низ бо далелҳои
раднашаванда қайд мекунанд.

аз масъалаҳои рӯзмарра, ҷустуҷӯи идеяи
идея £ИЛЛИ ме^ошад. Дар давраи Шӯравӣ ҳамин гуна
а пещ, оа суи ояндаи дурахшон - коммунизм» буд.

153-
Имруз ақидаҳое хастаид, ки пн ш„ ,,
риёкорӣ баҳо медиҳанд. Эҳтимол ' ■'»« »м,и„
Вале бояд икрор шуд, ки ҳампн даы.,,.'"ҷ'^

халқҳоро ' муттц’

умумияти таърихан нави олимп.,

зисда аз 200



миллату

одамон

ташаккул дод.

Устувории ҳамин умумияҷ буд, Кц Мп
Бузурги Ватанӣ галаба кардсм, ' ба қмсМ:|:'п I
нашудем. ‘ 1 'Ко нуД() |

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати сохдбисц I
роҳи инкишофи дсмокраги. ҳуқуқбуисд на дуи^10л; \
интихоб кардааст. Дар ин низом мо соҳиби имкоиият^! 1
ҳукуқҳои бисёр мебошем. Валс барои истифода бурдцН^
ҳамаи имкониятҳою ҳуқуқҳоп конститутсиомй ба Мо
бисёр чизҳо намерасад. Мсш аз ҳама, сифаги баляцдц
донишу маърифатнокӣ. Донишро дар ҳамаи миллац
халқҳо ҳамчун равшанӣ дар роҳи пешрафти ҷамъияг бахо
медиҳанд. Гузашта аз ин, дониш инчунин Озодй мсбошад
Файласуфи машҳури немис Гегел «Озодӣ - донистани
зарурият» гуфта буд. Ин чунин маънй дорад, ки иксон 6а

андозаи дониши худ рафтори озодона дорад.

Баланд бардоштани сифат ва дастрас намудани дониш
дар сиёсати давлагамон макоми волоиятро ишгол мснд-
мояд. Ин талабот бояд дар ҳамаи зинаҳои сохмри
давлатию ҷамъиятӣ дастгирии ҳамаҷониба ёбад.

Меъёри асри XXI - технологияи олию ҷараснхои
самарабахши инноватсионй мебошад. Мутобики
меъёр мақоми донишу маърифатнокй, хусусан фархаий'
техникӣ ниҳоя г меафзояд.

Аз ин лиҳоз, ҷалб намудани таваҷҷӯҳи ҷавонон
омухтани илмҳои дақиқ зарур гардидааст, зсро бс дониип'

имконнлггДаҚИҚ ба дониши техникй соҳиб шуДаИ
бошат ас1’ ( аҷ ҳи дониши техникии ҷавонон

^нишнӯён Дар ^^ҳои олй на МИКДОР»

~ «онД„ ™хои ИЛМХ°И

ба
,ти ' аь

„„т лар сатхи нисбатан пасгн
... асосии ин ваа 1;1Р мактабхои тахсилоти

д1111Т{')И дякик лаг

‘ -дими Ф ом^згорони хамнь

фанхо лар

н7 нарасила И 11 ^ £рураст. кн мо ҷавонони

■м''-мтям*°^и^АьГн-1М'да ба омӯзшпи фанхон лакикн

намоем ва барои онхо шаро.ттхои

^Ф^^^дабнсгаклолш давлатдорй. ворнл

т змеа оа чараёни тамаддуни умумтеашари.
шуДаП!г1агхои иктнсодии бозори. хар як коллективи
М'Н^иби тахсилоти умумню касби ва

олнро водор
навн тадсялот,

л.оят ки андозаҳои (стандартҳои
* ми муайяни адора намуданн сифатн тақсюот. оа хам

пчнвасгани илму маърифат. ҷустуҷуи ро\\он паидо
ч1М\дани маблағгузорй ба сохаи маориф. оа гч>\ мокданн
хамкорй бо ташкилотҳои гуногун ва днгар усулу рохлон
навини ташкили таълиму тарбияро таъмин намояд. Дар
хамин ҷараён Консепсияи миллин гарбг.ч. кн бо клрс>ри
Ҳукумати ҶТ кабул шудаасг. аҳамнягн мухнм пайдо
мекунад.

Ин Консепсия даъват менамояд. ки ҷавононгч> длр
I руҳияи ифтихори миллн. ватанпарастн тлрбнч намосм. бо
марому барномаҳои устодонн машҳурд сохг.н ;? м\
мдориф. фарҳанг шинос намоем. аз мачорат кдобн вд
садоқати эшон ба касбашон дарси нбр.г. 1 ’*ч'м

Ммрӯз насли навп чамьият бо пде.ихон бл \\ ( \чЧ- бо

Е? ГаСМ^’ 1ИНҲОИ 4> л та1,,акк> Л' ■■ ис.о ;.1ас;
н табиист - ҳает бефосила м\ : . асн : мебоо;; -

дамзамон нашояд ба вазъиятн нома; о б оо\ \ -\.

Чунончи. демократияро баьзан хлмч\н озо.шн бс\ > . \

фах'!,! 1ан ;н:ч>

Дарлавра'ГчаВониамяяГ масьУл»н™п«иоси ирк н.амоем
Муқим Р г, ,т " Квхрамононн мо «.'мханон. Ҷч., он,

Мамлакаг 11а хантоол.

канор,
боял 0?

п *--* 1с1Л1

и Р давРаи чавониам
л,Уким Султон

ь-о.ч.. ч'/лн)п. 1Уи|\

^ьнавйТудДОН буДанД'11,1

романтнка

(\т ь \
хнсснстн ба.ктн
I. гтяп (Ьазои ИҚI ИСОДИСIИ ^>очгл -

МуТаГк РРУПСИОНӢ, дар афкори намъиягӣ

амалиетҳои корРУ му10бики у 1 ус бо пул ҳаМа ч4^

“Ж «V гох'. Н. Х»М. .тр. ,£*
харидан мумки. арзишхои олии -ахлоқи бо „У1 *

мумкин. Дониш, В молпарасти маҳсули иқтисоэд^.
даст намеоянд- 1^У Убемаърифатӣ ва сатҳи пасти одЦ\
бозорӣ дар > укй Мебошад.

ахдок ва шуури хукук и таКдирсоз карор дорад*.

Ҷамъияти мо дар . шинохтаасту ватанпарв^

хар як шахрванде, ки худ^ .ял ки 6а

мебошад, бояд ^ов^гихеш чй гуна комебихо оварщ
тавассути аклу у

метавонад. _ ИНТИхоби ояндаи дурахшон дар

Гарави озоди ва инт уурноКй, дониш п

арзишхои илму маърифат, УЯ

маънавиёти худи инсон мебошад. Дар ҳамин аст кувваи
пешбаранда ва муттаҳидкунандаи мардум.

Душанбе, июни
МуНД\1

у»илричл

ПсЩгуфТОр....

^•ми! ...................................

‘«^абахори «шдагони гп

ман...... )МиШа*Р«ман 1НХЦ

............... 'ахьораи

П1ӯълаи I улхан. 10

Со,.,„и гурУс1(агй ва №ра,и оши иада;.......

лдшши мо..... 19

Чанги Бузурги Ваганй..... 24

лёш“Г,<ПИ КОМСОи0т

...................... 46

Дарси оламию одамгари.... . (

Котиби Комшети маркатии комсомояи
Тоҷикистон....................

Вакили халк.............................. 5&

Камолггг................................. 64

Му.тири шӯъбаи комитеги маркатии хиэби коммуни-
стии Точикистон оид ба кор байни :«шон..... 65

Дар пайрохаи сангини илм....................72

Мудири кафсдраи фалсафа.................... 81

ДокгоранI и Донишгохи давлатии Маскав ба номи ^

М.В.Ломоносов..............................

Ректори Донишкадаи санъати Точикисон 6а..... ^

номи Мирэо Турсунзода..........

-444-
рскюри Лшмткилаи г>мӯ «м/рии >»а?,ри ДушянЪ

Г,а»оМи'М И1с»'НЛ«»'о.................. ,,, *'/*

1/ОЭСОЛЙ (ПСрСС! ф1>Р,Ул ) 12*)

ҷан! и шяхрш<*н;ш.------------- IИ

Шамм^' а гсабаклои ««с,' ...... М*.

Хумхл......—..............-.... 152

Кисми 11 Мачм)и *>ар</мадм> ,\лр гои» рсс/.хои
ум>мичахони к</нфсреисиях//и байш.;мида;»и
чумхуриявИ. симнолиумхо, ссминархм 1#4 мак#,лах//и

илмии нашркашуда.................... 157

Кисми 111 Ма«шӯи муи/ахаби ма|щлаши илмии

;шр «ихэиахои ах(м/ри умум нашршуда ........... 257

Кисми IV. 'I акри «хо. <;.икру мулохи 5-,/о </ИЛИ
асарх</и илмй «;» баромадхо,хар носи/ахои ахб</ри

умум........................................ 366

Мукотибо! оиди бар<)мал гавассу/и ра.хиои
ИҶИК ва .хар сақифахои «Комсомолская

правда»...................................... 430

Кисми V. Маьлумотхои мухт асар дар бораи
фаъолияти чамьиятй-сиёсй ьа илмӣ-ташкилотчш ӣ

439