Informacja Oddziału II. Sztabu Głównego Wojska Polskiego o działalności przywódców Tatarów krymskich na emigracji Information from the Second Department of the General Headquarters of the Polish Army about the activitis of the Crimean Tatar leaders in emigration

Transcription

<<l.33>>

L[iczba] dz[iennika] 2706

Pieczątka nagłówkowa <<Pieczęć: Ekspozytura 2 Oddz[iał] II Szt[abu] Głów[nego]>>

Rok 1931

L[iczba] 2706/II. Inf/2/VII. z dn[ia] 3.VI.

Hasło: Dżafer Sejdamet /konferencja z dnia 27 V [19]31 r./

Znak pilności: <<Pieczęć: Teka AA>>  21 I [19]32 [podpis nieczytelny]

<<Pieczęć: Ściśle tajne! Trzymać pod zamknięciem>>

Referent [podpis nieczytelny] 2/VI [19]31

Kierownik referatu [podpis nieczytelny] 2/VI [19]31

Szef wydziału [podpis nieczytelny] 2/VI [19]31 r.

Współpraca [podpis nieczytelny] 3 VI [19]31

Wysłał: 3 VI [19]31 [podpis nieczytelny]

Po zezwoleniu (przed wysłaniem) przesłać do:

1/ Szef Oddz[iału] II S[ztabu] G[łównego] i Szefa Eksp[ozytury] 2. Oddz[iału] II. S[ztabu] G[łównego] – na koncepcie

2/ Radca Dubicz Karol – M[inisterstwo] S[praw] Zagr[anicznych] – na koncepcie

3/ Placówka Rawski [Jan Gawroński] – jedno pismo

<<l.33ob>>

1-2

Dnia 27. V. b.r. odbyłem z przedstawicielem Niepodległościowej Organizacji Tatarów Krymskich, Dżafer Sejdametem, dwie konferencje, a mianowicie:

I. Od godziny 17 do godz[iny] 19. w składzie:

1/ prezes Dżafer Sejdamet

2/ kapitan Nowaczek Stefan, referent,

3/ kapitan Charaszkiewicz Edmunt, Szef Eksp[ozytury] 2. O[ddział] II. S[ztabu] G[łównego]

II. Od godziny 19 do godz[iny] 20. w składzie:

1/ prezes Dżafer Sejdamet,

2/ ppłk. dypl[omowany] Pełczynski Tadeusz, Szef Oddz[iału] II. S[ztabu] G[łównego]

3/ kapitan Charaszkiewicz Edmunt, Szef Eksp[ozytury] 2. O[ddziału] II. S[ztabu] G[łównego]

Druga konferencja z udziałem Pana Szefa Oddziału II. S[ztabu] G[łównego] była powtórzeniem pierwszej.

Sejdamet, scharakteryzowawszy ogólną sytuację swojej organizacji niepodległościowej, przystąpił do przedłożenia dezyderatów natury finansowej, a mianowicie:

a/ Dżafer jest w posiadaniu cennego rękopisu jednego z sekretarzy Chana Krymskiego, Devleta Gireya /Gheray’a/ nazwiskiem Kefevi Ibrahima, pochodzącego z XVIII wieku, a dotyczącego szkicu historyczno-politycznego, w którym Kefevi Ibrahim opierając się na tendencyjnej polityce imperialistycznej Piotra Wielkiego, wskazuje na niebezpieczeństwo, jaki grozi innym narodom za strony Rosji – zwłaszcza Turcji, Krymowi i Ukrainie i stąd wyprowadza wniosek politycznego łączenia się tych krajów przeciw zaborczości rosyjskiej.

Ponieważ w naszym problemie politycznym książka ta niewątpliwie posiada swoje wartości propagandystyczne pod kątem porównania trzeźwej myśli politycznej z przed dwóch wieków z obecną ideologią polityczną, jest rzeczą wskazaną,

<<l.34>>

-2-

aby ją rozkolportować na terenie Turcji, Polski oraz Zachodniej Europy.

Pan Minister [Tadeusz] Schaetzel zainteresował się tą sprawą i wyraził swój pogląd, że książka ta winna być wydaną w językach: tureckim, polskim i francuskim.

Realizacja tej sprawy będzie miała przebieg następujący:

1/ Dżafer Sejdamet otrzyma z funduszów „N”, Ekspozytury 2 O[ddziału] II S[ztabu] G[łównego] 125 dolarów am[erykańskich] St[anów] Zjedn[oczonych] na wydanie tej książki w języku tureckim /pisownia arabska/. W tym celu drukować ją będzie w drukarni wydawnictwa swojego „Emel” w Dobrudży.

2/ Po wykorzystaniu wspomnianego rękopisu prześle go Sejdamet do rąk kapitana Charaszkiewicza, który w zakresie Ekspozytury 2 Oddz[iału] II Szt[abu] Gł[ównego] spowoduje wykonanie tłumaczenia na języki: polski i francuski.

3/ wykonanie tłumaczenia przekaże się następnie Instytutowi Wschodniemu w Warszawie dla dalszej realizacji wydawnictwa.

Suma wykazana w pkt. 1 /jak wyżej/ zostanie wypłacona z sum pozabudżetowych Ekspozytury 2 O[ddziału] II S[ztabu] G[łównego] /fundusz „N” / w dniu 29 maja b.r.

b/  Sejdamet opiera swoje roboty polityczne na dawnej emigracji Tatarów krymskich, która skupiona jest zasadniczo w dwóch środowiskach:

1/ w Turcji /około 1.200.000/,

2/ w Dobrudży /’’ [około] 180.000/.

Wspomniane ośrodki emigracji tatarskiej nie mają charakteru współczesnego, tzn. nie pochodzą z czasów ostatniej rewolucji bolszewickiej, lecz datują się z dawnych czasów. Z tego tytułu Tatarzy zamieszkali na terenie Turcji i Rumunii w znacz-

<<l.34ob>>

-3-

-nym stopniu są naturalizowani w tych państwach, a co za tym idzie społecznie i gospodarczo zorganizowani. Ma to swój wpływ na system organizowania ich, zwłaszcza, jeśli chodzi o finansową stronę zagadnienia. Chcę przez to powiedzieć, że w uświadomionych masach tatarskich, społecznie i gospodarczo zorganizowanych, prowadzenie roboty niepodległościowej nie natrafia na zasadnicze przeszkody natury materialnej. Najlepszym dowodem tego, jest fakt że niepodległościowe wydawnictwo  Tatarów krymskich, wychodzące w Bazargic /Dobrudża - Rumunia/ pod nazwą „Emel Medjmuasi” jest pod względem finansowym organem samowystarczalnym. /Jest to jedyne pismo w całej naszej robocie narodowościowej, które nie otrzymuje żadnego subsydium, a w porównaniu z wydawnictwami subsydiowanymi, wychodzi regularniej i solidnej/.

W tej robocie polityczno-społecznej Sejdamet kładzie duży nacisk na młodzież, zwłaszcza na studentów wyższych uczelni.  W samej Rumunii liczba ich przekracza 50 osób, które są doskonale zorganizowane.

Sejdamet wystąpił z inicjatywą, aby dla «rumuńskiej grupy studenckiej» zorganizować wycieczkę krajoznawczą po Polsce na okres wakacji letnich. Pan Szef Oddziału II Szt[abu] Gł[ównego] wyraził swoją zgodę i polecił kapitanowi Charaszkiewiczowi realizację tej imprezy.

W tym celu kreślę krótki plan, dotyczący organizacji tej imprezy:

1/ Wycieczka zorganizowana będzie przez Orientalistyczne Koło Młodych, które zajmie się pod swoją firmą załatwieniem wszystkich potrzebnych szczegółów.

2/ Sztab Główny i M[inisterstwo] S[praw] Zagr[anicznych] udzielą w tym celu wyżej wspomnianej organizacji odpowiedniego poparcia w

<<l.35>>

-4-

Min[ister] Komunikacji, celem uzyskania przejazdów ulgowych kolejami.

3/Wydział Prasowy i Propagandowy M[inisterstwa] S[praw] Zagr[anicznych] wyasygnuje pewną sumę na realizację na realizację wspomnianej akcji propagandystycznej.

4/ Ewentualne niedobory imprezy pokryje Sztab Główny /Ekspozytura 2 O[ddział] II S[ztab] G[łówny]/.

c/ Nawiązując do studentów tatarskich, wyraził Sejdamet opinię, że w swojej akcji niepodległościowej i kulturalnej w tym środowisku natrafia na duże przeszkody techniczne, spowodowane brakiem historycznych oraz literackich źródeł, omawiających wysiłek niepodległościowy Tatarów krymskich. W tym celu zaproponował Sejdamet wydanie pracy poety i bohatera narodowego, Hamdi Gheray’a, pod tytułem „Złota Orda i Krym”, w celu rozkolportowania jej w środowisku inteligencji tatarskiej.

/Hamdi Gheray, poeta narodowy Tatarów krymskich, studiował na Uniwersytecie w Stambule fakultet historyczny, który ukończył w roku 1927/[19]28. Następnie powrócił na Krym, gdzie został aresztowany przez bolszewików i więziony w Moskwie - w roku zaś 1930 został rozstrzelany przez Czeka [Wsierossijskaja czriezwyczajnaja komissija po bor'bie s kontrriewolucyjej i sabotażom] w Moskwie. Hamdi Gheray liczył lat 26, kiedy został zamordowany. Zaręczony był z siostrą Dżafer Sejdameta/.

Szef Oddziału II Szt[abu] Gł[ównego] zgodził się na wydanie wspomnianej historii, z tym, że subwencję w wysokości 250 dol[arów] am[erykańskich] /słownie: dwieście pięćdziesiąt dolarów amerykańskich St[anów] Zjedn[oczonych]/ wypłaci Ekspozytura 2 O[ddziału] II S[ztabu] G[łównego] w miesiącu październiku b.r.

d/ W odniesieniu do zgrupowanej na terenie Dobrudży emigracji tatarskiej referował Sejdamet konieczność wysyła-

<<l.35ob>>

-5-

-nia co najmniej trzy razy do roku emisariuszy politycznych,  których koszt wysłania każdego oblicza na 60 dol[arów] am[erykańskich] St[anów] Zjedn[oczonych].

Celem ułatwienia Sejdametowi w robocie, Szef Oddz[iału] II. Szt[abu] Gł[ównego] asygnował natychmiast na ten cel 120 dol[arów] am[erykańskich] St[anów] Zjedn[oczonych] z tym, że na 3-go emisariusza pieniądze zostaną wysłane nie wcześniej jak w miesiącu październiku b.r.

120  dol[arów] am[erykańskich] St[anów] Zjedn[oczonych] /słownie: sto dwadzieścia dolarów amerykańskich/ wypłacił kapitan Charaszkiewicz osobiście Sejdametowi w Warszawie /Hotel Rzymski/ w dniu 30 maja 1931 r.

e/ Równocześnie prosił Sejdamet o podwyższenie dotacji swojemu przedstawicielowi w Stambule, Abłajewowi Hassanowi /pseudonim Chatir/ z 15 dol[arów] am[erykańskich] na 30  dol[arów] am[erykańskich] St[anów] Zjedn[oczonoczonych] miesięcznie.

Pierwszą podwyższoną dotację dla Chatira wysyłam w dniu 3 czerwca b.r. kurierem do Stambułu z przeznaczeniem na miesiąc czerwiec.

f/ Sejdamet ponowił prośbę  zainstalowania  w Warszawie swojego przedstawiciela - dr. Mahomedżana Haibułowicza Jenilejewa.

W sprawie udzielono Sejdametowi odpowiedzi, że nadal popieramy jego wniosek z tym, że definitywne uregulowanie sprawy doktora Jenilejewa nie może nastąpić wcześniej dopóki nie otrzymamy dodatkowych dokumentów jego, zapotrzebowanych  pismem naszym L[iczba] dz[iennika] 1771/II, Inf./2/VII. z dnia 5 listopada 1930 r. za pośrednictwem Radcy [Jana] Gawronskiego.

g/ Odnośnie kosztów podróży Sejdameta, związanych z jego polityczną działalnością na terenie międzynarodowym,

<<l.36>>

-6-

Szef Oddz[iału] II Szt[abu] Gł[ównego] przyznał Dżaferowi 200 dol[arów] am[erykańskich] tytułem zwrotu kosztów podróży z Turcji do Rumunii, Polski, Czechosłowacji i z powrotem. Zarazem przyobiecał Szef O[ddziału] II S[ztabu] G[łównego] wyasygnowanie Sejdametowi w miesiącu październiku b.r. odpowiedniej sumy na wyjazd z Turcji do Genewy i Paryża.

<<Na marginesie: «potrzebę tego wyjazdu <<wyraz nieczytelny>> Min. <<wyraz nieczytelny>>»>>

Wyżej wyszczególnione 200 dol[arów] am[erykańskich] St[anów] Zjedn[oczonych], /słownie: dwieście dolarów/wypłacił kapitan Charaszkiewicz osobiście Sejdametowi w dniu 30 maja b.r. w Warszawie /Hotel Rzymski/.

Celem dokładnego poinformowania Radcy Gawronskiego  o decyzjach zapadłych w odniesieniu do wyżej wymienionych wniosków Sejdameta, wysyłam odpowiednie informacje w piśmie.

M

3/

M.p. dnia 3 czerwca 1931 r.

<<Pieczęć: Ściśle tajne! Trzymać pod zamknięciem>>

Szanowny Panie

W dniu 27 maja [19]31 r. odbyła się konferencja z Zarą [Dżafer Sejdamet], w której brał udział Pecz [Tadeusz Pełczyński], Gong [Stefan Nowaczek] i ja. Na w[yżej]w[spomnianej] konferencji Zara przedłożył dezyderaty natury finansowej:

a/ ponieważ posiada cenny rękopis z 18 wieku Ibrahima Keferi <<EKowalczyk: chodzi o Ibrahima Kefevi>>, jednego z sekretarzy chana krymskiego Devlet Gireya, dotyczący polityki imperialistycznej Piotra Wielkiego, wskazujący na niebezpieczeństwo, jakie grozi innym narodom ze strony Rosji, zwłaszcza Turcji, Krymowi i Ukrainie - proponuje Zara wydanie tego rękopisu w językach: tureckim, polskim i francuskim. Szach [Tadeusz Schetzel] popiera powyższy plan.

Realizacja tej sprawy ma mieć przebieg następujący:

1/ Zara otrzymał z funduszów pozabudżetowych Cyrku [Sztab Główny] 125 dol[arów] am[erykańskich] na wydanie tej książki w języku tureckim /pisownia arabska/

<<l.36ob>>

-7-

w drukarni pisma „Emel”,

2/po wydaniu rękopisu w języku tureckim Zara prześle go mnie, celem przetłumaczenia go na język polski i francuski,

3/ tłumaczenia zostaną przekazane Iwanowi <<EKowalczyk: pseudonim nie został ustalony>>, celem wydania.

b/ w związku z realizmem prac Zary na terenie Dobrudży, zamierza zorganizować wycieczkę  rumuńskiej grupy studentów Tatry [Tatarzy] /około 50-ciu/ do Polski.

Pecz zgodził się i polecił mi realizację tej imprezy. Poniżej kreślę  krótki plan, dotyczący organizacji wycieczki:

1/ wycieczkę oficjalnie zorganizuje Orientalistyczne Koło Młodych przy Iwanie,

2/ Cyrk [Sztab Główny] i Babilon [Ministerstwo Spraw Zagranicznych] udzieli poparcia, celem uzyskania ulgowych przejazdów kolejami,

3/ wydział pras[owy] Babilonu wyasygnuje pewną kwotę na realizację akcji propagandowej,

4/ ewent[ualne] niedobory pokryję ja.

c/ Zara zamierza zamierza wydać w języku tatarskim pracę rozstrzelanego w Z[wiązu] S[ocjalistycznych] R[epublik] R[adzieckich] Hamdi Gheray’a pt. „Złota Orda i Krym”.

Pecz zgodził się na wydanie ww. pracy i polecił mi asygnowanie w październiku 1931 roku 250 dol[arów] am[erykańskich].

d/ na prośbę Zary Pecz polecił mi wypłacić 180 dol[arów] am[erykańskich] na koszta podróży emisariuszy do Dobrudży /120 dol[arów] am[erykańskich] 30 V b.r., pozostałe 60 dol[arów] am[erykańsich] wypłacę w październiku br./.

e/ na prośbę Zary została podwyższona z dniem 1 VI [19]31 r. dotacja Chatira z 15 dol[arów] am[erykańskich] na 30 dol[arów] am[erykańskich] miesięcznie.

f/ odnośnie instalacji w Sawie [Warszawa] dr. Jeniliejewa, jako przedstawiciela organizacji Zary - Zara otrzymał odpowiedź, że definitywne załatwienie  sprawy nastąpić może po otrzymaniu dokumentów /patrz: L[iczba] 1771/2/VII z 5.XI.1930 r./.

g/ odnośnie kosztów Zary związanych z jego działalnością na terenie międzynarodowym - Pecz przyznał mu 200 dol[arów] am[erykańskich] /wypłacone 30 V br./ i zarazem obiecał wypłacenie w październiku b.r. odpowiedniej sumy na wyjazd do Pazia [Paryż], Genewy i Turcji, o ile Szach uzna potrzebę tej podróży.

Reszke [Edmund Charaszkiewicz]

P.S. Odnośnie punktu b niniejszego pisma komunikuję, że nie omieszkam niezwłocznie donieść Sz[anownemu] Panu ewent[alne] pozytywny, czy też negatywny wynik moich starań.

Reszke